Ο ΤΑΦΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Σημειώσεις πάνω στην ιστορία της δυτικής εσωτερικής παράδοσης

Απο το PHOENIX RISING, Διεθνές Ακαδημαϊκό Συνέδριο με Θέμα τον Δυτικό Εσωτερισμό

και τίτλο «Θάνατος και Αναγέννηση στην Φιλοσοφία, την Τέχνη και την Λογοτεχνία: Μια Κοινωνία που Πεθαίνει, ή μια Αναγέννηση για τον 21ο Αιώνα;» που έγινε στο Πολ ιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου της Ινδιανάπολης , 6-7 Νοεμβρίου 2009.

Είμαι ο Ιορδάνης Πουλκούρας και υποθέτω ότι η παρουσία μου εδώ δεν έχει

να κάνει τόσο με την ελάχιστη συγγραφική μου ενασχόληση, όσο με την θέση

μου ως συμβούλου έκδοσης του περιοδικού ΑΒΑΤΟΝ.

Η στάση του περιοδικού μας ήταν σταθερή και ίσως μοναδική στον ελληνικό

χώρο όλα αυτά τα χρόνια. Η μελέτη της εσωτερικής παράδοσης οφείλει και

πρέπει να περάσει ΚΑΙ, από την οργανωμένη ακαδημαϊκή έρευνα, όπως

συμβαίνει εδώ και χρόνια σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής.

Και είναι μεγάλη χαρά μας που συμμετέχουμε ενεργά εδώ , στην πρώτη αυτή

ελληνική προσπάθεια της κας Τσειτόου, την οποία τιμούν με την παρουσία

τους καθηγητές, μεταπτυχιακοί φοιτητές, ερευνητές και συγγραφείς απ όλο

τον κόσμο. Όλοι κάτω από την φιλόξενη στέγη του Πανεπιστημίου της

Ινδιανάπολης που υποστήριξε από την αρχή ετούτη την προσπάθεια.

Και είναι σημαντικό που βρισκόμαστε στην Ελλάδα και στην Αθήνα.

Εδώ, όπως έχει χιλιοειπωθεί, γεννήθηκε η Φιλοσοφία .

Εδώ αφηγήθηκαν μύθους και κατέγραψαν ιστορίες και εδώ, έθεσαν τα όρια

των δυο κόσμων. Των Θεών και των ανθρώπων.

Δυο κόσμοι χωριστοί και ανάμεσά τους εκείνος των ηρώων.

Της διαχρονικής μυητικής μορφής που βαδίζει πολλές φορές ως αφελής και

ανόητός στην καθημερινή του πραγματικότητα, όπως ο Ηρακλής για

παράδειγμα, κατορθώνει όμως μέσα από τις δοκιμασίες του να σηκώσει στους

ώμους του όχι μόνο τους συντρόφους του αλλά και ολόκληρη τη φυλή του

οδηγώντας τους ένα βήμα πιο πέρα. Κατακτώντας για λογαριασμό τους μια

ακόμα σπιθαμή του άγνωστού, του απαγορευμένου

– Ο Ηρακλής, όχι μόνο βγήκε ζωντανός από τον Άδη, αλλά απελευθέρωσε και

τον Θησέα που είχε εγκλωβιστεί.

Η κορυφαία στιγμή της πορείας των μυητικών ηρώων της Δυτικής

Παράδοσης είναι όταν θα μπουν στον Άδη – στον Τάφο τους- ζωντανοί, και

θα εξέλθουν πανηγυρικά ακόμα πιο ακμαίοι και πλούσιοι από τη γνώση, τη

μνήμη του ταξιδιού τους που κράτησαν ζωντανή και στους δυο κόσμους.

Ο Τάφος και το Θέατρο, Αυτό είναι το θέμα μας.

Ξέρετε οι ‘Έλληνες εκτός των άλλων φημιζόμαστε και ως παραμυθάδες και

εγώ δεν είμαι τίποτα άλλο από αυτό.

Έτσι αφηγούμενος ιστορίες, θα προσπαθήσω εξαιρετικά περιληπτικά να

αναζητήσω μέσα από τα πρώτα μυστήρια στην αρχή της ανθρώπινης πορείας

το αρχέτυπο αυτών των συμβολισμών και μερικές χαρακτηριστικές στιγμές

που οδήγησαν ως τις μέρες μας.

Ο Τάφος και το Θέατρο!

Όσοι έχουν παρακολουθήσει θρησκευτικές και παραδοσιακές ιεροπραξίες ή

και μυητικές τελετές οποιασδήποτε καταγωγής ή παράδοσης δεν μπορεί παρά

να έχουν παρατηρήσει τα δυο αυτά στοιχεία. Πάντα υπάρχει ένα θεατρικό

δρώμενο, πάντα δηλαδή κάποιοι υποδύονται με κάποιο τρόπο ρόλους και

πάντα, θα υπάρξει το πέρασμα μέσα από το απόλυτο σκοτάδι του τάφου, του

σπηλαίου, της άλλης πλευράς και η εν δοξη επιστροφή.

Μα θα μου πείτε -και θα έχετε και δίκιο- θρησκείες, μυητικές τελετές όλα

αυτά είναι απομεινάρια περασμένων εποχών, τι δουλειά έχει ο άνθρωπος του

21ου αιώνα με αυτά; Απόλυτα σωστά! Ας ρίξουμε λοιπόν μια ματιά στο

σήμερα.

Αλήθεια, όλοι εμείς, εσείς, παιδιά της τεχνολογίας με τις απίστευτες σπουδές

και την στιβαρή ατσαλένια συγκρότηση δεν παίζουμε ρόλους στην

καθημερινότητά μας; Γνωρίζουμε ποιοι είμαστε ή η ίδια μας η εκπαίδευση, οι

προσμονές και οι ελπίδες που μας φόρτωσαν, οι ελιγμοί που έπρεπε να

κάνουμε για να επιβιώσουμε , για να γίνουμε αποδεκτοί και να ανελιχθούμε

μας επέβαλαν ρόλους και άλλους ρόλους μάσκες και προσωπεία έτσι πού –

Ίσως- έχουμε αρχίσει να ξεχνάμε ή ακόμα και οριστικά λησμονήσει την

πρώτη μας μορφή;

Υπάρχει ένα κομβικό και τραγικό συνάμα σημείο στην ψυχανάλυση. Ο

ψυχαναλυόμενος πιστεύει ότι έχει συζητήσει τα πάντα, ότι έχει πει τα πάντα

με τον θεραπευτή. Στην πραγματικότητα του έχει περιγράψει όλα όσα

αποτελούσαν τις ασφαλείς εικόνες του που δικαιολογούν την ύπαρξή του. Οι

κακοί άλλοι, ο άμοιρος εγώ, το αναπόφευκτο της ζωής…

Και μετά; Μετά τελειώνουν οι υπεκφυγές και πρέπει να δεις το πραγματικό

σου πρόβλημα. Τον εαυτό σου. Είναι μια στιγμή που πονάει φριχτά αλλά και

μια διαδικασία λύτρωσης. Ξέρετε, αυτού του είδους οι διαπιστώσεις δεν είναι

επινόηση της εποχής μας.

Θυμάστε τον βιβλικό Ιακώβ; Ένα βράδυ ολόκληρο λέει το Βιβλίο ότι πάλευε

με έναν άγγελο. Στο τέλος τον νίκησε αλλά από αυτή την υπεράνθρωπη

μονομαχία βγήκε σακατεμένος. Η ανταμοιβή του ήταν ότι αξιώθηκε να δει

την σκάλα που ενώνει τους κόσμους, τα ουράνια με τα γήινα, τον μικρόκοσμο

και τον μακρόκοσμο.

Η ραβινική παράδοση λέει ότι ο μεγάλος εχθρός του, ο άγγελος δεν ήταν

άλλος από τον ίδιο του τον εαυτό. Σε σακατεύει ο αγώνας για να τον νικήσεις,

αλλά και σε λυτρώνει οριστικά.

