Πολιτική και ανάπτυξη περιεχομένου στη Wikipedia Κωνσταντίνος Σταμπουλής Η Wikipedia είναι το μεγαλύτερο εγχείρημα συμμετοχικής ανάπτυξης περιεχομένου από άποψη μαζικότητας και όγκου του περιεχομένου. Εξαρχής ιδρύθηκε ως ένας ανοικτός ιστότοπος (wiki) όπου μπορούσαν οι επισκέπτες να συνεισφέρουν άμεσα στο περιεχόμενο με σκοπό την παραγωγή μιας εγκυκλοπαίδειας υπό ελεύθερη άδεια χρήσης. Σήμερα περιλαμβάνει 26 εκατομμύρια λήμματα, πάνω από 4,2 εκατομμύρια λήμματα μόνο στην αγγλική Wikipedia, που γράφονται συνεργατικά από εθελοντές σε όλο τον κόσμο. Σχεδόν όλα τα άρθρα της μπορεί να επεξεργαστεί από οποιονδήποτε έχει πρόσβαση στο χώρο, και έχει περίπου 10.000 ενεργούς συνεργάτες. Έχει γίνει το μεγαλύτερο και πιο δημοφιλές γενικό έργο αναφοράς στο Διαδίκτυο, με κατ’εκτίμηση 365 εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο. Επειδή η Wikipedia είναι μια συνεχής εργασία στην οποία, κατ' αρχήν, ο καθένας μπορεί να συμβάλει, και διαφέρει από μια έντυπη πηγή αναφοράς σε σημαντικά σημεία. Ειδικότερα, παλιότερα λήμματα τείνουν να είναι πιο πλήρη και ισορροπημένα, ενώ τα νεότερα λήμματα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να περιέχουν σημαντική παραπληροφόρηση, ανεγκυκλοπαιδικό περιεχόμενο, ή βανδαλισμό. Ωστόσο, σε αντίθεση με μια έντυπη πηγή αναφοράς, η Wikipedia ενημερώνεται συνεχώς, με τη δημιουργία ή την ενημέρωση των λημμάτων σχετικά με τα γεγονότα της επικαιρότητας μέσα σε λίγες ώρες, λεπτά ή και δευτερόλεπτα, και όχι σε μήνες ή χρόνια όπως στις έντυπες εγκυκλοπαίδειες. Πως όμως πραγματικά λειτουργεί αυτό το εγχείρημα; Είναι ένα άναρχο οικοδόμημα στο οποίο χιλιάδες μαϊμούδες πληκτρολογούν ασταμάτητα δημιουργώντας κάτι στην τύχη; Πως συνεργάζονται; Είναι κάτι στο οποίο οι συμμετέχοντες συνεργάζονται κάτω από ένα κοινό στόχο, χωρίς αντιθέσεις και προβληματισμούς, χωρίς κανόνες; Στην πραγματικότητα, η κοινότητα χρηστών της Wikipedia λειτουργεί κάτω από ένα τεράστιο αριθμό πολιτικών, κανόνων και οδηγιών, μαστίζεται από διαρκείς προβληματισμούς, αντιθέσεις, έριδες. Κι όμως, η ad hoc και εκ των υστέρων δημιουργία της κοινότητας, σε ένα 1
Transcript
Πολιτική και ανάπτυξη περιεχομένου στη Wikipedia
Κωνσταντίνος Σταμπουλής
Η Wikipedia είναι το μεγαλύτερο εγχείρημα συμμετοχικής ανάπτυξης περιεχομένου από
άποψη μαζικότητας και όγκου του περιεχομένου. Εξαρχής ιδρύθηκε ως ένας ανοικτός
ιστότοπος (wiki) όπου μπορούσαν οι επισκέπτες να συνεισφέρουν άμεσα στο περιεχόμενο με
σκοπό την παραγωγή μιας εγκυκλοπαίδειας υπό ελεύθερη άδεια χρήσης. Σήμερα
περιλαμβάνει 26 εκατομμύρια λήμματα, πάνω από 4,2 εκατομμύρια λήμματα μόνο στην
αγγλική Wikipedia, που γράφονται συνεργατικά από εθελοντές σε όλο τον κόσμο. Σχεδόν όλα
τα άρθρα της μπορεί να επεξεργαστεί από οποιονδήποτε έχει πρόσβαση στο χώρο, και έχει
περίπου 10.000 ενεργούς συνεργάτες. Έχει γίνει το μεγαλύτερο και πιο δημοφιλές γενικό
έργο αναφοράς στο Διαδίκτυο, με κατ’εκτίμηση 365 εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον
κόσμο.
