هنر و باستان شناسی ساساني مت ئ و دهقیما جعفری، ترجمۀ شی کمپارتی مقدمه استوۀ فوهنگی وِاسی سی سوزمیننیو دی دویۀاهنشاهی ش ساسانی( 221 - 133 ،) مای متفاو بسینیوزز بود. دیومو حقیقت،ین شداممسز ویود سوزمین پیش بخشنییود که مودمان چین بون تا موزهایودز میانوی های گن می زبان دیتنس. زیس، اونهیاننیویدا( شدتین زیدیدن دزه بدا عندووموشتنس که د ینییز گی بومی های نو شسه و شناخته)یی مزد شتهین های مقس دین دی کتابین با عنووستایدگوی اوحی، مسیهودیز همچون ی نیگویدیان دی .ست شسه و مانوینیو دی وای گسی میانهنو پیوین،شتنس. همچنای د بسیین گین، بهیو دی بودیانهژه دی موا ویستاندی توکمن( جندوب میدانسدوزمین( خایستان و ت، بل)ونی کناجیکسدتان و شدمالان، تزبکسدت سینودمختایستان خ( تنُ و خ)ستانفغان کیانگ3 یانشدت. ساسدانج د یو) چین دی1. Xinjiang
Transcript
ساساني‌شناسی‌باستان‌و‌هنر
کمپارتی،ترجمۀ‌شیما‌جعفری‌دهقیو‌ئمت
مقدمهم(، 133-221) ساسانی شاهنشاهی دویۀ دی یو ن سوزمین سیاسیِ و فوهنگی استوۀ
سوزمین پیش ز ویود سالم شدام ین حقیقت، مووز بود. دی ز یو ن بسیای متفاو زیستنس. زبان دی گن می هایی ز میانوود ن تا موزهای چین بود که مودمان یو نی بخش
های بومی ز گیینی ی د شتنس که مووزه بدا عندو ن دیدن زیدشدتی )یدا یو نیان، اونهاودگویی وستابا عنو ن کتابی دی دین های مقس ین شتهمزد یی( شناخته شسه و نو
میانه گسیای و دی یو ن مانوی و شسه ست. دیان دیگوی نیز همچون یهودی، مسیحی)دی توکمنستان ویژه دی موایانه بود دی یو ن، به گیین بسیای د شتنس. همچنین، پیوو ن
زبکسدتان، تاجیکسدتان و شدمال کنونی(، بل و تخایستان )سدوزمین میدان جندوب دی چین( یو ج د شدت. ساسدانیان 3کیانگ فغانستان( و خُتن ) ستان خودمختای سین
1. Xinjiang
جامع ایران تاریخ 094
هدایی ز گسدیای فومانوو یی خلیج فای ، گن سوی قفقاز، میانوود ن و بخدش ها مس ظاهو، سدوزمین موکزی همچون موایانه و بل و تخایستان ی دی دست د شتنس. ما به
ی جنددوب زبکسددتان و غددوب تاجیکسددتان( و خددو یزم )ناحیدد خودمختددای سددغس )ددی شمال زبکستان( خایج ز ین فومانوو یی بود. لبته قو م بیابانگودِ 3کای کالپاکستان
کودندس و سدمت غدوب قلمدوو ساسدانی، ها حمله می ها همو یه به ین سوزمین ستپ، دی ناحی 2های تازه دی یَتّوکو د یافتههمیشه با کشوی یوم دی نبود بود. لبته با وجو
دد هنوز مشخص نیست که مشخواً یک دژ ساسانی ست که دد کنونی( )پاکستان دلتاتدوین تو ن یود سنس ی موز باستانی یو ن و هنس دی نظو اوفدت تداکنون، تدازه گیا می ست. دییایی شسه دیبایۀ دویۀ ساسانی ی تویج دییایی منتشو کوده های نجام پژوهش
شناسدی تنها پژوهش دقیقی دیبایۀ یو ن دی زمان ساسانی نجام د ده، بلکده کتداب نه؛ 2334؛ همدو: 3224کاملی ز دویۀ ساسانی نیز دی گثایش تهیه کوده ست )دییایی:
(.2332همو:
هنر‌ساسانیهای بسیای، پس ز بویسی با هنو دویۀ پیشین نس ید. ی هنو ساسانی فاطله یا وقفه
هدای هندوی کده تدا گن طی بیست سال خیو مشخص شسه که ییش بوخی ز سبکهدای شسه ست، دی حقیقت به سدنت عنو ن نمون بایز هنو ساسانی تووی می زمان به
گ تو همچون هنو میانوود ن و هخامنشی یا پایتی تعلدق د ید )و ندسنبو هنوی قسیمیهای همسای شدوقی و غوبدی یوشنی ز تمسن (. دیگو عناطو که به233-232: 3241
ساسانیان و م اوفته شسه بودنس، نیز دی دیبای ساسانی یو ج پیس کودنس. همچنین هنو های پیش ز سالم دد یعنی هنوهایی که با گندان سز یی بو هنو تمسن ساسانی ت ثیو به
بیشتو هنو طی ساسانی، خایج ز موزهای یدو ن و دی یتباط بود دد اذ شت. بخش های دقیق یافت شسه ست. دلی یدن مدو بیشتو دی شو ین غیوعلمی و بسون حفایی
عنو ن هس یای پادشاهان بده فومانوو یدان کشدویهای ین ست که ز ین گثای هنوی به
1. Karakalpakistan 2. Ratto Kot
095 شناسی ساسانی هنر و باستان
شسه ست. دیگو ستفاده میهنو ساسانی منحوو ً دینی و گیینی باشس مای یسس که مضمون و دیون به نظو نمی
همتداییِ اناهی و بی (؛ بلکه بیش ز هو چیز شایه به بی233-313: 2331)کمپایتی مزد و یا دی بوخدی مدو ید، ز یزدبدانو َناهیتدا شاه د ید که نیوو و فوۀ خود ی ز هویه
ایدان سدت. هدا نم بوجسدته دییافت کوده ست. ین مضمون بدیش ز همده، دی نقدش نس، های ساسانی پیووزی شاه یو نی ی دی بو بو دشمنان یومی نشان د ده بوجسته نقش
های ساسانی ز جنس طال نیز دیسه شدسه سدت. مضمونی که دی تواویو یکی ز سکه مووزه دی همین گثای هنوی بوجسته، مکان یافتن مضامین و مفاهیم و ال وجدود د ید.
های ها و بویسی (، یافته334-332: 3241دیستی نشان د ده ) هب 3اون که ها همانهدای شناختی نقش نسکی دی تحلی تایی ساسانی د شته ست؛ زیدو کداوش باستان
ها و بقایای معمایی ست و بدو ی یوشدن شدسن ساسی بیش ز هو چیز، شام نمونهاونه نهایت، همانهنو مادی ساسانی نقش چنس نی نس شته ست. دی به مفاهیم موبوط
که ها شایه کوده ست، بایس دی بویسی هنو ساسانی، بیش ز هو چیدز بده شدو هس گمسه ز غوب یو ن توجه کود. زیدو دی دویۀ ساسدانی پایتخدت دست شناسی به باستان
عبایتی به های هنوی یو نی( به میانوود ن و تیسفون، یا به یو ن ز فای )موکز سنتتق شس. اوچه بسون شک، ین تحلی دیست سدت، بایدس بده مسدای پایتخت نو من
ها که یدو ن ی بده قتوادی نیز توجه کود. دی حقیقت مسیوهای تجایی طلی کایو ناذشت و دی ین مکان، تجای ساخت، ز شمال فای می مسیتو نه و چین متو می
و بویسی نیست زیاد ها مجسمه شمای (.2332 و کویتیس ؛ هومن3333-3333 :3244 تداکنون .گغداز شدس نویسدان های بوخی سفونامه گنها تنها چنس سسۀ پیش و دی نوشته
1. D. Huff
جامع ایران تاریخ 096
نس شسه یافت موید، دی فای یک جز به همه که نس بوجسته شناسایی شسه ونه نقش سی (. تنها یدک مدوید دی گذیبایجدان )سدلما ( وجدود د ید و 44-13: 3223)و نسنبوگ بوجسدته دی بوجسته دی شهویی که کنون ز میان یفته سدت. شدش نقدش یک نقش
دی فغانسدتان 3«بی بی یگ»تازای دی بوجسته نیز به بستان( و یک نقش کودستان )تاقشونس و د یی می ها دی موزۀ بیشاپوی نگه بوجسته . قرعا کوچکی ز نقش نس یافت شسه
ندس های باستانی فای کشف شسه تنان )شیو ز(، ستخو و دیگو مح قرعاتی دی هفتهدای (. تنها دو نمونه ز مجسمه332-332: 2334؛ کمپایتی 331-331: 3243)بیو
دی نزدیکی بیشاپوی دست گمسه: یکی دی غایی طوی اود ) ز همه طو ( به هساسانی بدهس و ز جنس ستاالکتیت ست، م( ی نشان می212-233 حتمال شاپوی ول ) که به
-323 حتمال، خسوو دوم ) بستان قو ی د ید و به دیگوی که بسیای گسیب دیسه، دی تاق؛ همدو 13-33: 3222؛ هائویندک 332-333: 3222دهس )هدایپو م( ی نشان می124
ی سو سدو دنیدا هدا هدا و مجموعده تعس دی ثو هنوی فلزی ز ین دویه دی بوخی موزههمیشده، فومدانوو سدت و ها نیز شخویت طلی تقویبداً بوجسته دی نقش وجود د ید.