Αυτόν τον προαιώνιο εχθρό – το σκοτεινό ή το άγνωστο εγώ μας-

αντιμετωπίζει η ψυχανάλυση που είναι ένα είδος σύγχρονης μυητικής

διαδικασίας. Με τον ίδιο εχθρό δίδασκαν και διδάσκουν κατά βάθος όλα τα

μυστήρια ότι οφείλουμε να συγκρουστούμε και να συνδιαλαγούμε. Και

βέβαια όλο αυτό δεν δείχνει τόσο παλιό και ξεπερασμένο στην μοντέρνα

εποχή μας. Όταν κάθε γειτονιά και συνοικία έχει πλέον τον ψυχολόγο κάποια

ομάδα που ασκεί δραματοθεραπεία – δηλαδή ένα είδος θεατρικής πράξης-

και ξεπηδούν συνεχώς νέες οργανώσεις, εσωτερικά τάγματα, ομάδες

αυτοβελτίωσης και άλλα, και άλλα, …

Η ανάγκη, η αγωνία που οδηγεί όλους σε τέτοιες αναζητήσεις είναι αρχέγονη

και γι αυτό δεν μπορεί να την τιθασεύσει κανένα γυαλιστερό προϊόν του

πολιτισμού μας. Αντίθετα η παγκοσμιοποιημένη λαίλαπα μεγαλώνει την

ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει σε μια ομάδα και να προσπαθεί ν α

καταλάβει ποιος είναι και κυρίως να διαχειριστεί τον αρχετυπικό τρόμο. Το

σκοτάδι και τον θάνατο.

Βλέπετε ο άνθρωπος, μοναδικός από τα άλλα έμβια όντα τούτου του κόσμου,

βιώνει μια αβάσταχτη τραγωδία. Από την στιγμή που θα αντιληφτεί τον εαυτό

του, γνωρίζει το αναπόφευκτο του επερχόμενου θανάτου του. Αύριο, σε δύο

χρόνια, σε ένα μακρινό μέλλον, ό,τι και να έχει επιτύχει ότι και να έχει

δημιουργήσει, όσο απαραίτητος ή σπουδαίος και αν είναι, ο θάνατος είναι ο

μοναδικός του προορισμός. Το μέλλον του είναι η λήθη και ίσως μια αχνή

ανάμνηση. Ανάμνηση ενός παιδιού που μπορεί να ήταν και αυτός ο ίδιος

κάποτε, σε έναν ολοπράσινο κήπο, αυτός ο ίδιος εγγυητής της ευημερίας των

δικών του ανθρώπων, αυτός ο ίδιος η ζωντανή απόδειξη ότι το σκοτάδι και ο

θάνατος έχουν νικηθεί.

Αυτή η ανάμνηση μας οδηγεί πολύ πίσω στον γραμμικό χρόνο …

Οι ιστορίες όλων σχεδόν των μυητικών αλλά και των περισσοτέρων τραγικών

ηρώων τοποθετούνται προς τα τέλη της Εποχής του Χαλκού, στο μεταίχμιο

του χρόνου όπου τα πατριαρχικά φύλλα θα κυριαρχήσουν στην Μινωική

Κρήτη και το Αιγαίο όπου ήκμασε η λατρεία της Μεγάλης Θεάς Μητέρας.

Και γιατί αναφέρω την Μεγάλη Μητέρα;

Γιατί για να ερμηνεύσουμε ένα σύμβολο είναι καλό να αναζητήσουμε την

αρχή του. Και η Μεγάλη Θεά μας οδηγεί στις πρώτες ανθρώπινες λατρείες την

εποχή που δεν υπήρχε ακόμα πόλη.

Η πρωτόγονη κοινωνία της τροφοσυλλεκτικής περιόδου δεν είναι τίποτα άλλο

από μια μεγάλη οικογένεια νομάδων. Ταύτισαν τον κύκλο της σελήνης με

εκείνον της γυναίκας που με μαγικό τρόπο χαρίζει νέα μέλη στη φυλή. Και

αφού η μαγεία του κύκλου της γυναίκας ακολουθεί τον κύκλο της Σελήνης,

δεν μπορεί παρά στη γυναίκα και στη Σελήνη να οφείλεται η θαυμαστή

δύναμη που χαρίζει στη γη τη γονιμότητα.

Έτσι μια γυναίκα ενσαρκώνει την πρώτη Θεά, τη Μεγάλη Μητέρα, που

μεριμνά για τους ανθρώπους της και εγγυάται την αναγέννηση της Φύσης και

τη Φυλής. Είναι θεά σεληνιακή και ταυτόχρονα χθόνια γιατί μέσα στη γή, στα

σπλάχνα της οι σπόροι θα πεθάνουν όταν κυριαρχήσει η παγωνιά αλλά από

μέσα της θα ξεκινήσει και η αναγέννηση. Με τον ίδιο τρόπο θα φροντίσει και

τα θνητά παιδιά της τους ανθρώπους που θα τα δεχτεί στοργικά μέσα στα

σπλάχνα της την ώρα του θανάτου. Ιδού λοιπόν ο διπλός συμβολισμός,

ταυτόχρονα γονιμικός αλλά και χθόνιος, θάνατος και αναγέννηση, μήτρα και

τάφος συνάμα.

Οι ομάδες των γυναικών και των παιδιών που τους ονόμαζαν θιάσους

συνδιοργανώνουν τις εποχικές γιορτές που ταυτίζονται με τα κυρίαρχα

φαινόμενα, ηλιοστάσια και ισημερίες. Μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα

συνδυάζουν το χαρμόσυνο μήνυμα της αναγέννησης της φύσης με την

κορύφωση της τελετής της ενήβωσης. Του περάσματος του παιδιού στον

κόσμο των μεγάλων αφού διέλθει νικητής μέσα από την σκοτεινή μήτρα-

σπήλαιο- τάφο . Στην πράξη με ένα δρώμενο – ενός φόνου και μιας

ανάστασης- προσπαθούν να γίνουν μέρος της Φύσης και μέσω της μίμησης

ενός Μύθου να επενεργήσουν λυτρωτικά στη φυλή τους.

Στην κορύφωση της τελετής ο αναγεννημένος <νεόφυτος> εξέρχεται

πανηγυρικά από το σκοτάδι κρατώντας στο χέρι του ένα φρεσκοκομμένο

κλωνάρι από το ιερό φυτό του θιάσου που βεβαιώνει ότι ο αιώνιος ήρωας

βρίσκεται ακόμη μια φορά ανάμεσα στα αδέλφια του. Απόγονοι αυτών των

τελετών είναι οι ετήσιες αγροτικές και παραδοσιακές γιορτές που

συνεορτάζονται από όλη την κοινότητα υμνώντας τη χαρά και τη γονιμότητα.

Από την εποχή του sir Frazer με το μνημειώδες έργο του ο Χρυσός Κλώνος,

αυτή η τελετουργία και η εξέλιξη της έχει μελετηθεί συστηματικά.

Το φρεσκοκομμένο ιερό βλαστάρι προστατεύει τον αγαπημένο της θεάς στο

ταξίδι του μέσα από τον άλλο κόσμο για να επιστρέψει σώος. Θυμηθείτε τον

Αινεία και τον χρυσό κλώνο που τον προστάτεψε για να διέλθει μέσα από τον

Άδη. -10-

Ο φρεσκοκομμένος κλώνος παραμένει το σύμβολο και ο προστάτης όσων

νεόφυτων διήλθαν δια του μυστηριακού θανάτου Δεν έχει σημασία αν είναι

δρυς, δάφνη, φοίνικας ή ακακία. Μας ενδιαφέρει το σύμβολο και όχι η

ονομασία. Η Μεγάλη Μητέρα και το Θείο Βρέφος της οι προστάτες των

ανθρώπων, είναι μια εικόνα κοινή σε όλες τις λατρείες που γεννήθηκαν γύρω

από τη Μεσόγειο.