Επειδή η Wikipedia είναι μια συνεχής εργασία στην οποία, κατ' αρχήν, ο καθένας μπορεί να
συμβάλει, και διαφέρει από μια έντυπη πηγή αναφοράς σε σημαντικά σημεία. Ειδικότερα,
παλιότερα λήμματα τείνουν να είναι πιο πλήρη και ισορροπημένα, ενώ τα νεότερα λήμματα
έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να περιέχουν σημαντική παραπληροφόρηση,
ανεγκυκλοπαιδικό περιεχόμενο, ή βανδαλισμό. Ωστόσο, σε αντίθεση με μια έντυπη πηγή
αναφοράς, η Wikipedia ενημερώνεται συνεχώς, με τη δημιουργία ή την ενημέρωση των
λημμάτων σχετικά με τα γεγονότα της επικαιρότητας μέσα σε λίγες ώρες, λεπτά ή και
δευτερόλεπτα, και όχι σε μήνες ή χρόνια όπως στις έντυπες εγκυκλοπαίδειες.
Πως όμως πραγματικά λειτουργεί αυτό το εγχείρημα; Είναι ένα άναρχο οικοδόμημα στο
οποίο χιλιάδες μαϊμούδες πληκτρολογούν ασταμάτητα δημιουργώντας κάτι στην τύχη; Πως
συνεργάζονται; Είναι κάτι στο οποίο οι συμμετέχοντες συνεργάζονται κάτω από ένα κοινό
στόχο, χωρίς αντιθέσεις και προβληματισμούς, χωρίς κανόνες;
Στην πραγματικότητα, η κοινότητα χρηστών της Wikipedia λειτουργεί κάτω από ένα τεράστιο
αριθμό πολιτικών, κανόνων και οδηγιών, μαστίζεται από διαρκείς προβληματισμούς,
αντιθέσεις, έριδες. Κι όμως, η ad hoc και εκ των υστέρων δημιουργία της κοινότητας, σε ένα
η εγκυκλοπαίδεια να είναι αξιόπιστη, ότι το περιεχόμενο θα πρέπει να είναι επαληθεύσιμο.
Αυτό περιγράφεται σε μια σελίδα πολιτικής ως γενική αρχή. Με βάση αυτή την πολιτική,
υπάρχουν ειδικότερες σελίδες οδηγιών που περιγράφουν το πως θα είναι επαληθεύσιμο, με
κυριότερα παραδείγματα τις οδηγίες για την “Παράθεση Πηγών” και τις “Αξιόπιστες
Πηγές”.(*9)(*10)
Ιδρυτική Αρχή Η Wikipedia είναι Εγκυκλοπαίδεια
Βασική Πολιτική Επαληθευσιμότητα
Οδηγίες Παράθεση Πηγών, Αξιόπιστες Πηγές
Με αυτό τον τρόπο υπάρχει μια αλυσίδα πολιτικής που ξεκινά από τις θεμελιώδεις αρχές και
καταλήγει στις λεπτομερείς οδηγίες. Παράπλευρα από την πολιτική, η κοινότητα και οι
χρήστες της κατά καιρούς δημιουργούν σελίδες στις οποίες ερμηνεύουν κάποια
συγκεκριμένη πολιτική με σκοπό την σωστή εφαρμογή της, ενδεχομένως με απολογητικό
χαρακτήρα ή κάποιες φορές και με αρνητική κριτική για κάποιες από αυτές. Αυτά τα δοκίμια
(essays) μπορεί να είναι προσωπικά κείμενα ή να είναι τα ίδια αντικείμενο πολυεπεξεργασίας
όπως και η αντίστοιχη πολιτική, ιδίως όταν αποτελούν την ερμηνεία της. Τα δοκίμια, όπως
ειδοποιούν συνήθως, μπορεί να αντιπροσωπεύουν μια προσωπική ή μειοψηφική άποψη, ή μια
ευρέως αποδεκτή ερμηνεία μιας πολιτικής. Στα δοκίμια που είναι ευρέως αποδεκτά από την
κοινότητα είναι πολύ πιθανό να οδηγούν οι ίδιες οι σελίδες της πολιτικής.
Αμφισβήτηση πολιτικής: Εγκυκλοπαιδικότητα
Είναι ενδιαφέρον το μέρος της πολιτικής που αναφέρθηκε παραπάνω και περιγράφει με το
περιεχόμενο το οποίο μπορεί ή δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στην εγκυκλοπαίδεια. Η ίδια η
σελίδα πολιτικής “Τι Δεν Είναι η Wikipedia”, αναφέρει:
“Η Wikipedia δεν είναι οτιδήποτε από ένα μακρύ κατάλογο ακραίων ιδεών. Δεν
ελπίζουμε να προεξοφλήσουμε κάθε κακή ιδέα που μπορεί να έχει ένας από τους
7
χιλιάδες συντάκτες. Σχεδόν οτιδήποτε σε αυτή την σελίδα έφτασε μέχρι εδώ επειδή
κάποιος κατάφερε να εμφανιστεί με κάποια νέα κακή ιδέα που δεν είχαμε
προεξοφλήσει προηγουμένως” (*11)
Πλην αυτής της πολιτικής που περιγράφει με αφαιρετικό τρόπο αυτά που δεν μπορεί να
υπάρχουν στην εγκυκλοπαίδεια, υπάρχει η πολιτική Εγκυκλοπαιδικότητας (Notability στην
Αγγλική) που περιγράφει συμπεριληπτικά το τι μπορεί να περιλαμβάνει η Wikipedia, ως
εγκυκλοπαίδεια με αρκετά διευρυμένους ορίζοντες.(*12)
Είναι αλήθεια ότι η δημοφιλία της Wikipedia έχει προσελκύσει μεγάλο αριθμό
ενδιαφερομένων. Ένα παράπλευρο αποτέλεσμα του ενδιαφέροντος για την συμμετοχή σε ένα
τέτοιο δημοφιλή ιστότοπο, με αρκετά ελεύθερα κριτήρια αποδοχής περιεχομένου, είναι η
διαρκής αμφισβήτηση ή αδιαφορία για τον αρχικό σκοπό για τον οποίο ιδρύθηκε, κάτι που
κατά καιρούς δημιουργεί εντάσεις και συγκρούσεις εντός της κοινότητας.