یسس یزد ن دی حال تقسیم فوه و تضمین شاهی و هستنس. دی بوخی مو ید، نظو می بهبه فایسی میانه )پهلوی( نیز وجود د ینس و ز طویق گنها هایی کتیبه ها بوجسته دی نقش
ج دیستی تشخیص د د. دی سایو مو ید، تنها نشانه، شک تا تو ن شاه و یزد ن ی به میکای بوجسته ی طادی کوده، به شاه ست که بو ی تشخیص فودی که فومان یجاد نقش
یود. ین یکی ز دشو یتوین مباحث دی هنو ساسانی ست؛ چو کده ممکدن سدت می های متفاو توویو شسه باشس. یک پادشاه با تاج
یسس می نظو کننس. به بوجسته نمی بو ی یمزاشایی نقش ها نیز کمک چنس نی کتیبهبو ی گثایی عنو ن به یومی های بوجسته نقش اونه که های ساسانی، گن بوجسته که نقش
هدا دی بوجسدته یفتنس؛ زیو یدن نقدش کای نمی شادی و فتخای بو ی پیووزی بودنس، به
1. Rag- e Bibi
097 شناسی ساسانی هنر و باستان
هدای بوجسدته دستو نیستنس. لبته دی بوخی مدو ید نقدش های عمومی و قاب مکان نس تا همگان گنها ی تحسدین انی تسفینی هخامنشی یجاد شسهساسانی کنای گثای یادم
ها قدو ی د یندس، بوجسته کننس. مشخص ست که دی نزدیکی هم جاهایی که ین نقشمدزد یدزدی سدت کده دی بیشدتو یودخانه، دییاچه و یا ستخوی وجدود د ید. هدویه
تواویو، دی حال تقدسیم ها یستاده و یا سو ی بو سب ست. و همیشه دی بوجسته نقش حتمال ین حلقه بیش ز هو چیز ی ست که به گن یوبانی متو شسه ست. به حلقه
مزد به همو ه یزد َناهیتا بستان، هویه دی تاق بوجسته ست. تنها دی یک نقش نماد فوهطوی حتمال خسوو دوم( ست. هو سه شخص به دی حال تقسیم حلق فوه به شاه )به
و نقش شاه دی موکز و بداالتو ز نس بوجسته نقش شسه سته دی باالتوین نقر نقشبوج زپیش بیش بوجسته نقش ین که نس کوده از یش دیستی همه قو ی د ید. پژوهشگو ن به عنو ن نماد فوه کمک کوده ست. به تشخیص حلق مذکوی به
ظو اوفت؛ زیو بسیایی ز تو ن نماد هنو ساسانی دی ن بستان ی نمی به هو یوی، تاقتو ز قو عس هنو ساسانی دی گن یعایت نشسه ست. دی و قع، دی بیشتو مو ید، شاه بزیگ
شسه سدت؛ مدا دی هدیچ مدویدی، و ز یدزد ن دهنساان و خسمتگز ی ن توویو هسیهبوجسته دشو ی تو نیست. همچنین، تحلی نقش سپاه و مالزمان دی پایینِ نقش بزیگ
ست. گیا بایس ین نقش ی توویو شاه دی نظو اوفت یا یزد او و یدزد باشدس، نقدش سپو و نیزه دی دستان و موی متس ول نیست؛ زیو دی هندو ساسدانی هدیچ یدزدی بدا
سالح نقش نشسه ست. هدا نیدز شدود کده دی سدکه ی ز فوه مشاهسه می سب نشانههمچنین، یوی نقش
تو، شاه )معموالً یدشیو ول( دی حالی های قسیمی بوجسته نشان شاهی ست. دی نقش ( 133-343: 2331توویو شسه که دست چدپ و جلدوی دهدانش قدو ی د ید )تنابده
دی طدحنه حضدوی چه مالزمان و نیز نشان حتو م دی حضوی یزد ن ست. چنان که به قدو ی د ید. دی مدو یدی شدان شدان بداال و یدا دی گسدتین د شته باشنس، دسدت ی سدت
ندس کده یدن نیدز نشدان حتدو م هایشان ی به نشان دعدا بده هدم پیوسدته نیز دست اوندده سددت: گنهددا هددا یددن بوجسددته سددت. پوشددش شدداهان ساسددانی دی یددن نقددش ، بددز یی کدده یوی سددینه بسددته شددسه شددلو ی، خفتددانی کدده بددا کموبنددس بسددته شددسه
جامع ایران تاریخ 098
هایی که دی حدال حوکدت بسیای د ینس. یوبان های و جو هو و سالح 3) یمنی: پزک(ها و تاج و نیز د ی ی نشانی اود ست که ز نس. کفش نس به تن شاه متو توویو شسه
جدز طدحن هدا بده بوجسدته یاد شسه ست. دی تمامی نقدش 2گن با عنو ن کوییمبو م(، شداه 312-332م( و شداپوی دوم ) 223-211اذ یی منسدوب بده بهدو م دوم ) اجتیخ نیدز یکدی دیگدو ز یخ نشان د ده شسه ست. نشان د دن شداه ز ندیم طوی نیم به
یوی شاه که دیحالی موضعی دد یعنی چنین دی تنها زیو ست؛ ساسانی هنو های ویژاییوی شاه قو ی ایدود. تو نس یوبه می تخت نشسته و دستش یوی شمشیو ست دد مالزم
یخ پدایین تداق بدزیگ طوی تمام بستان، شاه به دی نقش بوجست خسوو دوم دی تاقهای شکای نمایان ست. دی تودویو سدمت ی سدت، توویو شسه و دی هو دو سو، طحنه
شاه دی حال شکای او ز وحشی و دی توویو سمت چپ دی حال شکای اوزن ست. بستان بندای یدادبودی پیش ز ین مشاهسه شس، نقش بوجست تاقاونه که همان
معمولی نیست، زیو دی گن بسیایی ز معیایهای هندو ساسدانی یعایدت نشدسه سدت. بوجسته، شو ین و طبقا جتمداعی دلی گن شایس ین باشس که دی زمان یجاد نقش
اسانیان ز بیز نس و دی حال تغییو بوده ست. لبته ممکن ست ین عناطو هنوی ی ساونه (. دقیقاً همان334-14: 3243یا گسیای موکزی نیز و م اوفته باشنس )فو نکوویچ
ی دی طو فش دی طحن شکای او ز توویو شسه ست، تودویو که فودی مسلح با هالهعندو ن سوباز ن که پایین نقش شداه و میدان دو یدزد قدو ی د یندس، پدیش ز یدن بده
شسنس. تووی می های شاه فووشیتو نس، بسیای ت ثیواذ ی باشس؛ ما به ین نکته توجه نشسه ست که می توویی چنین
شناسدی ژ پندی نس. اووه باسدتان طوی زنان مسلح توویو شسه ها به ، فووشی وستادی بستان کداوش کودندس، تاقهای ده هفتاد تا گغاز ده هشتاد میالدی دی که دی سال
شمای به خوتو بوجسته ی مت تایی ین نقش سا دنس و بو گناودگوی بسیایی های د دهگنهدا بدو ی متد خوتو بدودن یدن کیدس . ت(13-33 لف: 3243گویدنس )تنابه و دیگو ن
ی ست که شاه بو اودن د ید یدیفی خاطو وجود اودنبنس سه ویژه به بوجسته، به نقش
1. apezac 2. Korymbos
099 شناسی ساسانی هنر و باستان
(. 431-433: 3242های مت خو ساسانی نیز هست )الدسمن های سکه کی ز نشانهو یبدافی بستان همچنین بو ی پژوهش دیبایۀ هنو منسدوجا و پایچده بوجست تاق نقش
نس که دی ها با عناطوی تزیین شسه مت خو دویۀ ساسانی همیت بسیای د ید؛ زیو پایچه بودنس. کای می یۀ یوپا و گسیا گن ی به ی، یعنی تقویباً تمام قا مناطق استوده
شک ست و موجدودی مقدس طوی موبع ها به بستان چهوه بوجست تاق دی نقشدییافت حال توویو دی سوی گن دی نیز د ی به شاه ست. شاه دی حال تقسیم حلق یوبان
ین هایی که دی اذشته دیبایۀ د ی نشان د ده شسه ست. بو سا پژوهش حلق یوبان ندس. دی بوجسته نجام شسه ست، موجود مقس ی یزدبانو َناهیتا تشخیص د ده نقش ی ستثنایی سالم مانسه بدود اونه م دی کومانشاه سوستونی پیس شس که به3222 سال(. تواویو یوی ین سوستون شام 31-23: 2333؛ مو دی 322-22: 3223اال )فون
دی سوی دیگو عناطو تزیینی ست که دقیقداً همانندس توویو شاه دی یک سو با تاج و دلی همین به خوید. می چشم به شود، می مشاهسه بستان تاق پایین چه که دی توویو گن
شدماینس. چهدوۀ شداه دی یدن بستان می زمان با تاق ها ی هم پژوهشگو ن ین سوستونمانسه و توویو یدزد های دیگو سالم ی ستثنایی و بوخال سوستون اونه سوستون به
نیز یوشن ست. یزد دی ین سوستون د ی ی ییش ست و زیه بو تن د ید که شباهت (. 334-333: 3243بستان د ید )تنابه بوجست تاق نقش سو ی دی پایین با سب بسیایی