Θυμηθείτε τον Ώρο και την Ίσιδα, τη Σεμέλη και τον Διόνυσο, τον Άτι και την

Κυβέλη, την Μαρία και τον Ιησού. Χωρίς παρουσία πατέρα, μια χήρα, αφού

χήρα την αρχαία εποχή ήταν #μητέρα που δεν έχει σύντροφο#, που

μεγαλώνει ένα παιδί χωρίς την παρουσία ή την ανάγκη παρουσίας πατέρα,

και λατρευόταν μέσα σε υπόγεια σπήλαια που η αρχαία ονομασία τους είναι

#χήραμις# .

Να θυμίσω επίσης ότι από την εποχή του Μήθρα, ο μυητικός και θνήσκων

ήρωας αναφέρεται ως υιός χήρας και πως αυτή η ονομασία ακολουθεί μέχρι

σήμερα και τους απανταχού της γης τέκτονες.

Όλες λοιπόν οι σημαντικές αρχαίες τελετουργίες είχαν έναν ιερό χώρο μέσα

στον οποίο τελούνταν και αυτός ήταν το αλώνι.

Εκεί όπου ο αναγεννημένος από τη σήψη σπόρος καθαρίζονταν εκεί γίνονταν

και οι ιεροπραξίες. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, από τη Βίβλο πως στο αλώνι

του Ατάδ, η πομπή που μετέφερε το σώμα του Ιακώβ σταμάτησε και

μοιρολόγησε για επτά μέρες και πως αργότερα, στο αλώνι του Ορνάν του

Ιεβουσαίου όπου ο Δαυίδ προσέφερε θυσία για να σταματήσει ένας λιμός.

Ακόμα και στις αρχές του 20ου αιώνα αναφέρεται ότι στη Συρία οι μεγάλες

γιορτές, γάμοι και κηδείες γίνονταν σε αλώνια. Το ημικύκλιο του αλωνιού

όπου τελούνταν οι αρχαίες ιεροπραξίες θα γίνει, η ορχήστρα με τη θυμέλη,

και από αυτή θα προέλθει η σκηνή του σύγχρονου θεάτρου.

Γιατί το θέατρο γεννήθηκε μέσα από το μυητικό δρώμενο, όταν ο

Πεισίστρατος προκειμένου και να επανενώσει τον λαό του επέτρεψε την

επαναλειτουργία των Διονυσιακών Μυστηρίων από τους Λυκομίδες.

Ο Μπρεχτ γράφει στο #Μικρό όργανο για το θέατρο# πως <όταν λέμε ότι το

θέατρο προέρχεται από το λατρευτικό, εννοούμε ότι έγινε θέατρο βγαίνοντας

από αυτό>. Ο μυημένος Θέσπις μετέτρεψε το διθύραμβο σε δράμα, με τη

θεατρική έννοια του όρου, και έγινε ο θεμελιωτής της τραγωδίας όταν το 534

π.Χ. παρουσίασε στη διάρκεια των Μεγάλων Διονυσίων δίπλα στο ναό του

Βάκχου το πρώτο έργο του. Έτσι ο μυητικός θίασος παρουσιάστηκε δημόσια

και χάρισε το όνομά του – θίασος- στο θέατρο που ήταν πλέον προσιτό σε

όλους.

Γιατί όμως η μυητική τελετουργία είχε χαθεί από την πόλη και χρειάστηκε να

επανέλθει χαρίζοντας μας και το θέατρο; Τι είχε συμβεί; Η επινόηση της

καλλιέργειας έγινε από τις γυναίκες και τα παιδιά που συντηρούσαν τον

οικισμό αφού οι άντρες που δεν είχαν δα και μεγάλη σπουδαιότητα, έλειπαν

μακριά σε κυνήγια αναζητώντας τροφή.

Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος μια θεά, όπως η Δήμητρα, χαρίζει το

μυστικό της καλλιέργειας και ένα παιδί βασιλικής γενιάς μυημένο στα

μυστήρια της όπως ο Τριπτόλεμος, το διαδίδει στους ανθρώπους.

Προσοχή, βασιλόπαιδο, γιατί βασιλιάς την αρχαία εποχή είναι ιερατικός

τίτλος και όχι πολιτικοστρατιωτικός. Όταν λοιπόν τα γυναικόπαιδα επινοούν

την καλλιέργεια της γης, παράγουν τροφή και έτσι δεν υπάρχει πλέον ανάγκη

νομαδικής μετακίνησης. Δημιουργείται η πρώτη Πόλις, και μαζί της

συγκεντρωμένος πλούτος. Τότε δημιουργείται καινούργιος και

σπουδαιότερος, άκρως αναβαθμισμένος ρόλος, για τον σωματώδη πολεμιστή.

Να προστατεύει την Πόλη . Ο Πολεμιστής γίνεται άνακτας – όχι βασιλιάς τον

ιερατικό τίτλο θα τον καπηλευτεί αργότερα- κι η δύναμή του που εγγυάται

την ασφάλεια απαιτεί την ανταμοιβή της. Η πόλη είναι δική του και θέτει

κάτω από την πυραμίδα της εξουσίας του την πολιτική και την θρησκευτική

ιεραρχία που εκείνος δημιουργεί, με κορυφή τον ίδιο. Τοποθετεί τον εαυτό

του αρχικά δίπλα στην ιερή μητέρα και το θειο βρέφος για να γίνει μέρος της

αρχαίας ιερής εικόνας και φορέας της βασιλικής γραμμής που μέχρι τότε ήταν

μητρογραμμική και στη συνέχεια όταν σταθεροποιήσει την εξουσία του τους

εξορίζει και τους δυο μαζί με τα μυστήρια τους. Η εποχή της Πατριαρχίας έχει

πλέον ξεκινήσει με τον ορισμό της Ύβρεως. Ύβρις, αρχαιοελληνική λέξη που

σημαίνει την υπέρβαση των ορίων με τη Αυθάδη αλαζονική βία που πηγάζει

από υπερβολική συναίσθηση δύναμης. Η τραγωδία, το θέατρο που γεννήθηκε

από τον μυστηριακό θίασο πραγματεύτηκε αρχικά ετούτη την Ύβρη της

εξουσίας και την τοποθέτησε χρονολογικά ακριβώς στο μεταίχμιο των

εποχών. Επιπλέον αυτή η πράξη γεννά το αρχέτυπο των μύθων του αλαζόνα

Rex Mundi που κυριαρχεί στη χώρα, της anima mundi και του ιερού βασιλιά

που βρίσκεται σε κάποιο υπόγειο σπήλαιο – όπου ήταν τα παλαιά ιερά τους- ή

κουφάλα ενός μαγικού δένδρου. Σε έναν κόσμο και χρόνο μετέωρο, ούτε

ζωντανός ούτε νεκρός, περιμένοντας την ώρα και τη συγκυρία που θα του

επιτρέψει να ξυπνήσει στο σήμερα να εμφανιστεί και να επαναφέρει τη χώρα

του στην ονειρική προτέρα κατάσταση ευτυχίας που υπήρχε κάποτε. Οι

περισσότεροι εθνικοί μύθοι που αναμένουν τον αρχαίο βασιλιά – είτε τον

ονομάζουν Αρθούρο, είτε Φρειδερίκο, είτε Κωνσταντίνο- στηρίζονται σε αυτό

ακριβώς το αρχέτυπο.

Ας επανέλθουμε όμως.

Η εποχή της Πατριαρχίας είχε ξεκινήσει και η μυστηριακή παράδοση ποτέ

δεν είχε και ούτε ποτέ απέκτησε καλή σχέση με οποιαδήποτε μορφή της

εξουσίας της.