Η κλασική διαμάχη περί εγκυκλοπαιδικότητας εξελίσσεται σε διάφορα επίπεδα, ανάλογα με
την εμπειρία των εμπλεκόμενων χρηστών ή τις προθέσεις τους. Η ευθεία επίθεση στην
εγκυκλοπαιδικότητα ως πολιτικής, συνήθως γίνεται από άπειρους και νέους χρήστες ή από
περιστασιακούς χρήστες που συναντούν αρνητικότητα στην δημιουργία ενός λήμματος για
κάτι στο οποίο είναι οι ίδιοι εμπλεκόμενοι (τον εαυτό τους, την εταιρία τους ή κάποια μικρή
λεπτομέρεια από τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα). Ωστόσο, ευθεία αμφισβήτηση της
πολιτικής μπορεί να κάνουν περιστασιακά και αρκετά παλιοί χρήστες, με τρόπο που κάποιες
φορές να καταλήγει σε αμφισβήτηση ακόμη και της ιδρυτικής αρχής ότι “η Wikipedia είναι
εγκυκλοπαίδεια”.
Αυτή η θέση εστιάζει περισσότερο ατομικά στον κάθε συντάκτη του εγχειρήματος και τον
χαρακτήρα wiki, περισσότερο από ότι εστιάζει στον ιδρυτικό σκοπό ύπαρξής του τον οποίο
σιωπηλά παρακάμπτει. Εδώ έχουμε μια φιλοσοφία στην οποία υποστηρίζεται ότι ο σκοπός
και το μέλλον του wiki θα πρέπει να είναι το άθροισμα των ατομικών θελήσεων των χρηστών
της, αντί της γενικής βούλησης (volonté générale) όπως ορίζεται από τον Ρουσσό. Γενική
βούληση είναι το κοινό συμφέρον στο οποίο συμφωνούν όλοι ανεξαιρέτως.(*13) Τονίζει ο
Ρουσσό ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στη βούληση όλων και στη γενική βούληση. Η
8
βούληση όλων είναι το άθροισμα των επιμέρους βουλήσεων που αποβλέπουν σε ιδιωτικές
προτιμήσεις, και μόνο όταν αφαιρεθούν και αλληλοεξουδετερωθούν, αυτό που απομένει είναι
η γενική βούληση. Μπορεί μια επιμέρους βούληση να συμφωνήσει σε κάποια στιγμή με τη
γενική, όμως καθώς οι επιμέρους βουλήσεις τείνουν πολλές φορές να διαφοροποιούνται,
αυτό δεν θα μπορεί να διατηρηθεί. Η γενική βούληση όμως τείνει προς την ισότητα και το
κοινό συμφέρον.
Θα περίμενε κανείς ότι αυτό θα ήταν εύκολη και αυτονόητη η εφαρμογή αυτής της ιδέας σε
ένα περιβάλλον (στην περίπτωση μας ένα wiki) στο οποίο ο σκοπός έχει τεθεί από την ίδρυσή
του και κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να συμμετέχει εάν δεν συμφωνεί με αυτόν. Είναι
αυτονόητο ότι είναι μέσα στους στόχους όλων είναι να πραγματωθεί ο επιδιωκόμενος σκοπός
της εγκυκλοπαίδειας κάτι που αποτελεί την γενική βούληση. Παρά τις αμφισβητήσεις
όπως περιγράφηκαν σε προηγούμενη παράγραφο, όλοι οι συμμετέχοντες έχουν μια εικόνα για
το παραδοσιακό ορισμό της εγκυκλοπαίδειας. Συνεπώς με την συμμετοχή τους στο
εγχείρημα θα πρέπει να θεωρείται ότι συμφωνούν τουλάχιστον ως προς αυτή την εικόνα.
Αυτό το οποίο προβληματίζει, είναι η άποψη ότι το συγκεκριμένο wiki μπορεί να φιλοξενεί το
περιεχόμενο που απορρέει από την ατομική θέληση και προτίμηση του κάθε συντάκτη, και
μεταξύ αυτού θα εμπεριέχεται και αυτό το οποίο αποβλέπει στην εγκυκλοπαίδεια
Αντί της ευθείας αμφισβήτησης, επικριτές του εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα του εγχειρήματος
μπορεί να μην αμφισβητήσουν ή να εκφραστούν αρνητικά για τον χαρακτηρισμό του
εγχειρήματος ως “εγκυκλοπαίδεια”, αλλά να αμφισβητήσουν το περιεχόμενο της έννοιας ή να
παρουσιάσουν την άποψη ότι δεν υπάρχει ορισμός για το τι είναι μια εγκυκλοπαίδεια ώστε
να διατηρηθεί κατ’ όνομα ο χαρακτηρισμός (άρα και η επιφανειακή συμφωνία με την ιδρυτική
αρχή) αλλά με άλλο περιεχόμενο.