توجه به ین نکته که تنها یک موجدود مقدس یوی یدن سوسدتون وجدود د ید، تو نس وجود یکی ز یزد ن ی ا و بوته تزیین شسه ست، می با که و، پوشش همچنین
تو ن افت که توویو َناهیس ست )کمپایتی عبایتی می دی سوستون به ما بشناسانس. بهباالیی بخش دی دوم خسوو توویو دی نقش همین (. دقیقاً شبیه43-24: 2333-2331
وستون کشف شسه دی سال شود. دیگوی، یزدی ست که دی س بستان مشاهسه می تاقدهنسۀ تو نس نشان د ید و می و بو تن که زیه و جام جنگی ست شناسایی م قاب 3222
دیگو تواویو وجود اذشت چه گن باشس. لبته یزد پیووزی کش یا همان یزد بهو م ژدها کنس. ها نفی نمی یزد ن زیدشتی ی بو سوستونستون طفهان ست. بو ین سوستون نمادی ها دی چه یکی دیگو ز ین سوستون
ماننس نشان د ده شسه کده دقیقداً همانندس تودویوی ی شعله ز یک یزد به همو ه هاله
جامع ایران تاریخ 211
-22ب: 3243شدود )تنابده های خسوو دوم مشاهسه می ست که پشت بوخی ز سکهعندو ن ادو هی بدو ی های پهدن بده (. اوچه پیش ز ین، عسم وجود ییش و شانه33یفت، کنون توجیح بو گن ست که با حتیاط و دقت بیشتو شمای می بانو َناهیتا به یزد
طدوی فدودی دی ین بایه تومیم اوفته شود؛ زیو یزدبانو َناهیتدا ممکدن سدت بده تو ن نمادی بو ی ماننس ی می چهایشانه و بسون ییش توسیم شود. همچنین هال شعله
(. 321-333: 3241فوه دی نظو اوفت )تنابه حکاکی شدسه دی شدیو ز کشدف شدس کده شدباهت بسدیای بدا ی پیش ز ین، شی
بسته بودنس. شو بو گن نقش پسی و و تعس دی تواویو شاپوی ول، که د شت سوستونیهای ولیه نشان د د که ین شی یک سوستون سدت، پدس ز خدو نش اوچه بویسی
حملدی سدت کده ین ثو گتشس ن قابد های یوی گن یوشن شس که دی حقیقت کتیبه: 3223ها ساخته شسه بوده ست )ژینیو های شاپوی دی بو بو یومی به مناسبت پیووزی
2-22 .) کم دی دو ثو، شاپوی ول بدو فومانوو یدان یومدی پیدووز شدسه سدت کده دی دست
مضدمون کنس. ین د ی قو ی د ید و اودنبنسی ی به و تقسیم می ی بال حضویش فوشتهها نمادی ز نگهبانی لهی یدا فدوه های سغسی کایبود بسیای د ید که فوشته دی نقاشی
(.311-314: 3213دهنس )گذیپی هستنس که فومانوو یی شاه ی مشووع جلوه می
1تصویر‌شمارۀ
http://www.livius.org/place/taq-e-bostan/taq-e-
bostan-large-cave/
د ی دی بشدقابی متعلدق بده دویۀ فوشدته ی بدا نسدان بدال تو ن یدن همچنین می
ی فوهنگ یو نی د ید، نشان دهنس. اوفتنس تا فوه شاهی، مفهومی ی که کامالً ییشه د ز جمله موضوعا دیگو که کامالً یو نی ست، توویو حیو نی ست که شداه بدو و
210 شناسی ساسانی هنر و باستان
کنس. شکای زیو پای شاه قو ی د ید و قسی و نیدووی فناناپدذیو ضوب نهایی ی و ید میبوجست سومشدهس دی طدحن دهس. چنین مضمونی دی نقش شاه ساسانی ی نشان می
ش دی بو بو شیو دینسه نشان د ده شدسه منسوب به بهو م دوم دیحال دفاع ز خانو ده: 2333بوجسته چنسسال پیش دی فغانستان پیس شدس )اوونده ست. جسیستوین نقش
هدایی کده بدسون شدک بوجسته و نشانه (. بو سا تحلی سبک ین نقش333-333به و بوخی مستخسمان کده لبدا عناطو هنسی هستنس دد ز جمله کواسن، دیخت ن
دی پادشاه ین کود. منسوب م(233-223) یدشیو ول به ی گن تو ن می دد د ینس کوشانیبوجسته، پیووز بو کوشانیان توویو شسه ست که دی گن زمان قلموو خدود ی ین نقش
تا بل و هنس استوش د ده بودنس.
نقاشی‌و‌موزائیکتو بویسی شسۀ هنو یو ن پیش ز سدالم سدت. دی نقاشی ساسانی هنوز بخش کم
های نبدود، طحنههای دیو یی با یومی و سالمی دیبایۀ نقاشی د سناد مکتوب یونانی حتمال نقاشی هماننس شایه شسه ست. به بو دشمنانشان یو نی شاهان شکای و پیووزی
کوچکی های بخش ما تنهاساسانی د شته، نزد یو نیان بسیایی همیت ها بوجسته نقش ی که نقاشدان مانسه ست. شیوه طوی قرعاتی که گسیب فو و ن دیسه بوجای ز گن به
ساسانی ز گن بهوه بودنس، نقاشی لعابی بود و ثوی ز نقاشی دیدو یی ز یدن دویه دی های هتو ، متعلق به پایان دویۀ پایتی های شکای بو دیو یه دست نیست. تعس دی طحنه
کنس کده یدن دهس، ثابت می ه حیو ن شکایشسه ی زیو پای سب شکایچی نشان میک بودنس. کای می ها به ها وعوب سبک ی که دی هنو ساسانی نیز شاهس گن هستیم، پایتی
شس که بده گغداز دویۀ ساسدانی که دی شوش پیس شسه ست و تووی می ی نقاشیتی منسدوب شدسه سدت. بندابو ین، تنهدا متعلق باشس، خیو ً به هندو پایدان دویۀ پدای
زمدان بدا گباد )فدای ( هسدتنس کده هدم های حاجی نسبت کام ، نقاشی های به نقاشی نس. دی ین بایه نیز، طحن نبود گشکای ست و دست گمسه های علمی گذینوش به کاوش
ها ) شدو ( دی گنهدا قدو ی اوفتده های شخویت تنه های اودی که نیم با توجه به قاب تو ن ین طحنه ی به سسۀ چهایم میالدی منسوب کود. ست، می
جامع ایران تاریخ 212
همتا پیس شسه های منرق اوی )فیووزگباد، فای ( نیز تعس دی نقاشی بی دی کاوشها توسن ها نجام شدس. و یدن گثدای ی ها دیبایۀ ین نقاشی ست. نخستین پژوهش
ساسانی بوشدمود. بندابو بوخدی حتمال، پایان دویۀ متعلق به دویۀ پیش ز سالم و بهتو ن فو دی ی بده ها و تواویو غیویسمی که دی ینتونت منتشو شسه ست، می از یش
حتمدال حیدو نی یخ مشاهسه کود که دی حال ی ه یفتن هسدتنس و بده چهایم حالت سههای دیو یی دویۀ ساسانی، که دی بوخی مدو ید بو ی قوبانی دی دستشان د ینس. نقاشی
مدز ی، دیادز و بدیش ز همده، دی یبه همدو ه سدت، دی دوی ُیوپدو ، هتدو ، الخ با کت(. 334-322: 2331؛ کدالییوی 343-332: 2333 ندس )دو لده جمشیس پیس شسه تخت
ها متعلق بده شداهان جمشیس ین حتمال وجود د ید که ین نقاشی لبته دیبایۀ تختز )شمال خو سان(، تابلوهای اچی هخامنشی، یعنی پیش ز ساسانیان باشنس. دی دیا
تو ننس می که نس شسه پیس میالدی سسۀ پنجم به متعلق شو فی بنای دی یک قرعه قرعه: 2333؛ همدو 233-233: 3224جایگزین مناسبی بو ی نقاشی دیو یی باشنس )یهبو
های توطیفیِ منابع حتمال، همان طحنه به ها های موجود دی ین تابلو (. طحنه1-33هدا نس. اوچه ضیافت حتمال بسیای، ینگی بوده دبی نویسنساان خایجی هستنس و به
نس، طحن طلی، طحن شکای یا جنگ ست. ی قاب تشخیص ها نیز تا نس زه و جشن: 2334ها د ی ی کتیبه به زبان فایسی میانه نیدز هسدتنس )ژینیدو بوخی ز ین طحنه
313-313 .) های یومی نیدز نقدش د شدتنس، بدا حتمال دی ساختن گن سیو شهو بیشاپوی که به
یومی ست و د ها کامالً یونانی های زیبا تزیین شسه بود. سبک ین موز ییک موز ییک(. لبتده یدن 33-22: 2331شود )بلتدی خوبی دی گن مشاهسه می عناطو دیونیسی به
هایی که به سو زن نو زنسۀ چنگ یوبان، ز جمله نس شسه توکیب عناطو با عناطو یو نی یخ. چهایم ها ز سه نس و یا نشان د دن شخویت بسته شسه
بسیای دست گمسه ست و قرعا ، گثای موز ییک به تعس د نسکی و تیسفون دی شوشدقیق نبوده شسه، چنس ن هایی که دی ین مناطق نجام نس. همچنین، حفایی خود شسه؛ کوواو 3231؛ همو 4-3: 3232ا بسیای نسک ست )ایوشمن ه های حفایی و از یش (. 323-343: 2332؛ اش 331-334: 3223
213 شناسی ساسانی هنر و باستان
بافی‌دیگر‌هنرها:فلزکاری‌و‌پارچهکوشش پژوهشگو ن و متخووان یوپایی، یو و مویکایی دد دی کشویهایی کده
هدای شونس ددد دیبدایۀ پدژوهش د یی می ها و گثای دویۀ ساسانی نگه بیشتوین مجموعهسال اذشته، بیش ز هو چیز بو گثای فلزکایی و محووال گن متموکز دی سی ساسانی
(. 43-12: 2331؛ هایپو و مایشداک 3241؛ مایشاک: 3243بوده ست )هایپو و میوز: های دقیق دی ین زمینه به نتایجی نجامیسه ست کده بدو سدا گن مدووزه پژوهش
گثای طی ساسانی دی دست سدت و بدا یدن ی بو ی تشخیص یوش علمی و پذیوفتهتو ن تشخیص د د که گیا تو ن گثای طی ی ز جعلی تشخیص د د و حتی می یوش می
ی. های معمولی و حاشیه های دیبای ساخته شسه و یا دی کایااه ثو دی کایااهی بیز نسد د اوچه مووزه پذیوفته ست که سبک هنویِ فلزکاییِ ساسانی یوندانی
هدای تو ن فهوست تاییخی و زمانی تهیه کود کده دی گن سدبک ست، با ین حال میبنسی شسه باشنس. تنهدا تقسیم شان اونااون گثای، با توجه به زمان گنها و سبک هنوی
شناسی کشف شسه ست و بیشتو های باستان میز ن نسکی ز گثای فلزکایی دی حفاییهای خووطی ها و یا مجموعه بیشتو دی موزه ن،گثای موجود شام بشقاب، جام و الس
(. بده حتمدال بسدیای، 334-23 لف: 3223؛ همو 43-11ب: 3223قو ی د ینس )هایپو یفتنس، کای می عنو ن هسیه و پیشکش بو ی هس سیاسی به گثای یزشمنس و او نبها به
وده سدت )هدایپو اونه که دیبایۀ چین باستان و دیبای خلفا نیز ین مو طادق بد هماناونده گثدای ) ز لحداظ وزن، حتمال تولیس و تهی ین (. بنابو ین،به333-23 لف: 3223
(. 333-331ب: 3223شدس )هدایپو شناسی( با نظای دیبای نجام می کیفیت و زیباییهدای اشدوده و یدا به شک بدال هایی های ستون تن نسان که بیشتو بو پایه طوح نیم
گیس )کمپایتی شمای می هنوی باستانی به های سبک قو ی د ید، زجمله ایاهان های بوگهای دیبایی، های شکای، ضیافت (. مضامین دیگو دیبود ینسۀ طحنه231-233: 2331و اودنبندس هسدتنس. نقدش طدلی بدو ها و نو زنساان، دیوها و حیو نا با یوبان یقاصه دی حال شکای و کشتن حیو نا دیگو، توویو شا طوح ز هو بیش ساسانی های بشقاب
با تیو و کمان ست. اناهی و خراناپذیوی شاه و نگهبانی لهی اونه که پیش ز ین افته شس، بی همان
در تصویر دوگانۀ شکار در حال گریز و کشته شدن حیوان زیر پای اسب شاه نمایـان ناپذیری شاه در شده است و نشان از خطا است. این تصویر دربارۀ همۀ حیوانات نقش
مفهوم دیگـر، نمـاد هنـر اصـلی و مرکـزی مایه بیش از هر همۀ امور دارد. این درونطریق همین نماد، به اصالت بسیاری از آثار ساسانی است و بسیاری از پژوهشگران از
انـد. دیگـر ویژگـی فلزکاری دست یافتههای کوچـک، ساسانی وجود شمسههنر
ژه ویـ بـه های پاهای حیوانـات، مفصلبر گوزن و گراز است. تصویر قـوچی اسب،
دار و های پیچ بر گردن و شاخکه روبانی بزرگــی دارد، نمــادی اســت از فــره کــه دقیقاً به همین شکل در متـون فارسـی
میانه توصیف شده است. همچنین دو نمونۀ مشابه متعلق بـه
هـای سدۀ پنجم میالدی کـه در مـوزه نشانگر ،دنشو می داری نگه روسیه و امریکا
تـر از دیگـر مالزمـان و همین صحنه هستند و دیونیسوس در مرکز تصـویر و بـزرگ همراهان قرار دارد. به عقیدۀ برخی پژوهشگران، هنرمندان ساسـانی در نقـوش خـود
اند؛ چراکه جنسیت دیونیسوس در جای دیونیسوس از ایزدبانو اَناهیتا استفاده کرده به ی ابهاماتی است. رومی نیز دارا ـ هنر یونانی
از آثار دورۀ ساسانی بشقابی در دست است که به احتمال بسیار، متعلق بـه آغـاز ). ٣٥٥ -٣٤١: ١٩٨٧شـود (هـارپر داری می دورۀ ساسانی است و در موزۀ بریتانیا نگه
عنـوان روشنی بر این بشقاب نقش بسته و تشخیص این ایزد بـه تصویر دیونیسوس بههـا نیـز گفتـه شـد، گونه که دربارۀ سرسـتون ت. در واقع، هماناَناهیتا بس دشوار اس
های پهن را، برای نشان دادن ایـزدان مـذکر هنرمندان ساسانی تصاویر ایزدان با شانه شود. ریش یافت نمی بردند و در میان این تصاویر، ایزدی بدون کار می به
ساسانی بسـیار دیـده دار را ــ که در آثار فلزکاری پژوهشگران، تصویر موجود بال
215 شناسی ساسانی هنر و باستان
نس. ین موجود توکیبی ست ز یک سگ با شود دد همان سیموغ شاهنامه د نسته میب: 2331های مشخص )کمپایتی و یا ماهی با فلس طاوو و دم بزیگ، بال های پنجههای خیو دیبایۀ تو ن مشاهسه کود. پژوهش بستان می (. ین نقش ی دی تاق343-233
ظاهومتعلق به دویۀ سالمی یدا پایدان دویۀ دهس که ین گثای به ان میگثای فلزکایی نشیسس نظو نمی عنو ن سیموغ دیست به ساسانی ست. همچنین تشخیص ین موجود به
هدای و دی و قع ین نقش بایس نمادی ز فوه باشس )همانجا(. بسون شک دی هم نقاشیهدای توسدیم شدسه و دی نقاشدی ی زیبا طوی پونسه دویۀ سالمی، سیموغ همیشه به
متعلق به سسۀ هشتم میالدی دد که دیبایۀ سونوشت یستم ست دد نیز ین پنجیکنتمتفاو توسیم شسه ست. سونوشت بسیایی ز گثای فلزکایی ی اونه به ی پونسۀ فسانه
ساسانی جالب ست. بسیایی ز ین گثای دی یوسیه، گسیای موکزی، چین و حتی ژ پن تو ن افت که تمامی ین گثای کامالً (. اوچه نمی333-23: 2332)هایپو نس شسه پیس
های دویی ساسانی هستنس، ما مشخص ست که بسیایی ز گنها به دیبایهای سوزمین یِ چیندی هدای مقبدوه ندس. نقاشدی که با فومانوو یی ساسانی دی تما بوده نس یسیسه
م( دی بسیایی مو ید، مالزمدان متدوفی ی نشدان 231-134متعلق به گغاز دویۀ تانگ )شدک های ساسانی دی دست د ینس. ین گثای بسون دهس که ظو ، بشقاب و یا الس ن می
. نس ز یو ن به ین نو حی طادی شسهویژه دی تواویو شو ، جو هو نیز به توویو دی بسیایی ز گثای هنوی ساسانی به
ی شدود، حلقده قیمت که دی تواویو مشاهسه می شیای او ن نس. ز جمل کشیسه شسهاو نبها بسته شسه و همچنین محافظ نگشت که ز فلز شو ییش دوی به که ست
(. 221-211 :3224 ) ویلت نس کوده می ستفاده ز گن و کمانس ی ن ست شسه می ساختهجنس طال یدا نقدوه د شدتنس. هایی ز فز ی سب نیز بخش ها و زین فز ی دیگو جنگ
هدای کس م دی حفدایی نس و هیچ دست گمسه لبته هم ین شیا ز طویق باز ی عتیقه بههای خووطی نیز تعس دی مس ل وجود د ینس . دی مجموعه نس علمی و یسمی پیس نشسه
بسته ست، زجمله باالتن یک پادشاه، نقش دویۀ ساسانی به متعلق بو گنها نقوشی کهستون شسه ست و یوی یک پایه بسته یوبان واویو چنس پونسه و قوچی که بو اودنشت
شود. ز جمله جدامی د یی می بوخی گثای بسیای جالب نیز دی موزۀ ملی پاییس نگهشداه دی حالدت نشسدته نشدان د ده معوو ست و دی موکز گن« جام سلیمان» که به
دست شسه ست. همچنی یوی جو هوی بوجسته، توویو به سای دیگویدن و لوین به شود. شاپوی ول دیسه می
بوخی منابع یومی و سالمی بو پوشش فومانوو یان ساسانی، جو هو از یش بنابوپایچه موجود های تکهها و ستون سو بستان، تاق های بوجسته نقش بو که شس می دوخته
پوشاک بایس افت، جو هو بیشدتو شود. دیبایۀ تزیینا مشاهسه می 4دی موزۀ بِناکی حتمال، شکال دیگو نیز بدو ی گثدای فلزکدایی به شسنس؛ ما می قروه تو شیسه به شک
شدس؛ های دیگو طادی می دی یو ن باستان به سوزمین یفت. همچنین، پایچه می کای بههدایی کده دی یدن دویه توسدن ماننس گثای فلزکایی، حم پایچه بدو ی کدایو ن ه زیو
شس، گسان بود. شدویبختانه گثدای چندس نی ز جدنس پایچده بازیاانان سغسی د یه میویژه بویشم( دی دست نیست که بتو ن گنها ی به یو ن ساسانی منسوب کود. تنهدا )به
های بویشدمی و ی ز پایچه ی پو کنسهها نویسنساان یومی، چینی و مسلمان توطیف نس. بویسی تزیینا پایچه دی تواویو نقش بوجست بو جای اذ شته یو نیان او نقیمت
بدافی ساسدانیان کمدک تو نس به شناسایی نقوش و ساختای هنوی پایچه بستان می تاقودن سبک (. اوچه بیشتو تواویوِ ین منرقه، نشان ز و ید تی ب2332)کمپایتی: کنستو ن افدت کده ویژه بیز نسی و گسیای موکزی دد د ید. با ین حال، نمی ها دد به لبا ها بازتاب مفاهیم و موضوعا خایج ز یو ن ست. یوی ین پایچه های ها و نقش طوح
و عبایتی دی تمام قدایۀ گسدیا، یوپدا ی، به هایی ز پایچه که دی بخش استوده تکهشمال گفویقا پیس شسه، بسون بویسی دقیق و تنها با مقایس گنهدا بدا نقدوش تزییندی
. اوچه کشفیا جسیس دی تایی هندو نس بستان به یو ن ساسانی نسبت د ده شسه تاقبافی یومی، قبری یا سغسی فو هم ساخت، دد کده لبتده مکان نسبت گنها ی به پایچه
نس دد ین تنها یوشِ ممکن بو ی بویسی ساسانی بوده ها متاثو ز سبک سبک هم ین ین نقوش بود. تنها نمون پایچ کتانی و پشمی که منسوب بده محودوال ساسدانی
1. Benaki Museum
217 شناسی ساسانی هنر و باستان
د یی دست گمسه ست و کنون دی موزۀ بناکی دی گتن نگه بود، ز طویق باز ی عتیقه به طدلی، سدو ی بدو سدب عندو ن نقدش تو ن شاه ی به نقوش ین پایچه می شود. دی می
نس. شویبختانه سوِ شاه ز بین یفته، و مالزمان و دوی تا دویش اود گمسه مشاهسه کوددی ین ها شخویت هم سو و پیس ست. پشت ساسانی های یوبان پایانی های ما بخش
تدو که دی وسن توویو بزیگ ی بو تن د ینس و بو لبا شخاطی توویو، خفتان مشابهبسدتان نقدش بسدته بوجست تداق نس، همان نقوشِ لبا شاه دی نقش د ده شسهنشان
ست. به همین دلی پیشنهاد شس که ین شخویت ی شاه دی نظو ایونس و نه یدزد و تایی ین ثو ی متعلق به پایان دویۀ ساسانی بس ننس. یونس د ستان دی ین توویو نشان
د ی، ونده جامده ز گن سدتفاده ن تابلو و یا پودۀ نقشعنو حتمال، به ز ین د ید که بهیکی ز مستخسمان که پشت دست دی بسیای جالبی شی نقش توویو شس. دی همین می
یستاده ست، دیسه سوباز ن شود. یدن شدی چیدزی می
شبیه نیزه ست که سدو گن شسه تزیین ی ستایه شک با
بده پایین، پای پوچمی و دیاستوده د ید. های بال شک حتمال نشانگو پوچم، به ین
مقددام شخوددیت جایگدداه ودی ین توویو ست و طلی
خانس ن نشان شایس همچنینباشس کده بواوفتده ز گیدین
زیدشتی ست.موو ییسمانندس های حلقه
نماد هنو ساسانی شناخته شسه ست ددد دی عنو ن به که ست هایی نقش ز یکی دد کهبدوی ساسدانی طوح تنها دی نقدوش ادچ شود. دی و قع، ین طوح ین پایچه دیسه نمی
تو ن افت کده طدوح با قاطعیت نمی ها تقویباً دی هیچ مویدی، و دی پایچه دوجود د ی
3تصویر‌شمارۀ
http://www.iranicaonline.org/
articles/sasanian-textiles
جامع ایران تاریخ 218
خوبی ساسانی دی دیگو مناطق، بههنو ساسانی ست. دلی ین مو گن ست که کامالًهدا( بده حتمدال زیداد بویشدمِ سدغسی ویدژه شسه بود و دیگو قو م یو نی )به شناختهکودنس و دی بسیایی مدو ید، تولیس می طادی تی
دست گمسه تیسفون بهعو قی دی سلوکیه و د یتالیایی شناسی مشتوک دو اووه باستاندست گمسه ز یدن ناحیده، های به ین حال، سو میک (. با23-3: 3233 ست ) شمیت
ز هندو یدو ن ساسدانی کدافی نیسدتنس. بوخدی ز هنوز هم بو ی یجاد توویو کاملیهایی ولیه دیبایۀ سفال های و از یش شسه دقیقاً بویسی های باستانی دی عو ق، محوطه
(. با ین حدال، دی 33-21: 3211)فینستو نس ناحیه پیس شسه، منتشو شسهدی ین کهمو ید، هنوز یوشن نیست که گیا ین گثای متعلق بده دویۀ ساسدانی سدت یدا بسیاییهدای های ساسانی با پایتی دی یدن منرقده و الیده دی مقایس الیه همچنین سالمی
(. 331-333: 3222نیک شود )بوشایال و هئو پیشین، اسستی مشاهسه نمید ی ست کده دی میدانوود ن نیدز لعاب ی سفال سفال ساسانی، اونه های ز ویژای
-321: 3213-3213؛ همدو 333-23: 3211)ییکدایدی شدسه سدت نمون گن یافت نس هایی به شک حیو نا لعاب و مزین به قالب ها بسون سفال جا، بیشتو گن (. دی342(. دیگو تزیینا یوی 11-31: 2333شسه ست )سیمسون بسته یوبان بو اودنشان که
های مجموعه و ها دی موزه که کود مشاهسه دویه ین ز معسودی گثای دی تو ن سفال ی مییسس که یدن گثدای بیشدتو تقلیدسی ز گثدای هندوی خووطی موجود ست. به نظو می
(. 332-333: 3224فلزکایی باشس که بسون شک بهای بیشتوی د شدتنس )سیمسدون هداو ؛ و یت313: 3214تو ز سایو گثای هنوی ست )هایپو گثای سو میک ساسانی کم
(. یک نمونه کاشی با توویو چنس بنسباز یوی گن، دی موزۀ بویتانیدا 332-333: 3223دست گمسه ست. بنابو ین، تدایی شود. ما ین ثو ز باز ی دالالن عتیقه به د یی می نگه
مح کشف گن مشخص نیست. با بویسی طوح یوی جام یکدی ز بندسباز ن، دقیق و (. 2333شایس بتو ن ین ثو ی متعلق به دویۀ سالمی شمود )کیانی
سایو به ی استوده دی دویۀ باستان اونه شیش ساسانی کاالیی تجمالتی بود که بهانی ز یومی کدای ی ساس (. تشخیص گثای شیشه3211شس )فوکایی: کشویها طادی می
شدناختی دشو یی ست زیو دی بیشتو مو ید، شک گنها مشابه ست و شو هس باسدتان دست گمسه ست. نسکی ز تعس د معسودی محوطه به
جامع ایران تاریخ 201
هنومنس ن ین دویه با دمیدسن شیشده و نقاشدی و حکداکی یوی گن گشدنا بودندس )سوئیس( 3یفتونگ ست دی بگ جالبی ی شیشه (. ظو 332-332 :2331 هاو )و یت
پیس شسه ست و یوی گن نقش حیو نا حکاکی شسه، متعلق به دویۀ سدالمی سدت تو ن گثای هنو ساسانی ی دی گن مشداهسه (، با ین حال، می322-222: 3224)کوواو
(. دی 233-232: 2332)ییس ها هستنس ها و کاسه گمسه، جام دست گثای به کود. بیشتوینشود که یوی بوای ز طال دیون شیشه توویو سیموغ مشاهسه می ی، دو قرع شیشه
شیش یا سالمی. هستنس ساسانی گثای ین که افت باقاطعیت تو ن نمی د ید. لبته جای حتمدال تقاضدا بدو ی گن دی یدن های مشوق زمین طادی شسه و به یو نی تا دویدست
هدای ی دی خز نده گثای شیشهبخش ز گسیای دوی بیش ز هو کاالی دیگو بوده ست. حتمال یو نی بوده پیس شسه که به 2 ین د دیبای کشویهای کوه و ژ پن با عنو ن شوسو
(.3213 ست )هیشی
مهر‌و‌سکههای نس؛ زیو نوشته ز گثای هنوی دیگو بویسی شسه بیش ساسانی های مهوها و سکه
هدای نس، بلکه گنهدایی کده دی دیگدو بخدش هایی که دی یو ن کشف شسه نه تنها سکه نس، بو ی بازسازی قلموو ساسانی همچون منرق قفقاز و یا گسیای موکزی کشف شسه
ها، یوی سکه بو شاهان های با مرالع تاج حقیقت، د ینس. دی همیت تاییخی یویس دهایتو ن یونس تاییخی ی بازسازی کود. همچندین ها می های مهوها و سکه ه نوشتهبه همو هدا بوجسته کای یفته ست، دی نقش ها به هایی که همیشه بو ی شاهان یوی سکه نشانه
تدوی، دی شود. لبته مهوهدای ساسدانی دی مدو ید کدم و گثای فلزکایی نیز مشاهسه می نس کده های قسیمی بوده بخشی ز مجموعه نس و بیشتو، های یسمی کشف شسه حفایی
1. Abegg Stiftung 2. Shoso-in
200 شناسی ساسانی هنر و باستان
شدسنس )ایدزلن د یی مدی های خووطی دی سو سو دنیدا نگده ها و یا مجموعه موزه دی نس. دست گمسه ها به ها ز حفایی ج(. ین دی حالی ست که تقویباً هم سکه2331
مهوها ا . ین نس ز دویۀ ساسانی پیس شسه مهوهایی خیو مهوها و ا های دی سالهایی ز ا با یک یا چنس نقش هستنس و ز گنها بو ی مهدو و مدوم کدودن سدناد تکه
(. به حتمدال بسدیای، دی جامعد یو ندی 2333شسه ست )شینسل یسمی ستفاده می حتمدال شس؛ چو که ین مهوهدا بده پیش ز سالم، مهو دی تمامی سروح ستفاده می
نس. نقوش بوخی ز ین مهوهدا، بده طدوی نمدادین، کایبود طلسم و تعویذ هم د شته دهس که دی قاب مهو زنس نی شسه ست. دیوی ی نشان می
تدوین مجموعد مهوهدای ساسدانی ی شو )بزیاان و موبس ن( بیشتوین و کام د شتنس. نقوش مهوهای ین دو طبقه دی بسیایی مو ید بازتاب ذ ئق شخوی طداحب
شدس، مهو ست. به همین دلی ، ز نقوشی که معموالً دی مهوهای یسمی ستفاده نمی)بو ی نمونه نقش عقوب یا شیو که دی گیین زیدشتی نماد موجود هویمنی بودنس(
بو نقش حیو نا ، نقوش ایاهان، باالتن شخوی ستفاده شسه ست. فزون دی مهوهایظاهو، نقش قهومانان و یزد ن ی شود. به شاهسه می نسان و یزد ن نیز دی ین مهوها م
شدسنس. بویسدی یخ تودویو مدی کودنس و فو د عادی ز نیم یو بو مهوها حک می ز یوبه ندس ایدوی شدسه یومدی و م د دهس که بسیایی عناطو ز سبک یونانی مهوها نشان می
کودک توأمان (، بو ی نمونه نقش دو312-333: 2334؛ بتی 333-43 :2331 )ایزلنی بده ها اونه نقش دهس. به حتمال بسیای، ساسانیان ین اوای به گنها شیو می که ماده
هدای و سدکه 3کهدا هک هدای کدالی کده دی نقاشدی چندان ،ندس هگسیای میانه نتقال د دشاهس گن هستیم. بسیایی ز مهوها بدا نمادهدای یهدودی و گمسه ز پنجیکنت دست به
س و به همین دلی بو ی بویسی شو ین پیوو ن دیدان مختلدف و ن مسیحی مزین شسهجز دین یسمی زیدشتی دی یو ن باستان مهم هستنس. نقوشی همچون دیو یا سبی بهباستانی، ییشده دی های اونه طوح حتمال ین د ی دی کنای دیخت متس ول ست و به بال
شس. ه نمیهنو میانوود ن د شته و دی مهوهای یسمی ساسانی ستفاد
1. Kala-ye Kakhkaha
جامع ایران تاریخ 202
ها، توین نقش شود. متس ول ها ی شام می تنهایی بیشتوین نقش تواویو حیو نا بهد ی )همچون ادوزن، اداو ندو و قدو ( سدت )ایدزلن: توویو پونساان و حیو نا شاخ
مهدو بدا نقدش چهدای نفدو ز تازای یک ا (. به231-233ب: 2331 لف؛ همو 2331های فایسی میانه یافت شسه ست. یمزاشایی نوشته بزیاان و سود ی ن قلموو ساسانی
های جسیس تایی ساسدانی یوی بوخی ز ین مهوها د نش پژوهشگو ن ی دیبایۀ جنبهشس. بدو فز یش د ده ست که پیش ز ین، تنها ز متون پیچیسه و دشو ی بود شت می
-333سدوو ول ) گمسه ز مهوها ، قلموو ساسدانی ز زمدان خ دست های به سا یافته(. 2333؛ گلدو م و ایدزلن: 2333م( به چهای بخش تقسدیم شدسه بدود )ایدزلن: 312
توویو کدوده د ی سو ی نیزه اون چهای سب نمادهای مهوها نیز چهای نفو ز بزیاان ی بهبستان ست. سب ین بزیاان د ی ی بوجست تاق ست و ین دقیقاً هماننس توویو نقش
هدای تدو ن د ده بسدتان مدی س نقش ین مهوها با نقش بوجست تاقزیه ست. با مقای دست گوید. بسیایی ی به
ادذ یی یخدس دهای های ساسی ی دیبایۀ تایی های ساسانی نیز د ده بویسی سکهها و گثای هنوی دیگو ز جمله فلزکایی دی بوجسته های باستانی، نقش ساسانی، محوطهیوی (. معموالً با مقایس تاج شاهان3242 ایزلن ؛3241 م:)گلو دهس ختیای ما قو ی می
تو ن به ین نتیجه یسیس که کس م ویژه دیبایۀ گثایی که نوشته نس ینس، می ین گثای و بههدای خیدو فومانوو مسئول سفایش کس م ثو هنوی بوده ست. با ین حدال، دی سدال
ست؛ زیو دی مو یدی مشاهسه شسه ی بیش ز پیش، دقیق شسه نظام شناسایی چنین(. دی دویۀ 212-221: 3223اذ شته ست )ملک که یک شاه دو نمونه کاله بو سو می
ساسانی، بوخی شاهان فومانوو یی خود ی بو ی مستی کوتاه ز دست د دندس و پدس ز شدان ی ز دسدت دست گویدنس. بنابو ین، گنها تا مستی فوه شاهی مستی دوبایه گن ی بهعندو ن که دوبایه به تخت شاهی یسیسنس، بایس تداج جسیدسی ی بده د دنس و پس ز ین
مدزد بده گنهدا هسیده شدسه بدود، بدو سدو نمادی ز تجسیس حقانیتی که ز طو هویههدا و دیگدو گثدای، یندگ تداج بوجسدته اذ شتنس. همچنین، ممکن ست یوی نقش می
شدس. اه، ز تاج متفاوتی ستفاده نمدی هویک ز شاهان متفاو بود و بو ی تشخیصِ شقهومانان و بزیاان کوشیسنس تا خود ی ز خانس ن می ساسانی همچنین بوخی ز شاهان
203 شناسی ساسانی هنر و باستان
بودنس. با ین کدای، کای می پیشین جلوه دهنس، بنابو ین، تاج گنها ی بو ی نقوش خود به: 2333)ایدزلن فوه شاهی تنها ویژۀ یک شاه نبود؛ بلکه ز گنِ هم خانس ن شداه بدود
223-333.) های نقوه کودنس و سکه های مسی ی بو ی کایهای یوزموه ضوب می ساسانیان سکه
)دینای( های نادی ز جنس طال . سکهکای می بودنس )دی خمه( ی بو ی پود خت مالیا بهعندو ن هسیده ز سدوی شداه، کدایبود د شدتنس. ها به حتمال دی مو سم ویژه و جشن به
تولیس نس. گمسه دست به دویه نیز ز ین ها با بعاد بزیگ جشن بو ی هایی مس ل همچنین،و پادشاهان ساسانی هویک بو ی موتبن بود کای دی هو دویه شیوۀ ین به سکه، و ضوب
خود شیوۀ ضوب ویژه و یکسانی نس شتنس. قو ی نگویست، می ی ست سمت به که دیحالی ز نیموخ، معموالً توویو شاه سکه یوی
بایس حال ین ها مشاهسه شسه، با سکه بوخی نیز بو شاه یخ تمام توویو اوچه اوفت. میهای طال و متعلق به پایان دویۀ ساسانی دیسه شسه افت که ین شیوه بیشتو دی سکه
ست که دی ین دویه تما با دولت یوم بیش ز هو دویۀ دیگو بوده ست. ین شدیوۀ یو، به حتمال بسیای ز غوب و م اوفته شسه بود. دی مدو ید ندادیی، ز یوبهتوویو شاه
توویو شاه با یکی ز عضای خانس نش و یا یک یزد جلوتو ز و، بدو یوی سدکه دیدسه شسه ست.
تودویو دو یا شس. زجمله توویو گتشس ن های مختلفی ضوب می پشت سکه، نقشماننس بسیایی )بیشتو ستایه و مداه( یوی باالتند . نمادهای ستایهن فود دی کنای گتشس
(. جزییدا دیگدوی 33-33: 2333شاه و یا حاشی سدکه وجدود د شدت )اویبلدسی های ساسدانی ی یدج بدود و بدو سدا همچون نماد فووهو و یا تعس دی نقره دی سکه
حتمال با فوه موتبن بوده ست. شناسی، به های متخووان سکه پژوهشتو ن شاپوی ول ی سو ی بو سب و نظیو ز جنس طال، می دو دینایی بیتنها بو یک
کنس، مشاهسه کود )گلدو م که پیشکشی ی ز فیلیپ، فومانوو ی یوم دییافت می دیحالیها نیدز پیس سدت، بوجسته اونه که دی نقش (. دی و قع، همان33-33: 2331و دیگو ن
و دیک بدو سدز یی بده تد ثیو یافته، . ینبپود زد ساسانیان خو ج به بود مجبوی فیلیپد شت و نشان د د کده هندو ساسدانی هندوز هدم کامد و جدامع هنو ساسانی تفسیو
جامع ایران تاریخ 204
شناخته نشسه ست. م(، 332-323)دی خم ( بهو م پنجم ) ی های نقوه ویژه سکه به سک ساسانی، ضوب
(. دی ین موحله، دی خمه یدا 311-312: 2333به گسیای میانه و چین یسیس )ایزلن لمللی با شوق د شت و همزمان، ساسی دی بازیاانی و تجای بین نقش ساسانی دیهم
کود. می منتق نشین یو نی ی به گسیای موکزی و حتی مناطق عوبنقوش و تزیینا یند‌سخنابر
ی نس، هواز وقفده تازای دیبایۀ هنو ساسانی افته چه هایپو و سکایسیا به بنابو گن)سکایسیا وجود نس شته ست دی یو ن و خو دویۀ میانه و گثای هنوی دویۀ پیشین میان
ما بو خال گن، هنومنس ن ساسانی هنوهای یادمانی (؛ 2331؛ هایپو: 2-323: 2333ها نیز ز گن گااه بودنس دد و ییشده دی و سنت یو ن باستان ی دی دویۀ میانه که پایتی
تو میانوود ن د شت دد د مه د دنس و گن ی دوبایه زنسه کودنس. گنها فوهنگ بسیای کهنیژه دی پایان دویۀ ساسانی و م اوفتنس و یومی ی ، به د یوشنی عناطو یونانی همچنین بهاونه که مدووزه کدامالً مشدخص سدت، فوهندگ (. همان214-233: 2331)شنایسی
سز یی بو گثای هنوی دنیای سالم اذ شت و بازتابی هم بو یوم، یوپدا، ساسانی ت ثیو بهدیبایۀ بسیایی های پژوهش (.333-333 :3223 )شیپمن و قفقاز د شت موکزی گسیای
های همسایه دی پایدان وجود عناطو یو نی )بیشتو ساسانی( دی گثای هنوی فومانوو ییهدای ساسدانی ی اشدودنس، سدوزمین هدا ااه که عدوب دویۀ میانه نجام شسه ست. گن
های هنوی نو ایوی سبک سز یی بو شک ز میان نوفت؛ بلکه، ت ثیو به یو نی های سنت میه و بیش ز گن نیدز دی هندو دویۀ عباسدی، ت بنیاذ شت. ین ت ثیو دی دویۀ خالف
شناختی دیبدایۀ هندو های باستان ها و پژوهش گشکای ست. شویبختانه، بیشتو حفایی ها و بقایای معمایی متموکز ست. دی چنس سدال دویۀ ساسانی، بیش ز همه، بو یافته
یش یافته سدت. شناختی دی یو ن به میز ن چشمگیوی فز های باستان خیو، پژوهششناسی که متعلق به دویۀ سدالمی هسدتنس، نیدز حداوی های باستان همچنین، سایت
205 شناسی ساسانی هنر و باستان
نددس و کنددون متخووددان یو نددی بددا همکددایی گثددایی ز دویۀ پددیش ز سددالم بددودههای ها و پژوهش پژوهشگو ن خایجی دی حال بویسی گنها هستنس. بسون شک حفایی
ها دیبایۀ هنو و فوهندگ یدو ن استوش پژوهش شناختی میس به یمزاشایی و باستان . نس ی فز یش د ده
شناسی:کتابAlden, J.R, 1978, »Excavations at Tal-i Malyan, Part I, A Sasanian Klin«, Iran 16, pp.79-86
Alram, M, 1986, Nomina Propria Iranica in Nummis, Materialgrundlagen zu den
iranischen Personennamen auf antik Munzen, Vienna
Alram, M, and Gyselen, R, 2003, Syllog Nummorum Sasanidarum, vol.I, Ardashir I.
Shapur I, Vienna
Alram, M, et al, »Shapur, King of Kings of Iranians and Non-Iranians«, Des Indo-Grecs
aux Sassanides: donne pour l'histoire et la geographie historiques, Res Orientales XVII,
Balty, J, 1993, »Le mosaique«, Splendeur des Sassanides, L'empire perse entre Rome et la
Chine [224-642], Bruxelles, pp. 67-69
Balty, J, 2006, »Mosaiques romaines, mosaiques sassanides: jeux d'influence reciproques«, Eran ud Aneran, Studien zu den Bezeihungen zwischen dem Sasanidenreich und der
Mittelmeerwelt, Stuttgart, pp. 29-44
Betti, F, 2008, »Modelli e iconografie tra Roma e la Persia in due camei sasanidi della
Bibliotheque Nationale de France«, Rendiconti Morali della Accademia Nazionale dei Lincei
XIX, pp.541-562
Bier, L, 1983, A Sculpted Building Block from Istakhr, Archaologische Mitteilungen aus
Iran 16, pp.307-316
207 شناسی ساسانی هنر و باستان
Boucharlat, R, and Haerinck, E, 1992, »Ceramics: The Parthian and the Sasanian Periods«, Encyclopaedia Iranica V, pp.304-307
Callieri, P, 2006, »At the roots of Sasanian Royal Imagery: the Persepolis Graffiti«, Erān
ud Anērān, Studies Presented to B.I. Marshak in Occasion of His 70th Birthday, Venezia,
pp.129-148
Compareti, M, 2004, »The Sasanian and the Sogdian Pearl Roundel Design: Remarks on
an Iranian Decorative Pattern«, The Study of Art History 6, pp.259-272
Compareti, M, 2005, »Sasanian Textile Art: An Iconographic Approach«, Studies on
Persianate Societies 3, pp.143-163
Compareti, M, 2005-2006, »Remarks on Late Sasanian Art: The Figural Capitals at Taq-e
Bostān«, Nāmē-ye Irān-e Bāstān 5, pp.83-98
Compareti, M, 2006, »Iconographical Notes on Some Recent Studies on Sasanian
Religious Art (with an additional note on an Ilkhanid monument by Rudy Favaro)«, Annali di
Ca'Foscari XLV 3, pp. 163-200
Compareti, M, 2006a, »The Role of the Sogdian Colonies in the Diffusion of the Pearl
Roundel Design«, Erān ud Anērān, Studies Presented to B.I. Marshak on the Occasion of His
70th Birthday, Venezia, pp. 149-174
Compareti, M, 2006b, »The So-Called Senmurv in Iranian Art: A Reconsideration of an
Old Theory«, Loquentes Linguis, Studi Linguistici e Orientali in Onore di Fabrizio A.
Pennacchietti, Wiesbaden, pp.185-200
Compareti, M, 2007, »The Eight Pointed Rosette: A Possible Important Emblem in
Sasanian Heraldry«, Parthica 9, pp.206-230
Compareti, M, 2008, »Fragmentary Sasanian Sculptures Recently Found in Iran«, Scritti in
onore di Biancamaria Amoretti Scarcia, vol.II, ed. Bredi, L.Capezzone, Roma, pp. 409-419
Compareti, M, 2009, »Sasanian Textiles: An Iconographical Approach«, Encyclopaedia
Iranica Online, http://www.Iranica.com/newsite (accessed 3rd June 2009)
Daryaee, T, 2008, Sassanian Iran (224-651 C.E): Portrait of a Late Antique Empire, Costa
Mesa, CA
Daryaee, T, 2009, Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire, London, New York
Egami, N, et al., 1966, Dailaman II, Tokyo
Finster, B, 1976, Sasanidische und fruhislamische Ruinen im Iraq, Baghdader
Mitteilungen 8, pp. 26-54
de Francovich, G, 1984, »Il concetto della regalita nell'arte sasanide e l'interpretazione di
due opere d'arte bizantine del periodo della dinastia macedone: la cassetta eburnea di Troyes e
la corona di Costantino IX Monomaco di Budapest«, Persia Siria, Bisanzio e il Medioevo
artistico europeo, pp.78-138
Fukai, Sh, 1977, Persian Glass, New York, Tokyo, Kyoto
Gariboldi, A, 2004, »Astral Symbology on Iranian Coinage«, East and West 54, pp.31-53
Gasche, H, 2002, »Une residence parthe dans le quartier nord de la ville royale de Suse«, Akkadica 123, pp.183-190
Ghirshman, R, 1952, »Cinq campagnes de fouilles a Suse (1946-1951)«, Revue
d'Assyriologie et d'archeologie orientale XLVI, pp.1-18
Ghirshman, R, 1956, Bishapur II, Les mosaiques sassanides, Paris
Gignoux, Ph, 1991, »D'Abnun a Māhān: etude de deux inscriptions Sasanides«, Studia
Iranica XX, pp. 9-22
Gignoux, Ph, 2008, »Le site de Bandian revisite«, Studia Iranica 37, pp.163-174
Goldman, B, 1989, »The Imperial Jewel at Taq-i Bustan«, Archeologia Iranica et
Orientalis in Honorem Louis Vanden Berghe, vol.II, eds. L.De Meyer, E. Haerinck, Gent,
pp.831-846
Grenet, F, 2005, »Decouverte d'un relief Sassanide dans le nord de l'Afghanistan«, Comptes Rendus de l'Academie des Inscriptions et Belles-Lettres I, pp. 115-134
209 شناسی ساسانی هنر و باستان
Gyselen, R, 1989, La Geographie administrative de l'empire sassanide, Les temoignages
sigillographiques, Paris
Gyselen, R, 1993a, »La glyptique«, Splendeur des Sassanides, L'empire perse entre Rome
et la Chine [224-642], Bruxelles, pp.123-126
Gyselen, R, 1993b, »Les Monnaise«, des Sassanides, L'empire perse entre Rome et la
Chine [224-642], Bruxelles, pp.127-130
Gyselen, R, 2000, »Un dieu nimbe de flames d'epoque sassanide«, Studia Iranica 35,
pp.291-314
Gyselen, R, 2001, The Four Generals of the Sasanian Empire: Some Sigillographic
Evidence, Roma
Gyselen, R, 2003, »La reconquete de l'est iranien par l'empire sassanide au VI siecle
d'apres les sources iraniennes«, Arts Asiatiques 58, pp.162-167
Gyselen, R, 2006a, »L'art sigillaire: camees, sceaux et bullas«, Les Perses Sassanides,
Fastes d'un empire oublie (224-642), Paris, pp.199-202
Gyselen, R, 2006b, »Le monnaie«, Les Perses Sassanides, Fastes d'un empire oublie (224-
642), Paris, pp.215-217
Gyselen, R, 2006c, Sasanian Seals and Sealings in the A.Saeedi Collection, Acta Iranica
44, Leuven
Gyselen, R, 2006, »Notes de glyptique sassanide, Le phenomene des motifs
iconographiques communs a l'Iran sassanide et au basin mediterraneen«, Erān ud Anērān,
Studien zu den Beziehungen zwischen dem Sasanidenreich und der Mittelmeerwelt, Stuttgart,
pp.83-103
Haerinck, E, 1999, »L'art des bas-reliefs rupestres«, Dossier d'archeologie, Empires Perses
D'Alexandre aux Sassanides, pp.54-60
Haerinck, E, 2006, »Les Reliefs Rupestres«, Les Perses Sassanides, Fastes d'un empire
oublie (224-642), Paris, pp.35-38
جامع ایران تاریخ 221
Harper, P.O, 1978, The Royal Hunter, New York
Harper, P.O, 1981, Silver Vessels of the Sasanian Period, vol.1: Royal Imagery,
New York
Harper, P.O, 1987, »Parthian and Sasanian Silverware: Questions of Continuity and
Innovation«, Mesopotamia XII, pp.341-355
Harper, P.O, 1991a, »Luxury Vessels as Symbolic Images: Parthian and Sasanian Iran and
Central Asia«, Histoire et cultes de l'Asie centrale preislamique, eds. P.Bernard, F.Grenet,
Paris, pp.95-100
Harper, P.O, 1991b, »The Sasanian Ewer, Questions of Origin and Influence«, Near
Eastern Studies Dedicated to H.I.H. Prince Takahito Mikasa on the Occasion of His 75th
Birthday, Wiesbaden, pp.67-84
Harper, P.O, 1993a, »La vaiselle en metal«, Splendeur des Sassanides, L'empire perse
entre Rome et la Chine [224-642], Bruxelles, pp. 95-108
Harper, P.O, 1993b, »Evidence for the Existence of State Controls in the Production of
Sasanian Silver Vessels«, Ecclesiastical Silver Plate in Sixth Century Byzantium, Washington,
pp.147-153
Harper, P.O, 1999, »Geographical Location and Significant Imagery: Taq-i Bostan«, Coins, Art and Chronology, Essays on the pre-Islamic History of the Indo-Iranian
Borderlands, eds. M.Alram , D.E, Klimburg-Salter, Wien, pp. 315-319
Harper, P.O, 2000, »Sasanian Silver Vessels: The Formation and Study of Early Museum
Collection«, Mesopotamia and Iran in the Parthian and Sasanian Periods: Rejection and
Revival 238 B.C- 642 A.D, Proceedings of a Seminar in Memory of V.G. Lukonin, pp. 46-56
Harper, P.O, 2002, »Iranian Luxury Vessels in China from the Late First Millenium B.C.E
to the Second Half of the First Millenium C.E«, Silk Road Studies VII. Nomads, Traders and
Holy Men along China's Silk Road, pp. 95-113
Harper, P.O, 2006, In Search of a Cultural Identity, Monuments and Artifacts of the
220 شناسی ساسانی هنر و باستان
Sasanian Near East, 3rd to 7th Century A.D, New York
Harper, P.O, 2008, »Image and Identity: Art of the Early Sasanian Dynasty«, The Sasanian
Era, The Idea of Iran, vol.3, London, pp.71-87
Harper, P.O, and Marshak, B.I, 2006, »La Vaiselle en argent«, Les Perses Sasanides,
Fastes d'un empire oublie (224-642 A.D), Paris, pp. 69-80
Hayashi, R, 1975, The Silk Road and the Shoso-in, New York, Tokyo
Hermann, G, and V.S, Curtis, 2009, »Sasanian Rock Reliefs«, Encyclopaedia Iranica
online (accessed June 3rd 2009)
Huff, D, 1987, »Archaeology: iv. Sasanian«, Encyclopaedia Iranica II, pp. 302-308
Kiani, M.Y, 2001, Iranian Pottery with Particular Reference to the Islamic Period, Tehran
Kroger, J, 1993, »Ctesiphon«, Encyclopaedia Iranica VI, pp. 446-448
Kroger, J, 1998, »Glaser aus spatantike und islamischer zeit in der Abegg-Stiftung«, Entlang der Seidenstraβe Fruhmittelalterliche Kunst zwischen Persien und China in der
Abegg-Stiftung, pp.299-322
Malek, M, 1993, »A Survey of Research on Sassanian Numismatics«, The Numismatic
Chronicle 153, pp.227-269
Marschak, B.I, 1986, »Silberschatze des Orients«, Metallkunst des 3-13 Jahrhunderts und
ihre Kontinuitat, Leipzig
Moradi, Y, 2003, »Recently Discovered Column Capitals from Kermanshah: A Proposal
on the Identity of the Mounted Figure at the Great Iwan of Taq-i Bostan and the Deities
Carved on the Capitals«, Iranian Journal of Archaeology and History 17, pp. 23-36
Overlaet, B, 1998, »Regalia of the Ruling Classes in Late Sasanian Times: the Riggisber
Strap Mounting, Swords and Archer's Fingercaps«, Entlang der Seidenstraβe
Fruhmittelalterliche Kunst zwischen Persien und China in der Abegg-Stiftung, pp. 267-297
Rahbar, M, 1998, »Decouvert d'un monument d'epoque sassanide a Bandian, Dargaz
(Nord Khorassan), Fouilles 1994 et 1995, Studia Iranica 27, pp. 213-250
جامع ایران تاریخ 222
Rahbar, M, 2004, »Le monument sassanide de Bandian, Dargaz: un temple du feu d'apres
les dernieres decouvertes 1996-98«, Studia Iranica 33, pp.7-30
Reade, J, 2002, »The Early Iranian Stone Weights and an Unpublished Sumerian
Foundation Deposit, Iran XL, pp. 249-255
Ricciardi, R.V, 1967, »Pottery from Choche«, Mesopotamia 2, pp.93-104
Ricciardi, R.V, 1970-1971, »Sasanian Pottery from Tell Mahuz (North Mesopotamia),
Mesopotamia 5/6, pp.427-482
Rosen-Ayalon, M, 1974, La Poterie Islamique, Cahiers de la Delegation Archeologique
Francaise en Iran, Mission de Susiane, Paris
Scarcia, G, 2004, »La Persia dagli Achemenidi ai Sasanidi 550 a.C.650 d.C«, Iran: l'arte
persiana, Milano, pp.9-125
Schindel, N, 2004, Sylloge Nummorum Sasanidarum, Band III, Shapur II, Kawad I/II,
Vienna
Schipmann, K, 1993, »L'influence de la culture Sassanide«, Splendeur des Sassanides,
L'empire perse entre Rome et la Chine [224-642], Bruxelles, pp.131-141
Schmidt, J.H, 1934, »L'Expedition de Ctesiphon en 1931-1932«, Syria 15, pp.1-23
Schneider, R.M, 2006, »Orientalism in Late Antiquity. The Oriental in Imperial and
Christian Imagery«, Erān ud Anērān, Studien zu den Beziehungen zwischen dem
Sasanidenreich und der Mittelmeerwelt, Stuttgart, pp.241-278
Simpson, S, 1998, »Gilt-Silver and Clay: A Late Sasanian Skeuomorphic Pitcher from
Iran«, Entlang der Seidenstraβe Fruhmittelalterliche Kunst Zwischen Persien und China in der
Abegg-Stiftung, pp. 335-342
Simpson, S, 2000, »Mesopotamia in the Sasanian Period: Settlement Patterns, Arts and
Crafts«, Mesopotamia and Iran in the Parthian and Sasanian Periods: Rejection and Revival
238 B.C-642 A.D, London, pp. 57-66
Sono, T and Fukai, S, 1968, Dailaman III, Tokyo
223 شناسی ساسانی هنر و باستان
Tanabe, K, 1981, An Identification of the Chain-Armoured Equestrian Image at the