Τα μυστήρια και τα τελετουργικά της διατηρήθηκαν πάντα ζωντανά κρυφά

έξω από την πόλη στους αγρούς και στη μνήμη του απλού λαού. Θυμηθείτε ότι

παγανιστής λέξη που απέκτησε την περιφρονητική της έννοια κατά τους

πρώτους χριστιανικούς χρόνους σημαίνει στην κυριολεξία χωριάτης,

άνθρωπος των πηγών και της υπαίθρου. Οποτεδήποτε στην εξέλιξη της

Ιστορίας μια εξουσία είχε την ανάγκη να έρθει κοντύτερα στο λαό της

χρησιμοποίησε, ανέδειξε, και υιοθέτησε μυστηριακές παραδόσεις.

Και ο Πεισίστρατος ήταν ο πρώτος από μια σειρά τέτοιων περιπτώσεων. Η

ίδια διαδικασία επαναλήφθηκε κατά την Ρωμαϊκή και την Αλεξανδρινή εποχή,

όταν τα μυστήρια του Διονύσου έγιναν μέρος των δημόσιων θρησκευτικών

τελετουργιών.

Οι Πτολεμαίοι πρώτοι στην πολύπολιτισμική Αλεξάνδρεια, την Νέα Υόρκη της

εποχής που ήταν σταυροδρόμι λαών και δοξασιών ενθαρρύνουν τον

θρησκευτικό συγκρητισμό με σχεδόν πλήρη απουσία μισαλλοδοξίας, και

άξονα τη lingua franca της εποχής, την «κοινή» ελληνική γλώσσα. Ο

Πτολεμαίος Α κάλεσε από την Αθήνα τον Τιμόθεο τον Ευμολπίδη, ιερέα της

Ελευσίνας, για να μεταφέρει και να ιδρύσει στην Αίγυπτο τη λατρεία των

Μυστηρίων. Ο έλληνας Φαραώ μπολιάζει τη λιτή πράξη των αρχαίων

Μυστηρίων με στοιχεία από το πλούσιο, αιγυπτιακό, -προσέξτε-θρησκευτικό

τελετουργικό. Και το κυριότερο αυτή η μεγαλοπρεπής εκδοχή της θεατρικής

πράξης των μυστηρίων τελείται πλέον δημόσια. Ο καθένας μπορεί να τα

παρακολουθήσει σε αντίθεση με τα αρχαία μυστήρια που ήταν προσιτά μόνο

σε μυημένους. Ο διάδοχος Φαραώ Πτολεμαίος Δ΄ ο Φιλοπάτωρ συμμετέχει ο

ίδιος προσωπικά και ενεργά στις δημόσιες τελετές των διονυσιακών θιάσων.

Ο Όσιρις και ο Διόνυσος θεωρούνται διαφορετικά ονόματα του ίδιου

θνήσκοντας θεού των Μυστηρίων <Όσιρις δε εστί Διόνυσος κατά Ελλάδα

γλώσσαν>. Όλοι οι λαοί της Αλεξάνδρειας νοιώθουν ευτυχείς αφοί οι μυητικοί

θεοί των διαφορετικών παραδόσεών τους γίνονται αποδεκτοί ως άλλες

μορφές του ίδιου ενός θνήσκοντος ήρωα ή πάσχοντος θεού και ακόμα και η

ιουδαϊκή θρησκεία γίνεται αποδεκτή ως διονυσιακή αίρεση (#Βιβλίο των

Μακκαβαίων# Γ΄). Εκεί έχει τις ρίζες της η φιλοσοφική αναγέννηση των

Νεοπυθαγορείων και του Νεοπλατωνισμού και σε αυτή γη, λίγα χρόνια πριν

από τη γέννηση του Χριστού, εμφανίστηκαν οι Γνωστικοί.

Σημειώστε ότι όταν συναντάτε αναφορές στα μεγαλοπρεπή αιγυπτιακά

μυστήρια συνήθως έχουν την πηγή τους στο δημόσιο αυτό τελετουργικό της

ελληνιστικής εποχής.

– Και ως παράδειγμα να δούμε την Αποθέωση του Ομήρου που βρίσκεται στο

Βρετανικό Μουσείο όπου ο Πτολεμαίος και η σύζυγος του Αρσινόη

στεφανώνουν τον Όμηρο αναπαριστώντας σε αυτή την τελετή τον Χρόνο-

Κρόνο και την Οικουμένη- Γαία- Ρέα .

Την πρώτη χριστιανική εποχή στοιχεία της παραδοσιακής πίστης του λαού

ενσωματώνονται στην νέα θρησκεία. Ο Ορφέας με τη λύρα του και τα θηρία

στον τύπο της αρχαίας εικονογραφίας μετατράπηκε στον Δαυίδ της Παλαιάς

Διαθήκης και κατόπιν στον Καλό Ποιμένα της Καινής Διαθήκης.

Σε μια κυλινδρική σφραγίδα του 3ου μετά Χριστό αιώνα απεικονίζεται ένας

εσταυρωμένος πλαισιωμένος με ένα μισοφέγγαρο και επτά άστρα, σύμβολα

της αστρικής αθανασίας και την επιγραφή #ΟΡΦΕΟΣ ΒΑΚΚΙΚΟΣ#, Ορφέας

Βακχικός,

δηλαδή #ο των Διονυσιακών Μυστηρίων#. Οι χριστιανικές απεικονίσεις

σταύρωσης είναι πολύ μεταγενέστερες και ο ίδιος ο σταυρός εισήχθη ως

χριστιανικό σύμβολο στους ναούς μόλις το 431.

Ο γιος του υπέρτατου θεού και μιας θνητής θανατώνεται από θεοκτόνους,

ανασταίνεται θριαμβευτικά, ανεβαίνει στους ουρανούς και ενθρονίζεται ως

βασιλιάς του κόσμου. Διόνυσος ή Ιησούς; Εκείνους τους μακρινούς καιρούς, οι

μυημένοι γνώριζαν, όπως και ο Διόδωρος, ότι <τα πάθη των θεών δεικνύουσι

μυστήρια>.

– Το παιδί με το φωτοστέφανο δεν είναι ο μικρός Ιησούς, αλλά ο μικρός

Διόνυσος και προέρχεται από τον οίκο του Διονύσου στην Πάφο, γύρω στον

2o αιώνα μ.Χ.

Η αναπαράσταση του θανάτου και της ανάστασης, το κύριο μυητικό

τελετουργικό, θα αποβεί το κυρίαρχο στοιχείο της νέας θρησκείας.

Ο Γιαν Κοτ από τους μεγαλύτερους θεωρητικούς του θεάτρου του 20ου αιώνα

στο βιβλίο του Θεοφαγία αντιπαραβάλει μεταξύ άλλων αποσπάσματα της

μυητικής τραγωδίας του Ευριπίδη Βάκχες με διάφορα μεσαιωνικά

τελετουργικά της χριστιανικής ανάστασης θέλωντας να δείξει την σχέση και

την αντιστοιχία.