Στο αμέσως χαμηλότερο επίπεδο, αυτό της πολιτικής, μπορεί να αμφισβητηθεί το
περιεχόμενό της απλά ως μη αποδεκτό, αντιδημοκρατικό, μεροληπτικό ή πρωτότυπο.
Επικριτές της πολιτικής μπορεί να μην αντιτίθενται στον χαρακτηρισμό “εγκυκλοπαίδεια”,
αλλά να επιχειρηματολογούν υπέρ μιας “εγκυκλοπαίδειας που θα είναι όπως την θέλουν οι
χρήστες της”. Ουσιαστικά, παράγοντας ένα νέο, πρωτότυπο ορισμό για το τι είναι μια
εγκυκλοπαίδεια, παρακάμπτοντας ή απορρίπτοντας τα παραδείγματα από προϋπάρχουσες
9
εγκυκλοπαίδειες για το τι είναι μια εγκυκλοπαίδεια. Εδώ απορρίπτεται το γενικό κριτήριο,
σύμφωνα με το οποίο για να τεκμηριωθεί ένα αντικείμενο ως “εγκυκλοπαιδικό” θα πρέπει να
έχει υπάρξει εκτενής και αξιομνημόνευτη ενασχόληση με αυτό από τρίτους, πριν την
παρουσίασή του στην Wikipedia.
Σε αμέσως χαμηλότερο επίπεδο, εκεί όπου βρίσκονται οι πρακτικές οδηγίες για την εφαρμογή
εφαρμογή της πολιτικής είναι εκεί όπου πραγματοποιούνται οι εκτενέστερες συζητήσεις,
διαπραγματεύσεις και αμφισβητήσεις. Καθώς η δημιουργία λημμάτων είναι μια καθημερινή
και συχνή λειτουργία στην Wikipedia, είναι προφανές ότι υπάρχει ένας μεγάλος όγκος ο
οποίος μπορεί ή χρειάζεται να ελεγχθεί από χρήστες ομότιμους με τον δημιουργό του κάθε
ενός. Φυσικά, αν θυμόμαστε ότι τα λήμματα αναπτύσσονται σταδιακά, καταλαβαίνουμε ότι
ένα νέο λήμμα είναι πολύ πιθανό στις αρχικές του εκδόσεις είτε να μην περιλαμβάνει αρκετές
πληροφορίες από όπου να προκύπτει ότι πρόκειται π.χ. για ένα αξιομνημόνευτο πρόσωπο, είτε
να μην αντιλαμβάνεται εύκολα ο καθένας ότι οι πληροφορίες που ήδη περιλαμβάνονται
τεκμηριώνουν αναμφίβολα την εγκυκλοπαιδικότητα του προσώπου.
Η κοινότητα για την ευκολότερη και γρηγορότερη διεκπεραίωση του ελέγχου των νέων
λημμάτων (η οποία τονίζουμε δεν είναι μια διαδικασία ελέγχου από αρχισυντάκτες αλλά από
ομότιμους) δημιουργεί εξειδικευμένες θεματικές οδηγίες συμπερίληψης στις οποίες
περιλαμβάνονται κριτήρια σύμφωνα με τα οποία τα αντικείμενα των λημμάτων θα πρέπει να
θεωρούνται αναμφίβολα εγκυκλοπαιδικά. Υπάρχουν οδηγίες εγκυκλοπαιδικότητας για
αθλητές, για συγγραφείς, για μουσικούς. Για παράδειγμα, η οδηγία για τον αθλητισμό ορίζει
ως ένα μόνο από τα κριτήρια ότι είναι αυτονόητα εγκυκλοπαιδικό αντικείμενο ένας αθλητής
που κατέχει εθνικό χρυσό μετάλλιο στο αγώνισμά του και κατά συνέπεια κάθε αμφισβήτηση
και πρόταση διαγραφής του σχετικού λήμματος θα πρέπει να απορρίπτεται συνοπτικά, υπέρ
της διατήρησής του. Χωρίς αυτό να υπονοεί ότι η αδυναμία κάλυψης του κριτηρίου σημαίνει
ότι το αντικείμενο είναι αυτονόητα μη εγκυκλοπαιδικό. Το λήμμα μπορεί να κριθεί σύμφωνα
με το γενικό κριτήριο στο επίπεδο της πολιτικής κάτι το οποίο σημαίνει την διεξαγωγή
συζήτησης. Οι ειδικές οδηγίες λοιπόν υπάρχουν για τον περιορισμό των περιττών
συζητήσεων όπου το αποτέλεσμα είναι αυτονόητο.
10
Καταλήγοντας στο κατώτερο και καθημερινό επίπεδο διεξαγωγής συζητήσεων σχετικά με
την ύπαρξη ή διαγραφή λημμάτων, η αμφισβήτηση σε αυτό το επίπεδο διεξάγεται σε
δυοτρεις γραμμές. Η μια γραμμή περιλαμβάνει την αμφισβήτηση των ειδικών κριτηρίων
θεωρώντας τα κριτήρια αποκλεισμού. Η άλλη γραμμή προτείνει αλλαγές στα επιμέρους
θεματικά κριτήρια προκειμένου να χαμηλώνει ο πήχης για τα θέματα που ενδιαφέρουν τον
καθένα. Για παράδειγμα προτεινόμενη αλλαγή στην ελληνική Wikipedia ήταν να θεωρείται
κριτήριο αυτονόητης συμπερίληψης η απλή συμμετοχή σε ομάδα της Α’ Κατηγορίας
Ποδοσφαίρου αντί της συμμετοχής.
Η τρίτη γραμμή βρίσκεται εντός των ίδιων των συζητήσεων με αγνόηση των ειδικών
κριτηρίων ως υπεράσπιση των λημμάτων και καταφυγή στην γενική πολιτική με μια
ιδιαιτερότητα: καθώς η πολιτική απαιτεί να έχει υπάρξει εκτενής και αξιομνημόνευτη
ενασχόληση με αυτό από τρίτους, το σημείο επιχειρηματολόγησης βρίσκεται στο τί αποτελεί
εκτενή και αξιομνημόνευτη ενασχόληση. Υποστηρικτές ενός λήμματος μπορεί να
παρουσιάσουν ότι μια μοναδική συνέντευξη κάποιου ή αναφορές σε κάποιο πρόσωπο εντός
κειμένου για κάποιο άλλο θέμα, αποτελούν εκτενή ενασχόληση με αυτό, ενώ μη εκτενή
ενασχόληση αποτελούν οι εντελώς τετριμμένες αναφορές όπως π.χ. σε ένα τηλεφωνικό
κατάλογο, κατεβάζοντας σημαντικά τον πήχη συμπερίληψης οποιουδήποτε θέματος.
Γίνεται αντιληπτό ότι η λειτουργία της Wikipedia δεν είναι ελεύθερη από κανόνες, καθώς
υπάρχουν πολλά επίπεδα από αυτούς. Κανόνες όμως που δεν είναι αμφισβητήσιμοι αφού
αρκετοί από αυτούς εξαρτώνται από την ίδια την κοινότητα ή από τον τρόπο που ερμηνεύονται
ατομικά ή ομαδικά από τους συντάκτες.
Τυπική ροή συνεισφοράς
Δεν είναι όμως όλα τα παραπάνω αυτά που χαρακτηρίζουν τόσο πολύ την καθημερινή
λειτουργία της Wikipedia. Παρουσιάσαμε το εγχείρημα ως ένα πεδίο συμφωνίας,
αντιπαραθέσεων και διαρκών συζητήσεων. Ωστόσο αυτό είναι ένα μικρό λειτουργικό
κομμάτι από το οποίο απλώς γίνεται κατανοητή η πολυεπίπεδη δομή οργάνωσης των αρχών
και της πολιτικής της Wikipedia και η σχέση της κοινότητας με αυτή. Το μεγαλύτερο μέρος
11
της λειτουργίας της Wikipedia χαρακτηρίζεται από την διαρκή συνεισφορά των χρηστών μέσα
από μικρές και μεγάλες αλλαγές στο περιεχόμενο των λημμάτων. Μια συνεισφορά που
καθοδηγείται από την συναίνεσης και επίπεδα πολιτικής όπως περιγράφηκαν παραπάνω. Η
εφαρμογή των κανόνων στην διαρκή συνεισφορά των χρηστών, γίνεται κατά κανόνα
αυτόματα χωρίς την διαρκή σκέψη ή συζήτηση επ’ αυτών. Γίνεται με τον τρόπο που ένα
οδηγός αλλάζει διαρκώς ταχύτητες ανάλογα με την κατάσταση του δρόμου, χωρίς να
αναρωτηθεί ποια είναι αυτή που πρέπει να επιλέξει: το χέρι πηγαίνει από μόνο του.
Εξετάζοντας το ιστορικό επεξεργασιών σχεδόν οποιουδήποτε λήμματος, φαίνονται
επεξεργασίες από πολλούς συντάκτες που προσθέτουν και αφαιρούν περιεχόμενο. Αυτές οι
επεξεργασίες μπορεί να είναι ουσιαστικές, δηλαδή να αφορούν το ίδιο το αντικείμενο του
λήμματος και το κείμενό του ή τεχνικές. Στις τεχνικές επεξεργασίες θα μπορούσαμε να
κατατάξουμε την προσθήκη κατηγοριών, προτύπων με πλαίσια πληροφοριών ή πλοήγησης,
απλής διόρθωσης του κώδικα, συνδέσμων κλπ.
Ουσιαστικές επεξεργασίες σε ένα λήμμα είναι μεταξύ άλλων η προσθήκη υλικού, η
διόρθωση προϋπάρχοντος κειμένου, η ενδεχόμενη αφαίρεση κειμένου, η αναδιατύπωση
προτάσεων, η προσθήκη παραπομπών. Πρόκειται για την ροή επεξεργασίας που βελτιώνει τα
λήμματα προκειμένου να τα κάνει ακριβέστερα, πληρέστερα και ουδέτερα. Ένα λήμμα που
ανταποκρίνεται στα παραπάνω, σπάνια είναι προϊόν της επεξεργασίας από ένα μόνο συντάκτη.
Ιδιαίτερα στα περισσότερο σημαντικά ζητήματα, οι διαρκείς προσθέσεις, αφαιρέσεις και
αναδιατυπώσεις περιεχομένου γίνονται από αρκετούς χρήστες οι οποίοι μπορεί να διαφωνούν
σε αρκετά πράγματα μεταξύ τους. Αυτή η ροή όμως μπορεί να κυλάει χωρίς να προκύπτει η
ανάγκη για εκτενείς συζητήσεις σε σχετικές σελίδες. Κυλάει με την διαδικασία του wiki:
διαρκής αναδιατύπωση μέχρι την επίτευξη της συναίνεσης.
Ένα λήμμα στο οποίο προσθέτει κάτι ένας συντάκτης, είναι άμεσα ορατό από όλους τους
υπόλοιπους οι οποίοι ενδεχομένως να παρακολουθούν την πορεία του μέσα από σχετικές
τεχνικές λειτουργίες του λογισμικού (ειδοποιήσεις, λίστες παρακολούθησης, πρόσφατες
αλλαγές). Οποιοσδήποτε άλλος συντάκτης που βλέπει την επεξεργασία, μπορεί να
συμφωνήσει με αυτή και να αφήσει το λήμμα στην κατάσταση που το άφησε ο προηγούμενος
Στο ενδεχόμενο όπου πιστεύει ότι η προηγούμενη επεξεργασία είναι αντίθετη με τις αρχές της
12
Wikipedia ή πολύ απλούστερα ότι δεν βελτιώνει το λήμμα ή το κάνει χειρότερο ή ότι η
προσθήκη θα μπορούσε να διατυπωθεί καλύτερα, έχει τη δυνατότητα να την αναιρέσει ή να
αναδιατυπώσει το περιεχόμενο με τον τρόπο που πιστεύει ότι είναι ο καλύτερος. Όπως εξηγεί
ο Clay Shirky στο Here Comes Everybody, οδεύουμε από το μοντέλο “φιλτράρισμα και μετά
δημοσίευση” προς το “δημοσίευση και μετά φιλτράρισμα”. Το φιλτράρισμα προηγουμένως
γινόταν από τους εκδότες, σήμερα γίνεται από τους ομότιμους κάθε ενός.(*14) Ο κάθε ένας
γίνεται συντάκτης και επιμελητής του ίδιου κειμένου με τους υπόλοιπους
συντάκτες/επιμελητές.
Είναι προφανές ότι και η επόμενη επεξεργασία από τον δεύτερο συντάκτη προκαλεί ένα νέο
status quo για το λήμμα. Αυτό το status μπορεί να ελεγχθεί και κριθεί εκ νέου από τον
προηγούμενο ή και άλλους συντάκτες και μπορεί να οδηγήσει σε νέα επεξεργασία,
αναίρεσης, αναδιατύπωσης ή νέας προσθήκης. Ο κύκλος ελέγχου και αναδιατύπωσης
επαναλαμβάνεται μέχρι το status να είναι ικανοποιητικό από όλα τα μέρη ή μέχρι να
οδηγηθούν σε αδιέξοδο το οποίο μπορεί να λυθεί μόνο μέσα από σχετική συζήτηση. Αυτό
μπορεί να χρειάζεται σπάνια, σε σχέση με την διαρκή εξέλιξη του λήμματος, ιδιαίτερα όταν
σε αυτή εμπλέκονται έμπειροι συντάκτες.
Εικόνα 1: Ένα απλουστευμένο διάγραμμα του τρόπου με τον οποίο επιτυγχάνεται συναίνεση. Όταν γίνεταιεπεξεργασία, άλλοι συντάκτες δύνανται να την αποδεχθούν είτε να την αλλάξουν, ή να την αναιρέσουν. Επιδίωξηγια μια συμβιβαστική λύση σημαίνει "προσπάθεια να βρεθεί μια γενικά αποδεκτή λύση”, είτε μέσω της συνεχούς
επεξεργασίας ή μέσω της συζήτησης. (Εικόνα: Locke Cole, ccbysa 3.0)
13
Η γνώση ότι το λήμμα μπορεί να αναδιατυπώνεται διαρκώς μέχρι να επέλθει η συναίνεση ως
προς το περιεχόμενο του λήμματος, καθοδηγεί τους συντάκτες έτσι ώστε να προσαρμόζουν
το περιεχόμενο που προσθέτουν έτσι ώστε να μην αμφισβητείται εύκολα και να μπορεί να
γίνει εύκολα αποδεκτό ακόμη και από συντάκτες που ενδεχομένως να διαφωνούν με κάτι.
Έτσι, ένας έμπειρος συντάκτης σπάνια θα προσθέσει κάτι που μπορεί να αμφισβητηθεί, χωρίς
να το συνοδεύσει από μια παραπομπή προς μια αξιόπιστη πηγή. Σπάνια θα παρουσιάσει
κάποιο ζήτημα από μία μόνο οπτική γωνία της προτίμησής του ή δίνοντας υπερβολικό βάρος
σε αυτή, αφού γνωρίζει ότι άλλοι συντάκτες θα επιχειρήσουν να ισορροπήσουν το κείμενο
αφαιρώντας ένα κομμάτι από αυτό (εάν δίνεται υπερβολικό βάρος σε σχέση με τις υπόλοιπες
απόψεις) ή προσθέτοντας ακόμη περισσότερο περιεχόμενο.
Έμπειροι συντάκτες γνωρίζουν ότι ο τρόπος που διατυπώνουν ισχυρισμούς εντός των
λημμάτων ελέγχεται συνέχεια, ώστε είναι περιττό το να το διατυπώσουν εξαρχής
μεροληπτικά: είναι δεδομένο ότι κάποιος θα το διορθώσει ή να το διατυπώσει σύμφωνα με
την εντελώς αντίθετη άποψη, οπότε ο συντάκτης προτιμά να το διατυπώσει από την αρχή με
τον πλέον αποδεκτό από όλους τρόπο. Αυτή η γνώση ότι είναι προτιμότερο να οικοδομήσεις
την συναίνεση αντί να αγωνιστείς προς την επικράτηση μόνο της δικής σου άποψης, είναι
αυτή που οικοδομεί τα λήμματα με τον πλέον οικονομικό τρόπο, αποφεύγοντας τις συχνές
διαμάχες.
Διαφωνίες συντακτών
Η συναίνεση που προκύπτει από μια λογική συζήτηση και αλληλουχία επεξεργασιών με βάση
την πολιτική και την κοινή λογική είναι το ιδανικό στην Wikipedia. Ωστόσο, η πρακτική
πραγματικότητα της επεξεργασίας υπολείπεται της διαδικασίας που περιγράφεται παραπάνω
σε λίγο περισσότερο από %1 των λημμάτων στην αγγλική wikipedia. Σύμφωνα με ανεξάρτητη
στατιστική έρευνα τα λήμματα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:(*15)
1. αυτά στα οποία η συναίνεση επιτυγχάνεται γρήγορα χωρίς έντονες συντακτικές
διαμάχες
2. λήμματα στα οποία εναλλάσσονται περίοδοι προσωρινής συναίνεσης και συντακτικών
πολέμων που προκαλούνται από ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες
14
3. λήμματα για ιδιαίτερα επίμαχα ζητήματα τα οποία υπόκεινται σε ένα διαρκή πόλεμο
επεξεργασιών
Αδυναμία γρήγορης κατάληξης σε συναίνεση συχνά οδηγεί σε συντακτικές διαμάχες.
Αλληλουχίες απλών αναιρέσεων χωρίς προσπάθεια αναδιατύπωσης αποθαρρύνονται ως
απλός “πόλεμος επεξεργασιών”. Για την αντιμετώπιση αυτών των “πολέμων επεξεργασιών”
μεταξύ των συντακτών, υπάρχει ο κανόνας των τριών αναιρέσεων τις οποίες δεν μπορεί να
υπερβεί ένας χρήστης σε ένα λήμμα στην διάρκεια ενός 24ώρου. Αυτός ο κανόνας στοχεύει
στο να συγκρατηθούν οι χρήστες από το να παραμείνουν σε μια διαδικασία συνεχών
αναιρέσεων και επαναφορών της δικής τους “σωστής έκδοσης” ενός λήμματος, μέχρι να
εξαντληθεί ο αντίπαλος. Η εναλλακτική σε αυτό είναι η πρόκληση συζήτησης προκειμένου να
βρεθεί μια συμβιβαστική ενδιάμεση λύση (συναίνεση) για το περιεχόμενο του λήμματος.
Ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις ο κανόνας για αποφυγή αυτού του “πολέμου επεξεργασιών”
δεν οδηγεί σε μια πραγματική συναίνεση αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο
επιβολής μιας συγκεκριμένης άποψης για το περιεχόμενο, χρησιμοποιώντας την αριθμητική
δύναμη των συντακτών που την υποστηρίζουν. Η πλειοψηφική άποψη μπορεί να επιβληθεί
έστω προσωρινά, μόνο με διαρκείς επαναφορές του λήμματος στην έκδοση που προτιμούν
αυτοί οι συντάκτες, αποφεύγοντας την διεξαγωγή συζήτησης αφού γνωρίζουν ότι η αντίθετη
δεν μπορεί να επιβληθεί χωρίς να παραβιαστεί ο παραπάνω κανόνας. Σε εξαιρετικές
περιπτώσεις ο κανόνας μπορεί να χρησιμοποιηθεί έτσι ώστε ένας νέος και άπειρος
συντάκτης να παρασυρθεί σε ένα τέτοιο πόλεμο επεξεργασιών και να βρεθεί εκτεθειμένος
και να υποστεί μια προσωρινή φραγή για την παραβίασή του.