<Στην ιεροτελεστία>, γράφει, <που είναι συγχρόνως αναπαράσταση του

θανάτου και της αναγέννησης του θεού, ο κοσμικός και ιστορικός χρόνος

συμπίπτουν. Αντιπρόσωπος και αντιπροσωπευόμενος, θύτης και θύμα, γιος

θεού και θεός πατέρας, θεάνθρωπος και Δημιουργός ανθρώπων, όλα αυτά

είναι μορφές, αντιθέσεις και καταστάσεις ενός και του αυτού προσώπου>. Σε

αυτού του είδους τις ιεροτυπικές πράξεις δεν υπάρχει παρθενογένεση, παρά

μόνο μετάλλαξη και εξέλιξη. Η αναπαράσταση των παθών και η ανάσταση

που απεικονιζόταν για να μελετηθεί με κάθε λεπτομέρεια από τους πιστούς

των αρχαίων μυστηρίων περνά μόνον στην χριστιανική παράδοση. Ο

ψυχαναλυτής Guy Rosolato στο #La Sacrifice# λέει επ αυτου: <Αυτό που

διακρίνει το χριστιανισμό από τους δυο άλλους μονοθεϊσμούς – που

κυριαρχούν τους τελευταίους αιώνες- είναι η έννοια της αναπαράστασης της

θεότητας. Στον Ιουδαϊσμό αποτελεί τη μοναδική ουσιαστική απαγόρευση και

το Ισλάμ ακολουθεί την ίδια γραμμή. Στους χριστιανούς η απεικόνιση του

πάθους και της θανάτωσης του Ιησού δεν είναι απούσα. Αντίθετα, αυτή η

απεικόνιση δίνεται για να αναπαρασταθεί και να μελετηθεί με κάθε

λεπτομέρεια. Η ανάσταση που επακολουθεί και με την οποία ο Χριστός

εισέρχεται εκ νέου στην αιωνιότητα προσφέρει στους χριστιανούς τη

σαγηνευτική εικόνα και το πρότυπο μιας νίκης πάνω στο θάνατο>.

Όμως το πρώτο μεγάλο μέρος της σύγχρονης εποχής θα περάσει μέσα από

τους σκοτεινούς αιώνες. Τα μυστήρια, το θέατρο ακόμα και οι απλές χαρές

είναι πλέον παράνομες. Μόνο οι αληθινοί «παγανιστές», δηλαδή οι άν θρωποι

της υπαίθρου, επιμένουν να τελούν με κάθε κόστος τις εποχικές τους

τελετουργίες εκεί όπου το έκαναν πάντα δηλαδή μακριά από τις πόλεις, στους

αγρούς και στα ξέφωτα των δασών.

Οι θεατρίνοι βρίσκονται στο ίδιο κοινωνικό επίπεδο με τις πόρνες. Αλλά μέσα

από τα έργα τους που μεταδίδονται από στόμα σε στόμα διατηρούν την

παράδοση. Το αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό θέατρο, τα κείμενα, οι μάσκες,

διατηρήθηκαν μέσα από την –φλωρεντινή-ιταλική comedia del arte που από

μόνη της είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο στο οποίο είναι αδύνατον να

υπεισέλθουμε εδώ.

– Ως παράδειγμα, δεξιά ένα αρχαίο γλυπτό από το Μουσείο της

Κωνσταντινούπολης που παρουσιάζει ηθοποιό με μάσκα και δίπλα ηθοποιοί

της Comedia del Arte με τις δικές τους μάσκες τους.

Θα ανέβουμε λίγο βορειότερα προς τα Βρετανικά Νησιά και θα αναφερθώ σε

ένα κλασικό παράδειγμα μύθου που μεταλλάσσεται από τον λαό και

επιβιώνει, του πασίγνωστου Ρομπέν των Δασών. Ο σκανταλιάρης «πράσινος

άνθρωπος» που γονιμοποιούσε τη φύση και είχε παρεισφρήσει στον

διάκοσμο των πρώτων καθεδρικών ναών, γίνεται ο «παράνομος» Ρομπέν. Σαν

βασιλιάς του Μαΐου καλεί τους πιστούς του να γιορτάσουν στη φύση και

εκείνη την ημέρα όπως το διασώζει ο επίσκοπος Hugh Latimer το 1530 η

εκκλησία άδειαζε γιατί ήταν η ημέρα, του Ρομπέν των Δασών. Με τον «μικρό»

Ιωάννη να του παραστέκεται, τον όχι και τόσο πιστό σύντροφο καλόγερο Τακ

και την αγαπημένη τους παρθένα Μαρία, μάχονται κάθε μορφή εξουσίας και

υπερασπίζονται από τις αρπακτικές τους διαθέσεις τον απλό λαό.

Ποιος είναι ο πράσινος άνθρωπος; Ο May-bon, ή, MAH-boon είναι ο Κέλτης

μικρός γιος της Μεγάλης Θεάς Μητέρας που γιορτάζει την φθινοπωρινή

ισημερία όταν το σκοτάδι ισορροπεί για τελευταία φορά με το φώς πριν

αρχίσει να κυριαρχεί. Ο μικρός γιός θα πεθάνει θα κατέβει στον Κάτω Κόσμο

και θα επανέλθει την Άνοιξη με ανανεωμένη δύναμη ως ο Φωτεινός γιος της

Θεάς διακηρύσσοντας ότι το σκοτάδι για μια ακόμα φορά έχει νικηθεί και η

γονιμότητα θα ευλογήσει το λαό του . Κατά τη ρωμαϊκή εποχή αυτός ο ήρωας

ταυτίστηκε με τον Απόλλωνα και τον Ερμή. Θεός του ηλίου, της μουσικής και

του κυνηγιού, αλλά και εκείνος που υπέφερε τόσο πολύ για τους ανθρώπους

του, ήταν εξαιρετικά δημοφιλής μεταξύ των Ρωμαίων στρατιωτών που τον

λάτρευαν ως Apollo Maponos και η μορφή του χαράχτηκε στις πέτρες του

τοίχους του Αδριανού.

Την χριστιανική εποχή ο Mabon εξαφανίζεται, επιβιώνει όμως κρυμμένος

μέσα στον φυτικό διάκοσμο των καθεδρικών ναών που ανεγείρουν οι τέκτονες

του Μεσαίωνα.

Αυτός ο πράσινος θεός της γονιμότητας είναι το πρότυπο του Πουκ στο

Όνειρο Καλοκαιρινής Νυκτός του Σαίξπηρ.

Πως προκύπτει από όσα είπαμε και από τους απαξιωμένους θεατρίνους ο

Σαίξπηρ και το θέατρό του;

Ο sir Francis Bacon (1561-1626) μεγαλειώδης μορφή της εποχής με την αρωγή

της βασίλισσας εστίασε τις δυνάμεις του στην προσπάθεια της γέννησης, μιας

αληθινής αγγλικής λογοτεχνίας την εποχή που η Βρετανία όδευε για να γίνει

Μεγάλη. Βρέθηκε στον ίδιο χώρο με τον Φίλιπ Σίντνεϊ τον συγγραφέα της

Αρκαδίας και την παρέα του, φιλοσόφους και ποιητές που ήταν γνωστοί με το

όνομα <Αρεοπαγίτες> (Areopagitae ή Areopagus). Διδάσκαλος όλων, ο δρ.

Ντι ο τελευταίος μεγάλος <μάγος> της Αναγέννησης γιατρός, φιλόσοφος,

αλχημιστής, καβαλιστής, αστρολόγος και μαθηματικός, σεβάσμιος πρόγονος

των ροδόσταυρων, η επιτομή του λεγόμενου <ανθρώπου της Αναγέννησης>.

Ο Ντι που ήταν τον πρότυπο του Πρόσπερου στην Τρικυμία του Σαίξπηρ,

επιμελήθηκε τα σχέδια του πρώτου θεάτρου του Globe theater.

( Θυμηθείτε τα λογια του Προσπερου: «είμαστε καμωμένοι από την ύλη που

είναι φτιαγμένα τα όνειρα και την εφήμερη ζωή μας ο ύπνος την τυλίγει»)

Ένα μέλος της παρέας των Αρεοπαγιτών, ο κόμης του Leicester, Robert

Dudley, έλαβε από τη βασίλισσα την πρώτη άδεια για την συγκρότηση

θεατρικού θιάσου και στον θίασο ενός άλλου μέλους , του Lord Strange,

έπαιζε ως ηθοποιός ο Σαίξπηρ. Κατά πολλούς μελετητές ο ηθοποιός Σαίξπηρ

δεν είχε το εύρος των γνώσεων που απαιτούσε η συγγραφή των έργων του

όπου μπερδεύονταν αριστοτεχνικά ιστορικά γεγονότα, στοιχεία αρχαίας

τραγωδίας, μύθοι και λαϊκές παραδόσεις.

Κατ αυτούς λοιπόν ο πραγματικός συγγραφέας δεν ήταν άλλος από τον σερ

Φράνσις Μπέικον.

Ο Μπέικον και ο δάσκαλος του ο Ντι, πέρα από την ιδιαίτερη συμβολή τους

στην επιστήμη, στις τέχνες, αλλά και στις κρατικές υποθέσεις της Βρετανίας,

αποτέλεσαν τη γέφυρα που συνέδεσε τους θεουργούς και πανεπιστήμονες του

Μεσαίωνα με τη σύγχρονη εποχή. Λένε πως το κορυφαίο επίτευγμα του

Μπέικον ήταν ότι πέρασε την δάδα της αρχαίας γνώσης που παρέλαβε από

τον Ντι στην εποχή του ή οποία αναζητούσε νέους ορίζοντες.

Οι δύο τους διαδοχικά συνέλεξαν και ταξινόμησαν το έργο όσων είχαν

υπάρξει πριν από αυτούς, συγκέντρωσαν κοντά τους τους τελευταίους μάγους

και συνέβαλαν στη γέννηση των πρώτων επιστημόνων. Το αίτημα μιας

ελεύθερης επιστήμης προσιτής σε όλους ήταν επίσης αίτημα των

ροδόσταυρων οι οποίοι λίγο πριν είχαν εμφανιστεί επίσημα.

Ο Ντι και ο Μπέικον θεωρούνται προπάτορες των ροδόσταυρων. Και μέσα

στα έργα του Σαίξπηρ –που, αν δεν τα έγραψε ο Μπέικον, σίγουρα ήταν πολύ

κοντά με τον συγγραφέα τους- ήδη υπάρχουν στοιχεία που συνδέουν τον

συγγραφέα με τα εσωτερικά κινήματα που θα ακολουθήσουν. Παράδειγμα:

Οι σύντροφοι και προδότες του Αμλετ είναι οι Ροζενκραντς και

Γκλιντενστερν. Δηλαδή ο Ροδόσταυρος και ένα χαρακτηριστικό τεκτονικό

σύμβολο, ο ακτινοβόλος αστέρας. Ο τεκτονισμός επίσημα θα οργανωθεί μετά

από εκατό χρόνια, αλλά οι πρώτοι θεωρητικοί τέκτονες που εμφανίζονται στις

αρχές του 17ου αιώνα είναι μέλη της ίδιας παρέας.

Σύντροφος και προδότης, σεβάσμιος οδηγός, εκτελεστής και σωτήρας. Όψεις

διαφορετικές που παίρνει η ζωή, ρόλοι που εναλλάσσονται σε κάθε μυητικό

τελετουργικό προσπαθώντας κάτι να μας πουν.

Μιλήσαμε ήδη για αλχημιστές ροδόσταυρους, τέκτονες και θέατρο. Ας δούμε

τώρα πως μπαίνει και ο τάφος, το δεύτερο σύμβολο του τίτλου μας, μέσα

στην παράδοση που οδηγεί προς την εποχή μας.

Οι αλχημιστές του Μεσαίωνα εκτός της μεταστοιχείωσης των μετάλλων

αναζητούν τρόπο να δημιουργήσουν τον πνευματικό χρυσό.

– Πάρε τη ψύχη του και ξαναδώστη του, γιατί η καταστροφή ενός

πράγματος είναι η γέννηση ενός άλλου, γράφει το Aurora consurgens τον 16ο

αιώνα

Ο θάνατος η και η ανάσταση δεν είναι παρά συμβολικές αναφορές σταδίων

της πορείας του Opus Magnus του Μεγάλου έργου τους. Κορυφαία στιγμή στο

έργο τους ήταν η γνώση, η επίτευξη της Μελάνωσης, το nigredo. Η φάση

αυτή του έργου ονομαζόταν #caput mortuum#, δηλαδή #κρανίο νεκρού#

και συμβολιζόταν με ένα κρανία και επίσης με τρείς τελείες μέσα σε έναν

κύκλο .

Αυτό ήταν το σημείο εκκίνησης του εσωτερικού αλχημικού έργου που

σηματοδοτεί την πορεία της μεταμόρφωσης του ανθρώπου σε καθαρό πνεύμα

ή, συμβολικά, της μετατροπής ενός ακάθαρτου μετάλλου σε καθαρό χρυσό

Μόνο μέσω αυτής της γνώσης ,της επίτευξης του nigredo μπορούσε να

επιτευχθεί η αναγέννηση. Δια της σήψεως που συμβολίζει το κρανίο, έχουμε

την αναγέννηση.

Οι ροδόσταυροι που συνεχίζουν το πνευματικό έργο τους διακηρύσσουν μέσα

από τη Fama Fraternitatis στις αρχές του 17ου αιώνα:

<Βεβαιώνουμε δημόσια πως οι αληθινοί Φιλόσοφοι ελάχιστα εκτιμούν την

κατασκευή χρυσού που δεν είναι παρά ένα πάρεργο επιπλέον, έχουν χιλιάδες

άλλα, καλύτερα πράγματα να κάνουν. Και λέμε μαζί με τον αγαπητό Πατέρα

μας R.C.C. Αίσχος! Χρυσός, τίποτα άλλο, παρά ποσότητες χρυσού>. Πόσοι το

άκουσαν; Σχεδόν κανείς.

Οι Ροδόσταυροι εμφανίζονται με τα αλληγορικά μανιφέστα τους και σε αυτά

κορυφαίο σύμβολο είναι ο τάφος του μυητικού τους ήρωα ,του Χριστιανού

Ροδόσταυρου .

Είναι ένας υπόγειος δόμος, δηλαδή μια υπόγεια θολωτή αίθουσα , ένα σκην ικό

που περιγράφεται με κάθε λεπτομέρεια. Οι πολλαπλοί συμβολισμοί που

περιείχε, έπρεπε να γίνουν φανεροί για να υπάρχει η δυνατότητα να

μελετηθούν και να αποσυμβολιστούν από το κάθε ενεργό ή υποψήφιο μέλος.

Βέβαια, στο μέτρο των δυνατοτήτων του πάντα, όπως μαγικά συμβαίνει με

τον κάθε συμβολισμό.

Ποια ακριβώς ήταν η μυητική τους διαδικασία δεν γνωρίζουμε. Όμως στον

Ελευθεροτεκτονισμό που θα εμφανιστεί τον επόμενο αιώνα, ο τάφος του

προπάτορα μυητικού ήρωα της αδελφότητας και η διέλευση δι αυτού είναι

ένα το κορυφαίο στοιχείο της μυητικής του διαδικασίας που αποτελεί επίσης

μια μορφή θεατρικής πράξης.

Και εδώ, οι ιδιότητες φίλου και εχθρού, καλού και κακού, συγχέονται στο ίδιο

πρόσωπο. Οι πρωταγωνιστές μεταβαίνουν αλλάζοντας ταυτότητα και

χαρακτήρες από τον παρόντα χρόνο σε έναν άλλον όπου συντελείται το δράμα

και επανέρχονται όταν αυτός που ήταν κάποτε δολοφόνος εγείρει εκείνον

που υπήρξε το θύμα του στην παρούσα εποχή. Οι διαφορετικοί θεατρικοί

χρόνοι που συνυπάρχουν είναι κάτι κοινό για τους ειδικούς, θυμηθείτε τον

Γιαν Κοτ που ανέφερα προηγουμένως, όμως οι τεχνίτες ή οι θεωρητικοί

σύντροφοι τους που συνέθεσαν τις μασονικές τελετουργίες εκεί κοντά στην

Αναγέννηση από πού άντλησαν πληροφορίες; Εφάρμοσαν μια μνήμη από το

πρόσφατο παρελθόν τους ή ανέσυραν μια αρχέτυπη μνήμη από την αυγή της

ύπαρξής μας;

Η αρχαία Τέχνη της Μνήμης η διδασκαλία της οποίας ήταν μια από τις αιτίες

που οδήγησαν στην πυρά το 1600 τον ηρωικό ιππότη της επιστήμης

Τζιορντανο Μπρούνο, όπως εξαιρετικά μας περιγράφει η Γειτς στο ομώνυμο

βιβλία της. Την χρόνια που μαρτύρησε ο Μπρούνο στην Ιταλία, με διάταγμα

του Ιακώβου της Αγγλίας ο Σοου αναδιοργανώνει τις τεκτονικές αδελφότητες.