Ο οικονομολόγος και συγγραφέας John Quiggin σημειώνει για την Wikipedia: «Παρόλα αυτά,
όπως υποτίθεται ότι είπε ο Bismarck: "Αν σας αρέσουν οι νόμοι και τα λουκάνικα, δεν πρέπει
ποτέ να παρακολουθήσετε το πως κατασκευάζονται". Η διαδικασία που παράγει
καταχωρήσεις στην Wikipedia είναι, σε πολλές περιπτώσεις, μακριά από εποικοδομητική: το
θαύμα, όπως και με τις δημοκρατίες και τις αγορές, είναι ότι τα αποτελέσματα είναι τόσο
καλά όσο είναι».(*16)
15
Φυσικά αυτό το είδος των παρεκτροπών συμβαίνει πολύ σπάνια. Το συντριπτικά μεγαλύτερο
μέρος της ανάπτυξης πραγματοποιείται χωρίς διαμάχες και αρνητικά φαινόμενα, μέσα από
ένα αυτοτροφοδοτούμενο κύκλο προσθήκης, ελέγχου, διόρθωσης. Οι περισσότεροι από τους
συντάκτες αναγνωρίζουν την καλή πρόθεση των υπόλοιπων και συνεισφέρουν έτσι ώστε να
πραγματωθεί ο αρχικός επιδιωκόμενος στόχος. Είναι δεδομένο ότι όσο περισσότεροι
άνθρωποι συμμετέχουν στο εγχείρημα τόσο καλύτερο θα γίνεται. Απόδειξη αυτού, είναι το
πόσο ικανοποιητικά είναι τα μέχρι τώρα αποτελέσματα από άποψη έκτασης και ποιότητας
περιεχομένου.
Διαρκής ανάπτυξη
Η όλο και περισσότερο αυξανόμενη αποδοχή της Wikipedia ως αξιόπιστης πηγής αναφοράς,
για την συνοπτική πληροφόρηση επί ενός θέματος ή έστω και να ξεκινήσει κάποιος την
μελέτη του, φέρνουν όλο και περισσότερους συντάκτες. Συνεπώς και μεγαλύτερη δυναμική
και δυνατότητα για βελτίωση μέσα από την λειτουργία της όπως περιγράφηκε παραπάνω.
Είναι γεγονός ότι η διαρκής προσθήκη νέων τεχνικών δυνατοτήτων που καθιστούν
πολύπλοκη την εκμάθησή τους από τους νέους συντάκτες, οι αναπτυσσόμενες παραδόσεις,
συμβάσεις, διαπροσωπικές ή ακόμη και ιδεολογικές σχέσεις, μεγαλώνουν την διαφορά
εμπειρίας μεταξύ των νέων και των παλιότερων συντακτών, και μπορεί να επηρεάζουν όχι
μόνο την εισροή και αποδοχή των νέων μελών αλλά και το ίδιο το παραγόμενο περιεχόμενο.
Αλλά πλέον γίνονται τεράστιες προσπάθειες να απαλειφθούν οι τεχνολογικές γνώσεις που
μπορεί να χρειάζεται κάποιος για να συνεισφέρει, βρίσκονται νέοι μέθοδοι για επίλυση
διαφορών, αποσαφηνίζονται αμφισημίες της πολιτικής. Ιδίως οι εξωστρεφείς δραστηριότητες
συνεργασίας με πολιτιστικούς οργανισμους GLAM (Galleries, Libraries, Archives, Museums)
και πανεπιστήμια (Wikipedia Education Program) φέρνουν ολοένα και περισσότερο ικανούς
συνεισφέροντες σε εξειδικευμένα θέματα.
Είναι ορατό ότι η Wikipedia μπορεί να συνεχίσει την σταθερή ανάπτυξη που έχει αφού έχει
καταφέρει να την διατηρήσει παρ’ όλες τις ατέλειες στην λειτουργία της. Ο Tim O’Reilly
γράφει ότι ανάμεσα στις προϋποθέσεις επιτυχίας του Web 2.0 είναι να “δημιουργηθούν
16
εφαρμογές που να κάνουν τα αποτελέσματα της δικτύωσης να βελτιώνονται όσο περισσότερο
οι άνθρωποι τα χρησιμοποιούν. (Αυτό είναι που έχω αλλού ονομάσει αξιοποίηση της
συλλογικής νοημοσύνης.)" (*17)
Η Wikipedia, ο μεγαλύτερος ιστότοπος του Web 2.0. είναι ένα παράδειγμα που δείχνει ότι
αυτή η προϋπόθεση καλύπτεται ξεκάθαρα από την ίδια.
Υποσημειώσεις
1. Joseph Reagle, ‘Wikipedia: the Happy Accident’, Interactions (New York) 16, number 3