Στα κείμενα του κάνει σαφή αναφορά σε ιδέες θεωρητικές που δεν έχουν

σχέση με εργάτες οικοδομής. Ο Σόου λοιπόν θεωρεί την Τέχνη της Μνήμης

απαραίτητο προσόν που έπρεπε να κατέχει ένας Διδάσκαλος Τέκτονας

(αποδίδω έτσι το master από το ομηρικό μήστωρ που σήμαινε σύμβουλος,

διδάσκαλος και μας δίνει αργότερα το μαίστωρ). Και να προσθέσουμε ότι

αυτή η τέχνη επινοήθηκε από τον Σιμωνίδη τον Κείο και χρησιμοποιήθηκε

από μεγάλους ρήτορες όπως ο Κικέρων αλλά και ηθοποιούς και όσους ήθελαν

να μπορούν να καταχωρούν μεγάλο όγκο πληροφοριών στη μνήμη τους και να

τον ανακαλούν όποτε και με όποιο τρόπο θέλουν. Επιγραμματικά να πούμε,

ότι δημιουργούσαν νοητικά ένα θεατρικό χώρο στον οποίο τα σκηνικά

στοιχεία ήταν μνημοτεχνικά σημεία αναφοράς που με τη μορφή τους και την

θέση τους βοηθούσαν να ανακληθούν εικόνες και κείμενα τα οποία είχαν

συσχετισθεί με αυτά. Μια τέχνη που θεωρήθηκε αιρετική και παράνομη όταν

και η μνήμη του κόσμου έπρεπε να ελεγχθεί εξ ολοκλήρου και να

διαμορφωθεί κατά το δοκούν. (Επιδίωξη που δεν νομίζω να έχει

εγκαταλειφθεί)

Λοιπόν, οι πληροφορίες των ανθρώπων της Αναγέννησης κατά την γνώμη μου

αντλήθηκαν μέσα από την προφορική παράδοση που συντηρείται πάντα από

το λαό και σαν μέσα από υπόγεια ρεύματα διατρέχει τους αιώνες. Σε αυτή την

παράδοση που περιέγραψα στηρίζεται κατά ένα μεγάλο μέρος ο δυτικός

εσωτερισμός όπως έχει φτάσει μέχρι τις μέρες μας.

Ο τάφος και το θέατρο.

Εξαιρετικά περιληπτικά προσπάθησα να ανιχνεύσω μέσα από την αρχή της

ανθρώπινης Ιστορίας μερικές χαρακτηριστικές στιγμές αυτών των

αρχετυπικών συμβολισμών ως τις μέρες μας. Ο προαιώνιος φόβος του

θανάτου και της ανυπαρξίας εκλογικεύεται ή διαπραγματεύεται μέσω της

υπόσχεσης ότι όπως συμβαίνει πάντα στη φύση, παιδία της Μητέρας Φύσης

και εμείς θα οδηγηθούμε ως σπόροι δια του θανάτου και δια της σήψεως στην

αναγέννηση.

Ο ανοιχτός τάφος δεν είναι παρά το σύμβολο της νίκης απέναντι στον

προαιώνιο τρόμο που πρέπει επιτέλους να νικηθεί.

Στη συνέχεια, η θεατρική πράξη ήταν και παραμένει το απαραίτητο μέσο για

να αρθούμε πάνω από την καθημερινότητά μας, πάνω από τον ίδιο μας τον

εαυτό. H σύγχρονη δραματοθεραπεία το γνωρίζει και το χρησιμοποιεί με

επιτυχία.

Όταν συμμετέχεις σε μια τελετουργία, όταν φοράς ένα προσωπείο ή μια

μάσκα, δεν είσαι πλέον ο εαυτός σου με τα γνωστά του όρια, τις φοβίες ή και

τις ανασφάλειες του αλλά, υιοθετείς, ενσωματώνεις τις ιδιότητες των

συμβόλων που σε έχουν περιβάλλει που σε έχουν καλύψει, επειδή τα έχεις

αποδεχτεί.

Όταν ο Θέσπις παρουσίασε το πρώτο του έργο χρησιμοποίησε για τους

«ηθοποιούς» του το αρχαίο είδος προσωπείου που είχαν και οι Τιτάνες όταν

διασπάρασαν το Θείο Βρέφος Διόνυσο- Ζαγρέα, το <χρίσαι το πρόσωπον

ψιμυθίω>, δηλαδή είχαν καλυμμένα με γύψο και λάσπη («τρυγία», λάσπη του

κρασιού). το πρόσωπο και το σώμα τους. Καλυμμένοι με λάσπη οι μυούμενοι

δεν ήταν πλέον τα φτωχά θνητά πλάσματα αλλά τα παιδιά της γης οι χθόνιοι

Τιτάνες που παρασύρθηκαν και διέπραξαν το έγκλημα. Η μετάληψη της

σάρκας και του αίματος του μυητικού ήρωα Ζαγρέα και η ένωση- καθαρμός

μέσα από την φωτιά τους μετέτρεπε στο πλάσμα που ένωνε τον χθόνιο και τον

ουράνιο κόσμο, Στον Άνθρωπο, τον Μύστη.

Βγαίνοντας το θέατρο από τη μυστικότητα του λατρευτικού γέννησε την

τραγωδία, με σκοπό ακριβώς όπως λέει και ο Αριστοτέλης μέσα από το

δρώμενο να επιφέρει τελικά την κάθαρση.

«Έστιν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας μέγεθος

εχούσης, ηδυσμένω λόγω χωρίς εκάστω των ειδών εν τοις μορίοις, δρώντων

και ου δι’ απαγγελίας, δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων

παθημάτων κάθαρσιν».

Και έτσι φτάνουμε στο σήμερα.

Πόσο ξεπερασμένα ακούγονται όλα τούτα για τον σημερινό άνθρωπο;

Η τραγωδία της αναμονής του αναπόφευκτου τέλους, ο τρόμος της απώλειάς

της εικόνας που έχουμε πλάσει για τον εαυτό μας, της απόλυτης ανυπαρξίας

όσων αγαπήσαμε, όσων υπήρξαμε, όσων επιλέξαμε να μας περιβάλλουν

στοιχειώνει κρυφά ή φανερά της ύπαρξή μας.

«Μαθαίνεις να ζεις» έλεγε ο Ντεριντά «θα έπρεπε να σημαίνει ότι μαθαίνεις

να πεθαίνεις, να λαμβάνεις υπ όψιν για να την αποδεχθείς , την απόλυτη

θνητότητα (χωρίς σωτηρία ούτε ανάσταση, ούτε λύτρωση- ούτε για τον εαυτό

σου ούτε για τον άλλον). Από τον Πλάτωνα και εφεξής πρόκειται για το παλιό

φιλοσοφικό κέλευσμα: φιλοσοφείς σημαίνει μαθαίνεις να πεθαίνεις».

Οφείλουμε στον εαυτό μας, να κατανοήσουμε, να πολεμήσουμε και να

κατακτήσουμε το σκοτάδι. Οφείλουμε τουλάχιστον να προσπαθήσουμε

ζώντας ως μαχητές, και όχι ως μοιραίοι αναμένοντας. Ο ηρωικός δρόμος του

Ηρακλή, του Οδυσσέα, του Αινεία μέσα από τον Άδη και επιστροφή πάλι

πίσω, στο φως, είναι συγκεκριμένος. Τίποτα θνητό δεν ζει για πάντα και

ολόκληρη η Φύση βροντοφωνάζει -αλλά εμείς δεν καλακούμε- ότι δια της

Σήψεως αναγεννάτε το παν. Ας επιλέξουμε το αλώνι μας, μαρμαρένιο ή

χωμάτινο, δεν έχει σημασία και εκεί ας καλωσορίσουμε το σκοτεινό εγώ μας.

Όλοι μας παίζουμε ρόλους. Ρόλους που διδαχτήκαμε για να αντιμετωπίζουμε

με επιτυχία τις αντιξοότητες, ρόλους που επινοήσαμε για να κερδίζουμε

συναισθηματικά οφέλη, ρόλους που επιβλήθηκαν για να επιτυγχάνουμε

επαγγελματικούς στόχους.

Μάσκες και προσωπεία αλληλεπικαλυπτόμενα που στο τέλος καταθάβουν στη

λησμονιά την αληθινή μορφή της ύπαρξής μας. Ποιοι είμαστε στ αλήθεια

πίσω από όλες αυτές τις μάσκες, μπορεί να το θυμηθεί κανείς; Ποια ανάμνηση

έρχεται από τα βάθη της ύπαρξής μας και δεν μας επιτρέπει να εφησυχάζουμε

ως κοπάδι; Αυτογνωσία! Μπορεί να μας τη χαρίσει κάποια μέθοδος

διαλογισμού, η φιλοσοφία ίσως, η τέχνη… Η Τέχνη?

Ο Heidegger στις Θεμελιώδεις έννοιες της Μεταφυσικής αναζητώντας τη

σχέση του ανθρώπου με τη φιλοσοφία περιέργως καταφεύγει στην τέχνη ενός

ποιητή. Λέει: «Επί της ουσίας γράφει ο Novalis η Φιλοσοφία είναι Νόστος μια

παρόρμηση να αισθάνεσαι παντού οικεία».

Νόστος είναι η ακατανίκητη επιθυμία να επιστρέψεις στη γενέτειρα σου, όταν

η μνήμη της στοιχειώνει όλη την ύπαρξη σου και δεν μπορείς να ξεφύγεις ή να

υποκριθείς.

«Ο σημερινός άνθρωπος των πόλεων», αναρωτιέται ο Heidegger, «ο πίθηκος

του τεχνικού πολιτισμού δεν έχει καταργήσει προ πολλού τον νόστο;»

Όχι, θα μου επιτρέψετε να σχολιάσω. Πίσω από την Μάσκα του πολιτισμένου

πιθήκου ζει και αναπνέει ένας Οδυσσέας που η ψυχή του δεν μπορεί να

ημερέψει με τη λάμψη του εφήμερου κα επιθυμεί να οδηγήσει τους

συντρόφους του πίσω στην Ιθάκη.

«Που βρίσκεται η επιθυμία της παρόρμησης; Όχι μόνο εδώ , ούτε σε όλους

τους τόπους χωριστά αλλά παντού και οπουδήποτε στο εν όλω , την ολότητα

που ονομάζουμε Κόσμο. Και τι είναι ο Κόσμος, το εν Ολω που πάντα μας

καλεί; Εκεί που μας ωθεί ο νόστος μας. Προς τα εκεί που πάντα ήμασταν καθ

οδον, αλλά συγχρόνως πάντα κάτι μας τράβαγε προς τα πίσω, μας ησύχαζε».

Οι αρχαίοι μας πρόγονοι ονόμαζαν ήρωες τους πρωταγωνιστές των μυητικών

ιστοριών τους. Αυτούς που έμπαιναν εθελοντικά ως σπόροι στο αλώνι να

θλιβούν, να περάσουν από τον συλλογικό τάφο και ύστερα, κορυφαίοι

μπροστάρηδες, να σύρουν τον χορό του πανηγυριού.

Η Τέχνη, η παιχνιδιάρα αδελφή της Φιλοσοφίας, μπορεί να υπαινίσσεται

αλήθειες εκεί όπου δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψουν νοήματα. Απ

αυτή θα πιαστώ για να ολοκληρώσω τη διήγηση μου και να βγω από τον

λαβύρινθο της πολυλογίας μου:

Ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν ένας από τους 3-4 διασημότερους Έλληνες

λογοτέχνες του 20ου αιώνα. Αναζήτησε μέσα από το έργο του το ηρωικό

στοιχείο του ανθρώπου. Πολλοί, σε όλο τον κόσμο και μέσα από ταινίες,

γνωρίζουν τον Τελευταίο Πειρασμό του, αλλά και τον αρχετυπικά ηρωική

μορφή του Αλέξη Ζορμπά.

Όταν έγραφε την δική του Οδύσσεια δημοσίευσε και την Ασκητική, ένα από

τα σημαντικότερα κείμενα του, όπου συνομιλώντας με τον εαυτό του αναζητά

ή και εκφράζει τη μεταφυσική του πίστη.

Το έργο του δεν μπορεί να ολοκληρωθεί παρά με την αρχετυπική μάχη

ιεροπραξία μέσα σε ένα αλώνι. Ένα χωματένιο αλώνι που βρίσκεται στην

καρδιά του ανθρώπου.

Εκεί, μέρα και νύχτα, γίνεται η πάλη με τον θάνατο.

Ποιος παλεύει εκεί;

Ο πάσχων θεός, ο Μεγαλοδύναμος και όχι παντοδύναμος στον όποιον δηλών ει

την πίστη του. Σε αυτόν και στα αναρίθμητα εφήμερα προσωπεία που πήρε

στους αιώνες,στον άγρυπνο και βαρύ αγώνα του που καρπίζει την ύλη τη

ζωοδόχα πηγή φυτών ζώων και ανθρώπων.

«ΒΟΗΘΕΙΑ!» -λέει- ΚΡΑΖΕΙΣ, ΚΥΡΙΕ. «ΒΟΗΘΕΙΑ!» ΚΡΑΖΕΙΣ, ΚΥΡΙΕ,

ΚΙ ΑΚΟΥΩ.

ΜΕΣΑ ΜΟΥ ΟΙ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΚΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΚΙ ΟΙ ΡΑΤΣΕΣ ΟΛΕΣ,

ΚΙ ΟΛΗ Η ΓΗΣ, ΑΚΟΥΜΕ ΜΕ ΤΡΟΜΟ, ΜΕ ΧΑΡΑ, ΤΗΝ ΚΡΑΥΓΗ

ΣΟΥ.

ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΑΚΟΥΝ ΚΑΙ ΧΥΝΟΥΝΤΑΙ ΝΑ ΣΕ

ΛΥΤΡΩΣΟΥΝ, ΚΥΡΙΕ, ΚΑΙ ΛΕΝ: «ΕΓΩ ΚΑΙ ΣΥ ΜΟΝΑΧΑ

ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ.»

ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΣΕ ΛΥΤΡΩΣΑΝ, ΣΜΙΓΟΥΝ ΜΑΖΙ ΣΟΥ, ΚΥΡΙΕ,

ΚΑΙ ΛΕΝ: «ΕΓΩ ΚΑΙ ΣΥ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΝΑ.»

ΚΑΙ ΤΡΙΣΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΚΡΑΤΟΥΝ, ΚΑΙ ΔΕ ΛΥΓΟΥΝ, ΑΠΑΝΩ

ΣΤΟΥΣ ΩΜΟΥΣ ΤΟΥΣ, ΤΟ ΜΕΓΑ, ΕΞΑΙΣΙΟ, ΑΠΟΤΡΟΠΑΙΟ

ΜΥΣΤΙΚΟ:

ΚΑΙ ΤΟ ΕΝΑ ΤΟΥΤΟ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ!