APRÎLIS – MAIJSNr. 2 (85) 2014 Cena € 3,98/ Ls 2,80

Rî ga – Ei ro pas kul tû ras gal vas pil sç ta

ES Di rek tî vas par ener go efek ti vi tâ ti ievieðana

Ko sa gai dâm no Lat vi jas ener ìç ti kas pa mat nos tâd nçm 2014. – 2020. ga dam

Zvied ri jas ener ìç ti kas po li ti ka – brî vais tir gus un “za ïâs”ener ìi jas iz man to ða na

Lat vi jas valsts pirm â des mit ga de – elek tro ener ìç ti kas vçs tu res lap pu ses

Rî ga gleznotâju acîm

www.eunp.lza.lv

gadu þurnâlam

Enerìija un Pasaule!

Latvijas pasta nodaïâs:internetâ: www.pasts.lv/aboneabonçðanas indekss 2226

Abonç þurnâlu:

Uz 1. vâka:Jânis Brekte (1920-1985) "Vecrîga", 1981; papîrs, akvarelis, 79X33,5 (fragments)Foto: Normunds Brasliòð

Galerijas "Mâkslas Vçstniecîba" îpaðums

Abonçðanas aìentûrâ PKS:Akadçmijas lauk. 1-141, Rîga, LV - 1050e-pasts: media@apollo.lv,agenturapks@gmail.comtâlr./fakss: 67509742, tâlr. 67320148

“Enerìija un Pasaule” þurnâla redakcijâ:Dzirciema ielâ 121, Rîga, LV - 1055e-pasts: izplat@ml.lv; www.eunp.lza.lvtâlr.: 67461620Iznâk 6 reizes gadâ; reizi divos mçneðos.

Pa sau les Ener ìi jas pa do mes re ko men dâ ci jas ES struk tû rai, kas at bil dî ga par kli ma ta un ener ìç ti kas po li ti ku lîdz 2030. ga dam

8. lpp.Pa sau les Ener ìi jas pa do mes (PEP) Ei­

ro pas da lîb val stis vç lç tos pie da lî ties pub­lis ka jâs de ba tçs par to po ðo Ei ro pas kli ma­ta un ener ìç ti kas po li ti kas sa tva ru 2030. ga dam, vçr ðot uz ma nî bu uz da þâm no zî­mî gâm pro blç mâm.

PEP GAL VE NIE VÇS TÎ JU MI at bil dî­ga jai ES struk tû rai: vir zî ba uz vie nu vis pâ rç ju CO2 emi si ju

sa ma zi nâ ða nas mçr ívçr tî bu Ei ro pâ pçc 2020. ga da;

se við íi sva rî gi no sa cî ju mi ir ren ta bi li­tâ te, teh no lo ìis kâ nei tra li tâ te un glo bâ­la kli ma ta kon tro le;

jaun a pri ori tâ ðu se cî ba, ku râ gal ve nâ lo ma ir kon ku rçt spç jai.

Ener ìç ti kas tir gus ten den ces 18. lpp.

Konference «Enerìçtikas tirgus ten­dences» aktualizçja patieðâm nozîmîgus jautâjumus, par kuriem zinâms sat­raukums valda ne vien atseviðíos sabiedrîbas slâòos, bet, varçtu sacît, sabiedrîbâ kopumâ. Ðie jautâjumi tieði saistîti ar gaidâmo elektroenerìijas tirgus liberalizâcijas noslçgumu Latvijâ.

Çku zi bens no ve dç ja aiz sar gzo na un tâs ap lç ses me to di ka

66. lpp.

Zi ben siz lâ de ir vie na no ie spai dî gâ ka­jâm da bas pa râ dî bâm, to mçr kat ru ga du vi sâ pa sau lç tâ ra da ne skai tâ mus bo jâ ju­mus çkâm un da þâ dâm ie kâr tâm, iz rai sa uguns grç kus, trau mç cil vç kus un ci tas dzî vâs bût nes. Ða jâ rak stâ ap lû ko tas zi­bens no ve dç ja aiz sar gzo nas ap lç ses me to­des. Raksts ad re sçts zi ben saiz sar dzî bas sis tç mu pro jek tç tâ jiem un ie rî ko tâ jiem, kâ arî ik vie nam ie dzî vo tâ jam, kurð vç las pâr­lie ci nâ ties, vai ie rî ko tâ zi ben saiz sar dzî bas sis tç ma tie ðâm spçs pa sar gât ob jek tu no tie ðiem zi bens spç rie niem.

2014/24 ENERÌIJA UN PASAULE

saturs

redakcijas padomes sleja

Rî ga – Ei ro pas kul tû ras gal vas pil sç ta 2014 _________

ziòas un aktualitâtes

tçma

Ei ro pas Par la men ta un Pa do mes Di rek tî vas 2012/27/ES par ener go efek ti vi tâ ti ie vie ða na________

Lat vi jas ener ìç ti kas at tîs tî bas po li tis kais ie tvars iet kop so lî ar lai ku/ The Po liti cal Frame work of the De velo ment of Lat vian En er get ics to Keep up with Times _________________

Enerìçtikas tirgus tendences_____________________

elektroenerìija

LE EA val des iz brau ku ma sç de ____________________

Par vçju Britu salâs jeb Labâkâ vieta Eiropâ, kur attîstît vçja enerìçtiku _______________________

Ka ïi òin gra das ap ga bals ener ìç ti kas pâr mai òu gai dâs _____________________

Dubultâs izolâcijas vada integrçðanas programma AS “Sadales tîkls” elektrotîklâ:AS “Sadales tîkls” veiktais eksperiments Saldus novada Ziròu pagastâ _____________________

elektroenerìijas tirgus

Baltijas elektroenerìijas raþotâju konkurence kïûst nevienlîdzîgâka pret raþotâjiem ârpus Eiropas Savienîbas _______________

ekoloìija

Trîs stundâs apkârt zemeslodei: Klimahaus klimata centrs Brçmerhâfenç __________

6

7

10

14

18

24

28

33

36

40

43

2014/2

saturs

5ENERÌIJA UN PASAULE

Redakcijas padome

Juris Savickis, padomes priekðsçdçtâjs, ITERA Latvija prezidents

Namejs Zeltiòð,padomes priekðsçdçtâja vietniekszinâtniskajos jautâjumos, Dr.habil.sc.ing., profesors

Âris Þîgurs,Dr.sc.ing.,Latvenergo valdes priekðsçdçtâjs

Kârlis Briòíis, Dr.sc.ing., LEEA valdes loceklis, izpilddirektors

Egîls Dzelzîtis, Dr.habil.sc.ing., profesors

Juris Ekmanis, akadçmiíis

Leonîds Ribickis, akadçmiíis, RTU rektors

Jânis Stradiòð, akadçmiíis

Ilmârs Stuklis, Latvenergo valdes padomnieks

Ludvigs M. Bednarcs (Dr. Ludwik M. Bednarz), Dr.sc.ing. (ASv),

Jerþijs S. Mihna (Dr. Jerzy S. Michna), prof., Dr.habil.ing., Dr.h.c. LZA (vâcija)

Jurijs Tabunðèikovs (Юрий Табунщиков),akadçmiíis (Krievijas Federâcija)

Jurìis Vilems (Jurgis Vilemas),akadçmiíis (Lietuva)

RedakcijaRedaktore: Edîte KalniòaZinâtniskais redaktors: Kârlis BriòíisLiterârâ redaktore: Andþela ÐuvajevaDatorgrafiíe: Lîva Veïíere

Redakcijas adrese:Dzirciema iela 121, Rîga, Lv-1055Tâlrunis 67461620Mob.tâlr. 29446806 E-mail: e.p@ml.lv www.eunp.lza.lv

Par rakstos pausto faktu un datu pareizîbu atbild rakstu autori. Autortiesîbas uz publicçtajiem rakstiem un ilustrâcijâm pieder E&P redakcijai. Pârpublicçðana tikai ar rakstisku E&P redakcijas piekriðanu.Iznâk reizi divos mçneðos.Iespiests SIA “Print Group”

Sadarbîbâ ar:

Izdevçjs SIA Enerìija un PasauleReìistrâcijas nr. 40003614953

48

52

54

56

59

66

74

80

84

90

94

95

98

enerìija bez robeþâm

Zvied ri jas ener ìç ti kas po li ti kas ko dols – brî vais tir gus un “za ïâs” ener ìi jas iz man to ða na ______

gâze

Vien mçr ak tu âlâ dro ðî ba _________________________

Ei ro pas da bas gâ zes sek to ra at tîs tî bas vî zi ja EN TSOG in fra struk tû ras at tîs tî bas des mit ga des plâ nâ (2013 – 2022) _________________

Jauns ska tî jums uz re ìi onâ lo SDG ter mi nâ li un tâ lo mu Bal ti jas gâ zap gâ des sis tç mâ _______________

kodoleneìija

Ja pâ nas ener ìç ti kas iz ai ci nâ ju mi _________________

zinâtne

Çku zibensnovedçja aizsargzona un tâs aplçses metodika____________________________

enerìçtikas vçstures lîkloèi

Ve ca dzies ma jaun âs ska òâs jeb îss ie skats Lat vi jas elek tro ener ìç ti kas vçs tu res trîs gad sim tu pie re dzç:Lat vi jas valsts pirm â des mit ga de __________________

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

Pað cie òas pil na Rî ga ____________________________

Rî gas za ïâ ro ta ________________________________

Vai Rî ga jau ga ta va? ____________________________

enerìçtiíu ABC

Lat vi jas li kum do ða na par mç rî ju miemPirmsâkumi __________________________________

summary

Rî gu var uz ska tît par Lat vi jas lie lâ ko vçr tî bu, kas re pre zen tç Lat vi jas val sti, pa ceï to eko no mis ki (Lat vi jas saim nie cis kâs ak ti vi tâ tes pâr sva râ to mçr kon cen trç jas Rî gâ – tâs are âlâ), kâ arî gûst ie vç rî bu ar sa vu îpa ðo ðar mu, eiro peis ku mu, ne pa ras tî bu, sav da bî go ar hi tek tû ru, daudz vei dî go

kul tû ras dzî vi, ar iz smal ci nâ to ku li nâ ri ju un res to râ niem. Dau dziem ce ïo tâ jiem, ku ri Rî gu ie rau ga pir­mo reiz un var bût no ðîs pa sau les da ïas ne kâ vien rei zç ja nav gai dî ju ði, tâ var kïût par pâr stei gu mu, pat at klâ ju mu. Sa vu kârt tos, ku ri Rî gu pa zîst, bet kâ du lai ku nav ap mek lç ju ði, pâr steidz pil sç tas di na misms – tas, kâ pil sç ta aug, at tîs tâs un mai nâs. Cen tra sa kop tî ba, Vec pil sç tas res tau râ ci ja, jau vai râ kus ga du des mi tus ri to ðâ eiro pei zâ ci ja at tais no tç zi par Rî gu kâ Zie meï ei ro pas met ro po li.

Ðâ das pâr do mas rai sî jâs jau 2001. ga dâ – Rî gas as toò sim tga des ju bi le jâ, ko Lat vi jas gal vas pil sç ta no­svi nç ja ar ði ku; tâ das rai sâs arî ðo gad, kad Rî gai ti cis Ei ro pas kul tû ras gal vas pil sç tas gods. Ei ro pas kul­tû ras gal vas pil sç tas tiek iz vç lç tas kopð 1985. ga da; pirms Rî gas ðo mi si ju jau vei ku ðas abu pâ rç jo Bal ti jas val stu gal vas pil sç tas Tal li na un Viï òa. Ðo gad kul tu râ lâs Ei ro pas uz ma nî bas cen trâ pç dî gi no kïu vu si arî mû su gal vas pil sç ta.

Pro tams, uz reiz ro das jau tâ ju mi: vai esam ga ta vi ðâ dai lo mai, kâ spç jam se vi pa râ dît pa sau lei un kam îs ti ðî Ei ro pas gal vas pil sç tas fun kci ja do mâ ta – vai se vis sa kâr to ða nai, sa vas valsts un pil sç tas kul tû ras lî me òa cel ða nai, vai arî Lat vi jas iz cel ða nai starp tau tis kâ mç ro gâ, jaun u kul tûr tû ris tu (un vis pâr tû ris tu) pie sais tei, jaun u starp tau tis ku kul tû ras un saim nie cis ku sa ka ru vei do ða nai?

Mek lç jot at bil di uz pir mo jau tâ ju mu “Vai Rî ga ir ga ta va?”, nâk prâ tâ kla sis kâ Rî gas Ra ga nas at bil de Rai òa drâ mâ, ka Rî ga ne kad ne drîkst bût ga ta va, jo tad tai jâ nog rimst Dau ga vas dzel mç. Ta èu ðo dien pa rei zâ at bil de drî zâk ska nç tu ðâ di: “Vien mçr ga ta va.” Lai nu kas, bet Rî gas kul tû ras dzî ve 21. gad sim tâ (un dro ði vien arî se nâk) mu tu ïot mu tu ïo – Rî gâ ne pâr trauk ti no tiek sla ve nu iz pil dî tâ ju kon cer ti, vies iz­râ des, ie spai dî gas mâk slas iz stâ des, dar bo jas Ei ro pas lî me òa Ope ra, la bi te ât ri, uz plaukst tau tas mâk­sla, ko ra mâk sla ar pâr stei dzo ðiem Dzies mu un de ju svçt kiem un vçl daudz kas cits. Ne at ka rî gi no tâ, vai Rî ga ofi ci âli tiek pa slu di nâ ta par Ei ro pas kul tû ras gal vas pil sç tu, vai ne, ne at ka rî gi no tâ, vai valsts dod pie tie ka mu fi nan sç ju mu kul tû rai, vai tas jâ aiz stâj ar pa ðas sa bied rî bas en tu zi as mu. Ta jâ pa ðâ lai kâ Rî gâ jau sen brçc, ka ne pie cie ðams iz bû vçt mo der nu kon cert zâ li un laik me tî gâs mâk slas mu ze ju, uz celt gad sim ta pra sî bâm at bil sto ðu Dzies mu un de ju svçt ku es trâ di, ta èu, mai no ties val dî bâm un kul tû ras mi nis trçm, tas ga diem pa liek ie ce ru lî me nî.

Nav jau tâ, ka ne kas ne tiek da rîts. Lai kam to mçr Rî gas kâ Ei ro pas kul tû ras gal vas pil sç tas ga dâ pç dî gi, vis maz for mâ li, tiks at klâ ta Lat vi jas Na ci onâ lâs bib li otç kas çka – 21. gad sim ta liel cel tne, Dau ga vas krei sâ kras ta do mi nan te un jaun âs Rî gas sim bols, kas, ie spç jams, pil dîs ne tik daudz bib li otç kas, cik kul tû ras cen­tra fun kci ju (çkas iz bû ve tur pi nâ sies vçl 2015. ga dâ, kad te pa re dzçts ie kâr tot Lat vi jas ES pre zi den tû ras re zi den ci). Tâ nav ne jau ðî ba, ka Rî gas 2014 pa sâ ku mu at klâ ða na 2014. ga da 18. jan vâ ra kail sa lâ sâ kâs ar aiz kus ti no ðo cil vç ku sa stâ ða nos grâ ma tu íç dç, kas ra dî ja zi nâ mas aso ci âci jas ar 1989. ga da Bal ti jas brî vî­bas ce ïu un ap lie ci nâ ja ne ti kai rî dzi nie ku, bet arî vi sas Lat vi jas cil vç ku lie lo la sît gri bu, grâ ma tu mî les tî bu, kas 21. gad sim ta vir tu âla jâ, elek tro nis ka jâ do mi nan tç ne bût nav pað sap ro ta ma pa râ dî ba.

Jâ at zîst, ka tie ði 2014. ga da iz vç le Lat vi jai nav tâ pa ti op ti mâ lâ kâ. Kul tû ras gal vas pil sç tas gods Rî gai ti cis pâr is mç ne ðus pçc Zo li tû des tra ìç di jas, pçc Dom brov ska val dî bas at kâp ða nâs, pçc pos to ðâ uguns grç ka Rî gas pi lî, “rî dzi nie ku kar tes” un ener ìi jas tir gus li be ra li zâ ci jas uz ban go ta jiem skan dâ liem, priekð vç lç ða nu po pu lis tis ki sa kai tç ta jâ gai sot nç. Arî Uk rai nas no ti ku mi un at tie cî bu sa asi nâ ða nâs ar Pu ti na Krie vi ju, kul tû ras dar bi nie ku ne vien no zî mî gâ at tiek sme pret kul tû ras po li ti zâ ci ju ne bût ne vei ci­na kul tû ras gal vas pil sç tas ga da no zî mi, Aus tru mu un Rie tu mu pre tru nu no glu di nâ ða nu, tû ris tu pie plû­du mu. Sa bied rî bu no dar bi na ci tas pro blç mas. Kad dau dziem cil vç kiem ap vai câ jos, vai vi òi iz jût kul tû ras gal vas pil sç tas pri ori tâ ro lo mu ða jâ ga dâ, vai rums, diem þçl, at bil dç ja no lie dzo ði. Kat râ zi òâ ðî ga da Rî gas kul tû ras pa sâ ku mi vi òu dzî vç nav no tei co ðie, kaut arî grem dç ða nâs kul tû râ uz brî di at brî vo no saim nie­cis ki fi nan si âlâm rû pçm un ap ni cî ga jâm kais lî bâm uz po li tis kâs ska tu ves.

Cie òu pel na no di bi nâ ju ma Rî ga 2014, tâ ener ìis kâs va dî tâ jas Di ânas Èiv les un vi òas ko man das or­ga ni zç tâs ak ti vi tâ tes ða jâ sa mç râ ne lab vç lî ga jâ ga dâ: dar bo ða nâs Cen trâl tir gû, kon cer tcikls “Dzi mu ði Rî gâ”, ku râ uz stâ jas no Lat vi jas nâ ku ðâs pa sau les mû zi kas zvaig znes, 8. Pa sau les ko ru olim pi âde ðî ga da augus tâ, Ei ro pas ki no aka dç mi jas bal vas pa snieg ða na, arî “Brî vî bas ie las ak ci ja” un Stû ra mâ jas at klâ ða na. Tas viss no tiek kri tis ka jâ lai kâ, kad ie ilgst Mâk slas mu ze ja çkas re kon struk ci ja un Rî gas pils pâr vei des dar bu dçï slçg ti ta jâ dis lo cç tie mu ze ji, un pat Oku pâ ci jas mu ze ja eks po zî ci jas lie lâ ko ties nav

Rî ga – Ei ro pas kul tû ras gal vas pil sç ta 2014

2014/26 ENERÌIJA UN PASAULE

Redakcijas padomes sleja

pie eja mas. Ta èu ða jâ ga dâ pâr stei dzo ði at dzimst ne pa ras ti krâð òais Rî gas por ce lâns, kas ir 1925.–1940. ga dâ ra dî ta pa sau les mç ro ga vçr tî ba (iz stâ de De ko ra tî vâs mâk slas un di zai na mu ze jâ ie pa zîs ti na ar Rî­gas por ce lâ na fab ri ku, arî Kuz òe co va rûp nî cas un dar bnî cas “Bal tars”, iz strâ dâ ju miem), tiek rî ko ti ne gai­dî ti pa sâ ku mi Rî gai var bût ne glu þi rak stu rî gâ dzin ta ra po pu la ri zç ða nai, ie ce rç tas ne pa ras tas gais mas ro ta ïas un daudz kas cits. “Ar se nâ lâ” ska tâ ma iz stâ de “1914”, kas vel tî ta Pirm â pa sau les ka ra sâ ku ma simt ga dei un vçs ta ne vien par ka ra bais mâm, bet arî ie pa zîs ti na ar mâk slâ un ar hi tek tû râ vi zu âli ba­gâ to mo der nis ma un sim bo lis ma pos mu, ko tik var mâ cî gi pâr trau ca ðî 20. gad sim ta tra ìis kâ ko lî zi ja. Ðo eks po zî ci ju pa pil di na pa saul sla ve nâ fran èu mûs die nu mâk slas pâr stâv ja Kris ti ana Bol tan ska iz stâ de “Sirds puk stu ar hîvs” par dzî vî bas un nâ ves pro blç mu fi lo zo fis ki mâk sli nie cis kâ ska tî ju mâ.

Kul tû ras gal vas pil sç tas Rî ga 2014 zî mç rit arî ci tas ak ti vi tâ tes; bie þi pat grû ti sa prast, vai tas vai cits kul tû ras pa sâ kums – pie mç ram, da þâ du sav da bî gu past mar ku un augus tâ arî Rî gai vel tî tas ap gro zî bas 2 eiro mo nç tas kla jâ lai ða na, M. Èur ïo òa un R. Pçr les iz stâ de mâk slas mu ze jâ Rî gas Bir þa, jaun as Rî gas Do ma vit râ þas at klâ ða na par go du 1991. ga da ba ri kâ þu lai kam, V. Brju so va iz stâ de J. Ro zen tâ la un R. Blau ma òa mu ze jâ – ir da ïa no Kul tû ras gal vas pil sç tas 2014 prog ram mas, vai ti kai sa kri tis ar to lai ka zi òâ. Arî pa saul sla ve nâ fran èu ðan so ne te Mi rei ja Mat jç sa vu kon cer tu Ho ke ja hal lç sâ ka ar uz ru nu, ka vi òai esot îpaðs gods uz stâ ties Rî gâ – Ei ro pas kul tû ras gal vas pil sç tâ, lai gan, ðíiet, ðis kon certs aiz sâ ka Fran ko fo ni jas mç ne si Lat vi jâ. Ta èu, kâ jau sa cîts, kul tû ras pa cç lums Rî gai ir tik rak stu rîgs, ka viss ie­priekð mi nç tais un vçl daudz kas cits or ga nis ki ie kïau jas Ei ro pas Kul tû ras gal vas pil sç tas sce nâ ri jâ, un gri bas ce rçt, ka tâ no tiks arî turp mâk. Kat râ zi òâ, kul tû ras gard çþiem Rî gâ al laþ ir ko da rît, un tâ du ðe ir pie tie ka mâ skai tâ.

Mans ne lai ía draugs Mier val dis Bir ze kâd reiz rak stî ja, ka pil sç tas ie da lo ties prie cî ga jâs un svi nî gi no­piet na jâs. Rî ga drî zâk pie der pie svi nî gi no piet na jâm – kâ jau zie meï nie kiem, mums sa mç râ maz azar tis kâ, dzî ves prie cî gâ, kar ne vâ lis kâ. Kad nâ ka ma jâ die nâ pçc mâk sli nie ku un mu zi kan tu iz rî cî bâm Cen trâl tir gû vai câ ju pa zîs ta mâm pâr de vç jâm, kâ vi òas va kar ju tu ðâs, vai râ kas kun dzes at bil dç ja, ka bi jis par ska ïu un daudz ne iz pro ta mâ, sva rî gâ ka li ku sies eiro ie vie ða na. Ta èu âr zem nie ku vi dû Cen trâl tir gus at zîts par pa ðu po pu lâ râ ko vie tu Rî gâ, pat po pu lâ râ ku kâ Vec rî ga vai Al ber ta ie las jû gend sti la ra jons; lie lais tir gus vi òus in tri ìç un ie prie ci na. Ðâ vai tâ, Kul tû ras gal vas pil sç tas rit mi ðo gad ba gâ ti nâs Rî gu un var bût dos im pul su kâ da jaun a, pa lie ko ðâ ka vaib sta ie zî mç ða nai Rî gas se jâ, ja ne uz reiz, tad ar da þu ga du at star pi.

Ga lu ga lâ kul tû ras gal vas pil sç tas pa sâ ku mi zi nâ mâ mç râ ir ð o v s – priekð âr zem nie kiem un arî priekð pað iem. Kâ iz sa kâs Il mârs Ðlâ pins (“Jaun o lat vie ðu va lo da”, 157. lpp.) “ðovs ir tas, kas cil vç kiem liek jus ties dro ði, jus ties “kaut kur” .. Ja ne glu þi uz va ra, tad vis maz pa râ dî ða nâs laik rak stu sle jâs un uz va rç tâ ju fo to grâ fi jas stû rî tî”.

Arî þur nâls “Ener ìi ja un Pa sau le”, tâs kul tu râ lais ju bi le jas nu murs ir ne liels pie ne sums Rî gai kâ Ei ro pas kul tû ras gal vas pil sç tai, kas ap lie ci na zi nât nie ku un teh nis kâs in te li ìen ces vçl mi un va rç ða nu ie sais tî ties ða jâ mû su pil sç tai tik uni kâ la jâ pa sâ ku mâ.

Jā nis Stra diņš, aka dç mi íis, þur nâ la “Ener ìi ja un Pa sau le”

Re dak ci jas pa do mes lo cek lis

2014/2 7ENERÌIJA UN PASAULE

Redakcijas padomes sleja

pâr mai òu jo mâ, gan sa vas stin grâs pa raug nos tâ jas ra ci onâ lo liet de rî bu.

Iz aici nâ ju miPirm kârt, Îpa ða jai ko mi si jai bi ja

jâ pie lâ go Pa sau les ener ìi jas tri lem­ma Ei ro pas si tu âci jai, kas pa redz: vei ci nât ener go ap gâ des dro ðî­

bu, ie skai tot sis tç mas at bil stî bu, kâ Ei ro pas iek ðie nç, tâ arî aiz tâs ro be þâm;

efek tî vu cî òu ar kli ma ta pâr­mai òâm – vie nu no sva rî gâ ka­jiem iz aici nâ ju miem vi des aiz­sar dzî bas jo mâ;

ener ìi jas ce nu pa ze mi nâ ða­nu, tâ dç jâ di ma zi not deg vie las de fi cî tu un pa lie li not ES kon ku­rçt spç ju, eko no mis ko iz aug smi, no dar bi nâ tî bu un so ci âlâs lab­klâ jî bas lî me ni. Ðie iz aici nâ ju mi Ei ro pai nav jaun i,

to mçr pat po li tis ka jâ die nas kâr tî bâ ir mai nî ju sies pri ori tâ ðu se cî ba: kon ku­rçt spç jai, kas ie priekð ti ka ig no rç ta, ta gad ir at vç lç ta gal ve nâ lo ma. 2013. ga da de cem brî PEP pie pra sî ja, lai PEP Ei ro pas da lîb val stis turp mâk ie­snieg tu de ta li zç tâ ku vçr tç ju mu tam, cik sek mî gi na ci onâ lâ lî me nî ir ti ku­si re ali zç ta ES ener ìç ti kas po li ti ka, ie skai tot sa gai dâ mos uz la bo ju mus ïo ti sva rî ga jos ener ìi jas tri lem mas jau tâ ju mos, pro ti, par vi des ilgtspç­ju, ener ìi jas dro ðî bas ten den cçm un ener ìi jas ce nu di na mi ku.

PEP Ei ro pas da lîb val stis ir kon sta tç ju ðas da þas grû tî bas ES ener ìç ti kas po li ti kas re ali zâ ci jâ. Pro blç mas ra da at jau no ja mo ener­go re sur su ne sek mî gâ in teg râ ci ja, jaun u in ves tî ci ju trû kums un ener­ìi jas tir gus iz krop ïo ju mi. Past âv no piet nas ba þas, ka pâr mç rî gi dau­dzie – un rei zçm pat sav star pç ji pre tru nî gie – ES po li tis kie mçr íi ne at bilst na ci onâ lo val stu re âla jai si tu âci jai. Viens no sva rî giem jau tâ­ju miem, kam jâ pie vçrð uz ma nî ba, ir po li tis ko mçr íu îs te no ða nas se kas. Ener ìç ti kas po li ti ka ne ga tî vi ie tek­mç pa tç ri òa ce nas, vâ ji na Ei ro pas

da ïa da lîb val stu at bal sta ti kai vie nu mçr ívçr tî bu – SEG sa ma zi nâ ða nu. Ot ra ie spç ja mâ mçr ívçr tî ba ir ener go­efek ti vi tâ te. Vis ma zâ ko at bal stu gu­vu si ob li gâ ta at jau no ja mâs enerìijas îpat sva ra pa lie li nâ ða nas mçr ívçr tî­ba. Iz vçr tç jot pað rei zç jo trîs mçr íu sis tç mu, var se ci nât, ka bû tu ne pie­cie ðams iz vai rî ties no vai râ ku mçr íu mij ie dar bî bas un pâr klâ ða nâs, kâ arî to ne gai dî tiem bla kus efek tiem, sais­tî tiem ar, pie mç ram, augs ti efek tî vu kom bi nç tâ cik la gâ zes tur bî nu elek­tro sta ci ju ie kon ser vç ða nu, sis tç mas dar bî bas dro ðî bu utt.2. Se ci nâ ju mi, kas iz riet no PEP Pa sau les ener ìi jas tri lem mas zi­òo ju ma, kas ti ka pre zen tçts un ap spriests Pa sau les Ener ìi jas kon­gre sâ (Dien vid ko re jâ, 2013. ga da ok tob rî), ap stip ri na, ka viens no sva rî gâ ka jiem iz aici nâ ju miem ir sa ba lan sçt ener ìi jas tri lem mu – ener ìi jas dro ðî bu, vi des ilgtspç ju un enerìijas pie eja mî bu.3. Tur klât uz svçrts, ka Ei ro pas enerìçtikas jo mas va do ðâm amat­per so nâm gal ve nâs rû pes sa gâ dâ glo bâ las kli ma ta po li ti kas trû kums lîdz te kus kra sam ener ìi jas ce nas pie augu mam Ei ro pâ.

Ðo brîd glo bâ lâ ener ìç ti kas aina mai nâs. Pie augot ASV ener ìi jas au­to no mi jai un Íî nas sta bi lai ie tek­mei uz glo bâ lâs eko no mi kas pro ce­siem, no teik ti mai nâs arî ener ìi jas ìe opo li ti ka. Ei ro pai ne pie cie ðams for mu lçt jaun as di ver si fi cç tas ìe o­ po li tis kâs no stâd nes, tos tarp jau­tâ ju mâ par ener go ap gâ di no ci tiem pa sau les re ìi oniem.

Ei ro pai no piet ni jâ do mâ par efek­tî vu ie gul dî ju mu cî òâ ar kli ma ta iz­mai òâm, lai gan tâs SEG emi si ju dau­dzums sa stâ da ti kai 11% no pa sau les ko pî gâ emi si ju ap jo ma. Kâ pçc ie spç­jas liet de rî gâk iz man tot vie nu eiro, ja emi tç tâs CO2 ton nas ie spaids Ei ro pâ ir tâds pats kâ ci tur pa sau lç, tur­pre tî pie sâr òo ju ma sa ma zi nâ ða nai at vç lç tie lî dzek ïi ir pil nî gi at ðíi rî gi? Ei ro pai pa tie ðâm va jag no piet ni iz­vçr tçt gan sa vu va do ðo lo mu kli ma ta

Pa sau les Ener ìi jas pa do mes (PEP) Ei ro pas da lîb val stis* vç lç tos pie da lî ties pub lis ka jâs de ba tçs par to po ðo Ei ro pas kli ma ta un ener ìç ti­kas po li ti kas sa tva ru 2030. ga dam, vçr ðot uz ma nî bu uz da þâm no zî mî­gâm pro blç mâm.

Ðai no lû kâ PEP ir no lç mu si iz vei­dot Îpa ðu ko mi si ju (Task For ce), ku râ pâr stâ vç tâs Ei ro pas da lîb val stis var iz teikt sa vu no stâ ju par Ei ro pas kli­ma ta un ener ìç ti kas po li ti kas sa tva ru 2030. ga dam. Îpa ðâs ko mi si jas for mu­lç tie ie ro si nâ ju mi bal stâs uz rakst vei­da do ku men tiem, ku rus ie snie gu ðas 23 Ei ro pas PEP da lîb val stu ko mi te­jas, kâ arî uz sva rî gâ ka jiem pað rei zç­jo PEP pç tî ju mu re zul tâ tiem, kas gu­vu ði 22. Pa sau les Ener ìi jas kon gre sa (Dien vid ko re jâ, 2013. ga da ok tob rî) 7500 da lîb nie ku at bal stu.

PEP GAL VE NIE VÇS TÎ JU MI at bil dî ga jai ES struk tû rai: vir zî ba uz vie nu vis pâ rç ju CO2

emi si ju sa ma zi nâ ða nas mçr ívçr­tî bu Ei ro pâ pçc 2020. ga da;

se við íi sva rî gi no sa cî ju mi ir ren­ta bi li tâ te, teh no lo ìis kâ nei tra li­tâ te un glo bâ la kli ma ta kon tro le;

jaun a pri ori tâ ðu se cî ba, ku râ gal­ve nâ lo ma ir kon ku rçt spç jai.

Kon tekstsEi ro pas ener ìç ti kas po li ti ka, kas

bal stâs uz pað rei zç jo Ei ro pas Sa vie­nî bas ener ìç ti kas un kli ma ta sa tva­ru (20­20­20), ir de vu si efek tî vus un iz mç râ mus re zul tâ tus. To mçr, bû da­ma “efek tî va”, tâ ne vien mçr ir bi ju si ïo ti “pro duk tî va”. Kopð 2008. ga da eko no mis kâ si tu âci ja un ener ìç ti kas aina ir stip ri mai nî ju ðâs. Lîdz ði nç­jâ dau dzu mçr ívçr tî bu pie eja ta gad ïauj iz da rît vai râ kus se ci nâ ju mus.1. Sa ska òâ ar jaun âko pâr ska tu, ko sa ga ta vo ju ðas PEP Ei ro pas da lîb­val stis (2013. ga da jû li jâ), ab so lû tais vai râ kums trîs mçr ívçr tî bu sis tç mu uz ska ta par pâ râk kom pli cç tu un do­tu priekð ro ku sis tç mai ar vie nu vai, augst âkais, di viem mçr íiem. Lie lâ kâ

Pa sau les Ener ìi jas pa do mes re ko men dâ ci jasES struk tû rai, kas at bil dî ga par kli ma ta un ener ìç ti kas po li ti ku lîdz 2030. ga dam

2014/28 ENERÌIJA UN PASAULE

ziòas un aktualitâtes

stra tç ìis ku ener ìi jas in fra struk tû ras pro jek tu at tîs tî bas jo mâ. Fi nan ses. Jo pro jâm iz ðíi roðs fak tors in ves tî ci jâm ir pie kïu ve fi­nan ðu avo tiem un ka pi tâ lam par mç re nâm ce nâm. Jâ pç tî jaun i fi nan­ðu me hâ nis mi, it îpa ði çku re no vâ­ci jas prog ram mu un in fra struk tû ru fi nan sç ða nai. Kâ pie mç rus mçs va­ram no râ dît Ei ro pas fon du iz man­to ða nu, jaun u fi nan ðu me hâ nis mu at tîs tî bu un ra di kâ las iz mai òas at tiek smç pret kre di tç ða nu (pie mç­ram, ren tab lu pa sâ ku mu tie ðu re­fi nan sç ða nu ar Ei ro pas Cen trâ lâs ban kas lî dzek ïiem (par ïo ti ze miem pro cen tiem) no lû kâ at vieg lot in ves­tî ci jas ener go efek ti vi tâ tç). Zi nât nis kâ pçt nie cî ba un ino vâ ci ju ie vie ða na. Di na mis kas in ves tî ci jas un fi nan si âls at balsts zi nât nis ka jai pçt nie cî bai un ino vâ­ci jâm pa lî dzçs ra dît jaun as teh no lo­ìi jas, kas ïaus uz la bot ener go efek­ti vi tâ ti un sa ma zi nât CO2 emi si jas. Jâ ana li zç vi si ie spç ja mie at bal sta va­ri an ti (pri vâ tie fon di, valsts bu dþe ta lî dzek ïi, pub lis kâ un pri vâ tâ par tne­rî ba, u. c.). Gudrs ri si nâ jums va rç tu bût si ner ìi ja starp no za rçm ar vis­lie lâ ko po ten ci âlu zem as CO2 emi si­jas teh no lo ìi ju at tîs tî bâ (ener ìç ti ka, trans ports, bûv nie cî ba, utt.). Lie lâ ka uz ma nî ba jâ pie vçrð vis pâ rç jiem sis­tç mu in teg râ ci jas pç tî ju miem.

P. S. PEP pa vad vçs tu les ad re sç tas EK Ap vie no tâ pçt nie cî bas cen tra ìe­ne râl di rek to ram Do mi ni kam Ris to ri, EK ko mi sâ rei kli ma ta pâr mai òu no­vçr ða nas jau tâ ju mos Ko ni jai He de­gâr dai un EK ko mi sâ ram ener ìç ti kas jau tâ ju mos Gin te ram Etin ge ram.* Pa sau les Ener ìi jas pa do mes lo cek les ir vi sas ES da lîb val stis, iz òe mot Mal tu.

starp fun kci ju de cen tra li zâ ci ju un ES cen trâ lo struk tû ru kom pe ten­cçm. Emi si ju kvo tu tir dznie cî bas sis tç mai (ETS) jâ kïûst par gal ve no in stru men tu ES kli ma ta po li ti kas re ali zâ ci jâ. ETS ne ie tilp sto ðâs no za­rçs de kar bo ni zâ ci jas un ener go efek­ti vi tâ tes uz la bo ju mu po ten ci âls ir mil zîgs, tâ pçc vai râk jâ iz man to po­li tis kie un tir gus ri si nâ ju mi, it îpa ði trans por ta un cel tnie cî bas no za rçs.

No sa cî ju miLai îs te no tu sek mî gu ES ener­

ìç ti kas un kli ma ta po li ti ku, PEP Ei ro pas da lîb val stis pie pra sa òemt vç râ arî da þus si ne qua non (ob li gâ­tus) no sa cî ju mus. Lie lâks ak cents uz efek ti vi tâ­ti. No pie pra sî ju ma skat pun kta, lai uz la bo tu ener go efek ti vi tâ ti, mums ir ne pie cie ðams vai râk in ves tî ci ju, ino vâ ci ju, mo ti vâ ci ju un stin grâ ku teh nis ko stan dar tu. No pie dâ vâ­ju ma skat pun kta ir jâ ievç ro teh­no lo ìi jas nei tra li tâ tes prin cips, lai kat râ da lîb val stî no teik tu la bâ kos ri si nâ ju mus, kas sek mç CO2 iz me ðu dau dzu ma sa ma zi nâ ða nu ener ìç ti­kas no za rç un eko no mi kâ. In ves tî ci jas. Jâ ra da il gter mi òâ prog no zç jams, sta bils un lab vç lîgs in ves tî ci ju kli mats. Ðis uz de vums pa redz mçrí tie cî gu re gu lç ju mu, po­li tis ko sta bi li tâ ti un iz vai rî ða nos no ret ro ak tî viem pa sâ ku miem, ku ri ne­lab vç lî gi ie tek mç ag râ kâs in ves tî ci jas. Vi tâ li ne pie cie ðams pie lâ got jaun ajiem ener ìi jas tir gus ap stâk ïiem ris ku un at de ves sa da lî ju mu starp in ves to riem, pa tç rç tâ jiem un ci tâm in te re sç ta jâm pus çm. Jaun i no tei ku mi un no stâd­nes ir jâ izs trâ dâ jo mâs, ku râs ne pie­cie ðams sa bied rî bas ak cepts, it îpa ði

rûp nie cî bas no za ru kon ku rçt spç ju un pa lie li na deg vie las de fi cî tu.

Kopð 2008. ga da starp tau tis kâ ener ìç ti kas aina ir mai nî ju sies, arî pa tei co ties slâ nek ïa gâ zes un naf tas in dus tri ju at tîs tî bai. Da þos pa sau les re ìi onos ener ìi jas ce nas sa gla bâ ju­ðâs zem as, ka mçr Ei ro pâ tâs tur­pi na pa lie li nâ ties. Jaun â si tu âci ja un eko no mi kas krî ze kïu vu ðas par iz aici nâ ju mu Ei ro pas eko no mi kas kon ku rçt spç jai un mu di na pâr do­mât Ei ro pas am bi ci ozâs kli ma ta po­li ti kas ie spai du uz pa tç rç tâ ju ener­ìi jas rç íi niem un valsts pa râ du.

ES da lîb val stîm ir at ðíi rîgs ska­tî jums uz mçr íiem un at ðíi rî gas ie­spç jas tos sa sniegt efek tî vâ, elas tî gâ vei dâ: “vie nas mçr auk las” po li ti ka ir dâr ga un ne adek vâ ta un da þos ga dî ju­mos var no vest pie bç dî ga re zul tâ ta.

Mçs ie ro si nâm:Sa ma zi nât ju ri dis ki sais to ðo

mçr íu skai tu lîdz vie nam vis­pâ rç jam mçr íim – pa nâkt CO2 emi si ju ap jo ma sa ma zi nâ ju mu Ei ro pâ pçc 2020. ga da.

Lîdz te kus ES emi si ju kvo tu tir dz­ nie cî bas sis tç mas (ETS) struk tu râ la­jai re for mai ir ne pie cie ðams spç cîgs sig nâls, kas mu di nâ tu at griez ties pie sta bi li augst âm CO2 ce nâm. Tâ dç jâ di tik tu ra dîts pa reizs sti muls in ves tçt ener go efek ti vi tâ tes pa sâ ku mos un zem as og lek ïa emi si jas teh no lo ìi jâs. To mçr, ne pa nâ kot glo bâ lu vie no ða­nos, bûs ïo ti grû ti at gût Ei ro pas eko­no mi kas kon ku rçt spç ju.

Lai sa snieg tu ðo mçr íi, da lîb val­stîm ir jâ pie òem lç mu mi un jâ veic at tie cî gie pa sâ ku mi, ja vien tie ir sa vie to ja mi ar iek ðç jâ tir gus li ku­miem, mek lç jot adek vâ tu lîdz sva ru

Þurnâlu atbalsta:

Ensto Latvija AS, Brîvîbas gatve 224/5, LV 1039 Rîgawww.ensto.com

2014/2 9ENERÌIJA UN PASAULE

ziòas un aktualitâtes

pî ju mam ga la pa tç ri òâ. Elek trî bas ie tau pî ju mam kilo vat stun dâs da lîb­val stis var pie mç rot ie priekð no teik­tu ko efi cien tu 2,5. Da lîb val stis var pie mç rot at ðíi rî gus ko efi cien tus, tos at tie cî gi pa ma to jot.

Di rek tî va no sa ka, ka da lîb val­stîm jâ zi òo Ko mi si jai par mçr íu iz pil di, plâ no tiem pa sâ ku miem, ie­spç ja miem ðíçr ðïiem un to no vçr­tç ju mu. Di rek tî va ie zî mç vçl ci tus pa sâ ku mus, pie mç ram, tâ dus, kas pa redz kva li fi kâ ci jas, ak re di tâ ci jas un ser ti fi kâ ci jas sis tç mu pie eja mî bu,

pa ma to jo ties uz kâ du no trim kri­tç ri jiem – pri mâ râs ener ìi jas pa­tç ri òu vai ener ìi jas ga la pa tç ri òu, pri mâ râs ener ìi jas ie tau pî ju mu vai ener ìi jas ga lai etau pî ju mu, vai arî ener go in ten si tâ ti.

Pri mâ râs ener ìi jas ie tau pî ju mu kat ra at bil dî gâ pus e no sa ka, pie­mç ro jot val stî no teik tus pâr rç íi na ko efi cien tus. Pie mç ram, 1 kg ie tau­pî tas mal kas (mit rums 25 %) at bilst 3,8 kWh ie tau pî ju mam ga la pa tç­ri òâ un 1 kg da bas gâ zes (me tâ na sa turs 93%) at bilst 13,1 kWh ie tau­

ES ir no tei ku si am bi ci ozu, lai arî in di ka tî vu mçr íi lîdz 2020. ga dam ie tau pît 20 % no prog no zç tâ pri mâ­râs ener ìi jas pa tç ri òa (1. att.). Tâ iz pil dei ES jau ir veik ti no zî mî gi pa­sâ ku mi, ta èu Ko mi si jas ap lç ses lie­ci na, ka pað rei zç jâ tem pâ ES spçs pa nâkt ti kai pus i no 20 % ener go­re sur su pa tç ri òa sa ma zi nâ ða nas mçr ía. Da ïu ie mes lu ie tver pa ti di rek tî va, kas ir sa mç râ ap jo mî ga, kom pli cç ta un grû ti adap tç ja ma. Ne vei cot pa pil du pa sâ ku mus, ES, vis ti ca mâk, ne sa sniegs in di ka tî vo mçr íi.

Ei ro pas Pa do mes 2011. ga da 4. feb ru âra aici nâ ju mâ teikts, ka “va ja dzî ga ap òç mî ga rî cî ba, lai pçc ie spç jas pil nî gâk iz man to tu ie vç ro­ja mâs ie spç jas vai râk tau pît ener­ìi ju çkâs, trans por tâ, pro duk tos un ra þo ða nas pro ce sos”.

Di rek tî vas pra sî bu îsa ana lî ze

Di rek tî vas pra sî bas pa redz no tei­ku mu iz strâ di, lai sti mu lç tu ener­ìi jas pie gâ des un pa tç ri òa efek­ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nas mçr íu sa snieg ða nu. Kat ra ES da lîb valsts no sa ka in di ka tî vu valsts ener go­efek ti vi tâ tes mçr íi 2020. ga dam,

1. at tçls. ES ener go re sur su pa tç ri òa ie tau pî ju ma mçr íis 2020. ga dam

Ei ro pas Par la men ta un Pa do mes Di rek tî vas 2012/27/ES par ener go efek ti vi tâ ti ie vie ða na

Mûs die nu teh no lo ìi jâm ba gâ ta jâ pa sau lç Ei ro pas Sa vie nî bas da lîb val stis (turp mâk tek stâ – ES) sa ska ras ar jaun iem iz aici nâ ju miem, tos tarp at ka rî bu no ener ìi jas im por ta, ener go re sur su sa dâr dzi nâ ða nos un ne pie cie ða mî bu pâr va rçt ne se nâs fi nan ðu un eko no mis kâs krî zes ra dî tâs se kas. Ener go efek ti vi tâ te ir

viens no ES cen trâ la jiem in stru men tiem, lai pâr ietu uz re sur su zi òâ efek tî vâ ku eko no mi ku. Ri si nâ ju mi ir pie­dâ vâ ti Di rek tî vâ 2012/27/ES par ener go efek ti vi tâ ti. Ðî di rek tî va aiz stâj di vas ie priek ðç jâs ener go efek ti vi tâ­tes jo mas di rek tî vas (Di rek tî vu 2004/8/EK par ko ìe ne râ ci ju un Di rek tî vu 2006/32/EK par ener go efek ti vi tâ tes pa kal po ju miem), un tâs no tei ku mi ir sais tî ti ar pie nâ ku miem, kas jau no teik ti ci tos tie sî bu ak tos (Di rek tî vâ 2009/125/EK par eko di zai nu, Di rek tî vâ 2010/30/ES par ener go mar íç ju mu un Di rek tî vâ 2010/31/ES par çku ener go efek ti vi tâ ti).

Mâ ris Ba lo dis, Il mârs Stuk lis, Edijs Ves pe ris

1900

1850

1800

1750

1700

1650

1600

1550

1500

1450

14002005 2010 2015 2020

prim

ârâs

ene

rìija

s pa

tçriò

ð*, M

toe

* bruto iekðzemes patçriòð mînus patçriòð neenerìçtiskâm vajadzîbâm

2014/210 ENERÌIJA UN PASAULE

tçma

stâk ïos un ar lîdz îgu iekð ze mes kop­pro duk ta (IKP) struk tû ru. Eu ros tat in for mâ ci ja râ da, ka 2012. ga dâ Lat vi jas IKP, pret ko at tie ci na vi su ener go re sur su pa tç ri òu val stî, bi ja viens no zem âka jiem ES (2. att.).

Lat vi jâ ir augst âkâ ter mo elek­tro sta ci ju efek ti vi tâ te (84%); ES tâ vi dç ji ne pâr sniedz 50 %. Mums ir augsts ko ìe ne râ ci jâ sa ra þo tâs elek tro ener ìi jas îpat svars – 47 % no vi sas Lat vi jâ sa ra þo tâs elek trî­bas 2011. ga dâ2 (3. att.). Sa ska òâ ar di rek tî vu ko ìe ne râ ci ja ir sil tum­ener ìi jas un elek tro ener ìi jas vai me hâ nis kâs ener ìi jas vien lai cî ga ra þo ða na vie nâ pro ce sâ. 2012. ga dâ Lat vi jâ dar bo jâs 133 ko ìe ne râ ci jas sta ci jas ar ko pç jo elek tris ko jau du 1021 MW. Ko ìe ne râ ci jas at tîs tî ba Lat vi jâ var dot vie nu no vis lie lâ­ka jiem pri mâ ro ener go re sur su ie­tau pî ju miem val stî, lai sa snieg tu di rek tî vas iz vir zî tos mçr íus. Ko ìe­ne râ ci jas ie spç jas ir pa lie li nâ ju ðâs pçc Rî gas 2. ter mo elek tro sta ci jas re kon struk ci jas pa beig ða nas 2013. ga dâ.

Lat vi ja ir pa nâ ku si vie nu no zem âka jiem og lek ïa di ok sî da (CO2) iz me ðu lî me òiem ener ìi jas pâr vei­dç. 2010. ga dâ tâs bi ja 3,6 ton nas

Lat vi ja ir iz vç lç ju sies vei dot ener go efek ti vi tâ tes pie nâ ku ma shç mu (EPS) kom bi nâ ci jâ ar al ter­na tî va jiem pa sâ ku miem at bil sto­ði Mi nis tru ka bi ne ta 2013. ga da 26. no vem brî ap stip ri nâ ta jai Kon­cep ci jai par Di rek tî vas 2012/27/ES pra sî bu pâr òem ða nu. EPS ad mi­nis trç ða nai Eko no mi kas mi nis tri ja deleìçs at bil dî ga jâm pus çm (ener ìi­jas sa da les uz òç mu miem, ener ìi jas ma zum tir dznie cî bas uz òç mu miem) ener go efek ti vi tâ tes mçr íu iz pil di, kon tro lçs to dar bî bu un pie mç ros san kci jas, ja ie tau pî jums ne tiks sa­sniegts. Mi nis tri ja iz strâ dâs un uz­tu rçs ener go efek ti vi tâ tes pa sâ ku­mu mo ni to rin ga sis tç mu.

Eso ðâs si tu âci jas vçr tç jums

Ener go efek ti vi tâ tes di rek tî­vâ mi nç tâ îpat nç jâ ener go in ten­si tâ te Lat vi jâ 2011. ga dâ bi ja 324 ki lo gra mi naf tas ek vi va len ta (kgo e)/1000 EUR1 (6. augst âkâ ES). Ðis râ dî tâjs ir vai râk pie mç rots lîdz îgu val stu sa lî dzi nâ ða nai. To var iz man tot, lai sa lî dzi nâ tu val stis ener ìç tis ki lîdz îgos kli ma tis kos ap­

in for mç ða nu, ap mâ cî bu un ener go­pa kal po ju mus.

ES prog no zç, ka eso ðo pa sâ ku­mu ie vie ða na un jaun u pa sâ ku­mu iz strâ de ko pâ pa lî dzç tu tik tâl pâr vei dot mû su ik die nu, lai vi dç jâ ES mâj saim nie cî bâ no dro ði nâ tu fi­nan ðu ie tau pî ju mus lîdz pat 1000 eiro ga dâ, pa aug sti nâ tu rûp nie cî­bas kon ku rçt spç ju, iz vei do tu lîdz 2 mil jo niem jaun u dar ba vie tu un sa ma zi nâ tu sil tum nî ce fek ta gâ zu emi si jas par 740 mil jo niem ton nu. Òe mot vç râ, ka Lat vi ja at pa liek no ES vi dç jâ lab klâ jî bas lî me òa, ðâ du ie tau pî ju mu Lat vi jas mâj saim nie cî­bâm nau das iz teik smç tu vâ ka jâ lai­kâ bûs grû ti sa sniegt.

Ener go efek ti vi tâ te = mçrí tie cî ga in ves tî ci ja ar vi saug stâ ko at de vi!

Kâ Lat vi jâ ri si nât Ener go efek ti vi­tâ tes di rek tî vâ no teik tos mçr íus? Kâ la bâk no dro ði nât pie nâ ku mu iz pil di jeb kâ dam jâ bût ”pie nâ ku mu sa da lî­ju mam”, lai no dro ði nâ tu ne ti kai ener­go efek ti vi tâ tes râ dî tâ ju iz pil di, bet arî vis lie lâ ko ie gu vu mu sa bied rî bai?

2. at tçls. Lat vi jas iekð ze mes kop pro dukts, % no vi dç jâ uz vie nu ie dzî vo tâ ju 2011. ga dâ

3. at tçls. Ko ìe ne râ ci jas sta ci ju sa ra þo tâs elek trî bas îpat svars no vi sas val stî sa ra þo tâs, % 2010. ga dâ

EU-27 vIDÇJILatvijaDânija

LietuvaSomija

NîderlandeSlovâkijaHorvâtija

PolijaUngârija

BeïìijaAustrija

vâcijaÈehija

PortugâleLuksemburga

RumânijaItâlija

IgaunijaZviedrijaSpânija

SlovçnijaÎrija

BulgârijaLielbritânija

GrieíijaFrancija

Kipra

0 10 20 30 40 50

EU-28 vIDÇJIBulgârijaRumânijaHorvâtija

LatvijaUngârija

PolijaIgaunijaLietuvaGrieíija

SlovâkijaPortugâle

ÈehijaSlovçnija

MaltaKipra

SpânijaItâlija

LielbritânijaFrancijaSomijaBeïìijavâcija

ZviedrijaDânija

NîderlandeÎrija

AustrijaLuksemburga

100%

64%

0% 50% 100% 150%

2014/2

tçma

11ENERÌIJA UN PASAULE

CO2 uz vie nu ie dzî vo tâ ju3. No ðî ap­jo ma 1,05 t CO2/1 iedz. bi ja ne pie cie­ðams elek trî bas un sil tu ma ie gu vei (4. att.). ES pirm rin dnie ces Fran ci­jas elek trî bas un sil tu ma “za ïu mu” no sa ka ðîs valsts augst ais (~ ¾) atom elek tro sta ci jâs sa ra þo tâs elek­trî bas îpat svars (AES iz me ðu zi òâ ir nei trâ las) un ma zâ ka ap ku res ne­pie cie ða mî ba.

Lat vi jas taut saim nie cî bâ ir ES tre ðais zem âkais elek tro ener ìi jas pa tç riòð (5. att.) ~ 3000 kWh uz vie­nu ie dzî vo tâ ju. Sa lî dzi no ði ne lie lais elek tro ener ìi jas îpat svars (~ 15%) vi sas Lat vi jas ener ìi jas pa tç ri òâ no râ da uz ie ro be þo tâm ie spç jâm ðî seg men ta iz man to ða nai ener go­efek ti vi tâ tes plâ na iz pil dç.

Kopð 2012. ga da AS “Latv en er­go” îs te no pro jek tu “Ener go efek ti­vi tâ tes vei ci nâ ða na mâj saim nie cî­bâs, iz man to jot vie dâs teh no lo ìi jas”. Piec us ga dus il gâ pro jek ta mçr íis ir no dro ði nât mâj saim nie cî bas ar de ta li zç tu in for mâ ci ju par ener ìi­jas pa tç ri òu, CO2 emi si jâm, kâ arî sa ma zi nât elek tro ener ìi jas pa tç ri­òu par 10 %. Ko pu mâ pro jek tâ ir ie sais tî tas 500 mâj saim nie cî bas. AS “Latv en er go” ir vei ku si jau dî go elek tro ener ìi jas ra þo ða nas ie kâr tu sa stâ va ener go efek ti vi tâ tes pa aug­sti nâ ða nu un plâ no to da rît arî nâ­kot nç.

Ana li zç jot Lat vi jas ener ìi jas pa­tç ri òa ap jo mus ko pu mâ (6. att.), var pâr lie ci nâ ties, ka bû tis kâ kais ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ða nas po­ten ci âls ir vç ro jams sil tum ener ìi jas un trans por ta seg men tos. Val stis ki bû tu iz de vî gâk ener go efek ti vi tâ tes at tîs tî bu plâ not sek to ros ar lie lâ­ku ener ìi jas pa tç ri òu, lai tâ dç jâ di pa nâk tu mak si mâ lu ie gul dî ju mu at de vi. Tas ïau tu strau jâk audzçt di rek tî vas pra sî to ku mu la tî vo ener­ìi jas ie tau pî ju mu.

Lai Lat vi ja va rç tu sa sniegt iz­vir zî tos mçr íus un lîdz sva ro ti celt eko no mis ko iz aug smi, bû tu ne pie­cie ðams valsts at balsts ener go­efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nai arî mâj saim nie cî bâm lau kos ar de cen­tra li zç tu ener go ap gâ di. Efek ti vi tâ­tes uz la bo ða nas po ten ci âlu vis pre­cî zâk var no skaid rot kat râ ob jek tâ uz vie tas, un, ja tas at mak sâ jas, vei ci nât ener go efek tî vus pa sâ ku­mus (çku re no vâ ci ju, ie kâr tu re kon­struk ci ju, teh no lo ìis ko pro ce su op­ti mi zâ ci ju, u. c.).

Sa gai dâ ma jiem ie gu vu miem ir jâ bût iz mç râ miem un jâ sniedz po zi tîvs pie ne sums gan pro jek ta

4. at tçls. Ener ìi jas ie gu ves un pa tç ri òa CO2 emi si ju ap jo mi, kg/1 iedz.

5. at tçls. Elek trî bas ga la pa tç ri òa ap jo mi ES 2011. ga dâ, kWh/1 iedz.

FrancijaLatvijaLietuva

ZviedrijaPortugâleRumânija

SpânijaUngârijaSlovâkijaAustrijaBeïìijaItâlija

LuksemburgaLielbritânija

ÎrijaSlovçnija

NîderlandeGrieíija

BulgârijaDânijavâcijaPolijaMaltaKipra

SomijaÈehija

IgaunijaES-27 vIDÇJI

0 5000 10000 15000

elektrîbas un siltuma ieguvç citâs nozarçs

EU-28 vIDÇJISomija

ZviedrijaLuksemburga

AustrijaBeïìija

FrancijaNîderlande

vâcijaSlovçnija

DânijaKipra

ÎrijaÈehija

SpânijaLielbritânija

ItâlijaIgaunija

SlovâkijaGrieíija

PortugâleMalta

BulgârijaHorvâtijaUngârija

PolijaLatvijaLietuva

Rumânija

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000

2014/212 ENERÌIJA UN PASAULE

tçma

nâ kot nç snie dzas lîdz 30% no ðiem trans port lî dzek ïiem ne pie cie ða ma­jiem ko pç jiem pri mâ ra jiem ener go­re sur siem jeb 300 GWh/ga dâ.

Ie spç ja mie ener go ­ efek ti vi tâ tes pa sâ ku mi elek trî bas lie to tâ jiem

Re ali zç jot pa sâ ku mus pa tç rç tâ­jiem ener go efek tî vâ ku ie rî èu iz man­to ða nâ, jâ òem vç râ ie spç ja mie ris ki, lai ðie pa sâ ku mi iz do tos un ce rç tais ie tau pî jums tik tu sa sniegts. Po pu lâ­râ kie pa sâ ku mi ir, pie mç ram, ener­go efek tî vâ ku spul dþu, ter mo sta­tis ko vâr stu ap ku res ra di ato riem, frek ven èu pâr vei do tâ ju elek tro mo­to riem u. c. ie kâr tu uz stâ dî ða na. Jâ­iz vai râs no ne ap ro bç tu teh no lo ìi ju iz man to ða nas, kâ arî pa sâ ku miem ar ne lie lu ie gûs ta mo efek tu sa lî­dzi nâ ju mâ ar ie gul dî ju mu ap jo mu. Bie þi vien pie dâ vâ ta jiem pro duk­tiem vai ie kâr tâm ne tiek sa sniegts so lî tais kal po ða nas laiks. Pie mç­ram, gais mas di oþu, sa dzî ves ha lo­gç nâs un ener go efek tî vâs spul dzes “iz deg” âtr âk par no râ dî to lai ku un tâm var bût trû ku mi, kas ne pie mît kvçl spul dzçm. Ðâ du ris ku ma zi nâ­ða nai jâ nod ro ði na la ba in for mâ ci jas ap mai òa jeb “at grie ze nis kâ sai te”, lai tik tu iz vç lçts kva li ta tî vâ kais un iz de vî gâ kais ri si nâ jums.

Mçrí tie cî ga ener go efek ti vi tâ tes pa sâ ku mu iz strâ de un ener ìi jas, tai skai tâ elek trî bas, pa tç ri òa ie­tau pî ju ma sa snieg ða na ir ie spç ja­ma re gu lâ ru ener go audi tu ie tva ros. Val dî ba 12.03.2013. ir iz de vu si MK no tei ku mus Nr.138 par rûp nie cis ko uz òç mu mu ener go audi tu.

Ðo brîd tiek iz strâ dâ ti kon krç­ti pa sâ ku mi, kas ie tver vai râ kas augst âk mi nç tâs ak ti vi tâ tes. Sva­rî gi ie vç rot, ka ga la pa tç ri òa ener­go efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða na nav vie nî gais un vien mçr efek tî vâ kais ener go re sur su ie tau pî ju ma pa sâ­kums. Ïo ti bû tis ka no zî me ir ener­go efek ti vi tâ tes cel ða nai pâr vei do ða­nas sek to râ un tîk los. Ðo pa sâ ku mu ko pums ïau tu ra ci onâ lâk sa sniegt valsts iz vir zî tos mçr íus.

ap gâ dç çku saim nie ki spçj ope ra­tî vâk rast ri si nâ ju mu un iz man tot pie dâ vâ to at bal stu (efek tî va ap ku­res kat la ie gâ di, mâ ju sil ti nâ ða nu, mo der nu cir ku lâ ci jas un sil tum sûk­òu uz stâ dî ða nu u. c.).

Lai pa nâk tu sil tum ap gâ des efek­ti vi tâ tes pa aug sti nâ ða nos kâ dâ ener go sis tç mâ ko pu mâ, ir sva rî­gi tur pi nât vi su tâs sil tum ap gâ­des seg men tu (ener ìi jas pâr vei des, trans por tç ða nas un ga la pa tç ri òa) dar bî bas efek ti vi tâ tes pa aug sti nâ­ða nu.

Trans ports

Otrs lie lâ kais po ten ci âls Lat vi jâ ir trans por ta jo mâ, par ko ES drî­zu mâ nâks kla jâ “Bal tâ grâ ma ta”. Lat vi jas ener ìç ti kâ ~ 1/4 no pri mâ­ro ener go re sur su pa tç ri òa ir trans­por ta no za rç (6. att.). Ðai sva rî ga­jai jo mai, kas pçc sa va îpat sva ra ir lie lâ ka par elek trî bas un cen tra li­zç tâ sil tu ma jo mâm ko pâ, pie mît ie vç ro jams ener go efek ti vi tâ tes po­ten ci âls. Nâ kot nç to var ap gût, ne ti kai at tîs tot elek tris kâ dzelz ce ïa pâr va dâ ju mus, bet arî vei ci not ci­tu sau sze mes trans por ta lî dzek­ïu ener go efek ti vi tâ tes uz la bo ða nu. Sep ti òu ga du pe ri odâ (2014–2020) AS “Pa sa þie ru vil ciens” plâ no veikt ri to ðâ sa stâ va mo der ni zâ ci ju,vi dç ji par 4,4 GWh/ga dâ sa ma zi not ener­ìi jas pa tç ri òu. Pçc AS “Latv en er go” spe ci âlis tu ap lç sçm elek tris kâs vil­ces iz man to ða nai kra vu pâr va dâ ju­mos Lat vi jâ ie tau pî ju ma po ten ci âls

îpað nie kam, gan sa bied rî bai ko pu­mâ. Sa ska òâ ar di rek tî vu sa bied­ris ka jam sek to ram ir jâ râ da priekð­zî me ener go efek ti vi tâ tes pa sâ ku mu veik ða nâ.

Sil tum ener ìi ja

Lie lâ kais pri mâ ro ener go re sur su ie tau pî ju ma po ten ci âls ir sil tum­ener ìi jas iz strâ des sa da les un pa­tç ri òa sek to ros, kas ir lie lâ ki par trans por ta un elek trî bas sek to riem ko pâ. Jâ òem vç râ, ka Lat vi jas kli­ma tis ko ap stâk ïu ra dî tâs va ja dzî bas çku ap ku rei (4035 ap ku res grâ du die nas vi dç ji ga dâ4) ir par 24% lie lâ­kas ne kâ vi dç ji Ei ro pâ (3067 ap ku­res grâ du die nas vi dç ji ga dâ). Ap ku­res grâ du die nu râ dî tâjs ir ap ku res pe ri oda kat ras dien nakts vi dç jâs âr gai sa un iekð tel pu nor ma tî vâs tem pe ra tû ras star pî bu sum ma no­vçr tç ju ma pe ri odâ (ga dâ), ko ap rç­íi na kon krç tai ìeo grâ fis kai vie tai. Lat vi jâ ir pie râ dî jies, ka lîdz ði nç jie ie gul dî ju mi mâ jok ïu sil ti nâ ða nâ uz­ska tâ mi par efek tî viem, tur klât tie dar bo jas il gter mi òâ.

Ener go efek ti vi tâ tes ie spç jas va­rç tu bût gan cen tra li zç tâm sil tum­ap gâ des sis tç mâm (CSS), gan de­cen tra li zç tâ sil tu ma pie slçg ta jâm daudz dzî vok ïu mâ jâm. Lîdz ðim jau ir veik ti ie vç ro ja mi pa sâ ku mi CSS efek ti vi tâ tes uz la bo ða nâ. Daudz­dzî vok ïu mâ ju re no vâ ci jas pro ce su ap grû ti na pri va ti zâ ci jas ra dî tais îpað nie ku sa stâvs ar at ðíi rî gâm in te re sçm. De cen tra li zç ta jâ sil tum­

6. at tçls. Ener ìi jas pa tç ri òa ap jo mu sa da lî jums Lat vi jâ, TWh

-

10

20

30

40

50

60

2010 2015 2020 2025 2030

TWh

Decentralizçtais siltums

Centralizçtais siltums

Transports

Elektroenerìija

1 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS­DK­13­001/EN/KS­DK­13­001­EN.PDF

2 EU energy in figures Statistical pocketbook 2013

3 https://www.iea.org/co2highlights/co2high lights.pdf4 http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.

do?dataset=nrg_esdgr_a&lang=en

E&P

2014/2

tçma

13ENERÌIJA UN PASAULE

Lat vi jas ener ìç ti kas po li ti kas at tîs tî ba al laþ bi ju si di na mis­ka – ta jâ do mi nç ju ðas vi dç ja un il ga pe ri oda stra tç ìis kâs

pre fe ren ces, kas for mu lç tas da þâ dos po li tis kâs plâ no ða nas do ku men tos. Ðo brîd vi dç ja ter mi òa Lat vi jas ener ìç ti kas po­li tis kâ ie tva ra cen trâ at ro das Ener ìç ti kas stra tç ìi ja 2030, uz ku ras bâ zes tiek iz strâ dâts vçl viens po li tis kâs plâ no ða­nas do ku ments – Lat vi jas ener ìç ti kas pa mat no stâd nes lai ka pe ri odam no 2014. lîdz 2020. ga dam. Lai arî dau dzos ga dî ju mos po li tis kâs plâ no ða nas do ku men ti pil nî bâ ne at spo gu ïo ener go in dus tri jas un ener ìç ti kas sek to ra at tîs tî bas di na mi ku un vir zie nus, to mçr ir pa mats at zît – ïo ti dau dzas ide jas, kas ie kïau tas Lat vi jas ener ìç ti kas pa mat no­stâd nçs, ir ne vien dzî vot spç jî gas, bet arî de rî gas un no zî mî gas Lat vi jas un Bal ti jas ener ìç ti kas trans for mâ ci ju kon tek stâ. Lat vi jâ, tâ pat kâ cit viet Eiro pas Sa vie nî bâ, ener ìç ti kas po­li ti kas plâ no ða nas do ku men tiem ir jâ ie zî mç di vas gal ve­nâs sek to ra at tîs tî bas ten den ces – na ci onâ lo vir zie nu, kas rak stu ro kat ras na ci onâ lâs valsts su ve rç nos mçr íus sa va ener ìç ti kas sek to ra ilg tspç jas un kon ku rçt spç jas no dro ði­nâ ju mâ, un pâr na ci onâ lo jeb vis as ES ener ìç ti kas po li ti kas vir zie nu. Bie þi vien pa nâkt op ti mâ lu abu vir zie nu kon ver ìen­ci ir vis no taï pro ble mâ tisks uz de vums. Òe mot vç râ to, ka ener ìç ti kas sek to ra in teg râ ci jas ten den­ces ES val stîs kïu vu ðas ar vien iz teik tâ kas, tiek iz strâ dâ ta ve se la vir kne di rek tî vo do ku men tu un re gu lu, kas vçr stas uz ener ìç ti kas tir gus cie ðâ ku in teg râ ci ju un pat uni fi kâ ci ju, kâ arî pri mâ ro ener go re sur su di ver si fi kâ ci jas prin ci pa no­stip ri nâ ða nu un at jau no ja mo ener go re sur su iz man to ða nas tâ lâ ku sti mu lç ða nu. Tâ pat, ES ener ìç ti kas po li ti kas lî me nî tiek do mâts par ener go efek ti vi tâ ti ðî jç dzie na vis pla ðâ ka­jâ iz prat nç. uz ma nî bas cen trâ no nâk sau sze mes, gai sa un jû ras trans ports, jo tie ði ða jâ ener go re sur su pa tç ri òa seg­men tâ fo si lo ener go re sur su îpat svars sa gla bâ jas sa lî dzi no ði augsts.

Lat vi jas ener ìç ti kas at tîs tî bas po li tis kais ie tvars iet kop so lî ar lai ku jebKo sa gai dâm no Lat vi jas ener ìç ti kas pa mat no stâd nçm 2014. – 2020. ga dam

The de vel op ment of the Lat vian en ergy pol icy has al ways been dy namic – there have domi nated me dium and long­term stra­

te gic pre f er ences which are for mu lated in vari ous docu ments of po liti cal plan n ing. Cur rently in the cen tre of the po liti cal frame­work of a me dium term Lat vian en er get ics there is En ergy Strat-egy 2030 on the ba sis of which one more docu ment of po liti cal plan n ing is be ing elabo rated – Ba sic Guide lines of Lat vian En er-get ics for the pe riod 2014–2020. Al though in many cases the docu ments of po liti cal plan n ing do not fully re flect the dy nam ics and di rec tions of the power in­dus try and en er get ics sec tor, there is still rea son to ad mit – a great deal of ideas in cluded into the Ba sic Guide lines of Lat­vian En er get ics are not only vi able but also use ful and im por tant within the con text of tran s for ma tions of the Lat vian and Bal tic en er get ics. In Lat via, like el se where in the Eu ro pean un ion, the docu ments of po liti cal plan n ing should mark two main lines of the de vel op­ment of the sec tor – the na tional di rec tion char ac ter ised by the sov er eign aims of each na tional coun try to en sure sus tain abil ity and com peti tive ca pac ity of its en ergy sec tor, and the su pra na­tional di rec tion of the en ergy pol icy of the en tire Eu. Very of ten the task to achieve op ti mal con ver gence of both di rec tions is very com pli cated and ex clu sively prob lem atic. Con sid er ing that the cir cum stances of the in te gra tion trends of the en ergy sec tor in the Eu coun tries are be com ing still more ex plicit, a se ries of di rec tive docu ments and regu la tions are be ing elabo­rated, aimed at closer in te gra tion, even uni fi ca tion of the en ergy mar ket, as well as the con soli da tion of the di ver si fi ca tion prin ci ple of pri mary en ergy re sources and fur ther stimu la tion of use of re­new able en ergy re sources. Like wise, on the level of the Eu en ergy pol icy it is thought about en ergy ef fi ciency in the wid est sense of this con cept. The fo cus is set on land, air and sea tran s port be cause it is this con sum p tion seg ment of en ergy re sources in which the ra­tio of fos sil en ergy re sources re mains com para tively high.

The Po liti cal Frame work of the De velo ment of Lat vian En er get ics to Keep Up with Times orWhat Do We Ex pect from the Ba sic Guide lines of Lat vian En er get ics for the Years 2014–2020

2014/214 ENERÌIJA UN PASAULE

tçma

The Re gional Dis course of the Lat vian En ergy Pol icy: How Topi cal in a Na tional Con text?

When dis cuss ing the di rec tions of the de vel op ment of the Lat vian en ergy sec tor in a me dium term (till the year 2020), four is sues should be taken into ac count in the re gional dis­course, the topi cal ity of which has just in creased dur ing the pre vi ous years. They are: 1) The pro ject of a re gional im­port ter mi nal of natu ral gas (LNG) to be de vel oped in the Bal tic states and Finland ac cord ing to the Ba sic Guide lines of Lat vian En er get ics for the Years 2014–2020; 2) The con­struc tion pro ject of Vis agina NPP whose fate is ob s cure for the time be ing but its re ali sa tion re ceives Lat via’s po liti cal sup port; 3) Lib er ali sa tion of the Bal tic mar ket of natu ral gas and in ter rup tion of the iso la tion of the gas sup ply in fra­struc ture of the re gion which can be achieved only by build­ing a Pol ish – Lithua nian in ter con nec tion of the natu ral gas pipe line (in ter nal in teg rity of the re gion will in crease also due to the Fin nish – Es t o nian sea in ter con nec tion of natu ral gas Bal tic con nec tor); 4) In creas ing in ter nal in te gra­tion of the Bal tic en ergy sys tems in the Bal tic States, and be t ween the Bal tics and the Nor dic coun tries.

The Re gional LNG ter mi nalThe pro ject of the re gional LNG im port ter mi nal

is de fi nitely an is sue that will be treated in the Ba sic Guide lines of Lat vian En er get ics for the Years 2014–2020 since there is no clar ity for the time be ing where – in which of the Bal tic coun tries or Finland – this pro ject will be re al ised and what type of ter mi nal it will be. In ac cor dance with the con clu sions made in the study by the com pany of stra te gic con sul ta tions Booz&Co in 2012 re gard ing the de vel op ment of a Bal tic re gional LNG ter­mi nal, two dis lo ca tions of the ter mi nal are rec og nised as op ti mal – Mugu or Pald iski ports in Es t o nia, In koo or Parvo ports in Finland.

Sev eral pos si bili ties for the con struc tion of an LNG ter mi nal are con sid ered at pre sent in Finland and Es t o­nia. In Finland two types of ter mi nals might be built – a float ing or an over land ter mi nal – with a gas through put ca pac ity from 9 to 19.2 mil lion m3 of natu ral gas a day. Ex perts es ti mate that the mini mal costs of a float ing ter­mi nal could be 300 mil lion Eu ros but the con struc tion of an over land ter mi nal – 400 mil lion Eu ros. There could be two dis lo ca tions of the ter mi nal. First, the ter mi nal may be lo cated in In koo, 60 km away from Hel s inki and 20 km from the Fin nish main gas sup ply sys tem. The ef fi ciency of the ter mi nal would be quite high – about 19.2 mil lion m3 a day; how ever, in the win ter pe riod In­koo port needs an ice breaker. Still this might be the most ad van ta geous so lu tion in case the Bal tic conec tor in ter­con nec tion is built be t ween In koo and Pald iski.

Sec ond, the ter mi nal could be dis placed in Parvo – 50 km from Hel s inki and 5 km from the Fin nish main gas sup ply sys tem. Yet the through put ca pac ity of such a ter mi nal would be much lower, and it would reach only around 9 mil lion m3 a day.

In the Es t o nian in stance, only the con struc tion of an over land ter mi nal in Pald iski is con sid ered; the costs of which could not be lower than 400 mil lion Eu ros.

There is a whole spec trum of ar gu ments in fa vour ei­ther of the Es t o nian, or the Fin nish op tions. In sup port of the Fin nish case is the fact that Finland is the lar g­est con sumer of natu ral gas in the Bal tic re gion – in this coun try ap proxi mately 5 bil lion m3 of natu ral gas is con­sumed every year, and, con sid er ing the great pros pects for the ex pan sion of Finland’s gas sup ply net work (for the time be ing only a small south ern re gion of Finland is

Lat vi jas ener ìç ti kas po li ti kas re ìi onâ lais dis kurss: cik ak tu âli na ci onâ lâ kon tek stâ?

Sprie þot par Lat vi jas ener ìç ti kas po li ti kas at tîs tî­bas vir zie niem vi dç jâ lai ka pe ri odâ jeb lîdz 2020. ga­dam, re ìi onâ la jâ dis kur sâ ir jâ rç íi nâs ar èet riem jau­tâ ju miem, ku ru ak tu ali tâ te aiz va dî ta jos ga dos ir ti kai pie au gu si. Tie ir ðâ di: 1) re ìi onâ lâ da bas gâ zes (SDG) im por ta ter mi nâ ïa pro jekts, ko Bal ti jas val stîs un So­mi jâ pa re dzçts at tîs tît Lat vi jas ener ìç ti kas pa mat no­stâd òu 2014.–2020. ga dam pe ri odâ; 2) Vis agi nas AES bûv nie cî bas pro jekts, ku ra lik te nis pa gai dâm ir ne­skaidrs, bet ku ra re ali zâ ci jai Lat vi ja sniedz po li tis ku at bal stu; 3) Bal ti jas da bas gâ zes tir gus li be ra li zâ ci ja un re ìi ona gâ zap gâ des in fra struk tû ras izo lâ ci jas pâr­trauk ða na, ko ie spç jams pa nâkt ti kai Po li jas–Lie tu vas da bas gâ zes starp sa vie no ju ma iz bû ves ce ïâ (re ìi ona iek ðç jâs in teg ri tâ tes pa lie li nâ ða nai kal pos arî So mi­jas–Igau ni jas da bas gâ zes jû ras starp sa vie no jums Bal­tic con nec tor); 4) Bal ti jas val stu ener go sis tç mu iek ðç jâs in teg râ ci jas pa lie li nâ ða na Bal ti jas val stîs, kâ arî starp Bal ti ju un Zie meï val stîm.

Re ìi onâ lais SDG ter mi nâ lisRe ìi onâ lâ SDG im por ta ter mi nâ ïa pro jekts no teik­

ti ir jau tâ jums, kas tiks ap lû kots Lat vi jas ener ìç ti kas pa mat no stâd nçs 2014.–2020. ga dam, jo pa gai dâm nav skaid rî bas par to, kur – kâ dâ no Bal ti jas val stîm vai So­mi jâ – ðis pro jekts tiks re ali zçts un kâds bûs ter mi nâ ïa veids. Sa ska òâ ar stra tç ìis ko kon sul tâ ci ju kom pâ ni jas Bo oz&Co 2012. ga da pç tî ju mâ par Bal ti jas re ìi onâ lâ SDG ter mi nâ ïa iz vei di ie tver ta jiem se ci nâ ju miem par op ti mâ lâm tiek at zî tas di vas ter mi nâ ïa dis lo kâ ci jas – Mu gu vai Pal dis ku os tas Igau ni jâ vai In ko vai Pa rvo os tas So mi jâ.

Ðo brîd tiek iz ska tî tas vai râ kas re ìi onâ lâ SDG ter­mi nâ ïa bû ves ie spç jas So mi jâ un Igau ni jâ. So mi jâ va­rç tu tikt iz bû vç ti di vu vei du ter mi nâ ïi – pel do ðais vai sau sze mes – ar gâ zes caur lai des spç ju no 9 lîdz 19,2 mil jo niem m3 da bas gâ zes/ die nâ. Eks per ti lçð, ka pel­do ðâ ter mi nâ ïa mi ni mâ lâs iz mak sas va rç tu bût 300 mil jo ni eiro, bet sau sze mes ter mi nâ ïa iz bû vei – 400 mil jo ni eiro. Ter mi nâ ïu dis lo kâ ci jas va rç tu bût di vas. Pirm kârt, ter mi nâ li va rç tu iz vie tot In ko (In ko o), 60 km at tâ lu mâ no Hel sin kiem un 20 km at tâ lu mâ no So mi­jas ma ìis trâ lâs gâ zap gâ des sis tç mas. Ter mi nâ ïa pro­duk ti vi tâ te bû tu vi sai lie la – ap 19,2 mil jo ni m3/die nâ, to mçr ða jâ os tâ zie mas pe ri odâ ir va ja dzîgs led lau zis. Ðis gan va rç tu bût iz de vî gâ kais ri si nâ jums ga dî ju mâ, ja Bal tic co nec tor starp sa vie no jums tiek iz bû vçts starp In ko un Pal dis kiem.

Otr kârt, ter mi nâ li va rç tu iz vie tot Pa rvo (Pa rvo) – 50 km at tâ lu mâ no Hel sin kiem un 5 km at tâ lu mâ no So mi jas ma ìis trâ lâs gâ zap gâ des sis tç mas. Ðâ da ter­mi nâ ïa caur lai dî bas spç ja gan bû tu kriet ni ma zâ ka un sa snieg tu vien ap tu ve ni 9 mil jo nus m3/die nâ.

Igau ni jas ga dî ju mâ tiek do mâts vie nî gi par sau sze­mes ti pa ter mi nâ li Pal dis kos, ku ra iz mak sas ne va rç tu bût ma zâ kas par 400 mil jo niem eiro.

Ar gu men ti par la bu Igau ni jas un So mi jas va ri an­tiem ir vis da þâ dâ kie. So mi jas va ri an ta at bal stam tiek mi nçts fakts, ka So mi ja Bal ti jas re ìi onâ ir lie lâ kais sum mâ rais da bas gâ zes pa tç rç tâjs – ða jâ val stî ik ga­du tiek pa tç rç ti ap mç ram 5 mil jar di m3 da bas gâ zes,

2014/2

tçma

15ENERÌIJA UN PASAULE

gas i fied), and, af ter the im ple men ta tion of the pro ject of a com peti tive LNG ter mi nal, the con sum p tion may only in crease. Thus Finland would be a very ap peal ing dis lo ca­tion place for the LNG ter mi nal just due to the in creased mar ket seg ment and fu ture con sum p tion. How ever, from the view point of the natu ral gas sup ply re li abil ity in the en tire Bal tic re gion, the lo ca tion of the ter mi nal in Fin­land would be a great draw back – its physi cal de tach ment from the re main ing Bal tic natu ral gas sec tor. The crea tion of the in ter con nec tion Bal tic conec tor of the gas sup ply in­fra struc ture would re d uce physi cally this de tach ment, yet it could not solve an other prob lem – closer in te gra tion of the ter mi nal into the Bal tic gas sup ply in fra struc ture. A more suc cess ful idea would be to lo cate the ter mi nal re la­tively near to Finland – in Es t o nia on the coast of the Gulf of Finland.

Dis po si tion of the ter mi nal in Es t o nia would for mally stimu late the growth of Es t o nia’s gas sup ply and re­place ment of the out dated gen era tion ca paci ties on the oil shale ba sis with up­to­date natu ral gas con den sa tion or co gene ra tion ca paci ties.

How ever, it should be re marked that Lat via’s in ter est in the im ple men ta tion of a pro ject of a re gional LNG ter­mi nal still re mains un changed – at least un til the mo­ment the Eu ro pean Com mis sion (EC) de cides to grant fi nan cial sup port for the im ple men ta tion of the pro ject in an other coun try.

In ter pre ta tion of Lat via’s at ti tude has been hith erto sup ported by many ar gu ments, al though not al ways suf fi­cient; and it con tains three domi neer ing as pects: first, the eco nomic at trac tiv ity of the re ali sa tion of the pro ject (im­ple men ta tion of such a pro ject in Lat via, con sid er ing the op ti mally de vel oped in ter nal net work of natu ral gas tran­s mis sion and dis tri bu tion in our coun try, as well as the ad van tages of the In èu kalns UGS, might be cheaper than the im ple men ta tion of a simi lar pro ject in the neighbour­ing coun tries – par ticu larly if an over land LNG ter mi nal is built in the aqua to rium of Riga port); sec ond, ac ces si bil ity of the stor age ca paci ties and geo graphic prox im ity to the ter­mi nal (In èu kalns UGS is lo cated very near to the site of the ter mi nal, which makes op era tive pum p ing of the re sources of natu ral gas from the re gasi fi ca tion equip ment to the stor­age fa cili ties faster and more ef fi cient, as well as cheaper); and, third, the fac tor of Lat via as the gas pro vi sion cen tre of the Bal tic re gion (the Lat vian gas pro vi sion sys tem is his­tori cally formed not only to en sure self­con sum p tion of the coun try and/or one­way tran sit as it is in Lithua nia but also multi­di rec tional sup plies of gas, es pe cially in the win ter sea son). There fore the Lat vian gas pro vi sion sys tem would be ideal for the ac cu mu la tion of the re sources of natu ral gas sup plied from the ter mi nal in the Inchu kalns UGS and its sub se quent re ali sa tion in the Bal tic and Fin nish, and (pos­si bly, in fur ther fu ture) Pol ish mar kets.

There have been dis cus sions about the site of a re­gional ter mi nal of natu ral gas in Lat via, too, and the ports of Riga and Ventspils are con sid ered as its two main pos si ble dis lo ca tions – mostly be cause their in fra­struc ture can be con ven iently adapted for the dis po si­tion of such a large­scale en er getic struc ture.

In the case of Ventspils the fa vour able navi ga tion con­di tions all year long are re garded as es sen tial fac tors too. As it is known, Ventspils is an ice­free port – this means fa vour able navi ga tion con di tions en sur ing a pos si bil ity to dis pense with out an ice breaker in or der to en sure safe pas sage of the LNG tank ers into the port in the win ter pe riod when a re la tively thick blan ket of ice has arisen.

Ex pan sion of the sub ject of the LNG ter mi nal in the Ba sic Guide lines of Lat vian En er get ics for the Years 2014 – 2020 might be an im por tant nov elty not only of re­gional sig ni fi cance but also mak ing prac ti cal con tri bu tion

un, òe mot vç râ So mi jas gâ zap gâ des tîk la pa pla ði nâ­ða nas ïo ti lie lâs ie spç jas (pa gai dâm ga zi fi cçts ir ti kai ne liels So mi jas dien vi du re ìi ons), lîdz ar kon ku rçt spç­jî ga SDG ter mi nâ ïa pro jek ta re ali zâ ci ju pa tç riòð va rç­tu ti kai pie augt. Tâ dç jâ di So mi ja bû tu ïo ti per spek tî va SDG ter mi nâ ïa dis lo kâ ci jas vie ta tie ði tir gus seg men ta ap jo ma un per spek tî vâ pa tç ri òa pie au gu ma dçï. To mçr, rau go ties no da bas gâ zes ap gâ des dro ðî bas vie dok ïa vi­sâ Bal ti jas re ìi onâ, ter mi nâ ïa iz vie to ju mam So mi jâ bû tu liels mî nuss – tâ fi zis kâ at rau tî ba no pâ rç jâ Bal­ti jas da bas gâ zes sek to ra. Gâz pa gâ des in fra struk tû ras starp sa vie no ju ma Bal tic co nec tor iz vei de gan fi zis ki ma zi nâ tu ðo at rau tî bu, to mçr tâ ne at ri si nâ tu ci tu pro­blç mu – ter mi nâ ïa cie ðâ ku in teg râ ci ju Bal ti jas gâ zap­gâ des in fra struk tû râ. Daudz veik smî gâk in teg rç jams bû tu ter mi nâ lis, kas iz vie tots re la tî vi tu vu So mi jai –Igau ni jas So mu lî èa pie kras tç.

Iz vie to jot ter mi nâ li Igau ni jâ, tik tu for mâ li sti mu­lç ta Igau ni jas gâ zap gâ des iz aug sme un no ve co ju ðo deg slâ nek ïa bâ zes ìe ne râ ci jas jau du aiz stâ ða na ar mo­der nâm da bas gâ zes kon den sâ ci jas vai ko ìe ne râ ci jas jau dâm.

To mçr jâ no râ da, ka arî Lat vi jas in te re se re ali zçt re­ìi onâ lâ SDG ter mi nâ ïa pro jek tu jo pro jâm pa liek ne­mai nî ga – vis maz lîdz brî dim, kad Eiro pas Ko mi si ja (EK) lems par fi nan si âla at bal sta snieg ða nu pro jek ta re ali zâ ci jai kâ dâ ci tâ val stî.

Lat vi jas no stâ jas skaid ro jums lîdz ðim ir bi jis ga na ar gu men tçts, kaut arî ne vien mçr pie tie kams, un ta jâ ir do mi nç ju ði trîs ra ci onâ li as pek ti: pirm kârt, pro jek ta re ali zâ ci jas eko no mis kais pie vil cî gums (ðâ da pro jek ta re ali zâ ci ja Lat vi jâ, òe mot vç râ mû su valsts op ti mâ li at tîs tî to iek ðç jo da bas gâ zes pâr va des un sa da les tîk­lu, kâ arî In èu kal na PGK (IPGK) ap sais ti, va rç tu bût lç tâ ka ne kâ lî dzî ga pro jek ta re ali zâ ci ja kai miò val stîs – îpa ði, ja tiek bû vçts sau sze mes SDG ter mi nâ lis Rî­gas os tas ak va to ri jâ); otr kârt, uz gla bâ ða nas jau du pie­eja mî ba un ìeo grâ fis kais tu vums ter mi nâ lim (IPGK iz vie to ta ïo ti tu vu ter mi nâ ïa at ra ða nâs vie tai, kas pa­da ra da bas gâ zes re sur su ope ra tî vu pâr sûk nç ða nu no re ga zi fi kâ ci jas ie kâr tâm uz krâ tu vi âtr âku un efek tî­vâ ku, kâ arî lç tâ ku); un, treð kârt, Lat vi jas kâ Bal ti jas re ìi ona gâ zap gâ des cen tra fak tors (Lat vi jas gâ zap gâ­des sis tç ma vçs tu ris ki vei do ta ne ti kai valsts pað pa tç­ri òa no dro ði nâ ju mam un/vai vien vir zie na tran zî tam, kâ tas ir Lie tu vâ, bet arî daudz vir zie nu gâ zes pie gâ þu no dro ði nâ ju mam, jo îpa ði, zie mas se zo nâ). Lîdz ar to Lat vi jas gâ zap gâ des sis tç ma bû tu ide âli pie mç ro ta no ter mi nâ ïa pie gâ dâ to da bas gâ zes re sur su aku mu lâ ci jai IPGK un tâ lâ kai re ali zâ ci jai Bal ti jas un So mi jas, kâ arî (ie spç jams, tâ lâ kâ nâ kot nç) Po li jas tir gû.

Lat vi jâ par re ìi onâ lâ da bas gâ zes ter mi nâ ïa iz vei des vie tu arî no ti ku ðas dis ku si jas, un kâ di vas gal ve nâs ie­spç ja mâs tâ dis lo kâ ci jas mi nç tas Rî gas un Vents pils os­tas – gal ve no kârt tâ pçc, ka to in fra struk tû ra ir çr ti pie­mç ro ja ma tik vç rie nî gas ener ìç ti kas bû ves iz vie to ða nai.

Vents pils ga dî ju mâ par bû tis kiem uz ska tâ mi arî lab vç lî gie na vi gâ ci jas ap stâk ïi vis a ga da ga ru mâ. Kâ zi nâms, Vents pils os ta ir ne aiz sal sto ða – tas no zî mç lab vç lî gus na vi gâ ci jas ap stâk ïus un no dro ði na ie spç­ju iz tikt bez led lau þa pa lî dzî bas SDG tan kku ìu dro ðai ie nâk ða nai os tâ zie mas pe ri odâ, kad iz vei do ju sies re la­tî vi bie za le dus se ga.

Lat vi jas ener ìç ti kas pa mat no stâd nçs 2014.–2020. ga dam SDG ter mi nâ ïa te ma ti kas iz vçr sums va rç tu

2014/216 ENERÌIJA UN PASAULE

tçma

to the di ver si fi ca tion of the sources and di rec tions of the Lat vian and Bal tic natu ral gas sup plies and lib er ali sa­tion of the Bal tic natu ral gas mar ket. It is a grad ual lib­er ali sa tion of the natu ral gas mar ket (which in Lat via, for in stance, will be com pleted in 2017) that will open a pos si bil ity for an eco nomi cally jus ti fied pro ject of the LNG ter mi nal to com pete suc cess fully, with out ex ter nal sup port in stru ments, with the al ready ex ist ing sup pli ers of natu ral gas. Of course, clar ity on the com pe ti tion is sue will ap pear only when the op era tion con di tions of the ter­mi nal are known and will de pend on how many prof it able and suc cess ful agree ments are signed with the sup pli ers of natu ral gas be yond the ex ist ing re gion of sup plies.

The sub ject of a re gional LNG ter mi nal in Lat via will not lose topi cal ity even when the pro ject is im ple mented in an other coun try be cause also in this case the stor age ca paci ties of the Lat vian natu ral gas could be used to rai­se the gas sup ply re li abil ity, as well as to store re sources in situa tions when the amount of natu ral gas im ported in a short pe riod of time has been too great to be con sumed with out the use of lo cal stor age ca paci ties of natu ral gas, namely, the com plex of the ter mi nal it self, or the ca paci­ties si tu ated be yond the bor ders of the com plex.

In terms of suf fi ciency and re li abil ity of the sup ply of natu ral gas Lat via has to con cern it self most of all with the chang ing situa tion in the natu ral gas pro vi sion and, ac cord ingly, also the mar ket should cor re spond as much as pos si ble to the physi cal ca paci ties of the na tional gas sup ply sys tem. To avoid a situa tion when for some rea son the sup plies of natu ral gas in the ter ri tory of Lat via or through Lat via’s ter ri tory would be com pli cated, for in­stance, be cause of emer gency situa tions with the main natu ral gas pipe lines or se ri ous, re la tively long prob lems with the op era tion of the me ter ing sta tions of natu ral gas. Thus, when in te grat ing into the Bal tic natu ral gas sup­ply struc ture such a new and fun da men tal ele ment as an LNG ter mi nal of great through put ca pac ity, all the coun­tries of the re gion should con sider the ex is tence of this ob ­ject in plan n ing their na tional en ergy pol icy, and be aware of what con se quences – in a tech ni cal and fi nan cial sense – its in tense op era tion or main te nance could cause.

In terms of the tech ni cal con figu ra tion of the gas sup­ply sys tem, in te gra tion of the LNG ter mi nal should not cause prob lems – par ticu larly if the pro ject is re al ised in such a re gion of the coun try where there is a well de­vel oped net work of the main gas pro vi sion pipe lines and when it is pos si ble to ex pand it in case of ne ces sity with new high­pres sure branches from the main natu ral gas pipe line to the com plex of the LNG ter mi nal. In Lat via’s in stance, just the con figu ra tion of the gas pro vi sion net­work and pos si bili ties to form a stra te gic and tech ni cal ‘par ity’ of the com plex of the LNG ter mi nal and Inèu­kalns UGS is one of the most im por tant ar gu ments to be al ways em pha sized within the con text of a re gional LNG ter mi nal. How ever, this is sue has been stressed ear lier too – only in a dif fer ent as pect, namely, it was used as a coun ter ar gu ment to the im ple men ta tion of the pro ject of a re gional LNG ter mi nal in the ter ri tory of Lat via.

En ergy ex perts from the neighbour ing coun tries jus­tify it in the fol low ing way: in their view, Lat via, which is al ready now an es sen tial gas sup plier to the Bal tic re­gion and also to the Rus sian North­West, and which has Inèu kalns UGS and sev eral other po ten tial gas stor age fa cili ties of large ca pac ity on its ter ri tory, would be come too sig ni fi cant not only in the con di tion of the Bal tic and Fin nish gas sup plies but also in the in te gra tion of the Bal tic–Pol ish gas pro vi sion net works af ter the re­ali sa tion of the Gas In ter con nec tion Po land–Lithua nia (GIPL) pro ject.

bût sva rî ga no vi tâ te, kam ir ne ti kai re ìi onâ la no zî me, bet arî prak tisks pie ne sums Lat vi jas un Bal ti jas da­bas gâ zes ap gâ des avo tu un vir zie nu di ver si fi kâ ci jâ un Bal ti jas da bas gâ zes tir gus li be ra li zâ ci jas sti mu lç ða nâ. Tie ði da bas gâ zes tir gus pa kâ pe nis ka li be ra li zâ ci ja, kas Lat vi jâ, pie mç ram, no slçg sies 2017. ga dâ, pa vçrs ie­spç ju eko no mis ki pa ma to tam SDG ter mi nâ ïa pro jek­tam veik smî gi, bez âr çjiem at bal sta in stru men tiem kon ku rçt ar jau eso ða jiem da bas gâ zes pie gâ dâ tâ jiem. Pro tams, kon ku ren ces jau tâ ju mâ skaid rî ba bûs ti kai tad, kad kïûs zi nâ mi ter mi nâ ïa eks plu atâ ci jas no sa cî­ju mi un tas, cik iz de vî gus lî gu mus bûs iz de vies no slçgt ar da bas gâ zes pie gâ dâ tâ jiem âr pus eso ðâ pie gâ des re ìi ona.

Re ìi onâ lâ SDG ter mi nâ ïa te ma ti ka Lat vi jâ ne zau­dçs ak tu ali tâ ti arî tad, ja ðis pro jekts tiks re ali zçts ci tâ val stî, jo arî ðâ dâ ga dî ju mâ Lat vi jas da bas gâ zes uz gla­bâ ða nas jau das va rç tu tikt iz man to tas gan gâ zap gâ des dro ðî bas pa aug sti nâ ða nai, gan re sur su uz gla bâ ða nai si tu âci jâs, kad îsâ lai ka pe ri odâ im por tç tâs da bas gâ­zes ap joms ir bi jis pâ râk liels, lai to pa tç rç tu, ne iz man­to jot lo kâ lâs, pro ti, pa ða ter mi nâ ïa kom plek sa da bas­gâ zes uz gla bâ ða nas jau das vai arî jau das, kas at ro das âr pus kom plek sa ro be þâm.

Da bas gâ zes pie tie ka mî bas un ap gâ des dro ðî bas iz­prat nç Lat vi jai vis vai râk jâ rû pç jas par to, lai mai nî­gâ da bas gâ zes ap gâ des kon jun ktû ra un, at tie cî gi, arî mai nî gâ tir gus si tu âci ja pçc ie spç jas op ti mâ li at bil stu na ci onâ lâs gâ zap gâ des sis tç mas fi zis ka jâm ie spç jâm. Lai ne vei do tos si tu âci ja, kad kaut kâ du ie mes lu dçï da­bas gâ zes pie gâ des Lat vi jas te ri to ri jâ vai caur Lat vi jas te ri to ri ju bû tu ap grû ti nâ tas, pie mç ram, ras tos ma ìis­trâ lo da bas gâ zes va du avâ ri jas si tu âci jas vai no piet­nas, re la tî vi ilg sto ðas da bas gâ zes mç rî ða nas sta ci ju dar bî bas pro blç mas. Tâ dç jâ di, in teg rç jot Bal ti jas da­bas gâ zes ap gâ des struk tû râ tâ du jaun u un fun da men­tâ lu ele men tu kâ lie la caur lai dî bas ap jo ma SDG im­por ta ter mi nâ li, vi sâm re ìi ona val stîm, plâ no jot sa vu na ci onâ lo ener ìç ti kas po li ti ku, jâ òem vç râ ðî ob jek ta esî ba un jâ ap zi nâs, kâ das kon sek ven ces – gan teh nis­kâ, gan fi nan si âlâ iz prat nç – va rç tu ra dît tâ in ten sî va eks plu atâ ci ja vai uz tu rç ða na.

Rau go ties no gâ zap gâ des sis tç mas teh nis kâs kon fi­gu râ ci jas vie dok ïa, SDG ter mi nâ ïa in teg râ ci jai ne va­ja dzç tu sa gâ dât pro blç mas – îpa ði, ja pro jekts tiek re­ali zçts tâ dâ valsts re ìi onâ, kur ir la bi at tîs tîts ma ìis­trâ lâs gâ zap gâ des tîkls un ko ie spç jams pçc va ja dzî bas pa pil di nât ar jaun iem augst a spie die na da bas gâ zes va du at za riem uz SDG ter mi nâ ïa kom plek su. Lat vi jas ga dî ju mâ tie ði gâ zap gâ des tîk la kon fi gu râ ci ja un ie spç­jas vei dot SDG ter mi nâ ïa kom plek sa un IPGK stra tç­ìis ko un teh nis ko “pa ri tâ ti” ir viens no sva rî gâ ka jiem ar gu men tiem, kas vçl ar vien var tikt uz svçrts re ìi onâ­lâ SDG ter mi nâ ïa kon tek stâ. Ta èu ðis jau tâ jums ti cis uz svçrts arî ag râk – gan at ðíi rî gâ ska tî ju mâ, pro ti, tas iz man tots kâ pret ar gu ments re ìi onâ lâ SDG ter mi nâ ïa pro jek ta re ali zâ ci jai Lat vi jas te ri to ri jâ.

Kai miò val stu ener ìç ti kas eks per ti to pa ma to ðâ di. Vi òup rât, Lat vi ja, kas jau ðo brîd ir bû tisks Bal ti jas un arî Krie vi jas ZR gâ zap gâ des spç lç tâjs un ku ras te ri­to ri jâ at ro das IPGK un vçl vai râ kas lie la ap jo ma po­ten ci âlas gâ zes krâ tu ves, tad kïû tu pâ râk no zî mî ga ne ti kai Bal ti jas un So mi jas gâ zap gâ des kon juk tû râ, bet arî Bal ti jas–Po li jas gâ zap gâ des tîk lu in teg râ ci jâ pçc GIPL pro jek ta re ali zâ ci jas. E&PE&P

2014/2

tçma

17ENERÌIJA UN PASAULE

Enerìçtikas tirgus tendences

2014. gada 26. februârî viesnîcâ Maritim Park Hotel Riga norisinâjâs ziòu aìentûras LETA un SEB bankas organizçtâ astoòu konferenèu cikla pirmâ konference «Enerìçtikas tirgus tendences». Pasâkumâ piedalîjâs visu nozîmîgâko nozares sektoru pârstâvji, un tajâ tika spriests par pirmo elektroenerìijas birþas darbîbas gadu Latvijâ, kâ arî obligâtâ iepirkuma

komponentes (OIK) un subsidçtâs enerìijas nodokïa (SEN) ietekmi uz tirgu.Konference aktualizçja patieðâm nozîmîgus jautâjumus, par kuriem zinâms satraukums valda ne vien atseviðíos sabiedrîbas slâòos, bet, varçtu sacît, sabiedrîbâ kopumâ. Ðie jautâjumi tieði saistîti ar gaidâmo elektroenerìijas tirgus liberalizâcijas noslçgumu Latvijâ, kas bija plânots ðî gada 1. aprîlî, bet pçc Saeimas pieòemtajiem grozîjumiem Elektroenerìijas tirgus likumâ tâ atvçrðana atlikta par deviòiem mçneðiem – lîdz 2015. gada 1. janvârim. Tas, protams, nemaina faktu, ka drîz visi Latvijas elektroenerìijas lietotâji sâks iegâdâties elektroenerìiju brîvajâ tirgû; mainâs vien laikposms, kad visiem mâjsaimniecîbu elektroenerìijas lietotâjiem bûs jâizdara izvçle attiecîbâ uz elektroenerìijas tirgotâju. Tirgus liberalizâcijas noslçguma atlikðana rada virkni neskaidrîbu par jau noslçgto jauno elektroenerìijas tirdzniecîbas lîgumu lauðanas vai atcelðanas nosacîjumiem, kâ arî aktualizç jautâjumus par tirgus liberalizâcijas norises kompleksu skaidroðanu sabiedrîbai, ko nâksies konstruktîvi, tiesiski pamatoti un, galvenais, operatîvi risinât vistuvâkajâ laikâ, proti, lîdz nâkamâ gada sâkumam. Tirgus pilnîga elektroenerìijas tirgus liberalizâcija praktiski gan nozîmç tikai to, ka elektroenerìijas gala tarifs vairs netiks regulçts un elektroenerìijas komponente tiks izslçgta no regulçto tarifu sfçras. Tomçr nav pamata uzskatît, ka elektroenerìijas gala cenas summârâ struktûra tiks bûtiski mainîta, jo elektroenerìijas pârvades un sadales tarifi paliks regulçtajâ sektorâ tâpat kâ lîdz ðim. Arî OIK apjoms tiks aprçíinâts lîdzðinçjâ veidâ – par pagâjuðo kalendâro gadu. Kâ zinâms, kopð 2007. gada brîvajâ elektroenerìijas tirgû Latvijâ pakâpeniski iesaistîtas juridiskâs personas un plânots, ka 2015. gada 1. janvârî tirgus atvçrðana noslçgsies ar mâjsaimniecîbu ienâkðanu brîvajâ tirgû. Lîdz ar elektroenerìijas tirgus liberalizâcijas procesa noslçgumu Latvijâ arî pârçjo Baltijas valstu elektroenerìijas tirgus liberalizâcijas apjoma îpatsvars bûtiski palielinâsies, pârsniedzot 70%, jo nu jau divâs no valstîm – Igaunijâ un Latvijâ – mâjsaimniecîbu sektors iekïausies liberalizçtâ tirgus konjunktûrâ. Attiecîbâ uz Lietuvas mâjsaimniecîbu tirgus liberalizâciju tiek izteiktas prognozes, ka tâ varçtu notikt ne âtrâk kâ nâkamâ gada vidû vai beigâs.

2014/218 ENERÌIJA UN PASAULE

tçma

Atklâjot konferenci, SEB bankas Uzòçmumu apkalpoðanas pârvaldes vadîtâjs Kristaps Strazds pauda viedokli, ka uzòçmumu darbîbu elektroenerìijas tirgus atvçrðana mâjsaimniecîbâm neietekmçs vai ietekmçs minimâli, jo uzòçmumi jau paðlaik pçrk elektroenerìiju par tirgus cenâm birþâ. Taèu, protams, rezonanse pilnîgai elektroenerìijas tirgus liberalizâcijai Latvijâ ir visai liela, jo saglabâjas virkne neskaidrîbu par to, kâ praktiski tiks organizçts liberalizâcijas process. Kâ iedzîvotâjiem saòemt pçc iespçjas izsmeïoðâku informâciju par elektroenerìijas tirgus piedâvâjumiem? Kur meklçt tirgotâju kontaktus? Kâ izvçlçties sev izdevîgâko no daudziem piedâvâjumiem, kuru vidû atrodami gan tarifu plâni ar fiksçtu elektroenerìijas cenu, gan tâdi maksâjumi, kas “svârstîsies” lîdzi elektroenerìijas cenu dinamikai Nord Pool Spot birþâ Latvijas cenu zonâ?

K. Strazds uzsvçra, ka vairumam Latvijas individu­

AS «Latvenergo» valdes priekðsçdçtâjs Âris Þîgurs uzsvçra, ka lîdz ar Baltijas enerìçtikas tirgu starpsavie­nojuma plâna (BEMIP) pieòemðanu Baltijas valstîm tika dotas gan jaunas iespçjas, piemçram, jaunu starpsavieno­jumu izbûve, gan jauni uzdevumi un pienâkumi, tostarp Baltijas valstu elektroenerìijas tirgus harmonizçðana ar Ziemeïvalstîm. Ðobrîd Baltijas un Ziemeïvalstu elektroenerìijas birþas platformas izveide ir pabeigta, jo pçrnâ gada 3. jûnijâ Latvija kâ pçdçjâ no Baltijas valstîm pievienojâs ðai platformai kâ atseviðía cenu zona. Tomçr Baltijas un Ziemeïvalstu elektroenerìijas pârvades starp­savienojumu tehniskais optimums vçl nav sasniegts, jo pagaidâm starp Baltiju un Skandinâviju pastâv vien di­vas energosistçmu starpsaslçgumu saites – jûras kabeïi Estlink I un Estlink II, kas savieno Igauniju un Somiju.

Atgâdinâm, ka Estlink II – pçc gandrîz divu mçneðu darba testa reþîmâ – tika nodots komerciâlâ ekspluatâcijâ tikai ðâ gada 7. februârî. Tas trîskârðo Igaunijas un Somijas starpsavienojuma jaudu (tâ sasniedz ap 1000 MWel) un bûtiski stiprina elektroenerìijas tirgus integrâciju Baltijas jûras reìionâ. Pats kabelis izbûvçts 170 kilometru garumâ, un tâ bûvniecîba izmaksâja 320 miljonus eiro. Tomçr pilnîgas jau­das sasniegðanai vçl nepiecieðams izbûvçt rezerves apakðstaciju Igaunijâ, ko paredzçts nodot ekspluatâcijâ 2014. gada septembrî. Kâ zinâms, Estlink II kopîgi pieder Igaunijas pârvades sistçmas operatoram Elering un tâ Somijas pârvades sistçmas operatoram Fingrid.

Drîzumâ sâksies darbs arî pie Lietuvas un Zviedrijas starpsavienojumu saites NordBalt projekta realizâcijas;

âlâ sektora elektroenerìijas lietotâju ðis pârbaudîjums – izdarît pareizo izvçli, apsverot visus “par” un “pret” un izanalizçjot savu elektroenerìijas patçriòa struktûru un paradumus, – vçl ir priekðâ. Viòð arî uzdeva reto­risku jautâjumu, cik îsti pamatotas ir iedzîvotâju baþas par elektrîbas cenu neizbçgamo pieaugumu saistîbâ ar elektroenerìijas sektora liberalizâcijas noslçgumu Latvijâ.

Elektroenerìijas îpatsvars kopçjos mâjsaimniecîbu izdevumos ir salîdzinoði neliels, taèu vai un kâ tas ietekmçs mâjsaimniecîbu patçriòu? Vai paredzams, ka daïai iedzîvotâju nâksies mazinât savu elektroenerìijas patçriòu vai pârskatît citas izdevumu pozîcijas? Svarîgs ir ne tik daudz ðo jautâjumu formulçjums, bet gan iedzîvotâju – individuâlo elektroenerìijas lietotâju gatavîba pârmaiòâm, kas viòus sagaida jau ïoti tuvâ nâkotnç. Ir svarîgi runât, diskutçt un sniegt iedzîvotâjiem atbildes uz ðiem jautâjumiem, lai pçc iespçjas sekmîgâk îstenotu tirgus liberalizâciju, jo tieði neskaidrîba un neziòa par procesa norisi ir tas potenciâlais klupðanas akmens un pamatoto ðaubu avots, kura dçï individuâlie lietotâji bieþi vien nevçlas saprast tirgus liberalizâcijas noslçguma konstruktîvo aspektu.

A. Strazds uzsvçra, ka tieði tâpçc nepiecieðams aicinât daþâdu jomu ekspertus uz atklâtu diskusi­ju un viedokïu konfrontâciju, kâ tas iecerçts jaunajâ konferenèu ciklâ, ko atklâj «Enerìçtikas tirgus tenden­ces». Viòð novçlçja veiksmi konferences darbâ un pau­da cerîbu, ka diskusijas laikâ tiks kliedçtas galvenâs ar tirgus liberalizâciju un tirgus funkcionçðanas nodroðinâjumu saistîtâs neskaidrîbas, kâ arî dots plaðs un vispusîgs ieskats procesos.

2014/2

tçma

19ENERÌIJA UN PASAULE

nâkotnç tas savienos Baltijas un Ziemeïvalstu dienvi­du reìionus – Lietuvas cenu zonu un Zviedrijas 4. cenu zonu. Tâdçjâdi tiks diversificçti arî energosistçmu starpsavienojumu virzieni, jo abas esoðâs saites savie­no tikai divas valstis un, attiecîgi, divas cenu zonas, jo nedz Somija, nedz Igaunija nav iedalîta vairâkâs cenu zonâs.

Â. Þîgurs akcentçja tirgus atvçrðanas un tâ darbîbas principu pâròemðanas lielo dzinçjspçka efektu attîstîbai nâkotnç, kad viens no galvena­jiem spçlçtâjiem bûs klients ar savâm prasîbâm. Liberalizçta elektroenerìijas tirgus funkcionçðana atðíiras no ierastâs, jo vairs neeksistç vienots, summârs elektroenerìijas tarifs, kas tiek regulçts, apstiprinot iepriekð sagatavotu tarifu projektu Sa­biedrisko pakalpojumu regulçðanas komisijâ (SPRK). Klientam tagad faktiski ir vairâk pienâkumu – viòam jâseko lîdzi norisçm tirgû, jâvelta vairâk laika to izpçtei un jâanalizç savi patçriòa paradumi, lai izvçlçtos sev izdevîgâko tarifu plânu.

AS “Latvenergo” vadîtâjs arî prognozçja, ka pâris nâkamo gadu laikâ elektrîbas cena Latvijâ un Lietuvâ varçtu samazinâties, lai gan kopumâ cenas samazinâjums Baltijas valstîs nebûs bûtisks. Ievçrojama cenas samazinâjuma neiespçjamîbu kopumâ nosaka jau minçtâ elektroenerìijas gala izmaksu struktûra, kurâ elektroenerìijas kâ resursa cena ir tikai viena no komponentçm, kas turklât nesastâda lielâko daïu no kopçjâm gala izmaksâm. Tiesa, pçc pilnîgas tirgus liberalizâcijas, tieði elektroenerìijas cenas komponen­te kïûs par to mainîgo lielumu, ar kuru bûs iespçjams operçt, piedâvâjot daþâdus elektroenerìijas produk­tus. Tirgotâji tiks stimulçti daþâdot un padarît klien­tam maksimâli pievilcîgu tieði savu elektroenerìijas piedâvâjumu klâstu. No tâ bûs atkarîga atseviðíu tirgotâju popularitâte Latvijas mâjsaimniecîbu tirgû, bet nâkotnç no ðîs popularitâtes un pozitîvâ tçla bûs atkarîga arî tirgotâju spçja palielinât savu tirgus daïu.

Lai gan uz mâjsaimniecîbu patçriòu, ko vei­do apmçram 847 300 individuâlo elektroenerìijas pieslçgumu, attiecas tikai ap 2 TWh no Latvijâ vidçji gadâ patçrçtâjam 7 TWh elektroenerìijas, tomçr ðis sektors ir pievilcîgs un potenciâli progresîvi mainîgs.

Patlaban brîvajâ tirgû ir vairâk nekâ 24 000 elektroenerìijas lietotâju, kas patçrç ap 75% elektroenerìijas. Nodroðinot pilnîgu elektroenerìijas tirgus liberalizâciju, tirgû ienâks visi mâjsaimniecîbu lietotâji, kuri patçrç atlikuðos aptuveni 25% elektroenerìijas.

Ikviens tirgotâjs var sev piesaistît gan tos elektroenerìijas lietotâjus, kuru ikmçneða elektroenerìijas izlietojums ir ïoti neliels un sasniedz vien 100 kWh, gan tos klientus, kuru elektroenerìijas lietoðanas paradumi ir mazâk konservatîvi un kuru elektroenerìijas izlietojums mçnesî parasti pârsniedz vairâkus simtus kWh.

Detalizçtu, uz klientu maksimâli vçrstu informâciju par to, kâ praktiski izskatîsies un funkcionçs liberalizçtais mâjsaimniecîbu elektroenerìijas tir­gus, savâ prezentâcijâ “Elektroenerìijas atvçrðana mâjsaimniecîbâm” sniedza AS “Latvenergo” ko­mercdirektors Uldis Bariss. Viòð sniedza atbildes

uz klientu bieþâk uzdotajiem jautâjumiem par tir­gus liberalizâcijas ievieðanu praksç. Piemçram, kur var redzçt tarifu – kopçjo cenu par kilovat­stundu daþâdiem elektroenerìijas produktiem un kâpçc turpmâk nevarçs maksât kâ lîdz ðim, paðam lietotâjam nolasot skaitîtâja râdîjumu un izrçíinot maksâjuma summu?

Atbildot uz jau tik ierasto pârmetumu par AS “Latvenergo” monopolstâvokli Latvijâ, Â. Þîgurs atgâdinâja, ka pakâpeniskajâ elektroenerìijas tirgus liberalizâcijas procesâ, kas Latvijâ norit jau vairâkus gadus, AS «Latvenergo» pilnîbâ zaudçjusi vçsturiskâs monopola pozîcijas – tâ kïûst par vienu no daudziem elektroenerìijas tirgotâjiem, kas savus pakalpoju­mus piedâvâ Latvijas juridiskajiem klientiem un vi­sai drîz piedâvâs arî visiem mâjsaimniecîbu sektora elektroenerìijas klientiem.

Sâkot ar 2014. gada 1. aprîli, obligâtâ iepirku­ma administrçðanas funkcijas veiks AS “Latv­ energo” meitassabiedrîba AS “Enerìijas publis­kais tirgotâjs”, kas tika nodibinâta, lai obligâtâ ie­pirkuma izmaksu segðanai varçtu izmantot valsts budþeta dotâciju, kas segtu daïu no izmaksâm

Ko jautâ klienti?

Elektroenerìijas tirgus liberalizâcijas praktiskâs konsekvences mâjsaimniecîbu lietotâjiem konferencç skaidroja AS “Latvenergo” komercdirekors Uldis Bariss

2014/220 ENERÌIJA UN PASAULE

tçma

Tirgus dalîbnieki un tirdzniecîbas apjomi, 2013

Dalîbnieki Klienti Elbas

Igaunija 9 5 5

Latvija 2 4 1

Lietuva 14 4

KOPÂ 25 13 11

Kopçjais tirdzniecîbas apjoms 2013. gadâ: 18,7 TWh; 84 %

OI izmaksu virs tirgus cenas izmaiòas

Kâ ir mainîjuðâs OI komponentes?

elektroenerìijas klientu vietâ.Galvenâs AS «Enerìijas publiskais tirgotâjs»

funkcijas bûs ðâdas: veikt maksâjumus elektroenerìijas raþotâjiem, kam ir noteikts atbal­sta mehânisms obligâtâ iepirkuma veidâ; pârdot ie­pirkto elektroenerìiju Nord Pool Spot birþâ; ieturçt subsidçtâs elektroenerìijas nodokli un pârskaitît to valsts budþetâ; òemot vçrâ valsts dotâciju obligâtâ

iepirkuma komponenðu pieauguma ierobeþoðanai, ie­sniegt SPRK apstiprinâðanai OIK aprçíinu, kas pçc iesniegto aprçíinu pârbaudes tiks iekïauts klientu rçíinos par patçrçto elektroenerìiju.

Par ðiem jautâjumiem konferencç stâstîja AS "Enerìijas publiskais tirgotâjs" valdes loceklis Gun­tars Baïèûns savâ prezentâcijâ “Obligâtâ iepirkuma komponentes: kas nosaka to apmçru?”

* - OI komponente kopð 2014. gada 1. aprîïa ir aprçíinâta, òemot vçrâ valsts 2014. gada budþetâ plânoto dotâciju EUR 29,3 milj.

kopð

kopð

kopð

kopð

2014/2

tçma

21ENERÌIJA UN PASAULE

Mçìinot kliedçt neskaidrîbas attiecîbâ uz SEN kompensçjoðo ietekmi uz OIK pozitîvo dinamiku, J. Spiridonovs atzina, ka ðobrîd ar lîdzekïiem, kas iekasçti no subsidçtâs enerìijas nodokïa, nepietiek, lai pilnîbâ nodroðinâtu OIK pieauguma apturçðanu, jo ar ðiem lîdzekïiem tiek segti vien aptuveni 80% no OIK pieauguma. Pârçjie lîdzekïi tiek iegûti no pievienotâs vçrtîbas nodokïa, kâ arî no «Latvenergo» dividendçm, kas tiek iemaksâtas valsts budþetâ.

J. Spiridonovs atgâdinâja, ka SEN ir ieviests uz laiku lîdz 2017. ga­dam. Tad vçsturiski pieðíirtâs tiesîbas uz atbalstu zaudçs spçku, un tiek prognozçts, ka, sâkot ar 2018. gadu, OIK bûs tendence samazinâties. Saskaòâ ar Ekonomikas ministrijas datiem SEN iemaksas budþetâ 2014. gadâ bûs 34,1 miljons eiro, 2015. gadâ – 36,8 miljoni eiro, 2016. gadâ – 39,7 miljoni eiro, 2017. gadâ – 39,7 miljoni eiro.

J. Spiridonovs arî pieïâva, ka gadîjumâ, ja Ekonomikas ministrija un Labklâjîbas ministrija vistuvâkajâ laikâ nespçs vienoties par elektrîbas ce­nas kâpuma administrçðanu, lai nodroðinâtu sociâlâ atbalsta sniegðanu trûcîgiem un maznodroðinâtiem elektroenerìijas lietotâjiem, tad daudziem ierçdòiem, iespçjams, bûs jâpamet savs amats. Jau ilgu laiku strâdâjot valsts pârvaldç, viòð pirmo reizi sastapies ar situâciju, kurâ divas minis­trijas nespçj vienoties par konkrçtam mçríim budþetâ paredzçtâs naudas tçrçðanu.

Nord Pool Spot Baltijas un Krievijas reìiona vadîtâjs Hando Saters (Hando Sutter) konferencç îpaði akcentçja problçmu, kas saistâs ar treðo val­stu iesaisti Baltijas un Ziemeïvalstu reìiona brîvajâ elektroenerìijas tirgû. Krievija ar politiskiem lçmumiem cenðas ietekmçt elektroenerìijas tirgus funkcionalitâti Baltijas reìionâ, jo periodos, kad birþâ elektrîbas cena ir visaugstâkâ, samazinâs piedâvâtais elektrîbas apjoms no Krievijas. Viòaprât, ðâdai situâcijai nav ekonomiska pamatojuma, bet tâ atkarîga tikai un vienîgi no Krievijas politiskiem lçmumiem.

Tâpat H. Saters analizçja aizvadîtâ gada norises Baltijas cenu zonâs, îpaði pçc Latvijas cenu zonas atvçrðanas, ne tik daudz akcentçjot tirgus situâcijas mainîbu, kâ izceïot tos faktorus, kas ierobeþo atseviðíu Baltijas valstu (konkrçti, Latvijas un Lietuvas) cenu zonu likviditâti.

Krievijas un Baltijas elektroenerìijas cenu dinamikas ietekmes varbûtîbu atzina arî Ekonomikas ministri­jas valsts sekretâra vietnieks Jurijs Spiridonovs. Viòð norâdîja, ka, lai situâciju mainîtu, par to ir jâdiskutç ar kaimiòvalsts pârstâvjiem. Turklât jâprot definçt savas intereses. Krievijas kolçìi nekad neesot kautrçjuðies runât par to, ko viòi vçlas, un arî Latvijas pârstâvjiem nav jâkautrçjas precîzi un motivçti paust savu viedokli. Viòð atzina, ka Krievijâ elektroenerìija maksâ lçtâk nekâ birþâ. Teorçtiski pastâv iespçja elektrîbu pirkt no Krievijas, taèu cits jautâjums – vai no Krievijas iespçjams nopirkt elektroenerìiju par paredzamu cenu.

Elektroenerìijas cenu dinamika pçc 2013. gada 3. jûnija

2014/222 ENERÌIJA UN PASAULE

tçma

Jau ziòots, ka valdîba atkârtoti atlikusi gala lçmuma pieòemðanu par elektroenerìijas tarifa kâpuma kompensçðanu trûcîgiem un maznodroðinâtiem iedzîvotâjiem. Valdîbas locekïi bija vienisprâtis, ka elektrîbas cenu kâpumu vislabâk kompensçt, ne­vis lîdzfinansçjot dzîvokïa pabal­stu, bet piemçrojot automâtisku atlaidi elektrîbas rçíinos. Tomçr nav panâkta vienoðanâs par ðîs kompensâcijas administrçðanas modeli, proti, atbildîgo institûciju, kas apkopos datus par atbal­sta saòçmçjiem un nodos tos elektroenerìijas tirgotâjiem.

Labklâjîbas ministrija piedâvâja noslçgt tieðus lîgumus starp paðvaldîbu un operatoru, neiesaistot ne Labklâjîbas minis­triju, ne Ekonomikas ministriju. Ðâdâ gadîjumâ elektroenerìijas tirgotâji saòemtu no paðvaldîbâm elektroniskâ veidâ sniegtu informâciju par klientiem, ku­riem piemçrojama atlaide.

Ekonomikas ministrija ne­piekrita ðâdam risinâjumam, norâdot, ka tas bûtu liels slogs elektroenerìijas tirgotâjiem, jo jâslçdz lîgumi ar 119 paðvaldîbâm. EM pârstâvis prognozçja, ka daïa tirgotâju atteiksies to darît, un aicinâja Labklâjîbas ministriju uzòemties kompensâcijas administrçðanu. Tâdçjâdi tirgotâjiem bûtu jânoslçdz viens lîgums – tikai ar Labklâjîbas ministriju. Turklât, lai gan valdîbas pârstâvji sola visiem maznodroðinâtajiem kompensçt elektroenerìijas cenas kâpumu, joprojâm nav skaidrs, kâ ðîs kompensâcijas sasniegs mazturîgos, kuri dzîvo îres dzîvokïos un nevar saòemt automâtisku atlaidi elektrîbas rçíinos.

Òemot vçrâ gaidâmo elektroenerìijas sadârdzinâjumu mâjsaimniecîbâm, ir nepie­ cieðams savlaicîgi izstrâdât paredzamâ izmaksu pieauguma kompensâcijas mehânismu maz­ nodroðinâtajiem un trûcîgajiem Latvijas iedzîvotâjiem.

Jâòa Brenèa foto

Elektroenerìijas tirdzniecîbas ar treðajâm valstîm dinamika

(2011–2013)

Latvijas tirdzniecîbas apgabala cenas kopð 2013. gada 3. jûnija

Jûn. Jûl. Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Janv.

EUR/MWh

Lineâri (EUR/MWh)

KOPÂ imports

KOPÂ importsKOPÂ eksports

E&P

2014/2

tçma

23ENERÌIJA UN PASAULE

ja pâ òu fir mas ne sen uz cel tu un ie­dar bi nâ tu ter mo cen trâ li ar di viem au to mâ tis ki va dâ miem tur bo ìe ne­ra to riem (2×170 MW; kâ ku ri nâ mo iz man to ja ma zu tu). Elek tro sta ci jas ad mi nis trâ ci jai pçc vie na ga da eks­plu atâ ci jas jau nâ câs ri si nât per­so nâ la kva li fi kâ ci jas sa gla bâ ða nas pro blç mu, jo viss elek tro sta ci jas teh no lo ìis kais ra þo ða nas pro cess bi ja pil nî gi au to ma ti zçts un ne pra­sî ja ne kâ du per so nâ la ie jauk ða nos ra þo ða nas pro ce sâ. La bi zi nâms, ka augst as kla ses pro fe si onâ lim bez dar bî ba draud ar pa kâ pe nis ku

au to mâ tis ko teh no lo ìis ko va dî bu un kon tro li. Trok snis tur bî nu un ìe ne ra to ru tel pâ bi ja ga na liels, lai mums bû tu pa grû ti sa dzir dçt ci tam ci tu... Rak stu rî gi, ka ða jâ trok ðòai­na jâ tel pâ ne at ra dâs ap kal po jo ðais per so nâls. Pç câk sç des da lîb nie ki ti ka ie ves ti at se við íâ slçg tâ tel pâ, kur ope ra tî vi teh no lo ìis kais per­so nâls trîs da to rek râ nos se ko teh­no lo ìis ko pro ce su pa ra met ru mç­rî ju miem un kon tro lç mç rî ju mu no vir zes no pie ïau ja mâs ro be þas. To re dzot, at ce rç jos ko man dç ju mu uz Ku bu, kur 1980. ga dâ ap mek lç ju

Sa nâk smes da lîb nie ki vis pirms ti ka ie pa zîs ti nâ ti ar TEC­2 ot râ blo­ka dar bî bu: gâ zes tur bî na ir sa vie­no ta ar ìe ne ra to ru un var strâ dât ar elek tris ko jau du 290 MW, bet trîs tvai ka tur bî nas, kas sa vie no­tas ar vie nu ìe ne ra to ru, var strâ­dât ar elek tris ko jau du 150 MW. At tç los ir re dza ma mo nu men tâ lâ tur bî nu un ìe ne ra to ru tel pa ar lie­la iz mç ra cau ruï va diem, gâ zes un tvai ka tur bî nâm, ìe ne ra to riem, teh no lo ìis kâm un pa lîg ie kâr tâm, kas no dro ði na elek tro ener ìi jas un sil tum ener ìi jas ra þo ða nas pro ce sa

LE EA val des iz brau ku ma sç de2014. ga da 20. feb ru ârî no ti ka LE EA val des iz brau ku ma sç de kom bi nç ta cik la

ter mo elek tro sta ci jâ – Rî gas TEC­2. Sç dç pie da lî jâs arî bied rî bas sa dar bî bas par tne ri: Lat vi jas Bûv in þe nie ru sa vie nî bas val des priekð sç dç tâjs M. Strau me,

þur nâ la “Bûv in þe nie ris” gal ve nâ re dak to re M. Ðper ber ga, bied rî bas “Lat vi jas Elek­tri íu brâ lî ba” val des priekð sç dç tâ ja viet nieks J. La ga nov skis, LE EA Spe ci ali zç tâ ser ti fi kâ ci jas cen tra va dî tâ ja I. Strau me un LE EA grâ mat ve de B. Vil ci òa.

Dr. sc. ing. K. Briò íis, LE EA iz pil ddi rek tors

Tur bî nu zâle

2014/224 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

3. BASP pie ðíir augs tu pri ori tâ­ti bûv spe ci âlis tu un bûv strâd nie ku kom pe ten cei un kva li fi kâ ci jai. Tâ pçc ir ne pie òe ma mi Lat vi jas Bûv nie ku aso ci âci jas (LBA) un Eko no mi kas mi nis tri jas (EM) ko pî gie cen tie ni lik vi dçt bûv spe ci âlis tu kom pe ten­ces pâr bau des sis tç mu. Kom pe ten­ces re gu lâ ra pâr bau de tiek at cel ta pat tâ dâs spe ci ali tâ tçs (ener ìç ti kâ, gâ zap gâ dç, hid ro bû vç u. c.), ku ru bîs ta mî ba ne iz rai sa ne kâ das ðau­bas. Vai rums ES da lîb val stu jau sen ir iz vei do ju ðas kom pe ten ces un kva li fi kâ ci jas pâr bau des daudz lî­me òu sis tç mas, ko îs te no pro fe si­onâ lâs bûv spe ci âlis tu or ga ni zâ ci jas,

(ES), ci tu da lîb val stu pie re dzei, ðîs pra sî bas ir ne vis re ko men dç jo ðas, bet gan reg la men tç jo ðas.

2. BASP uz sver, ka viens no bû tis­kiem trû ku miem Lat vi jas bûv nie cî­bas tie sis ka jâ re gu lç ju mâ ir augð mi­nç ta jâm pa mat pra sî bâm at bil sto ðu bûv nor ma tî vu trû kums, pie mç ram, nav stan dar ta par bûv pro jek tu. Zi­nâms, ka lat vis ki pâr tul ko tie ES stan dar ti sa tur ti kai ne stspç jas un uguns dro ðî bas pra sî bas. Jeb ku ras bû ves kva li tâ te un dro ðî ba ir at ka­rî ga no pro jek ta kva li tâ tes. Nav sa­kâr to ta arî bûv pro jek tu eks per tî zes pro ce dû ra.

kva li fi kâ ci jas pa ze mi nâ ða nos. Vai arî mums bûs jâ ri si na ðâ da pro blç ma?

Pat la ban Lat vi jâ di vas ter mo cen­trâ les (TEC­1 un TEC­2) ar sum­mâ ro elek tris ko jau­du ≈ 1000 MW var no dro ði nât pa tç rç tâ ju elek tro­ap gâ des ap jo mu un dro ðu ma kri­tç ri jus, kâ arî kom pen sçt re zer ves jau du ap jo mu, kas ne pie cie ðams, pie mç ram, vç ja par ku jau du re­zer vç ða nai pe ri odiem, kad vç ja ât rums sa ma zi nâs lîdz kri tis kam lie lu mam. Ter mo elek tro sta ci jas var strâ dât arî kon den sâ ci jas re­þî mâ, lai gan ðâds re þîms (kad ne­tiek ra þo ta sil tum ener ìi ja) sa dâr­dzi na elek tro ener ìi jas ra þo ða nas iz mak sas.

Pçs ek skur si jas se ko ja LE EA val des sç des die nas kâr tî bâ ie­kïau to jau tâ ju mu ap sprie ða na. M. Strau me ie pa zîs ti nâ ja ar bied rî­bas “Bûv nie cî bas at tîs tî bas stra tç­ìis kâ par tne rî ba” (BASP) sa ga ta vo­to pa zi òo ju mu “Zo li tû des tra ìç di ja un valsts: vai spç jam iz da rît pa rei­zos se ci nâ ju mus?” un uz de va jau­tâ ju mu: “Kas tiek da rîts?” Pað laik Saei mas ko mi si jâ tiek pâr strâ dâts Bûv nie cî bas li kums (BL). Tâ ie vie­ða nas da tums ir at likts lîdz 1. mai­jam. Sâ kot nç ji jaun ajam BL va ja­dzç ja stâ ties spç kâ ð. g. 1. feb ru ârî. Ta gad tiek vei do tas jaun as bûv nie­cî bas kon tro les in sti tû ci jas ne tik sen lik vi dç to (pie mç ram, bû vin­spek ci jas) vie tâ, tiek ga ta vo ti jaun i Mi nis tru ka bi ne ta (MK) no tei ku mi utt. Ta èu, do mâ jot par bûv nie cî bas nâ kot ni, bied rî ba BASP ir spies ta pie vçrst valsts un sa bied rî bas uz­ma nî bu fun da men tâ liem trû ku­miem, ku ru ig no rç ða na bû tis ki sa­ma zi nâs to po ðâs nor ma tî vâs bâ zes efek ti vi tâ ti. Lûk, da þas sva rî gâ kâs at zi òas.

1. BASP uz ska ta, ka Lat vi jas val stij ir pie nâ kums no dro ði nât ik­vie nas jaun bû ves un eks plu atâ ci jâ eso ðas çkas at bil stî bu se ðâm pa­mat pra sî bâm: ne stspç jai, uguns­dro ðî bai, ener go efek ti vi tâ tei, ne­kai tî gu mam, lie to ða nas dro ðî bai un pie eja mî bai, kâ arî pret trok ðòu aiz sar dzî bai. Sva rî ga ir arî pra sî­ba par ilg tspç jî gu da bas re sur su iz man to ða nu. Val stij ir jâ iz vei do bûv nie cî bas nor ma tî vâ bâ ze, tâs ie vie ða nas un kon tro les me hâ nis­mi. At bil sto ði Eiro pas Sa vie nî bas

ìe ne ra to ru zâle

Ope ra tî vi teh no lo ìis kâ per so nâla telpa

2014/2 25ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

25ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

2013. ga da fi nan su pâr skats gu­va LE EA val des vien bal sî gu ap stip ri nâ ju mu.

K. Briò íis ie pa zîs ti nâ ja sç des da lîb nie kus ar Saei mas Taut saim­nie cî bas, ag râr âs, vi des un re ìi­onâ lâs po li ti kas ko mi si jas dar­bî bu, kopð ð. g. feb ru âra iz ska tot BL. Saei mas de pu tâ ti, at bil dî gâs ko mi si jas lo cek ïi, pro fe si onâ lâs bied rî bas (t. sk. LE EA) un ci tas or ga ni zâ ci jas ir ie snie gu ði virs 60 la bo ju mu, ku ru iz ska tî ða na pa­re dzç ta at se við íos blo kos. Rei zi ne dç ïâ tiek iz ska tîts viens no blo­kiem. Pie mç ram, jau tâ ju mu bloks par bûv nie cî bas kon tro les bi ro ju un tâ fun kci jâm ti cis iz ska tîts vai­râk kârt, bet ga lî gais for mu lç jums vçl nav pie òemts.

K. Briò íis at gâ di nâ ja, ka jau­ n ajâ BL ir ie strâ dâ tas tâ das nor mas, kas ir pret ru nâ ar ci tiem Lat vi jas li ku miem un Eiro pas Sa vie nî bas stan dar tiem, kam ir reg la men tç joðs rak sturs, tâ pçc dau dzie la bo ju mi ir ie snieg ti pa ma to ti. Pa stâv ba þas, ka vi su la bo ju mu iz ska tî ða na lîdz 1. mai jam nav ie spç ja ma un BL ie­vie ða nas da tums bûs jâ pâr ceï uz vçl vç lâ ku lai ku.

V. Krçs liòð zi òo ja par LE EA dar ba plâ nu 2014. ga dam. Tas sa stâv no 35 pun ktiem. Ðî ga da

Eko no mi kas mi nis tri ja un LBS sa dar bî bâ ar ci tâm bûv in dus tri­jas sa bied ris ka jâm or ga ni zâ ci jâm. Kon kurss no tiek di vâs no mi nâ ci­jâs: Mû þa ie gul dî jums bûv in dus­tri jâ un Ga da in þe nie ris/ar hi tekts. Kat râ no mi nâ ci jâ ir pa re dzç tas se­ðas bal vas. Lau re âts sa òem mâk­sli nie ces Kat rî nas Va si ïev skas vei­do tu skul ptû ru Pa mat ak mens, kas sim bo li zç bû ves ener ìç tis ko cen tru, ku râ sa plûst pa gât ne, ta gad ne un nâ kot ne – vie dâ pie re dze sa sto pas ar jau nî bu, ko pâ ra dot ilg mû þî gu bû vi. Bal vas ie gu vçjs sa òem arî no­zî mî ti, dip lo mu­ap lie ci nâ ju mu un ce ïo ju mu la bâ ko Eiro pas bûv ob jek­tu ap ska tei. M. Ðper ber ga at zî mç­ja, ka ie priek ðç jâ ga da uz va rç tâ ju ap bal vo ða na lîdz ðim nav no ti ku si Zo li tû des tra ìç di jas dçï. Ie priek ðç­jâ ga da kon kur sâ pie da lî jâs 48 pre­ten den ti, un kon kur sa no mi nâ ci jâ Mû þa ie gul dî jums bûv in dus tri jâ ti ka pie teikts un bal vu ie gu va LE EA ener go bûv nieks J. Jer ma­câns. Kon kur sa uz va rç tâ ji ko pî gi ap mek lç ja Lon do nu, kur ap ska­tî ja pç dç jo ga du la bâ kâs bû ves. M. Ðper ber ga uz svç ra, ka 2014. ga da kon kur sâ pa re dzç ta arî bal va no mi­nâ ci jâ Jaun ais in þe nie ris/ar hi tekts par la bâ ko ie gul dî ju mu bûv in dus­tri jâ. Ðo gad pie tei ku mus no mi nâ­ci jâm var ie sniegt lîdz augus tam. Pa re dzçts, ka ðî ga da lau re âtu go­di nâ ða nas pa sâ kums no tiks Lat vi­jas Na ci onâ la jâ bib li otç kâ un ta jâ pie da lî sies arî Lat vi jas valsts pre­zi dents An dris Bçr ziòð. M. Ðper­ber ga aici nâ ja ener go bûv nie kus ak tî vâk ie sais tî ties kon kur sa no­ri sç gan kâ bal vu pre ten den tiem, gan kâ spon so riem.

J. La ga nov skis iz tei ca ne ap­mie ri nâ tî bu, ka sa ru nâs par pro­fe si onâ lâs kom pe ten ces sis tç mas tâ lâ ko at tîs tî bu bie þi ne tiek uz­klau sî ti pro fe si onâ lo bied rî bu un ci tu pro fe si onâ lo or ga ni zâ ci­ju vie dok ïi un priekð li ku mi, ðo pâr me tu mu îpa ði ad re sç jot EM pâr stâv jiem.

B. Vil ci òa klât eso ðos ie pa zîs­ti nâ ja ar LE EA 2013. ga da fi­nanðu pâr ska tu un Re vî zi jas ko mi si jas ak tu par fi nan si âli saim nie cis kâs dar bî bas pâr bau­di un at bil dç ja uz jau tâ ju miem.

kam ðo pie nâ ku mu ir de le ìç ju si valsts. Bûv spe ci âlis tu kom pe ten ces un kva li fi kâ ci jas pâr bau dçm ir jâ­bût re gu lâ râm.

4. BASP daudz kârt ie stâ ju sies pret tâ du pub lis ko ie pir ku mu kâr­tî bu, kas go dî gu, vi sus no dok ïus mak sâ jo ðu uz òç mu mu no stâ da ne­iz de vî gâ kâ si tu âci jâ sa lî dzi nâ ju­mâ ar ne go dî gu uz òç mu mu. Ðâ da prak se pa stâv tam dçï, ka par do­mi nç jo ðo pie dâ vâ ju ma vçr tç ða nas kri tç ri ju tiek iz vç lç ta zem âkâ ce na. BASP uz ska ta, ka sa bied ris ki no­zî mî gu çku pub lis ka jos ie pir ku mos vçr tç ða nai drîk stç tu iz man tot ti kai saim nie cis ki iz de vî gâ kâ pie dâ vâ ju­ma kri tç ri ju.

BASP uz ska ta, ka lîdz ði nç jo val­dî bu at tiek sme pret bûv nie cî bas no­za ri ir bi ju si ne pie do da mi pa vir ða un ne pro fe si onâ la. M. Strau me uz­svç ra, ka pa gâ ju ði jau trîs mç ne ði pçc Zo li tû des tra ìç di jas, bet dau­dzie bûv nie cî bas eks per tu priekð­li ku mi jo pro jâm ne tiek òem ti vç râ. Nav skaidrs, kâ pçc ne tiek ri si nâts jau tâ jums par bûv spe ci âlis tu kva­li fi kâ ci jas sis tç mas at jau no ða nu at bil sto ði pa sau les prak sç ie ras­ta jai as to òu kva li fi kâ ci jas lî me òu sis tç mai.

M. Ðper ber ga aici nâ ja pie da­lî ties kon kur sâ “Bûv in dus tri jas Lie lâ bal va”, ko kat ru ga du or­ga ni zç þur nâls “Bûv in þe nie ris”,

M. Strau me ie pa zîs ti na ar bied rî bas “Bûv nie cî bas at tîs tî bas stra tç ìis-kâ par tne rî ba” (BASP) sa ga ta vo to pa zi òo ju mu “Zo li tû des tra ìç di ja un valsts: vai spç jam iz da rît pa rei zos se ci nâ ju mus?”

M. Ðper ber ga aici na pie da lî ties kon kur sâ “Bûv in dus tri jas Lie lâ bal va”, ko kat ru ga du or ga ni zç þur nâls “Bûv in þe nie ris”, Eko no mi-kas mi nis tri ja un LBS sa dar bî bâ ar ci tâm bûv in dus tri jas sa bied ris ka-jâm or ga ni zâ ci jâm.

2014/226 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

LE EA sta tû tos. Ce rams, ka lîdz ar ðo pie vie no ða nos tiks ak tu ali zç ti un no stip ri nâ ti no za res li kum do ða nas jau tâ ju mi. LE EA tur pi nâs sa­dar bî bu ar kai miò val stu no za res aso ci âci jâm, þur nâ lu “Ener ìi ja un Pa sau le” un EU RE LEC TRIC struk tû râm. Sva rîgs arî jau tâ jums par iz brau ku ma val des sç þu or ga ni­zç ða nu, jo ða jâs sç dçs tiks mek lç ti ri si nâ ju mi LE EA ju ri dis ko bied ru pro blç mâm. Dar ba plâ nâ ir daudz jau tâ ju mu, kas sais tî ti ar li kum do­ða nas un nor ma tî vo ak tu ap sprie ða­nu un sa kâr to ða nu. Tâ pat ak cen tç­ta pro fe si onâ lâs iz glî tî bas piln vei de un at tîs tî bas pro blç mu ri si nâ ða na. Ar pil nu LE EA dar ba plâ nu 2014. ga dam var ie pa zî ties LE EA mâ jas la pâ www.ble ea.lv.

V. Krçs liòð at zî mç ja, ka LE EA val des lo cek lis M. Bu dahs ir ak tî vi ie sais tî jies Vis pâr îgo un spe ci âlo bûv­no tei ku mu iz strâ dç un ap sprie ða nâ, bet O. Mak rec kis, M. Kal niòð u. c. bied rî bas lo cek ïi – pro fe si onâ lâs iz­glî tî bas piln vei dç, sa dar bo jas ar LR Iz glî tî bas un zi nât nes mi nis tri jas

ak tu ali tâ te ir jau tâ jums par Lat vi jas Elek tro teh nis kâs ko mi si jas (LEK) pie vie no ða nu bied rî bai LE EA, kas vei ci nâs LEK un LE EA pres ti þa un au to ri tâ tes pie au gu mu, to mçr pro­ce dû ra bûs sais tî ta ar iz mai òâm

B. Vil ci òa klât eso ðos ie pa zîs ti-na ar LE EA 2013. ga da fi nan ðu pâr ska tu un Re vî zi jas ko mi si jas ak tu par fi nan si âli saim nie cis kâs dar bî bas pâr bau di.

struk tû râm. V. Krçs liòð in for­mç ja sç des da lîb nie kus, ka ð. g. 6. mar tâ ko pâ ar AS “Latv en er­go” ti ka rî kots se mi nârs “Brî vâ elek tro ener ìi jas tir gus at vçr ða na mâj saim nie cî bâm”.

V. Krçs liòð: “Ðî ga da ak tu ali-tâ te ir jau tâ jums par Lat vi jas Elek tro teh nis kâs ko mi si jas (LEK) pie vie no ða nu bied rî bai LE EA, kas vei ci nâs LEK un LE EA pres ti þa un au to ri tâ tes pie au gu mu.”

No slç gu mâ LE EA val des iz brau ku ma sç des da lîb nie ki iz tei ca pa tei cî bu pa sâ ku ma or ga ni za to riem un elek tro­sta ci jas dar bi nie kiem par ie spç ju ie pa zî ties ar jaun o, vis mo der nâ ko ter mo elek tro cen trâ li tâs dar bî bas re þî mâ.

Jâòa Brenèa foto

E&P

2014/2 27ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

Britu salas sava ìeogrâfiskâ izvietojuma dçï allaþ bijuðas pakïautas “visiem èetriem vçjiem”, un ðo vçju ietekmei vçsturiski bijusi gan pozitîva, gan, nenoliedzami, arî negatîva loma. Tomçr aizvadîto trîsdesmit gadu laikâ pozitîvâ ietekme guvu­si pârsvaru pâr negatîvo – vismaz vairums britu enerìçtikas politikas veidotâju un ekspertu ir pârliecinâti, ka notiek

tieði tâ. Lielas salu piekrastes zonas nemitîgâ atvçrtîba Atlantijas okeâna vçjiem izrâdîjusies labvçlîga viena atjaunojamâs enerìçtikas (AER) veida – vçja enerìijas – intensîvai izmantoðanai. Britu salâs vçja enerìijas apgûðanas maksimums tika sasniegts ðâ gadsimta pirmajâ desmitgadç, un patlaban ir pamats apgalvot – britu vçja enerìçtika ir ieòçmusi ekskluzîvu niðu ne tikai paðu valsts, bet arî Eiropas un pasaules “zaïajâ” elektroenerìçtikâ. Gan uzstâdîto jaudu, gan saraþotâs elektroenerìijas daudzuma ziòâ, lielâ vçja enerìçtika jau kïuvusi par Lielbritânijas elektroenerìijas sektora vizîtkarti un neatòemamu sastâvdaïu – ar tâs dinamiku un pienesumu valsts energoapgâdç iespçjams rçíinâties ilgtermiòâ. Protams, britu vçja enerìçtikas sektors nevar konkurçt un arî nekonkurç ar bâzes ìenerâciju, tomçr tas optimâli sadzîvo ar klasisko lielo enerìçtiku un vçl vairâk – konstruktîvi papildina to. Ne velti britu enerìçtikas speciâlisti uzsver, ka izdevîgâ atraðanâs vieta viòu valstij ïauj attîstît vçja enerìçtiku tikpat dabiski un optimâli kâ valstîm ar lieliem hidroloìiskajiem re­sursiem, piemçram, Norvçìijai, kas attîsta hidroenerìijas ìenerâciju. Patieðâm – Lielbritânijas ìeogrâfiskâ dislokâcija novçrtçta kâ viena no veiksmîgâkajâm pasaulç gan lielo sauszemes (onshore), gan selgas (offshore) vçja parku izveidei, bet Eiropas robeþâs tâ noteikti atzîstama par paðu veiksmîgâko. Vçja enerìijas izmantoðana Lielbritânijâ tiek îpaði atbalstîta un stimulçta – par to liecina kaut vai fakts, ka 2014. gada janvârî valstî kopumâ bija uzstâdîtas 5276 daþâdas jaudas vçja ìenerâcijas iekârtas ar summâro uzstâdîto jaudu ap 10 GW, tai skaitâ ap 6831 MW uz sauszemes un 3653 – piekrastes zonâ vidçji 10–20 km attâlumâ no krasta. Ðobrîd Britu salas ir sestais lielâkais elektroenerìijas raþotâjs vçja elektrostacijâs, ap­steidzot vairâkas konkurçjoðas Eiropas valstis – Dâniju, Itâliju, arî Franciju. 2013. gadâ vien britu vçja enerìçtikas izaugsme piedzîvoja îstu “eksploziju”, jo gada laikâ vçja elektrostaciju uzstâdîtâ jauda pieauga par 35% jeb 2,7 GW. Nozîmîgâkais jaudu pieaugums attiecinâms uz pasaulç lielâkâ vçja parka – Londonerijas (London Array) ar uzstâdîto summâro jaudu 630 MW nodoðanu ekspluatâcijâ un pieslçgðanu elektriskajam tîklam. Tâpat, 2013. gada nogalç “krita” Lielbritânijas lîdzðinçjais vçja enerìijas ìenerâcijas apjoma rekords – decembrî valsts vçja parkos tika saraþotas 2 841 080 MWh elektroenerìijas, tâdçjâdi nosedzot ap 10% no valsts kopçjâ elektroenerìijas patçriòa.

Leo Jansons

attîstît vçja enerìçtiku

2014/228 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

Protams, elektroenerìijas ìene­ râcijas rekords, kas tika sasniegts 2013. gada decembrî, attiecas uz vidçjo mçneða ìenerâcijas apjomu; raugoties uz vçja ìenerâcijas apjo­ma izmaiòâm mçneða periodâ pa dienâm, apjoma pieaugums ir vçl izteiktâks, sasniedzot 13–17% no visa Lielbritânijas elektroenerìijas summârâ patçriòa. Piemçram, 2013. gada 16. decembrî vçja elektrostacijâs tika saraþotas 783 886 MWh elektroenerìijas, kas atbilda 13% no ðîs dienas valsts elektroenerìijas patçriòa, bet 21. decembrî apjoms vçl bûtiski palielinâjâs, sasniedzot 132 812 MWh jeb 17% no ðîs dienas valsts elektroenerìijas patçriòa.

2012. gadâ kopumâ Lielbritânijas vçja parkos tika saraþotas 19,4 TWh elektroenerìijas, kas atbilda 5,3% no valstî patçrçtâs elektroenerìijas gada periodâ.

Arî turpmâk vçja enerìijas jaudu palielinâjums Lielbritânijâ ir pa­redzams relatîvi konstants. 2010. gadâ tika publiskotas prognozes, ka nâkamo gadu laikâ uzstâdîto vçja enerìijas jaudu apjoms varçtu pie­augt par 2000 MW/gadâ (saglabâjot ðâdu pieauguma dinamiku vismaz piecus gadus). 2020. gadâ vçja par­ku kopçjâs uzstâdîtâs jaudas varçtu sasniegt patieðâm iespaidîgu lielu­mu – 28 GW (no tiem 18 GW attiek­tos uz selgas vçja parkiem).

Jâteic, ka ðâdas ambîcijas ir pa­matotas gan nozares tehnisko un ekonomisko iespçju izvçrtçjumâ, gan valsts politiskajâ nostâjâ. Tâ 2007. gadâ Lielbritânijâ tika realizçta visaptveroða vçja enerìçtikas potenciâla izvçrtçðanas iniciatîva, kuras ietvaros tika pçtîta jaudu uzstâdîðanas iespçja salas noteiktâs dislokâcijâs, îpaði piekrastes teritorijâs un selgâ un veikts jaunu liela apjoma vçja enerìçtikas kompleksu ietekmes uz vidi novçrtçjums. Ðî iniciatîva norisinâjâs nacionâlâ Stratçìiskâ ietekmes uz vidi izvçrtçjuma (A Strategic Environmental Assess­ment) ietvaros.

Pçtîjuma rezultâti apliecinâja, ka selgas vçja enerìijas potenciâls Lielbritânijâ ir lçðams apmçram 25–30 GW robeþâs, un tâ apgûðana varçtu bût relatîvi vienkârða, jo lie­las vçja jaudas iespçjams uzstâdît selgâ tuvu krastam un tâs var salâgot vienâ sistçmâ ar piekras­tes zonâ esoðâm sauszemes vçja ìenerâcijas jaudâm. Izvçrtçjuma

Londonerijas vçja parka turbînu balstu izbûves process

Skats uz vienu no Londonerijas vçja parka selgas apakðstacijâm

2014/2 29ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

2020. gadam selgâ vien varçtu iz­vietot ap 7000 daþâdas jaudas vçja ìenerâcijas mezglu.

Selgas vçja elektrostaciju segments

Selgas vçju elektrostaciju segmentâ Lielbritânija ir pa­saules lîdere. Savas tagadçjâs pozîcijas tâ iekaroja jau pasen – 2008. gadâ, kad tâlaika pasaules vadoðâ vçja enerìçtikas lielvalsts Dânija tika apsteigta gan uzstâdîto ìenerçjoðo jaudu, gan izstrâdâtâs elektroenerìijas apjoma ziòâ.

Kâ jau minçts iepriekð, Bri­tu salâs darbojas ðobrîd pasaulç lielâkais vçja parks – no 175 vienas jaudas vçja ìenerâcijas iekârtâm sastâvoðâ Londonerija. Tâs kopçjâ uzstâdîtâ jauda ir 630 MW, un tâ izvietota apmçram 20 km selgâ, Kentas piekrastç. Pirmâs vçja turbînas balsta konstrukciju izbûve tika uzsâkta 2011. gada martâ, bet parka pirmo kârtu nodeva ekspluatâcijâ 2013. gada 8. aprîlî. Vçja parka nosaukuma saistîba ar

elektrostaciju potenciâlu palielinât par vçl aptuveni 8 GW, îpaði uz ziemeïos izvietojamo vçja jaudu rçíina. Britu vçja enerìçtikas ek­sperti no RenewableUK (agrâkâs Britu vçja enerìijas asociâcijas (The British Wind Energy Associa­tion, BWEA)) prognozçja, ka lîdz

ietvaros pirmoreiz tika skatîta ideja par kombinçto vçja par­ku izveidi, daïu jaudu izvietojot piekrastç un daïu – selgas zonâ ne tâlâk par 10 km no krasta. Pçcâk, 2009. gadâ, papildinot pçtîjumu ar jauniem datiem, tika pamatota iespçja reâli apgûstamo selgas vçja

Londona

Klîvhilas apakðstacija

Z i e m e ï j û r ajûras kabelis

Londonerijas vçja parka atraðanâs

vieta

Londonerijas vçja parka selgas izvietojuma un savienojuma ar piekrastes energosistçmu principiâlâ shçma

vçja ìenerâcijas iekârtu montâþa Londonerijas vçja parkâ

2014/230 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

Londonu ir drîzâk tieða nekâ sim­boliska – saraþotâ elektroenerìija tiek piegâdâta daïai no Londonas aglomerâcijas (The Greater London Area).

Ðobrîd ekspluatâcijâ ir nodota tikai vçja parka pirmâ kârta, un tajâ uzstâdîtas 175 SWT­3.6 tipa turbînas, kâ arî selgas apakðstacijas, kas izvietotas uz îpaðiem balstiem. Vçja ìenerâcijas iekârtas un selgas apakðstacijas savieno 33 kV sprie­guma zemûdens kabeïi vairâk nekâ 210 km garumâ, un viena selgas apakðstacija ir pieslçgta Klîvhilas (Cleve Hill) apakðstacijai Kentas ziemeïu piekrastç (starpsavieno­jumu tehniski nodroðina 150 kV sprieguma eksporta kabelis).

Londonerijas vçja parka galvenâs iekârtas – vçja ìeneratorus piegâdâja Vâcijas koncerns Sie­mens, bet turbînu balstu izbûve (bûvniecîbas procesa komplicçtâkâ un resursietilpîgâkâ daïa) tika îstenota divu uzòçmumu – Per Aarsleff un Bilfinger Berger Inge­nieurbau – sadarbîbas gaitâ. Di­vas selgâ izvietotâs apakðstacijas tika speciâli veidotas ðî projek­ta realizâcijai, un tâs izstrâdâja kompânijas Future Energy tehniskie speciâlisti. Parka elektoapsaistes darbus un sauszemes apakðstacijas inþenieterhniskâs infrastruktûras apsaistes izveidi realizçja Siemens grupas uzòçmums Siemens Trans­mission & Distribution.

2014. gadâ Londonerijas vçja parka akcionâru sadalîjums ir ðâds: 50% akciju pieder kompânijai DONG Energy, 30% – E.ON UK Re­newables un 20% – Masdar. Pro­jekta izstrâdes stadijâ bija domâts, ka akcionâru konsorciju veidos di­vas pirmâs kompânijas un Shell WindEnergy, tomçr 2008. gadâ Shell WindEnergy paziòoja, ka no dalîbas projekta attîstîðanâ atsakâs, un projekta realizâcijai nâcâs meklçt citu akcionâru – 2008. gada oktobrî par to kïuva Abû Dabî bâzçtais enerìçtikas koncerns Masdar.

2009. gadâ tika saskaòota pro­jekta tâme, un kopçjais investîciju apjoms laika periodam lîdz 2013. gadam sastâdîja 2,2 miljardus eiro, no kuriem apmçram 250 miljoni mârciòu jeb apmçram 300 miljoni eiro tika òemti kredîtâ no Eiropas Investîciju bankas (The European Investment Bank) un Dânijas Eks­porta un kredîtu fonda (The Danish Export Credit Fund).

Darbi pie vçja parka selgas daïas

viena no divâm Londonerijas selgas apakðstacijâm ir pieslçgta Klîvhilas (Cleve Hill) apakðstacijai Kentas ziemeïu piekrastç (attçlâ)

Londonerijas vçja parka un Klîvhilas apakðstacijas starpsavienojumu tehniski nodroðina 150 kv sprieguma eksporta kabelis (attçlâ)

2014/2 31ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

izbûves aizsâkâs 2011. gada martâ, un, lai arî pirmâs vçja ìenerâcijas iekârtas tika pieslçgtas tîklam jau 2012. gada oktobrî, oficiâli parks, pieda­loties Lielbritânijas augstâkajâm amatpersonâm, arî premjeram Deividam Kameronam (David Ca­meron), tika nodots ekspluatâcijâ gandrîz gadu vçlâk, 2013. gada jûlijâ.

Londonerijas projekta otrâs kârtas izbûvi bija paredzçts îstenot nâkamajos trijos gados, tomçr procesu aizkavçja baþas par vides droðîbu un put­nu migrâcijas ceïu aizsardzîbu Lielbritânijâ, ko aktualizçja Karaliskâ Putnu aizsardzîbas biedrîba (The Royal Society for the Protection of Birds). 2014. gada februârî tika pieòemts lçmums projekta tâlâko virzîbu atlikt uz vçlâku laiku.

Projekta otrajâ kârtâ bija paredzçts vçja par­ka uzstâdîto jaudu palielinât lîdz teju 1000 MW. Ja ðis projekts tiks realizçts, tad Londonerija ar milzu atrâvienu apsteigs savu tuvâko konkuren­tu uzstâdîto jaudu apjoma ziòâ – Greitergabâras (Greater Gabbard) vçja parku, kas atrodas Safolkas piekrastç, 23 km no Saizvelas (Sizewell). Ironiski, bet fakts – lîdzîgs uzstâdîtâs jaudas apsteigums Londonerijas projektam sagaidâms no sîvâkâ kon­kurenta puses.

Greitergabâras vçja parkâ uzstâdîtas Londoneri­jai lîdzîgas vçja ìenerâcijas iekârtas – SWT 3.6­107, tikai uzstâdîto ìeneratoru daudzums ir mazâks. Kopumâ Greitergabârâ izvietoti 140 ìenerâcijas mezgli. Izteikti mainîga akcionâru sastâva kon­sorcija Greater Gabbard Offshore Winds Limited (GGOWL) attîstîtâ projekta realizâcija tika uzsâkta 2008. gada jûlijâ. 2011. gada jûlijâ bija uzbûvçtas jau divas treðdaïas no vçja ìenerâcijas iekârtâm un arî visu atlikuðo turbînu balstu izveide jau bija pa­beigta.

2009. gada oktobrî tika sâkti darbi pie atlikuðo vçja ìenerâcijas iekârtu uzstâdîðanas un kabeïu apsaistes infrastruktûras un selgas apakðstaciju bûves.

Elektroenerìijas ìenerâciju Greitergabâra uzsâka 2010. gada 29. decembrî – gandrîz divus ga­dus pirms parka oficiâlas nodoðanas ekspluatâcijâ 2012. gada 7. septembrî. 2013. gada maijâ – pçc komplicçta konsultâciju un projekta saskaòoðanas procesa – tika atbalstîta Greitergabâras projekta paplaðinâðanas iniciatîva, saukta par “Galoperu” (angïu val. Galloper – “auïotâjs”). Ðî iniciatîva pa­redz, ka lîdz 2017. gadam tiks nodoti ekspluatâcijâ vçl 140 esoðajam projektam identiski vçja ìenerâcijas mezgli, tâdçjâdi palielinot vçja parka uzstâdîto summâro jaudu lîdz 1008 MW.

Ðobrîd Britu salâs kopumâ tiek darbinâti divdes­mit divi selgas vçja parki, kuru uzstâdîtâs jaudas amplitûda svârstâs no 3,8 (4) lîdz 630 MW, tomçr vidçji ðajos parkos uzstâdîtas summârâs jau­das nepârsniedz 90–180 MW un reti kurâ parkâ uzstâdîtâs jaudas apjoms pârsniedz 300 MW. 2014. gadâ “vçja milþi” Britu salâs ir tikai pieci – jau minçtie Londonerijas un Greitergabâras vçja parki ar uzstâdîto jaudu, attiecîgi, 630 MW un 504 MW, Tenetofðora (Tannet Offshore) ar jaudu 300 MW, Velnija (Walney) ar jaudu 367 MW un Ðeringemðola (Sheringham Shoal) ar jaudu 317 MW.

vçja ìenerâcijas iekârtu uzstâdîðana Greitergabâras vçja parkâ

Kabeïu ieguldîðanas process Greitergabâras vçja parkâ E&P

2014/232 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

Ne at ka rî gi no tâ, kâds bûs Ka ïi òin gra das elek tro ener­ìç ti kas sek to ra gal ve nais uz stâ dî jums, tîk lu in fra struk­tû ras at jau no ða na uz ska tâ ma par ïo ti no zî mî gu – un arî zi nâ mâ mç râ sen si tî vu – jau tâ ju mu. Ka ïi òin gra dâ elek tro­ener ìç ti kas in fra struk tû ras at tîs tî bas vir zie ni tiek ie da lî­ti di vâs lie lâs gru pâs: pa ða ap ga ba la ener go ap gâ des sta bi­li tâ tei ne pie cie ða mie teh nis kie ri si nâ ju mi (bâ zes jau das, ko ìe ne râ ci jas jau das, vids prie gu ma tîk lu re kon struk ci ja un iz bû ve, apakð sta ci ju, trans por ta pun ktu un trans for­ma to ru pun ktu iz bû ve) un Ka ïi òin gra das–Bal ti jas val­stu–Po li jas ener go in fras truk tû ras at tîs tî bai ne pie cie ða mie ri si nâ ju mi.

Ka ïi òin gra das ap ga bals ener ìç ti kas pâr mai òu gai dâs

Krie vi jas Fe de râ ci jas rie tu mu eks klâ va – Ka ïi òin gra das ap ga ba la vârds pç dç jos ga dos ar vien in ten sî vâk ti cis “lo cîts” Bal ti jas re ìi ona lie lo ener ìç ti kas pro jek tu kon tek stâ. Kaïiòingradas apgabals gan lielâkoties uzlûkots ne kâ po ten ci âls projekta par tne ris vai sa dar bî bas mçr íis, bet gan kâ re ìi ons, kas ko pç jâ Bal ti jas val stu un Po li jas ener go ap gâ des stra­

tç ìi jâ îs ti ne ie de ras.Ka ïi òin gra das ap ga ba ls ir pre ten dç jis gan uz AES, gan uz SDG ter mi nâ ïa bû ves vie tu. Nedz Bal ti jas val stis, nedz Po li ja ne kad nav iz tei ku ðas ga ta vî bu vei dot ko pî gus augst sprie gu ma ener go in fras truk tû ras pro jek tus Ka ïi òin gra dâ bû vç tâs Bal ti jas AES jau das iz do ða nas no dro ði nâ ju mam. Tâ pat nav se ko ju si ofi ci âla mi nç to val stu re ak ci ja uz ie spç ja mu SDG im por ta ter mi nâ ïa pro jek ta at tîs tî ða nu Ka ïi òin gra dâ. 2013. gada 24. sep tem brî kon cerns “Gaz prom” no de va eks plu atâ ci jâ Ka ïi òin gra das pa ze­mes gâ zes krâ tu ves pro jek ta pir mo kâr tu. Òe mot vç râ Ka ïi òin gra das ap ga ba la sav da bî go ìe os tra tç ìis ko no vie to ju mu Baltijas jûras krastâ, ða jâ rak stu ciklâ analizçti trîs ap ga ba la “jaun âs ener ìç ti kas stra tç ìi jas” pî lâ ri – Bal ti jas AES, Kaïiòingradas pazemes gâzes krâtuve un im por ta SDG ter mi nâ lis.

Elektroenerìçtikas infrastruktûra

Kâ vie nu no pri ori tâ tçm Ka ïi òin gra das ap ga ba la ener go ap gâ des ilg tspç jas no dro ði nâ ju mam vçs tu ris ki jâ min augst sprie gu ma un vids prie gu ma tîk lu at tîs tî ba, ko Krie vi jas fe de râ lâ ener ìç ti kas po li ti ka un arî re ìi­ona ener ìç ti kas plâ no ða nas do ku men ti for mâ li ak tu ali­zç ju ði vien mçr. Tie ði no tîk lu at tîs tî bas ten den cçm un spç jas iz dot jau du no lie la jiem eks plu atâ ci jâ eso ða jiem un plâ no ta jiem ìe ne râ ci jas mez gliem ir at ka rî ga re ìi­ona elek tro ener ìç ti kas at tîs tî ba vi dç jâ un arî il gâ ter­mi òâ.

2014/2 33ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

gâs jau bi ja pie au dzis lîdz ap tu ve ni 40 mil jar diem rub ïu. Re ali tâ tç lai ka pe ri odâ no 2007. lîdz 2011. ga dam ðim

mçr íim no fe de râ lâ un re ìi onâ lâ bu dþe ta ti ka at vç lç­ti vien 1,2 mil jar di rub ïu, kas ne pâr sniedz 4% no vis a ne pie cie ða mâ fi nan sç ju ma. Sa gla bâ jot ðâ du in ves tî ci ju in ten si tâ tes tem pu, Ka ïi òin gra das ap ga ba la elek tro­ener ìç ti kas in fra struk tû ras re kon struk ci ja va rç tu ilgt ap mç ram 35–40 ga dus. Pa gai dâm gan nav pa ma ta paust op ti mis tis kas pro gno zes par re kon struk ci jas gai tas va­bû tç jâm iz mai òâm tu vâ ka jâ nâ kot nç – tâ jo ko da ma no­râ da Ka ïi òin gra das ap ga ba la ad mi nis trâ ci ja. Dau dzi ak­tu âli jau tâ ju mi sais tâs ar âr çjo elek tro ener ìi jas ap gâ þu in ten si fi kâ ci ju, tos tarp lie lu jau du iz do ða nu no mo der­niem ìe ne râ ci jas mez gliem. Kâ gal ve nais ðâds mezgls jâ min Bal ti jas AES, ku ras bûv nie cî bas pro jek ta lik te nis ðo brîd ir pil nî gi ne skaidrs.

Cen tra li zç tâ sil tum ap gâ deKa ïi òin gra das ap ga ba lam nav sa va cen tra li zç tâs

sil tum ap gâ des sek to ra at tîs tî bas plâ na, un ðâ da do ku­men ta iz strâ de arî nav ti ku si ini ci çta. Ne pilns mil jons Ka ïi òin gra das cen tra li zç tâs sil tum ap gâ des sis tç mas klien tu sa òem sil tum ener ìi ju no ap tu ve ni 1100 ne lie­liem sil tu ma avo tiem (tâ diem kâ ma zas jau das ðíid râ ku ri nâ mâ un da bas gâ zes kat lu mâ jas), ku ru eks plu atâ­ci jas pe ri ods vien re tu mis ne pâr sniedz trîs des mit, trîs­des mit pie cus ga dus. Vi sai liels Ka ïi òin gra das sil tum­ap gâ des seg ments at tie cas uz de cen tra li zç to ìe ne râ ci ju (ap tver 110 000 ap ga ba la ie dzî vo tâ ju). Dau dzâs Ka ïi­òin gra das ap ga ba la pað val dî bâs, kur iz vie to ti cen tra­li zç tâs sil tum ap gâ des tîk li, sil tu ma zu du mi trans por tç­ða nas tîk lâ sa sniedz un pat pâr sniedz 50%.

2005. ga dâ ti ka uz bû vçts Ka ïi òin gra das TEC2 pir­mais jaun ais ener go bloks, to mçr vçl ar vien vç ro ja mas pro blç mas un ne slçp tas biz ne sa in ter eðu sa dur smes starp ve câs sis tç mas, pro ti, iz klie dç tâs ma zas jau das ìe ne râ ci jas mez glu turp mâ kas eks plu atâ ci jas at bal stî­tâ jiem un jaun âs kâr tî bas pie kri tç jiem, ku ri vç las pçc ie spç jas ap jo mî gâ ku Ka ïi òin gra das sil tum ap gâ des zo­nu pie vie no ða nu re kon stru çta jai TEC­2.

Ðo brîd Ka ïi òin gra das TEC­2 pir mais re kon stru­çtais ener go bloks gan drîz pil nî bâ tiek eks plu atçts ti kai kon den sâ ci jas re þî mâ, pro ti, ða jâ ko ìe ne râ ci­jas sta ci jâ gal ve nais ak cents tiek likts vie nî gi uz elek tro ener ìi jas ra þo ða nu. Ir ap rç íi nâts, ka abu Ka ïi­

Pa ða ap ga ba la ener go ap gâ des va ja dzî bu no dro ði nâ ða­nai tiek da rîts viss ne pie cie ða mais, un tam nav ne kâ du ad mi nis tra tî vu vai teh no lo ìis ku ðíçr ðïu. Tur pre tî âr çjâs sa dar bî bas jau tâ jums ðo brîd ir ne skaid râks un daudz ma­zâk iz strâ dâts. Îpa ði ak tu âls un po li tis ki jû tîgs tas kïu va pe ri odâ, kad ti ka pa zi òots par Ka ïi òin gra das ap ga ba la plâ niem iz vie tot sa vâ te ri to ri jâ atom elek tro sta ci ju, ku ras jau das pirm âm kâr tâm plâ no tas ne ap ga ba la elek tro ener­ìi jas pað pa tç ri òa seg ða nai, ko veik smî gi no dro ði na Ka ïi­òin gra das TEC­2, bet gan sa ra þo tâs elek tro ener ìi jas eks­por tam uz Bal ti jas val stîm, Po li ju un pat Vâ ci ju.

Ðo brîd, lai uz la bo tu re ìi ona ener go ap gâ des dro ðî bu un pa aug sti nâ tu tâ ener go sis tç mas in teg ri tâ ti, Ka ïi òin gra­dâ tiek re ali zç ta vç rie nî ga 110 kV tîk la re kon struk ci ja, ku ras lai kâ, ci ta star pâ, Ka ïi òin gra das pil sç tâ vien pa­re dzçts uz bû vçt de vi òas jaun as apakð sta ci jas. Bûv nie cî ba

pa gai dâm ir pil nî bâ pa beig ta ti kai vie nâ no ob jek tiem, tur pre tî pâ rç jie as to òi ob jek ti at ro das da þâ dâs pro jek tç­ða nas un bûv nie cî bas sta di jâs. Tâ pat, vi sâ ap ga ba lâ pa­re dzçts uz bû vçt vçl 11 jaun as 110 kV apakð sta ci jas: di vas no tâm jau no do tas eks plu atâ ci jâ, bet de vi òas tiek vai nu pro jek tç tas, vai arî bû vç tas.

Arî 110 kV elek tro tîkls tiek mo der ni zçts, re kon stru çts un pa pla ði nâts, sa ska òâ ar re ìi ona ener go ap gâ des op ti­mi zâ ci jas stra tç ìi ju. Ie ce rçts, ka tu vâ ko pie cu ga du lai kâ re ìi onâ tiks iz bû vç tas trîs jaun as 110 kV lî ni jas, no ku râm vie na ðo brîd at ro das bûv nie cî bas sta di jâ, bet re kon stru­çtas tiks vien pa dsmit. Jâ pie bilst, ka re kon struk ci jas dar­bi pa gai dâm ir at lik ti. Tas gan ne no zî mç, ka Ka ïi òin gra­das ener ìç ti íi at kâp jas no vi sai in ten sî va jiem un re la tî vi îsâ ter mi òâ pa vei ca miem dar biem. No rit darbs pie 60 kV apakð sta ci ju un lî ni ju sprie gu ma pa aug sti nâ ða nas: tas no­zî mç, ka tu vâ ko ga du lai kâ tiks re ali zç ti pie ci ðâ di pro jek­ti, kas ie tver ne ti kai apakð sta ci ju re kon struk ci ju, bet arî ener go pâr va des in fra struk tû ras pil nî gu mo der ni zâ ci ju.

Tie sa gan, am bi ci ozie re ìi ona ener ìç ti kas mo der ni­zâ ci jas plâ ni, dau dzu eks per tu ska tî ju mâ, ir se vi dis kre­di tç ju ði, jo no tiem dar biem, ko bi ja pa re dzçts veikt lîdz 2012. ga da bei gâm, pil nî bâ un pa re dzç ta jâ ter mi òâ ti ka pa beig ti ti kai 5%. Lai no dro ði nâ tu Ka ïi òin gra das ap ga ba­la elek tro ap gâ des tîk la mo der ni zâ ci ju at bil sto ði jaun ajiem teh nis ka jiem un eks plu atâ ci jas dro ðî bas no sa cî ju miem, 2006. ga dâ ti ka lçsts, ka ðim mçr íim bû tu jâ at vçl vis maz 32,5 mil jar di Krie vi jas rub ïu. Mi nç tais ap joms, òe mot vç râ aiz va dî to 6–7 ga du fis kâ lâs svâr stî bas, 2013. ga da bei­

Apakðstaciju rekonstrukcija un jaunu gaisvadu elektrolîniju izbûve Kaïiòingradas apgabalâ veido daïu no apgabala energoinfrastruktûras modernizâcijas plâna. Attçlos: esoðo 110 kv apakðstaciju rekonstrukcija pie Sovetskas pilsçtas; jaunu gaisvadu lîniju balstu uzstâdîðana pie Kaïiòingradas.

2014/234 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

2014. ga da pir ma jâ pus ç AAS “Gaz prom” so la pa­beigt pro jek ta teh nis ki eko no mis ko audi tu, ku râ tiks vçr tç ta ne ti kai pro jek ta re ali zâ ci jas prak tis kâ un ìe o­ s tra tç ìis kâ liet de rî ba, bet arî tâ lo ma mai nî ga jâ Bal­ti jas re ìi ona gâ zap gâ des kon jun ktû râ. Lai arî po zi tî va teh nis ki eko no mis kâ iz vçr tç ju ma ga dî ju mâ kon cerns ir ap òç mies SDG ter mi nâ ïa pir mo kâr tu no dot eks plu atâ­ci jâ jau 2017. ga da bei gâs, to mçr ar pil nu jau du dar bî ba va rç tu sâk ties ti kai 2018. ga da no ga lç, kad bûs pil nî bâ pa beig ta ter mi nâ ïa un pa ze mes gâ zes krâ tu ves in fra­struk tû ras sa vie no ða na.

Ka ïi òin gra das pa ze mes gâ zes krâ tu ves pa pla ði nâ­ða nas pro jekts tiks pa kâ pe nis ki îs te nots lîdz 2025. ga dam, pa pla ði not krâ tu vi no 2 lîdz 14 da bas gâ zes uz­gla bâ ða nas vie nî bâm. Ðâ da krâ tu ves pa pla ði nâ ða nas stra tç ìi ja ie spç ja ma tâ dçï, ka krâ tu ve ie rî ko ta sâls ka­ver nâs, ne vis dziï ûdens ho ri zon ta slâ òos, kâ tas ir In­èu kal na pa ze mes gâ zes krâ tu ves ga dî ju mâ.

Tâ kâ Ka ïi òin gra das ap ga bals ìeo grâ fis ki ir no­da lîts no pâ rç jâs Krie vi jas te ri to ri jas, fak tis ki vei­do eks klâ vu un tâ ener go re sur su re zer ves ir ïo ti li mi tç tas, tad tra di ci onâ li tâ ap gâ de ar ne pie cie ða ma­jiem naf tas pro duk tiem ti ku si re ali zç ta pa jû ras ce­ïu, bet da bas gâ zes pie gâ des – vie nî gi pa ma ìis trâ lo da bas gâ zes cau ruï va du Min ska–Viï òa–Kau òa–Ka ïi­òin gra da. Pçc PSRS sa bru ku ma, sa brû kot arî vie no ta­jai gâ zap gâ des sis tç mai un naf tas pro duk tu lo ìis ti kai, Ka ïi òin gra das ap ga ba la ener go ap gâ des jau tâ ju mi kïu­vu ði ak tu âli ne vien Krie vi jâ, bet arî re ìi onâ lâ – Bal ti­jas val stu un Po li jas kon tek stâ.

Kaut gan lîdz ði nç jâ sa dar bî ba nav ïâ vu si uz ska tît, ka tre ðâs, ða jâ ga dî ju mâ ES, val stis, bû tu ie in te re sç tas Ka ïi òin gra das ap ga ba la “ener go izo lâ ci jâ”, to mçr da þi kai miò val stu sig nâ li, re aìç jot uz Bal ti jas AES un Ka ïi­òin gra das SDG ter mi nâ ïa bû ves ide jâm, Krie vi jas ener­ìç ti kas po li ti kas vei do tâ jus ve di na do mât, ka ne vien lo­kâ li, bet arî val stis ki sva rîgs uz stâ dî jums ir no dro ði nât al ter na tî vas Ka ïi òin gra das ener go re sur su pie gâ dçm caur tre ða jâm val stîm.

Leo Jansons

òin gra das TEC­2 ener go blo ku dar bi nâ ða na kon den sâ­ci jas re þî mâ ra da ik ga dç jus sil tum ener ìi jas zu du mus ap mç ram 5 milj. Gcal ap jo mâ, kas pâr sniedz vis a Ka­ïi òin gra das ap ga ba la sil tum ener ìi jas pa tç ri òu. Ta­jâ pa ðâ lai kâ Ka ïi òin gra das pil sç tas sil tum ener ìi jas ap gâ des kom pâ ni ja “Ka li nin grad tel po setj” sa vâs lo­kâ la jâs kat lu mâ jâs stun dâ sa ra þo ap mç ram 450–500 Gcal sil tum ener ìi jas, ðâ di ga dâ tç rç jot vçl pa pil dus 350 mil jo nus m3 da bas gâ zes. Ka ïi òin gra das ap ga ba la sil tum ap gâ des sis tç mâ da bas gâ zes pa tç riòð aiz va dî ta­jos des mit ga dos bi jis vi sai augsts, bet ta jâ pat lai kâ TEC­2 jaun ie ener go blo ki tiek eks plu atç ti kon den sâ ci­jas re þî mâ un tiek zau dç ta sa ra þo tâ sil tum ener ìi ja.

Pri mâ ro ener go re sur su pie gâ des ce ïu di ver si fi kâ ci jas mek lç ju mos

2013. ga da sep tem brî Ka ïi òin gra das ap ga ba la ad mi­nis trâ ci ja un AAS “Gaz prom” pa rak stî ja sa dar bî bas lî gu­mu, kas vçrsts uz sa ðíid ri nâ tâs da bas gâ zes im por ta ter­mi nâ ïa pro jek ta at tîs tî ða nu. Sa ska òâ ar ðo do ku men tu ap ga ba la va dî ba ap òe mas sniegt AAS “Gaz prom” vi su ne pie cie ða mo ad mi nis tra tî vo at bal stu veik smî gai pro­jek ta plâ no ða nai, kâ arî to prak tis ko pa sâ ku mu or ga ni­zç ða nai, kas sais tî ti ar SDG ter mi nâ ïa un tâ ap sais tes in fra struk tû ras pro jek tç ða nu un iz bû vi.

Tiek lçsts, ka caur Ka ïi òin gra das SDG ter mi nâ li ik ga du va rç tu im por tçt 10 mil jo nus ton nu SDG, kâ re zul tâ tâ tik tu bû tis ki ma zi nâ ta vai nâ kot nç pat no­vçr sta ðî Krie vi jas Fe de râ ci jas eks klâ va gâ zap gâ des at ka rî ba no tre ða jâm – ða jâ ga dî ju mâ Eiro pas Sa vie­nî bas – val stîm. To mçr nav pa mats uz ska tît, ka ðis pro­jekts va rç tu pil nî bâ aiz stât da bas gâ zes pie gâ des caur Lie tu vas te ri to ri ju. Tâ pirms ne pil niem pie ciem ga diem – 2009. ga dâ ti ka pa beigts vç rie nî gais ma ìis trâ lâ da­bas gâ zes cau ruï va da Min ska–Viï òa–Kau òa–Ka ïi òin­gra da jau das pa lie li nâ ða nas pro jekts, ðî pie gâ des ce ïa ko pç jai caur lai dî bai pie au got lîdz 2,5 mil jar diem m3

da bas gâ zes/ga dâ, kâ arî re kon stru çta un mo der ni zç ta gâ zes kom pre so ru sta ci ja “Kras noz na men ska ja”.

Vis i ðie pa sâ ku mi, lî dzî gi kâ Ka ïi òin gra das pa ze­mes gâ zes krâ tu ves pirm âs kâr tas no do ða na eks plu­atâ ci jâ pçr na jâ ga dâ, un ap òem ða nâs lîdz 2017. ga dam (ie skai tot) re ali zçt SDG bûv nie cî bas plâ nu, ir da ïa no 2013. ga dâ ap stip ri nâ tâ “Ka ïi òin gra das ap ga ba la dro­ðas da bas gâ zes pie gâ des rî cî bas plâ na” (Соглашение о взаимопонимании и сотрудничестве при реализации проекта строительства регазификационного терминала СПГ в Калининградской области на побережье Балтийского моря; The Action Plan for Se-curing Reliable Gas Supply to the Kaliningrad Region). Plâ na stûr ak mens ir da bas gâ zes pie gâ des ce ïu di ver­si fi kâ ci ja Ka ïi òin gra dâ, ko no dro ði nâs SDG ter mi nâ ïa iz bû ve, un ilg tspç jî gas ener ìç ti kas po li ti kas ilg ter mi òa plâ no ða na gâ zap gâ des âr çjâs at ka rî bas ma zi nâ ða nai.

Ka ïi òin gra das ener ìç ti kas eks per ti uz ska ta, ka SDG ter mi nâ ïa bû ve bû tu la bâ kais un efek tî vâ kais veids, kâ pa nâkt re ìi ona pri mâ ro ener go re sur su ap gâ des dro ðî­bas pa aug sti nâ ða nu par te ju 100%, jo jaun â ter mi nâ­ïa in teg râ ci jai jau eso ða jâ da bas gâ zes ap gâ des sis tç mâ ne bû tu va ja dzî gas fun da men tâ las fi nan ðu in ves tî ci jas. Jaun â ter mi nâ ïa caur lai dî ba die nâ bû tu vis maz 9 mil jo­ni m3 da bas gâ zes, to mçr ga lî gais lç mums par ter mi nâ ïa vei du un im por ta jau du pa gai dâm nav pie òemts.

Kaïiòingradas TEC-2 rekonstrukcija ir viens no vçrienîgâkajiem apgabala enerìçtikas investîciju projektiem, kas realizçts aizvadîtajâ desmitgadç. Ðobrîd, ceïâ uz elektroenerìijas ìenerâcijas paðpietiekamîbu, tieði ðim bâzes jaudu mezglam atvçlçta noteicoðâ loma Kaïiòingradas apgabala lokâlajâ elektorenerìijas raþoðanâ. Attçlâ: Kaïiòigradas TEC-2 ìenerâcijas iekârtas.

E&P

2014/2 35ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

AS “Sadales tîkls” (ST) kâ elektroenerìijas piegâdes uzòçmumam ir svarîga ikvienam klientam sniegtâ pakalpo­juma kvalitâte un katra piegâdâtâ elektroenerìijas kilovat­stunda, tâdçï ikdienâ tiek veikts nozîmîgs preventîvo tehnis­ko darbu kopums, turpinâtas iesâktâs vidçja un ilga termiòa attîstîbas un investîciju programmas: lîniju automatizâcija, vidçjâ sprieguma jaudas slçdþu automatizâcija, gaisvadu elektrolîniju pârbûve kabeïu lînijâs, elektrolîniju un transfor­matora apakðstaciju rekonstrukcija, dispeèervadîbas sistçmas modernizâcija. Intensîvi tiek veikti elektrolîniju traðu tîrîðanas darbi. Realizçto programmu mçríis ir nodroðinât uzòçmuma klientiem nepârtrauktu, droðu un kvalitatîvu elektroenerìijas piegâdi un maksimâli samazinât bojâjumu skaitu elektrotîklâ, uzlabojot tâ droðumu.

Lai klientiem nodroðinâtu kvalitatîvu elektroapgâdi, AS “Sadales tîkls” ir svarîga elektroapgâdes droðumu raksturojoðo indeksu – elektroapgâdes pârtraukumu bieþums (SAIFI) un ilgums (SAIDI) – mçrítiecîga samazinâðana. 2013. gadâ neplânotu pârtraukumu SAIFI bija 2,91 reize, bet SAIDI – 192 min. uz katru ST elektrotîklam pieslçgto klientu.

Analizçjot sîkâk indeksa veidoðanos, var secinât, ka bojâjumi 20 kV elektrolînijâs, kas pamatâ ir kailvadu izpildîjumâ, veido 72% no SAIFI un 60% no SAIDI. Kopçjais vidsprieguma lîniju garums Latvijâ ir 35 000 km (sk. 1. att.).

Turpinot analîzi, redzams, ka 76% bojâjumu 20 kV elektrolînijâs izraisa dabas apstâkïi, t. i., spçcîga vçja ietekmç elektrolînijâs iegâzti koki, traðu malâs augoðo koku zari, kas nav pârsteigums, jo vairâk nekâ 50% Latvijasteritorijas klâj meþa zemes (sk. 2. att.). Eiropas valstu vidû Latvija ierindojas 4. vietâ pçc meþa zemes îpatsvara attiecîbâ pret kopçjo valsts teritoriju, ðai ziòâ atpaliekot tikai no Zviedrijas, Somijas un Ðveices. Bojâjumu analîzç nav òemti vçrâ îslaicîgi pârejoðie bojâjumi (< 3 min.), kas visbieþâk rodas vçja ietekmç elektrolînijâ ieliektu zaru dçï. 2013. gadâ ST kopumâ uzskaitîti ~ 7 000 îslaicîgo pârtraukumu.

Kopð 2011. gada AS “Sadales tîkls” ir uzsâkusi mçrítiecîgu 20 kV gaisvadu lîniju pârbûvi uz kabeïlînijâm teritorijâs, kur elektrolînija ðíçrso meþu, tomçr ðâds tehniskais risinâjums visur nav pielietojams, turklât tâ izmaksas ir daudz augstâkas nekâ kailvadu elektrolîniju izbûvei. “Bija jâmeklç alternatîvs risinâjums,” stâsta

Dubultâs izolâcijas vada integrçðanas programma AS “Sadales tîkls” elektrotîklâ

AS “Sadales tîkls” veiktais eksperiments Saldus novada Ziròu pagastâ

1. attçls. vidsprieguma elektrolîniju konstrukcijas veids.

Kailvadu lînijas78 %

Kabeïu lînijas19 %

Izolçti vadi3%

2014/236 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

Ilze Rubene, AS “Sadales tîkls” preses sekretâre

ST Tîklu aktîvu pârvaldîbas direk­tors Andris Bçrziòð, uzsverot, ka kailvadu izolçðana, kas pazîstama jau vairâkus gadu desmitus, nav sniegusi vçlamo rezultâtu. “Veicot padziïinâtu citu valstu izolçto vadu pielietoðanas pieredzes izpçti, secinâjâm, ka 20 kV gaisvadu lînijâs jâpielieto dubultas izolâcijas vadi.” Dubultâs izolâcijas vada (sk. 3. att) risinâjumu jau sekmîgi izmanto visâ Skandinâvijâ, Apvienotajâ Karalistç, Austrâlijâ, Jaunzçlandç u. c. valstîs. Ðâdi tiek stiprinâts elektrotîkla droðums, jo maksimâli samazinâs bojâjumi zaru pieskarðanâs un nelielu koku uzkriðanas dçï un letâla iznâkuma gadîjumi, cilvçkam nonâkot kontaktâ ar spriegumaktîvu gaisvadu lîniju.

Dubultâs izolâcijas CCSX vada un vienslâòa izolâcijas vada CC (PAS/SAX) atðíirîbu salîdzinâjums:

A­ pusvadîtâja slânis, kas izveido homogçnu elektrisko lauku ap vadîtâju, ja tas nonâcis saskarç ar citu potenciâlu, piemçram, koku vai traversu;

B­ XLPE izolâcijas slânis, kas pa­rasti tiek pielietots pazemes kabeïiem;

C­ atseviðís mehâniskâs aizsardzîbas PE apvalks, kas kalpo arî kâ sekundârâ izolâcija CCSX vada gadîjumâ.

2. attçls. Meþu teritoriju îpatsvars Eiropas valstîs. Avots: State of Europe’s Forests 2011 report

3. attçls. Elektriskâ lauka kontrolç ar pusvadoðo slâni un bez pusvadoðâ slâòa ap strâvvadoðo dzîslu.

CCSX CC

Meþu platîba (milj. ha) un îpatsvars (%) no kopçjâs valsts platîbas

Meþu platîbas îpatsvars (%)

Meþu platîba (milj. ha)

Zeme Zeme

2014/2 37ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

0-1516-3031-4546-6060-100

3.5

Testi laboratorijâ un eksperiments Saldus novada Ziròu pagastâ

Testi laboratorijâ

AS “Latvijas elektriskie tîkli” augstsprieguma laboratorijâ tika veikti spriegumizturîbas testi, lai pârliecinâtos par vada izolâcijas izturîbu, nonâkot kontaktâ ar citu potenciâlu, un izlemtu par dubultâs izolâcijas vada pielietoðanu (sk. 4. att.).Standarts LVS EN 50397 paredz, ka CCSX vadam jâiztur 20 kV pârbaude èetru stundu garumâ. Spriegumizturîbas testi tika sekmîgi veikti ar 20% augstâku spriegumu – 24 kV, nesamazinot testu ilgumu – 4 stundas. Tests pçc ekvivalentâm prasîbâm tika veikts arî agrâk iz­mantotajam izolçtajam vadam ar vienu izolâcijas slâni – PAS/SAX, un rezultâti liecinâja, ka pie 24 kV sprie­guma pçc 35 minûtçm tika caursista vada izolâcija. Eksperimenta turpmâkajâ gaitâ dubultas izolâcijas vada testu sprieguma lîmenis tika pacelts lîdz 36 kV un noturçts vçl 5 min., un, tikai paaugstinot spriegumu lîdz 50 kV un noturot 1 min., CCSX vada izolâcija tika caursista. Jâatzîmç, ka 20 kV lînijâ fâzes spriegums ir 11,6 kV, bet starpfâzu spriegums – 20 kV.

Eksperiments Ziròos

Eksperimenta vieta Ziròu pagastâ netika izvçlçta nejauði. Vidçjâ sprieguma elektrolînijas 9 km garâ nozare atrodas 24 km attâlumâ no apakðstacijas Nr. 58 “Kûmas”. Elektrolînijas izbûve veikta 1977. gadâ, bet tâs nozare pagarinâta 1983. gadâ un pârsvarâ ðíçrso meþainu teritoriju. Nozarç bija nepiecieðams remonts, kas veikts ~ 550 m garumâ, pielietojot dubultâs izolâcijas vadu CCSX 70 AL3 WK. Aiz remontçjamâ posma atrodas septiòi AS “Sadales tîkls” klienti.

Eksperimenta laikâ 20 kV lînijâ uz vadiem, nenoòemot izolâciju, tika uzlikts pârnesamais zemçjums, imitçjot metâlisku kontaktu ar zemi, un mâkslîgi iegâzts koks (sk. 5. att). Pçc tam lînija tika atstâta darbâ uz 4 stundâm. Kâ prognozçts, ðajâ laika periodâ lînijâ nenotika îsslçgums un arî apakðstacijâ “Kûmas” uzstâdîtajâm releju aizsardzîbas automâtikas iekârtâm neradâs aiz­domas, ka tîklâ pastâv avârijas reþîms un lînija bûtu jâatslçdz. Krîtoðais koks nebija saðíiebis vai kâ citâdi mehâniski bojâjis lîniju, kas skaidrojams arî ar îsâku balstu pielietoðanu, saglabâjot to paðu gabarîtu lîdz zemei.

Pielietojot dubultâs izolâcijas vadu gaisva­du elektrolîniju izbûvç un atsakoties no kailvadu lîniju izbûves, papildus jau iesâkto vidçja un ilga termiòa attîstîbas un investîciju programmu nori­sei prognozçts, ka 10 gadu periodâ neplâna SAIFI samazinâsies par 40%, bet SAIDI samazinâsies lîdz 120 minûtçm.

4. attçls. vada izolâcijas izturîbas pârbaude saskaòâ ar LvS EN 50397 standartu, iegremdçjot vadu ûdenî un pieliekot 24 kv spriegumu 4 h.

5. attçls. Lînijâ iegâzts koks nerada elektroapgâdes traucçjumus klientiem.

2014/238 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

Risinâjuma izmantoðanas nosacîjumi un pieredze

ST valdes loceklis Signis Rîns atzîst, ka, rûpçjoties par elektroapgâdes kvalitâti un droðumu, izolçtu gaisvadu izmantoðana elektroapgâdes tîkla atjaunoðanâ ir ekonomiski efektîvâkais risinâjums, lai uzturçtu un atjaunotu vidçjâ sprieguma gaisvadu elektrolînijas meþainos Latvijas apvidos. “Izvçrtçjot pieredzi Skandinâvijas valstîs, kur praktiski tiek izmantots ne vairs kailvads, bet gan dubultâs izolâcijas vads, esam atraduði vispiemçrotâko tehnisko risinâjumu, lai nodroðinâtu nepârtrauktu elektroapgâdi situâcijâs, kad gaisvadu lînijai pieskaras koku zari, lauksaimniecîbas un meþistrâdes tehnika, makðíernieki ar savu inventâru, kâ arî putni. Ðâda tehniskâ risinâjuma ievieðana paaugstinâs gan elektroapgâdes kvalitâti, gan klientu, îpaði lauksaimniecîbas un meþizstrâdes darbu veicçju, droðîbu.”

Skaidro ST Tîklu aktîvu pârvaldîbas funkcijas elektroinþenieris Mareks Zviedrîtis: “Vidçjâ sprieguma gaisvadu elektrolînijâs dubultâs izolâcijas vada izmantoðana 20 kV elektrotîklâ tiek izvçrtçta kâ kabeïu lîniju alternatîva daþâda veida teritorijâs, sâkot ar aizaugoðâm pïavâm un beidzot ar meþainâm teritorijâm ar samçrâ nelielu koku blîvumu, kâ arî lauksaimniecîbas zemes ðíçrsojoða elektrotîkla izbûvç. Meþos, purvainâs teritorijâs un grûti sasniedzamâs vietâs primârais un droðâkais tehniskais risinâjums ilgtermiòâ ir kabeïu lîniju izbûve.”

Klientu ieguvumi

Mazâk pârtraukumu, jo lînija var ilgstoði bût kontaktâ ar koku, traversu vai citu potenciâlu < 20 kV.20 kV tîklâ ap vadiem veidojas elektriskais lauks, kas koncentrçjas vietâ, kur vada tieðâ tuvumâ parâdâs cita

vide vai potenciâls, piemçram, brâzmaina vçja ietekmç nolûzis koks vai elektrolînijâ ieíçries zars. Òemot vçrâ, ka strâvu vadoðo vada dzîslu apòem pusvadîtâja slânis, kas kontrolç elektrisko lauku, ir vajadzîgs ilgs laiks, lai izveidotos îsslçgums. Izmaiòas apkârtçjâ vidç neveido papildu pârtraukumus.

Elektrolînijas bûve un ìeogrâfiskâ vide laika gaitâ var mainîties; piemçram, lauksaimniecîbâ izmantojamâ zeme, kas netiek apstrâdâta, 10 gadu periodâ var aizaugt vai pârpurvoties. Izmantojot dubultâs izolâcijas vadu elektrolîniju izbûvç, maksimâli samazinâs apkârtçjâs vides izmaiòu ietekme uz lîniju ekspluatâcijas nodroðinâðanu. Klienta ikdienas darbus netraucç îslaicîgi (<3 min.) elektroapgâdes pârtraukumi.

Vçja brâzmu laikâ koku zaru pieskarðanâs elektrolînijas vadiem nerada îslaicîgu elektrolînijas atslçgðanos ar tai sekojoðu automâtikas nostrâdi un elektroapgâdes atjaunoðanu. Lielâka droðîba lauksaimniecîbas tehnikai un lieliem putniem.

Dubultâs izolâcijas vada izmantoðana 20 kV lîniju izbûvç palielina elektrodroðîbu gadîjumos, kad, neievçrojot Aizsargjoslu likumâ noteiktos ierobeþojumus par darbu elektrolîniju tuvumâ, lauksaimniecîbas tehnika, ku­ras tehniskais izpildîjums daþkârt ievçrojami pârsniedz likumâ noteikto 4,5 m gabarîtu augstumu, pieskaras elektrolînijas vadiem, radot îsslçgumu. Savukârt lielie putni, kas klajâ laukâ elektrolîniju balstus izmanto kâ apkârtnes novçroðanas augstâkos punktus, bieþi iet bojâ, izraisot îsslçgumu, jo putna spârnu vçziens ir pie­tiekami plats, lai vienlaicîgi pieskartos 2 no 3 elektrolînijas vadiem. Izmantojot dubultâs izolâcijas vadu, tiek samazinâti putnu izraisîti bojâjumi un saglabâta putna dzîvîba.

ST ieguvumi

Vienkârðâka elektrotîkla aizsardzîba.Izmantojot dubultâs izolâcijas vadu, tiek samazinâtas elektrotîklâ veiktâs automatizâcijas darbîbas. Îslaicîgo

bojâjumu ietekmes samazinâðanai tiek izmantoti daþâdi releju aizsardzîbas un pârslçgðanâs algoritmi, lai bojâjumu gadîjumâ sistçma automâtiski mçìinâtu atjaunot elektroapgâdi, un tikai pçc vairâkkârtîgiem nesekmîgiem mçìinâjumiem tiek iesaistîta operatîvâ izbraukumu brigâde bojâjuma lokalizçðanai. Vieglâk sasniedzams lînijas gabarîts.

Izolçtâ vada lînijai vadi tiek izvietoti kompaktâk vienâ plaknç, horizontâli virs balsta, nevis izbûvçti vertikâli uz kâðiem daþâdos augstumos kâ kailvadu elektrolînijâ. Elektrolînijas izbûvç 12 m balstu vietâ, lietojot dubultâs izolâcijas vadu, ir iespçjams izmantot 10 m garus balstus, nemainot lînijas vadu augstuma gabarîtu pret zemi. Îsâki lînijas balsti padara lîniju mehâniski izturîgâku.

Lînijas smaguma centrs atrodas par aptuveni 2 m zemâk – tas lîniju padara mehâniski izturîgâku pret krîtoðiem kokiem. Vienkârði ilustrçjot situâciju, salauzt garu zîmuli ir vieglâk nekâ îsu! Îsâku balstu pielietoðana elektrolîniju izbûvç atvieglo to uzglabâðanu un loìistiku uz objektiem.

Video materiâls par eksperimentu Saldus novada Ziròu pagastâ pieejams AS “Sadales tîkls” sociâlâs platformas Youtube kontâ Sadales tîkls. E&P

2014/2 39ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìija

misku labumu no Baltijas tirgus, vienlaikus liedzot Baltijas tirgus dalîbniekiem gût ekonomisku labu­mu no Krievijas tirgus.

Vçl jâpiemin, ka Krievijas iekðçjâ elektroenerìijas tirgû ir ieviests tâ saucamais kapacitâtes tirgus, kas nodroðina iespçju gût papildu ienâkumus par jaudas nodroðinâðanu elektrostacijâm, kas piedalâs pîía slodþu segðanâ. Tâ kâ Baltijâ un Skandinâvijâ ðâds kapacitâtes tirgus nepastâv, tirgus modeïu atðíirîbas nereti rada eko­nomiski neloìiskas elektroenerìijas tirdzniecîbas plûsmas starp Krievi­jas un Eiropas tirgiem. Piemçram, augstu Somijas tirgus cenu perio­dos piegâdes no Krievijas var bût neadekvâti zemas.

Krievijas raþotâji nemaksâ par CO2 emisijâm

Nozîmîgu konkurences nevien­ lîdzîbu starp elektroenerìijas raþotâjiem Baltijas valstîs un Krievijâ rada ar CO2 (ogïskâbâs gâzes) emisijâm saistîtâs izmaksas. Eiropas Savienîbas vides politika paredz CO2 emisiju pakâpenisku samazinâðanu ar ekonomisku stimulu palîdzîbu, proti, elektroenerìijas raþotâjiem ir jâmaksâ par emitçto CO2 daudzu­mu, pçrkot CO2 emisiju kvotas. Tâpçc Eiropas Savienîbas dalîbvalstîs gâzes, ogïu un cita fosilâ kurinâmâ elektrostacijâm CO2 emisijas kvotu izmaksas veido nozîmîgu raþoðanas

Baltijas tirgus atvçrts, bet Krievijas – slçgts

Baltijas elektroenerìijas tir­gus ir pilnîbâ atvçrts Krievijas elektroenerìijas uzòçmumiem. Pro­ti, elektroenerìijas raþotâji Krievijâ var brîvi pârdot elektroenerìiju Nord Pool Spot birþâ Baltijâ pe­riodos, kad tirgus cena sasniedz salîdzinoði augstu lîmeni. Un otrâdi – Krievijas tirgus dalîbnieki var sev izdevîgos periodos brîvi pirkt elektroenerìiju Nord Pool Spot birþâ un tad eksportçt to uz Krieviju. Tajâ paðâ laikâ Krievijas elektroenerìijas tirgus ir pilnîbâ slçgts Balti­jas tirgus dalîbniekiem, jo visu pârvades lîniju jaudu starp Balti­jas un Krievijas energosistçmâm Krievijâ kontrolç viens nacionâlais monopoluzòçmums. Tâtad Baltijas valstu elektroenerìijas tirgus dalîbnieki nevar pirkt un pârdot elektroenerìiju Krievijas birþâ. Lai tirgotu elektroenerìiju Krievijas tirgû, vienîgâ iespçja ir tirgoties ar Krievijas monopoluzòçmumu par tâ noteiktajâm cenâm, bet ne par Krievijas birþas cenâm.

Neskatoties uz to, ka Krievijas elektroenerìijas raþotâjiem jau ir bûtiskas priekðrocîbas piekïuvei lçtâkiem energoresursiem, Krie­vijas raþotâjiem ir privilçìijas vçl arî tirdzniecîbâ. Ðî nevienlîdzîgâ tirgus atvçrtîba rada Baltijas tirgus dalîbniekiem nozîmîgus zaudçjumus, turpretî Krievijas monopoluzòçmums gûst ekono­

Konkurence ir efektîva tirgus pamats

Elektroenerìijas tirgus atvçr­ ðanas galvenais mçríis ir radît sabiedrîbai ieguvumus, stimulçjot energoapgâdes uzòçmumus strâdât efektîvi un inovatîvi. Nepiecieðamos stimulus var radît, ievieðot konkurenci. Ja energouzòçmums nestrâdâ pie­tiekami efektîvi un inovatîvi, tad konkurences apstâkïos tas ir pakïauts tirgus daïas zaudçðanas vai pat bankrota riskam. Vienlai­kus tirgus paver iespçju gût peïòu, ja uzòçmums strâdâ labâk par kon­kurentiem. Apstâkïos, kad tirgus modelis nenodroðina vienlîdzîgu konkurenci, tirgus atvçrðana var arî neradît sabiedrîbai ieguvumus un samazinât energouzòçmumu efektivitâti.

Elektroenerìijas sektorâ efek­ tîvas konkurences pamatâ ir visu tirgus dalîbnieku vienlîdzîgas iespçjas piekïût pârvades sistçmai.

Baltijâ elektroenerìijas tirgus darbojas jau vairâkus gadus, taèu joprojâm pastâv nevienlîdzîga kon­kurence starp Baltijas un Krie­vijas piegâdâtâjiem. Krievijas energouzòçmumiem ir priviliìçta tirgus pozîcija èetrâs jomâs, kas saistîtas ar Baltijas un Krievijas tirgu atvçrtîbu, atbildîbu par CO2 emisijâm un piekïuvi pârvades tîklam. Ðajâ rakstâ aplûkotas tieði ðîs problemâtiskâs jomas.

Dr. sc. ing. Gatis Junghâns

Baltijas elektroenerìijas raþotâju konkurence kïûst nevienl îdzîgâka pret raþotâjiem ârpus Eiropas Savienîbas

2014/240 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìijas tirgus

enerìijas cena bija ap 23,19 EUR/MWh, bet Lietuvâ – 48,03 EUR/MWh. Krievijas piegâdâtâjs pârdeva elektroenerìiju Lietuvas birþâ, nepçrkot pârvades jaudu birþas izsolç un paturot tirgus cenu starpîbu kâ peïòu. Tas nostâda Krievijas piegâdâtâju labâkâ kon­kurences pozîcijâ attiecîbâ pret raþotâjiem Baltijas valstîs.

un Lietuvu noslogo gan Baltijas ârçjos starpsavienojumus uz Krie­viju un Baltkrieviju, gan Baltijas iekðçjo starpsavienojumu no Igau­nijas uz Latviju, taèu pârvades sistçmas operatori nodroðina Krievijas piegâdâtâjam iespçju lie­tot ierobeþotos starpsavienojumus bez jebkâdas maksas. Piemçram, 11. martâ Krievijas tirgû elektro­

izmaksu pozîciju. Kaut arî CO2 emi­sijas kvotu tirgus cena ðobrîd ir sa­ mazinâjusies lîdz aptuveni 7 EUR/t, tâ bûtiski ietekmç elektrostaciju konkurçtspçju. Daþâdu tehnoloìiju elektrostacijâs CO2 emisijas par kat­ru saraþoto elektroenerìijas mega­vatstundu svârstâs no aptuveni 0,25 tonnâm gâzes koìenerâcijas stacijâs lîdz pat 1,2 tonnâm Igaunijas degak­mens elektrostacijâs.

Krievijas raþotâjam, kas pârdod elektroenerìiju Baltijas tirgû, nav jâmaksâ par CO2 emisijâm, kas tam nodroðina ievçrojamu raþoðanas iz­maksu priekðrocîbu attiecîbâ pret raþotâjiem Baltijas valstîs, kâ arî ci­tiem Eiropas Savienîbas raþotâjiem.

Nevienlîdzîga piekïuve starpsavienojumiem

Vienlîdzîga piekïuve pârvades tîkla infrastruktûrai ir brîva un efektîva elektroenerìijas tir­gus pamatprincips. Starpsavie­nojumu izmantoðanas kârtîbu tirgus apstâkïos reglamentç Ei­ropas Parlamenta un Padomes Regula (EK) Nr. 714/2009 par nosacîjumiem attiecîbâ uz piekïuvi tîklam elektroenerìijas pârrobeþu tirdzniecîbâ. Ierobeþotas pârvades jaudas vietâs pârvades sistçmas operatoriem jâorganizç pârvades jaudas izsoles. Ðî iemesla dçï Baltijâ tika ieviests Skandinâvijas tirgus modelis Nord Pool Spot, kura ietva­ros starpvalstu pârvades jaudas tiek izsolîtas katru dienu tâ sauktajâs netieðajâs izsolçs. Birþas cena ie­tver gan elektroenerìijas cenu, gan pârvades jaudas izsoles cenu.

Attçlâ ir parâdîts, kâ netieðajâ izsolç veidojâs pârvades jaudas cena uz Igaunijas un Latvijas robeþas vienâ dienâ – 2014. gada 11. martâ. Tâ kâ ðajâ dienâ uz Igau­nijas un Latvijas robeþas pastâvçja pârvades jaudas ierobeþojums, tad Igaunijâ veidojâs zemâka cena nekâ Latvijâ un Lietuvâ, kas importçja elektroenerìiju no Igaunijas un Skandinâvijas. Latvijas patçrçtâjam ðajâ dienâ elektroenerìijas iegâdes izmak­sas birþâ bija 48,03 EUR/MWh, ko nosacîti veidoja 28,74 EUR/MWh elektroenerìijas komponente un 19,29 EUR/MWh pârvades maksas komponente. 2013. gadâ Igaunijas un Latvijas pârvades sistçmu ope­ratori ðâdu netieðo izsoïu rezultâtâ guva ap 25 milj. EUR ieòçmumus.

Krievijas piegâdes uz Latviju

Igaunija Latvija

Cena Cena

48,03

28,74

19,29 EUR EE-> Lv

pârvades maksa

MW MW

11.03.2014

Pârvades maksas veidoðanâs uz Igaunijas un Latvijas robeþas. Cenu avots: Nord Pool Spot

2014/2 41ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìijas tirgus

jaudas pieðíirðanas metode nedrîkst radît atseviðíu tir­gus dalîbnieku diskriminâciju. Pârvades jaudas lietoðana tiek nodroðinâta augstâkâs vçrtîbas piedâvâjumiem;

pârvades jaudas pieðíirðanas metodei jâveicina konkurence.

Skaidri redzams, ka Krievijas–Latvijas pârvades jaudas ekskluzîva bezmaksas rezervçðana Krievijas piegâdâtâjam neatbilst ðai regulai, proti, Krievijas–Latvijas pârvades jaudas bezmaksas pieðíirðana Krie­vijas piegâdâtâjam ir neizprotams solis no pârvades sistçmas opera­toru puses, jo pârvades sistçmas operatoru viens no pamatuzdevu­miem ir nodroðinât vienlîdzîgu piekïuvi pârvades sistçmai visiem tirgus dalîbniekiem, mazinât tirgus koncentrâciju un veicinât konku­renci. Ðâdi konkurences kropïojumi sabiedrîbai rada ievçrojamus zaudçjumus, jo apgrûtina jau­nu konkurçjoðu piegâdâtâju ienâkðanu tirgû un mazina intere­si investçt jaunâs elektrostacijâs. Tâpçc ðo problçmu apzinâðanai un novçrðanai vajadzçtu bût pârvades sistçmas operatoru un nacionâlo Regulatoru darâmo darbu saraksta augðgalâ.

no Latvijas uz Krieviju, pârvades sistçmas operators nepalielina kopçjo piegâþu jaudu uz Latviju un Lietuvu, bet tâ vietâ samazina pieejamo tirdzniecîbas jaudu no Skandinâvijas un Igaunijas tir­gus uz Krievijas piegâþu jaudas palielinâðanas rçíina. Rezultâtâ reìionâ tiek paaugstinâta tir­gus koncentrâcija, palielinâta atseviðía piegâdâtâja tirgus daïa un samazinâtas piegâdes no konkurçjoða tirgus.

Pârvades jaudas pieðíirðanas metode kropïo konkurenci

Eiropas Parlamenta un Pado­mes Regula (EK) Nr. 714/2009 nosaka skaidrus principus, kas jâievçro pârvades sistçmas ope­ratoriem, nodroðinot piekïuvi tîklam elektroenerìijas pârrobeþu tirdzniecîbai. Lûk, daþi no ðiem principiem: pârvades jauda nevar tikt

pieðíirta individuâliem darîjumiem vai piegâdâtâjiem;

ierobeþotai pârvades jaudai tir­gus dalîbnieki var piekïût, tikai pçrkot to izsolç;

Bezmaksas pârvades tiesîbas – tikai Krievijas piegâdâtâjam

Papildus jau minçtajâm trim diskriminâcijas formâm ðogad aktualizçta vçl viena. Ierobeþotas Igaunijas–Latvijas pârvades lîniju jaudas dçï Latvijâ un Lietuvâ elektroenerìijas tirgus cena kopumâ ir augstâka nekâ Igaunijâ. Igaunijâ jau ir ieviests finanðu tirgus, kur Nasdaq OMX birþâ iespçjams slçgt elektroenerìijas cenas nofiksçðanas darîjumus. Turpretî Latvijâ un Lietuvâ finanðu tirgus joprojâm nepastâv, tâpçc elektroenerìijas piegâdâtâjiem, kas pamatâ pârdod patçrçtâjiem elektroenerìiju par nemainîgu cenu, nav iespçju nodroðinâties pret elektroenerìijas iegâdes cenu svârstîbâm birþâ. Lai radîtu cenu nodroðinâjuma instru­mentus, kopð 2013. gada decem­bra Igaunijas un Latvijas pârvades sistçmu operatori izsoïu veidâ sâkuði pârdot pârvades tiesîbas uz Igauni­jas un Latvijas robeþas nâkotnes pe­riodiem. Pârvades tiesîbu izsoles dod iespçju Baltijas tirgus dalîbniekiem nodroðinâties pret neplânotâm Igau­nijas un Latvijas birþas cenu starpî­ bas svârstîbâm. 2013. gada decembrî sistçmu operatori pârdeva pârvades tiesîbas 50 MW apmçrâ visam 2014. gadam par 6,35 EUR/MWh. Paðlaik sistçmu operatori kat­ru mçnesi izsolç piedâvâ papildu 150 MW pârvades tiesîbas uz Igau­nijas un Latvijas robeþas. Piemçram, 2014. gada martâ sistçmu operatori pârdeva 150 MW pârvades tiesîbas par 6,21 EUR/MWh.

Tajâ paðâ laikâ Krievijas piegâdâtâjam pârvades tiesîbu pirkðana izsolçs nav nepiecieðama, jo pârvades sistçmu operatori rezervç Krievijas piegâdâtâjam bezmaksas opciju izmantot starpsavienojumu jaudu no Krievijas. Piemçram, Lat­vijas pârvades sistçmas operators Krievijas piegâdâtâjam nodroðina bezmaksas iespçju izmantot Krie­vijas–Latvijas starpsavienoju­mu jaudu ap 300 MW apmçrâ elektroenerìijas piegâdçm uz Latvi­ju. Ja Krievijas piegâdâtâjs izmanto Krievijas–Latvijas pârvades jaudu, tad par izmantotâs jaudas apjo­mu tiek samazinâta tirdzniecîbai pieejamâ pârvades jauda pârçjiem tirgus dalîbniekiem no Igaunijas uz Latviju. Rezervçjot Krievijas piegâdâtâjam bezmaksas jaudu

Pârvades jaudas pieðíirðanas pretlikumîgie aspekti

Regulas (EK) Nr. 714/2009 noteik­tie pârvades jaudas pieðíirðanas principi

Krievijas – Latvijas pârvades jaudas rezervçðanas Krievijas piegâdâtâjam Latvijâ atbilstîba Regulai (EK) Nr. 714/2009

Pârvades jauda nevar tikt pieðíirta individuâliem darîjumiem vai piegâdâtâjiem.

Regulai neatbilst. Pârvades jauda tiek iedalîta piegâdçm no Krievijas, ko kontrolç viens monopoluzòçmums.

Ierobeþotai pârvades jaudai tirgus dalîbnieki var piekïût, tikai pçrkot to izsolç.

Regulai neatbilst. Krievijas piegâdâtâjam pârvades jauda tiek rezervçta bez maksas.

Jaudas pieðíirðanas metode nedrîkst radît atseviðíu tirgus dalîbnieku diskriminâciju. Pârvades jaudas lietoðana tiek nodroðinâta augstâkâs vçrtîbas piedâvâjumiem.

Regulai neatbilst. Tiek diskriminçti Baltijas tirgus dalîbnieki, kas pârvades jaudu var nopirkt tikai izsolçs, turpretî Krievijas piegâdâtâjam jauda tiek rezervçta bez maksas.

Pârvades jaudas pieðíirðanas metodei jâveicina konkurence.

Regulai neatbilst. Pieðíirot pârvades jaudu Krievijas piegâdâtâjam, tiek samazinâta pârvades jauda piegâdçm no konkurçjoðâ Skandinâvijas un Igaunijas tirgus pâri Igaunijas un Latvijas robeþai. Tiek palielinâta Krievijas piegâdâtâja tirgus daïa un tirgus koncentrâcija.

E&P

2014/242 ENERÌIJA UN PASAULE

elektroenerìijas tirgus

Kli ma ta centrs Kli ma haus (Kli ma haus® Bre mer ha ven 8° Ost) atrodas Vâ ci jas zie me ïu pil sç tâ Brç mer hâ fe nç. Tas ir vien­lai kus mu zejs un te ma tis kais parks, kas vel tîts Ze mes kli ma ta di na mi kas pro blç mâm. Ðo ne pa ras to ob jektu at vçra ap mek lç tâ jiem pirms nepilniem pieciem ga diem – 2009. ga da jû ni jâ, un tas pa ma to ti uz ska tâms par vie nu no îpat­

nç jâ kiem in þe nier teh nis ka jiem kom plek siem pa sau lç. Kom bi nç jot ino va tî vas ener go efek ti vi tâ tes teh no lo ìi jas un kre atî vu iekð tel pu di zai nu, kompleksâ pa nâk ta pâr stei dzo ða Ze mes kli ma tis ko zo nu mâk slî go at vei do ju mu daudz vei dî ba. Ap mç ram trîs stun du il gâs ek skur si jas lai kâ ap mek lç tâ jiem tiek do ta ie spç ja te ju tie ðâ vâr da no zî mç ap ce ïot vi su ze mes­lo di, un, vir tu âli vei cot 40 000 km ga ru ce ïu, uz “sa vas âdas” iz bau dît da þâ du kli ma tis ko zo nu at ðíi rî bas. Èetr âs at se við­íâs zâ lçs iz vie to tas arî iz glî to jo ðas eks po zî ci jas, kas in ter ak tî vâ un sais to ðâ vei dâ ie pa zîs ti na ar da þâ du kli ma tis ko zo nu ano mâ li jâm un fe no me niem, Ze mes kli ma ta iz mai òu vçs tu ri, met ro lo ìi jas zi nât ni un kli ma ta aiz sar dzî bas pro blç mâm.Iz strâ dâ jot kompleksa in þe nier teh nis ko kon cep ci ju, pro jek tç tâ ji sa skâ râs ar vai râ kâm bû tis kâm pro blç mâm: no vie nas pus es, bi ja ne pie cie ðams iz strâ dât tâ du teh nis ko ri si nâ ju mu, kas ïau tu pçc ie spç jas pre cî zâk at vei dot uz Ze mes sa sto­pa mo kli ma tis ko svâr stî bu am pli tû du, no ot ras – no dro ði nât op ti mâ lus iekð tel pu kli ma tis kos ap stâk ïus, lai ap mek lç tâ ju uz tu rç ða nâs cen tra tel pâs bû tu kom for tab la un ne beig tos ar sma gu sa auk stç ða nos vai, gluþi pre tç ji, ar kar stu ma dû rie nu. Jâ at zîst, ka tas viòiem ir iz de vies.

Le o Jan sons

Trîs stundâs apkârt zemeslodei:

Klimahaus klimata centrs Brçmerhâfenç

2014/2 43ENERÌIJA UN PASAULE

ekoloìija

Kli ma ta centrs Kli ma haus iz vie tots Zie meï jû ras kras tâ, tâ ko pç jâ kvad ra tû ra ir ap 20 000 m2, un Ze mes kli ma ta daudz vei dî bu at spo gu ïo jo ðâs mu ze ja eks po zî ci jas iz vie to tas 143 zâ lçs 57 lî me òos. Ap rç íi nâts, ka op ti mâ­lai ap mek lç tâ ju plûs mai mu ze jâ ga da lai kâ ne va ja dzç tu pâr sniegt 600 000, bet die nas ap­mek lç ju ma mak si mu mam – 5000 cil vç ku.

Kli ma haus cen trâ la jâ da ïâ 5000 m2 lie­lâ pla tî bâ iz vie to tas im pro vi zç tas “ce ïo ju mu” eks po zî ci jas, kas vel tî tas da þâ du pa sau les kli­ma tis ko jos lu un re ìi onu ap ce ïo ða nai un kur mâk slî gi rep li cç ti as to òu ze mes kli ma tis ko jos lu lai ka ap stâk ïi (gai sa mit ru ma un tem­pe ra tû ras re þî mu at ðíi rî bas ða jâ eks po zî ci jâ ir vi sai ra di kâ las – no +38 0C un ïo ti augst a re la tî vâ gai sa mit ru ma lîdz ­6 0C un âr kâr tî gi zem am gai sa mit ru mam).

“Ce ïo ju mu” eks po zî ci jâ ie kïau tas ðâ das kli­ma tis kâs sek ci jas: Lan ge ne sas sa las (Frî zu ar hi pe lâ gs, Vâ ci­

jas Z pie kras te) skar bâ kli ma ta rep li kâ ci ja; Al pu ga nî bu (Uri kan tons, Ðvei ce) kli ma ta

rep li kâ ci ja ar pâr eju uz Bjum li sal pa kal na le dâ ju zo nu;

Sar dî ni jas sa las (Itâ li ja, Vi dus jû ra) kli ma­ta rep li kâ ci ja; gai sa tem pe ra tû ra no +25 0C – +30 0C, re la tî vais gai sa mit rums 50%;

Âf ri kas tro pis kâs sa van nas Sa he las (ne tâ lu no Ka na kas pil sç tas, Ni gç ri ja) kli ma ta rep­li kâ ci ja; vi dç jâ gai sa tem pe ra tû ra +35 0C;

Âf ri kas tro pu me þa (ne tâ lu no Iken ges, Ka me rû na) kli ma ta rep li kâ ci ja; vi dç jâ gai­sa tem pe ra tû ra +30 0C, re la tî vais gai sa mit rums 80%;

Ka ra lie nes Mo das Ze mes (An tar kti ka) kli­ma ta rep li kâ ci ja; gai sa tem pe ra tû ra: ­6 0C, re la tî vais gai sa mit rums 40%;

Ko raï ïu sa las Sa ti to as (Sa mo a ar hi pe lâgs Klu sa jâ oke ânâ) kli ma ta rep li kâ ci ja; vi dç jâ gai sa tem pe ra tû ra +30 0C, re la tî vais gai sa mit rums 80%; ðeit iz vie tots arî tro pis kais oke anâ rijs;

Gam be las pil sç tas ap kai mes (Svç tâ Lau­ ren ti ja sa la Be rin ga jû ras ðau ru mâ, ne tâ lu no Aïas kas) kli ma ta rep li kâ ci ja; tun dra – auksts un mitrs kli mats.

Tâ kâ Kli ma haus kom plek sa pro jek tç tâ jiem ti ka iz vir zîts kon krçts uz de vums – vei dot çkas in þe nier teh nis ko pro jek tu, va do ties pçc jaun âka jiem çku ener go efek ti vi tâ tes un ener­go veikt spç jas uz stâ dî ju miem, ta jâ iz vei do tas un uz stâ dî tas ïo ti kom pli cç tas un mo der nas iekð tel pu kli ma ta uz tu rç ða nas un kon tro les sis tç mas. Ðî sis tç ma sa stâv no vai râ kâm au­to no mâm sek ci jâm, kas ti kai vç lâk sa lâ go tas un ku râm no dro ði nâ ta ko pî ga va dî ba. Tâ pat vai râ ku ga du gai tâ re ali zç tâ çkas in þe nier­teh nis kâ pro jek ta op ti mi zâ ci ja de vu si ne ce rç ti la bus re zul tâ tus – Kli ma haus in þe nier teh nis­ko sis tç mu sum mâ râ ener go efek ti vi tâ te uz la­bo ta par 50%, sa lî dzi not ar sâ kot nç jâ pro jek ta ap rç íi niem.

Âfrikas tropu meþa (netâlu no Ikengas, Kamerûna) klimata replikâcija; vidçjâ gaisa temperatûra: -6 0C un relatîvais gaisa mitrums 80 %

Samoa arhipelâga klimats – baudâms arî mâkslîgâ versijâ

Klimataloìija kâ saistoða spçle – izglîtojoðs pasâkums jaunieðiem Klimahaus informâcijas centrâ

2014/244 ENERÌIJA UN PASAULE

ekoloìija

Çkas kon struk tî vâs un in þe nier teh nis ko sis tç mu uz bû ves îpat nî bas

Kon struk tî vi Kli ma haus vei dots pçc “çka çkâ” prin ci pa, sa ska òâ ar ku ru çkas iek ðç jo dzelzs be to­na struk tû ru jeb “ko do lu” ap òem âr çjâ “èau la”– stik la fa sâ des kon­struk ci jas ar in teg rç tâm fo to elek­tris ka jâm ie kâr tâm. “Èau las”, kas sa stâv no vai râk ne kâ 4700 da þâ­das for mas stik la pa ne ïiem un ku­ras virs mas lau kums ir 10 000 m2, kon struk ci ju at bal stam iz man tots 1200 t smags dzelzs kar kass.

Çkas iekð tel pu plâ no jums (zo­nç jums) at bilst tâ dç vç tâs “brî vâs plâ no ða nas” kri tç ri jiem: iz man tots daudz pa kâp ju tel pas sa da lî jums, ga le ri jas, âtr iji un pla ðas kâp òu ailes. To mçr da þas lie las ku ba tû­ras iz stâ þu tel pas, ku ru gries tu augs tums var sa sniegt pat 5 un vai râk met rus, vei do tas kâ no slçg­tas kli ma tis kâs ka me ras.

Çkas zo nç jums dau dzç jâ dâ zi­òâ at bilst tâs iekð tel pu kli ma ta sis tç mu ar hi tek tû ras îpat nî bâm: pie mç ram, pro jek tç jot çkas ven­ti lâ ci jas sis tç mu, ti ka òem ta vç­râ gai sa plûs mu in ten si tâ te un to mai nî ba, kâ arî ne pie cie ða mî ba uz sil dît ven ti lâ ci jai iz man to ja mo gai su ar sau les ener ìi jas pa lî dzî­bu. Jau vei do jot Kli ma haus çkas ar hi tek to nis ko ri si nâ ju mu un pirm âs in þe nier teh nis ko sis tç mu ap ri ses, ti ka iz vir zîts çkas kâ vie­no tas un in teg rç tas ener go sis tç­mas uz stâ dî jums. Tas no zî mç, ka çkas in þe nier teh nis kâs sis tç mas bi ja pa re dzçts pil nî bâ in teg rçt, pa nâ kot ne ti kai to op ti mâ lu sis­tç mu va dî bu un ma ni pu lç ja mî bu, bet arî pçc ie spç jas augs tu ener go­efek ti vi tâ tes un ener go veikt spç jas lî me ni. Tâ kâ çkâs, ku râs ne pie­cie ðams uz tu rçt îpa ðus mâk slî gos kli ma tis kos ap stâk ïus – se við íi tâ dus, kas sais tî ti ar ïo ti augs tu vai re la tî vi ze mu gai sa tem pe ra tû­ru, nâ kas iz man tot lie lus ener ìi­jas ap jo mus ven ti lâ ci jas un gai sa kon di ci onç ða nas sis tç mu dar bi nâ­ða nai, augsts ener go efek ti vi tâ tes un ener go veikt spç jas lî me nis ir tie ði pro por ci onâls re âlam ener go­re sur su ie tau pî ju mam.

1. attçls. Klimahaus centra çkas klimatizâcijas sistçmas principiâlâ shçma (Avots: Transsolar Energietechnik GmbH© Klimahaus Bremerhaven)

Ieplûstoðais gaiss tiek sildîts uz izplûstoðâ gaisa siltuma rçíina; ventilâcijas atveres (var tikt izmantotas arî dûmu novadîðanai ugunsgrçka gadîjumâ); stikla konstrukcijas; atvçsinâtie starpstâvu pârsegumi; dabiskâ ventilâcija; pâïi tiek izmantoti kâ grunts siltummaiòi; gaisa kondicionçðana; grîdu atvçsinâðana; gaisa cirkulâcija telpâ starp ârçjo stikla konstrukciju un çkas fasâdi; stikla konstrukcijâ integrçti fotoelektriskie paneïi.

2. attçls. Izstâþu telpu klimatizâcijas shçma vasaras periodâ(Avots: Transsolar Energietechnik GmbH© Klimahaus Bremerhaven)

1 – izplûstoðâ gaisa siltuma utilizâcija; 2– mehâniskâ ventilâcija; 3 – atvçsinâtâs griestu konstrukci-jas; 4 – ventilâcijas atveres (var tikt izmantotas arî dûmu novadîðanai ugunsgrçka gadîjumâ); 5 – atvçsinâtie starpstâvu pârsegumi; 6 – gaisa cirkulâcija telpâ starp ârçjo stikla konstrukciju un çkas fasâdi; 7 – ventilçjamâ gaisa òemðana no telpas starp ârçjo stikla konstrukciju un çkas fasâdi; 8 – âra gaisa iepludinâðana; 9 – pâïi tiek izmantoti kâ grunts siltummaiòi.

1 2 3

45

6

7

8

9999

2014/2 45ENERÌIJA UN PASAULE

ekoloìija

Da þâs çkas da ïâs at vç si no ðo pâr­se gu ma kon struk ci ju iz man to ða na ir ap grû ti nâ ta tâs ar hi tek to nis ko îpat nî bu dçï, to mçr tur ðo teh nis­ko ri si nâ ju mu veik smî gi aiz stâj pie ka ra mo gries tu at vç si nâ ða na, ko gan nâ kas no dro ði nât ne ti kai nakts, bet arî die nas lai kâ.

No zî mî ga lo ma Kli ma haus gai­sa kon di ci onç ða nas sis tç mâ at vç­lç ta tâ dç vç ta jiem grunts sil tum­mai òiem. Tâ kâ çkas kon struk ci ju bal sta ap mç ram 770 dzelzs be to na pâ ïi, ku ru di ametrs ir 60 cm un ie­ze mç jums – 25 m, 464 no tiem tiek iz man to ti arî kâ grunts sil tum mai­òi. Ða jos pâ ïos ie bû vç ti cau ruï va­di, ku ros cir ku lç auk stum ne sçjs – 30% eti len gli ko la ðíî dums un ko dze sç, iz man to jot grunts ìe oter­mâ lo po ten ci âlu. Ko pç jais cau ruï­va du ga rums grunts sil tum mai òu kon tû râ ir ap 21 km, bet pa ðu sil­tum mai òu sum mâ râ jau da – 270 kW, un tie tiek iz man to ti ne vien va sa ras, bet arî zie mas pe ri odâ, kad no dro ði na zem a po ten ci âla sil tum ener ìi jas pie ne su mu çkas sil tum ap gâ dei.

Kli ma haus gai sa ven ti lâ ci jai iz­man to me hâ nis kâs jeb pie spie du un da bis kâs ven ti lâ ci jas sis tç mu kom bi nâ ci ju.

Lie la no zî me op ti mâ lam iekð tel­pu kli ma ta no dro ði nâ ju mam ir arî jau mi nç ta jam “çka çkâ” prin ci­pam: tel pa starp çkas âr çjo stik la “èau lu” un pa ðu çku ir ne at òe ma­ma, vi tâ li sva rî ga kli ma ti zâ ci jas sis tç mas sa stâv da ïa. Tad, kad âr a gai sa tem pe ra tû ra ir zem a vai mç­re na, ðîs tel pas ven ti lâ ci jas gai su pa lîdz uz sil dît sau les sil tums; bet tad, kad âr a gai sa tem pe ra tû ra ir augst a, gaiss, kas cir ku lç starp “èau lu” un çku, veic çkas fa sâ des dze sç ða nas fun kci ju. Gai sa cir ku­lâ ci ju sti mu lç arî îpa ðas at ve res stik la kon struk ci jas apakð çjâ da­ïâ, kas tâ pat var tikt iz man to tas dû mu no va dî ða nai uguns grç ka ga dî ju mâ.

Da ïa gai sa re sur su, kas atrodas telpâs starp stikla konstrukcijâm un çku fasâdi tiek iz man to ta arî çkas zem âka jos lî me òos eso ðo iz stâ þu zâ ïu ven ti lâ ci jai. Sa vu­kârt no çkas iz plûs to ðais, sa si­lu ðais gaiss tiek iz va dîts caur

seg ða nai jâ iz man to liels dau­dzums at jau nî go (“za ïo”) vai se­kun dâ ro ener go re sur su (sk. 1. un 2. att.). Lai ðî kon cep ci ja tik tu veik smî gi ie dzî vi nâ ta tik ap jo­mî gâ un spe ci fis kâ pro jek tâ, bi ja ne pie cie ða ma in ten sî va un ko or­di nç ta dau dzu no za ru in þe nier­teh nis ko spe ci âlis tu sa dar bî ba, jo kat râ ener go efek ti vi tâ tes op ti mi­zâ ci jas po zî ci jâ nâ câs rast la bâ ko prak tis ki re ali zç ja mo ri si nâ ju mu. Pie mç ram, pa tei co ties in dus tri âlo un lie lo sa bied ris ko ob jek tu ap­gais mo ju ma sis tç mu op ti mi zâ ci jas spe ci âlis tu pû lçm, sil tu ma emi si­jas no çkâ iz vie to ta jiem gais mas íer me òiem un in ter ak tî vâs in for­mâ ci jas ek râ niem iz de vâs sa ma­zi nât no ap mç ram 65 W/m2 lîdz 40 W/m2.

Arî Kli ma haus gai sa kon di ci onç­ða nas sis tç mas ar hi tek tû ra at bilst augst âka jiem ener go efek ti vi tâ tes kri tç ri jiem – ta jâ iz vei dots viens pri mâ rais un èet ri se kun dâ rie kon tû ri, kas ïauj auk stum ne sç ju pie gâ dât ðâ dâm gai sa kon di ci onç­ða nas ie tai sçm: çkas kon struk ci ju at vç si nâ ða nas ie tai sçm (çkas be­to na kon struk ci jâs ie strâ dâ ta cau­ruï va du sis tç ma, ku râ nakts lai kâ cir ku lç auk stum ne sçjs, tâ dç jâ di ma zi not kon struk ci ju sa sil ða nas/pâr kar ða nas efek tu); pie ka ra­mo gries tu at vç si nâ ða nas ie tai­sçm; fo ajç grî das at vç si nâ ða nas ie tai sçm un tra di ci onâ la jiem gai sa kon di ci onç ða nas blo kiem.

Pro jek tç ða nas gai tâ ti ka se­ci nâts, ka ener ìi jas ap joms, kas ne pie cie ðams çkas gai sa kon di ci­onç ða nai, ga da periodâ pâr sniegs ener ìi jas ap jo mu, kas ne pie cie­ðams tâs ap sil dî ða nai, un tâ dç­jâ di lie la uz ma nî ba ti ka vel tî ta op ti mâ lai gai sa kon di ci onç ða nas sis tç mu kas kâ des iz vei dei. Ðî kas­kâ de sa stâv no me hâ nis ka jâm un “da bis ka jâm” gai sa kon di ci onç ða­nas sis tç mâm, kas da þâ dâs çkas zo nâs kom bi nç tas at ðíi rî gos vei­dos. Ar ter mi nu “da bis kâ gai sa kon di ci onç ða na” ða jâ ga dî ju mâ tiek ap zî mç ta “brî vâ at vç si nâ ða­na” (fre e co oling), ku râ no zî mî ga lo ma ir tâ diem ri si nâ ju miem kâ grunts sil tum mai òi un be to na ne­so ðo, no ro be þo jo ðo vai pâr se gu ma kon struk ci ju at vç si nâ ða na (be to na kon struk ci ju at vç si nâ ða na nak tî). Gai sa kon di ci onç ða nas sis tç mu op ti mi zâ ci jas re zul tâ tâ iz de vies pa nâkt ap 50% ener ìi jas ie tau pî­ju mu, kas no zî mç, ka gan drîz pus e kop lie to ða nas un eks po zî ci ju tel pu tiek dze sç tas, ne iz man to jot tâ dus kla sis kos gai sa kon di ci onç ða nas ag re gâ tus kâ ab sor bci jas èil le ri.

Kli ma ti zâ ci jas kon cep ci ja un ener go efek ti vi tâ te

Kli ma ti zâ ci jas kon cep ci ja, kas iz man to ta arî Kli ma haus di zai nâ, pa redz, ka çkas ener ìi jas pa tç ri òa

3. attçls. DEC iekârtu saslçguma principiâlâ shçma (Avots: Transsolar Energietechnik GmbH© Klimahaus Bremerhaven)

1 – izplûstoðais gaiss; 2, 9 – ventilators; 3 – rotora sausinâtâjs; 4 – reìeneratîvais gaisa sildîtâjs; 5 – rotora reìeneratîvais siltummainis; 6, 10 – izsmidzinâðanas tipa gaisa mitrinâtâjs (atomaizers); 7 – izplûstoðais gaiss; 8 – ieplûstoðais gaiss; 11 – filtrs; 12 – âra gaiss.

1 23 4 5 6

7

89

1011

12

2014/246 ENERÌIJA UN PASAULE

ekoloìija

ti pa auk stu mie kâr tas (ab sor bci jas èil le ri) un teh no lo ìi ja, kas no dç vç­ta kâ “sau si nâ ða nas un iz tvai cç­ða nas kon di ci onç ða na” (de sic ca ti­ve and eva po ra ti ve co oling (DEC)) (sk. 3. att.).

Ab sor bci jas èil le ru jau das tiek iz man to tas gai sa kon di ci onç ða nai res to râ nâ un vai râ kâs iz stâ þu zo­nâs, kâ arî ûdens at vç si nâ ða nai oke anâ ri ja ak vâ ri jâ, ku ra til pums – 700 000 l, bet vi dç jâ ie plûs to ðâ ûdens tem pe ra tû ra: +14...+18 0C. Oke anâ ri ja ûdens ap gâ des op ti mi­zâ ci jai uz stâ dî ta arî 3000 l til pu­ma aku mu lâ ci jas tver tne.

Kli ma haus èil le rim, lai no dro­ði nâ tu 65 kW dze sç ða nas jau du, ne pie cie ða ma ap mç ram 84–85 kW sil tu ma jau da.

Ti kai Ar kti kas zo nas va ja dzî­bâm uz stâ dîts au to noms auk stu m­ ap gâ des ag re gâts ar jau du 80 kW (auk stum ne sç ja tem pe ra tû ra: ­8...­12 0C, aku mu lâ ci jas tver tnes til pums – 2000 l), jo ðîs pa sau les da ïas skar bo kli ma tis ko ap stâk­ïu at vei do ju mam at tie cî ga jâ zo nâ gai sa tem pe ra tû ra tiek uz tu rç ta kon stan ta (­6 0C), kâ arî “uz audzç­ta” mâk slî ga le dus se ga un ik pa lai kam imi tç tas snie ga vçt ras.

Lo kâ lai elek tro ener ìi jas ìe ne­râ ci jai Kli ma haus çkas stik la ap­val kâ in teg rç ti 143 fo to elek tris­kie pa ne ïi, ku ru ko pç jâ elek tris kâ jau da (at de ves, ne vis uz stâ dî tâs jau das iz prat nç) ir ap 37 kW. Pa­ra lç li elek tro ener ìi jas ra þo ða nai ðie pa ne ïi veic çkas no çno ða nas fun kci ju, no dro ði not, ka ap mç ram 20% no sau les ra di âci jas, kas va­rç tu no nâkt tel pâ starp stik la no­ro be þo jo ðo kon struk ci ju un pa ðu çku, tiek efek tî vi aiz tu rç ti. Fo to­elek tris ko ie kâr tu esa mî ba bû tis­ki ne sa ma zi na stik la kon struk ci ju gais mas caur lai dî bu.

Îpa ða uz ma nî ba ti ka pie vçr­sta arî çkas plâ no ta jam CO2 emi si ju ap jo mam. Çkas in þe­nier teh nis kie pro jek tç tâ ji un eks plu atâ ci jas uz rau dzî bas spe­ci âlis ti ap rç íi nâ ju ði, ka tâs CO2 emi si ju ap joms ir re la tî vi ne liels – ap mç ram 400 gr/1 cil vç ku/ga dâ jeb 240 t, ja pie òem, ka Kli ma­haus div pa dsmit mç ne ðos ap mek­lç op ti mâ lais skaits ap mek lç tâ ju – 600 000 cil vç ki.

vie tç jâ sil tum cen trâ le (sil tum cen­trâ lç tiek de dzi nâ ti sa dzî ves at­kri tu mi, un tâ dç jâ di tâs sa ra þo to sil tum ener ìi ju var sa vâ zi òâ uz­ska tît par “za ïu”).

Va sa râ sil tum ener ìi jas po ten ci­âls tiek iz man tots arî iekð tel pu gai­sa kon di ci onç ða nai, ko no dro ði na di vu ti pu ie kâr tas: ab sor bci jas

re ku pe râ ci jas ie kâr tâm, ku ru jau­da ir ap mç ram 35 000 m2/h.

To mçr ðâ da vei da in þe nier teh­nis kie ri si nâ ju mi ne var tikt efek­tî vi iz man to ti eks tre mâ li aug­ st as vai tie ði pre tç ji – zem as gai­sa tem pe ra tû ras kli ma tis ko zo nu mâk slî gâ uz tu rç ða nâ. Tâ dç jâ di çkas sil tum ap gâ dei tiek iz man to ti vai râ ki avo ti; gal ve nais no tiem ir

Gaismas projekcijas Klimahaus centrâlajâ galerijâ

Arktikas zvaigzòotâ debess vâcijâ

E&P

2014/2 47ENERÌIJA UN PASAULE

ekoloìija

Zvied ri jas ener ìç ti kas po li ti kas ko dols –

brî vais tir gus un “za ïâs” ener ìi jas iz man to ða na

Aiz va dî ta jâ gad sim tâ, lîdz ar ener ìç ti kas sek to ra strau ju at tîs tî bu un ne mi tî gu pâr vei di, kat ra valsts un re ìi ons iz vç lç jâs sa vu ener ìç ti kas stra tç ìi ju, ku ras kon ti nu itâ te lie lâ kâ vai ma zâ kâ mç râ vç ro ja ma arî ðo brîd. Zvied ri ja ir vie na no tâm val stîm, kur ener ìç ti kas at tîs tî ba vien mçr bi ju si ra ci onâ li pa ma to ta un sak òo ta strik tâs eko no mis kâs ap lç sçs – vis maz aiz va dî tâ gad sim ta

ot râs pus es pro ce si ðo ak si omu pil nî bâ pa ma to. Tie sa gan, 20. gad sim ta pç dç jâs des mit ga des un 21. gad sim ta sâ kums ie vie sis Zvied ri jas ener ìç ti kas po li ti kas vek to râ no piet nas ko­rek ci jas, de fi nç jot tos at tîs tî bas un pri ori tâ ro uz stâ dî ju mu vir zie nus, ku riem ðo brîd se ko ne ti kai li kum de vç ji un valsts po li ti kas vei do­tâ ji, bet arî sa bied rî ba. Tâ ir ori en tâ ci ja uz brî vo tir gu, îpa ði brî vo elek tro ener ìi jas tir gu, un pla ða at bal sta snieg ða na “za ïâs” ener ìi jas pro jek tiem vi sâs taut saim nie cî bas un ener ìç ti kas jo mâs – îpa ði elek tro ener ìi jas un sil tum ener ìi jas ra þo ða nâ, lo kâ los ener ìç ti kas ri si nâ ju mos – iz klie dç ta jâ ìe ne râ ci jâ, un trans por ta sek to râ. 2012. ga dâ ap tu ve ni 42% no vis as Zvied ri jâ pa tç rç tâs ener ìi jas nâ ca no AER avo tiem (tas ir ïo ti augsts sum mâ rais pro cen tu âlais râ dî tâjs), to mçr ap mç ram 35% elek tro ener ìi jas jo pro jâm sa ra þo Zvied ri jas un vis a Zie meï val stu re ìi ona ener go sis tç mas bâ zes ìe ne­râ ci jas cen trâ lais ele ments – trîs atom elek tro sta ci jâs iz vie to ti des mit ko dol re ak to ru blo ki. Tur klât Os kað ham nas AES, ku ras uz stâ dî tâ jau da ir 2,6GWel, iz vie tots arî viens no pa sau lç lie lâ ka jiem eks plu atâ ci jâ eso ða jiem vâ ro ðâ ûdens re ak to riem (BWR – Bo iling Water Re ac tor). Tie sa, pus e no Zvied ri jâ sa ra þo tâs elek tro ener ìi jas nâk no tî riem un “za ïiem” avo tiem – ap mç ram 1900 val stî eks plu atâ ci jâ eso ðâm hid ro elek tro sta ci jâm. Èetr des mit pie câm HES uz stâ dî tâ jau da pâr sniedz 100 MWel, sep tiò pa dsmit – 200 MWel, se ðâm – 400 MWel. Tas no zî mç, ka Zvied ri jâ fo si lâ un AER ìe ne râ ci ja vei do sa vâ zi òâ op ti mâ lu, lîdz sva ro tu pa ri tâ ti.Ta èu tas ne ma zi na Zvied ri jas AER ori en tâ ci ju: valsts cen tra li zç ta jâ sil tum ap gâ dç un sil tum sta ci ju sek to râ prak tis ki ne tiek iz man to ta da bas gâ ze vai ðíid rais ku ri nâ mais, bet trans por ta sek to râ – îpa ði pil sç tu sa bied ris ka jâ trans por tâ – kat ru ga du pa lie li nâs bio deg vie­las, bio gâ zes un elek tro tran spor ta ri si nâ ju mu îpat svars. Par ðiem un ci tiem jau tâ ju miem, kâ arî Lat vi jas un pâ rç jo Bal ti jas val stu sa dar bî bu ar Zvied ri ju ener ìç ti kas jo mâ E&P iz tau jâ ja Zvied ri jas Ka ra lis tes vçst nie ku Lat vi jâ HEN RI Ku LAN DER HOL Mu (Hen rik Lan der holm).

2014/248 ENERÌIJA UN PASAULE

enerìija bez robeþâm

ener go re sur su iz man to ða nas da ïu. Tas tiek pa nâkts, gal ve no kârt pa tei­co ties tam, ka val dî ba li kum do ða nâ ie kïâ vu si strik tâ kus no tei ku mus at­tie cî bâ uz t. s. elek tro ener ìi jas ser­ti fi kâ tiem, pro ti, li ku mâ no sa kot, ka no vis as pâr do da mâs elek tro ener ìi­jas no teik tai da ïai jâ bût ie gû tai no at jau no ja miem ener go re sur siem. Sis tç ma ir nei trâ la at tie cî bâ uz teh­no lo ìi jâm; tâs pa ma tâ ir prin cips, ka at jau no ja mo re sur su elek trî bas ra­þo tâ ji pa pil dus elek trî bas tir go ða nai

sa òem ser ti fi kâ tus, ko vi òi ir tie sî gi pâr dot tâ lâk elek trî bas tir go tâ jiem (ku riem, sa vu kârt, li kums uz liek par pie nâ ku mu ie gâ dâ ties elek tro­ener ìi jas ser ti fi kâ tus). Ðo sis tç mu 2012. ga dâ Zvied ri ja ie vie sa ko pâ ar Nor vç ìi ju, ar ser ti fi kâ tu pa lî dzî bu iz vei do jot ko pî gu at jau no ja mo re sur­su elek tro ener ìi jas tir gu. Tâ dç jâ di tir gû val da brî vî ba gan teh no lo ìi jas, gan ra þo ða nas vie tas iz vç les zi òâ.

Zvied ri jas val dî ba ir iz vç lç ju sies ðâ du stra tç ìi ju, kas iz mak su zi òâ ir ie vç ro ja mi efek tî vâ ka par al ter na­tî vâm me to dçm (tai skai tâ, pie mç­ram, tâ dç vç to fe ed­in ta ri fu iz man­to ða nu), lai pa lie li nâ tu at jau no ja­mâs ener ìi jas ra þo ða nas îpat sva ru.

Par deg vie lu trans por ta sek to râ. Kaut arî Zvied ri ja ir starp va do ða­jâm val stîm at jau no ja mâs ener ìi jas iz man to ða nas zi òâ, tie ði deg vie las ap gâ de trans por ta sek to râ ir tâ jo ma, kur ie viest pâr mai òas ir ie vç ro ja mi sa reþ ìî tâk ne kâ, pie mç ram, sil tu ma vai elek tro ener ìi jas jo mâ. Zvied ri jas val dî ba ir pie òç mu si at tîs tî bas vî zi­ju, sa ska òâ ar ku ru valsts trans por­ta lî dzek ïu par kam lîdz 2030. ga dam jâ bût ne at ka rî gam no fo si la jiem ener­ìi jas re sur siem. Tâ ir ïo ti am bi ci oza vî zi ja, un val dî ba ir ie cç lu si dar ba

ri si nâ ju mus, – jo pro jâm sa gla bâ pri­ori tâ ti. Tâ dçï Zvied ri ja, pie mç ram, at bal stî ja un ak tî vi vei ci nâ ja dar bu pie ES ener ìç ti kas po li ti kas mçr­íiem laik pos mâ lîdz 2020. ga dam: pa lie li nât at jau no ja mâs ener ìi jas îpat sva ru ener ìi jas pa tç ri òa ap jo­mâ lîdz 20% (pa ti Zvied ri ja ap òç mâs sa sniegt vçl aug stâ ku îpat sva ru – 50%), pa lie li nât at jau no ja mâs ener­ìi jas îpat sva ru trans por ta sek to râ lîdz 10%, par 20% pa aug sti nât ener­go re sur su iz man to ða nas efek ti vi tâ ti

un par 20% sa ma zi nât sil tum nî c­ e fek ta gâ zu emi si ju.

Pað laik Zvied ri ja ir lie lâ mç râ brî va no naf tas, gâ zes un og ïu iz­man to ða nas sil tum ener ìi jas un elek trî bas ra þo ða nâ, tâ dçï pç dç jos ga dos uz ma nî bas deg pun ktâ ar vien bie þâk no nâ cis tie ði trans por ta sek­tors. Pað laik zvied ru val dî ba ana li­zç ga la zi òo ju mu pç tî ju mam par to, kâ spert nâ ka mos so ïus pre tî val dî­bas vî zi jai – no fo si lâs ener ìi jas brî­va trans por ta par ka iz vei dei.

E&P: Lû dzu, pa stâs tiet par ðîb rî þa ak tu ali tâ tçm Zvied ri­jas ener ìç ti kâ jeb, kon krç tâk, elek tro ener ìç ti kas, sil tum ener­ìç ti kas un trans por ta sek to râ, mi not zî mî gâ kâs po li tis kâs ini­ci atî vas un valsts vai no va du mç ro ga in ves tî ci ju pro jek tus.

H.L.: Gal ve nâ pri ori tâ te ir ri si­nâ ju miem trans por ta sek to râ un elek tro ener ìi jas jo mâ (gan drîz vis a sil tum ener ìi ja jau ta gad tiek ra þo ta no at jau no ja miem ener go re sur siem vai at kri tu mu pâr strâ des pro ce sâ sa ra þo tâs ener ìi jas).

At tie cî bâ uz elek tro ener ìi ju no zî­mî gâ kais mçr íuz stâ dî jums ir sa ma­zi nât at ka rî bu no un ko dol ener ìi jas, pro por ci onâ li pa lie li not at jau no ja mo

Ener ìi ja un Pa sau le (E&P): Kâ Jûs vçr tç jat lîdz ði nç jo Lat­vi jas un pâ rç jo Bal ti jas val stu sa dar bî bu ar Zvied ri ju ener ìç­ti kas jo mâ, un kâ dus gal ve nos sa dar bî bas vir zie nus un pro jek­tus Jûs vç lç tos mi nçt? Lû dzu, pa stâs tiet de ta li zç tâk par kâ du no tiem!

Hen riks Lan der holms (H.L.): Ïo ti sva rîgs pro jekts ir Zvied ri jas un Lie tu vas ener go sis tç mu starp sa­vie no jums – jû ras ka be lis No rdBalt, kas sa vie nos Zie meï val stu un Bal ti­jas val stu elek trî bas tir gus.

Ðis starp sa vie no jums îsâ ter mi­òâ pa lî dzçs uz la bot elek tro ap gâ des dro ðî bu – gal ve no kârt Bal ti jas val­stîs, ta èu tas bûs no de rîgs arî Zvied­ri jâ, pie mç ram, sau sa jos ga dos, kad hid ro elek tro sta ci ju krâ tuv ju jau das ir ne pie tie ka mas. In ves tî ci jas No rd­ Balt pro jek tâ no rit sa ska òâ ar Zvied­ri jas val dî bas vis pâ rç jo no stâd ni kâ pri ori tâ ti iz vir zît pa dzi ïi nâ tu ener­ìç ti kas po li ti kas sa dar bî bu Bal ti jas jû ras re ìi onâ un vei ci nât Bal ti jas elek trî bas tir gu in teg râ ci ju Zie meï­val stu un ES tir gos.

Vis as trîs Bal ti jas val stis ir ES da lîb val stis, un Zvied ri ja uz ska­ta, ka pil nî ga iek ðç jâ tir gus tre ðâs ener ìç ti kas tie sî bu ak tu pa ke tes iz pil de ir bû tisks priekð no tei kums iek ðç jâ tir gus veik smî gai dar bî bai, aug stâ kai kon ku rçt spç jai un vir zî­bai uz to, lai iek ðç jais tir gus arî Bal­ti jas val stîs pil nî bâ sa snieg tu sa vu po ten ci âlu.

E&P: Kâ Jûs rak stu ro tu Zvied­ri jas ener ìç ti kas po li ti kas tie sis­ko ie tva ru un tâ pâr vei di aiz va­dî ta jos des mit ga dos? Kâ mai nî­ju ðies ak cen ti un pri ori tâ tes?

H.L.: Eiro pas Sa vie nî bas po li ti ka ener ìç ti kas jo mâ aiz vien iz teik tâk ie spai do da lîb val stu na ci onâ lo po li ti­ku. ES di rek tî vas un sais to ðie mçr íi pie ïauj no teik tu brî vî bas pa kâ pi da­lîb val stîm to na ci onâ lo stra tç ìi ju iz­strâ dç un pie mç ro ða nâ, to mçr ko pu­mâ ES vie no tie pro ce si pç dç jâ lai kâ vei do ar vien lie lâ ku da ïu no zvied ru val dî bas priekð li ku miem un li kum­pro jek tiem, kas tiek ie snieg ti iz ska­tî ða nai Rik sda gam (Zvied ri jas Ka ra­lis tes par la men tam –L.J.).

Ne ska to ties uz vai râ kâm val dî­bu mai òâm, pç dç jo 25 ga du lai kâ Zvied ri jas na ci onâ lâs ener ìç ti kas po li ti kas gal ve nâs ie zî mes sa gla bâ­ju ðâs sa mç râ ne mai nî gas. Gal ve nie vir zie ni – at vçr ti un kon ku ren cei pa­kïau ti ener ìi jas tir gi un po li ti ka, kas vei ci na at jau no ja mo ener go re sur su iz man to ða nu un ener go efek ti vi tâ tes

Foto

: J. B

renc

is

Zviedrijas Karalistes vçstnieks Latvijas Republikâ Henriks Landerholms

2014/2

enerìija bez robeþâm

49ENERÌIJA UN PASAULE

priekð no tei ku mus un pie òemt lç mu­mu par in ves tî ci jâm vis ie ne sî gâ ka jâ vei dâ, pro tams, òe mot vç râ pa stâ vo­ðos sais to ðos no tei ku mus at tie cî bâ uz vi des ie tek mi un dro ðî bu.

E&P: Zvied ri ja ir vie na no tâm val stîm, kas ak tî vi pie da lâs ES vie no tâs ener ìç ti kas po li ti­kas vei do ða nâ. Kâ das pri ori tâ­tes Jû su valsts iz vir za na ci onâ­lâ un re ìi onâ lâ – Zie meï val stu un Bal ti jas – mç ro gâ? Kâ di jau­tâ ju mi Zvied ri jai ir ðai zi òâ ak­tu âlâ kie un kâdçï ?

H.L.: Ru nâ jot par elek tro ener­ìi jas tir gu, Zvied ri ja uz ska ta, ka fun da men tâls priekð no tei kums iek­ðç jâ tir gus fun kci ona li tâ tei un kon­ku rçt spç jai, kâ arî sa va po ten ci âla mak si mâ lai îs te no ða nai, ir piln vçr­tî ga iek ðç jâ tir gus tre ðâs ener ìç ti­kas tie sî bu ak tu pa ke tes ie vie ða na.

Zvied ri ja uz ska ta, ka taut saim­nie cî bas zi òâ ko rek ti ce nu sig nâ li, ne re gu lç tas ce nas un augo ða starp­tau tis ka elek tro ener ìi jas tirdz nie cî­ba pa aug sti nâs val stu ener go ap gâ des dro ðî bas lî me ni un ie vç ro ja mi vei ci­nâs efek tî vâ ku re sur su iz man to ða nu.

Un ot râ di, Zvied ri ja ir pâr lie ci nâ­ta, ka ce nu re gu lâ ci ja tir gû krop ïo kon ku ren ci, vâ ji na mo ti vâ ci ju pa tç rç­tâ ju lîdz da lî bai, sa ðau ri na sti mu lus ie viest ener go efek ti vi tâ tes pa aug sti­nâ ða nas ri si nâ ju mus, kâ arî rai da ne­pa rei zus sig nâ lus, kas ne vei ci na ie­dar bî gâ ko in ves tî ci ju no dro ði nâ ða nu.

E&P: Zvied ri jas bâ zes ìe ne râ­ci jas por tfe lis ir ïo ti daudz vei­dîgs, un ta jâ ir pâr stâ vç ta arî atom ener ìç ti ka. Kâ da ir Zvied­ri jas vî zi ja atom ener ìç ti kas sek to ra at tîs tî bai vi dç jâ ter mi­òâ (lîdz 2030. ga dam)?

H.L.: Mû su val dî bas no stâ ja ir ðâ da: val stij nav jâ iz vç las teh nis kie ri si nâ ju mi, bet gan jâ vei do tie sis kâ vi de – jâ ra da la bi priekð no tei ku mi at klâ tai kon ku ren cei starp da þâ diem uz òç mu miem un teh no lo ìi jâm. Ta jâ pa ðâ lai kâ valsts uz de vums ir no dro­ði nât li kum do ða nas ie tva ru par vi des ie tek mes un dro ðî bas no tei ku miem, kas jâ ie vç ro vis iem ra þo tâ jiem. Tâ dç­jâ di Zvied ri jas val dî ba nav for mu lç­ju si kon krç tu plâ nu vai vî zi ju kâ dam at se við íam ener ìi jas vei dam – tas at tie cas arî uz ko dol ener ìi ju. Vie nî gi at jau no ja mâs ener ìi jas jo mâ val dî ba ir pie òç mu si kon krç tu plâ nu, lai, îs­te no jot ak tî vus pa sâ ku mus, vei ci nâ tu ra þo ða nas pie au gu mu.

Tir gus zi òâ pa liek at jau no ja mâs ener ìi jas vei du iz vç le; val dî ba ða jâ jo mâ ne ie jau cas un ne at bal sta kâ du no teik tu vei du vai teh ni ku.

At tie cî bâ uz ko dol ener ìi ju – glu­þi tâ pat kâ uz fo si lo ener ìi ju – spç kâ ir prin cips, ka teh no lo ìi jai un me to­dei jâ sedz vis i iz de vu mi un jâ spçj at­mak sâ ties, ne pa ïau jo ties uz sub sî di­jâm no valsts pus es. Tâ dçï pa ðu elek­tro ener ìi jas ra þo tâ ju zi òâ ir iz vçr tçt no teik tas teh no lo ìi jas eko no mis kos

gru pu, kam jâ veic iz pç te un jâ nâk kla jâ ar kon krç tiem priekð li ku miem par to, kâ ðî vî zi ja bû tu sa snie dza ma.

Pç tî ju ma au to ri nu pat pre zen tç­ja sa vu slç dzie nu un ie ro si nâ ju mus val dî bai, kas no do ti sa ska òo ða nai ie sais tî ta jâm pus çm. Pçc sa ska òo­ða nas pro ce dû ras ie ro si nâ ju mi tiks tâ lâk iz strâ dâ ti un sa ga ta vo ti val dî­bas kan ce le jâ.

E&P: Kâ Zvied ri jas ener ìç­ti kas spe ci âlis ti vçr tç Bal ti jas val stu un îpa ði Lat vi jas ener ìç­ti kas sek to ra pâr kâr to ju mus aiz­va dî to div des mit ga du lai kâ pçc PSRS sa bru ku ma? Kâ das po zi tî­vas ten den ces un, ie spç jams, arî ne gâ ci jas Jûs vç lç tos iz celt?

H.L.: Zvied ri ja at zi nî gi vçr tç to, ka vai râk ne kâ 30% no Lat vi jas ener ìi­jas pa tç ri òa pat la ban nâk no at jau­no ja miem re sur siem. Tas ir viens no la bâ ka jiem râ dî tâ jiem Eiro pas Sa vie nî bâ, kas sa sniegts, lie lâ mç ra pa tei co ties trîs lie la jâm Dau ga vas upes hid ro elek tro sta ci jâm un bio ma­sas iz man to ða nai. Tie ði bio ener ìi jas jo mâ Lat vi ja kriet ni pa vir zî ju sies uz priekð u, bet jo pro jâm sa gla bâ tâ lâ­kas iz aug smes po ten ci âlu.

Lat vi jai pie der ie vç ro ja mi me þu re sur si, un meþ rûp nie cî ba no dro ði­na lie lu ap jo mu lç tas bio deg vie las, ko iz mak su op ti mi zâ ci jai ie spç jams iz man tot gan sil tum ener ìi jas, gan elek trî bas, gan (nâ kot nç) trans por­ta deg vie las ie gu vei.

Lillgrundas vçja parks Zviedrijas dienvidos ar uzstâdîto jaudu 110 MW

2014/250 ENERÌIJA UN PASAULE

enerìija bez robeþâm

Zvied ri jai ir skep tis ka no stâ ja pret Eiro pas Sa vie nî bâ pað laik da þâ dos lî me òos ap sprie þa­ma jiem tâ dç vç ta jiem ka pa ci tâ tes me hâ nis­miem. 2013. ga da sep tem brî Zie meï val stis un Igau ni ja no sû tî ja ko pî gu ofi ci âlu vçs tu li Eiro­pas Ko mi si jai, pa uþot vie no tu no stâ ju jau tâ ju­mâ par ðâ diem me hâ nis miem. Zvied ri ja uz ska­ta, ka at tie cî bâ uz in fra struk tû ru ir ap svei ca­ma un ne pie cie ða ma at tîs tî ba jeb ku râ lî me nî, lai sek mç tu at jau no ja mâs ener ìi jas iz man to ða­nu, it îpa ði tâ lâ kâ per spek tî vâ rau go ties.

Ta èu jâ ie vç ro pa mat prin ci pi: 1) ðo at tîs tî bu ne va jag plâ not cen tra li zç ti; 2) gal ve nâ at bil dî­ba jâ at stâj tir gus zi òâ; 3) at tîs tî bas pro ce sam jâ no tiek, bal sto ties uz re âlu pie pra sî ju mu un va ja dzî bâm; 4) fi nan sç ða nai jâ no rit sa ska òâ ar no tei ku miem, kas de fi nç ti iek ðç jâ tir gus tre ða jâ ener ìç ti kas tie sî bu ak tu pa ke tç.

Par no zî mî gu re sur su var kïût vie die elek­tro tîk li. Tie var da rît ie spç ja mu at jau no ja mâs ener ìi jas îpat sva ra pie au gu mu, pa lie li nât elas tî gu mu, kas sa ma zi nâ tu ne pie cie ða mî bu pçc in ves tî ci jâm trans mi si jas pâr va dos, vei ci­nât ener go efek ti vi tâ ti un pa pla ði nât ie spç jas ga lapa tç rç tâ jiem ra ci onâ li ie tek mçt sa vus iz­de vu mus par ener ìi ju.

Vçl viens Zvied ri jai sva rîgs jau tâ jums gan ES, gan Zie me ïu un Bal ti jas val stu sa dar bî­bas kon tek stâ ir ie spç jas pie lie tot efek tî vâ­kâs iz mak su me to des, lai sa snieg tu iz vir zî tos mçr íus ener ìç ti kas un kli ma ta jo mâ. Zvied­ri jai un pâ rç jâm Zie me ïu/Bal ti jas val stîm tas no zî mç, ka sva rî gu lo mu gûst bio ener ìi ja.

At bil dot uz jau tâ ju mu par Zvied ri jas ko­pç jâm in te re sçm ar Bal ti jas val stîm, va ru mi nçt, pie mç ram, dis ku si jas par even tu âlu jaun u ilg tspç jas kri tç ri ju ie vie ða nu at tie cî bâ uz bio deg vie lu. Mçs esam ie gul dî ju ði daudz pû li òu, lai pa nâk tu, ka ne tiek ie vies ti tie sî­bu ak ti, kas sâ kot nç ji ti ka iz strâ dâ ti tro pu lie tus me þu aiz sar dzî bai, bet mû su pa sau les da ïâ va rç tu no vest pie drû mâm se kâm, kra si sa ma zi not ie spç jas iz man tot da bai drau dzî gu un lç tu bio deg vie lu, ko no dro ði na mû su meþ­ko pî bas un meþ rûp nie cî bas no za res.

E&P: Kâ di fak to ri, Jû su prât, ir iz ðíi­ro ði turp mâ ka jai Lat vi jas un Zvied ri jas sa dar bî bai ener ìç ti kâ un ku ros vir zie­nos ðî sa dar bî ba va rç tu bût vis per spek­tî vâ kâ?

H.L.: Lai iz vei do tu ko pç ju Zie me ïu un Bal­ti jas val stu elek tro ener ìi jas tir gu, no zî mî ga lo ma ir in fra struk tû rai, tai skai tâ ener go til­tam No rdBalt.

Zvied ri ja ir daudz sa snie gu si ener go efek­ti vi tâ tes jo mâ, pie mç ram, at tie cî bâ uz mâj­saim nie cî bu sil tum ap gâ di un elek tro ener ìi­jas pa tç ri òu. Ða jâ jo mâ sa re dza mas ie spç jas pa pla ði nât Lat vi jas un Zvied ri jas sa dar bî bu da þâ dos lî me òos.

E&P: Pal dies par sa ru nu un da lî ða­nos pâr do mâs par Lat vi jas un Zvied ri jas ener ìç ti kâ ak tu âliem jau tâ ju miem!

Jçrdstades (Gärdstad) atkritumu pârstrâdes uzòçmums Foto: Åke E:son Lindman

Hidroelektrostacija Zviedrijas ziemeïos Foto: Niclas Albinsson/Folio/imagebank.sweden.se

viens no nozîmîgâkajiem Zviedrijas bâzes jaudu mezgliem – Foðmarkas AES

E&P

2014/2

enerìija bez robeþâm

51ENERÌIJA UN PASAULE

25 iz sau ku mi die nâ AS “Lat vi jas Gâ ze” avâ ri jas die nests ik die nu sa­

òem vi dç ji 25 iz sau ku mus no vis as Lat vi jas jeb virs de vi òiem tûk sto ðiem iz sau ku mu ga dâ. No ik die nâ re­ìis trç ta jiem iz sau ku miem vi dç ji 18 ir avâ ri jas un ne­at lie ka mie iz sau ku mi. Ap tu ve ni 22% jeb di vi tûk sto ði iz sau ku mu ga dâ pçc pâr bau des iz râ dâs ne pa ma to ti.

Par gâ zap gâ des sis tç mas dro ðî bu rû pç jas ne ti kai uz òç mu ma avâ ri jas die nests, bet arî AS “Lat vi jas Gâ­ze” ie cir kòu dar bi nie ki, ku ru pie nâ ku mos ie tilpst rei­zi pie cos ga dos veikt her mç tis ku ma pâr bau di daudz­dzî vok ïu çkâs un rei zi tri jos ga dos îs te not kom plek sâs pâr bau des pri vât mâ jâs ar da bas gâ zes ap ku ri.

Bîs ta mâ kâs si tu âci jas, ar ku râm nâ kas sa skar ties uz òç mu ma spe ci âlis tiem, ir gâ zes no plû des daudz­dzî vok ïu çkâs, sa da les gâ zes va du avâ ri jas, kâ arî da bas gâ zes zag ða na, kas var bût cç lo nis da bas gâ zes no plû dei.

Sa ska òâ ar avâ ri jas die nes ta zi òâm, vis bie þâk no­plû des no tiek gâz va da vît òu sa vie no ju mos. Otrs pro­ble mâ tis kais mezgls ir ven ti lis pirms skai tî tâ ja, kas bie þi tiek kus ti nâts un tâ dçï no dilst.

Nâ ka mais pro blç mu avots ir iek ðç jie gâz va di no skai tî tâ ja lîdz gâ zes plî tij vai ci tai ie kâr tai. Tad se ko çkas ie vad krâns, stâv vads, mâ jas re gu la tors, skai tî­tâjs, kâ arî gâ zi pa tç rç jo ðâs ie kâr tas (pie mç ram, plîts vai ap ku res katls).

Jâ at zî mç, ka AS “Lat vi jas Gâ ze” dar bi nie ki îs te no gâ zes sis tç mu teh nis ko ap ska ti klien tu dzî vok ïos re­gu lâ ro no rç íi nu kontr oïu lai kâ, kâ arî veic pro fi lak ses dar bus gâ zes plî tîm u. c. ie rî cçm, kas gan ir mak sas pa kal po jums.

Ðo brîd pro fi lak ses un dro ðî bas stip ri nâ ða nas no­lû kâ no in di vi du âlo mâ ju îpað nie kiem – gâ zes kat lu lie to tâ jiem tiek pra sîts uz stâ dît gâ zes ana li za to rus ar au to mâ tis ku no slçg vâr stu. Ci tiem gâ zes pa tç rç tâ jiem ðâ da pra sî ba nav ob li gâ ta.

Draud no piet ni so diLR Mi nis tru ka bi ne ta “Da bas gâ zes pie gâ des un lie­

to ða nas no tei ku mi” Nr. 1048 no sa ka, ka par da bas gâ­zes pa tç rç ða nu bez mak sas lie to tâjs sa mak sâ sis tç mas ope ra to ram gan par iz lie to to da bas gâ zi, gan arî kom­pen sâ ci ju. Ða jos no tei ku mos pa re dzç to kom pen sâ ci ju sis tç mas ope ra tors ap rç íi na, rei zi not ap rç íi nâ to iz lie­to tâs da bas gâ zes dau dzu mu ar ta ri fu div kâr ðâ ap mç­râ. Tâs gan, ðíiet, ir ma zâ kâs ne pa tik ða nas, kas var drau dçt da bas gâ zes zag lim.

Daudz no piet nâ kas ir san kci jas, ko pa redz LR Kri­mi nâl li kums. Tâ, Kri mi nâl li ku ma 182. pants pa redz,

Avâ ri jas pra sî ju ðas des mi tiem dzî vî bu

Avâ ri ja gâ zap gâ des sis tç mâ var iz rai sît uguns grç ku, sprâ dzie nus un çku sa grâ vi. Gâ zes avâ ri jas Lat vi jâ nav bie þa pa râ dî ba, to mçr tâs no tiek un ne re ti – ar cil vç ku upu riem.

Pirm â lie lâ ðâ da vei da avâ ri ja Lat vi jâ no ti ka Lie pâ jas og ïu gâ zes fab ri kâ 1910. ga dâ. To laik gan Lie­pâ jâ, gan Rî gâ gâ zi iz man to ja ap gais mo ju mam, un pçc sprâ dzie na Lie pâ jas gâ zes fab ri kâ tum sa ða jâ pie jû ras pil sç tâ val dî ja vai râ kas die nas. Mûs die nâs og ïu deg gâ­zi vairs ne iz man to, to ties lie to da bas gâ zi, ko pie gâ dâ AS “Lat vi jas Gâ ze”, un sa ðíid ri nâ to naf tas gâ zi, ko (pa ras ti ba lo nos) pie gâ dâ vai râ ki des mi ti da þâ du uz­òç mu mu.

Lat vi jâ lie lâ kâ ka tas tro fa, ku ras ie mesls bi ja da­bas gâ zes no plû de ar tai se ko jo ðu eks plo zi ju, no ti ka 1969. ga dâ Jel ga vâ. 1969. ga da 12. jan vâ rî sprâ dzie­na re zul tâ tâ sa gru va da ïa no tik ko eks plu atâ ci jâ no­do tas daudz dzî vok ïu mâ jas. To reiz dzîvs sa de ga, ti ka no spiests zem gru ve ðiem vai pç câk no da þâ dâm trau­mâm slim nî câ mi ra 41 cil vçks.

Sprâ dzie na ie mesls bi ja da bas gâ zes no plû de no aiz­lauz ta gâ zes ven ti ïa, kas at ra dâs zem as fal ta se gu ma. Da bas gâ zes kon cen trâ ci ja daudz dzî vok ïu mâ jas pa gra­bâ sa snie dza kri tis ko ro be þu, un tas iz rai sî ja lik te nî go eks plo zi ju.

Pçc ne at ka rî bas at jau no ða nas ðâ da ap jo ma ka tas­tro fas Lat vi jâ nav bi ju ðas, ta èu ne tik se nâ pa gât nç pie mums no ti ka vai râ kas gâ zes ba lo nu eks plo zi jas ar cil vç ku upu riem. Pie mç ram, 2003. ga dâ sprâ dzie na re zul tâ tâ gâ zes ba lo nu mai òas pun ktâ Rî gâ gâ ja bo jâ pie ci cil vç ki, bet 2004. ga da mar tâ gâ zes eks plo zi jas re zul tâ tâ da ïç ji sa gru va trîs stâ vu dzî vo ja mâ mâ ja Sal­dus ra jo na Bro cç nos. Sprâ dzie nu iz rai sî ja gâ zes plî tij ne pie vie nots, at vçr tâ stâ vok lî at stâts gâ zes ba lons.

Pç dç jais ska ïâ kais no ti kums bi ja Mâl pils tra ìç di ja 2011. ga da ok tob rî, kad ba lo na gâ zes no plû des iz rai sî­ta sprâ dzie na dçï sa bru ka da ïa dzî vo ja mâs mâ jas. To­reiz pie ci cil vç ki gâ ja bo jâ un vai râ ki ti ka ie vai no ti.

Ir bi ju ði ga dî ju mi, kad no no piet nas avâ ri jas iz de­vies pa glâb ties te ju par ma ta tie su. Pie mç ram, 2011. ga da 14. sep tem brî AS “Lat vi jas Gâ ze” spe ci âlis tiem sa dar bî bâ ar ci tiem ope ra tî va jiem die nes tiem iz de vâs no vçrst ie spç ja mo eks plo zi ju kâ dâ piec stâ vu daudz dzî­vok ïu na mâ Jûr ma lâ. Çkâ da bas gâ zes kon cen trâ ci ja tu vo jâs sprâ dzien bîs ta mai ro be þai. Pa lo gu ie kïûs tot sa gâ zç ta jâ dzî vok lî, kas bi ja drau do ðâs avâ ri jas epi­centrs, glâ bç ji at ra da at vçr tu gâ zes plîts deg li un dzî­vok ïa saim nie ku sma gâ al ko ho la rei bu mâ.

Vien mçr ak tu âlâ dro ðî baPçr nâ ga da no ga les tra ìis kie no ti ku mi Zo li tû dç vi sai Lat vi jas sa bied rî bai

at gâ di nâ ja, cik sva rî gi ir dro ðî bas jau tâ ju mi un kâ das tra ìis kas se kas var bût to at stâ ða nai no vâr tâ.

Ne ma zâk bîs ta mi par nor ma tî vu ne ie vç ro ða nu çku pro jek tç ða nâ vai bûv nie cî bâ ir da bas gâ zes sis tç mu eks plu atâ ci jas no tei ku mu pâr kâ pu mi. To ap lie ci na vai râ kas ka tas tro fas, kas no ti ku ðas Lat vi jâ.

2014/252 ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

52 ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

ci âlis ti ar ana li za to ru mç rî ja gâ zes kon cen trâ ci ju çkâ, lîdz pie kâ da dzî vok ïa dur vîm kon sta tç ja pa aug sti nâ tus mç rî ju mu râ dî tâ jus. Tû daï mâ jai ti ka at slçg ta gâ zes pa de ve, bet dzî vok lî iz de vâs ie kïût ti kai pçc VUGD un pað val dî bas po li ci jas ie sais tî ða nâs.

“Sa gâ zç ða nas ga dî ju mâ,” skaid ro U.Auniòð, “ja mâ jâs nav saim nie ka, pa ras ti kon tak tç ja mies ar îpað­nie ku vai ap saim nie ko tâ ju un dzî vok lî ie ejâm tre ðie – pçc ap saim nie ko tâ ja un po li ci jas.”

Tâ tas bi ja arî ða jâ ga dî ju mâ, kad, ie ejot dzî vok lî, ti ka kon sta tçts, ka plîts ir sa vie no ta ar gâ zes pie va du, ap ejot gâ zes skai tî tâ ju un iz man to jot elas tî go sa vie no­ju mu. Pâr kâ pu mu do ku men tç ja, gâ zi dzî vok lim at slç­dza un gâ zes pie va du aiz me ti nâ ja. Pað laik pâr kâ pums tiek iz ska tîts Jel ga vas Ad mi nis tra tî va jâ ko mi si jâ.

U. Auniòð at zîst, ka sma gu sa gâ zç ða nas ga dî ju mu daudz dzî vok ïu na mos ir diez gan daudz. Bie þi dzî vok ïos, kur no ti ku si gâ zes no plû de, mît ga dos ve câ ki cil vç ki.

Dzî vok ïu îpað nie ki un îr nie ki bie þi lie to gâ zes plî tis, kas ie gâ dâ tas pirms 30 un vai râk ga diem un jau sen no kal po ju ðas sa vu mû þu. Pa dom ju lai kâ gâ zes plîts eks plu atâ ci jas pe ri ods bi ja no teikts 14 ga du. “Ga dî ju­mos, kad ir no lû de no ve câm plî tîm,” no râ da U. Auniòð, “mçs at slç dzam da bas gâ zi un ie sa kâm klien tiem vai nu uz stâ dît gâ zes de tek to ru, vai ie gâ dâ ties jaun u gâ­zes plî ti, vai arî iz man tot elek tris ko pa var du.”

Ne re ti ir ga dî ju mi, kad da bas gâ zi zog pa tç rç tâ ji, kas dzî vo daudz dzî vok ïu mâ jâs, kur nav no dro ði nâ ta cen­tra li zç tâ sil tum ap gâ de, to ties dzî vok lî ir da bas gâ zes pie slç gums. Te pa tç rç tâs gâ zes ap jo mi jau ir kriet ni lie­lâ ki. Pa rei zei zag ða nâ tiek pie íer ti arî rûp nie cis kie lie­to tâ ji, kas gâ zi tç rç, ap ejot gâ zes skai tî tâ ju. Katrs ðâds ne le gâls pie slç gums ir arî po ten ci âls avâ ri jas cç lo nis.

Al vils Zau ers

ka par gâ zes pat va ïî gu pa tç rç ða nu lie lâ ap mç râ, vai nî­go so da ar brî vî bas at òem ða nu uz lai ku lîdz di viem ga­diem vai ar pie spie du dar bu, vai arî ar nau das so du.

Lî dzî gi so di pa re dzç ti, ja pâr kâ pu mu iz da rî ju si per­so nu gru pa. Brî vî bas at òem ða na un lie li nau das so di pa re dzç ti arî par ie jauk ða nos gâ zes ko mer cuz skai tes mçr apa râ tu dar bî bâ, tâs trau cç ða nu, at tie cî gâs prog­ram ma tû ras iz ga ta vo ða nu u. tml. Tâ pat li kums so da par gâz va du un at tie cî go gâ zes ie kâr tu iz nî ci nâ ða nu vai bo jâ ða nu.

So da san kci jas pa stip ri nâs, arî pa lie li no ties no da rî­ju ma sa bied ris ka jai bîs ta mî bai. Tâ, Kri mi nâl li ku ma 187. pants par gâ zes va du tî ðu iz nî ci nâ ða nu un bo jâ ða­nu ga dî ju mâ, ja ðo dar bî bu re zul tâ tâ ie stâ ju sies cil vç­ka nâ ve vai ja tâs iz rai sî ju ðas avâ ri ju, ka tas tro fu vai ci tas sma gas se kas, so da ar brî vî bas at òem ða nu uz lai­ku lîdz piec pa dsmit ga diem.

No íert pie ro kas nav vieg liPar spî ti li ku ma bar dzî bai, gâ zes zâ dzî bas to mçr no­

tiek, un ik pa lai kam tiek pie íer ti vai nî gie. A/S “Lat­vi jas Gâ ze” Jel ga vas ie cir kòa va dî tâjs Ul dis Auniòð at zîst, ka tî ðus gâ zes zag ða nas ga dî ju mus at klât ne­bût nav vieg li.

Pa ras ti par zâ dzî bâm gâ zes kom pâ ni jâ uz zi na no lîdz pil so òu zi òo ju miem. Tâs at klâj arî, lîdz te kus kon­sta tç jot gâ zes no plû di un zag ða nu. Ðâ di aiz gâ ju ðâ ga­da no ga lç ti ka pie íerts gâ zes zag lis kâ dâ daudz dzî vok­ïu na mâ Jel ga vâ.

Viss sâ kâs ar avâ ri jas iz sau ku mu sa ka râ ar gâ zes sma ku kâp òu tel pâ. “Kâ pa ras ti, re aìç jâm ope ra tî vi,” stâs ta Jel ga vas ie cir kòa va dî tâjs, “bet, kad ie ra dâ­mies, cil vç ki kâp òu tel pu jau bi ja iz vç di nâ ju ði.”

Lai no teik tu gâ zes no plû des avo tu, uz òç mu ma spe­

Skats Jelgavâ, Raiòa ielâ 9 pçc 1969. gada 12. janvâra gâzes eksplozijasFoto no Latvijas Valsts vçstures arhîva

E&P

2014/2 53ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

53ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

iz vç lç tâ ra þo tâ ja/pie gâ dâ tâ ja).Tâ pat plâ nâ îpa ða uz ma nî ba

pie vçr sta ES da bas gâ zes ap gâ des ris kiem, kas sais tî ti ar ìe opo li tis­kiem fak to riem vai ne pa re dzç tâm teh nis kâm pro blç mâm vie nâ vai vai râ kos no zî mî gos ES da bas gâ zes ap gâ des pun ktos. Iz vçr tç jot ðâ du ris ku ne ga tî vo ie tek mi uz ES da­bas gâ zes tir gu, kâ arî da bas gâ zes ap gâ des dro ðî bas lî me òa prog no zç­ja mî bu, òem ta vç râ vir kne re fe ren­èu, ta jâ skai tâ arî da bas gâ zes ris ku pie augu ma se zo nâ lais rak sturs ta­jâs ES val stîs un re ìi onos, kur to iz man to sil tum ener ìi jas ra þo ða nai ko ìe ne râ ci jâ.

EN TSOG des mit ga du at tîs tî bas plâ nâ kâ ES lî me òa da bas gâ zes ap­gâ des pro blçm si tu âci jas ie zî mç ti ðâ­di ne pa re dzç ti gâ zap gâ des pâr trau­ku mi:pil nîgs da bas gâ zes pie gâ des pâr­

trau kums no Nor vç ìi jas uz Fran­ci ju (Fran pi pe I);

pil nîgs da bas gâ zes pie gâ des pâr­trau kums no Nor vç ìi jas uz Liel­bri tâ ni ju (Lan ge led);

pil nîgs Krie vi jas da bas gâ zes pie gâ­þu pâr trau kums caur Balt krie vi ju;

pil nîgs Krie vi jas da bas gâ zes

plâ nâ ie kïau ta tç ze par ne pie cie ða­mî bu plân vei dî gi pa lie li nât da bas­gâ zes ap gâ des sis tç mu starp sas lç­gu mu pun ktu caur lai dî bu gan uz ES val stu ro be þâm, kur teh nis ki sa vie no tas di vu vai vai râ ku val stu gâ zap gâ des sis tç mas, gan uz ES un tre ðo val stu ro be þâm.

Kaut da bas gâ ze ne re ti tiek pre­tnos ta tî ta AER re sur siem, uz sve rot tâs iz man to ða nas pa lie li nâ ju ma ne­pie ïau ja mî bu ES ko pç jâ ener go bi­lan cç, to mçr jâ at zî mç, ka EN TSOG des mit ga du at tîs tî bas plâns pa redz pro po nçt tie ði pre tç ju no stâ ju: da­bas gâ zes bâ zes jau das ta jâ rak stu­ro tas kâ ide âla “za ïâ” ìe ne râ ci jas sek to ra lîdz sva ro ða nas op ci ja, jo, ne rau go ties uz AER jau du ìeo met­ris kâ prog re si jâ pie augo ðo uz stâ dî to GW ap jo mu, to eks plu atâ ci ja bâ zes re þî mâ un tâ tad – ìe ne râ ci jas ap­jo ma prog no zç ja mî ba ir sa lî dzi no ði zem a. Da bas gâ ze plâ nâ rak stu ro ta kâ vieg li pie gâ dâ jams un uz ti cams ener go re surss, kas ra da ne lie lu vi­des pie sâr òo ju mu un ku ra ìe ne râ ci­jas jau das var tikt iz bû vç tas ïo ti îsâ lai kâ, caur mç râ 3–5 ga dos (at ka rî­bâ no kon krç tu teh nis kâs kom plek­tâ ci jas ele men tu, pie mç ram, gâ zes tur bî nu, pa sû tî ju ma ap jo ma pie

ES da bas gâ zes sek to ra nâ kot ne nav ie do mâ ja ma bez in fra struk tû­ras at tîs tî bas un, tik pat lie lâ mç râ, arî bez vie no tas vai vis maz har­mo ni zç tas no za res re gu lâ ci jas, kas vi dç ja un îpa ði il ga ter mi òa in ves­tî ci ju kli ma tu re sur sie til pî gos da­bas gâ zes sek to ra pro jek tos pa da­rî tu pie vil cî gu gan vie tç jiem, gan tre ðo val stu in ves to riem.

EN TSOG des mit ga du at tîs tî bas plâ nâ ie kïau ta in for mâ ci ja par re ali­zâ ci jas sta di jâ eso ðiem un tu vâ kâ lai­kâ uz sâkt plâ no tiem ES vai re ìi onâ las no zî mes da bas gâ zes sek to ra pro jek­tiem, kâ arî pie dâ vâts ðo pro jek tu re­ali zâ ci jas eko no mis kâs ie tek mes mo­de lis. Jo jeb kurð vç rie nîgs da bas gâ zes ap gâ des pro jekts – vai tas bû tu SDG im por ta ter mi nâ lis, vai ma ìis trâ lais gâ zes vads lie la ap jo ma da bas gâ zes pie gâ dçm, vai eso ðâs in fra struk tû ras mo der ni zâ ci ja – hi po tç tis ki var ie tek­mçt ne ti kai sa va ìeo grâ fis kâ ap ga­ba la da bas gâ zes ap gâ des dro ðî bu un pie tie ka mî bu, bet arî pla ðâ ka re ìi ona gâ zap gâ des si tu âci ju. Îpa ði, ja gâ zes pa tç ri òa se zo nâ lais rak sturs (ru dens – zie mas mak si mu ma pa tç riòð) ie zî­mç kon krç tâ re ìi ona da bas gâ zes ap­gâ des spe ci fi ku.

Kâ jaun a ak tu ali tâ te des mit ga des

Ei ro pas da bas gâ zes sek to ra at tîs tî bas vî zi ja EN TSOG in fra struk tû ras at tîs tî bas des mit ga des plâ nâ (2013 – 2022) 2. da ïa

In teg rç ta un vie no ta ES da bas gâ zes tir gus iz vei dei ne pie cie ða ma la bi at tîs tî ta, no da þâ diem ele men tiem sa stâ vo ða un uz at ðíi rî giem da bas gâ zes pie gâ des vei diem un vir zie niem orien tç ta ma ìis trâ lâ ap gâ des in fra struk tû ra. Ne pie cie ða mî ba iz vei dot un mçrí tie cî gi piln vei dot ðâ du in fra struk tû ru ir vie na no pri ori tâ tçm, kas ie zî mç ta EN TSOG des mit

ga du (2013–2022) at tîs tî bas plâ nâ (Ten – Year Network De ve lop ment Plan 2013–2022). In fra struk tû ras pro jek tu re ali zâ ci jas kon tek stâ arî uz svçr ta tâ dç vç to “da bas gâ zes sa lu” efek ta no vçr ða na. Bal ti jas un Cen trâl ei ro pas re ìi onu kon tek stâ ðis uz­stâ dî jums gal ve no kârt at tie ci nâms uz trim Bal ti jas val stîm un So mi ju, kur da bas gâ zes sum mâ rais ga da pa tç riòð un, at tie cî gi, tir gus ir sa lî dzi no ði ne liels (ap tu ve ni 10 milj.m3/ga dâ).

2014/254 ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

54 ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

in fra struk tû ras pro jek tu in ves tî ci­ju pe ri odi bû tu vçr tç ja mi ti kai il­gter mi òa per spek tî vâ – laik pos mâ no 25 lîdz pat 40 ga diem, kas, no vie nas pus es, do tu ie spç ju pa re dzçt ne pie cie ða mâs teh nis kâs iz mai òas gâ zap gâ des in fra struk tû râ no teik­tâ val stî vai re ìi onâ, un, no ot ras pus es, plâ not un spe ci fi cçt in ves tî ci­ju pie sais tes stra tç ìi jas. Lik vi dç jot ES ver ti kâ li in teg rç tos da bas gâ zes mo no po lus, ne tiek pa nâkts vien no­zî mî gi po zi tîvs efekts – li be ra li zçts da bas gâ zes tir gus, jo zi nâ mâ mç râ tiek de sta bi li zç ta lîdz ði nç jâ sek to ra in ves tî ci ju no dro ði nâ ju ma po li ti ka. To at zîs tot, EN TSOG nâ ka ma jam des mit ga du plâ no ða nas pe ri odam, kas uz sâk arî il gâ ku ES da bas gâ zes sek to ra tâ lâ kas in teg râ ci jas cik lu, kâ vie nu no pri ori tâ tçm iz vir zî ju si no piet nu iz aici nâ ju mu – in ves tî ci ju pie sais ti in fra struk tû ras pro jek tu re ali zâ ci jai.

No plâ na kop sa vil ku ma sa pro­tams, ka ðâ du iz aici nâ ju mu ie tek­me uz at se við íiem ES gâ zap gâ des re ìi oniem vai zo nâm va rç tu bû tis­ki at ðíir ties. Zo nâs ar vçs tu ris ku gâ zap gâ des di ver si fi kâ ci ju, kâ arî re ìi onos ar at tîs tî tu, no dau dziem avo tiem re sur sus sa òe mo ðu da bas­gâ zes spot tir gu tie va rç tu bût daudz ma zâk jû ta mi ne kâ re ìi onos, kur vçs tu ris ki past âv ver ti kâ li orien tç ti da bas gâ zes mo no po li un kur gâ zap­gâ des sis tç ma vçs tu ris ki vei do ta ne pçc da þâ du pie gâ des avo tu un ce ïu kon ku ren ces, bet pçc vie na pie gâ des ce ïa un avo ta do mi nan tes prin ci pa.

To mçr, ie spç jams, vçl lie lâ ka no­zî me ðâ du iz aici nâ ju mu pâr va rç ða­nâ ir ci tam, vi sai apo li tis kam fak­to ram, pro ti, tam, cik liels ir kâ da at se við ía re ìi ona da bas gâ zes pa tç­riòð ga da lai kâ. Jo re ìi ons ir ìeo­grâ fis ki ma zâks, ar zem âku da bas­gâ zes pa tç ri òu un vâ jâk at tîs tî tiem ener go ietil pî ga jiem taut saim nie cî­bas sek to riem, jo lie lâks risks, ka da bas gâ zes in fra struk tû ras pro jek­tu in ves tî ci ju pie sais te va rç tu bût ap grû ti nâ ta un nâk sies iz man tot vi su ie spç ja mo fi nan su at bal stu prak tis ki jeb ku ram in fra struk tû ras pro jek tam, kas ne bûs tie ði orien tçts uz fi zis ku da bas gâ zes pie eja mî bu pa tç rç tâ jiem vai jaun u pa tç rç tâ ju pie slçg ða nu, bet at tiek sies vie nî gi uz gâ zap gâ des sis tç mas “lie ko pos­mu” iz vei di, pie mç ram, pa pil dus im por ta jau du in teg râ ci ju eso ða jâ gâ zap gâ des sis tç mâ, kam ne pie cie­ðams iz bû vçt pa pil dus gâ zes va du ap sais ti, kâ arî iz vei dot pie slç gu mu eso ða jam ma ìis trâ la jam gâ zes va du tîk lam.

kas sa vie no ðîs krâ tu ves ar re ìi onâ­lo gâ zap gâ des sis tç mu. Jâ no râ da, ka ES lie lâ kâs PGK, kas at ro das Lat­vi jas te ri to ri jâ, pa gai dâm ir izo lç tas no ci tu ES val stu (iz òe mot Lie tu vas un Igau ni jas) gâ zap gâ des sis tç mas un tâ dç jâ di ne var tikt iz man to tas ðâ da vei da gâ zap gâ des krî zes si tu­âci jas me nedþ men tâ Cen trâl ei ro pas un Austrum ei ro pas, vai pat vi sas ES mç ro gâ.

Da bas gâ zes ap gâ des dro ðî bas no­vçr tç ju mâ ie kïau ta arî ES val stu un re ìi onu âr çjo da bas gâ zes pie gâ­þu at ka rî bas iz vçr tç ða na, ku ras pa­ma tâ ir tâ dç vç tais “âr çjo pie gâ þu at ka rî bas in dekss”, ko ap rç íi na no trim do tiem lie lu miem: da bas gâ zes im por ta ap jo ma, da bas gâ zes uz gla­bâ ða nas ka pa ci tâ tes (PGK) un da­bas gâ zes ie gu ves ap jo ma.

Lai sa pras tu, cik sva rî gi ir iz vçr­tçt da bas gâ zes pie gâ þu âr çjo at ka rî­bu, EN TSOG des mit ga du at tîs tî bas plâ nâ ana li zç ta ES val stu da bas gâ­zes pa tç ri òa di na mi ka aiz va dî ta jâs di vâs des mit ga dçs un ie zî mç ti ES da bas gâ zes tir gus at tîs tî bas vir zie­ni laik pos mâ lîdz 2023. ga dam.

Ana lî zes re zul tâ tâ se ci nâts, ka vien no zî mî gi ne ga tî va vai po zi tî va da bas gâ zes pa tç ri òa di na mi ka ES aiz va dî ta jâ de kâ dç nav bi ju si vç ro ja­ma un no râ dî ta jâ pe ri odâ da bas gâ­zes pa tç riòð no sa cî ti augst âko pun­ktu sa snie dzis 2005. ga dâ. Kâ jau no râ dîts ie priekð, da bas gâ zes pa tç­ri òa fluk tu âci jas ES ir tie ði sais tî tas ar kli ma tis ka jiem ap stâk ïiem at se­við íos ga dos, jo re la tî vi sil tâs zie­mâs bû tis ki krî tas sil tum ener ìi jas ra þo ða nai iz man to tais da bas gâ zes ap joms. Ta èu, pie augot da bas gâ zes kon den sâ ci jas bâ zes jau du îpat sva­ram ES Dien vi du re ìi onos, ðîs fluk­tu âci jas kïûst ma zâk iz teik tas.

Sa vu kârt ES da bas gâ zes tir gus at tîs tî bas vir zie nus lîdz 2023. ga­dam un vç lâ kâ pos mâ EN TSOG des mit ga du at tîs tî bas plâ nâ ie zî­mç uz stâ dî jums par da bas gâ zes in­fra struk tû ras pro jek tu re ali zâ ci jas vi dç ja un il ga ter mi òa orien tâ ci ju, jo des mit vai div des mit ga du pe ri­ods pa ras ti nav uz ska tâms par va­li du vç rie nî gu da bas gâ zes pro jek tu plâ no ða nai, re ali zâ ci jai un sa snieg­tâ re zul tâ ta teh nis ki eko no mis kâ efek ta iz vçr tç ða nai. Îpa ði ga dî ju­mâ, ja pro jekts ir daudz pa kâp ju un at tie ci nâms uz tâ dç vç to re ìi onâ lo (pro jects of com mon in te rest – PCI) ka te go ri ju (pie mç ram, re ìi onâ lais SDG im por ta ter mi nâ lis kâ dâ no Bal ti jas val stîm vai So mi jâ).

Sa ska òâ ar EN TSOG des mit ga du at tîs tî bas plâ nu, da bas gâ zes

pie gâ þu pâr trau kums caur Uk rai nu;

pil nîgs da bas gâ zes pie gâ des pâr­trau kums no Al þî ri jas uz Itâ li ju (Tran smed);

da ïçjs da bas gâ zes pie gâ des pâr­trau kums no Al þî ri jas uz Spâ ni ju (MEG);

pil nîgs da bas gâ zes pie gâ des pâr­trau kums no Lî bi jas uz Itâ li ju (LY);

eks tre mâls SDG im por ta kri tums vi sâ ES vai arî val stîs, kur 80–100% pa tç rç to da bas gâ zes re sur su tiek pie gâ dâ ti sa ðíid ri nâ tâ vei dâ.

Pil nîgs da bas gâ zes pie gâ des pâr­trau kums ES val stîm SDG sek to râ at se við íi ne tiek iz ska tîts, jo ðîb rî þa SDG tir gus si tu âci ja ra da ie spç jas vis maz da ïç ji un sa lî dzi no ði âtr i kom­pen sçt to tâ lu pie gâ des iz trû ku mu. Tas no zî mç, ka ga dî ju mâ, ja da bas­gâ zes pie gâ des pa kâ diem no teik tiem ce ïiem vai no kon krç tiem avo tiem nav ie spç ja mas, tâs kom pen sç ci ti SDG tir gû ie sais tî tie spç lç tâ ji, sa òe mot at tie cî gus sig nâ lus par SDG pie pra­sî ju ma kâ pu mu no teik tâ re ìi onâ vai val stî. Vis bû tis kâ kie sig nâ li, uz ku­riem va rç tu vi sât râk reaìçt, nâk tu no tâm val stîm, ku râs SDG pa tç riòð ir pro cen tu âli lie lâks par al ter na tî vi pie gâ dâ tâs gâ zes pa tç ri òu vai ku râs nav ci tâ dâ vei dâ pie gâ dâ tu da bas gâ­zes re sur su (Spâ ni ja, Por tu gâ le).

EN TSOG uz ma nî bas lo kâ – ie­spç ja mo SDG pie gâ des pâr trau ku­mu kon tek stâ – no nâ cis arî jau tâ­jums, kâ no dro ði nât SDG pie gâ des al ter na tî vo sce nâ ri ju re ali zâ ci ju, vien lai kus ne ra dot “sa strç gu ma” ris kus ma ìis trâ la jos da bas gâ zes ap gâ des tîk los. Ðis jau tâ jums îpa ði tiek iz celts da bas gâ zes in fra struk­tû ras at tîs tî bas per spek tî vâ un pa­redz vai râk op ci ju ne ti kai re sur su fi zis kai pie gâ dei val stîm vai re ìi­oniem, bet arî ðo pie gâ þu “avâ ri jas shç mu” iz strâ dei da þâ dos lî me òos.

Ta èu, ja al ter na tî vas pie gâ des pa ci tiem SDG trans por tç ða nas mar­ ð ru tiem vai no ci tiem avo tiem nav pie eja mas un pie tie ka mas, vai arî no tiek ne pa re dzç ta krî zes si tu âci ja kâ dâ no ES vi tâ li sva rî ga jiem da­bas gâ zes ma ìis trâ lâs in fra struk tû­ras pos miem, tad kâ ra di kâ lâ kais îs ter mi òa ap gâ des pie tie ka mî bas un dro ðî bas pa sâ kums tiek pa re­dzç ta krî zes ap gâ de no da lîb val stu te ri to ri jâs eso ða jâm pa ze mes da­bas gâ zes krâ tu vçm (PGK).

Ða jâ ga dî ju mâ âr kâr tî gi no zî mî ga fun kci ja de le ìç ta ne ti kai pa ðâm krâ­tu vçm un to ope ra to riem, bet arî da­bas gâ zes ap sais tes in fra struk tû rai, E&P

2014/2 55ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

55ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

Jauns ska tî jums uz re ìi onâ lo SDG ter mi nâ li un tâ lo mu Bal ti jas gâ zap gâ des sis tç mâ

Da bas gâ zes sek to ra pâr vei de Bal ti jas re ìi onâ ir sa reþ ìîts, re sur sie til pîgs un ilg stoðs pro cess, kas pa redz ne ti kai bû tis ku, tâl ejo ðu lç mu mu pie òem ða nu, bet arî ap jo mî gu il gter mi òa in ves tî ci ju pie sais ti. Viens no ðâ diem in ves tî ci ju pro jek tiem, kas tur klât cie ði sais tîts ar da bas gâ zes sis tç mas re ìi onâ lâs in teg râ ci jas pa dzi ïi nâ ða nu, ir re ìi onâ lâ

SDG ter mi nâ ïa bûv nie cî ba vie nâ no tri jâm Bal ti jas val stîm vai So mi jâ. Kâ zi nâms, re ìi ona ik ga dç jais sum mâ rais da bas­gâ zes pa tç riòð sa stâ da ap mç ram 10 mil jar dus m3 un vi sas èetr as val stis sa òem da bas gâ zi no vie na pie gâ des avo ta pa vie nu pie gâ des ce ïu.

Bal ti jas un So mi jas da bas gâ zes sek to ra tâ lâ kai li be ra li zâ ci jai un teh nis kai in teg râ ci jai ir vai râ ki ap grû ti nâ ju mi, tos tarp re­ìi ona gâ zap gâ des in fra struk tû ras starp sa vie no ju ma trû kums. Ðî pro blç ma ir steig ðus jâ ri si na, lai gan stra tç ìis kâ lî me nî mçr­íis de fi nçts jau sen – îpa ði at tie cî bâ uz da bas gâ zes in fra struk tû ras sa vie no ju mu starp Igau ni ju un So mi ju, kas ko pî gu in ter eðu pro jek tos (Pro jects of Com mon In te rest – PCI), Bal ti jas enerìijas tir gus starp sa vie no ju ma plâ nâ (The Bal tic Energy Mar ket In ter con nec ti on Plan – BE MIP) un ci tos ener ìç ti kas no za res plâ no ða nas do ku men tos pa zîs tams ar no sau ku mu Bal tic con nec tor. Ðis jû ras da bas gâ zes starp sa vie no jums – So mu lî èa ðíçr so jums – sa vie nos Bal ti jas un So mi jas da bas gâ zes in fra struk tû ras un po ten ci âli arî to da bas gâ zes tir gus. Kâ re âli tiek iz ska tî ti di vi starp sa vie no ju ma tra sç ju mi: In ko–Pal dis ki (80 km jû ras starp sa­vie no jums, 54 km sau sze mes sa vie no jums, iz mak sas – ap 144 mil jo ni eiro) un In ko–Tal li na (110 km jû ras starp sa vie no jums, 25 km sau sze mes sa vie no jums, iz mak sas – ap 161 mil jons eiro). Abos ga dî ju mos Bal tic con nec tor caur lai dî bas spç ja bû tu ap tu ve ni 2,4 mil jar di m3/ga dâ.

Lai gan pat la ban tiek uz svçrts, ka Bal tic con nec tor nav bû tis kas no zî mes (vis maz lîdz brî dim, ka mçr nav iz bû vçts Lie tu vas un Po li jas da bas gâ zes in fra struk tû ras starp sa vie no jums GIPL (The Gas In ter con nec ti on Po land – Lit hu ani a)), to mçr jâ at zîst, ka vi dç ja un il ga plâ no ða nas pe ri oda per spek tî vâ So mi jas un Igau ni jas starp sa vie no ju ma no zî me va rç tu bû tis ki pie augt. Ðo pâr mai òu no teik tu di vi iz ðíi ro ði fak to ri: So mi jas gâ zap gâ des sis tç mas starp sas lç gums ar tu vâ kâ gâ zes ie gu ves re ìi ona (Nor vç ìi jas) gâ zap gâ des sis tç mu un re ìi onâ lâ SDG ter mi nâ ïa bû ve So mi jas te ri to ri jâ. Pirm â fak to ra re ali zâ ci jas var bû tî ba tu vâ ka jos 20–30 ga dos ir maz ti ca ma (tâ nav pa re dzç ta ne vie nâ no re ìi ona gâ zap gâ des stra tç ìis ka jiem plâ no ða nas do ku­men tiem), tâ pçc vis lie lâ kâs ek spek tâ ci jas sais tâs ot ro fak to ru.

So mi jas da bas gâ zes sek to ra at tîs tî bas plâ nos So mi jas un Igau ni jas starp sa vie no jums al laþ ti cis uz ska tîts par da ïu no lie lâ ka gâ zap gâ des mo der ni zâ ci jas un pa pla ði nâ ða nas pro jek tu ko pu ma, ku râ gal ve nâ lo ma at vç lç ta tie ði da bas gâ zes pie­gâ des ce ïu un avo tu di ver si fi kâ ci jas op ci jai – SDG ter mi nâ lim.

Skaid rî bas la bad gan jâ pie bilst, ka sâ kot nç ji So mi ja kâ re ìi onâ lâ SDG ter mi nâ ïa dis lo kâ ci jas vie ta iz ska tî ta ne ti ka – gal ve nâ uz ma nî ba ti ka pie vçr sta Lat vi jas un Igau ni jas te ri to ri jâm. Pir mo reiz So mi jas va ri ants ie zî mç jâs Bo oz&Co 2012. ga da pç tî ju mâ par da bas gâ zes sek to ra at tîs tî bas stra tç ìis ka jiem vir zie niem Bal ti jas re ìi onâ un to gal ve na jiem teh nis ka­jiem un eko no mis ka jiem no sa cî ju miem.

2014/256 ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

56 ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

ðâ ga da ru de nî, to mçr So mi jas un Igau ni jas kon sul­tâ ci ju kon tek stâ îs tas skaid rî bas par pro jek ta lik te ni vçl nav.

Arî So mi jas pus ç sa gla bâ jas zi nâ mas ba þas par “div da ïî ga” SDG kom plek sa iz bû ves pa ma to tî bu Bal ti jas jû ras re ìi ona zie me ïos; kom pâ ni ja Ga sum pa gai dâm nav iz ðíî ru sies par ter mi nâ ïa vai tâ da­ïas dis lo kâ ci ju. Nav vien prâ tî bas, vai iz vç lç ties In ko vai Pa rvo, lai gan dau dzi pað mâ ju un âr val stu eks­per ti uz sver, ka abas dis lo kâ ci jas bû tî bâ ir vien lî dzî­gas un nav pa ma ta tâs pre tnos ta tît. So mi jâ – gan In ko, gan Pa rvo – va rç tu tikt uz bû vç ti di vu vei du SDG ter mi nâ ïi: pel do ðais ap mç ram 300 mil jo nu eiro vçr tî bâ vai sau sze mes jeb sta ci onâ rais 400 mil jo nu eiro vçr tî bâ.

Ru nâ jot par dis lo kâ ci ju at ðíi rî bâm ïo ti kon krç tâs sa lî dzi no ðâs ka te go ri jâs, jâ at gâ di na, ka In ko (In ko o) at ro das 60 km no Hel sin kiem, 20 km at tâ lu mâ no So­mi jas ma ìis trâ lâs gâ zap gâ des sis tç mas, zie mas pe ri­odâ ða jâ os tâ va ja dzîgs led lau zis un SDG ter mi nâ ïa pro duk ti vi tâ te va rç tu sa sniegt 19,2 mil jo nus m3/die nâ. Ðo ri si nâ ju mu uz ska ta par sa prâ tî gu un eko no mis ki pa ma to tu, ja in fra struk tû ras starp sa vie no jums Bal­tic co nec tor tiek iz bû vçts starp In ko un Pal dis kiem.

Pa rvo (Pa rvo) at ro das 50 km no Hel sin kiem, 5 km at tâ lu mâ no So mi jas ma ìis trâ lâs gâ zap gâ des sis tç­mas, un ðe jie nes SDG ter mi nâ ïa pro duk ti vi tâ te va rç­tu sa sniegt 9 mil jo nus m3/die nâ.

Òe mot vç râ vi su ie priekð teik to, var se ci nât, ka ga dî ju mâ, ja Bal ti jas re ìi onâ tik tu re ali zçts vie na SDG ter mi nâ ïa pro jekts, pie mç ro tâ kâ dis lo kâ ci ja no teik ti bû tu In ko, kur past âv ie spç ja iz vie tot lie­la ap jo ma da bas gâ zes im por ta mez glu ar at tie cî gu ap sais tes in fra struk tû ru un po ten ci âlâm uz gla bâ­ða nas vai pâr sûk nç ða nas (re ga zi fi kâ ci jas) jau du re­zer vçm. Tur pre tî, ja SDG ter mi nâ ïa kom plekss tik­tu sa da lîts di vâs da ïâs, kâ op ti mâ la bû tu at zîs ta ma Pa rvo dis lo kâ ci ja, kur gan past âv vir kne ie ro be þo ju­mu in fra struk tû ras un uz gla bâ ða nas jau du pa pla ði­nâ ða nas zi òâ.

To mçr abos ga dî ju mos, vis ti ca mâk, kâ no tei co­ðais tik tu iz ska tîts ne vis kom plek sa pa pla ði nâ ða­nas jau tâ jums, bet gan jau tâ jums par Bal tic co nec­tor tra sç ju mu, jo sa ska òâ ar Igau ni jas un So mi jas “di vu ter mi nâ ïu” vî zi ju Bal tic co nec tor jâ sa vie no ter mi nâ ïa in fra struk tû ras da ïas So mu lî èa abos kras tos. Jau tâ jums par to, vai Bal tic co nec tor va­rç tu ne sa vie not SDG kom plek sa da ïas, pa gai dâm pub lis ki nav ti cis ak tu ali zçts, lai gan arî ðâds ri­si nâ jums bû tu ra ci onâ li pa ma tots un at bal stâms. Bal tic co nec tor tiek uz lû kots kâ tir gus fi zis ka starp­sa vie no ju ma ele ments ap stâk ïos, kur gal ve nais ir re sur su plûs mas, ne vis kon krç tu in fra struk tû ras ob jek tu sa vie no ju ma no dro ði nâ jums. Ti kai ga dî­ju mâ, ja vie nâ So mu lî èa kras tâ tik tu iz vei dots im por ta ap jo mu un uz gla bâ ða nas/re ga zi fi kâ ci jas jau du zi òâ daudz lie lâks SDG im por ta mezgls, Bal­tic co nec tor tra sç ju mam no vie nas ter mi nâ ïa da ïas uz ot ru va rç tu bût iz ðíi ro ði sva rî ga lo ma, jo tad caur ma zâ ko SDG mez glu im por tç tie da bas gâ zes re sur si va rç tu tikt pâr va dî ti uz gla bâ ða nai lie lâ kâ mez gla kom plek sâ.

SDG ter mi nâ ïu ak tu ali tâ te Bal ti jâ

Te ju vi sas Bal ti jas re ìi ona val stis – jo îpa ði Igau­ni ja – vien mçr cen tu ðâs lo bçt sa vus ri si nâ ju mus re ìi onâ lâ SDG pro jek ta pie sais tei (pro jekts sa òems da ïç ju fi nan sç ju mu no EK). Lie tu va gan ða jâ ga dî­ju mâ gâ ju si sa vu – na ci onâ li orien tç tu ce ïu un no lç­mu si Klai pç dâ re ali zçt ma za ap jo ma na ci onâ lâ SDG ter mi nâ ïa pro jek tu, kas jau tu vo jas no slç gu mam. Ðâ da Lie tu vas stra tç ìi ja zi nâ mâ mç râ sa sau cas ar kai miò valsts Po li jas lç mu mu iz bû vçt sa vu na ci onâ lo SDG ter mi nâ li valsts ZR pie kras tç, ne tâ lu no Vâ ci jas ro be þas, lai gan, pro tams, at ðíi ras gan SDG ter mi­nâ ïu iz vç lç tâs kon fi gu râ ci jas, gan arî to re sur su im­por ta jau das.

Re ìi ona SDG sek to ra at tîs tî bas kon tek stâ Bal ti jas re ìi onâ lais SDG ter mi nâ lis uz ska tâms par vie nu no cen trâ la jiem ele men tiem, par ku ra dis lo kâ ci jas vie tu dis ku si jas tur pi nâs vçl ðo brîd, 2014. ga da sâ ku mâ. Tur klât ðâ ga da feb ru âra bei gâs ti ka pub lis kots ne­gai dîts pa zi òo jums: Igau ni ja un So mi ja ar ES fi nan­sç ju ma at bal stu va rç tu bû vçt di vus SDG ter mi nâ ïus abos So mu lî èa kras tos.

Tie sa, pa zi òo ju mi par di vu SDG ter mi nâ ïu bûv­nie cî bu, to teh nis ki eko no mis ko pa ma to tî bu, kâ arî Bal tic con nec tor lo mu ðâ da da bas gâ zes in fra struk tû­ras kom plek sa at tîs tî bâ bi ju ði vi sai pre tru nî gi. Igau­ni jas eko no mi kas un ko mu ni kâ ci ju mi nistrs Ju hans Parts ap lie ci nâ ja, ka pâr ru nâs ar So mi jas amat per­so nâm ir pa nâkts po zi tîvs kom pro miss, kas pa redz bû vçt di vus SDG ter mi nâ ïus, ku rus sa vie nos Bal tic­con nec tor.

Viòð skaid ro ja, ka di vi SDG im por ta mez gli fak­tis ki dar bo sies kâ viens re ìi onâls ter mi nâ lis. Lîdz ar to ti ka no rai dî ta feb ru âra bei gâs pub lis ka jâ tel pâ iz­ska nç ju sî in for mâ ci ja, ka Bal ti jas val stîs va rç tu tapt di vi at se við íi re ìi onâ lie ter mi nâ ïi, no ku riem, vis ti­ca mâk, ti kai viens sa òem tu Ei ro pas Ko mi si jas (EK) lîdz fi nan sç ju mu.

Re aìç jot uz pub lis ko to in for mâ ci ju, pret di vu at se við íu ter mi nâ ïu bû vi ie stâ jâs So mi jas gâ zes kom pâ ni jas Ga sum pâr stâv ji: kom pâ ni jas mâr ke­tin ga me ne dþe re Ol ga Vei se ne na uz svç ra, ka di­vu at se við íu ter mi nâ ïu bû ves ie spç ja So mi jas lî èa kras tos esot mal di no ða un ga lî gais lç mums par ter mi nâ ïa iz vie to ju mu un tâ kon fi gu râ ci ju pa gai­dâm ne esot pie òemts. Vi òa gan ne no lie dza, ka no­tiek ak tî vas kon sul tâ ci jas starp Igau ni ju un So­mi ju, lai pa nâk tu vie no ða nos par re ìi onâ lâ SDG im por ta mez gla iz vei di Bal ti jas un So mi jas re ìi­ona di vâs val stîs.

Tas no zî mç, ka igau òi un so mi no fak tis kiem kon­ku ren tiem SDG pro jek ta re ali zâ ci jâ va rç tu kïût par ïo ti vç rie nî ga pro jek ta par tne riem. Pçc Igau ni jas ini­ci atî vas lîdz ðim jau re ali zç ti vai râ ki vç rie nî gi pç tî ju­mi par to, kur vis la bâk iz vie to jams re ìi onâ lais SDG ter mi nâ lis jeb, kâ tas tiek trak tçts ðo brîd, vie na SDG ter mi nâ ïa kom plek sa da ïa.

Lai gan Igau ni jas SDG pro jek ta po ten ci âlâ at­tîs tî tâ ja Alexela feb ru ârî pa bei dza Pal dis ku ter­mi nâ ïa pro jek tu un bûv nie cî bu ie spç jams sâkt jau

2014/2 57ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

57ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

in fra struk tû ra, bet arî da bas gâ zes cau ruï va du sis tç­mas at tîs tî ba un da þâ do ða na. Vçl jo vai râk, ja vie nâ re ìi ona da ïâ tiek at tîs tîts tik vç rie nîgs da bas gâ zes ap gâ des in fra struk tû ras pro jekts kâ SDG ter mi nâ­ïa kom plekss, kas sa da lîts di vâs da ïâs un sa vie nots ar îpa ðu augst spie die na da bas gâ zes in fra struk tû ras starp sas lç gu mu.

Lîdz îgi kâ SDG ter mi nâ ïa kom plekss un Bal tic co­nec tor Bal ti jas zie me ïos, arî GIPL re ìi ona dien vi dos ir no zî mîgs un ne aiz stâ jams vie no tâs da bas gâ zes in­fra struk tû ras ele ments gan re ìi onam ko pu mâ, gan, pro tams, kat rai Bal ti jas val stij at se við íi. Pirm kârt, ðâds gâ zes vads sek mçs iek ðç jâ da bas gâ zes tir gus vei do ða nos re ìi onâ, ra dot ie spç ju pa aug sti nât tir­gus lik vi di tâ ti. Otr kârt, tas ma zi nâs at ka rî bu no do mi nç jo ðâ gâ zes pie gâ dâ tâ ja, da þâ do jot da bas gâ zes pie gâ des ce ïus un avo tus. Treð kârt, gâ zes vads bû tu no zî mîgs in fra struk tû ras ri si nâ jums, kas no vçr stu Bal ti jas da bas gâ zes tir gus izo lâ ci ju no Cen trâl ei ro­pas da bas gâ zes ap gâ des ma ìis trâ lâs in fra struk tû­ras. Fak tis ki re ìi onâ lais SDG kom plekss un GIPL vei do Bal ti jas gâ zap gâ des sek to ra trans for mâ ci jas un tâ lâ kas âr çjâs un iek ðç jâs in teg râ ci jas stra tç ìis­ko vek to ru.

Lç mums par GIPL fi nan sç ða nas mo de li vçl nav pie òemts, ta èu, ap zi no ties pro jek ta iz mak sas un ES da lîb val stu spç ju tâs segt, kâ arî fak tu, ka pro jek ta îs te no ða nas re zul tâ tâ ie gu vç jas bû tu ne ti kai Lie tu va un Po li ja, bet arî ci tas re ìi ona val­stis, ir sâk tas dis ku si jas par ie spç ju pro jek ta îs te­no ða nai pie sais tît ES fon du lîdz fi nan sç ju mu, kas va rç tu sa sniegt pat 80–85% no ko pç jâm pro jek ta iz mak sâm.

Bal ti jas val stu ener go ap gâ des dro ðu ma pa aug sti­nâ ða na un gâ zes tir gus izo lç tî bas no vçr ða na vien­mçr bi ju si vie na no ES ener ìç ti kas po li ti kas un stra­tç ìis ka jâm pri ori tâ tçm. Òe mot vç râ ne pie cie ða mî bu no vçrst re ìi ona izo lç tî bu at tie cî bâ uz gâ zes tir gus iz vei di, Bal ti jas ener ìi jas tir gus starp sa vie no ju ma plâ nâ ir no teikts mi ni mâ lais ne pie cie ða mais in fra­struk tû ras pro jek tu ko pums, kas ie tver gan Po li jas un Lie tu vas gâ zes starp sa vie no ju mu kâ vie nu no stra tç ìis ki no zî mî gâ ka jiem ele men tiem, gan arî re­ìi onâ lu SDG kom plek su kâ bû tis ku gâ zes ap gâ des dro ðî bas ga ran tu.

SDG ter mi nâ ïa kom plekss – pçc at se við íu eks­per tu do mâm, tie ði sa da lîts di vos im por ta mezg los – no dro ði nâ tu sta bi lu un dro ðu vi sa re ìi ona da bas gâ­zes ap gâ di tran zî ta gâ zes va du po ten ci âlu bo jâ ju mu ga dî ju mâ, pa aug sti nâ ta da bas gâ zes pie pra sî ju ma pe ri odos vai brî þos, kad Bal ti jas val stîs ïo ti strau ji pie aug tu gâ zes pa tç riòð, ko ne bû tu ie spç jams no­dro ði nât, iz man to jot eks plu atâ ci jâ eso ðo cau ruï va du sis tç mu.

Di vu ter mi nâ ïu ri si nâ ju ma pie vil cî bu pla ðâ ka ìeo grâ fis ka re ìi ona tir gus in teg râ ci jas as pek tâ vai­ro arî fakts, ka ter mi nâ ïa iz vie to ða na vie nî gi So mi jâ ra dî tu past âvî gu at ka rî bu no Bal tic co nec tor eks plu a­ tâ ci jas efek ti vi tâ tes; ga dî ju mâ, ja ðis starp sa vie no­jums iz ietu no ie rin das, re ìi ona gâ zap gâ de va rç tu bû tis ki ciest. Pro tams, ti kai ar at ru nu, ka gâ zap gâ­des kon jun ktû ra bû tu trans for mç ju sies un de cen tra­li zç ju sies, bet gâ zap gâ des re ìi onâ lâ in teg râ ci ja vçl ne bû tu pil nî bâ no for mç ju sies.

So mi ja un Igau ni ja – di vas val stis, viens SDG kom plekss

So mi jas un Igau ni jas vie no tâ SDG kom plek sa bû­ves ie spç ja rai sî ju si vir kni jau tâ ju mu par hi po tç tis ko SDG im por ta mez glu kon ku ren ci Bal ti jas re ìi onâ. Ðî pro blç ma îpa ði tiek uz svçr ta Klai pç das SDG ter mi­nâ ïa un Bal ti jas re ìi onâ lâ ter mi nâ ïa kon ku ren ces as pek tâ.

Ta èu ðâ das kon ku ren ces ie spç ju feb ru ârî pub lis­ki no rai dî ja So mi jas pre zi dents Sau li Nî nis te (Sau li Niinistö), no râ dot, ka Lie tu vas sa ðíid ri nâ tâs da bas­gâ zes ter mi nâ lis Klai pç dâ ne kon ku rçs ar re ìi ona ko pî go Bal ti jas val stu un So mi jas ter mi nâ li. Vi òa­prât, ne bûs ne kâ da kai tç ju ma un ne kâ das kon ku­ren ces starp abiem ter mi nâ ïiem, jo Lie tu vâ dar bo­sies na ci onâ la mç ro ga ter mi nâ lis, kas orien tçts uz Lie tu vas da bas gâ zes pað pa tç ri òa seg ða nu un ne kad nav ti cis po zi ci onçts kâ re ìi onâ las vai starp val stu no zî mes pro jekts. Tik mçr Lie tu vas pre zi den te Da ïa Grî baus kai te kon ku ren ces vei do ða nâs pa zî mes sa­ska tî ju si fak tâ, ka Klai pç das ter mi nâ lis, ko Lie tu va bû vç sa vâm va ja dzî bâm, sâks dar bo ties kriet ni ag­râk, un, vi òas prât, ðis ap stâk lis va rç tu ra dît kon ku­ren ci gan tiem pie gâ dâ tâ jiem, ku ri gâ zi trans por tç pa cau ruï va diem, gan tiem, ku ri vç lâk uz sâks SDG ter mi nâ ïu eks plu atâ ci ju Bal ti jas val stu un So mi jas re ìi onâ, jo uz to brî di Klai pç das ter mi nâ lim jau bûs iz vei do ju sies un no stip ri nâ ju sies sa va sta bi la tir gus ni ða. Lie tu vas pre zi den te pau du si uz ska tu, ka di vi ter mi nâ ïi re ìi onâ ïaus bû tis ki ie tek mçt da bas gâ­zes ce nu, lai gan fi zis ki spçs ap kal pot ti kai da þas val stis.

Lie tu vas pre zi den te pie ïâ va, ka nâ kot nç Bal ti jâ, lîdz îgi kâ Itâ li jâ un Spâ ni jâ, kur ter mi nâ ïi tiek cel ti “te ju vai ik pçc kat riem 50 kilo met riem”, SDG im por­ta ter mi nâ ïu dau dzums va rç tu kriet ni pie augt.

Lie tu va – pirm â SDG pro jek ta re ali zç tâ ja Bal ti­jâ – sa va pel do ðâ ter mi nâ ïa un gâ zes gla bâ ta vas iz­vei dei iz rau dzî ju si Klai pç das jû ras os tas ak va to ri jas dien vid da ïu lîdz âs tâ dç vç ta jai Cû kas mu gu ras sa­lai. Pçrn mar ta sâ ku mâ Klai pe dos naf ta un nor vç ìu kom pâ ni ja Ho egh LNG pa rak stî ja lî gu mu par pel do­ðâs gâ zes gla bâ ta vas lî zin gu plâ no ta jam ter mi nâ lim, bet ok tob ra bei gâs Klai pe dos naf ta pa rak stî ja pir mo lî gu mu ar gâ zes im por ta un trans por tç ða nas kom pâ­ni ju Lie tu vos Du jos par ter mi nâ ïa pie slçg ða nu gâ zes­va diem.

Ku ìa jeb pel do ðâs gâ zes gla bâ ta vas til pums bûs 170 000 ku bik met ru. Pro vi zo ris ki lçsts, ka pro jekts iz mak sâs ap tu ve ni 200 mil jo nus eiro (141 mil jo nu la­tu) un sâks dar bo ties 2014. ga da bei gâs.

Re ìi onâ lais SDG ter mi nâ lis un GIPL uz vie na Bal ti jas da bas gâ zes tir gus in teg râ ci jas stra tç ìis kâ vek to ra

Bal ti jas re ìi onâ lâ SDG ter mi nâ ïa bû ve ir no zî­mî ga arî re ìi ona da bas gâ zes tir gus starp sa vie no ja­mî bas un lik vi di tâ tes no dro ði nâ ða nai, kam ne pie­cie ða mi vai râ ki ele men ti – ne ti kai jaun u pie gâ des ce ïu un vir zie nu ie vie ða na, ko for mâ li ga ran tç SDG E&P

2014/258 ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

58 ENERÌIJA UN PASAULE

gâze

Ja pâ nas elek tro ap gâ des sek to ra or ga ni zâ ci jâ ir vç­ro ja mas gan mums pa zîs ta mas ie zî mes, gan arî bû­tis kas at ðíi rî bas. Lî dzî gi kâ Eiro pas Sa vie nî bâ, arî Ja pâ nâ dar bo jas elek tro ener ìi jas tir gus un ce nas ko mer ci âla jiem lie to tâ jiem ne tiek re gu lç tas. Ta èu ie vç ro ja mi at ðíi ras ðâ tir gus or ga ni zâ ci jas prin ci pi. Lie lâ kie elek tro ener ìi jas pie gâ dâ tâ ji ir des mit t. s. “gal ve nie elek tro ap gâ des uz òç mu mi” (Elec tric Power

Ja pâ nas ener ìç ti ka un ko dol ener ìç ti kas vie ta ta jâ

Ja pâ nai kâ vie nai no pa sau les at tîs tî tâ ka jâm in dus­tri âla jâm val stîm un lie lâ ka jâm eko no mi kâm ir rak stu­rîgs liels elek tro ener ìi jas pa tç ri òa ap joms un augst as pa tç rç tâ ju pra sî bas elek tro ap gâ des kva li tâ tei un dro­ðu mam. Rak stu rî ga îpat nî ba ir aug stâ at ka rî ba no pri­mâ ro ener go re sur su im por ta, jo Ja pâ nai tik pat kâ nav sa vu ener go re sur su (iz òe mot valsts mç ro gâ re la tî vi ne­lie la ap jo ma hid ro re sur sus). Valsts eko no mi kas âr kâr­tî gi strau jâ iz aug sme pa gâ ju ðâ gad sim ta ot ra jâ pus ç rai sî ja tik pat strau ju ener ìi jas pie pra sî ju ma pie au gu­mu. Ðo ten den ci ilus trç elek tro ener ìi jas pa tç ri òa piec­kâr tçjs pie au gums 30 ga du lai kâ – no 150 TWh 1965. ga dâ lîdz 760 TWh 1995. ga dâ [1].

Jau kopð eko no mis kâs at tîs tî bas strau jâ iz râ vie na sâ ku ma Ja pâ nâ mçrí tie cî gi vei do ta lîdz sva ro ta un di­ver si fi cç ta ener go ap gâ des struk tû ra. 2011. ga dâ elek­tro ener ìi jas pa tç riòð sa snie dza 991,6 TWh, bet ra þo ða­nas ap joms – 1107,8 TWh, un lîdz vi su AES dar bî bas ap tu rç ða nai (pçc in ci den ta Fu ku si mas I AES) Ja pâ nâ bi ja iz vei do ta iz teik ti lîdz sva ro ta elek tro ener ìi jas ra þo­ða nas struk tû ra (sk. 1. at tç lu).

21% 26%

19% 13%

16% 25%

24%27%

19% 8%1%

Jauda Enerģija

Kodolenerģija Naas produk Ogles SDG Hidro AER

Ja pâ nas ener ìç ti kas iz ai ci nâ ju miDr. sc. ing. Âr is Þî gursDr. sc. ing. Aivars CersMg. sc. ing. uìis Sar ma

2014. ga da 29. jan vâ rî Lat vi jas Zi nât òu aka dç mi jâ no ti ka LZA Fi zi kas un teh nis ko zi nât òu no da ïas, Pa sau les Ener­ìi jas pa do mes Lat vi jas Na ci onâ lâs ko mi te jas un Na ci onâ lâs ener ìç ti kas kon fe de râ ci jas pa pla ði nâ ta sç de, ku râ AS “Latv en er go” pâr stâv ji ie pa zîs ti nâ ja ar atom ener ìi jas un ener ìç ti kas jau nu miem Ja pâ nâ.

Sç des ie va dâ AS “Latv en er go” val des priekð sç dç tâjs Dr. sc. ing. Âr is Þî gurs ap lie ci nâ ja AS “Latv en er go” ne mai nî­go ie in te re sç tî bu eko no mis ki iz de vî gu, CO2 brî vu, dro ðu un pro gno zç ja mu elek tro ener ìi jas bâ zes avo tu pro jek tu at­tîs tî bâ. Pçc tam AS “Latv en er go” pro jek tu va dî tâjs Dr. sc. ing. Aivars Cers un Kor po ra tî vâs stra tç ìi jas di rek tors Mg. sc. ing. uìis Sar ma snie dza zi òo ju mu par mâ cî bu vi zî tç Ja pâ nâ gû to in for mâ ci ju un pie re dzi ko dol ener ìç ti kas po li ti kas un dro ðî bas jo mâ.2013. ga da de cem brî Ja pâ nas val dî ba Bal ti jas val stu ener go kom pâ ni ju un valsts in sti tû ci ju pâr stâv jiem or ga ni zç ja mâ­cî bu vi zî ti, ku ras mçr íis bi ja ie pa zîs ti nât ar ko dol ener ìç ti kas in dus tri ju Ja pâ nâ. Mâ cî bu da lîb nie ki in ten sî vâs lek ci jâs un se mi nâ ros ti ka ie pa zîs ti nâ ti ar jau nu miem ener ìç ti kâ, valsts ko dol ener ìç ti kas po li ti ku, re gu lç ða nu, uz rau dzî bu, jaun âka jâm teh no lo ìi jâm. Îpa ða uz ma nî ba ti ka vel tî ta t. s. “Fu ku si mas mâ cî bâm” – in ci den ta fak tis ka jiem ap stâk ïiem, se kâm, iz da rî ta jiem se ci nâ ju miem un jaun ajiem ko dol dro ðî bas pa aug sti nâ ða nas pa sâ ku miem. Ap mek lç ja mo ob jek tu sa rak stâ bi ja HI TAC HI ko dol teh no lo ìi ju ra þot nes, Ka si va dza ki­Ka ri vas atom elek tro sta ci ja (AES) un pie tâs iz vie to tais vâ ro ðâ ûdens re ak to ru (BWR) si mu la to ru centrs.Mâ cî bu vi zî tes gal ve nais rî ko tâjs bi ja Ja pâ nas Elek trî bas in for mâ ci jas centrs (JE PIC). Tâ ir ener ìç ti kas in dus tri jas uz òç mu mu vei do ta ne val stis ka bez peï òas aso ci âci ja, di bi nâ ta 1958. ga dâ. Or ga ni zâ ci jas da lîb nie ki ir 12 no zî mî gâ­kie Ja pâ nas elek tro ap gâ des uz òç mu mi, un tâs gal ve nie dar bî bas vir zie ni ir iz pç te, in for mâ ci jas ap ko po ða na un ana lî­ze, pub li kâ ci jas, starp tau tis kâ sa dar bî ba. Starp tau tis kâs sa dar bî bas jo mâ no zî mî ga vie ta ir at vç lç ta ap mâ cî bu prog­ram mâm âr val stu pâr stâv jiem; kopð 1985. ga da ðo prog ram mu ie tva ros sa vas zi nâ ða nas ir pa pil di nâ ju ði vai râk ne kâ 2300 da lîb nie ki no 17 val stîm.

1. attçls. Elektroenerìijas raþoðanas struktûra Japânâ pirms 2011. gada

2014/2

kodolenerìija

59ENERÌIJA UN PASAULE

Fu ku si mu Dai­ièi (Fu ku si mu I), Fu­ku si mu Dai­ni (Fu ku si mu II) un To kai II. Trim no mi nç ta jâm AES da bas ka tas tro fa bû tis ku kai tç ju mu ne no da rî ja, tur pre tî Fu ku si mas I AES pos tî ju mi no ve da pie sma ga ko do lin ci den ta.

No ti ku ma virs pu sç jos at spo gu ïo­ju mos Lat vi jas plað sa zi òas lî dzek­ïos do mi nç ja zi òa, ka Fu ku si mas I AES sa grâ va un no pos tî ja ze mes­trî ce, ta èu fak tis kie ap stâk ïi bû tis ki at ðíi ras no ðîs it kâ “vis pâr zi nâ mâs pa tie sî bas”. Pa tei co ties Ja pâ nas il­ga jai pie re dzei un augst ajâm pra­sî bâm pret bûv nie cî bu seis mis ki ak tî vâs zo nâs, ze mes trî ces tie ðâ ie tek me AES no zî mî gus bo jâ ju mus

Company/EPC) – ver ti kâ li in teg­rç ti uz òç mu mi, kas no dar bo jas ar elek tro ener ìi jas ra þo ða nu un tirdz­nie cî bu, kâ arî pâr va di un sa da li. Kat ra EPC pâr va des un sa da les tîk­lu sis tç ma no dro ði na elek tro ap gâ­di no teik tâ Ja pâ nas ìeo grâ fis ka jâ te ri to ri jâ (sk. 2. att.). Elek tro ener­ìi jas tir gû, iz man to jot tre ðâs pu­ s es pie ejas tie sî bas tîk liem, dar bo­jas arî ne at ka rî gie ra þo tâ ji un tir go­tâ ji. Vai rum tirdz nie cî bas da rî ju mu jo mâ kopð 2003. ga da dar bo jas arî Ja pâ nas elek tro ener ìi jas bir þa.

Ja pâ nas elek tro ap gâ des struk tû­râ ïo ti no zî mî gu vie tu ie òem ko dol­ener ìç ti ka kâ pie tie ka mi lç tas un iz me ðu zi òâ tî ras ener ìi jas bâ zes avots. Pirms in ci den ta Fu ku si mas I AES un tam se ko jo ðâs vi su Ja­pâ nas AES dar bî bas ap tu rç ða nas ko dol ener ìi jas îpat svars Ja pâ nas elek tro ap gâ dç bi ja 20 % no uz stâ­dî ta jâm jau dâm un 26 % no sa ra­þo tâs ener ìi jas. Ja pâ na ar sa vâm AES uz stâ dî ta jâm jau dâm (47 953 MW) 2009. ga dâ bi ja tre ða jâ vie tâ pa sau lç aiz ASV un Fran ci jas. Bi­ja pa re dzç ti arî am bi ci ozi at tîs tî bas plâ ni, ku ru gai tâ, ja tik tu îs te no ti vis i to laik ie ce rç tie un bûv nie cî bas pro ce sâ eso ðie AES blo ki, AES ko pç­jâ uz stâ dî tâ jau da Ja pâ nâ pie aug tu vçl par 20 500 MW, un tas bû tu jau vai râk ne kâ Fran ci jâ [2]. Ja pâ nas AES iz vie to jums, blo ku skaits un jau das ilus trç ti 3. at tç lâ.

Lie lâ Ja pâ nas aus tru mu ze mes trî ce

2011. ga da 11. mar tâ Ja pâ nu pie­mek lç ja da bas ka tas tro fa, ko ðeit dç vç par Lie lo Ja pâ nas aus tru mu ze mes trî ci. Tâs stip rums sa snie­dza 9 mag ni tû das: tâ ir spç cî gâ kâ ze mes trî ce, kas lîdz ðim re ìis trç ta Ja pâ nâ, un ce tur tâ spç cî gâ kâ pa­sau lç. Ze mes trî ces epi centrs at ra dâs Klu sa jâ oke ânâ ap tu ve ni 130 km no Ja pâ nas pie kras tes. Par ze mes trî­ces spç ku lie ci na tâs iz rai sî tie cu­na mi 8,9–11,8 m augs tu mâ, vai râk ne kâ 400 pçc grû die ni, stip râ ki par 5 mag ni tû dâm, un virs 126 tûk sto­ðiem no pos tî tu mâ jok ïu. Ze mes trî­ces pos to ðais spçks pa òç ma 15 833 cil vç ku dzî vî bas, tâs lai kâ vai râk ne kâ 2 tûk sto ði cil vç ku pa zu da bez vçsts un vai râk ne kâ 4 tûk sto ði ti ka ie vai no ti.

Ze mes trî ce un tâs iz rai sî tie cu na­mi skâ ra èetr as Ja pâ nas aus tru mu pie kras tç iz vie to tas AES: Ona ga vu,

2. at tçls. Ja pâ nas EPC elek tro ap gâ des te ri to ri jas

ne no da rî ja. In ci den ta gal ve nais cç­lo nis bi ja cu na mi viï òa trie ciens un tâ ra dî tie plû di (sk. 4. at tç lu).

Fu ku si mas II AES gal ve nie kor­pu si iz bû vç ti Klu sâ oke âna kras tâ 10 m virs jû ras lî me òa. AES dze sç­ða nas sûk òi, kas iz vie to ti aiz pret­viï òu mo la, at ra dâs 4 m virs jû ras lî me òa. Iz bû vç tais pret viï òu mols bi ja pro jek tçts un iz bû vçts, pa re­dzot cu na mi augs tu mu lîdz 6,1 m. Lie lâs Ja pâ nas aus tru mu ze mes­trî ces ra dî tâ cu na mi augs tums pie AES pâr snie dza 13 m. Sa vu kârt pâ­rç jâs trîs ze mes trî ces skar ta jâs AES bû tis ki bo jâ ju mi ne ti ka no da rî ti, jo di vas no tâm iz bû vç tas aug stâk, pro ti, 12–13,8 m virs jû ras lî me òa,

3. at tçls. Ja pâ nas AES iz vie to jums un jau das [2]

Kyushu EPC

Chugoku EPC Kansai

EPC

Hokuriku EPC

Tohoku EPC

Shikoku EPC

Chubu EPC

Tokyo EPC

Okinawa EPC

HokkaidoEPC

uzstâdîtâ jauda

lîdz 500 MW lîdz 1000 MW vairâk par 100 MW

Darba kârtîbâ

Bûvniecîba

Gatavojas bûvniecîbai

Bloku Skaits Jauda kopâ, MW

Darba kârtîbâ 50 46148

Bûvniecîba 3 4141Gatavojas

bûvniecîbai 8 11582

Kopâ 61 61871

2014/260 ENERÌIJA UN PASAULE

kodolenerìija

mçr íiem. Sa vu kârt Mi nis tru ka bi ne­ta 2010. ga dâ ap stip ri nâ ta jâ “Stra tç­ìis ka jâ na ci onâ la jâ ener ìç ti kas plâ­nâ” bi ja pa re dzçts lîdz 2020. ga dam uz bû vçt 9, bet lîdz 2030. ga dam – vçl 14 jaun as AES.

Pçc 2011. ga da 11. mar ta ze mes­trî ces un tâs iz rai sî ta jiem no ti ku­miem Fu ku si mas I AES Ja pâ nas ener ìç ti kas po li ti ka ti ka kra si mai­nî ta. 2012. ga da 19. sep tem brî Ja­pâ nas Mi nis tru ka bi nets pie òç ma lç mu mu par “Ino va tî vu stra tç ìi ju ener ìç ti kai un vi dei”. Ðî do ku men­ta pa mat ide ja bi ja vel tît vis as pû les un re sur sus, lai 2030. ga dâ sa snieg­tu AES iz man to ða nas “nul les sce nâ­ri ju”, t. i., pil nî bâ at teik tos no ko dol­ener ìi jas iz man to ða nas. Stra tç ìi jas pa ma tâ ti ka lik ti trîs pa mat prin ci pi vir zî bai uz sa bied rî bu, kas nav at­ka rî ga no atom ener ìç ti kas: strik ti ie vç rot no sa cî ju mu: AES

dar bî bas laiks ne drîkst pâr sniegt 40 ga dus;

at jau not AES dar bî bu ti kai pçc ko dol dro ðî bas re gu la to ra (Nuc le­ar Re gu la ti on Authority – turp­mâk NRA) at kâr to tas dro ðî bas pâr bau des un at ïau jas;

ne at ïaut jaun u AES bûv nie cî bu un eso ðo AES pa pla ði nâ ða nu.

Ta èu iz râ dî jâs, ka jaun â po li ti­ka nav tik vien kâr ði îs te no ja ma, jo lîdz ði nç jo AES ra þo to elek tro ener­ìi jas ap jo mu ne var âtr i un par sa­mç rî gâm ce nâm aiz vie tot ar ci tu ener go re sur su, jo îpa ði – at jau nî go. Tur klât jaun â po li ti ka iz rai sî ja pre­tes tî bu gan pað val dî bâs, ku ru te ri­to ri jâs AES ir ïo ti no zî mîgs eko no­mis ko ak ti vi tâ ðu centrs, gan biz ne­sa ap rin dâs, kas ie in te re sç tas pie­òe ma mâ un sta bi lâ elek tro ener ìi jas ce nâ. Zi nâ mu sa trau ku mu Ja pâ nas jaun â po li ti ka ra dî ja arî starp tau tis­ka jâ sa bied rî bâ, jo kra sas iz mai òas pa sau les mç ro gâ tik lie la ener ìi jas tir gus da lîb nie ka pa tç ri òa struk tû­râ jû ta mi ie tek mç ja ener go re sur su, it îpa ði – sa ðíid ri nâ tâs da bas gâ zes, tir gus ce nas.

Pie eju ener ìç ti kas po li ti kai mai­nî ja jaun â Ja pâ nas val dî ba, kas dar bu sâ ka 2012. ga da 13. de cem­brî. Ta gad ener ìç ti kas po li ti ka [3] tiek pâr ska tî ta, iz vir zot trîs pa mat­prin ci pus: po li ti kas uz de vums ir de fi nçt

vi dç jâ un il gâ ter mi òâ ilg tspç jî­gu elek tro ap gâ des di ver si fi cç tu struk tû ru;

ko dol dro ðî bas jo mâ vis aug stâ kâ pri ori tâ te ir jâ dod NRA eks per tu

re zul tâ tâ vi dç ji par 7–8 % pie au ga elek tro ener ìi jas ce na un bi ja jâ ie­vieð elek tro ap gâ des ie ro be þo ju mi va sa râ pî ía slo dzes stun dâs.

In ci den ta se ku lik vi dç ða nai ne ka­vç jo ties ti ka iz strâ dâts Fu ku si mas I AES slçg ða nas plâns vi dç jâ un il gâ ter mi òâ. Pað laik ir pa beig ti pir mo di vu pos mu pa sâ ku mi, kas pa re dzç­ja sa sniegt AES sta bi lus ap stâk ïus, kas at bil stu tâs «auk stai» ap tu rç­ða nai, un ie ro be þot emi si jas. Turp­mâ ko Fu ku si mas I AES slçg ða nas pro ce su plâ nots îs te not trîs fâ zçs. 1. fâ ze. Nâ ka mo di vu ga du pe ri­odâ no dro ði nât re ak to ru dze sç­ða nu un uz sâkt iz man to tâs deg­vie las iz òem ða nu no ba sei niem. 2. fâ ze. Nâ ka mo des mit ga du pe ri odâ pa beigt iz man to tâs deg vie las ba sei nu iz tuk ðo ða nu, tur pi nât dze sçt re ak to­rus un veikt sa ga ta vo ða nas dar bus deg vie las iz òem ða nai no re ak to riem. 3. fâ ze. 30–40 ga du pe ri odâ pa beigt deg vie las iz òem ða nu (20–25 ga dos) un pa beigt AES slçg ða nu (30–40 ga­dos).

Ja pâ nas ener ìç ti kas po li­ti kas un ko dol ener ìç ti kas re gu lç ða nas iz mai òas

Lîdz Lie la jai Ja pâ nas aus tru mu ze mes trî cei ko dol ener ìç ti ka Ja pâ­nâ at tîs tî jâs at bil sto ði di viem valsts ener ìç ti kas po li ti kas pa mat do ku­men tiem. Ja pâ nas Mi nis tru ka bi nets 2005. ga dâ ap stip ri nâ ja “Ko dol ener­ìç ti kas po li ti kas vad lî ni jas”. Tâs pa­re dzç ja ko dol ener ìç ti kas îpat sva ru uz tu rçt vis maz tâ lai ka lî me nî vai pat pa lie li nât elek tro ener ìi jas ra þo ða nu AES lîdz 30–40 % no ko pç jâ ra þo ða­nas ap jo ma, jo ko dol ener ìç ti ka no­dro ði na Ja pâ nas ener go ap gâ des sta­bi li tâ ti un at bilst CO2 sa ma zi nâ ða nas

bet pie tre ðâs cu na mi augs tums ne­pâr snie dza 6,2 m.

In ci dents Fu ku si mas I AES at tîs­tî jâs ðâ di. Vis pirms ze mes trî ces re­zul tâ tâ ti ka sa grau tas AES pie slç­gu ma lî ni jas pâr va des sis tç mai. Ðo pir mo pâr bau dî ju mu AES iz tu rç ja, jo va dî bas un aiz sar dzî bas sis tç mas no strâ dâ ja ne vai no ja mi – re ak to ri ti ka ap stâ di nâ ti, au to mâ tis ki ti ka ie dar bi nâ ti re zer ves dî zeï ìe ne ra to­ri, un AES sis tç mas pâr slç dzâs uz re zer ves ba ro ða nu. Ta èu ze mes trî cei se ko jo ðais cu na mi sa grâ va pie kras­tç iz vie to tos dze sç ða nas sûk òus un, sa du ro ties ar AES bû vçm un kon s­ truk ci jâm, AES te ri to ri ju ap plû di­nâ ja 11,5–15,5 m augs tu mâ. Ûdens ma sas sa grâ va AES kor pu su dur­vis, ie kâr tu ap kal po ða nas lû kas un ap plû di nâ ja gal ve no kor pu su pag­rab stâ vus, kur bi ja iz vie to ti re zer­ves dî zeï ìe ne ra to ri, aku mu la to ru ba te ri jas un AES pað pa tç ri òa elek­tro sa da les pa ne ïi. Re zul tâ tâ AES zau dç ja gan re ak to ru dze sç ða nas sis tç mas, gan arî vi sus re zer ves ba­ro ða nas avo tus. Pçc ðo vi tâ li sva rî go sis tç mu zau dç ða nas pa râ dî jâs un pro gre sç ja bo jâ ju mi re ak to ros, sâ­kâs in ten sî va ûdeò ra þa vei do ða nâs un no plû de caur re ak to ra dro ðî bas ap val ka bo jâ ju mu, kas no slç dzâs ar ûdeò ra þa eks plo zi ju.

Fu ku si mas I AES in ci den tu Starp tau tis kâ atom ener ìç ti kas aìen tû ra ir no vçr tç ju si ar aug stâ­ko – 7. lî me ni (Ma jor Ac ci dent), t. i., kâ avâ ri ju ar sma gâm se kâm. Ra­dio ak tî vâ pie sâr òo ju ma dçï no Fu­ku si mas I AES ap kâr tnes 20–30 km râ di usâ ti ka eva ku çti ap 150 000 ie dzî vo tâ ju, un ta gad ða jâs te ri to­ri jâs tiek îs te no ti dez ak ti vi zâ ci jas plâ ni. Fu ku si mas I AES ir uz sâkts slçg ða nas pro cess, bet vi sâs pâ rç jâs Ja pâ nas AES ap tu rç ta ener ìi jas ra­þo ða na. AES ra þo ða nas ap tu rç ða nas

4. at tçls. Cu na mi pos tî ju mi Fu ku si mas Dai-ièi (Fu ku si mas I) AES

Applûðanas augstums:1-4 bloki : JL + 11,5-15,5m5;6 bloki : JL + 13,0-14,5m Gaisa ieplûdes lûka

avârijas dîzeïìeneratoriem

Turbînu çkas korpuss

Ieeja turbînu çkâ

Iekârtu lûka

Pagrabstâvs

Piebaroðanas sûknisElektrosadale

Avârijasdîzeïìenerators

Mols

Jûrasûdenssûknis

JL + 10m

JL + 4mJL 0m

2014/2

kodolenerìija

61ENERÌIJA UN PASAULE

zi nâ mas fun kci jas ra di âci jas mo­ni to rin ga jo mâ bi ja pat Iz glî tî bas, kul tû ras, spor ta un teh no lo ìi ju mi nis tri jai. Iz mek lç jot Fu ku si mas I AES

in ci den tu, ti ka se ci nâts, ka ðâ da sa drum sta lo ta ko dol dro ðî bas uz­rau dzî bas in sti tu ci onâ lâ struk tû ra ar daþ viet ne skaid râm kom pe ten­èu ro be þâm nav efek tî va un ka tik ïo ti sva rî ga jâ ko dol dro ðî bas jo mâ kom pe ten cçm, pie nâ ku miem un at­bil dî bai jâ bût vien kâr ði, pre cî zi un vien no zî mî gi de fi nç tâm. Tâ dçï ko­dol dro ðî bas kon tro les un uz rau dzî­bas jo ma ti ka bû tis ki re for mç ta, un kopð 2012. ga da 19. sep tem bra vis­as fun kci jas ir kon cen trç tas jaun iz­vei do ta jâ in sti tû ci jâ – NRA, kas ir no do ta Vi des mi nis tri jas pâr zi òâ. Struk tu râ lâ re for ma ko dol dro ðî bas uz rau dzî bas jo mâ she ma tis ki ilus­trç ta 6. at tç lâ.

Ot ra jo ma, ko skâ ra bû tis kas iz­mai òas, ir ko dol dro ðî bas stan dar ti. Pçc rû pî gas Fu ku si mas I AES in­ci den ta cç lo òu un no ri ses ana lî zes Ja pâ nâ ir prin ci pâ li pâr strâ dâ ti ko­dol dro ðî bas stan dar ti. Jaun ie stan­dar ti, kas stâ jâs spç kâ 2013. ga da 8. jû li jâ, ir iz strâ dâ ti, bal sto ties uz trim pa mat prin ci piem: daudz lî me òu dro ðî bas sis tç ma –

ðis no mi li tâ râs zi nât nes aiz lie nç­tais prin cips pa redz AES iz vei dot “daudz slâ òu” aiz sar dzî bas pa sâ­ku mu sis tç mu, ku râ katrs sis tç­mas slâ nis kal po no teik tam mçr­íim un, pats sva rî gâ kais, katrs slâ nis spçj fun kci onçt ne at ka rî gi no ci tiem sis tç mas slâ òiem;

bû tis ki pa stip ri nâ tas pra sî bas AES pro jek tç ða nai un pa pil di­nâ ti pret pa sâ ku mi ie spç ja miem da bas ap stâk ïiem. Aiz sar dzî bas pa sâ ku mu kom plek siem jâ bût aiz vie to ja miem un sav star pç ji ne at ka rî giem;

pa stip ri nâ ti pret pa sâ ku mi iek­ðç jâm avâ ri jâm, ie tve rot uguns­dro ðî bu, aiz sar dzî bu pret iek ðç ju cç lo òu iz rai sî tiem plû diem, elek­tro ap gâ des dro ðu ma pa aug sti nâ­ða nu.

Jaun ajos ko dol dro ðî bas stan dar­tos ir ie tver tas gan no jaun a iz strâ­dâ tas, gan, pa stip ri not pra sî bas, pâr strâ dâ tas ie priek ðç jo stan dar tu sa da ïas: avâ ri jas elek tro ap gâ de; dze sç ða nas sis tç mu re zer vç ða na; pret plû du pa sâ ku mi; pa sâ ku mi pret ak tî vâs zo nas bo jâ­

ju miem, ûdeò ra þa sprâ dzie niem;

kas no za res re gu lç ða nâ.Pirm kârt, jâ min ap jo mî gâ struk­

tu râ lâ re for ma ko dol dro ðî bas uz rau­dzî bas jo mâ. Lîdz ar ko dol ener ìç ti­kas at tîs tî bu Ja pâ nâ pa kâ pe nis ki ti ka vei do tas ko dol ener ìç ti kas uz­rau dzî bas un kon tro les in sti tû ci jas. Aiz vien pie au got uz rau dzî bas un kon tro les fun kci jâm, vçs tu ris ki bi­ja iz vei do ju sies vi sai sa drum sta lo ta ko dol dro ðî bas kon tro les in sti tu ci­onâ lâ struk tû ra. Da þâ dos at bil dî bas lî me òos pie nâ ku mi un uz de vu mi bi­ja sa da lî ti starp Mi nis tru ka bi ne tu, di vâm mi nis tri jâm un vai râ kâm to pa do tî bas ie stâ dçm: Mi nis tru ka bi ne ta pâr rau dzî bâ

bi ja Ko dol dro ðî bas ko mi si ja; ar ko dol dro ðî bas jau tâ ju miem

no dar bo jâs Eko no mi kas, tirdz­nie cî bas un rûp nie cî bas mi nis­tri jas pa do tî bas ie stâ des – Da bas re sur su un ener ìi jas aìen tû ras in sti tû ci ja Ko dol un Rûp nie cî bas dro ðî bas aìen tû ra;

lç mu miem, kas pa ma to jas uz prin ci pu – “dro ðî ba vis pirms”;

lç mu mi par eso ðo AES dar bî bas at jau no ða nu jâ pie òem 3 ga du lai kâ.

Pâr ska tot ener ìç ti kas po li ti ku, Ja pâ nas prem jer mi nistrs ir pa zi òo­jis, ka val dî bas at bil dî ba ir no dro ði­nât pie eja mu un sta bi lu ener go ap­gâ di, òe mot vç râ kopð 2013. ga da 8. jû li ja ie vies tos jaun os ko dol dro ðî bas stan dar tus. Pað laik ener ìç ti kas po li ti kas pâr ska tî ða nas kon tek stâ Ja pâ nâ tur pi nâs dis ku si ja par op­ti mâ lo ko dol ener ìç ti kas îpat sva­ru elek tro ener ìi jas ra þo ða nâ, ku râ tiek vçr tç ti ko dol ener ìi jas îpat sva­ra 15% vai 20–25% sce nâ ri ji. Ja pâ­nas ener ìç ti kas po li ti kas iz mai òas at tie cî bâ uz ko dol ener ìç ti ku ilus­trç tas 5. at tç lâ.

Bû tis kas iz mai òas pçc Lie lâs Ja pâ nas aus tru mu ze mes trî ces ir veik tas arî Ja pâ nas ko dol ener ìç ti­

MK Kodoldrošības komisija

Ekonomikas, Tirdzniecības,Rūpniecībasministrija

Dabas resursuun enerģijasaģentūra

Kodol- un rūpniecības

drošības aģentūra

Izglītības, kultūras,sporta un tehnoloģijuministrija

Radiācijas monitorings

Videsministrija NRA

Vecā struktūra Jaunā struktūrakopš 2012. 19. septembra

5. at tçls. Elek tro ener ìi jas ìe ne râ ci jas struk tû ras mçr íis 2030 [2]

6. at tçls. Ko dol dro ðî bas kon tro les un uz rau dzî bas struk tû ras iz mai òas

Fosilais

AERAtoms

2010. fakts «0» scenârijs 15% scenârijs

20 - 25% scenârijs

Plâns pirms 2011. g.

zemestrîces

tirdzniecības,rūpniecības Kodol un

Rūpniecībasdrošības aģentūra

2014/262 ENERÌIJA UN PASAULE

kodolenerìija

kas dek la rç ju ðas sa vu at bil stî bu jaun ajiem ko dol dro ðî bas stan dar­tiem, ir ap gâ dâ tas ar du bul tu skai­tu uguns dzç sî bas un ci tu trans por­ta lî dzek ïu, ko gla bâ vai râ kâs vie­tâs, lai uz pus i sa ma zi nâ tu ris ku, ka pos tî ju mu re zul tâ tâ teh ni ka, kas iz vie to ta vie nâ vie tâ, tik tu pil nî bâ iz nî ci nâ ta. Vis a mi nç tâ teh ni ka tiek gla bâ ta ie vç ro ja mâ at tâ lu mâ no kras ta – augs tu mâ, kas ga ran tç dro­ðî bu pret cu na mi. Sta ci jas ap rî ko tas arî ar ci tu teh ni ku – eks ka va to riem, bul do ze riem, lie la augs tu ma be to na sûk òu ma ðî nâm ar strç les pil nu lai­du mu 50–70 m, ko var iz man tot ope­ra tî vai dze sç ða nas no dro ði nâ ða nai no çku jum tiem, ne no sû tot tur cil vç kus.

no sa ka per so nâ la zi nâ ða nas un ie­ma òas. Îpa ða uz ma nî ba tiek pie vçr­sta kâ ope ra tî vâ, tâ arî ap kal po jo ðâ per so nâ la avâ ri ju tre ni òiem. Sta ci­ju ap kal po jo ða jam per so nâ lam tiek iz vir zî ti kon krç ti mçr íi, kas no teik­tâ lai kâ jâ pa veic, lai at jau no tu AES dar ba fun kci jas fa tâ lu ze mes trî èu, cu na mi un to iz rai sî to se ku – plû du, no gru vu mu, elek tro lî ni ju pâr râ vu­mu ap stâk ïos. Ar in ten sî vu tre ni òu pa lî dzî bu pa nâkts, ka AES elek tro­pie va des pil na zu du ma ga dî ju mâ sta ci jai nor mâ li blo ka ap stâk ïi tiek no dro ði nâ ti gan drîz 3 rei zes âtr âk, ne kâ to pa redz ne pie cie ða mâs in s­ truk ci jas un nor ma tî vi. To ne var pa veikt cil vç ki bez va ja dzî gâ ap rî­ko ju ma un teh ni kas. Vis as sta ci jas,

pro jek tç ða nas nor mas ze mes trî­èu un cu na mi ap stâk ïiem;

pret pa sâ ku mi ci tiem âr kâr tas da bas ap stâk ïiem;

pret pa sâ ku mi lid ma ðî nu ka tas­tro fâm;

uguns dro ðî ba; pra sî bas ga ta vî bai krî zes si tu âci­

jâm (per so nâls, va dî bas cen tri, lo ìis ti ka, teh no lo ìis kais no dro ði­nâ jums).

Ja pâ nas AES dar bî bas at jau no ða na

2013. ga da 23. jan vâ rî dar bu sâk Ja pâ nas Ne at lie ka mâs ko dol pa lî­dzî bas centrs (J­NE ACE). Div pa d­ smit ener go kom pâ ni jas no di bi na at bal sta cen tru pa lî dzî bai AES avâ­ri jas si tu âci jâs. Vi su dien nak ti 365 die nas ga dâ dar bo jas zva nu centrs, kas no dro ði nâts ar ko mu ni kâ ci jas ie rî cçm, dis tan ces va dî bas ro bo tiem, trans por ta lî dzek ïiem. Centrs veic per so nâ la ap mâ cî bu. Va ja dzî bas ga­dî ju mâ uz AES tiek no sû tî ti ma te ri­âli un teh ni ka ar vi su ne pie cie ða mo per so nâ lu. Val stî dar bo jas arî lo kâ lie ci vi lâs un ko do laiz sar dzî bas cen tri. Ja pâ nâ iz vei do ti 19 Ci vi lâs un ko do l­ aiz sar dzî bas cen tri, ko uz tur valsts. Lai Ja pâ nas AES sa òem tu at ïau ju dar bî bas uz sâk ða nai, ir ne pie cie­ðams sa òemt sta ci jas NRA audi ta po zi tî vu re zul tâ tu, kâ arî pað val dî­bas pie kri ða nu dar bî bas at sâk ða­nai. Pat la ban div pa dsmit AES blo­ki dek la rç ju ði at bil stî bu Jaun ajiem dro ðî bas stan dar tiem (NSS) un ie­snie gu ði sa vus do ku men tus NRA iz ska tî ða nai.

Ja pâ nas AES jau vei ku ðas mil­zî gu dar bu, lai piln vei do tu sta ci ju no tu rî bu pret da bas un teh no gç nâm ka tas tro fâm at bil sto ði jaun ajiem ko dol dro ðî bas stan dar tiem, kas ti ka iz slu di nâ ti pa gâ ju ða jâ ga dâ. Kâ gal­ve nie jâ min pa pil du avâ ri jas dze sç­ða nas no dro ði nâ ða na ko dol re ak to râ un to ap tve ro ða jâ dro ðî bas ap val kâ. Òe mot vç râ, ka lie lâ kos pos tî ju mus Fu ku si mas AES iz rai sî ja ûdeò ra þa uz krâ ða nâs re ak to ra ap val ka un deg vie las ba sei nu tel pâs, ir uz stâ dî­ti ûdeò ra þa ka ta lî tis kie ab sor be ri, kas ab sor bç tel pâ iz da lî to ûdeò ra di, sa vie no to ar gai sâ eso ðo skâ bek li un iz da la ûdens tvai kus. AES ven­ti lâ ci jas sis tç mas ap rî ko tas ar pa­pil du fil triem, lai avâ ri jas ga dî ju mâ AES no va dî tais ven ti lâ ci jas gaiss ne sa tu rç tu ra dio ak tî vus ele men­tus. Jeb ku ru pa sâ ku mu efek ti vi tâ ti

7. at tçls. K-K AES ma kets: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 – AES ener go blo ki, 8 – sald ûdens re zer vu ârs

8. attçls. K-K ABWR kodolreaktora aktîvâs zonas makets un kodoldegvielas pakete

2014/2

kodolenerìija

63ENERÌIJA UN PASAULE

(sk. 9. att.), kas nav iespçjams reâlâ AES, kur to aizliedz reaktora apkalpoðanas instrukcijas.

Nâkotnç paredzçts atvçrt arî filiâli pie Simanes AES.

10. attçlâ redzams jaunâkâs paaudzes BWR palîgiekârtu lielais displeja panelis. Detalizçtâka AES operatîvâ personâla darbîba ar BWR AES kontroles vadîbas iekârtâm, kâ arî simulâciju kontrole simulatorâ BTC­5 atspoguïota 11. attçlâ.

Mâcîbu procesâ tiek izmantoti reâli pilna apjoma AES simulatori, un pçc ievadinstruktâþas tiek veiktas darbîbu un avâriju simulâcijas. Simulatora stâvokïu izmaiòas un operatoru darbîbas tiek ierakstîtas; pçc simulâcijas notiek darbîbu analîze, kopâ ar instruktoru izvçrtçjot video un digitâlos materiâlus. Kopð Fukusimas avârijas visiem operatoriem notiek apmâcîba un tiek testçti reaktora kodoldegvielas izkuðanas scenâriji.

Japânas plânotie ieguldîjumi 2014. gadâ FAES avârijas seku likvidâcijai

Japânas valsts budþets ir 96 triljoni Japânas jenu (TJPY) jeb 670 000 miljoni eiro (M €). Japânâ finanðu gads sâkas 1. aprîlî. Valsts budþetâ paredzçtas ievçrojamas summas [6] Fukusimas avârijas

no rezervuâra neizlîtu. Çkas tiek veidotas no metâla kopòu reþìveida konstrukcijâm, lai nodroðinâtu çku noturîbu. Neilgâ brauciena laikâ mums paðiem bija iespçja izjust trîs nelielu zemestrîèu pçcgrûdienus. Internetâ pieejams plaðs video­ materiâlu klâsts par Japânas kodolindustrijas veiktajiem «pret­ fukusimas pasâkumiem» esoðajâs AES [5].

K­K AES pieguïoðâ teritorijâ izvietots visu triju paaudþu BWR mâcîbu centrs ar pieciem pilna apjoma simulatoriem, kur savas prasmes nostiprina un papildina visu Japânas AES operatîvie darbinieki. Centrâ kopâ strâdâ 70 cilvçki. Centrs dibinâts 1971. gadâ, bet mâcîbu programmas uzsâktas 1974. gadâ. Mâcîbu centra îpaðnieces ir Japânas abas vado­ ðâs kodolindustrijas kompânijas HITACHI un TOSHIBA, kâ arî seðas Japânas energokompânijas. Lîdzâs pilna apjoma simulatoriem centra rîcîbâ ir arî virtuâlie un datorsimulatori, kas ïauj simulçt gan AES normâlu darbîbu, gan avârijas situâcijas, kas maksimâli pietuvinâtas reâliem zemestrîces, cunami, tehnogçnas katastrofas attîstîbas scenârijiem. Mums bija iespçja paðiem redzçt un izjust simulâciju realitâti un personâla rîcîbu kritiskâs situâcijâs. Apmeklçjuma laikâ bija iespçja nofotografçties un pabût pie reâla AES vadîbas pults simulatora

2013. ga da 27. sep tem brî Ka si­va dza ki­Ka ri vas (K­K) ope ra tors ie snie dza iz ska tî ða nai AES 6. un 7. blo ka at bil stî bas do ku men tus. Ðî AES pat la ban ir lie lâ kâ vâ ro ðâ ûdens re ak to ru (BWR) sta ci ja pa­sau lç.

Mâ cî bu da lîb nie kiem bi ja ie spç ja ap mek lçt AES, kas at ro das uz ro be­þas starp di vâm pað val dî bâm – Ka­si va dza ki un Ka ri vu. Ka ri vas pus ç iz vie to ti pa ði jaun âkie un mo der nâ­kie BWR ti pa re ak to ri – ABWR Nr. 6 un Nr. 7 ar bru to jau du 1356 MW un ne to jau du 1315 MW, no do ti eks­plu atâ ci jâ at tie cî gi 1996. un 1997. ga dâ. Sta ci jas pa ma tie kâr tu iz vie­to jums re dzams 7. at tç lâ: sta ci jas ma ke tâ at spo gu ïo ta re ak to ru nu­me râ ci ja un to no vie to jums, kâ arî jaun uz bû vç tais sald ûdens re zer vu­ârs (Nr. 8) ar 20 000 m³ til pu mu. K­K AES re ak to ra un tâ deg vie las ele men tu ma ke ti re dza mi 8. at tç lâ.

K­K AES papildu droðîbas pasâkumi

K­K AES veikusi lielu darbu, lai nodroðinâtu atbilstîbu jaunajiem droðîbas standartiem. Intensîvie projektçðanas un bûvniecîbas pasâkumi divu gadu garumâ ïâvuði paaugstinât AES noturîbu pret visdaþâdâkajiem avâriju riskiem. Papildus paaugstinâts pretcunami mols (lîdz 15 m), kâ arî veikti darbi jûras zemûdens daïâ, kur izveidota aizsardzîba pret cunami atviïòa efektu, kad vilnis dodas atpakaï jûrâ un AES ûdens ieòemðanas kanâli var izrâdîties tukði, jo ûdens vilnis to saturu aizskalojis jûrâ. K­K AES rîcîbâ ir ðâda tehnika: ugunsdzçsîbas un pirmâs medicîniskâs palîdzîbas maðînas, buldozeri, ekskavatori, betona sûkòi ar 70 m un 52 m strçles laidumu, rezerves lieljaudas (14 bar) sûkòi, vairâki transportabli lieljaudas siltummaiòi, transportablas elektrostacijas.

Mûsu bûvniekiem ðíistu absurdi daudzi tehniskie risinâjumi, kas ir obligâti Japânâ. Piemçram, kabeïu un cauruïvadu kanâli tiek izvietoti virs zemes, jo zemç ierakti kanâli zemestrîèu gadîjumâ var tikt sarauti un tad piepildîties ar grunti un ûdeni, kas apgrûtina avârijas seku likvidçðanu. Atvçrti ûdens rezervuâri tiek veidoti ar vismaz 1 m lîmeòa re­ zervi, lai zemestrîces rezultâtâ ûdens

9. attçls. BTC simulatora Nr. 4 apmeklçjuma laikâ

2014/264 ENERÌIJA UN PASAULE

kodolenerìija

iespçja iepazîties ar Japânas kodolindustrijas jaunumiem arî konferencç, kas ðî gada 4.–5. februârî notika Viïòâ. Te savâ pieredzç dalîjâs JEPIC, Japânas EPC pârstâvji, kâ arî HITACHI informçja par saviem projektiem Lielbritânijâ un citur pasaulç. Kodolenerìçtikas nozare, tâpat kâ visas pasaules enerìçtika, ir lielu pârmaiòu priekðâ, un jâcer, ka risinâjums bûs reâli ilgtspçjîga zemas oglekïa emisijas enerìçtika.

Videomateriâlâ [7] var gût detalizçtu informâciju par Japânas enerìçtikas rîcîbas plânu un Japânas AES atjaunoðanas jaunumiem, Kasivadzaki AES, Tohoku AES, Simanes AES un Tokajas kodoldegvielas raþotni.

Bûs vajadzîgi daudzi gadi vai pat gadu desmiti, lai Japânas sabiedrîba atgûtu uzticîbu kodolenerìçtikai, kâda tâ bija pirms Fukusimas incidenta. Japânas tagadçjâ valdîba un energokompânijas dara visu, lai tas notiktu iespçjami drîz. Pâris gadu laikâ daudzâs Japânas AES droðîba pacelta pasaules droðâko reaktoru lîmenî. Ja iepriekð tiktu veikta kaut daïa no patlaban îstenotajiem pasâkumiem, tad avârija, visticamâk, nebûtu notikusi, par spîti Japânas specifiskajiem seismiskajiem apstâkïiem. Patlaban gan Eiropâ, gan Âzijâ pamazâm iestâjas AES renesanse: projektçðanas vai celtniecîbas stadijâ atrodas daudzas AES, un skarbâ pieredze ïaus pacelt droðîbu kvalitatîvi jaunâ lîmenî.sasniedz 143,6 BJPY (1,002,3 M€),

un ðajâ summâ ietilpst: 40,7 BJPY (284,5 M€)

kodoldegvielas cikla izpçtei un izstrâdei, augsta radiâcijas lîmeòa atkritumu savâkðanas un noglabâðanas tehnoloìiju izstrâdei;

6,6 BJPY (46,1 M€) AES darba pârtraukðanas pçtîjumu veikðanai;

5,9 BJPY (41,2 M€) cilvçkresursu attîstîbas izpçtei. Vides ministrija pieprasîjusi

660 MJPY (4,6 M€), lai noteiktu individuâlâs apstarojuma devas iedzîvotâjiem Fukusimâ. Ðo projektu paredzçts realizçt, lai mazinâtu sabiedrîbas baþas un risinâtu veselîbas pârvaldîbas jautâjumus. Lîdzekïu pieðíîrums liecina par valsts nopietno attieksmi pret raduðos situâciju un vçlmi iespçjami âtri novçrst potenciâlo kaitçjumu cilvçku veselîbai.

Baltijas kodolpçtniekiem bija

seku likvidâcijai. Ðos pasâkumus finansç ne tikai valsts, bet pirmkârt jau paði EPC operatori. Ðî gada îpaðâ rekonstrukcijas fondâ paredzçti kopumâ 3646,4 miljardi (B) JPY (25,460 M€), to skaitâ 652,3 BJPY (4,550 M€) izdevumiem, kas saistîti ar Fukusimas I AES avâriju. No tiem: 391,2 BJPY (2,740 M€) paredzçti

sanâcijai, ieskaitot radioaktîvo atkritumu noglabâðanu;

101,2 BJPY (706,1 M€) pagaidu glabâtavu izveidei;

118,6 BJPY (755,2 M€) piespiedu kârtâ evakuçto personu atbalstam.Tirdzniecîbas, rûpniecîbas un eko­

nomikas ministrijas budþetâ pare­dzçti 57,5 BJPY (401,8 M€) Fukusimas atjaunoðanas vadlîniju îstenoðanai un 18,8 BJPY (131,2 M€)kodolenerìijas droðîbas infra­struktûras attîstîbai. Izglîtîbas, kultûras, sporta un tehnoloìiju ministrijas kodolenerìijas budþets

10. attçls. BWR 3. un 3.+ paaudzes palîgiekârtu lielais displeja panelis [4]

11. attçls. ABWR reaktora vadîbas pults fragments BTC Nr. 5 simulatorâ [4]

Avoti

JEPIC, The Electric Power Industry 1. in Japan. 2013JEPIC, Overview of Nuclear Power 2. generation in Japan. 2013http://www.jaif.or.jp/3. english/news_images/pdf/ENGNEWS01_1387184853P.pdfhttp://btc.co.jp/index_e.htm4. lhttp://www.bing.com/videos/5. search?q=kashiwazaki­kariwa&FORM=HDRSC3#view=detail&mid=1970BC71BF959ED28E501970BC71BF959ED28E50.http://www.jaif.or.jp/6. english/news_images/pdf/ENGNEWS01_1389347023P.pdfhttp://www.bing.com/videos/7. search?q=kashiwazaki­kariwa&FORM=HDRSC3#view=detail&mid=7751529E054B50324CC67751529E054B50324CC6

P

E&P

2014/2

kodolenerìija

65ENERÌIJA UN PASAULE

Zi ben siz lâ de un tâs bîs ta mâ ie dar be

Elek tris ko iz lâ di, kas ro das ne gai sa mâ ko òos, vul­kâ nu iz vir du mos, pu tek ïu un snie ga vçt râs, sauc par zi ben siz lâ di. Vis bie þâk sa sto pa mâ zi ben siz lâ de ro das ne gai sa mâ ko òos, kur ûdens pi lie ni tem pe ra tû ras ie­tek mç sa da lâs, kat rai da ïai ie gûs tot at ðíi rî gas po la ri­tâ tes elek tris ko lâ di òu.

Pçc iz lâ des vie tas iz ðíir trîs vei du iz lâ des: 1) iek ðmâ ko òa iz lâ di, kad iz lâ de no tiek starp vie nâ

mâ ko nî eso ðiem po zi tî vo un ne ga tî vo lâ di òu cen­triem;

2) starp mâ ko òu iz lâ di, kad tâ no tiek starp bla kus mâ ko òos eso ðiem pre tç jas po la ri tâ tes lâ di òu cen­triem;

3) iz lâ di uz zem i, kad iz lâ de no tiek starp mâ ko ni un zem i. Ðim iz lâ des vei dam prak sç ir vis lie lâ kâ no­zî me.

Ðî iz lâ de pâr sva râ no tiek, kad ne ga tî vais lâ diòð kon­cen trç jas mâ ko òa apakð da ïâ. Elek tris kâ lau ka in ten si­tâ tei starp mâ ko ni un zem i sa snie dzot kri tis ko vçr tî bu (ap 30 kV/cm), sâ kas zi ben siz lâ de, ko vir zie nâ uz zem i va da t. s. pirm lî de ris (1. att. a). Tu vo jo ties ze mei, tas ra da spç cî gu elek tris ko lau ku, kas ie ro si na pre tç jas po­la ri tâ tes lâ di òu plûs mas (pret lî de rus) no virs ze mes ob­jek tiem (1. att. b). Kad pirm lî de ris sa ska ras ar kâ du no pret lî de riem, ro das mâ ko nî un uz ze mes eso ðo lâ di òu nei tra li zâ ci ja, ko sauc par zi ben siz lâ di (1. att. c).

Pçc iz lâ des ie dar bes uz ap kâr tç jo vi di iz ðíir di vu vei du ie dar bes:

pri mâ ro ie dar bi, ko tie ði iz rai sa zi ben siz lâ des ka nâ­lâ plûs to ðâ lîdz pat 300 kA lie lâ zi bensstrâ va;

se kun dâ ro ie dar bi, kas iz pau þas strau ji mai nî gâs zi­bensstrâ vas ra dî tâ elek tro mag nç tis kâ sta ro ju ma vei dâ, ko spe ci âla jâ li te ra tû râ sauc par zi ben siz lâ des elek tro­mag nç tis ko im pul su (an gïu val. – ligh tning elec tro mag­ne tic pul se, LEMP).

Mg. sc. ing. Vies turs Zi mac kis, ser ti fi cçts pro jek tç tâjs Dr. sc. ing. Kâr lis Tim mer ma nis, RTU asoc. prof.

Çku zibensnovedçja aizsargzona un tâs aplçses metodika

Zi ben siz lâ de ir vie na no ie spai dî gâ ka jâm da bas pa râ dî bâm, to mçr kat ru ga du vi sâ pa sau lç tâ ra da ne skai tâ mus bo jâ ju mus çkâm un da þâ dâm ie kâr tâm, iz rai sa uguns grç kus, trau mç cil vç kus un ci tas dzî vâs bût nes. Eiro pas Sa vie nî bas ve co val stu ap dro ði nâ-tâ ju sta tis ti ka râ da, ka vai râk ne kâ 2/3 no at lî dzî bas tiek iz mak sâ ta par bo jâ ju miem, ko ap dro ði nâ ta jos ob jek tos iz rai sî ju si tie ða

zi ben siz lâ de vai tâs ra dî tais pâr sprie gums. viens no gal ve na jiem zi ben saiz sar dzî bas ap lç ses lie lu miem ir zi ben saiz sar dzî bas zo na jeb aiz sarg zo na. Ða jâ rak stâ ap lû ko tas zi bens no ve dç ja aiz sarg zo nas ap lç ses me to des. Raksts ad re sçts zi ben saiz sar dzî bas sis tç mu pro jek tç tâ jiem un ie rî ko tâ jiem, kâ arî ik vie nam ie dzî vo tâ jam, kurð vç las pâr lie ci nâ ties, vai ie rî ko tâ zi ben saiz sar dzî bas sis tç ma tie ðâm spçs pa sar gât ob jek tu no tie ðiem zi bens spç rie niem. Raksts sa ga ta vots, iz man to jot v. Zi mac ka RTU Elek tro ap gâ des ka ted râ 2013. ga dâ iz strâ dâ to un AS “Latv en er go” stu di ju no slç gu ma dar bu kon kur sâ ap bal vo to ma ìis tra dar bu “Çku zi bens no ve dç ja aiz sarg zo na un tâs ap lç ses me to di ka” (dar ba zi nât nis kais va dî tâjs K. Tim mer ma nis).

1. at tçls. Zi ben siz lâ des vei do ða nâs: a - iz lâ des sâ kums, b - pret lî-de ra vei do ða nâs, c - gal ve nâ zi ben siz lâ de no virs ze mes ob jek ta uz mâ ko ni; 1 - pirm lî de ris, 2 - pret lî de ris, 3 - gal ve nâ zi ben siz lâ de

2. at tçls. Zi bensstrâ vas pri mâ râ un se kun dâ râ ie dar be: A - ob jekts, ku râ ie spç ris zi bens, B - ob jekts, uz ku ru no tiek zi ben siz lâ des se kun dâ râ ie dar be, U - elek tro mag nç tis kâs in duk ci jas iz rai sî tais pâr sprie gu ma vil nis, iz - zi bensstrâ va

Prak sç vis bie þâk ob jek tu nâ kas aiz sar gât gan pret zi ben siz lâ des pri mâ ro ie dar bi (ne pie cie ða ma zi ben saiz­sar dzî ba, kas tâ lâk ie da lâs âr çjâ un iek ðç jâ zi ben saiz­sar dzî bâ), gan pret zi ben siz lâ des se kun dâ ro ie dar bi (ne pie cie ða ma pâr sprie gu maiz sar dzî ba).

Turp mâk ap lû ko ta ti kai zi bensstrâ vas pri mâ râ

2014/266 ENERÌIJA UN PASAULE

zinâtne

zi ben saiz sar dzî bas jo mâ bi ja "Инструкция по устройству молниезащиты зданий и сооружений" (РД 34.21.122­87). Zi ben siz lâ des se kun dâ ro ie dar bi tas ne ap lû ko ja vis pâr. Ta gad zi ben saiz sar dzî bas nor ma­tî vâs bâ zes pa ma tâ ir Starp tau tis kâs elek tro teh ni kas ko mi si jas iz strâ dâ tâs stan dar tu pa ke tes IEC 62305 èetr as da ïas [1, 2, 3, 4], kas kopð 2007. ga da ar pil nâs tul ko ða nas me to di adap tç tas arî Lat vi jâ.

2010. ga dâ, pâr strâ dâ jot bûv nor ma tî vu LBN 201­07 “Bûv ju uguns dro ðî ba”, no tâ prak tis ki ti ka iz slçg ta zi ben saiz sar dzî ba, kas ta gad ko pâ ar pâr sprie gu maiz­sar dzî bu pâr cel ta uz bûv nor ma tî vu LBN 261­07 “Çku iek ðç jo elek tro ins ta lâ ci ju iz bû ve”, iz da rot ta jâ at tie cî gus gro zî ju mus ar LR MK 2011. g. 27. de cem bra no tei ku­miem Nr. 998. Lat vi jâ pç dç jos ga dos zi ben saiz sar dzî­bas un pâr sprie gu maiz sar dzî bas jo mâ no ti ku ðâs nor­ma tî vo ma te ri âlu iz mai òas de ta li zç tâk ap lû ko tas ci tâ rak stâ [5].

Zi ben saiz sar dzî bas sis tç ma

At bil stî gi stan dar tam LVS EN 62305­3 [3], zi ben s­ aiz sar dzî bas sis tç ma (an gïu val. – ligh tning pro tec ti on system, LPS) ir vie no ta sis tç ma, kas pa re dzç ta bûv ju, to at se við íu da ïu, elek tro ie tai ðu u. c. ob jek tu aiz sar dzî­bai pret zi ben siz lâ des tie ðu ie dar bi.

Mûs die nu zi ben saiz sar dzî bas sis tç mas at tîs tî ba sâ­kâs jau 18. gad sim ta vi dû. 1752. ga dâ Ben dþa mins Fran klins (Ben ja min Fran klin, 1706–1790) ar sa vu pû ía eks pe ri men tu pir mo rei zi no de mons trç ja, ka mâ ko òiem un ze mei ir at ðíi rî ga po la ri tâ te un ka zi ben siz lâ dei ir elek tris ka da ba. Ðie no vç ro ju mi kal po ja par pa ma tu Fran kli na pa ten tç ta jam zi bens no ve dç jam, kas sa stâ vç­ja no trim da ïâm: zi bens uz tvç rç ja, zi bens no ve dçj va da un zem çtâ ja. Aiz va dî ta jos gad sim tos mi nç tâs trîs da ïas fun kci onâ li ir sa gla bâ ju ðas sa vu no zî mi, ta èu piln vei do­ju ðies to kon struk tî vie un teh nis kie ri si nâ ju mi.

Zi ben saiz sar dzî bas sis tç ma, kas ilus trç ta 3. at tç lâ, ie tver gan iek ðç jo, gan âr çjo zi ben saiz sar dzî bu.

Âr çjâ zi ben saiz sar dzî bas sis tç ma ir zi ben saiz sar dzî­bas sis tç mas da ïa vai at se við ía sis tç ma, ku râ ie kïau ta zi bens uz tvç rçj sis tç ma, zi bens no ve dçj sis tç ma un zi­bens zem çtâj sis tç ma. Tâ pa re dzç ta, lai:– ar zi bens uz tvç rçj sis tç mu pâr tver tu tie ðu zi bens spç­

rie nu bû vç;– ar zi bens no ve dçj sis tç mu dro ði no va dî tu zi bensstrâ vu

lîdz ze mei;– ar zem çtâj sis tç mu iz klie dç tu zi bensstrâ vu zem ç.

Iek ðç jâ zi ben saiz sar dzî bas sis tç ma ir zi ben saiz sar dzî­bas sis tç mas da ïa, kas no vçrð bîs ta mu dzirk ste ïo ða nu

ie dar be un aiz sar dzî bas me to des pret to. Lie lâ un strau­ji mai nî gâ zi bensstrâ va iz rai sa ðâ da vei da ie dar bes [9]:

1) ter mis ko ie dar bi. Zi ben siz lâ des pro ce sâ iz da lî­tais sil tums, sa ska òâ ar Dþo ula­Len ca li ku mu, ir pro­por ci onâls zi bensstrâ vas kvad râ ta rei zi nâ ju mam ar tâs plû ða nas lai ku. Kaut arî zi bensstrâ vas im pulss ilgst ti­kai da þus des mi tus vai sim tus mikro se kun þu un ap lç sç pa ras ti iz man to 100 kA zi bensstrâ vas vçr tî bu, zi ben s­ iz lâ des lai kâ iz da lî tais sil tums spçj iz kau sçt jum ta me­tâ la se gu mu, aiz de dzi nât no de ga miem ma te ri âliem iz­vei do tâs bûv ju kon struk ci jas un iz da rît ci tus ter mis kus bo jâ ju mus;

2) elek tro di na mis ko ie dar bi. Elek tro di na mis ko spç­ku uz strâ vas va du, sa ska òâ ar Bio­Sa va ra­Lap la sa li­ku mu, iz rai sa strâ vas un âr çja mag nç tis kâ lau ka mij ie­dar bî ba. Ta èu ðis spçks var at tîs tî ties arî vie nâ at se við íâ strâ vas va dâ, ja tas vei do no slçg tu kon tû ru vai vis maz ir sa liekts un da ïa va dî tâ ja at ro das tâ pa ða va dî tâ ja ci tu da ïu ra dî ta jâ mag nç tis ka jâ lau kâ. Tam dçï zi bensstrâ­vas no va dî tâj va di jâ vei do ie spç ja mi tais ni un jâ cen ðas iz vai rî ties no cil pâm ta jos;

3) íî mis ko ie dar bi. Tâ ir sais tî ta ar íî mis ko pro ce su ak ti vi zç ða nos, plûs tot caur at tie cî go vi di zi bensstrâ vai. Pie mç ram, var iz mai nî ties ko ka vai ci tas or ga nis kas vie las sa stâvs un struk tû ra, ja caur to no ti ku si zi ben s­ iz lâ de;

4) me hâ nis ko ie dar bi. Tâ iz pau þas kâ elek tro di na­mis kâs ie dar bes vai ci tu fi zi kâ lo pro ce su se kas. Pie mç­ram, zi bensstrâ vai plûs tot caur augo ðu ko ku, iz tvai ko ta jâ eso ðais ðíid rums un tvai ku iz ple ða nâs re zul tâ tâ koks tiek me hâ nis ki sa ðíelts. Îpa ði lie li me hâ nis kie spç ki at tîs tâs elek tro hid rau lis kâ trie cie na re zul tâ tâ, ko var iz rai sît zi ben siz lâ de ûde nî;

5) psiho fi zi olo ìis ko ie dar bi jeb dzî vo bût òu trau mç ju­mu. To vis bie þâk ra da zi bensstrâ vas iz rai sî tais pie skar­ s prie gums vai so ïa sprie gums.

Mi nç tâs ie dar bes var no da rît bo jâ ju mus gan pa ðai bû­vei, gan ta jâ eso ða jâm dzî va jâm bût nçm un priekð me tiem, ie skai tot bû ves iek ðç jo sis tç mu at tei ces. Bo jâ ju mi un da­þâ du sis tç mu at tei ces var skart arî bû ves ap kâr tnç eso ðos ob jek tus un ie tek mçt ap kâr tç jo vi di. Skar tâs te ri to ri jas lie lums ir at ka rîgs no bû ves un zi ben siz lâ des rak stur ­ lie lu miem.

Zi ben saiz sar dzî bas nor ma tî vâ bâ ze Lat vi jâ

Pa dom ju va ras ga dos Lat vi jâ bi ja spç kâ tie pa ði nor ma tî vi, kas pâ rç jâ PSRS te ri to ri jâ. Lai kâ no 1987. lîdz 2007. ga dam Lat vi jâ va do ðais do ku ments âr çjâs

3. at tçls. Zi ben saiz sar dzî bas sis tç ma (LPS): a - çkas âr çjâ LPS, b - zi ben siz lâ des po ten ci âlu iz lî dzi nâ ða na; 1- zi bens uz tvç rçj sis tç ma, 2 - at da lî tâ jat tâ lums, 3 - zi bens no ve dçj sis tç ma, 4 - zi bens zem çtâj sis tç ma, 5 - elek tro ie va da pie slçg kâr ba, 6 - pirm â pâr sprie gu maiz sar dzî bas ie rî ce (SPD 1) ob jek ta elek tro tîk lam, 7 - pâr sprie gu maiz sar-dzî bas ie rî ce sa ka ru lî ni jai, 8 - po ten ci âlu iz lî dzi nâ tâj kop nes pie vie no jums ci ta in þe-nier tîk la (ûdens va da, gâ zes va da) me tâ la ie va dam, 9 - pa ma tu zem çtâjs, 10 - po ten ci âlu iz lî dzi nâ tâj kop ne, 11 - elek tro ener ìi jas skai tî tâjs

2014/2 67ENERÌIJA UN PASAULE

zinâtne

zi bensstrâ vas mak si mum vçr tî bu Ip un ga la caur si tes at tâ lu mu ds [9]. Mûs die nâs zi bens aiz sarg zo nas no­teik ða nai gal ve no kârt iz man to ðo mo de li. Sa ska òâ ar to zi ben siz lâ des pirm lî de ris op ti mâ lo virs ze mes iz lâ des pun ktu iz vç las pçc di viem kri tç ri jiem:– ìeo met ris kâ at tâ lu ma starp pirm lî de ri un aug stâ ko

virs ze mes pun ktu (ja ci ti ap stâk ïi ir lî dzî gi, tad iz lâ­de no tiks pirm lî de rim vis vai râk pie tu vi nâ ta jâ virs­ze mes pun ktâ);

– elek tris kâ at tâ lu ma (elek tro sta tis kâ lau ka in ten si tâ­tes) starp pirm lî de ri un virs ze mes pun ktos kon cen­trç ta jiem pre tç jâs po la ri tâ tes elek tris ka jiem lâ di­òiem – jo lie lâks lâ diòð, jo pirm lî de ra vir zie nâ tiks ìe ne rçts ga râks pret lî de ris. Ja ci ti ap stâk ïi ir lî dzî gi, tad iz lâ de no tiks ta jâ virs ze mes pun ktâ, ku râ kon­cen trçts lie lâ kais pre tç jâs zî mes lâ diòð (tas var ne­bût pirm lî de rim ìeo met ris ki tu vâ kais punkts).4. at tç lâ a pa râ dîts ga dî jums, kad no tei co ðais ir ìeo­

met ris kâ at tâ lu ma kri tç rijs. Iz lâ de no tiek ko kâ ap tu ve­ni vie nâ da pre tç jâs zî mes lâ di òu sa da lî ju ma virs ze mes ob jek tos dçï: lîdz ko kam ir ma zâks caur si tes at tâ lums (ga la caur si tes at tâ lums) ds ne kâ lîdz mâ jai. Tur pre tî 4. at tç lâ b at tç lo ta jâ ga dî ju mâ no tei co ðais ir elek tris kâ at tâ lu ma kri tç rijs, pro ti, zi ben siz lâ de no ti ku si zem â­ ka jâ lie lâ kas va dît spç jas grun tî, ne vis aug stâ ka jâ pun­ktâ, kur grunts va dît spç ja – un lîdz ar to pre tç jâs zî­mes lâ di òu kon cen trâ ci ja – ir ie vç ro ja mi ma zâ ka.

Aiz sarg zo nas sais tî ba ar zi ben saiz sar dzî bas kla si

No sa kot aiz sarg zo nas ro be þu la bo ra to ri jas ap stâk ïos, ir kon sta tçts, ka zi bens trâ pî ju mu bie þums zi bens no ve­dç ja tu vu mâ no vie to ta jâ pa rau gâ var bû tis ki pa lie li nâs lîdz ar iz lâ des at tâ lu ma pa lie li nâ ða nos starp zi bens no­ve dç ju un aiz sar gâ ja mo ob jek tu (5. att.). Elek tro dam A, kas imi tç iz lâ des ka nâ la pirm lî de ri ga la caur si tes augs tu mâ H virs h met rus augst a zi bens no ve dç ja (ie­vç ro jot augs tu mu at tie cî bu H/h = 20), ti ka pie va dîts po­zi tî vas po la ri tâ tes sprie gu ma stan dar tim pulss (1.2/50 µs) un iz da rî tas vai râ kas iz lâ des zi bens no ve dç jâ. Pçc tam elek tro du A sâ ka pa kâ pe nis ki at vir zît ho ri zon tâ­lâ plak nç no zi bens no ve dç ja ass lî ni jas, un at kal ti ka

4. at tçls. Pirm lî de ra iz lâ des vie tas iz vç le, ie vç ro jot pret lî de ra ie tek mi: a - pçc ìeo met ris kâ at tâ lu ma kri tç ri ja, b - pçc elek tris kâ at tâ lu ma kri tç ri ja; 1 - pirm lî de rim tâ lâ kais punkts, 2 - pret lî de ris, 3 - zi ben slo de, 4 - pirm lî de ris, 5 - pirm lî de ra vir sot ne, 6 - pirm lî de rim tu vâ kais punkts, 7 - ma zâ kas va dît-spç jas grunts, 8 - lie lâ kas va dît spç jas grunts, 9 - pirm lî de ra kus tî bas vir ziens at bil stî gi ìeo met ris-kâ at tâ lu ma kri tç ri jam, ds - ga la caur si tes at tâ lums

bû ves iek ðie nç, iz man to jot vai nu po ten ci âlu iz lî dzi nâ­ða nu, vai arî at da lî tâ jat tâ lu mu kâ elek tris ko izo lâ ci ju starp âr çjâs LPS sa stâv da ïâm un ci tâm bû ves iek ðie nç eso ðâm va dî tâj da ïâm.

Zi bens aiz sarg zo naIk die nið íi no vç ro ju mi un zi nât nis ki pç tî ju mi jau

kopð 18. gad sim ta pie râ da, ka zi bens vis bie þâk trâ pa at se við íi stâ vo ðos, virs ze mes pa aug sti nâ tos ob jek tos, pie mç ram, tor òos, baz nî câs, kaln ga lç bû vç tâs mâ jâs vai augst os ko kos. Mûs die nâs ðo sa rak stu pa pil di na arî elek tro pâr va des lî ni jas, rai dî tâ ji un an te nas. Zi bens trâ pî ju mu skaits ða jos ob jek tos pie aug, pa lie li no ties to augs tu mam. Mi nç tie no vç ro ju mi un tos pre ci zç jo ðie eks pe ri men tâ lie pç tî ju mi ir pa mats pað reiz lie to ja mâm zi ben saiz sar dzî bas sis tç mâm. Pie òemts, ka zi ben suz­tvç rçjs, kas at ro das aug stâk par aiz sar gâ ja mo ob jek tu un at ro das tâ tu vu mâ, no teik tâ tel pas da ïâ (zo nâ) ar no teik tu var bû tî bu uz tver zi bens spç rie nus, tâ aiz sar­gâ jot ob jek tu. Ðo tel pas da ïu sauc par zi bens no ve dç ja aiz sarg zo nu. Tâ pçc ir sva rî gi zi nât aiz sarg zo nas pa ra­met rus un to no teik ða nas me to des.

Vçs tu ris ki kâ pir mos sâ ka iz man tot stieò vei da zi ben s­ uz tvç rç jus, un to no dro ði nâ tâ aiz sarg zo na ti ka iden ti fi­cç ta ar apaï u ko nu su, ku ra vir sot ne sa krît ar stieò vei da zi ben suz tvç rç ja vir sot ni, bet sâ nu virs ma ar cen trâ lo asi vei do no teik tu leò íi jeb aiz sarg leò íi (9. att. b).

Lîdz pat 20. gad sim ta bei gâm vai râ ki nor ma tî vi re­ko men dç ja aiz sarg leò íi pie òemt ap tu ve ni. Pie mç ram, bri tu stan dar tâ BS­6651 [6] ti ka ie teikts lie tot ko nu­sus, kam sâ nu virs mas at ro das 30°, 45° un 60° leò íî, at ka rî bâ no ne pie cie ða mâs aiz sar dzî bas pra sî bâm (jo ðau râks leò íis, jo dro ðâ ka aiz sar dzî ba).

Pa gâ ju ðâ gad sim ta 60. ga dos, iz man to jot Mon te Car­lo me to di, ti ka veik ti da to ri zç ti zi ben siz lâ des ap rç íi ni augst sprie gu ma pâr va des lî ni jâs. Ðie ap rç íi ni pa râ dî­ja ie vç ro ja mu ko re lâ ci ju ar no vç ro ju miem da bâ, un uz to pa ma ta ti ka iz vei dots sâ kot nç jais elek tro ìe omet ris­kais mo de lis. Jâ at zî mç, ka ru di men târs elek tro ìe omet­ris kais mo de lis bi ja iz strâ dâts jau 1945. ga dâ, to mçr tas ne gu va pla ðâ ku at zi nî bu. Pil nî bâ to iz strâ dâ ja un pre zen tç tç ja ti kai 1973. ga dâ, kad bi ja iz pç tî ta sais tî­ba starp di viem bû tis kiem zi ben siz lâ des pa ra met riem:

5. at tçls. Stieò vei da zi bens no ve-dç ja aiz sarg zo nas eks pe ri men tâ la no teik ða na ar la bo ra to ri jas mo de li: A - kus tîgs elek trods, H - imi tç ja mâ pirm lî de ra augs tums, h - zi bens no ve dç ja augs tums, hx - aiz sar gâ ja mâ ob jek ta augs tums, R - eks pe ri men ta lai kâ mai nâms at tâ lums, r0 - aiz sarg zo nas râ di uss ze mes lî me nî, BC - ass lî ni ja

6. at tçls. Zi ben saiz sar dzî bas kla ses at ka rî ba no aiz sarg zo nas iz mç ra: 1 - pir mai zi ben saiz sar-dzî bas kla sei at bil stî gâ aiz sarg-zo na, 2 - ot rai zi ben saiz sar dzî-bas kla sei at bil stî gâ aiz sarg zo na, 3 - tre ðai zi ben saiz sar dzî bas kla sei at bil stî gâ aiz sarg zo na, 4 - ce tur tai zi ben saiz sar dzî bas kla sei at bil stî gâ aiz sarg zo na

2014/268 ENERÌIJA UN PASAULE

zinâtne

ir jâ aiz sar gâ (7. att.). Ja zi ben saiz sar dzî bas sis tç ma ir jau ie rî ko ta, tad ar zi ben slo des me to di var pâr lie ci nâ­ties, vai zi bens uz tvç rçj sis tç ma at bilst aiz sar gâ ja mâ ob jek ta ìeo met ris ka jâm for mâm. Zi bens uz tvç rçj sis­tç mas iz vie to jums uz lû ko jams par pa rei zu, ja ne viens aiz sar gâ ja mâ ob jek ta punkts ne sa ska ras ar zi ben slo di, jo tâ drîkst sa skar ties ti kai ar zem i un/vai zem çtu zi­bens uz tvç rçj sis tç mas da ïu.

Iz vie to jot zi bens uz tvç rçj sis tç mu çkas vai uz çkas jum­ta eso ðu kon struk ci ju aiz sar dzî bai, liet de rî gi no teikt zi­ben slo des ie vç lie na dzi ïu mu (8. att.), ko ap rç íi na pçc for­mu las [3]:

kur p – zi ben slo des ie vç lie na dzi ïums; r – zi ben slo des râ di uss, at bil sto ði LPS kla sei;d – at tâ lums starp di viem pa ra lç liem zi bens uz­

tvç rçj sis tç mas va diem vai di viem stieò vei da zi ben suz tvç rç jiem.

Zi ben slo des ie vç lie na dzi ïu mam p vien mçr jâ bût ma­zâ kam par zi ben suz tvç rç ja stie òu vai tro ðu augs tu mu h. Jâ at zî mç, ka ne at da lî tam tîkl vei da zi ben suz tvç rç­jam zi ben slo des ie vç lie na dzi ïums tiek pie òemts vie­nâds ar nul li [9].

Zi ben slo des me to des priekð ro cî bas un trû ku mi:+ pie mç ro ja ma jeb ku ram zi ben suz tvç rç ja vei dam; + ïauj no teikt zi ben suz tvç rç ju iz vie to ju mu jeb ku ras

sa reþ ìî tî bas for mas bû vei;+ elek tro ìe omet ris ka jam mo de lim tu va ap lç ses aiz­

sarg zo na;− zi ben slo des vel ða nai vis os vir zie nos ap aiz sar gâ­

ja mo bû vi va ja dzîgs çkas ma kets vai pie mç ro ta da tor pro gram ma.

1. ta bu la. Zi ben slo des râ di usa, aiz sarg tîk la rûts pla tu ma un aiz sarg leò ía vçr tî bas da þâ dâm LPS kla sçm

Aizsardzîbas metode

LPS klase

Zibenslodes râdiuss r, m(sk. arî 7. attçlu)

Aizsargtîkla rûts platums W, m(sk. arî 13. attçlu)

Aizsargleòíis °

I 20 5 x 5

Atbilstîgi lîknçm9. att. a

II 30 10 x 10

III 45 15 x 15

IV 60 20 x 20

pie va dî ti ie priek ðç jâs vçr tî bas sprie gu ma im pul si. Mç­ìi nâ ju mi pa râ dî ja, ka vis as iz lâ des no elek tro da A, ka­mçr tas at ra dâs no teik tâ at tâ lu mâ (lîdz R = 3,5 h no ver ti kâ les BC), trâ pî ja zi bens no ve dç jâ. Pa lie li not elek­tro da A no vir zi lîdz vçr tî bai R1, da ïa iz lâ þu no ti ka zi­bens no ve dç jâ, bet da ïa – zem ç.

Ie priekð ap lû ko to zi bens aiz sarg zo nu ro be þas ne­drîkst uz lû kot par ab so lû tâm. Da bî go ap stâk ïu ie tek­mç tâs var ne daudz mai nî ties. Lîdz ar to aiz sarg zo nas ro be þai ir var bû tisks rak sturs un ne vie nu zi ben saiz­sar dzî bas ie tai si ne drîkst uz lû kot par 100% dro ðu. Prak tis kâ lie to ju ma çr tî bas la bad, da þâ dos lai kos un da þâ dâs val stîs ðîs ro be þas ir dis krç ti reg la men tç tas, kat ru aiz sarg zo nu at tie cî gi rak stu ro jot ar sa vu zi ben s­ aiz sar dzî bas kla si (ka te go ri ju, lî me ni un tml.).

Ta gad, sa ska òâ ar [2, B pie li ku mu], kat rai kla sei ir no­teik ta aiz sar gâ tî ba pro cen tos: I kla sei – 98%, II kla sei – 95%, II I kla sei – 90%, bet IV kla sei – ti kai 80% (6. att.). No zî mî gâ ku ob jek tu aiz sar dzî bai pa re dzç ta [5] aug stâ­kas kla ses (ar ma zâ ku kâr tas nu mu ru) aiz sar dzî ba.

Zi bens aiz sarg zo nas no teik ða nas me to des at bil stî gi LVS EN 62305­3

Stan dar tâ [3] aiz sarg zo nas no teik ða nai pa re dzçts lie­tot trîs me to des: zi ben slo des me to di, aiz sarg leò ía me to­di un aiz sarg tîk la me to di. Kat ras me to des gal ve nie rak­stur lie lu mi, at bil stî gi LPS kla sei, ap ko po ti 1. ta bu lâ.

Zi ben slo des me to de. Zi ben slo des me to de ir iz pla tî tâ­kais un vis vien kâr ðâk lie to ja mais elek tro ìe omet ris kais mo de lis. Ðîs me to des pa ma tâ ir hi po tç ze, ka le jup zi bens pirm lî de ris pat va ïî gi tu vo jas uz ze mes eso ða jiem ob jek­tiem un tâ tra jek to ri ja ne tiek ie tek mç ta lîdz brî dim, kad tas sa sniedz zi ben siz lâ des ga la caur si tes at tâ lu mu (ds 4. att. a). Zi ben slo des me to de ir uni ver sâ la, un ðis ap stâk lis ïauj no teikt zi bens aiz sarg zo nu pat vis sa reþ ìî­tâ kâs kon struk ci jas çkâm. Me to des iz man to ða nai va ja­dzîgs aiz sar gâ ja mâ ob jek ta mo de lis (pie mç ram, mç ro gâ 1:100), kas ie tver tâ âr çjâs kon tû ras un uz stâ dî to zi ben s­ aiz sar dzî bas sis tç mu, kâ arî mç ro gâ vei do ta zi ben slo de ar LPS kla sei at bil sto ðu râ di usu (sk. 1. ta bu lu). At ka rî­bâ no ap lû ko ja mâ ob jek ta at ra ða nâs vie tas, mo de lî jâ ie­kïauj arî ap kârt eso ðâs bû ves un ob jek ti, kas var kal pot kâ LPS da bî gâs sa stâv da ïas.

Zi ben slo di ar râ di usu r veï ap kârt un pâr i aiz sar gâ ja ­ mam ob jek tam vis os ie spç ja mos vir zie nos. Pun kti, ku­ros zi ben slo de skar ob jek tu, ir pa kïau ti tie ðiem zi bens spç rie niem, un tie, kâ arî virs tiem eso ðâs bû ves da ïas,

p = r – r2 – ( d)

2

, 2

7. at tçls. Zi ben slo des me to des lie to jums sa reþ ìî tas for mas bû vei: 1 - uz bû ves esoðs masts, 2 - aiz sar gâ tie lau ku mi, r - zi ben slo des râ di uss

(1)

2014/2 69ENERÌIJA UN PASAULE

zinâtne

Aiz sarg leò ía me to de. Ðî me to de ir vis se nâ kâ: tâ tiek lie to ta jau kopð zi ben saiz sar dzî bas pirm sâ ku­miem, t. i. jau vai râk ne kâ 200 ga dus. Ar aiz sarg leò­ía me to di ie gû tai aiz sarg zo nai ir apaï a ko nu sa for ma (9. att. b), ku râ sâ nu virs mas no vie to tas leò íî pret zi ben suz tvç rç ju [3, 9].

Iz man to jot elek tro ìe omet ris kâ mo de ïa prin ci pu, ta­gad aiz sarg leò íi no sa ka, no vel kot lî ni ju no zi ben suz­tvç rç ja vir sot nes tâ, lai ðî lî ni ja krus to tu ar zi ben slo des me to di ie gû to aiz sarg zo nu un ie gû tie lau ku mi S1 un S2 bû tu vie nâ di (10. att.).

Aiz sarg leò ía me to des lie to jums nav tik plaðs kâ zi­ben slo des me to des lie to jums. At bil stî gi stan dar tam [3], aiz sarg leò ía me to di pa re dzçts iz man tot ti kai vien kâr­ðas for mas bû vçm vai lie lu bûv ju at se við íâm ma zâ kâm da ïâm. Zi ben suz tvç rç ju va di, stie òi, mas ti un tro ses jâ­iz vie to tâ, lai vis as aiz sar gâ ja mâs bû ves da ïas at ras tos aiz sarg zo nas iekð pu sç. Aiz sarg leò íim jâ at bilst LPS kla sei un at tie cî gam zi ben suz tvç rç ja augs tu mam virs bâ zes virs mas, kas var bût gan ze mes lî me nis, gan jum­ta virs ma. 11. at tç lâ uz ska tâ mi re dzams, ka, mai no ties bâ zes virs mai, mai nâs arî aiz sarg leò íis . Tâ pat, lie to­jot 9. at tç lâ a do tâs lîk nes, jâ ie vç ro, ka tâs de rî gas ti­kai lîdz vçr tî bâm, kas kat rai zi ben saiz sar dzî bas kla sei ap zî mç tas ar , un aiz sarg leò íis pa liek ne mai nîgs h vçr tî bâm, kas ma zâ kas par 2 m.

Sa ska òâ ar 9. at tç lâ a do ta jâm lîk nçm, aiz sarg leò ía me to des lie to ju mu ie ro be þo zi ben suz tvç rç ja augs tums virs bâ zes virs mas, kas ne drîkst pâr sniegt at bil sto ðâs LPS kla­ses zi ben slo des râ di usa ga ru mu. Ja bû ve, stieò vei da zi ben s­ uz tvç rçjs vai sav rups masts at tie cî bâ pret bâ zes virs mu ir aug stâks ne kâ at bil sto ðâs LPS kla ses zi ben slo des râ di uss, tad ar aiz sarg leò ía me to di ie gû tâ aiz sarg zo na nav de rî ga, ko uz ska tâ mi ap lie ci na 12. at tçls. Pie mç ram, 40 m augst ai

8. at tçls. Zi ben slo des ie vç lie na dzi ïums starp di viem zi ben s- uz tvç rç ja stie òiem: 1 - stieò vei da zi ben suz tvç rç ji, 2 - zi bens aiz sarg zo na, 3 - zi bens no ve dçj va di, 4 - bâ zes virs ma, 5 - aiz-sar gâ ja mâ ie kâr ta, r - zi ben slo des râ di uss, p - zi ben slo des ie vç lie na dzi ïums, s - at da lî tâ jat tâ lums, d - at tâ lums starp zi ben suz tvç rç jiem, h - zi ben suz tvç rç ja augs tums virs bâ zes virs mas

9. at tçls. Aiz sarg leò ía me to de: a - aiz sarg leò íis kâ fun kci-ja no zi ben suz tvç rç ja augs tu ma virs bâ zes virs mas h, at ka-rî bâ no LPS kla ses, b - ver ti kâ la stieò vei da zi ben suz tvç rç ja aiz sarg zo na at bil sto ði aiz sarg leò ía me to dei

10. at tçls. Aiz sarg leò ía ie gû ða-na ar zi ben slo des me to di: 1 - stieò vei da zi ben suz tvç rçjs, 2 - aiz sarg zo na at bil sto ði aiz-sarg leò ía me to dei, 3 - aiz sarg-zo na at bil sto ði zi ben slo des me to dei, 4 - bâ zes virs ma, r - zi ben slo des râ di uss, h - zi-ben suz tvç rç ja augs tums virs bâ zes virs mas, r0 - at tâ lums no zi ben suz tvç rç ja, S1 - pâr vçr tç tâ aiz sarg zo nas da ïa, S2 - ne pie-tie ka mi no vçr tç tâ aiz sarg zo nas da ïa

11. at tçls. Aiz sarg leò ía iz mai-òa, mai no ties bâ zes virs mai: 1 - stieò vei da zi ben suz tvç rçjs, 2 - aiz sar gâ ja mâ bû ve, 3 - zi-bens no ve dç ja aiz sarg zo na, 4 - ne aiz sar gâ tâ bû ves da ïa, h1 - stieò vei da zi ben suz tvç rç ja fi zis kais augs tums, h2 - zi-ben suz tvç rç ja augs tums virs bâ zes virs mas, 1 - aiz sarg-leò íis at bil sto ði augs tu mam h1, 2 - aiz sarg leò íis at bil sto ði augs tu mam h2

bû vei, ie rî ko jot zi ben saiz sar dzî bas sis tç mu at bil sto ði LPS kla sei II un iz man to jot stieò vei da zi ben suz tvç rç ju ar aug­ s tu mu h1 = 10 m, ar aiz sarg leò ía me to di ie gû tâ aiz sarg zo­na no dro ði na bû ves aiz sar dzî bu. Pâr bau dot ar LPS kla sei II at bil sto ðu zi ben slo di (r = 30 m), se ci nâm, ka bû ves aug­ðç jie 10 m ne tiek aiz sar gâ ti. Tâ pçc aiz sarg leò ía me to di at ïauts lie tot ti kai bû vçm, kas virs bâ zes virs mas nav aug­stâ kas par at bil sto ðâs LPS kla ses zi ben slo des râ di usu.

Aiz sarg leò ía me to des priekð ro cî bas un trû ku mi:+ çr ti lie to ja ma uz jum ta eso ðu kon struk ci ju un ie­

kâr tu (piem., dû me òa, an te nas, ven ti lâ ci jas cau ru les utt.) aiz sar dzî bai;

+ pie mç ro ja ma jeb ku ra vei da zi ben suz tvç rç jiem; lie to ja ma ti kai vien kâr ðas for mas slîp jum ta bû vçm; lie to ja ma ie ro be þo ta augs tu ma bû vçm; bû vei ar vai râ kâm bâ zes virs mâm ir pro ble mâ tis ki

pre cî zi no teikt zi bens no ve dç ja aiz sarg zo nu.

Aiz sarg tîk la me to de. Ðîs me to des pa ma tâ ir Fa­ra de ja bû ra prin cips, un tâ ir pie mç ro ta ho ri zon tâ liem un slî piem jum tiem bez iz lie ku ma, kâ arî pla ka nu sâ nu virs mu aiz sar dzî bai pret zi bens spç rie niem. At bil sto ði stan dar tam LVS EN 62305­3 [3] pla ka nu virs mu aiz­sar dzî bai pie òem, ka aiz sarg tîkls pa sar gâ vi su virs mu, ja iz pil dâs ðâ di no sa cî ju mi:1) tîkl vei da zi bens uz tvç rçj sis tç mas va di iz vie to ti:

– uz jum ta sâ nu ma lâm;– uz jum ta pâr ka rçm;– uz jum ta ko res, ja slî pums lie lâks par 1/10;– par 60 m aug stâ kas bû ves sâ nu virs mâm, kas at­

ro das aug stâk par 80% no ðîs bû ves augs tu ma;2) aiz sarg tîk la rûts iz mç ri nav lie lâ ki par 1. ta bu lâ no­

râ dî ta jiem;3) zi bens uz tvç rçj sis tç ma ie rî ko ta tâ, ka zi bensstrâ va

2014/270 ENERÌIJA UN PASAULE

zinâtne

vien mçr var no plûst uz zem çtâj sis tç mu pa vis maz di viem at se við íiem me tâ la va dî tâ ju ce ïiem, un ne­vie na at tie cî gâs bû ves me tâ la kon struk ci ja ne at ro­das âr pus zi ben suz tvç rç ja aiz sarg zo nas;

4) zi bens uz tvç rçj sis tç mas va di ie rî ko ti ie spç ja mi tie ði un îsi.

Kâ re dzams, stan dar tâ ir skaid ri no teikts, kâ jâ iz­vie to aiz sarg tîkls, lai bû ve bû tu aiz sar gâ ta, to mçr âr­pus bû ves iz vir zî ju mu aiz sar dzî bai aiz sarg zo na ir pa pil­dus jâ pre ci zç ar zi ben slo des vai aiz sarg leò ía me to di.

Pie re dze râ da, ka aug stâm bû vçm (aug stâ kâm par 60 m) ir teh nis ki sa reþ ìî tâk no dro ði nât ne pie cie ða mo aiz sarg zo nu, jo ie spç ja mi zi bens spç rie ni to sâ nos – îpa ði stû ros un ma lâs. Tâ pçc stan dar tâ [3] ir no teikts, ka bû vçm, kas aug stâ kas par 60 m, aug ðç jiem 20% ir jâ bût ap rî ko tiem ar zi ben suz tvç rç jiem. Ðo da ïu aiz sar­dzî bai iz pla tî tâ kais ir tîkl vei da zi ben suz tvç rçjs, kas ie­rî kots at bil sto ði aiz sarg tîk la me to dei; re tos ga dî ju mos pa pil dus tiek lie to ti arî stieò vei da zi ben suz tvç rç ji.

Aiz sarg tîk la me to de ir ap stip ri nâ ta, pa ma to jo ties uz vai râ ku ga du pie re dzi bez jeb kâ diem te orç tis kiem vai eks­pe ri men tâ liem pç tî ju miem. Tâs no dro ði nâ tâ aiz sarg zo na bal stâs uz elek tris kâ at tâ lu ma kri tç ri ju (4. att. b): zi bens uz tvç rçj sis tç mai (sa ze mç tai me tâ la ie tai sei) ir la bâ ka elek­tro va dît spç ja ne kâ aiz sar gâ ja mai virs mai [10].

Lie to jot ðo me to di at ðíi rî gu for mu rû tîm, at ka rî bâ no çkas jum ta for mas (13. att.), aiz sarg tîk la rûts pla tu­mu W ie spç jams aiz stât ar apaï as plak nes di amet ru d. Jo, ie vie to jot ðo plak ni kvad rât vei da rû tî, tâs di ametrs d ir vie nâds ar rûts pla tu mu W. Aiz sarg tîk la rûts pla­tums W no sa ka, ka jeb kurð uz jum ta eso ðais punkts at ro das tu vâk zi bens uz tvç rçj sis tç mai ne kâ pus e no aiz sarg tîk la rûts pla tu ma, kas ir vie nâds ar ie vie to tâ ap ïa râ di usu. Aiz sarg tîkls at bilst no teik ta jai LPS kla­sei, ja ap li, ku ra di ametrs ir vie nâds ar at bil sto ðâs LPS kla ses aiz sarg tîk la rûts pla tu mu, nav ie spç jams no vie­tot uz aiz sar gâ ja mâ ob jek ta tâ, lai tas ne skar tu zi bens uz tvç rçj sis tç mu [10].

Aiz sarg tîk la me to des priekð ro cî bas un trû ku mi:+ ir skaid ri no teikts, kur un kâ jâ iz vie to zi ben suz­

tvç rçjs, lai bû ve bû tu aiz sar gâ ta;+ çr ti lie to ja ma çkâm ar pla ka nu un slî pu jum tu;+ augs tu bûv ju sâ nu aiz sar dzî bai pie mç ro tâ kâ me­

to de;– pie mç ro ja ma ti kai tîkl vei da zi ben suz tvç rç jiem;– uz jum ta eso ðo iz vir zî ju mu aiz sar dzî bai jâ lie to ci­

ta ap lç ses me to de;– pa lie li nâts ma te ri âlu pa tç riòð zi ben suz tvç rç ju

iz vei do ða nai, kas sa vu kârt pa lie li na ie rî ko ða nas iz de vu mus.

Zi bens aiz sarg zo nas âr pus stan dar ta ap lç ses me to des

Stan dar tâ [3] pa re dzç ta jâm zi bens aiz sarg zo nas ap­lç ses me to dçm ir da þâ di ie ro be þo ju mi un ne pil nî bas, tâ pçc zi nât nie ki un in þe nie ri tur pi na iz strâ dât jaun as zi bens aiz sarg zo nas ap lç ses me to des, ko li te ra tû râ bie­þi sauc par zi bens aiz sarg zo nas uz la bo ta jâm ap lç ses me­to dçm. Li te ra tû râ [11, 12] vis bie þâk tiek mi nç tas èetr as uz la bo tâs zi bens aiz sarg zo nas ap lç ses me to des: zi bens uz tvç rçj vir smas me to de, zi bens uz tvç rçj til pu ma me to­de, zi ben se lip ses me to de un ak tî vâ zi ben saiz sar dzî ba.

12. at tçls. Aiz sarg leò ía me to des augs tu ma ie ro be þo jums: 1 - aiz sarg leò ía me to dei at bil sto ða aiz sarg zo na, 2 - stieò vei da zi ben suz tvç rçjs; 3 - zi ben slo des me to dei at bil sto ða aiz sarg-zo na, h1 - stieò vei da zi ben suz tvç rç ja augs tums, H - bû ves augs tums virs bâ zes virs mas, h2 - zi ben suz tvç rç ja augs tums virs bâ zes virs mas

Zi bens uz tvç rçj vir smas me to de. Ar zi bens uz tvç­rçj vir smas me to di (Col lec ti on Sur fa ce Met hod) [7] ir ie spç jams vis pre cî zâk no teikt çkas pun ktus, kas pa­kïau ti zi ben siz lâ des ris kam. Ðîs me to des pa ma tâ ir zi­ben slo des me to de, ti kai zi ben slo des virs mas vie tâ tiek ap lû ko ta zi ben slo des cen tra, ku râ at ro das pirm lî de ra vir sot ne, at stâ tâ tra jek to ri ja (14. att. a). Smai liem ob­jek tiem ðî tra jek to ri ja vei dos sfe ro îda virs mu, jum tu ma las un stû ri vei dos lok vei da for mu, bet pla ka nas virs mas – plak ni (13. att. b).

Var bû tî ba, ka no teik ta jâ çkas pun ktâ ie spers zi bens, ir pro por ci onâ la at bil sto ðâ ga la caur si tes at tâ lu ma vei­do tâs tra jek to ri jas ga ru mam jeb vei do tâs virs mas lau­ku mam. Lai op ti mi zç tu zi ben suz tvç rç ju iz vie to ju mu, kat ram çkas pun ktam vei do zi bens uz tvç rçj vir smas ar at ðíi rî ga râ di usa zi ben slo di. Pie au got zi ben siz lâ des at­tâ lu mam bla kus eso ðo pun ktu ie tek mç, zi bens uz tvç­rçj vir sma ap kâ du pun ktu var arî ne iz vei do ties.

13. at tçls. Aiz sarg tîk la me to des lie to ða na da þâ du for mu tîkl vei da zi ben suz tvç rç jiem: a - çka ar pa grie zie niem, b - ci lin dra for mas çka, c - kvad rât vei da çka (aug stâ ka par 60 m); 1 - aiz sar gâ ja mâ çka, 2 - tîkl vei da zi ben suz tvç rçjs, 3 - rûts pla tu mu no tei co ðâ apaï â plak ne, W - aiz sarg tîk la rûts pla tums (skat. 1. ta bu lu), d - rûts pla tu mu no tei co ðâs apaï âs plak nes di ametrs

14. at tçls. Zi bens uz tvç rçj vir smas no teik ða na: a - zi ben slo des cen tra at stâ tâ tra jek to ri ja, b - zi bens uz tvç rçj vir sma at ðíi rî giem çkas pun ktiem; 1 - jum ta smai lei, 2 - jum ta vai çkas stû rim, 3 - pla ka nai virs mai, 4 - zi ben slo des cen tra tra jek to ri ja

2014/2 71ENERÌIJA UN PASAULE

zinâtne

elek tris kâ lau ka pa stip ri nâ ju ma me to di (Field In ten si fi­ca ti on Met hod, FIM). Ðî me to de pa redz, ka no teik ta lâ di­òa pirm lî de rim, no nâ kot zi nâ mâ tel pas da ïâ jeb til pu mâ, no tiks zi ben siz lâ de ob jek tâ. Ðo til pu mu sauc par ob jek ta zi bens uz tvç rçj til pu mu, kas ir at ka rîgs no pirm lî de ra lâ di òa, elek tris kâ lau ka pa stip ri nâ ju ma ko efi cien ta un lî de ru kus tî bas ât ru mu at tie cî bas Kv

Kv =vd ,vu

kur vd – pirm lî de ra kus tî bas ât rums;

vu – pret lî de ra kus tî bas ât rums.

Zi bens uz tvç rçj til pu mu (15. att.) vei do lî de ru kus tî­bas ât ru mu at tie cî bas lîk ne, ko ie ro be þo zi ben siz lâ des at tâ lums, kas at ka rîgs no zi bens lâ di òa un pa stip ri nâ­ju ma ko efi cien ta Ki.

Zi ben se lip ses me to de. Elek tro ìe omet ris kâ mo de­ïa vien kâr ðo ða nai ti ka pie òemts [13], ka zi ben siz lâ des at tâ lums lîdz ze mei D (16. att. a) ir vie nâds ar zi ben s­ iz lâ des at tâ lu mu S (16. att. a) lîdz zi ben suz tvç rç jam (stie nim vai tro sei), tâ pat ne tiek ie vç ro ta zi ben siz lâ des po la ri tâ te un sa ze mç tâ ob jek ta augs tums. As toò des mi­to ga du bei gâs iz strâ dâ tais piln vei do tais elek tro ìe omet­ris kais mo de lis, kas ir dots arî IE EE 998 stan dar tâ [8], no sa ka, ka zi ben siz lâ des at tâ lums S lîdz stieò vei da zi­ben suz tvç rç jam ir lie lâks nekâ zi ben siz lâ des at tâ lums D lîdz ze mei, ko ie gûst no iz teik smes

S = k · D,

kur k = ko efi cients, kas at ka rîgs no vie tas, kur no tiek zi ben siz lâ de. Tro sçs un zem ç k = 1, stieò vei da zi ben suz tvç rç jâ k = 1,2.

No tâ iz riet, ka zi bens aiz sarg zo nas ro be þu vei do ne­vis ap ïa loks, kâ to no sa ka zi ben slo des me to de, bet gan elip ses vei dots loks, ko ie vç ro zi ben se lip ses me to de jeb mo de lis (el lip tic mo del).

Ar la bo ra to ri jas mo de li (16. att. a) ap ska tot zi ben siz­lâ des po la ri tâ tes un stieò vei da zi ben suz tvç rç ja augs tu­ma ie tek mi uz zi ben siz lâ des pro ce siem, ti ka se ci nâts, ka zi ben siz lâ des po la ri tâ tei ir bû tis ka no zî me, no sa kot zi ben siz lâ des at tâ lu mu. Ne ga tî vas po la ri tâ tes zi ben s­ iz lâ des ga dî ju mâ zi ben siz lâ des at tâ lums lîdz stieò vei­da zi ben suz tvç rç jam ir lie lâks ne kâ lîdz ze mei (S > D), bet po zi tî vas zi ben siz lâ des ga dî ju mâ – pre tç ji (S < D). Ðis no vç ro jums at spo gu ïo jas arî zi ben se lip ses for mâ (16. att. b) un tâ dç jâ di arî zi bens aiz sarg zo nas lie lu­mâ: ne ga tî vas po la ri tâ tes zi ben siz lâ des ga dî ju mâ tâ ir lie lâ ka par zi ben slo des me to des no teik to, bet po zi tî vas po la ri tâ tes zi ben siz lâ des ga dî ju mâ – ma zâ ka.

Ak tî vâ zi ben saiz sar dzî ba. Ak tî vie zi ben s­ uz tvç rç ji (an gïu val. – early stre amer emis si on (ESE) de vi ces) no tra di ci onâ la jiem zi ben suz tvç­rç jiem at ðíi ras ar to, ka tie ap rî ko ti ar pret lî de ri pa ga ri no ðu jo ni zâ ci jas ie rî ci, tâ pa lie li not var­bû tî bu, ka le jup zi bens trâ pîs zi ben suz tvç rç jam (17. att. a). Ra þo tâ ji sa vos rek lâ mas buk le tos ap gal vo, ka ak tî vâ zi ben suz tvç rç ja ra dî tais pret lî de ris ir 50 lîdz 100 m garð [15] un ka pie tiek ar vie nu çkas cen trâ uz stâ­

16. at tçls. Zi ben se lip ses eks pe ri men tâ la no teik ða na: a - la bo ra to-ri jas mo de lis, b - ie gû tâ zi ben se lip se stieò vei da zi ben suz tvç rç jam (h = D); 1 - stieò vei da zi ben suz tvç rçjs, 2 - zi ben se lip se ne ga tî vas po la ri tâ tes zi ben siz lâ dei, 3 - zi ben se lip se po zi tî vas po la ri tâ tes zi ben siz lâ dei, 4 - zi ben slo de (r = S = D)

17. at tçls. Ak tî vâ zi ben saiz sar dzî ba: a - ak tî vâ zi ben suz tvç rç ja sa lî dzi nâ jums ar tra di ci onâ lo zi ben suz tvç rç ju, b - ak tî vâ zi ben s- uz tvç rç ja aiz sarg zo na, c - ak tî vâ zi ben suz tvç rç ja aiz sarg zo nas râ di usa no teik ða na; 1 - pirm lî de ris, 2 - pret lî de ris no tra di ci-onâ lâ zi ben suz tvç rç ja, 2' - pret lî de ris no ak tî vâ zi ben suz tvç rç ja, 3 - tra di ci onâ lais zi ben suz tvç rçjs; 4 - ak tî vais zi ben suz tvç rçjs, 5 - ak tî vâ zi ben suz tvç rç ja aiz sarg zo na, RPn - ak tî vâ zi ben suz tvç-rç ja aiz sarg zo nas râ di uss no teik tâ augs tu mâ hn, hn - at tâ lums no zi ben suz tvç rç ja vir sot nes lîdz ho ri zon tâ lai plak nei, kas iet caur aiz sar gâ ja mâ ele men ta aug stâ ko pun ktu, r - zi ben slo des râ di uss, L - pret lî de ra ga ru ma pie au gums

15. at tçls. Zi bens uz tvç-rçj til pums at ka rî bâ no pirm lî de ra lâ di òa: Ra - zi ben suz tve res râ di uss pirm lî de rim (Q = 2 C), ds - ga la caur-si tes at tâ lums pirm lî de-rim (Q = 2 C)

Zi bens uz tvç rçj til pu ma me to de. Ðîs me to des pa ma tâ ir tâ sau ca mie lî de ru kus tî bas mo de ïi (an gïu val. – le ader pro gres si on mo del) [11], ku ros tiek mo de lç­ta pirm lî de ra un pret lî de ra kus tî ba lîdz to sa vie no ða nâs brî dim, kad sâ kas gal ve nâ zi ben siz lâ de. Ar ðo mo de ïu pa lî dzî bu var no teikt çkas pun ktu vai zi ben suz tvç rç ja zi ben suz tve res râ di usu Ra, ko de fi nç kâ kri tis ko ho ri zon­tâ lo at tâ lu mu no pirm lî de ra vir sot nes, ku râ zi ben siz lâ de no tiks ap ska tâ ma jâ ob jek tâ, ne vis zem ç. Pa stâv vai râ ki lî de ru kus tî bas mo de ïi. Zi bens uz tvç rçj til pu ma me to des (Col lec ti on Vo lu me Met hod) pa ma tâ ir mo de lis, kas ar elek tris kâ lau ka pa stip ri nâ ju ma ko efi cien tu Ki (at ka­rîgs no çkas iz mç riem un for mas) ïauj no teikt elek tris kâ lau ka in ten si tâ ti jeb ku ram çkas pun ktam. Tâ pçc zi bens uz tvç rçj til pu ma me to di li te ra tû râ daþ kârt sauc par

(2)

(3)

2014/272 ENERÌIJA UN PASAULE

zinâtne

dî tu zi ben suz tvç rç ju, lai no dro ði nâ tu ne pie cie ða mo aiz sarg zo nu (17. att. b). Zi ben suz tvç rç ja jo ni zç ða nai izman to:

1) ra dio ak ti vi tâ ti (mûs die nâs aiz liegts);

2) dzirk ste ïiz lâ di;3) sprie gu ma im pul sus;4) pje zo elek trî bu.Aktîvâ zibensuztvçrçja aiz­

sargzonas râdiusu Rp (17. att. c) nosaka atbilstoði Francijas aktîvâs zibensaizsardzîbas standartam NFC 17­102 [14] un aprçíina ðâdi:

kur Rp – aktîvâ zibensuztvçrçja aizsargzonas râdiuss;

h – zibensuztvçrçja augs­tums attiecîbâ pret aizsargâjamo virsmu;

r – zibenslodes râdiuss, atbilstoði LPS klasei;

L – pretlîdera garuma pieau­gums (17. att. c).

Ne skai tâ mi iz mç ìi nâ ju mi la bo­ra to ri jâs, da bâ un prak sç pie râ dî­ju ði, ka ak tî vâs zi ben saiz sar dzî bas ie tai ses ne dar bo jas tâ, kâ ap gal vo to ra þo tâ ji. Stan darts [14] ne at bilst ne IEC, ne CE NE LEC pub li cç ta­jiem do ku men tiem un stan dar tiem, tâ tad arî EN 62305 stan dar tiem, tâ pçc ne pa redz ak tî vo zi ben saiz­sar dzî bu, to mçr ob jek tos, kur ðâ da ie tai se ie rî ko ta, tâs uz tvç rçj stie òa aiz sarg zo na jâ pie lî dzi na pa sî vâs zi ben saiz sar dzî bas ana lo ga uz tvç­rçj stie òa aiz sarg zo nai.

Rp = h(2r – h) + L(2r + L), (4)

Se ci nâ ju mi

1. Çku un bûv ju âr çjâs zi ben saiz sar dzî bas pa mat prin ci pi nav bû tis ki mai­nî ju ðies kopð 18. gad sim ta vi dus, ta èu zi ben saiz sar dzî bai ar vien pie au­go ðo pra sî bu re zul tâ tâ tiek pre ci zç ti aiz sarg zo nu iz mç ri un to ap lç ses me to des, kâ arî piln vei do ti zi bens no ve dç ju kon struk tî vie ri si nâ ju mi.

2. Zi ben siz lâ des vie tu virs ze mes ob jek tâ vien lai cî gi ie tek mç 2 fak to ri:

ìeo met ris kais at tâ lums starp pirm lî de ri un aug stâ ko virs ze mes pun ktu;

elek tris kais at tâ lums (elek tro sta tis kâ lau ka in ten si tâ te) starp pirm lî­de ri un virs ze mes pun ktos kon cen trç ta jiem pre tç jâs po la ri tâ tes elek­tris ka jiem lâ di òiem.

3. Zi ben saiz sar dzî bai âr çjo fak to ru ie tek mç ir var bû tisks rak sturs – ne­at ka rî gi no kon struk ci jas un iz vç les me to di kas, tâ ne no dro ði na ob jek ta pil nî gu aiz sar dzî bu pret zi bens trâ pî ju miem. At ka rî bâ no aiz sarg zo nas lie lu ma, âr çjo zi ben saiz sar dzî bu ie da la kla sçs: I kla se no dro ði na 98%, II kla se – 95%, II I kla se – 90% un IV kla se – 80% aiz sar dzî bu.

4. Starp tau tis kâs elek tro teh ni kas ko mi si jas iz strâ dâ tie zi ben saiz sar dzî­bas un pâr sprie gu maiz sar dzî bas stan dar ti IEC 62305 Lat vi jâ 2007. ga­dâ adap tç ti ar pil nâs tul ko ða nas me to di un ta gad fun kci onç pie mç ro ja­mo stan dar tu sta tu sâ.

5. Stan dar tâ LVS EN 62305­3 ir pa re dzç tas trîs zi ben suz tvç rç ju aiz sarg­zo nas no teik ða nas me to des – zi ben slo des me to de, aiz sarg leò ía me to de un aiz sarg tîk la me to de. Par gal ve no tiek uz lû ko ta zi ben slo des me to de, kas bal stî ta uz elek tro ìe omet ris kâ mo de ïa iz man to ða nu.

6. Lîdz âs LVS EN 62305­3 no teik ta jâm trim zi bens aiz sarg zo nas ap lç ses me to dçm ir iz strâ dâ tas un da þâ dâs pa sau les val stîs tiek lie to tas arî ci tas aiz sarg zo nas ap lç ses me to des (ak tî vâs zi ben saiz sar dzî bas me to de, zi bens uz tvç rçj vir smas me to de, zi bens uz tvç rçj til pu ma me to de, zi ben s­ e lip ses me to de).

7. 20. gad sim ta bei gâs un ðî gad sim ta sâ ku mâ, ka mçr Eiro pas Sa vie nî bâ un Lat vi jâ ne bi ja pie òem ti un ie vies ti vie no ti zi ben saiz sar dzî bas stan­dar ti, vi sai bie þi ti ka pro jek tç ta un ie rî ko ta ak tî vâ zi ben saiz sar dzî ba. Ta gad tâs lie to jums stan dar tâ LVS EN 62305­3 nav pa re dzçts: ob jek tos, kur tâ da ie rî ko ta, ak tî vâ uz tvç rçj stie òa aiz sarg zo na jâ pie lî dzi na pa sî vâs zi ben saiz sar dzî bas ana lo ga uz tvç rçj stie òa aiz sarg zo nai.

Li te ra tû ra

LVS EN 62305­1:2011. Zi ben saiz sar­1. dzî ba. 1. da ïa. Vis pâr îgie prin ci pi (IEC 62305­1:2010, mo di fi cçts).

LVS EN 62305­2:2012. Zi ben saiz sar­2. dzî ba. 2. da ïa. Ris ka pâr val dî ba (IEC 62305­2:2010, mo di fi cçts).

LVS EN 62305­3:2011. Zi ben saiz sar­3. dzî ba. 3. da ïa. Aiz sar dzî ba pret bûv ju bo jâ ju miem un dzî vî bas bries mâm (IEC 62305­3:2010, mo di fi cçts).

LVS EN 62305­4:2011. Zi ben saiz sar­4. dzî ba. 4. da ïa. Bû vçs ie rî ko tas elek­tris kâs un elek tro nis kâs sis tç mas (IEC 62305­4:2010, mo di fi cçts).

Tim mer ma nis K. Iz mai òas zi ben saiz­5. sar dzî bas un pâr sprie gu maiz sar dzî bas (ZPA) nor ma tî vos. Þur nâls “Ener ìi ja un Pa sau le”. 2012. Nr 1 (72), 24.–27. lpp.

Bri tish Stan dard BS 6651. Co de of 6.

prac ti ce for pro tec ti on of struc tu res against ligh tning. 1999, Sep tem ber. P. 118.

Har to no Z. A., Ro bi ah I. The col lec ti on 7. sur fa ce con cept as a re li ab le met hod for pre dic ting the ligh tning stri ke lo ca ti on. 25th In ter na ti onal Con fe­ren ce on Ligh tning Pro tec ti on. 2000, 18th–22nd Sep tem ber. Rho des, Gre ece. Pp. 328–333.

IE EE Std 998 ­ 1996 (R2002). IE EE 8. Gui de for di rect ligh tning stro ke shiel­ding of sub sta ti ons. 1996 (Re af fir med 2002). P. 173.

Ligh tning pro tec ti on gui de. 29. nd up­da ted edi ti on. Ne umarkt: DEHN + SÖHNE. 2007. P. 328. http://www.pc5e.nl/downloads/antennes/Lightning%20protection%20guide%20­%20BBP_2007_E_complete.pdf

T. Stan dar di za ti on of ligh tning pro­10. tec ti on ba sed on the physics or on the tra di ti on? Jo ur nal of Elec tros ta tics. 60/2004. Pp. 265–275.

Cooray V. Power and energy se ries 58. 11. Ligh tning pro tec ti on. The in sti tu ti on of en gi ne ering and tehnology. Lon don. 2010. P. 1036.

Uman M. A. The art and scien ce 12. of ligh tning pro tec ti on. Cam brid ge University Press. Cam brid ge. 2008. P. 240.

Mac hi don D., Is tra te M., M., Dra go­13. mir M. The el lip tic mo del im ple men­ta ti on for the es ti ma ti on of ver ti cal rods’ pro tec ti on zo nes. Bu le ti nul AGIR. 3/2012. Pp. 477–482.

French Standard14. NF C 17­102. Lightning protection. Protection of structures and open areas against lightning usin early streamer emission air terminals. 1995, July. P. 65.

Abidin H. Z., Ibrahim R. Conventional 15. and un­conventional lightning air terminals: an overview. Forum on lightning protection. Hilton Petaling Jaya, 2004, 8th January, Selangor, Malaysia.

E&P

2014/2 73ENERÌIJA UN PASAULE

zinâtne

Ie va damPir mais pa sau les karð ie zî mç ja pa vçr sie nu 20. gad sim ta vçs tu rç, ra dî ja gran di ozas pâr mai òas sa bied rî bâ un

sa bied ris ka jâ do mâ. Tas mai nî ja pa sau les val stu sav star pç jâs at tie cî bas, no tei ca jaun as val stu ro be þas un vei ci­nâ ja strau ju in dus tri ali zâ ci jas at tîs tî bu pçc ka ra pe ri odâ.

1918. ga da 18. no vem brî tiek di bi nâ ta Lat vi jas valsts. Pirm â pa sau les ka ra iz pos tî ta jâ Lat vi jâ un Ne at ka rî­bas ka ra ga dos Pa gai du val dî bas pri mâ rie uz de vu mi bi ja valsts dro ðî ba un ie dzî vo tâ ju ap gâ de. 1919. ga da va sa râ Pa gai du val dî ba pie vçr sâs arî taut saim nie cis kiem, kul tû ras un iz glî tî bas jau tâ ju miem. 1919. ga da 16. jû li jâ par Tir dznie cî bas un rûp nie cî bas mi nis tri jas Rûp nie cî bas de par ta men ta di rek to ru ie cç la in þe nie ri, vç lâ ko pro fe so ru K. Re zev ski (1871–1939). (1918.–1920. gads Lat vi jas Re pub li kas Pa gai du val dî bas sç þu pro to ko los/no ti ku mos/at mi òâs. R., 2013, 334. lpp.)

Va ras ap rin das Lat vi jâ cen tâs iz prast valsts eko no mis kâs at tîs tî bas vir zie nus sa ska òo ti ar tâ lai ka Ei ro pas val­stu ko pç jâm at tîs tî bas ten den cçm. Elek tri fi kâ ci ja teh nis kâs in te li ìen ces ie ska tâ bi ja viens no in dus tri âlâs iz aug­smes un prog re sa râ dî tâ jiem. Jau pirms ka ra ga dos taut saim nie cî bas iz aug smi no tei ca sa snie gu mi elek tri fi kâ ci jas jo mâ – ðai zi òâ Lat vi jai bi ja va do ðâ lo ma Bal ti jas re ìi onâ.

Lat vi jas valsts pir ma jâ des mit ga dç dis ku si jas par ener go ap gâ des jau tâ ju miem sais tî jâs ar hid ro elek tro sta ci ju bûv pro jek tiem un at jau nî gâ re sur sa – ûdens iz man to ða nu elek tris kâs ener ìi jas ra þo ða nâ. Da þâ das ide jas un to ri si nâ ju mi ie zî mç jâs jau valsts past âvç ða nas pir ma jos ga dos. Òe mot vç râ, ka elek tro sta ci jas un elek tro tîk li bi ja valsts, pað val dî bu, da þâ du ko ope ra tî vu, ak ci ju sa bied rî bu un pri vât uz òç mç ju ini ci atî va, val stij bi ja sva rî gi ra dît vie no tas ener go ap gâ des kon cep ci ju. Uz sâkt un ie dzî vi nât tiem lai kiem vç rie nî gus valsts ener go ap gâ des pro jek tus – tas bi ja liels iz aici nâ jums un Lat vi jas valsts spç ju ap lie ci nâ jums.

Mg. hist. Gin ta Zâ lî te, Ener ìç ti kas mu ze ja spe ci âlis te Mg. hist. Ina Las to vec ka, Ener ìç ti kas mu ze ja va dî tâ ja

Ve ca dzies ma jaun âs ska òâs jeb îss ie skats Lat vi jas elek tro ener ìç ti kas vçs tu res trîs gad sim tu pie re dzç*

Lat vi jas valsts pirm â des mit ga de

Jel ga vas pil sç tas elek tro sta ci jas dar bi nie ki 20. gad sim ta 20.–30. ga dos.Fo to grâfs ne zi nâms. (Fo to no Ener ìç ti kas mu ze ja)

Sâkumu sk. E&P Nr. 6 (83), 2013 un Nr. 7 (84), 2014

2014/274 ENERÌIJA UN PASAULE

enerìçtikas vçstures lîkloèi

hid ro ener ìç ti kas at tîs tî bai Lat vi jâ bi ja daudz at bal stî­tâ ju, jo tâ lai ka teh nis kâ in te li ìen ce skaid ri ap zi nâ jâs tâs ie spç jas un priekð ro cî bas.

“Lai valsts past âvç ða nai ne pie cie ða mo rûp nie cî bu pa da rî tu dzî ves spç jî gu, jâ mç ìi na iz man tot ðo no âr ze­mçm ne at ka rî go, sa vâ iz mak sâ diez gan ne gro zî go un past âvî gi iz man to ja mo dzi nçj spç ku (ûde ni – aut.). Tad mû su rûp nie cî ba taps par uz ti ca mu valsts saim nie cî­bas at bal stu. Ap gâ dâ jot valsts saim nie cî bu ar elek tris­ku ener ìi ju, bû tu no dro ði nâ tas rûp nie cî ba, lauk saim­nie cî ba, kuì nie cî ba un trans ports, ar vie nu vâr du, vi sa saim nie cis kâ dzî ve,” rak stî ja þur nâls “Eko no mists”.

(Eko no mists. 1921, 15. febr. Nr. 4)

Li kum sa ka rîgs tur pi nâ jums Lat vi jas teh nis kâs in­te li ìen ces ak tî va jai dar bî bai bi ja sa vas pro fe si onâ lâs or ga ni zâ ci jas iz vei de. 1921. ga da 9. sep tem brî tiek iz­vei do ta Lat vi jas elek tro teh nis kâ bied rî ba. (Tâs vçs tu­ris ko tra dî ci ju tur pi nâ tâ ja ðo dien ir Lat vi jas Elek tro­ener ìç ti íu un Ener go bûv nie ku aso ci âci ja – aut.) Par tâs va dî tâ ju ie vç lç ja K.Tor ma ni. Bied rî bas sa nâk smçs pla ði ti ka dis ku tç ti jau tâ ju mi par elek tro ener ìç ti kas no za res at tîs tî bu Lat vi jâ. Do mas da lî jâs jau tâ ju mâ par to, kâ das elek tro sta ci jas bû vç ja mas val stî. Vie ni

Lie li nie ku va ras iz paus mes elek tri fi kâ ci jâ

1919. ga da jan vâ rî Sar ka nâ ar mi ja ie òç ma Rî gu un sâ kâs dru dþains Pa dom ju Lat vi jas vei do ða nas pro cess. Ide ju ie dves mo ti, lie li nie ki cen tâs pâr vei dot ag râ ko po­li tis ko, saim nie cis ko un so ci âlo struk tû ru. P. Stuè kas val dî ba Lat vi jas ener go ap gâ des at tîs tî bu ska tî ja Pa­dom ju Krie vi jas elek tri fi kâ ci jas plâ na ie tva râ. Ti ka pie­òemts lç mums par Do les HES bûv nie cî bu uz Dau ga vas un Ven tas HES bûv nie cî bu pie Kul dî gas. Kâ pir mo no lç­ma bû vçt Do les HES (12 MW), uz sâ kot pro jek ta iz strâ di un cel tnie cî bas sa ga ta vo ða nas dar bus. Ti ka no di bi nâ ta bûv nie cî bas un pro jek tç ða nas or ga ni zâ ci ja “Dau gav bû­ve”. Lie li nie ku val dî ba sa òç ma 5 mil jo nu rub ïu aiz de vu­mu no Pa dom ju Krie vi jas un uz sâ ka ka nâ la rak ða nas dar bus Dau ga vas la ba jâ kras tâ. To mçr lie li nie ku val­dî bai ne iz de vâs re ali zçt ie ce rç to. Ber mon tie ðu uz bru­kums 1919. ga da ok tob rî ap tu rç ja ie sâk tos dar bus pie Do les HES, un “Dau gav bû ve” iz bei dza sa vu dar bî bu.

So ci âlis ma te ori jâ bal stî tie lie li nie ku eks pe ri men ti Lat vi jâ ne ra dî ja priekð no tei ku mus eko no mi kas sek­mî gai fun kci onç ða nai, bet no ve da pie saim nie cis ka sa bru ku ma, ba da un trû ku ma. (1918.–1920. gads Lat vi jas Re­pub li kas Pa gai du val dî bas sç þu pro to ko los/no ti ku mos/at mi òâs. R., 2013, 30. lpp.)

Lat vie ðu teh nis kâ in te li ìen ce pa uþ sa vu vie dok li

Gal ve nâ ak tu ali tâ te bi ja at jau not ne se na jos ka ros iz­pos tî tâs elek tro sta ci jas un elek tro tîk lus, kâ arî ri si nât ku ri nâ mâ ie gâ des jau tâ ju mus. Vis pre cî zâk elek tro ener­ìç ti kas si tu âci ju Lat vi jâ rak stu ro ja in þe nie ris K.Tor ma­nis (1882–1950) rak stâ “Elek trî bas at tîs tî ba Lat vi jâ”:

“Pirms ka ra bû vç tâs cen trâ les un tîk li pa vi su ka ra lai ku ne bij re mon tç tas, ne arî pa pla ði nâ tas (..). Lie la da ïa ma ðî nu (elek tro sta ci ju ie kâr tu – aut.) bi ja aiz ves­tas, at stâ tâm ma ðî nâm iz òem ti va ra un mi si òa pie de­ru mi. Ka ra lai kâ cel tâs cen trâ les bij pie mç ro tas ka ra va ja dzî bâm ar sa la sî tu ma te ri âlu un sa steig tu iz bû vi.”

(Lat vi jas Re pub li ka des mit past âvç ða nas ga dos. R., 1929. 324. lpp.) 1921. ga dâ Lat vi jâ dar bo jâs 62 elek tro cen trâ les ar

ko pç jo jau du ap 8400 kW (8,4 MW). Lie lâ kâs elek tro sta­ci jas dar bo jâs Rî gâ (4 MW) un Lie pâ jâ (1,6 MW). Jug las hid ro elek tris kais tîkls ar Jug las un Augst prie des HES bi ja lie lâ kais Pirm â pa sau les ka ra ga dos iz bû vç tais elek tro tîkls Lat vi jâ. K. Tor ma nis at zîst, ka ne pa rei za elek tro sta ci ju un elek tro tîk lu eks plu atâ ci ja ra dî ja lie­lus elek tro ener ìi jas zu du mus – pat lîdz 60 %.

Vai râ kas ter mo elek tro sta ci jas ne bi ja ren tab las, jo dar bo jâs ar lie lu ku ri nâ mâ pa tç ri òu. K. Tor ma nis lat vie ðiem aiz râ da par se pa râ tis ma ten den cçm, jo lie­lâ ka jâs Lat vi jas pil sç tâs dar bo jâs 2–3 elek tro sta ci jas un jaun as elek tro sta ci jas stei dza bû vçt gan drîz kat râ lie lâ ka jâ ap dzî vo ta jâ vie tâ. Viòð aici nâ ja Lat vi jâ bû vçt lie las un efek tî vas elek tro ener ìi jas ra þot nes un elek­tro tîk lus, tâs pras mî gi eks plu atç jot.

1921. ga dâ Lat vi jas in þe nie ru un teh ni íu kon fe­ren cç in þe nie ris A. Ra zums (1880–1929) no la sî ja re­fe râ tu “Dau ga va kâ ûdens spçks un kuì nie cî bas ceïð”, no râ dot, ka uz Dau ga vas jâ bû vç 7 hid ro elek tro sta ci­jas – Do lç, Íe gu mâ, Aiz krauk lç, Kok ne sç, Pïa vi òâs, Krust pi lî un Tre pç. Pro jekts iz sau ca pla ðas dis ku si jas in þe nie ru un ci tu teh nis ko spe ci âlis tu vi dû. To mçr

Rî gas elek tro tîk la ope ra tî vais trans ports un dar bi nie ki 20. gad sim ta 20. ga dos. Fo to grâfs ne zi nâms. (Fo to no Ener ìç ti kas mu ze ja)

Rî gas pil sç tas elek tro tîk la dar bi nie ki 20. gad sim ta 20. ga dos. Fo to grâfs ne zi nâms. (Fo to no Ener ìç ti kas mu ze ja)

2014/2 75ENERÌIJA UN PASAULE

enerìçtikas vçstures lîkloèi

les HES cel tnie cî bu. In for mâ ci ja par lat vie ðu in þe­nie ru vçl mi bû vçt hid ro elek tro sta ci ju uz Dau ga vas krâ cçm bi ja zi nâ ma no za res spe ci âlis tiem Ei ro pas val stîs, un âr zem ju spe ci âlis ti pie dâ vâ ja sa vus pa­kal po ju mus hid ro elek tro sta ci jas cel tnie cî bai un bûv vie tas iz pç tei:

“Par to (Do les HES bûv vie tas iz pç ti un cel tnie­cî bu – aut.) in te re sç jas di vas, pat trîs gru pas. Vie na no ðîm gru pâm grieþ vis lie lâ ko vç rî bu uz Do les sta ci­ju (..).Bez tam ir ie ra du sies kâ da âr zem nie ku gru pa, kas grib di bi nât se við íu pç tî ða nas bied rî bu, un tâ ir pie pra sî ju si zi òas par to, vai Fi nan ðu mi nis tri ja bû­tu ar mie ru pie da lî ties ar da ïu no pç tî ða nai iz do da­mâ ka pi tâ la.”

(Saei mas 1924. ga da 4. jû ni ja 5. se si jas 22. sç des steno gram ma)1924. ga dâ Saei mâ bi ja skaid ra iz prat ne arî par

to, ka elek tro ener ìç ti ka ir Lat vi jas valsts taut saim­nie cî bas sek mî gas at tîs tî bas pa mats. Mç ne si vç lâk ener ìç ti kas lo ma jeb ku ras valsts eko no mis ka jâ at­tîs tî bâ ti ka îpa ði ak cen tç ta “Vis pa sau les spç ku kon­fe ren cç” Lon do nâ.

1924. ga da jû ni jâ Lat vi jas Saei mâ tiek ie zî mç ta arî valsts ener go ap gâ des per spek tî va – lîdz ar hid­ro ener ìç ti kas at tîs tî bu, da bis ki, vei do sies vie no tas elek tro ap gâ des ne pie cie ða mî ba, kas bûs pa mats turp mâ kai lab klâ jî bas un taut saim nie cî bas iz aug­smei:

“Dau ga vas krâ èu iz man to ða na Lat vi jâ at ro das spe ci fis kâ kos ap stâk ïos ne kâ ci tâs val stîs. Mums nav ci tu kon ku rç jo ðu saim nie cis ku fak to ru, kâ tas ir Vâ ci jâ, An gli jâ un ci tur; pie mums ûdens spç ka iz­man to ða na ir vie nî gais ener ìi jas avots âr pus mû su me þiem. Ap zi no ties tâ pçc, ka mums nav ci tu kon ku rç­jo ðu ener ìi jas avo tu, mû su ûdens krâ èu iz man to ða na uz ska tâ ma kâ viens no vis lie lâ kiem un vçr tî gâ kiem ob jek tiem, kurð pçc ie spç jas ir jâ pa tur tie ðâ valsts no­teik ða nâ. Ja mû su saim nie cis kâ po li ti ka grib at rast ie spç ju pa vir zît ce ïu pla ðâ kai, sek mî gâ kai at tîs tî bai, tad Dau ga vas ener ìi jas iz man to ða na bûs vie nî gais saim nie cis kais fak tors.”

(Saei mas 1924. ga da 4. jû ni ja 5. se si jas 22. sç des steno gram ma)

Riò ía dan cis ap Do les HES pro jek tiem

No 1922. lîdz 1925. ga dam dar bo jâs “Do les spçk­sta ci jas bû ves bi rojs” K. Re zev ska va dî bâ, kas vei­ca hid ro elek tro sta ci jas bûv vie tas iz pç ti un ener go­ob jek ta pro jek tç ða nu. Ti ka ur bti pa pil dus ur bu mi Dau ga vas kras tu ìe olo ìis kai iz pç tei. Bi ro ja spe ci­âlis ti ap ko po ja arî krie vu in þe nie ru iz pç tes (1906–1914) re zul tâ tus un vei ca 1919. ga dâ iz strâ dâ to bûv­pro jek tu ski èu ana lî zi.

Pie Dau ga vas krâ èu iz man to ða nas shç mas un Do­les HES bûv pro jek tu iz strâ des strâ dâ ja in þe nie ris E. Ja ko bi (1881–1939), Rî gas pil sç tas virs in þe nie ris F. Ef ferts (1882–1959) un ie vç ro ja mâ kie tâ lai ka lat­vie ðu in þe nie ri – vç lâ kie Íe gu ma spçk sta ci jas bûv­dar bu va dî tâ ji M. Robs (1874–1947), O. Lei ma nis (1889–1943) un P. Stak le (1881–1944). Eks per tî zçm ti ka pie aici nâ ti arî pie re dzç ju ði âr zem ju spe ci âlis ti, jo lat vie ðu teh nis ka jai in te li ìen cei ne bi ja pie re dzes tik vç rie nî gu hid ro elek tro sta ci ju cel tnie cî bâ. Viens no re dza mâ ka jiem kon sul tan tiem bi ja elek tro teh ni kas

uz ska tî ja, ka jâ ceï un jâ pro jek tç vç rie nî gi ener go ob jek ti, bet ci ti pâr stâ vç ja vie dok li, ka “Lat vi jâ jâ bû vç pa lie lâ­kai da ïai ma zas ûdens sta ci jas lîdz 50 zir ga spç kiem (37 kW – aut.), jo ðo sta ci ju ie kâr ta bû tu iz bû vç ja ma ar daudz vien kâr ðâ ku apa ra tû ru, ar ko sta ci jas iz mak sa iz nâk tu daudz ma zâ ka.”

(Eko no mists. 1921, 21. okt . Nr. 19)

Pri ori tâ te – za ïâs ener ìi jas ra þo ða na

Jau 1921. ga dâ pçc Fi nan ðu mi nis tra R. Kal nin ga (Kal ni òa) ini ci atî vas Saei mâ no ti ka dis ku si jas par Dau­ga vas ûdens re sur su iz man to ða nu elek tro ener ìi jas ra þo­ða nai, vir zot ide ju par Do les HES cel tnie cî bu. 1924. ga da jû ni jâ Saei mâ no jaun a ti ka ak tu ali zçts jau tâ jums par hid ro elek tro sta ci jas cel tnie cî bu pie Do les. Ta èu jau to­laik Saei mâ bi ja skaid ra iz prat ne par hid ro ener ìç ti kas at tîs tî bas ne pie cie ða mî bu Lat vi jâ:

“Dau ga vai ir spçks, jo vi òa aiz nes mû su til tus, ne ska­to ties uz vi su spri dzi nâ ða nu (le dus spri dzi nâ ða nu – aut.). Plû du lai kâ ûdens dau dzums ir 10 reiz lie lâks ne kâ va­sa ras lai kâ.”

(Saei mas 1924. ga da 4. jû ni ja 5. se si jas 22. sç des steno gram ma)Saei mas de pu tâ tu vi dû ne bi ja pâr lie cî bas, ka lat vie­

ðu in þe nie ri pa ðu spç kiem spçs or ga ni zçt un va dît Do­

1920. gada 20. janvârî Rîgas pilsçtas Tirdzniecîbas nodaïas iz-sniegtais sertifikâts J. Plikgalvja Elektrotehniskajai darbnîcai, kas nodarbojâs ar elektroinstalâciju projektçðanu un ierîkoðanu, kâ arî ar elektrotehnisko piederumu tirdzniecîbu Rîgâ. (Dokuments no kolekcijas, ko Enerìçtikas muzejam 2010. gadâ dâvâja U. Plikgalvis)

2014/276 ENERÌIJA UN PASAULE

enerìçtikas vçstures lîkloèi

se vi skaid rî bâ.”(Val dî bas Vçst ne sis. 1924, 24. dec. Nr. 293)Pro tams, dis ku si jas par Do les HES bû ves iz mak sâm

un plâ no to jau du, po ten ci âla jiem cel tnie kiem, elek tro­sta ci jas ren ta bi li tâ ti un klien tu skai tu, ne spç ja klu si­nât pre ses sa jûs mu, ka elek tris kâ gais ma te ju bûs Lat­vi jas pil sç tâs, pa gas tos un ap dzî vo tâs vie tâs:

“Do les spçk sta ci ja ir nieks pret jaun â pro jek ta Pïa­vi òu – Krust pils krâ ces spçk sta ci ju. Ja pirm âs ce rç ja ap gais mot ti kai 3 pil sç tas, 4 mies tus un 31 pa gas tu, tad pç dç jâ uz òe mas ap gais mot 37 pil sç tas, 17 mies tus, 525 pa gas tus un 150.000 jaun saim nie cî bas un at li ci nât vçl strâ vu ari eks por tam. Tas bûs vis lie lâ kais valsts mo­no pols, ku ra priekð â no bâl ta ba ka, ka fe ja, tç ja un cu­kurs.”

(Ne dç ïa. 1924, 10. okt.) Pre sç un lai ka bied ru at mi òâs bi ja daudz dis ku si ju,

ide ju un pâr sprie du mu par un ap Do les HES. Diem þçl Do les HES cel tnie cî bas vie tâ veik tie ìe olo ìis kie pç tî­ju mi bi ja ne pie tie ka mi. Pie tam, kâ no râ dî ja in þe nie ri K. Ra zums un V. Cip ste, elek tro sta ci jas in þe nier teh­nis ho bûv ju pro jekts ne ra dî ja pâr lie cî bu par dam bju dro ðî bu – ka tie spçs iz tu rçt pa va sa ra pa lu ûdens un le dus ma su spie die nu. Do les HES tâ lâ kâ pro jek tç ða na ti ka pâr trauk ta. 1925. ga dâ “Do les spçk sta ci jas bû ves bi ro ju” lik vi dç ja un elek tro sta ci jas pro jek ti ti ka no lik ti plauk tos.

20. gad sim ta 30. ga du sâ ku mâ at jau no ja Dau ga­vas gul tnes ìe olo ìis kos pç tî ju mus. To re zul tâ tâ ti ka at klâts, ka Dau ga vas krei sâ kras ta ìip ðu ie þiem ir sais tî ba ar Dau ga vas la ba jâ kras tâ eso ða jiem Sa las­pils–Sa urie ðu ìip ðu lau kiem. Do les HES iz bû vi pil nî­bâ no rai dî ja pçc tam, kad 1933. ga dâ ame ri kâ òu fir ma The Fo un da ti on Company iz strâ dâ ja vis pâ rç jo Dau ga­vas iz bû ves plâ nu, do dot priekð ro ku hid ro elek tro sta ci­jas iz bû vei Íe gu ma krâ cçs.

”Pa sau les Spç ku kon fe ren ce” Lon do nâ

1924. ga da va sa râ Lon do nâ no ti ka pirm â “Pa sau les Spç ku kon fe ren ce”. (Ci tos avo tos tul kots kâ “Vis pa sau­les Spç ku kon fe ren ce” vai “Pirm â Pa sau les Ener ìi jas kon fe ren ce” – aut.) Kon fe ren ces ini ci ato ri bi ja an gïu teh nis kâs in te li ìen ces pâr stâv ji – Elek tri íu un Fab ri­kan tu bied rî bas ko pâ ar zi nât nis ki pçt nie cis kiem in sti­tû tiem u. c. ie in te re sç ta jâm pus çm. Kon fe ren ces mçr íis bi ja no skaid rot pa sau les val stu eko no mis kâs at tîs tî bas ie spç jas un per spek tî vas ener ìi jas re sur su kon tek stâ. To laik ak tu âla bi ja na ci onâ lo ener ìi jas re sur su pie eja­mî ba, iz pç te un ra ci onâ la iz man to ða na. Kon fe ren cç ti ka no la sî ti ap 300 re fe râ ti, kas snie dza ie ska tu par ener ìi jas re sur su vei diem un ener ìi jas ra þo ða nu (ûdens, tvai ka un vç ja ener ìi jas ra þo ða nu, ku ri nâ mâ sa ga ta vo­ða nu, iekð de dzes dzi nç jiem). Ti ka iz ska tî ti elek tris kâs ener ìi jas pâr va des un sa da les jau tâ ju mi, ener ìi jas iz­man to ða na rûp nie cî bâ, mâj saim nie cî bâ, elek tro íî mi jâ, me tal ur ìi jâ, trans por ta no za rç u. c., kâ arî elek tro ener­ìi jas tir gus as pek ti.

Lat vi ju kon fe ren cç pâr stâ vç ja in þe nie ris, LU pro fe­sors M. Bî ma nis (1864–1946). Þur nâ lâ “Eko no mists” viòð da lî jâs ar gû tiem ie spai diem, at zî mç jot kon fe ren ces da lîb nie ku vien prâ tî bu, ka “ta ga dç jâ spç ka at tîs tî ba nav pie tie ko ða kâ in di vi du âlâm, tâ arî valsts va ja dzî bâm. Ei­ro pas va ja dzî bâm vç la mi jaun i spç ka avo ti.”

pro fe sors E. Rei hels (E. Reic hel) no Ber lî nes.1923. ga dâ iz vçr tç ða nai ti ka pie dâ vâ ti in þe nie­

ra K. Re zev ska pirm ie pro jek tu va ri an ti. Vi òa prât, 8“Do les spç ka sta ci jas ener ìi jas ra þo ða na ir do mâ ta tu­vâ kop dar bî bâ ar Rî gas pil sç tas tvai ka elek tris ko cen­trâ li, ku ra ûdens trû ku ma lai kâ uz òem tos pa pil du spç­ka sta ci jas lo mu, tâ pat ari ne pa re dzç tos pâr trau ku ma ga dî ju mos iz pil dî tu re zer ves sta ci jas vie tu. Ðâ da kop­dar bî ba vis la bâk bû tu ie rî ko ja ma tik lab teh nis kâ kâ ari saim nie cis kâ zi òâ, ja abas cen trâ les at ras tos vie nas saim nie cis kas vie nî bas ro kâs.”

(Lat vi jas In þe nie ru un Teh ni íu kon gre sa bi ro ja þur nâls. 1923, 30. nov. Nr. 1–2)

Ap Do les HES pro jek ta va ri an tiem sâ kas îsts riò ía dan cis bû ves iz mak su un plâ no tâs jau das dçï. Saei mas de pu tâts pro fe sors K. Ba lo dis, at ce ro ties dis ku si jas par Do les HES bûv nie cî bas pro jek tu, 1931. ga dâ rak stî ja:

“Iz bû vç jot vie nu pa ðu lie lu ûdens spç ka sta ci ju ta èu jâ zin, vai priekð ra þo tâ ener ìi jas dau dzu ma bûs tû lît no òç mç ji (klien ti – aut.), jeb vai tâ di ra sies ti kai ar lai­ku.”

Re to ris ka jam jau tâ ju mam se ko ja at zi òa, ka “tâ dç jâ­di bû tu ra dî ta spç ka sta ci ja, kas pie vis ze mâ kâ ûdens dau dzu ma Dau ga vâ va rç tu dot prak tis ki iz man to ja mas ener ìi jas ap 14 850 zir gu spç kus jeb 11 140 kW (..), bez tam ne var bût ne ma zâ ko ðau bu, ka, ja iz bû vi iz da rî­tu saim nie cis kâ kâr tâ, pie aici not la bus taut saim nie kus pie bûv ma te ri âlu ie pir kða nas, tad vi sa bû ve iz nâk tu vçl stip ri lç tâ ka.”

(Ilus trç tâ Teh ni ka. 1931, janv. Nr. 1–2)Gan lat vie ðu in þe nie ru ap rin dâs, gan val dî bâ jo pro­

jâm at klâts bi ja jau tâ jums par to, kas bû vçs Do les HES. Laik rak stâ “Val dî bas vçst ne sis” la sâ mas ðâ das rin das:

“Mû su ag râ kâ val dî ba ie va dî ju si sa ru nas par Do les spçk sta ci jas iz bû vi. Ðis jau tâ jums bû tu jâ iz ved lîdz ga­lam un vis pirms pað iem jâ tiek skaid rî bâ ar se vi, ko mçs îs ti gri bam da rît: vai ðo sta ci ju bû vçt pa ðu spç kiem, vai do dot kon ce si ju âr zem nie kiem, jeb vai vie no ties ar âr­zem nie kiem uz ko pî gu uz òç mu mu. Nav vçrts pro pa gan­dçt Do les spç ka sta ci jas lie tu, ka mçr pa ði ne esam ar

viens no plânotâ Doles HES izbûves projekta rasçjumiem. (Do ku ments no Ener ìç ti kas mu ze ja)

2014/2 77ENERÌIJA UN PASAULE

enerìçtikas vçstures lîkloèi

Pie mç ram, Ho lan dç ener go ap gâ de bi ja no dro ði nâ­ta 70% mâj saim nie cî bâm, bet pâr stâv ji no Dâ ni jas ie pa zîs ti nâ ja ar sa snie gu miem vç ja ener ìi jas iz man to­ða nâ. 1923. ga dâ Dâ ni jâ dar bo jâs 92 pil sç tu elek tro sta­ci jas, kas no dro ði nâ ja valsts ener go ap gâ di. Re fe rents no An gli jas uz svç ra, ka ne pie cie ðams no dro ði nât ener go­ap gâ di lau ku cie ma tiem, tâ dç jâ di at vieg lo jot ro ku dar­bu un aiz ka vç jot ie dzî vo tâ ju aiz plû ða nu uz pil sç tâm, kur tie ti kai vai ro bez dar bnie ku skai tu.

“Pa sau les Spç ku kon fe ren ces” starp tau tis kâ iz pil du ko mi te ja pie òç ma me mo ran du, ku râ uz svç ra ide ju par da bas re sur su sau dzç ða nu un at tîs tî ða nu, par zi nât nis­kâs pçt nie cî bas at bal stî ða nu un gal ve nais – par kon fe­ren ces dar ba tur pi nâ ða nu nâ kot nç. (Par ðîs kon fe ren ces “man ti nie ci” vç lâk kïu va Pa sau les Ener ìi jas pa do me (PEP) – aut.) Kat ra valsts, ku ra pie da lî jâs kon fe ren cç, ti ka aici nâ ta no di bi nât past âvî gu na ci onâ lo ko mi te ju, lai re pre zen tç tu sa vas valsts in te re ses.

1924. ga da de cem brî Lat vi jas MK sç dç ti ka pie­òemts lç mums par “Lat vi jas Na ci onâ lo Spç ku ko mi­te jas” (turp mâk – Na ci onâ lâs ko mi te jas) di bi nâ ða nu. 1925. ga da jan vâ rî ti ka iz vei do ta Na ci onâ lâ ko mi te ja prof. M. Bî ma òa va dî bâ. Na ci onâ la jâ ko mi te jâ dar bo­jâs 10 da þâ du or ga ni zâ ci ju un in sti tû ci ju pâr stâv ji: trîs pâr stâv ji no Lat vi jas Uni ver si tâ tes, di vi – no Fi nan ðu mi nis tri jas un pa vie nam no Zem ko pî bas mi nis tri jas, Sa tik smes mi nis tri jas, Lat vi jas In þe nie ru un Teh ni íu kon gre sa bi ro ja, Pil sç tu kon gre sa bi ro ja, Rî gas Fab­ri kan tu bied rî bas un Rûp nie ku un Amat nie ku sa vie­nî bas. Na ci onâ lâ ko mi te ja dar bo jâs lîdz 1940. ga dam. Pa tei co ties pro fe so ra V. Zç ber ga un Dr. N. Zel ti òa ak­tî vai sa dar bî bai ar PEP, 1992. ga dâ Na ci onâ lâ ko mi­te ja at jau no ja sa vu dar bî bu un kïu va par piln tie sî gu pa do mes lo cek li.

Lat vi jas elek tri fi kâ ci jas plâns

Viens no pir ma jiem 1925. ga dâ iz vei do tâs Na ci onâ­lâs ko mi te jas uz de vu miem bi ja “iz strâ dât elek tri zâ ci­jas plâ nu un rau dzî ties uz tâ plân vei dî gu re ali zç ða nu dzî vç”. Ne pie cie ða mos re sur sus ðî dar ba veik ða nai pie ðíî ra Jûr nie cî bas de par ta ments, ku ra spe ci âlis ti jau 20. ga du sâ ku mâ strâ dâ ja pie Lat vi jas up ju hid­ro lo ìi jas iz pç tes un Do les HES iz bû ves jau tâ ju miem. In þe nie ra O. Lei ma òa va dî bâ Ko mi te ja iz strâ dâ ja Lat vi jas elek tri fi kâ ci jas prog ram mu 1930.–1950. ga­dam, ku râ veik ti elek tro ener ìi jas ra þo ða nas pie augu­ma un pa tç ri òa ap rç íi ni, ap ko po ti sta tis ti kas da ti, kâ arî ap ska tî ti elek tro tîk lu iz bû ves jau tâ ju mi. Pç tî­ju ma au to ri lç sa, ka, lai no dro ði nâ tu elek tro ener ìi jas pa tç ri òu 1950. ga dâ, bû tu jâ sa ra þo ko pâ 440 mil jo­ni kWh elek tro ener ìi jas (1950. ga dâ Lat vi jâ ra þo ja 442,6 mil jo nus kWh). Elek tri fi kâ ci jas plâ nâ ti ka ap­ko po ti pç tî ju mu re zul tâ ti par Lat vi jas ûdens re sur su iz man to ða nu elek tris kâs ener ìi jas ra þo ða nai.

Pç tî ju ma au to ri ie tei ca bû vçt hid ro elek tro sta ci­jas uz Dau ga vas (7 HES), Ven tas, Liel upes, Gau­jas un Sa la cas. Pç tî ju mâ ti ka ana li zç ti arî Lat vi jas kûd ras re sur si un to iz man to ða nas ie spç jas elek­tro ener ìi jas ra þo ða nai. Pçt nie ki uz ska tî ja, ka pri­ori tâ ra ir hid ro ener ìç ti kas at tîs tî ba Lat vi jâ, bet at tîs tâ ma arî elek tro ener ìi jas ra þo ða na Rî gas, Lie­pâ jas, Dau gav pils, Jel ga vas, Val mie ras, Val kas un

(M. Bî ma nis “World Power kon fe ren ce”. Eko no mists. 1924, 1. dec. Nr. 23)

Kon fe ren cç ti ka iz tir zâ ti val stu eko no mis kâs at tîs­tî bas, fi nan ðu po li ti kas un sa bied rî bas lab klâ jî bas jau­tâ ju mi:

“Ðie mçr íi nav sa snie dza mi ci tâ di, kâ ejot ro ku ro kâ in þe nie rim ar eko no mis tu. Jâ òem vç râ, ka kat rai te ori­jai vçr tî ba ir ti kai tad, ja vi òu var pie mç rot prak tis kai dzî vei. No ot ras pus es, zi nât nis ki jâ iz pç tî un jâ nos kaid­ro da bis ko spç ku krâ ju mu (da bas re sur su – aut.) la bâ­kâ iz man to ða na. At zîs tot vi sai cil vç cei vie nâ das tie sî­bas uz sa vas lab klâ jî bas no di bi nâ ða nu un uz tu rç ða nu, ne vien jâ at zîst arî vie nâ das tie sî bas kat rai cil vç ces gru­pai, bet jâ pa bal sta arî vie nai tau tai ot ra vi òas mçr íu sa snieg ða nâ, sa ma zi not cil vç ka dar bu, bet pie tam pa­vai ro jot ra þo ða nas spç jas. Mi nç tie mçr íi, bez ðau bâm, vis vieg lâ ki sa snie dza mi starp tau tis kâ mç ro gâ,” rak sta M. Bî ma nis.

(M. Bî ma nis “World Power kon fe ren ce”. Eko no mists. 1924, 1. dec. Nr. 23)

Kon fe ren ces da lîb nie kus ar po zi tî viem pie mç­riem elek tro ener ìi jas ra þo ða nas pâr va des un sa­da les jo mâ ie pa zîs ti nâ ja vai râ kas Ei ro pas val stis.

Jûr nie cî bas de par ta men ta dar bi nie ki 1927. ga da 19. no vem brî. Fo to grâfs ne zi nâms. (Fo to no Ener ìç ti kas mu ze ja)

Jûr nie cî bas de par ta men ta dar bi nie ki R. Si liòð un Ç. Ðics veic iz pç tes dar bus Gau jâ 1929. ga da jû li jâ. Fo to grâfs ne zi nâms. (Fo to no Ener ìç ti kas mu ze ja)

2014/278 ENERÌIJA UN PASAULE

enerìçtikas vçstures lîkloèi

ci tâs ter mo elek tro sta ci jâs. Lat vi jas elek tri fi kâ ci jas prog ram ma bi ja no pietns,

vç râ òe mams spe ci âlis tu re dzç jums par valsts vie no­tas ener go ap gâ des at tîs tî bu.

Valsts at balsts elek tro sta ci ju un elek tro tîk lu at tîs tî bai

Lat vi jas Saei ma 1925. ga da bu dþe tâ ie plâ no ja 700

000 la tus eso ðo elek tro sta ci ju un elek tro tîk lu mo der­ni zâ ci jai un jaun u elek tro sta ci ju un tîk lu iz bû vei, iz­snie dzot pað val dî bâm aiz de vu mus uz 15 ga diem. Lai­ka pos mâ no 1926. lîdz 1929. ga dam pað val dî bâm un pað val dî bu uz òç mu miem elek tro sta ci ju un elek tro tîk­lu iz bû vei no valsts bu dþe ta aiz de vu mos ti ka iz snieg ti ap 2,4 mil jo ni la tu. Sa vu kârt Hi po tç ku ban ka un Ze­mes ban ka pri vât per so nâm elek tro sta ci ju iz bû vei iz­snie dza kre dî tus 1,9 mil jo nu la tu ap mç râ.

(Lat vi jas Re pub li ka des mit past âvç ða nas ga dos.R., 1929. 324.–325. lpp.)

Pro tams, valsts un ban ku at balsts vei ci nâ ja elek tro­sta ci ju un elek tro tîk lu at tîs tî bu, mo ti vç ja pri vâ to ini­ci atî vu. 1926. ga dâ Lat vi jâ dar bo jâs 62 elek tro sta ci jas ar ko pç jo jau du 25–27 MW, kas sa ra þo ja 68,5 mil jo nus kWh elek tro ener ìi jas. Elek tro sta ci ju ko pç jâ jau da, sa lî­dzi not ar 1921. ga du, pa lie li nâ jâs trîs rei zes, bet sa ra­þo tâs elek tro ener ìi jas ap joms pie auga 5,3 rei zes. Ta èu ða jâ sta tis ti kâ nav ie kïau tas Rî gas rûp nî cu elek tro sta­ci jas, kas ra þo ja elek tris ko ener ìi ju gal ve no kârt rûp nie­cis kâm va ja dzî bâm. Lat vi jâ augst sprie gu ma elek tro­tîkls bi ja iz bû vçts 610 km ga ru mâ, bet zem sprie gu ma tîk la ga rums sa snie dza 1453 km. Elek tris kâs ener ìi jas lie to tâ ju skaits bi ja tur pat 84 tûk sto ði – 90% no tiem bi ja pil sçt nie ki. Rak stu ro jot elek tro ener ìi jas pa tç ri òu Lat vi jâ, zi nâms, ka 50 % no sa ra þo tâs ener ìi jas iz lie to­ja rûp nie cî bas sek to râ, 33 % – mâj saim nie cî bâs, 15 % – elek tris kâ tram va ja sa tik smes no dro ði nâ ða nai un 2,6 % – ie lu ap gais mo ju mam. Vis lie lâ kais elek tro ener ìi jas pa tç riòð uz vie nu ie dzî vo tâ ju bi ja Rî gâ, Jel ga vâ, Lie pâ­jâ, Alûk snç un Smil te nç.

1926. ga dâ Lat vi jâ lie lâ kâs elek tro sta ci jas bi ja ðâ­das: Rî gas elek tro sta ci ja An drej sa lâ (17,3 MW), Lie pâ jas elek tro sta ci ja (1,71 MW), Jel ga vas (1,05 MW), Lie pâ jas ka ra os tas dar bnî cu elek tro sta ci ja (0,81 MW), Dau gav­pils dzelz ce ïa dar bnî cu elek tro sta ci ja (0,8 MW), Dau­gav pils (0,36 MW), Vents pils (0,22 MW), Jug las elek trî­bas uz òç mums (0,22 MW), Cç su (0,115 MW), Ai viek stes (0,112 MW), Baus kas (0,11 MW), rûp nie cî bas sa vie nî ba Abuls (0,108 MW), Val mie ras (0,1 MW), A.Klei na elek­tro sta ci ja Au cç (0,1 MW). Pâ rç jo elek tro sta ci ju jau da bi­ja ma zâ ka par 0,1 MW.

Lat vi jas valsts pirm â des mit ga de no slç dzâs ar op­ti mis tis kiem ener ìç ti kas no za res râ dî tâ jiem. Vai rums no eso ða jâm elek tro sta ci jâm ti ka mo der ni zç tas, un ti ka cel tas jaun as elek tro sta ci jas un iz bû vç ti jaun i elek tro­tîk li. Elek tris kâs gais mas spo þums ie mir dzç jâs Maz sa­la câ, Krâs la vâ, Lî vâ nos, Jç kab pi lî, Krust pi lî, Kâr sa vâ, Pïa vi òâs, Grî vâ, Krust pi lî, Ma do nâ, Lu bâ nâ un cit viet. Ti ka ra dîts pa mats veik smî gai no za res at tîs tî bai, un Lat vi ja kïu va par va do ðo Bal ti jas val sti elek tris kâs ener ìi jas iz man to ða nâ un ra þo ða nâ.

Turp mâk vçl.

Rî gas elek tro tîk la dar bi nie ki 20. gad sim ta 20. ga dos. Fo to grâfs ne zi nâms (Fo to no Ener ìç ti kas mu ze ja)

Elek tro lî ni jas iz bû ve 20. gad sim ta 20. ga dos.Fo to grâfs ne zi nâms. (Fo to no Ener ìç ti kas mu ze ja)

Au to res iz sa ka pa tei cî bu Ine sei Kup cei par sa dar bî bu pub li kâ ci jas tap ða nâ.

E&P

2014/2 79ENERÌIJA UN PASAULE

enerìçtikas vçstures lîkloèi

uz va rç ja Ûme o. Tâ Rî ga un Ûme o ðo gad ir kïu vu ðas par par tner pil sç­tâm.

Kâ Jûs kïu vât par No di bi nâ­ju ma “Rî ga 2014” va dî tâ ju?

– No di bi nâ jums ti ka iz vei dots ne daudz vç lâk – 2011. ga da jû ni jâ. Lai va dî tu ap jo mî go pro jek tu, ðo iz­vç lç jâ mies kâ vis efek tî vâ ko pâr val­des for mu. No di bi nâ ju ma iz vei dei ir arî tâl ejo ðâks mçr íis – 2015. gads bûs Lat vi jas pre zi den tû ras gads ES Pa do mç, un Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç tas ga du mçs plâ no jam vi su val stis ki no zî mî go pa sâ ku mu kop ai nâ.

Pað cie òas pil na Rî ga

Lai Rî ga 2014. ga dâ ofi ci âli sau ktos par Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç tu, ga ta vo ða nâs sâ kâs jau pirms 5 ga diem. 2010. ga dâ DI ÂNA ÈIV LE kïu va par No di bi nâ ju ma “Rî ga 2014” va dî tâ ju un iz vei do ja sa lie dç tu ko man du, kas ta gad dar bo jas 30 cil vç ku sa stâ vâ.

Vç rie nî gos at klâ ða nas svçt kus jan vâ rî pa lî dzç ja or ga ni zçt 260 brîv prâ tî gie. 15 000 da lîb nie­ku Grâ ma tu drau gu íç dç “Gais mas ceïð” pie râ dî ja, ka spç jam bût vie no ti kul tû ras mçr íu vâr dâ. Ir sâ cies Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç tas gads, kad pa sau le ie rau dzîs jaun u, pað cie òas pil nu Rî gu!

Èiv les kun dze, lû dzu pa stâs­tiet, kâ Rî ga kïu va par 2014. ga­da Eiro pas kul tû ras gal vas pil­sç tu?

– Lai kâ da no pil sç tâm ie gû tu ðo sta tu su, Eiro pas Par la ments un Eiro pas Ko mi si ja kû rç kon­kur su, ku ra gai ta ir sa da lî ta di vos pos mos. Pro jek tu pie tei ku mu iz­ska tî ða nas pro ce su un þû ri jas dar­bu va da Eiro pas Ko mi si jas spe ci­âli iz vei do ta ko mi si ja. No Lat vi jas pre ten dç ja èetr as pil sç tas: Cç sis, Lie pâ ja, Jûr ma la un Rî ga. Kon­kur sam sâ kâm ga ta vo ties 2008. ga da bei gâs, bet pro cess tur pi nâ jâs

vçl vi su 2009. ga du. 2010. ga dâ Eiro pas Ko mi si jas þû ri ja Rî gu ofi­ci âli ap stip ri nâ ja par Eiro pas kul­tû ras gal vas pil sç tu. Tie ði ta jâ brî­dî – ga ta vo jot pie tei ku mus, mçs ie gu vâm la bu sa dar bî bas par tne ri Lat vi jâ – Si gul du. Ta gad va ram teikt, ka si gul die ði no pa ða sâ ku­ma ir bi ju ði kon kur sa pie tei ku ma lîdz au to ri.

Nu jau kâ du lai ku par Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç tu vie nâ ga dâ tiek iz vir zî tas di vas da þâ du val stu pil sç tas. Par mû su par tner val sti Eiro pas Ko mi si ja iz vç lç jâs Zvied ri­ju, kur vai râ ku pil sç tu kon ku ren cç

Foto

: J. B

renc

is

2014/280 ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

re ta jâm kul tû ras gal vas pil sç­tâm, kur sâ kot nç ji ie ce rç tâs ide­jas tiks arî re ali zç tas. Lo ti dau­dzas pil sç tas kar di nâ li pâr ska­ta sa vus plâ nus, pil nî bâ no mai­na ko man das un kon cep ci jas.

– Jâ, mçs spç jam daudz, ti kai lat­vie ðiem pie trûkst lep nu ma par sa­snieg to. Es ïo ti ce ru, ka Eiro pas kul­tû ras gal vas pil sç tas pro jekts stip ri nâs mû su pað ap zi òu un mçs vai râk le po­si mies ar sa vâm kul tûr vçs tu ris ka jâm vçr tî bâm un tiem ta lan tiem, ku ri, dzi mu ði Lat vi jâ, iz iet pla ðâ pa sau lç un re pre zen tç sa vu val sti un gal vas­pil sç tu Rî gu. Var jau jo kot, ka Lat vi jâ tik daudz mû zi íu ir tâ pçc, ka ga da ri­tu mâ dien nakts tum ðais laiks ir pâr­sva râ un mçs to pa da râm gai ðâ ku ar dzie dâ ða nu un mu zi cç ða nu, bet, ja ru nâ jam no piet ni, tad jâ at zîst, ka augst as mâk sli nie cis kâs kva li tâ tes râ dî tâ ju ga ran tç mû su sla ve nie kor­di ri ìen ti, valsts lie lâ ko un la bâ ko or íes tru va dî bâ strâ dâ jo ðie pað mâ ju di ri ìen ti, mû su dzie dâ tâ ji, ku ri uz­stâ jas uz pa sau les lie lâ ko ope ru ska­tu vçm.

Sa vâ dzi ïâ ka jâ bû tî bâ – gç nos un dvç se lç – mçs esam mâk sli nie­ki. Kat râ no mums mît ðis ra do ðais cil vçks. Es do mâ ju, ka liels no pelns ir arî mu zi kâ lâs iz glî tî bas sis tç mai. No sa vas per so nî gâs pie re dzes va ru ap gal vot, ka tâ pie mums ir ïo ti kva­li ta tî vi or ga ni zç ta. Mums pað iem ðíiet pað sa pro ta mi, ka Lat vi jâ jau ga du des mi tiem no ri si nâs Dzies mu svçt ku kus tî ba, ka mums pa stâv tik pro fe si onâ li ama tier ko lek tî vi un lie tið íâs mâk slas stu di jas. Kad vçl bi ju Kul tû ras de par ta men ta di rek­to re, âr zem nie ki man bie þi vai câ ja: “Kâ jûs to pa nâ kat? Lû dzu pa lî dziet

sa lî dzi nât. Tie cil vç ki, ku ri bie þâk ce ïo un kul tû ras no ri ses ska ta arî ci tur pa sau lç, var iz da rît di vus se­ci nâ ju mus: pie mums Rî gâ no tiek daudz la bu lie tu, un, ja mums bû tu tik daudz lî dzek ïu kâ cit viet Eiro pâ, – ko tik Rî gâ vçl ne va rç tu re dzçt! Ne­no lie dza mi, mû su lie lâ pras me ir par sa lî dzi no ði ma zu nau du sa rî kot ïo ti vç rie nî gus pa sâ ku mus.

Vai, strâ dâ jot pie vç rie nî gâ pro jek ta, bi ja pro blç mas ar da­rît gri bç tâ ju re sur siem?

– Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç­tas ga da pa sâ ku mu ko pums ir mû­su valsts vçs tu rç lie lâ kais kul tû ras pro jekts, ku ra re ali zâ ci jai bi ja jâ­vei do pla ða sa dar bî bas plat for ma. Jau ta gad va ru ap gal vot – sa dar­bî ba ir pro jek ta “Eiro pas kul tû­ras gal vas pil sç ta” veik smes stâsts! Valsts lî me nî sa dar bo ja mies ar vi­sâm mi nis tri jâm, tos tarp ar Âr lie tu mi nis tri ju, ar Rî gas un ci tu no va­du pað val dî bâm, ar Lat vi jas In­sti tû tu, ar tû ris ma or ga ni zâ ci jâm. Mû su darbs âr pus Lat vi jas var bût nav pub lis ki tik la bi re dzams, bet uz Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç tas ga da at klâ ða nu bi ja ie ra du ðies 127 âr zem ju þur nâ lis ti, un vi òi ie ra dâs sa ga ta vo ti vi sâm ðeit no ti ku ða jâm ak ti vi tâ tçm. At klâ ða nas pa sâ ku mi ti ka at spo gu ïo ti re pre zen ta tî vos pa­sau les me di jos.

Mû su iek ðç jâs sa dar bî bas par­tne ri ir vai râk ne kâ 100 kul tû ras or ga ni zâ ci jas, arî uz òç mç ji, ku ri at­bal sta kul tû ras gal vas pil sç tas prog­ram mu. Esam spç ju ði vie no ties ko­pî gai ide jai – par kul tû ras vçr tî bâm, ko ie kïâ vâm prog ram mâ “Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç ta”.

Jûs tei cât, ka Rî ga ir vie na no

Ðâ du no ri ses se cî bu jau ie priekð pa re dzç jât?

– Jâ, mçs to plâ no jâm ïo ti mçrí­tie cî gi, jo Eiro pas kul tû ras gal vas­pil sç tas ga dâ caur kul tû ras priz mu vis la bâk va ram pa râ dît sa vu val sti. Tâ ir ïo ti veik smî ga sa kri tî ba, ka tie ði pirms Eiro pas Sa vie nî bas pre­zi den tû ras ga da starp tau tis kâ mç­ro gâ gan Lat vi jas, gan Rî gas vârds iz ska nçs tik pla ði.

Jûs jau ilg sto ði no dar bo ja ties ar kul tû ras pro ce su or ga ni zç ða­nu. Vai va rat teikt, ka ðis ir lie­lâ kais un at bil dî gâ kais iz ai ci­nâ jums, ko nâ cies pie dzî vot?

– Jâ, es ik pa lai kam ie sais tos kâ du lie lu kul tû ras pro ce su or ga ni­zç ða nâ. Lîdz ðim vç rie nî gâ kais pa­sâ kums bija Rî gas 800­ga des svi nî­bas. Tas bi ja Rî gas Do mes Kul tû ras de par ta men ta pir mais tik pla ða mç­ro ga pro jekts, un ar tâ îs te no ða nu Rî gas kul tû ras dzî vç aiz sâ kâs ïo ti dau dzi pro ce si, kas veik smî gi tur pi­nâs. Pirms 13 ga diem svçt ki pir mo rei zi “iz nâ ca ie lâs”, un pil sç tas cen­trâ uz lai ku ti ka slçg ta trans por ta kus tî ba. Svçt ku die nâ cil vç ki pil sç­tâ va rç ja brî vi jus ties, brî vi pâr vie­to ties, pil sçt vi dç bau dît kul tû ru.

Ðo brîd dau dzu cil vç ku at mi òâs Rî gas 800­ga des svi nî bas ir vie na no Rî gas pil sç tas le ìen dâm: ie ce re un tâs îs te no ða na ra dî ja cil vç kos ko pâ bû ða nas un lîdz dar bo ða nâs iz­jû tu. Pçc Rî gas 800­ga des svi nî bâm or ga ni zç ju vçl arî ci tus lie lus pa sâ­ku mus: to laik ra dâs gan Rî gas svçt­ki, gan Bal tâ nakts. Ie zî mç jâs arî pie eja val stis ku ju bi le ju – 18. no­vem bra un 4. mai ja svçt ku at zî mç­ða nai. Mans “auk lç jums” ir gais mas fes ti vâls “Sta ro Rî ga”. Vis i ðie svçt­ki mums, pil sç tas ie dzî vo tâ jiem, Rî­gu ir pa da rî ju ði daudz tu vâ ku un mî ïâ ku.

Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç­tas ga du at klâ ja iz stâ des, kon­cer ti, per for man ces, iz râ des, ak ci jas. Vai ir sâ cies kâds no­ti kums, kas rî dzi nie kiem ïaus pie râ dît sa vu at ðíi rî bu Eiro pas kul tû ras kon tek stâ?

– Mçs bû sim at ðíi rî gi, ti kai þçl, ka pa ði pie tie ka mi ne no vçr tç jam to, kas mums ir dots, – gan Rî gas pil sç tas va dî bas at bal stu un pie­ðíir to fi nan sç ju mu, gan pa sâ ku mu rî ko tâ ju ïo ti augst o pro fe si ona li tâ­ti. Mçs esam pie ra du ði pie la bi or­ga ni zç tiem pa sâ ku miem un sâ kam tos uz tvert kâ kaut ko pað sa pro ta­mu. Daþ kârt pirms vçr tç ða nas bû­tu liet de rî gi pa ska tî ties ap kârt un

2014/2 81ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

ko ru olim pi âde ir pla ðâ kais ko ru fo­rums pa sau lç, kas tiek rî kots ik pçc di viem ga diem. Pie cu kon ti nen tu sa dzie dâ ða nâs no tiks Me þa par ka es trâ dç.

Augus tâ mû su par tner pil sç ta Si gul da vi sus prie cçs ar ope ras uz­ve du miem un ci tiem pil sç tas svçt­kiem, bet no 14. lîdz 18. no vem brim, valsts pro kla mç ða nas ga da die nas lai kâ, Rî gas centrs un ap kai mes ie­mir dzç sies gais mas fes ti vâ lâ “Sta ro Rî ga”. Tiks iz gais mo ti ap 100 ob­jek tu. Çku fa sâ des, til ti, pie mi nek ïi un par ki kïûs par video teh no lo ìi ju iz stâ des ob jek tiem un gais mas in­sta lâ ci ju eks po zî ci jâm. Ðis fes ti vâls no tiks jau sep tî to rei zi un ðo reiz le­po sies ar îpa ði krâð òu prog ram mu.

Vai va rat ap gal vot, ka Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç tas gads ir aiz sâ cis kâ du jaun u pro ce su?

– Sva rî gi, lai ða jâ Eiro pas kul­tû ras gal vas pil sç tas ga dâ ie vies tâs pâr mai òas at spo gu ïo tos pil sç tas stra tç ìis ka jos do ku men tos. Kad pirms vai râ kiem ga diem vçl ti kai ga ta vo jâm pie tei ku mu Eiro pas kul­tû ras gal vas pil sç tas sta tu sam, mçs vei câm iz mai òas Rî gas pil sç tas ilg­ter mi òa at tîs tî bas plâ nâ, ie kïau jot ta jâ pun ktu par Rî gu kâ starp tau­tis kai sa dar bî bai at vçr tu pil sç tu. Mçs ak cen tç jâm to, ka Rî gâ nâ kot nç plâ nots at tîs tît ra do ðâs in dus tri jas. To brîd Rî gas pil sç tas at tîs tî bas stra­tç ìi jâ ter mins “ra do ðâs in dus tri jas” vçl ne bi ja ie viests. Ve se la sa da ïa do­ku men tâ pa stip ri nâ ja kul tû ras lo­mu pil sç tas stra tç ìis ka jâ plâ no ða­nâ. Ta gad ir pie nâ cis laiks no jaun a

to var at rast in ter ne ta viet nç www.riga2014.org), bet dra ma tur ìis ki prog ram mâ tiek uz svçr ti vai râ ki kul mi nâ ci jas pun kti. Mai jâ ap rit 10 ga di, kopð esam Eiro pas Sa vie nî bas val stu pul kâ. Ða jâ mç ne sî ap ska tei tiks at vçrts Brî vî bas ie las 61. nams, kur sa vu laik at ra dâs Lat vi jas PSR Valsts dro ðî bas ko mi te ja (pa zîs ta ma kâ Stû ra mâ ja). Sa dar bo jo ties vai­râ kiem mu ze jiem un iz stâ þu vei do­tâ jiem, ta pis emo ci onâ li pie sâ ti nâts ce ïo jums pa gât nç no pag rab stâ va lîdz 6. stâ vam.

No 9. lîdz 19. jû li jam no tiks as­to tâ Pa sau les ko ru olim pi âde, kas Rî gâ pul cçs ap 20 000 ko ris tu no 70 pa sau les val stîm. Pa sau les

arî mums kaut ko tâ du ie viest!” Kad stâs tî jâm par ðo sis tç mu – kâ cil vç­ki ik ne dç ïu ap mek lç mç ìi nâ ju mus un ga ta vo re per tu âru, kâ mçs al go­jam di ri ìen tus, ne vis uz ska tâm, ka tas ir vi òu ho bijs, – nâ câs se ci nât, ka, lai ðâ du sis tç mu uz tu rç tu, ir jâ­ie gul da mil zîgs darbs des mi tiem ga­du ga ru mâ. Tâ pçc ama tie ru kus tî ba ir jâ vçr tç ne ti kai no mâk sli nie cis­kâ vie dok ïa, bet arî pçc tâs so ci âlâ no zî mî gu ma.

Ir pie nâ cis gads, kad katrs nams Rî gâ bûs kul tû ras nams, bet katrs rî dzi nieks – kul tû ras dar bi nieks, kâ skan jû su pre­zen tâ ci jas mo to. Rî gas kâ Eiro­pas kul tû ras gal vas pil sç tas prog ram ma ir ïo ti pla ða, kâ ta jâ la bâk ori en tç ties un ko vç la ties ak cen tçt?

– Kul tû ru vç la mies pa râ dît kâ ïo­ti ak tî vu spç ku, kas ik vie na cil vç ka dzî vç var ra dît po zi tî vas iz mai òas. Dzî vo jam re âlâ sa bied rî bâ un at­ce ra mies, ka pçc krî zes dau dziem cil vç kiem un or ga ni zâ ci jâm klâ jâs grû ti, tâ pçc gri bç jâs ra dît skais tus no ti ku mus, lai cil vç ki sa pras tu, ka par vi òiem tiek do mâts. Mçs gri bam pie dâ vât la bas un tai pat lai kâ ik­vie nam pie eja mas lie tas. Ðîs prog­ram mas iz vei de ir sa ba lan sç ta gan no fi nan si âlâs pie eja mî bas vie dok­ïa, gan mâk sli nie cis kâs kva li tâ tes zi òâ. Tas no zî mç, ka arî vis iem bez­mak sas pa sâ ku miem ir augst a mâk­sli nie cis kâ vçr tî ba.

Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç­tas ga da prog ram ma tie ðâm ir daudz pu sî ga (ik viens in te re sents

D. Èivle dâvina “Rîga 2014” programmas grâmatu franèu mâksliniekam Kristianam Boltanskim, 19. janvârî atklâjot viòa izstâdi Rîgâ, izstâþu zâlç “Arsenâls”

Dziesmu svçtku gâjiens. 2013

Foto

: G. O

ðkal

na-v

çjiò

a

2014/282 ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

Eiropas kultûras galvaspilsçtas statusâ

2008. ga dâ Li ver pû le (Liel bri tâ ni ja) – pil sç tu pir mo reiz ap mek lç ja 2,6 milj. vie su

2009. ga dâ Lin ca (Aus tri ja) – 3,4 milj. vie su un 25 000 pub li kâ ci ju pa sau les me di jos

2010. ga dâ Rû ra (Vâ ci ja) – 10,5 milj. vie su, 70% ie dzî vo tâ ju at zi na, ka ap ga ba la tçls uz la bo jies

2011. ga dâ Tur ku (So mi ja) – ap 2 milj. vie su, at spo gu ïo jums me di jos So mi jâ – 33 milj. EUR vçr tî bâ, âr ze mçs ­ 19,7 milj. EUR vçr tî bâ

2011. ga dâ Tal li na (Igau ni ja) – 2 milj. vie su, 23% pie au gums vie siem, kas pil sç tâ uz tu rç ju­ðies vis maz dien nak ti

2012. ga dâ Ma ri bo ra (Slo vç ni ja) un Gi ma re ða (Por tu gâ le) – 150% tû ris tu pie au gums, dar bo jas 700 brîv prâ tî gie

2013. ga dâ Mar se ïa (Fran ci ja) un Ko ði ce (Slo vâ ki ja)

2014. ga dâ Rî ga (Lat vi ja) un Ûme o (Zvied ri ja)

2015. ga dâ Mon sa (Beï ìi ja) un Pil ze ne (Èe hi ja)

2016. ga dâ San se bas tja na (Spâ ni ja) un Vroc lo va (Po li ja)

“Rî ga 2014” prog ram ma ir vei do ta se ðâs te ma tis kâs lî ni jâs:

Oke âna al kas Brî vî bas ie la Iz dzî vo ða nas kom plekts Ce ïu kar te Dzin ta ra âde re Rî gas kar ne vâls

Prog ram mu mek lç jiet Rî ga 2014 kul tû ras por tâ lâ www.riga2014.org

kva li ta tî vi kon cer ti, te ât ri, ta èu jâ­pie min vçl kâds as pekts. Ja kul tû ras no ri se sniedz im pul su, ra da ma zu ne ap mie ri nâ tî bas iz jû tu ta jâ no zî­mç, ka gri bas pa ðam ra do ði lîdz dar­bo ties vai at nâkt uz pa sâ ku mu vçl­reiz, tad mçs va ram bût prie cî gi par re zul tâ tu.

Man bie þi pra sa, ko es no vç lu cil vç kiem Eiro pas kul tû ras gal vas­pil sç tas ga dâ, un es al laþ at bil du: “Uz drîk stie ties un ïau jie ties ðim prog ram mas pie dâ vâ ju mam! Var­bût jums iz do sies tikt pâr i mums tik ie ras ta jam skep ti cis mam vai sâ kot­nç jai no lieg ða nai.” Tâ ir mû su sa­bied rî bas ti pis ka ie zî me – ne es mu re dzç jis, bet man ir vie dok lis: “Ne­pa tîk!”. Ta jâ brî dî, kad cil vçks tiek sa ku ri nâts, sa vaò ìots lîdz dar bo­ties, viòð at klâj se vî kâ du jaun u re­dzç ju mu un bei dzot sa prot – jâ, arî tas man pa tîk! Lûk, to mçs gri bam pa nâkt! Nâ kam reiz kâ da Lat vi jas pil sç ta uz Eiro pas kul tû ras gal vas­pil sç tas sta tu su va rçs pre ten dçt ti­kai 2027. ga dâ, tâ pçc mak si mâ li iz­man to sim ie spç ju, kas mums ir do ta jau ðo dien!

***Kul tû ras gal vas pil sç tu tra dî ci ja

Eiro pâ ie sâ kâs 1985. ga dâ, kad to ini ci çja Grie íi jas kul tû ras mi nis tre Me li na Mer ku ri. At çnas kïu va par pir mo Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç­tu, bet ko pu mâ ðo go du ir ie gu vu ðas nu jau vai râk kâ 50 pilsçtas.

Ar Di ânu Èiv li sa ru nâ jâsSar mî te Bal tma ne

Kaspara Gardas foto

pâr ska tît un pre ci zçt pil sç tas stra­tç ìis kos uz de vu mus kul tû ras jo mâ, jo arî kul tû ras pro ce si nav sta tis ki. Tie mai nâs lîdz ar vis iem sa bied rî bâ no tie ko ðiem pro ce siem, un jeb ku rai iz mai òai sva rî ga pret dar bî ba ir sa­kâr to ta do ku men tâ ci ja, kas vç lâk no dro ði na ne pie cie ða mâ fi nan sç ju­ma sa òem ða nu.

No ot ras pus es – kul tû rai ir jâ­ïauj at tîs tî ties, ir jâ ak cen tç ne ti­pis kas, ne gai dî tas lie tas. Kul tû ras jo mâ strâ dâ jo ðie cil vç ki ir at vçr ti un ga ta vi pâr mai òâm, bet ðâ dâm ra do ðâm pro vo kâ ci jâm ïo ti bie þi pre to jas tie ði fi nan sç tâ ji. Tâ dçï arî ðis pro jekts – Eiro pas kul tû ras gal­vas pil sç ta, zi nâ mâ mç râ de va za ïo gais mu dau dzâm ne pa ras tâm ide­jâm. Es do mâ ju, ka jau pirm ie pi lot­pro jek ti pa gâ ju ða jâ ga dâ pie râ dî ja, ka cil vç kiem ðâ das lie tas pa tîk un vi òi ir ga ta vi aiz rau ties lîdz i.

Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç­tas gads ir ti kai sâ cies, bet ko jûs no sauk tu par jaun at klâ ju mu, kam jâ tur pi nâs arî nâ kot nç?

– Sva rîgs mûs die nî gi ak tî vas Eiro pas pil sç tas râ dî tâjs ir tas, ka pil sç tâ pa stâv ra do ðie kvar tâ li un dar bo jas ra do ðas in dus tri jas. Es ce ru, ka arî Rî gas Do mes Pil sç tas at tîs tî bas de par ta men tam ir in te­re se Rî gâ at tîs tît ra do ðo in dus tri ju pro jek tus, kas vei ci nâ tu pil sç tas kul tû ras de cen tra li zâ ci ju un ra do­ðo ap kaim ju ak ti vi zâ ci ju. Lîdz ðim kul tû ras in fra struk tû ru un kul­tû ras no ri ses esam kon cen trç ju ði pil sç tas cen trâ, kur at ro das gan kon cert zâ les, gan iz stâ þu zâ les, gan mu ze ji, bet ir ïo ti sva rî gi, lai ra do ði pro ce si no ri si nâ tos arî Rî­gas 58 ap kai mçs. Mums ir jâ ak ti­vi zç kul tû ras dzî ve âr pus pil sç tas cen tra, tâ dçï ra do ðo kvar tâ lu un ap kaim ju kul tû ras pro ce su plâns Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç tas prog ram mâ ir viens no veik smes stâs tiem.

Uz kâ diem ie gu vu miem no No di bi nâ ju ma “Rî ga 2014” dar­bî bas ce rat Jûs?

– Pro ce si, ko plâ no un re ali zç No di bi nâ ju ma “Rî ga 2014” ra do ðâs ko man das, ir kaut kas svaigs, in­tri ìç joðs, dau dzos ga dî ju mos pro vo­ka to risks, kaut kas tâds, kas aici na cil vç kus do mât. Bû tî bâ ðo pro jek tu var rak stu rot ar Iman ta Zie do òa tei cie nu: “Ga rai nis, kas vei ci na vâ­rî ða nos”. Ðim vâ rî ða nâs pro ce sam ir jâ bût, jo tie ði tas at tîs ta gan pil sç tu, gan mûs pa ðus.

Sa bied rî bai ir ïo ti va ja dzî gi

D. Èivle un Rîgas Bebrs – festivâla “Rîgas ziemoðanâs 2014” simbols

E&P

2014/2 83ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

pâr vei do jot Mie ra par kâ, Ku falts sa­pra ta, ka jaun a kap sç ta jâ pro jek tç ar ska tu tâ lâ kâ nâ kot nç, kad ta jâ vairs ne veiks ap be dî ju mus un tâ pâr taps “Aizgâju ðo dvçseïu dâzrâ”. Tâ ir ïo ti skais ta ide ja. Me þa ka pi jau ta gad ir sav da bîgs me mo ri âlais parks, ko cil­vç ki ap mek lç, lai ap lû ko tu skul ptû­ras. Pirm â pa sau les ka ra dçï ne ti ka uz cel ta lie lâ kap li èa, kas bi ja pa re­dzç ta uz gal ve nâs ie ejas ass. Ðo brîd ðo fun kci ju veic Kre ma to ri jas Lie lâ zâ le. Kas ma ni ðo dien kreò íç, ir tas, ka Lat vi jâ jau kopð se niem lai kiem vis iem ka piem al laþ bi ju ði vâr ti. Vi­s os Lat vi jas lau ku ka pos vâr ti (bie­þi ar zva nu) ir svç ta lie ta – sliek snis starp ðo sau li un aiz sau li. Vis iem ap kâr tç jiem ka piem Me þa par kâ ir skais ti, lie li vâr ti, bet ðiem ka piem nav. Tas tâ pçc, ka sâ kâs Pir mais pa sau les karð un pçc tam vairs par to ne pa do mâ ja. Arî Ot ra jiem Me­þa ka piem ir va ja dzî gi skais ti vâr ti starp abâm “sau lçm”. Tâ du ak ci ju va ja dzç tu aiz sâkt, var bût pat sa vâkt zie do ju mus ðim no lû kam. Uz tai sît kon kur su par skais tâ ko ka pu vâr tu ri si nâ ju mu. Un var bût ka pu vâr tos ie bû vçt vie tu zva nam, jo arî tam ðo­brîd nav pie nâ cî ga ri si nâ ju ma.

Kas vçl Rî gâ ir no Ku fal ta?Ïo ti daudz – Ka nâl ma la ir vi­

òa, tâ pat skvç ri. Vi òa vei kums ir Grî ziò kalns, Ar kâ di jas par ka pâr­bû ve, Dze guþ kalns. Bet Zei daks pçc tam ar sa vu ro ku gâ ja vis am pâr i, daudz viet at stâ dams ti kai lie los ko­kus un va ja dzî gos ce ïus.

pa òç ma uz iz stâ di Sv. Pç te ra baz nî­câ. Es gri bç tu ta gad tik ties ar Na­ci onâ lâs bib li otç kas di rek to ru Vil ku un ru nât par to, kâ ðie dâr gu mi bû­tu gla bâ ja mi jaun ajâ bib li otç kâ. Ne jau ruï ïos vai kau dzçs, bet ver ti kâ­los sta tî vos. Un jâ sa kâr to ðo plâ nu un pro jek tu nu me râ ci ja, ap rak sti un ci tas lie tas, ko ne drîk stç tu veikt vie tç jâs dar bi nie ces, ku rup rât, ja nu reiz kâds kaut kur kaut ko ir ap rak­stî jis un ie grâ ma to jis, lai arî ga lî gi ap la mi un ne sis tç mis ki, tad, vien al­ga, tas ir uz mû þu un tur ne ko vairs ne var da rît.

Kas bi ja gal ve nais, ko mçs ie­gu vâm no Ku fal ta? Me þa par ku? Me þa ka pus?

Vis pirms jau sko lu. Vis i, kas pie vi òa strâ dâ ja, pa li ka Lat vi jâ, kad pats Ku falts Pirm â pa sau les ka ra ga dos bi ja spiests do ties uz Vâ ci ju. Pro tams, tas ir Me þa parks. Sankt­pç ter bur gas zi nât nie ku pç tî ju mos mi nçts, ka tâ ir pirm â jaun lai ku dâr zu pil sç ta pa sau lç. Pirm âs ie las un ce ïus Me þa par kâ, ap ejot kal ni­òus, le ji òas, me þa pu du rî ðus, pro­jek tç ja Ku falts, un iz jû ta pa tie ðâm ir kâ me þa par kâ. Pa tie sî bâ pirm â îs tâ dâr zu pil sç ta ir Leè vor ta An­gli jâ. To mçr Me þa par kâ pirm âs çkas uz cç la da þus ga dus ag râk ne­kâ Leè vor tâ. Ku fal ta iz cils vei kums, ne ap ðau bâ mi, ir Me þa ka pi. To brîd Lie lie ka pi bi ja pâr pil dî ti, va ja dzç jamek lçt vie tu jaun ai kap sç tai. Jau ie priekð, Mas ka vas for ðta tes pâr­pil dî to kap sç tu pie ka to ïu baz nî cas

Rî gai vçs tu ris ki ir pa vei cies ar dâr zu un par ku vei do tâ jiem. Ku falts, Zei daks, Ba rons – tâs bi ja iz ci las per so nî bas.

Ge orgs Ku falts tie ðâm bi ja iz cils ta lants, ar ïo ti la bu Vâ ci jâ ie gû tu iz­glî tî bu, per fek tu gra fi ku – ar tu ðas spal vi òâm, vel cî tçm. Vi òa dar bu ori ìi nâ li gla bâ jas Lat vi jas Na ci onâ­lâs bib li otç kas re to rok rak stu fon dâ. Kad kïu vu par Rî gas dâr zu ar hi tek­ti tû lît pçc K. Ba ro na un sç dç ju vi­òa ka bi ne tâ, viòð man at stâ ja sa vu ru le ti ar uz rak stu K.Ba rons. Skap ji bi ja pil ni ar vçs tu ris kiem do ku men­tiem, Ku fal ta, Zei da ka un pa ða Ba­ro na pro jek tiem. Vç lâk tie aiz ce ïo ja uz to rei zç jo Lat vi jas Valsts bib li otç­ku. Kad vâ cu ma te ri âlus grâ ma tai par Rî gas dâr ziem un par kiem, es aiz gâ ju uz tu rie ni un lû dzu, lai pa­râ da. Dar bi nie ces ne sa augð â no pa­gra ba lie los Ku fal ta vat ma òu ruï ïus, kas bi ja stâ vç ju ði pie cen trâl ap ku res cau ru lçm un bir za ro kâs. No ruï ïiem bi ra lau kâ pe ïu ap grauz ti pa pî ra ga­ba li. Kâ tie Dâr zu un par ku pâr val­dç pa mes ti bi ja stâ vç ju ði, tâ pç câk aiz ðíû rç ti uz bib li otç ku un tur “za òe na dob nos tju” no lik ti pa gra ba vis­tâ lâ ka jâ kak tâ. Mû su Lat vi jas Aina­vu ar hi tek tû ras bied rî ba Rî gas 800 ga du ju bi le jai par go du Men cen dor fa na mâ sa rî ko ja ve co pro jek tu iz stâ di. Mums ne at ïâ va pro jek tus de mon­strçt pli kus, lai kâds ne ap skâ dç. Tad sa da bû jâm caur spî dî gas po li vi nîl­kar bo nâ ta plâk snes, aiz mu gu rç cie­tâ ku kar to nu. Tâ bi ja ïo ti skais ta iz­stâ de. Pçc tam ar hi tek ti eks po nâ tus

“ITE RA Lat vi ja” bal vas lau re âti

Rî gas za ïâ ro taLat vi jas Lauk saim nie cî bas uni ver si tâ tes do cen te GuN DE GA LI NÂ RE 2013. ga dâ

sa òç ma SI A “ITE RA­Lat vi ja”, Lat vi jas Zi nât òu aka dç mi jas un Rî gas Teh nis kâs uni ver si tâ tes At tîs tî bas fon da bal vu par iz ci lu vei ku mu vai mû þa de vu mu vi­

des, ze mes vai ìeo grâ fi jas zi nât nçs. Ðo god al gu vi òa pel nî ju si, ja tâ var teikt, abâs ka te go ri jâs: iz cils vei kums ir vi òas pro jek tç tie un re kon stru çtie par ki un dâr zi Rî gâ un cit viet Lat vi jâ, to ties par mû þa de vu mu var uz ska tît nu jau sim tos skai tâ mos LLu iz glî to tos pro fe si onâ los aina vu ar hi tek tus un da þâ dos kur sos un se mi nâ ros sko lo tos daiï dârz nie cî bas mî ïo tâ jus, ku ri smç lu ðies zi nî bas no Gun de gas Li nâ res ba gâ tî gâ te orç tis kâs un prak tis kâs pie re dzes krâ ju ma. Vi òa ir pç tî ju si Lat vi jas un, it se við íi, Rî gas dâr zu tap ða nas vçs tu ri, iz ci lo spe ci âlis tu Ge or ga Ku fal ta, An dre ja Zei da ka un Kâr ïa Ba ro na de vu mu, bez kâ Rî ga vis pâr nav ie do mâ ja ma. Tâ nav ne jau ðî ba, ka Rî gas kâ Eiro pas kul tû ras gal vas pil sç tas ga dâ pie vçr ða mies mû su dâr zu un par ku kul tû rai – ne at òe ma mai met ro po les kul tûr vi des sa stâv da ïai.Lûk, ko stâs ta Gun de ga Li nâ re.

2014/284 ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

tç ja mâs te ri to ri jas sa vas ar ti lç ri jas no lik ta vas, at de va ðo pla tî bu, at pir­ka pri vât dârz nie cî bu un vçl ðo to. At pir ka vi su, ko va rç ja, uz tai sî ja ie­ejas no Ma tî sa ie las, Èa ka ie las un Ar ti lç ri jas ie las pus es, un Zei daks uz pro jek tç ja Zie doò dâr zu. Bû tî bâ tas ir iekð pa gal ma parks. Arî ðo brîd Ìer trû des ie lâ starp K. Ba ro na ie lu un A. Èa ka ie lu ir iz tî rîts liels iekð­pa galms, no vâk tas kâ das pa mes tas ko ka mâ jas. Ap kâr tç jo mâ ju îpað nie­ki ma ni pa ai ci nâ ja uz sa ru nu par ðo te ri to ri ju pil sç tas do mç. Ide ja tâ da – kad bû vç ja Zie doò dâr zu, pil sç ta at pir ka îpa ðu mus, lai tap tu parks. Ta ga dç jiem Rî gas cen tra bçr niem uz Zie doò dâr zu jâ iet pa trok ðòai nâm ie lâm ar blî vu sa tik smi, sa vu kârt Vçr ma nes dârzs ir viens no slik tâ­ka jiem Rî gas par kiem ar vis pie sâr­òo tâ ko gai su. Te pa vi du va rç tu bût tas, ko mçs no sau câm par Ìer trû des ie las dâr zu. Kâ da bi ja at bil de? Ko jûs ie do mâ ja ties? Tas viss jau ir no­pirkts un pâr dots.

Pro tams, viens no iz ci lâ ka­jiem Zei da ka vei ku miem ir Brâ­ïu ka pi!

Tas ir uni kâls pro jekts, âr kâr tî gi skaists, sim bo lisks. Ta jâ ir vis a lat­vie ðu sim bo li ka. Man gan ir þçl, ka viens no bû tis kiem sim bo la ele men­tiem ir ti cis iz rauts un at pa kaï ne ie­stâ dîts. Iek ðâ nâ kot, pirm â ir lie pu ale ja – sim bo lis ki tâs ir mâ tes, sie vas un mei tas, kas pa va da aiz gâ jç jus aiz­sau lç. Bet gar ale jas abâm ma lâm rin do jâs meþ ro zî ðu dzîv þo gi ar sar­ka niem zie diem un sar ka niem aug­lî ðiem kâ asins lâ sçm uz çrk ðíiem. Çrk ðíu ceïð, pa ku ru gâ jâm uz mû su Brî vî bu un pa ku ru aiz gâ ja tie, kas

svai gi zie di, tad va rç ja do mât, ka mei ta bûs îs tâ saim nie ce un vi òas jaun ajâ sç tâ viss bûs kâr tî bâ. Zei­daks nâ ca ar lat vie ðu lau ku sç tas ide ju. Sç ta vien mçr ir bi ju si iz sau ïo­ta. Lat vie ðiem nav bi jis aizau gu ðas lau ku sç tas. Ko ki pa ma lâm, lie pa sçts vi dû – jâ, bet ne bie zi krû mi. Kâ Rai òa bçr nî bas at mi òâs: “Vis ap­kârt za ïi me þi, vi dû sau le ro tâ jâs.”

Tas, ko mçs ta gad diez gan ro­bus ti lie to jam, jo ne var jau teikt – bau dâm, ir A. Zei da ka un K. Ba ro na man to jums.

Vie tas aiz si ta Ku falts. Zei daks no jaun a iz vei do ja Zie doò dâr zu. Viòð pie ru nâ ja pil sç tas val di no pirkt pus­otr stâ vî gâs ko ka mâ jas gar ta ga dç jo Èa ka ie lu, valsts iz vâ ca no pro jek­

Kâ pçc?Ku fal ta dâr zi bi ja diez gan çnai­

ni. Viòð nâ ca ar Vâ ci jas pie re dzi, un tur va sa râ sau les ir par daudz. Zei­daks nâ ca ar lat vis ku mu. Par kâ ir jâ bût zie diem vi sâs ma lâs. Zei daks tei ca: ”Zieds dâr zâ ir sau les smaids.” Zie di lat vie ðiem ir svç ta lie ta, par tiem ir daudz ti cç ju mu. Pu íu do be lau ku sç tâ bi ja viens no “rek lâ mas pla kâ tiem” mei tas èak lu mam un vi­òas “za ïa jiem îk ðíiem”. Kad pui sis brau ca pre cî bâs, mâ te pie tei ca: “Tu vis pirms pa ska ties uz pu íu dâr zu. Ja pu íes nî ku ïo, brauc ga râm! Tur ne bûs la bas saim nie ces.” Sç tâ ie­brau cot, pir mais ska tu pie sais tî ja pu íu dâr ziòð. Ja tas krâð òi zie dç ja, ja ta jâ auga va ja dzî gie ârst nie cî bas augi, ja is ta bâ uz gal da vâ zç ro tâ jâs

Zie doò dâr za pro jekts. Pro jek ta au tors: Rî gas Dâr zu pâr val des ar hi tekts An drejs Zei daks. Par ka iz vei de – kopð 1936. ga da.

Rî gas Brâ ïu ka pu pro jekts –1915. gads. Ka pu kom plek sa au tors: Rî gas Dâr zu pâr val-des ar hi tekts An drejs Zei daks. Skul ptû ru au tors: tçl nieks Kâr lis Zâ le. Ar hi tek to nis ko

de ta ïu au tors: ar hi tekts Pç te ris Fe ders.

Rî gas dâr zu ar hi tekts An drejs Zei daks ve cum die nâs emig râ ci jâ ASv.

2014/2 85ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

tur at du sas. Un tau tas dzies mâ ne­lai kâ mi ru ðu pui si gul dî ja “zem ro­zî ðu sak nî tçm”. Tâ ir ie spai dî ga sim­bo li ka, un tâ ir jâ at jau no. Ai­ai­ai! – lie pu sak nes no mâks meþ ro zî tes! Uz tai siet kâr tî gu tranð eju, ie lie ciet ìe otek sti lu, un ne kâ das lie pu sak nes ne tiks klât. Tas ta èu mûs die nâs ir iz­da râms. Ot ra lie ta ir tie di vi bçr zi pie Mâ tes Lat vi jas, ku rus no cir ta. Bçr zi, re dzat, kai sîs sçk las, tâs ie augs ðûn­ak me nî un bo jâs to, un arî sak nes slik ti uz ve dî sies. Bet bçr zu sçk las vç­jâ li do kilo met riem tâ lu. Lai pa sar gâ­tu ðûn ak me ni, tas jâ no klâj ar ðíid ru­mu, kas ne ïauj bçr zu sçk lâm ie augt.

Vi sâs tau tas dzies mâs bçr zi sim bo li zç bâ le li òus. Mâ tei Lat vi jai pie kâ jâm ir di vi kri tu ðie dç li, bet kri tu ðo dç lu dvç se les ðal ca bçr zos. Ðie abi bçr zi ie­râ mç ja Mâ ti Lat vi ju, lai nav auk stas vien lai dus sie nas, bet ir dzî vais bçr za stum bra bal tums, mai gais pa va sa ra un va sa ras za ïums, ru dens zel tai­nums. Tâ ir zem ap zi òas ideo lo ìi ja, kas tur no skan – di vi brâ ïi ir kri tu ði. Bçr zos ðal ko vi òu dvç se ïu el pa.

Ko mçs ðo dien da râm un ko ne da râm ar sa vu man to ju mu?

Centrs tiek kopts. Ta jâ lai kâ, kad es strâ dâ ju par dârz nie ci, vis os par­

kos bi ja sar gi. Tri jâs mai òâs. Vi òi stai gâ ja pa par ku un, ja kâds kaut ko lau za vai plç sa, tad svil pa un va­rç ja sa svilpt arî mi li ci. Ta gad par­kus draus mî gi ap zog. Kaut vai tâ da ïa, ko mçs re kon stru çjâm Ka nâl­ma lâ. Aiz Blau ma òa pie mi nek ïa bi­ja pa re dzç ti skuj ko ki gaið za ïâ to nî. Iz ra ka lau kâ. Vi sus prom uz tir gu! Tâ lâk bul vâ ra ma lâ ir skais tas Ser­bi jas eg les. Kad eju ar stu den tiem tâm ga râm, tad râ du – apakð çjie za ri, cik var aiz sniegt, ir no griez­ti. Kad mçs stâ dî jâm sku je òus, tos ra ka lau kâ strç íiem. Ie stâ dî tâs ziem­cie tes ra ka lau kâ. Bet tâ no ti ka arî ag râk. Kad vçl bi ju Rî gas Dâr zu un par ku ar hi tek te, man uz pâr val di zva nî ja Vçr ma nes dâr za dârz nie ce: ”Sû ti ðurp as fal tç tâ jus!” – “Kas par lie tu?” – “Mçs tik ko at se dzâm ro zes, vis as ir pro jâm! Sû ti as fal tç tâ jus, ka aug sni arî ne aiz ved!” Ro zes bi ja ru­de nî ne pâ râk dzi ïi ie stâ dî tas, un vis­as ti ka no zag tas vie nâ nak tî. Lûk, kas no tiek ar Rî gas par kiem – trûkst ap sar dzes un uz ma nî bas. Arî nau das ir maz, lai tos kâ nâ kas at jau no tu un kop tu. Vie nu brîd par kiem pie sais tî­ja jât nie ku po li cis tus, bet tas bi ja ïo­ti îsu brî ti òu. Ja nak tî po li cis ti kaut pâr is rei þu iz brauk tu ar mo to cik lu pa gal ve na jiem ce ïiem, arî tad bû tu la bi, jo par ki to mçr tik tu pie ska tî ti.

Kâ da bi ja jû su ide ja, iz strâ­dâ jot Rî gas Ka nâl ma las re kon­struk ci jas pro jek tu?

Ka nâl ma la bi ja maz liet pâr­au gu si, maz liet aizau gu si, stip­ri no lie to ta. Ide ja bi ja at segt ve­câs vçr tî bas, at segt ska tus, sa la bot ce li òus un uz likt di vus jaun us bçr nu ro ta ïu lau ku mus. Viens ro ta ïu lau kums dar bo jas – pie Ûdens saim­nie cî bas un ka na li zâ ci jas pâr val des, bet es uz ska tu, ka ab so lûts no zie­gums ir tas, ka priekð â sau lei, kas maz liet iz gais mo tu ro ta ïu lau ku mu, ka nâ la ma lâ ir ie stâ dîts sar kan la pu ko ciòð, ne jau tâ jot ne vie nam, vai tâ drîkst. Kâ var aiz segt bçr niem sau li, tâ pçc ka par go du kâ dam gri bas kaut ko ie stâ dît? Va jag ta èu pra sît at ïau ju. Gri bç tâ ju ka nâl ma lâ sa stâ dît ko kus ir liels bars. Ot ro bçr nu lau ku mu es ie pro jek tç ju 11. tram va ja ga la pun­ktâ. Bi ja sa ru nâts ar fir mu “Hâgs” no Zvied ri jas, ka pir ksim vi òu slîd­kal ni òus. Bû tu dro ða vie ta, val nî­tis priekð â, le jâk smil ðu kas te. Fir­ma uz ai ci nâ ja mûs un Rî gas Do mes pâr stâv jus uz Zvied ri ju, di vu die nu se mi nâ râ de mon strç ja vi sus dro ðî­bas pa sâ ku mus, kas jâ ie vç ro bçr nu

Ko lum bâ ri ja pro jekts Rî gâ, va ro òu ie lâ pie Kre ma to ri jas.

Pro jek ta au to ri: aina vu ar hi tek ti Gun de ga Li nâ re un Aigars Lau zis. 2004. ga dâ Ko lum bâ ri ja pro jek ta ide ja ie gu va 1. vie tu re pub li kâ nis ka jâ pro jek tu kon kur sâ; sa ska òâ ar to ti ka iz strâ dâ ti pro jek ta aina vu ar hi tek to nis kie un den-dro lo ìis kie ri si nâ ju mi. Teh nis kâ pro jek ta de ta li zâ ci ju un tâ mes iz strâ dâ ja ar hi tek ta Lai mo òa Ðmi ta bi rojs.No dots pa sû tî tâ jam 2009. ga da 22. mai jâ.Do mes ie rçd nes vai nas dçï te ri to ri jâ pçk ðòi ti ka no zâ ìç ti vis i ko ki. Turp mâ kie dar bi ti ka pâr trauk ti. Ta èu ðî vie ta Ko lum-bâ ri jam ir iz ci li pie mç ro ta. Ne pie cie ðams ti kai ie stâ dît lie la iz mç ra prie þu un bçr zu stâ dus, kas ir ïo ti âtr au dzî gi.Kolumbârijs – centrâlâ daïa.

2014/286 ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

ar pir tîm, ba sei niem un res to râ­niem un vçl vie nu kom plek su ar liel­vei ka lu un res to râ nu. Kon fe ren cç es jau bi ju pa râ dî ju si ve cos plâ nus, ko dâr zu meis ta ri bi ja ra dî ju ði, lai ðî vie ta bû tu skais ta un kal po tu ik­vie na rî dzi nie ka va sa ras un zie mas at pû tai. Tad no Ma ni las – no IF LA re zi den ces ti ka sû tî ta vçs tu le Rî gas Do mei, ka tâ rî ko ties ne drîkst, ka ðî te ri to ri ja ir jâ sa gla bâ kâ parks.

Uz va ras parks ðo brîd ir viens no skais tâ ka jiem un hu mâ nâ­ka jiem Rî gas par kiem, ie cie nî ta at pû tas vie ta ìi me nçm ar bçr­niem, zie mas spor ta mî ïo tâ jiem un ci tiem pil sçt nie kiem, bet jâ­pa beidz kâd reiz ne iz da rî tais – jâ ie rî ko vai râ ki ce li òi un til ti òi pâr Mâr upî ti.

Pro tams! Ku fal tam bi ja ide ja tur vei dot tâ du kâ Me þa par ku – da ïu ne sa kâr to tâs aiz mu gu res te ri to ri­jas at dot in di vi du âlai ap bû vei, lai par ie gû ta jiem lî dzek ïiem iz vei do tu

ro ta ïu lau ku mâ, arî mo ni to rin gu, kas se ko ie kâr tu dar bî bai un zi òo, tik­lîdz kaut kas nav kâr tî bâ. Bet pil sç­tas do me ne ko no vi òiem ne no pir ka, jo sva rî gâ ka iz râ dî jâs alus dzer tu ve ie ce rç tâ ro taï lau ku ma vie tâ. Slîd­kal ni òa ne bi ja, smil ðu kas ti gan le jâ no vie to jâm, da þi me ce nâ ti no zie do ja nau du ðû po lî tçm. Pa gâ ja gads, ru de­nî vi su no vâ ca, smil ðu kas tei uz li ka dç ïus, un ar to viss bei dzâs. Gri bç­ju, lai no vâc arî dârz nie ka mâ ju, kas vç lâk de ga, bet – nç! Ar hi tek tû ras pie mi nek lis! Viens tâds pie mi nek lis stâv pie Grî ziò kal na – dârz nie ka mâ­ja par kâ, ïo ti la bâ stâ vok lî. Tie ði no tâ pa ða pe ri oda. Vai ar to ne pie tiek? At ve riet tel pu bçr niem! Ie kâr to jiet ro­taï lau ku mu, kur pa dzî vo ties, ka mçr ve câ ki gai da tram va ju. Ne kâ. Ta gad te rç go jas no de dzis grausts, kam ap­kârt ten te rç dzç râ ji un nar ko mâ ni. Un bla kus alus dzer tu ve, kas gâ dâ peï òu kâ dam pri vât îpa ðnie kam. Nav jau cen tra bçr niem, kur iz iet. Vec rî gâ vis pâr nav ne kâ. Zei da kam bi ja bçr­nu ro taï lau ku mi Dau gav ma lâ, Ka­nâl ma lâ un pat Rî gas pils lau ku ma vie nâ stû rî, jo viòð do mâ ja arî par tum ðo ie li òu no mâk ta jiem Vec rî gas ma zu ïiem.

Vai mçs esam arî kaut ko jaun u ra dî ju ði?

Man jâ pa do mâ. Diez gan la bi sa­kâr to ta ir Mâ ras dî ía ap kâr tne.

Diez gan labs ir arî skvç riòð Brî vî bas ie lâ pie Dai les te ât ra, kur Ir bî te sçþ, bet arî to jau bi ja ie kâ ro ju ði bû vç ties gri bç tâ ji.

Kad pa klî da zi òa, ka tur tai sâs bû vçt tirdz nie cî bas un at pû tas cen­tru, es sa vâ cu pâr i par se ðiem sim­tiem pa rak stu, ka to da rît ne drîkst. At vai no jiet, ja jums va jag tir go ties, pâr i pre tî Mie ra ie lâ ir tukðs stû ris, bû vç jiet tur! Stâv tukðs Vid ze mes tir gus ga ïas pa vil jons, ie rî ko jiet tur kon cert zâ li, mu ze ju, kaut vai liel­vei ka lu ar vis mo der nâ ko ap rî ko ju­mu – ko gri bat!

Tas bi ja celt nie cî bas bu ma laiks, kad, ce rot uz âtr u peï òu, kat ru brî vo vie tu gri bç ja ap bû­vçt. Bi ja ap drau dçts arî Uz va­ras parks.

Tur es arî sa vâ cu èu pâm pa rak­stu. Par lai mi, Rî gâ to brîd no ti ka lie lâ starp tau tis kâ aina vu ar hi tek­tu aso ci âci jas kon fe ren ce, mçs sa­or ga ni zç jâm au to bu su, ie sç di nâ jâm aso ci âci jas val di iek ðâ, aiz ve dâm uz par ku un pa râ dî jâm, kur pa re dzçts bû vçt daudz fun kci onâ lu kom plek su

skais tu par ku ar Mâr upî ti, spor ta lau ku miem, bçr nu ro ta ïu lau ku miem un skais tiem kok au gu gru pç ju miem. Pirm â pa sau les ka ra ga dos vi su sa­stâ dî to no vâ ca un sa tai sî ja ìi me nes dâr zi òus. Arî Ot râ pa sau les ka ra lai­kâ ðeit ra dâs “sti his kie” dâr zi òi.

Starp ka ru pe ri odâ par ku stâ dî ja pçc A. Zei da ka pro jek ta, bet arî to Ot ra jâ pa sau les ka râ no pos tî ja un at kal ie rî ko ja dâr zi òus. Pçc ka ra par ku sâ ka vei dot pçc Kâr ïa Ba ro­na pro jek ta, jau ca nost dâr zi òus un ve da klât zem i. To laik ìe ne râ ïi ïo ti gri bç ja Uz va ras par kâ stâ dît ko kus. Ba rons to iz man to ja un vi sâs ma­lâs sa pro jek tç ja ko ku gru pas. Viòð man stâs tî ja, ka ðo lie lo par ku ski­èu lî me nî iz pro jek tç jis pâr is dien­nak tîs, lai ìe ne râ ïiem bû tu plâns priekð â – ci tâ di, ne dod, dievs, kâds vçl sa gri bç tu ap bû vçt to laik tuk ðâs te ri to ri jas. Ne sen viens dârz nieks man stâs tî ja, ka ir zi nâms, ku ru ko ku kurð ìe ne râ lis to reiz ie stâ dî­ja, lai vi òiem vieg las smil tis! Jaun o

Uz va ras parks Pâr dau ga vâ. Par ka pro jek tç ða na sâk ta vçl pirms Pirm â pa sau-les ka ra. Pirm â pro jek ta au tors: Ge orgs Ku falts. Par ka iz vei des dar bi tur pi nâ jâs pçc ka ra ga dos. Ot râ pro jek ta au tors: An drejs Zei daks. Abu ka ru ga dos ie sâk tos pro jek tus iz nî ci nâ ja un te ri to ri jâ ie rî ko ja ìi me nes dâr zi òus. Pçc Ot râ pa sau les ka ra Uz va ras par ka pro jek tu iz strâ dâ ja Rî gas Dâr zu un par ku tres ta ar hi tekts Kâr lis Ba rons. Pçc vi òa plâ na stâ dî tie ko ki jau iz au gu ði lie li un vei do glez nai nu

par ka aina vu.

2014/2 87ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

par ka ap bû ves pro jek tu ar starp tau tis ku at bal­stu iz de vâs ap tu rçt. Starp ci tu, es uz ska tu, ka Uz va ras pie mi nek lis nav jâ no jauc. Kas par to, ka tur augð â vîd piec sta ru zvaig znes! Brî vî bas pie mi nek lî arî ir piec sta ru zvaig znes, jo zvaig­zne ir uni ver sâls sim bols.

Un pie mi nek lis ne bût ne vçs ta par mû su grû to lai ku pçc ka ra. Par kâ uz celts me mo ri âls tiem, ku ri uz va rç ja vâ cu ar mi ju. Ja vâ cie ði bû tu uz va rç ju ði, var bût Lat vi jâ bû tu ie rî ko tas tâ das pa ðas draus­mî gas nâ ves no met nes kâ Vâ ci jâ pirms ka ra… Jâ, boï ðe vi ki pçc ka ra bi ja tâ di pa ði no ziedz nie ki kâ vâ cie ði ka ra lai kâ, bet tâ ne bi ja to vien kâr ðo ka ra vî ru vai na, ku ri sa kâ va Hit le ra ar mi ju.

“Rî ga 2014” pa sâ ku mu ie tva ros ir iz ska­nç jis aici nâ jums vei dot skais tus ap stâ dî­ju mus vis os lî me òos, ie skai tot na mu iekð­pa gal mus, jum tus un bal ko nus. Jûs esat pro jek tç ju si jum ta dâr zu virs de vî tâ stâ va un ap stâ dî ju mus virs pa ze mes ga râ þâm dzî­vo ja ma jam na mam “Tom so na te ra ses”.

Gai sa dâr zi virs mâ ju jum tiem ti ka tai sî ti jau Ul maò lai kos, cil vç ki tur sau ïo jâs un at pû tâs. Ta èu jâ prot pro jek tçt. “Tom so na te ra sçs” na ma ie dzî vo tâ ji stâv rin dâ uz ìi me òu pa sâ ku miem jum ta te ra sç, jo skats no aug ðas ir fan tas tisks. Ap stâ dî ju mus ie rî ko ja fir ma “Ta ge te”. Vis i dar bi uz jum tiem ti ka veik ti ar âr kâr tî gi lie lu rû pî bu, gan vei cot ie rî ko ða nas dar bus, gan ne pâr trauk ti kon tro lç jot iz vie to ja mo stâ du dob ju slo dzes. Ver­ti kâ lai do mi nan tei es iz vç lç jos bçr zus, jo bçrzs ir koks, kas var augt jeb ku râ mû ra sprau gâ. Dro­ðî bas ap svç ru mu dçï kas tes ar bçr ziem ti ka iz­vie to tas uz dzelzs be to na ko lon nu ga liem. Viss ir at ka rîgs no gud ras, sa ka rî gas rç íi nâ ða nas.

Ka nâl ma la. Jaun ais ce liòð pie 2. vi dus sko las.

Ka nâl ma la. At pû tas lau kums pie LU.

Pu íu ap stâ dî ju ma pro jekts iz dev nie cî bas "San ta" mâ jas pa gal mâ. Ie ra kums un uz ra kums ie pre tî

iz de vnie cî bas lo giem. G. Li nâ res pro jekts.

Bçr nu ro ta ïu lau kums pie Ûdens saim nie cî bas un ka na li zâ ci jas pâr val des.

2014/288 ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

Rî gas pils dârzs. Ðo brîd bûv lau kums. Kâ dam, jû su prât, tam va ja dzç tu bût?

Es at ra du Zei da ka ori ìi nâ lo pro jek tu, pçc ku ra 1923. ga dâ ti ka ie rî kots îs ti lat visks ve­câs pils dârzs pir ma jam Lat vi jas valsts pre zi­den tam Èak stem. To brîd pie vi òa vie sos brau ca Igau ni jas pre zi dents. Rî gas Vçs tu res un kuì nie­cî bas mu ze jâ ir ap lû ko jams skaists al bums ar Vi ïa Rî dze nie ka fo to grâ fi jâm, ku râs ie mû þi nâts ðis no ti kums. Zei daks ra dî ja ne vâ cu fe odâ ïa dâr zu un arî ne krie vu gu ber na to ra dâr zu, bet gan dâr zu pir ma jam ne at ka rî gâs Lat vi jas pre­zi den tam. Ða jâ dâr zâ do mi nç ja lat vie ðu lau ku sç tas dvç se lis kums ar ag rî na jâm pa va sa ra pu­íçm, ar krâð òâm ziem cie tçm, ar va sa ras pu íî­tçm un skais ti zie do ðiem lau ku sç tas ce ri òiem un jas mî niem. Fo to grâ fi jâs re dzams Lat vi jas pre zi dents Èak ste pa stai gâ un at pû tâ ko pâ ar sa viem bçr niem un igau òu vie siem da þâ dos dâr za stû ros. Pa va sa ra pu íî tes jau pil nos zie­dos. Pi onie ru pils lai kâ mçs, jaun ie na tu râ lis ti, ti kâm ie lais ti to reiz slçg ta jâ Pils dâr zâ la pas grâbt, un man ðíi ta, ka Lat vi jas pre zi den tu el­pa vçl vir mo gai sâ. Es uz ska tu, ka ðo dien Pils dâr zam ir jâ bût re pub li kas pre zi den ta – ne vis or de òa mes tra vai ca ra ìe ne râl gu ber na to ra – dâr zam. Man ne ðíiet, ka dârzs jâ sa gla bâ pir­mat nç jâ ha osa stâ vok lî ar da þâm pu íu do bî tçm uz bçr tos pau gu ri òos, lai kaut kad nâ kot nç tur veik tu dzi ïos iz ra ku mus, jo pat la ban trûkst lî­dzek ïu, lai vi su pâr rak tu un sa pç tî tu, ka mçr pi li re mon tç. Tur klât kopð ìe ne râl gu ber na to­ra lai kiem dârzs ir pa ma tî gi pâr rakts vis maz trîs rei zes. Lat vi jas pre zi den ta dâr zam ir jâ bût lat vis kam, un ie ska tî ties Zei da ka pro jek tâ bû tu vis no taï ak tu âli.

Pro jek ta “Rî ga 2014” ie tva ros ir iz ska nç­jis arî aici nâ jums ini ci çt jaun u pro ce su –rî dzi nie ku lîdz da lî bu sa vas dzî ves vie tas za ïâs vi des vei do ða nâ. Bet jaun o mikro ra­jo nu spon tâ nâs ap stâ dî ða nas pie re dze ir vi sai bç dî ga – cil vç ki bez jç gas un sa pra­ða nas rok tu vç jâ me þâ pîc kas un stâ da pie sa vâm mâ jâm, ne prâ to jot, cik lie li ko ci òi iz augs un kâ krû mu bieþ òa aizç nos pir mo stâ vu lo gus. Pçc tam nak tîs pa klu so zâ ìç nost. Sa vu kârt tan tes pie sa viem lo giem ie­rî ko ka pu ko pi òâm lî dzî gas, ar plast ma sas vâ ci òiem vai íie ìe lî ðiem ap sprau dî tas rai­bi rai bas pu íu do bî tes. To es sa ku no Iman­tas pie re dzes. Kas pa re dzçts, lai rî dzi nie ku ini ci atî vu pa da rî tu mçrí tie cî gu un ie gu­vç ji bû tu gan Rî gas ie dzî vo tâ ji, gan vie si, jo par pir mo reiz ap mek lç tu pil sç tu bie þi sprieþ ne ti kai pçc fa sâ des, bet pa gal mos re dzç tâ?

Lat vi jas Aina vu ar hi tek tû ras bied rî bas mâ­jas la pas www.laab.lv sa da ïâ “Pa gal mu re ne­san se” ir snieg ta pla ða in for mâ ci ja par to, kur smel ties ra do ðas ide jas pa gal mu ie kâr to ju mam un kur sa òemt pro fe si onâ las kon sul tâ ci jas pro­jek tu iz strâ dei. Pie tei ku ma veid la pas pie eja mas www.ri ga 2014.la ab.lv. Mçs, aina vu ar hi tek ti, esam jû su rî cî bâ!

Ik vie nas pil sç tas ro ta ir za ïâ ma la hî ta bul vâ ru krel les, ar krâ sai niem pu íu dârg ak me òiem ap da ri nâ tas par ku un skvç ru sak tas, ku râs at mirdz sa fî ra eze ri òi un dî íî ði. Rî gas dâr gu mi ir Bas tej kalns, Ka nâl ma las ap stâ dî ju mi, Es pla nâ de, Vçr ma nes dârzs, Grî ziò kalns, Dze guþ kalns, Zie doò dârzs, Ar kâ di jas parks, skvç ri un dau dzi ci ti sa­bied ris kie ap stâ dî ju mi. Sla ve nu pro jek tç tâ ju da þâ dos lai­kos vei do ti par ki un dâr zi ir mû su ko pîgs man to jums, ar ko Rî ga grez no jas svçt kos un ik die nâ un kam ir va ja dzî ga pa stâ vî ga, gud ra kop ða na. Gun de ga Li nâ re to da rî ju si no pað iem pa ma tiem un ðo brîd rû pç jas, lai ne pie trûk tu jaun u, de dzî gu aina vu ar hi tek tû ras spe ci âlis tu gan Rî­gai, gan ci tâm Lat vi jas vie tâm, jo ap stâ dî ju mi ir ne vien pil sç tas “za ïâs plau ðas”, bet arî iz teik smî ga vi zît kar te. At­ce rie ties – ku rai mei tai dâr zi òâ ko ði zied pu íes, tâ bûs la­ba sai me nie ce. Ku rai pu íes nî ku ïo, tâ da bûs pur du ïai nu vî ra mâ ti!

Ar Gun de gu Li nâ ri sa ru nâ jâs Zai ga Ki pe reFoto no G. Li nâ res personîgâ arhîva

"Tom so na te ra ses" – jum ta dâr zi virs 9. stâ va un apakð ze mes stâv vie tâm virs 1. stâ va. Dâr zu pro jek tu au to re: G. Li nâ re.

“Tom so na te ra ses” – jum ta dârzs virs apakð ze mes stâv vie tas ar spo gu li (2x6 m), kas vi zu âli pa pla ði na dâr za tel pu. G. Li nâ res pro jekts.

E&P

2014/2 89ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

Kopð bçr nî bas zi nâm se no tei ku, ka uz jau tâ ju mu “Vai Rî ga jau ga ta va?” jâ at bild: “Nç, nav vçl ga ta va!”, jo, ap gal vo jot pre tç jo, mû su gal vas pil sç ta tre ða jâ nak tî no grim tu Dau ga vâ, bet pa ðam at bil des tei cç jam bû tu jâ mirst. Tie ðâm, Rî ga ne kad nav pa beig ta, jo tâ at tîs tâs, aug, piln vei do jas. Tiek cel tas jaun as çkas, pa pla­

ði nâs âr çjie un iek ðç jie sa ka ri, ko mu ni kâ ci jas, top jaun i dâr zi un at plaukst, uz zied cil vç ki, ku ri mâ câs, strâ dâ, pû las, lai pil sç ta dien die nâ kïû tu sa kop tâ ka, dzî vo ða nai çr tâ ka un skais tâ ka.

Un to mçr – vie na jo ma pa râ da un at klâj, ka Rî ga ir ga ta va, pa beig ta, krâð òa, emo ci onâ li ba gâ ta, vi zu âli ie­spai dî ga. Tâ ir pil sç tas es tç ti ka – Rî gas tçls, kâ du va ram at pa zît, ie rau dzît, no jaust, lîdz pâr dzî vot, sa klau sît, sa prast mâk slas dar bos. Veids, kâ kul tû ras cil vç ki ie mû þi nâ ju ði un at klâ ju ði pil sç tas un sa vu dvç se li. Mi nu pir mos, ku ri kâ spil gtâ kie iz gais mo jas raks tnie cî bâ – Li vo ni jas In dri íis se na jâ hro ni kâ, Alek sandrs Èaks un Ojârs Vâ cie tis dze jâ, Au gusts Deg lavs ar sa vu pa ma tî go kul tûr vçs tu ris ko ro mâ nu un An drejs Jo han sons, Ma­riss Vçt ra, An ðlavs Eg lî tis ar ese jis kiem vç ro ju miem, kas ïauj ik vie nam kïût par pie mi nç to no ti ku mu, re dzç ju­mu lîdz da lîb nie ku. Tâ pat mû zi kâ, ku râ Rî gu dim di nâm jau ar tau tas dzies mâm. Rî gas Doms, Sin fo niet ta Rî ga, pû tç ju or íes tris Rî ga, Âdolfs Skul te, Rai monds Pa uls, Imants Kal niòð, Mâr tiòð Brauns... Kat ra no ðîm kul tû ras zî mçm rai sa aso ci âci ju, har mo ni jas, pil nî bas un ne iz mç ro ja ma skais tu ma ne bei dza mu vir knç ju mu no ðu la pâs, çr ìe ïu dû ko òâ, pi ko lo flau tas spal ga jâ vib rç ju mâ, ba sa trom pe tes aici no ða jâ es pres si vo, vçl mç dun got lîdz i ne­sa reþ ìî tâ kos me lo di ju kâr to ju mus.

Vçl blî vâks Rî gas re dzç jums ir glez nâs, gra fi kâ, pie mi nek ïos, do ku men tos, rek lâ mas la pâs, ilus trâ ci jâs, eti íe­tçs un ci tâs vi zu âlâs kul tû ras lie cî bâs. Par kat ru no tâm va rç tu vei dot at se við íu pç tî ju mu, jo Rî ga gan se nat nç, gan mûs die nâs spil gti un pa lie ko ði uz ru nâ ju si – un, jâ cer, arî nâ ka mî bâ uz ru nâs – da þâ du mâk slas vei du un þan ru meis ta rus. Tiek uz ska tîts, ka se nâ kais pil sç tas skats ir Han sa Hâ zen tç te ra da ri nâ tâ pil sç tas pa no râ­ma, kas ie spies ta 16. gad sim tâ iz do tâ grâ ma tâ – S. Min ste ra Cos mog rap hie oder Besc hrei bung al ler Lan der (Bâ ze le, 1550). Kok grie zu mâ spç cî gi viï òo jas Dau ga va, ðû po jot bu ri nie kus, un iz tç lç al laþ tik vieg li at sau ca mâ pa no râ ma lep ni slien augð up Sv. Jç ka ba ka ted râ les, Do ma ka ted râ les un Sv. Pç te ra ka ted râ les tor òus. Tik­pat po pu lârs ir pir mais Rî gâ pa vai ro tais pil sç tas skats, kas ta pis 1612. ga dâ un sais tîts ar sla ve no Ni ko lau sa Mol lî na spies tu vi. Va ra gre bums râ da ro sî gu un dar bî gu dzî vi pil sç tâ pie lik teò upes – ar tir dznie cî bas ku ìiem,

Vai Rî ga jau ga ta va?

Hansa Johana Hâzentçtera (ap 1517–1586) zîmçjums pirms 1547, kokgriezums ap 1550 Attçls no LMA IC fondiem

In grî da Bu râ ne

2014/290 ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

no cie ti nâ ju miem, âr pil sç tas ska tiem, Pâr dau­ga vas ma za jiem zvej nie ku na mi òiem un da þâ du kâr tu ie dzî vo tâ jiem. Var teikt, ka abas gra fi kas uz mû þu mû þiem ie di bi nâ ju ðas no teik tu tra dî ci­ju Rî gas tç la at pa zîs ta mî bâ.

Kat ram no mums ir sa va Rî ga ar bçr nî bas pa­gal miem, sko las un stu di ju ga du çkâm, ar pir mo skûp stu pie Vçr maò dâr za lau vâm vai Vec rî gas bru ìç ta jâs ie li òâs, ar tir gus pa vil jo niem vai pu­íu pâr de vç jâm ie lu stû ros, ar jû gen da grez nî bu vai Brîv da bas mu ze ja ze mo, itin kâ ne ci lo bûv ju pa ma tî gu mu, ar Mas kaè kas, Iman tas, Zo li tû des, Pïav nie ku, Bol de râ jas vai ci tu gu ïam ra jo nu skar­bu mu un at ðíi rî go dzî ves rit mu, ar... Jâ, kat ram sa va un vi siem ko pî ga. Tâ pat kâ mâk sli nie kiem vi òu dar bos – tik at ðíi rî gos un vien lai kus gro di sa vî tos mî les tî bâ un pro fe si onâ la jâ meis ta rî bâ.

Îpa ði ba gâ tî gi tas vç ro jams glez nie cî bâ, ku râ Rî gas tçls vis bie þâk no la sâms di vç jâ dâ pie ejâ – aina vis ka jâ un þan ris ka jâ. Bet ne jau tam ir bû­tis kâ kâ no zî me; gal ve nais ir mâk sli nie ka at tiek­sme, no ska òa, in di vi du âlais re dzç jums, pa le tes pie sâ ti nâ jums. Ðâ dâ lû ko ju mâ Rî ga dau dzi nâ ta un at klâ ta vis pla ðâ ka jâ gam mâ un daudz vei dî­bâ. Pat kriet ni ap jo mî ga iz de vu ma lap pu ðu skaits ne bû tu pie tie kams, lai iz cel tu vi su, kas ir ba gâ­ti nâ jis ska tî ju mu uz mû su gal vas pil sç tu. Kon­râ da Ubâ na Ir be nes ie la, Hil das Vî kas Íîp sa las ro man ti ka, Edu ar da Kal ni òa plos tnie ki, Purv­cie ma tâ les, Ar vî da Eg les til tu bû vç ða na, Âr ija Skri des Mer íe ïa ie la, Val da Kal nro zes iz teik­smî gie pils at spî du mi Dau ga vas ûde òos, Os ka­ra No rî ða Mîl grâ vis, Ni ko la ja Kû lai òa Kon ven ta sç ta, Alek san dra Zvied ra An dre jos ta, Kâr ïa Pa­de ga doks, Rû dol fa Piò òa Pç ter baz nî cas tor nis, Ed ga ra Il tne ra Klî ver sa la, Hen ri ja Klç ba ha Vçr­ma nes dârzs, Jâ òa An ma òa Vec rî ga, Jâ òa Brek­tes se nâs no lik ta vas un vçl, un vçl... Tâ vien ðíiet, ka nav tâ das pil sç tas vie tas, çkas, kop ska ta, kas ne bû tu at ra dis sa vu ri si nâ ju mu, at spo gu ïo ju mu lat vie ðu glez nie cî bâ. Gan drîz dro ði var ap gal vot, ka, tâ pat kâ kat ram rî dzi nie kam ir sa vas ie las, pa ku râm do ties ik die nas gai tâs, tâ arî katrs cil vçks, kurð ne daudz in te re sç jies par lat vie ðu glez nie cî bu vai gra fi ku, va rç tu iz vei dot sa vu past aigas marð ru tu Rî gas mâk slas dar bu un pie mi nek ïu pa sau lç.

Þur nâ la la sî tâ jiem ðo reiz pie dâ vâ ju vie nu no sa vâm ie mî ïo ta jâm past aigu ta kâm, kas dod ie spç ju ska tît Rî gu, kâ da tâ at klâ ju sies mû su iz ci lâ ko mâk sli nie ku acîm un otas rak stam. Pro tams, ka cit kâr tç jâs no ska­òâs, pâr do mâs, iz jû tâs tâ va rç tu bût pa vi sam ci ta aina – ci ti glez no tâ ji, ar at ðíi rî giem mâk sli nie cis kiem pa­òç mie niem tver tas ie las vai pil sç tai rak stu rî gâs, hres to mâ tis kâs cel tnes.

Ma na past aiga pa Rî gas un glez nie cî bas ta kâm sâ kas gal vas pil sç tas sir dî – Râts lau ku mâ pie Ro lan da sta tu jas, kas lep ni sle jas Meln gal vju na ma priekð â. Ðo ainu 1939. ga dâ uz glez no ja Lu dolfs Li berts (1895–1959), kurð ar sa vâm ag rî na jâm Tor òkal na aina vâm, ar pil sç tas ka nâ la por tre tç ju miem, ar trîs des mi ta jos ga dos un pç câk trim­dâ ta pu ða jiem bul vâ ru lo ka, Mâ ras baz nî cas, Zvied ru vâr tu, no sû bç ju ðu na mi òu at aino ju miem uz ska tâms par vie nu no no zî mî gâ ka jiem Rî gas tç la vei do tâ jiem glez nie cî bâ. Pats mâk sli nieks uz ska tî ja, ka la bi glez not no zî mç brî vi un vieg li glez not. Un tas vi òa dar bos nu dien sa ska tâms, sa jû tams. Ener ìis kais un vi tâ lais otas raksts uz bur to pçr ïai nas gais mas viz mu, to vib rç jo ðo at mo sfç ru, kas pie mît ti kai Li ber tam un pa da ra vi òa mâk slu sa vâ zi òâ ne at kâr to ja mu. Ie spç jams, ðo dar bu iz vç lç jos ne ti kai mâk sli nie cis ko kva li tâ ðu, bet arî sa tu ris kâs jç gas dçï. Meln­gal vju nams – gan ka râ sa grau tais, gan at jau no tais – al laþ bi jis viens no Rî gas sim bo liem. Pað laik tas kïu vis par Lat vi jas Re pub li kas pre zi den ta mâj vie tu, tâ tad no sa cî ti – par vi sas Lat vi jas re pre zen tâ ci jas cen tru. Do mâ ju, ka vien mçr jâ at ce ras vâr di, kas la sâ mi sais tî bâ ar na ma vçs tu ri: “Ja man kâd reiz sa grût bûs, ma ni at kal ce liet jûs!” Ðis no vç lç jums at tie ci nâms uz Rî gas kul tû ras man to ju mu ko pu mâ – in te re se par se nat ni ra da nâ kot ni.

No Râts lau ku ma iz eju Dau gav ma lâ, lai ar Le o Svem pa (1897–1975) meis ta ra ska tie nu pa lû ko tos uz Rî gas pa no râ mu, kâ da tâ at klâ jas tiem, ku ri pâr Dau ga vas til tiem do das uz pil sç tas cen tra pus i. Pil sç tas la bâ kras­ta pa no râ ma jau iz se nis kïu vu si par vie nu no Rî gas sim bo liem, vi zît kar tçm. Rak stu rî go krast ma las ap bû vi ar baz nî cas tor òu do mi nan tçm Le o Svemps glez no jis vai râk kârt. Pir mo rei zi ðis mo tîvs ta pa 1935. ga dâ, bet

Ludolfs Liberts (1895 –1959) "Melngalvju nams ar Rolandu'', a/e1939Attçls no LMA IC fondiem

2014/2 91ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

pa zîs ta mâ kie, iz teik smç svai gâ kie dar bi, ku ros meis tars, sin te zç jot aina­vas glez nie cî bai bû tis ko, pa nâ cis lie lâ­ku vis pâ ri nâ ju mu, glez no ti pa gâ ju ðâ gad sim ta seð des mi ta jos ga dos. Tâ ir dzî ves prie cî ga glez nie cî ba. Meis tars ir at zî ta au to ri tâ te, Mâk slas aka dç­mi jas rek tors, aiz râ vies ar vec meis ta­ru stu di jâm, îpa ði fran èu glez nie cî bu. Kaut arî ik die na ar dau dza jiem sa reþ­ìî ta jiem pie nâ ku miem ne vien mçr ir daiï ra di ro si no ða, to mçr Le o Svemps sa vus prin ci pus ne pâr kâpj ne dzî vç, ne mâk slâ. Tie ir ðarms, ele gan ce, spçks krâ sai nî bâ jeb ðu, kâ pats reiz tei cis, “ak cen tç ti mek lç ju mi mâk slâ, kas pa nâk aiz rau jo ðu jû tu svai gu mu un in ter pre tâ ci jas sav da bî gu mu”. Tas vi òam, nu dien, iz de vâs – kâ dzî vç, tâ uz audek la.

Pa Bîs ka pa gâ ti ga râm Her de ra lau­ku mam un Do ma baz nî cai at grie þos vec pil sç tâ, lai ar In du ïa Za ri òa (1929 – 1997) iz tç li un ro man tis ko stî gu ie­lû ko tos se no rî dzi nie ku tir gus die nâ.

Meis tars, kurð daudz mâ cî jâs no sa va Sko lo tâ ja Le o Svem pa, al laþ tie câs pçc tâs at brî vo tî bas si þe tos un krâ sas klâ jie nâ, kas pie mît vec meis ta riem un lie lo glez no tâ ju tau tu – itâ lie ðu, fran èu, beï ìu, spâ òu di þa jiem mâk sli nie­kiem. In du ïa Za ri òa mâk slâ tik pat kâ ne at ra dî siet aina vu, ku râ ne bû tu ie glez no ti cil vç ki vai kâ di klu sâs da bas priekð me ti. Vi òa dar bi ie zî mî gi ar no ti ku mu, stâs tu vai dze jas ro si nâ tu te ma ti ku, bet vi si zvej nie ki, strçl nie ki, augst ma òi, Pa uïuks, El Gre ko, pats mâk sli nieks stu di jâs al laþ at ro das kon krç tâ vi dç – pie Do ma baz nî cas, pie Ope ras, Ar kâ di jâ, uz ka nâ la til ti òa vai kur ci tur Rî gâ, kas vi òam bi ja ïo ti mî ïa. Viòð ne vai rî jâs no tâ liem brau­cie niem (“ce ïo ju mos aiz vien ie rau gu to, cik dzim te ne skais ta”), lab prât de vâs uz pa sau les mu ze jiem, ti kâs ar vçl ne ie pa zî tâm per so nî bâm un vi su to da rî ja ar lie lu azar tu, itin kâ di na mis ki, past ozi klâ jot krâ su sa vos eks pre­sî va jos trie pie nos. Reiz viòð ðâ di pa skaid ro ja tç mas iz vç li: “Pil sç tas aina vu es mî lu. To es glez no ju kâ vi di, ku râ dzî vo, strâ dâ, cieð un prie câ jas man tu vi cil vç ki – ma nu por tre tu pro to ti pi.”

Mâk slas aka dç mi jas rek to ra un pe­da go ga In du ïa Za ri òa at bal stî tâ un vi s­ aug stâk vçr tç tâ audzçk òa Ju ra Bak­lâ na (1947–1989) glez nie cî bâ at klâ jas pa vi sam ci ta – jaun â Rî ga, kaut arî vi òa gal ve nais iz teik smes lî dzek lis ir krâ sa, to nâ lâs at tie cî bas, mel ni zi lo plak òu pre tnos ta tî jums. Kâ das slçp tas il gas, vien tu lî ba, kas tî ðu ra jo nu at sve­ði nâ tî ba ir ie ko dç ta Þa òa, kâ vi òu sau­ca drau gi, bal to ku ìu esî bâ An dre jos­tâ, lid ma ðî nâs Spil ves pïa vâs, va sa ras vai svçt die nas mie ra stun dâs Gai ïe ze­râ. Vi òa nek ro lo gâ rak stî ju, ka pçc Ju­ra Bak lâ na nâ ves lat vie ðu glez nie cî bas kop ai nâ “...robs pa liek. Tâ pat kâ pa li­cis pçc Ka zâ ka, Mat ve ja, Gros val da, Pa de ga, No rî ða. [..] Ju ri Bak lâ nu dro ði un bez pâr spî lç ju miem var dç vçt par vie nu no spil gtâ ka jiem 20. gad sim ta lat vie ðu pil sç tai na vas glez no tâ jiem”. Pats mâk sli nieks gan kâ dâ in ter vi jâ iz tei cies: “Vi su mû þu es mu no dzî vo jis pil sç tâ, ta èu, ja esam at klâ ti, es to pat ne cie ðu. Sa kiet, vai tad ir ie spç jams va sa râ uz tu rç ties Rî gâ? Ðî bur zma, ðî jez ga, pu tek ïi, dû mi! Ir tais nî ba

Indulis Zariòð (1929–1997) "Lielâ zivs'', k/e, 68,5 X 84,51979Attçls no LMA IC fondiem

Leo Svemps (1897 –1975) "Rîga'', a/e1964Attçls no LMA IC fondiem

2014/292 ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

vi siem tiem sprie du miem par ur ba ni­zâ ci jas ne cil vç cî bu, pat anti hu mâ nis­mu, ta èu gad sim tiem il gi cil vç ki to mçr tur pul cç jas. Cik pa audþu jau sa vu mû­þu no dzî vo ju ðas pil sç tâ! Pil sç ta to mçr ir tâds ne ar ko ne aiz stâ jams kul tû ras centrs.” Tâ ru nâ Ju ra Bak lâ na prâts, bet mî les tî ba, pa tie su ma rau dze, ar kâ du viòð, ne no glu di not pre tru nas, vei do ja sa vu Rî gas ie mû þi nâ ju mu, pa­ver un sa gla bâ nâ ka mî bai uni kâ la re­dzç ju ma un meis ta rî bas at klâs mes 20. gad sim ta no ga lç.

Viens no spil gtâ ka jiem un meis ta rî­gâ ka jiem sa vas pa audzes glez no tâ jiem Pa ulis Pos taþs (dz. 1976) Rî gas tel pas glez no ju mâ arî kâr to plak nç ìeo met­ri zç tus mâ ju si lu etus, vis bie þâk lai þot ska tu pâr i jum tu ko rçm. Vi òa pil sç tai­na vas ir bez da bas un cil vç ku klât bût­nes, vien tuk ðâs un ak li mel nâs lo gu acis rau gâs uz ska tî tâ ju, it kâ at gâ di­not, cik tra ìis ka un vien tu lî ga ir dzî ve, ja to ne pie pil da bçr nu èa las, sie vie tes skais tums, da bas zie dç ða na. Sais tî bâ ar Pa uïa Pos ta þa glez nie cî bu var ru nât par ap stâk ïu, no zîm ju, pie re dzes, do tu­mu, ie spç ju, li kum sa ka rî bu ko pu mu, kas no sa ka vi òa îpa ðo vie tu laik me tî ga jâ lat vie ðu glez nie cî bâ un, va rç tu jau arî teikt, mûs die nu lat vie ðu mâk slas vçs tu rç. Ta èu no vi sa, kas vei do vi òa per so nî bu un tâs at spul gu uz audek la, kar to na, pa pî ra, ðo reiz iz cel ðu ti kai vie nu ie zî mi. Tas ir mâk sli nie ka ener ìç tis kais lauks. To Pa ulis Pos taþs vei do, at tî ra, uz lâ dç pats ar sa vu dzî ves­vei du un at tiek smi pret pa sau li, mâk slu. Ðis lauks ir tik su ve rçns, ka ar sa vu tî rî bu, skais tu mu un pa tie sî bas ap jç­gu mu tiek ie ko dçts glez nie cis ka jâs virs mâs. Kat râ zi òâ vi òa pað rei zç jâ va rç ða na un skats tâ lçs, de be sîs, îs te nî bas mek lç ju mos, so la vçl daudz at klâs mju nâ ka mî bâ un vçr tî bu 21. gad sim ta glez nie cî bas iz prat nç.

Juris Baklâns (1947–1989) “vasara’’, a/e, 110 X 1401987Attçls no LMA IC fondiem

Paulis Postaþs (1976) “Jumti’’, a/e, metâls, 38 X 702005 Attçls no LMA IC fondiem

Tâ dç jâ di nâ kas at zît, ka lat vie ðu glez nie cî ba ir “ga ta va” kon krç tos dar bos, bet sa vâ at tîs tî bâ, meis ta ru rok rak stos, sa ka rî bâs, tâ lâk vir zî bâ pla ðu mâ un dzi ïu mâ tâ, glu þi kâ Rî ga, ce ïa ma un pil nî go ja ma, no jaun a at klâ ja ma ik die nâ. E&P

2014/2 93ENERÌIJA UN PASAULE

Rîga – 2014. gada Eiropas kultûras galavaspilsçta

SI at va si nâ tâs mçr vie nî bas ir ðâ das:

Nr.p.k. Lielums

Mçrvienîba Izteiksmenosaukums simbols SI pamatvienîbâs

1. Temperatûra Celsija grâds °C2. Plaknes leòíis radiâns rad m ≈ m­1

3. Telpiskais leòíis steradiâns sr m2 ≈ m­2

4. Frekvence hercs Hz s­1

5. Spçks òûtons N m ≈ kg ≈ s­2

6. Spiediens paskâls Pa m­1≈ kg ≈ s­2

7. Enerìija, darbs, siltuma daudzums dþouls J m2 ≈ kg ≈ s­2

8. Jauda, starojuma plûsma vats W m2 ≈ kg ≈ s­3

9. Elektrîbas daudzums, elektriskais lâdiòð kulons C s ≈ A

10. Elektriskais potenciâls, potenciâlu starpîba (spriegums), elektrodzinçjspçks volts V m2 ≈ kg ≈ s­3≈ A­1

11. Elektriskâ pretestîba oms Ω m2 ≈ kg ≈ s­3 ≈ A­2

12. Elektrovadîtspçja sîmenss S m2 ≈ kg­1 ≈ s3 ≈ A2

13. Elektriskâ kapacitâte farads F m­2 ≈ kg­1 ≈ s4 ≈ A2

14. Magnçtiskâ plûsma vçbers Wb m2 ≈ kg ≈ s­2 ≈ A­1

15. Magnçtiskâs plûsmas blîvums tesla T kg ≈ s­2 ≈ A­1

16. Induktivitâte henrijs H m2 ≈ kg ≈ s­2 ≈ A­2

17. Gaismas plûsma lûmens lm cd18. Apgaismojums lukss lx m­2 ≈ cd19. Radioaktivitâte (jonizçjoðais starojums) bekerels Bq s­1

20. Absorbçtâ doza, kerma, absorbçtâs dozas râdîtâjs grejs Gy m2 ≈ s­2

21. Ekvivalentâ doza zîverts Sv m2 ≈ s­2

22. Katalîtiskâ aktivitâte katals kat mol ≈ s­1

Saei ma ir pie òç mu si un Valsts pre zi dents 1997. ga da 11. mar tâ iz slu di nâ jis li ku mu Par mç rî ju mu vie no tî bu (http://likumi.lv/doc.php?id=42562). Ðâ Li ku ma mçr íis ir no dro ði nât mç rî ju mu vie no tî bu Lat vi jas Re pub li kâ (LR), lai aiz sar gâ tu cil vç ka dzî vî bu un ve se lî bu, vi di un pa tç rç tâ ju no ne pre cî zu un

ne pa rei zu mç rî ju mu ne ga tî va jâm se kâm un vei ci nâ tu valsts eko no mi kas un starp tau tis kâs sa dar bî bas at tîs tî bu. Sa ska òâ ar Li ku ma 3. pan ta ot ro da ïu 2010. ga da 23. mar tâ ir iz do ti MK no tei ku mi Nr. 273 Mçr vie nî bu no tei ku mi (http://likumi.lv/doc.php?id=207121). Ðie No tei ku mi no sa ka LR lie to ja mo mçr vie nî bu, tai skai tâ at se við íos mç rî ju mu vei dos bû tis ku bez di men si ju rak stur lie lu mu un ko efi cien tu, no sau ku mus un rak stî bu, kâ arî pa pil du râ dî tâ ju lie to ða nu. Starp tau tis kâs mçr vie nî bu sis tç mas (SI) pa mat mçr vie nî bas ti ka ap lû ko tas ie priek ðç jâ E&P nu mu râ (2014, Nr. 1 (84)).

Lat vi jas li kum do ða na par mç rî ju miem

2014/294 ENERÌIJA UN PASAULE

enerìçtiíu ABC

A Vi sion of the Euro pean Natu ral Gas Sec tor De vel op ment as Out lined in ENT SOG’s Ten Year Net work De vel op ment Plan 2013–2022, Part 2

The Euro pean Net work of Trans mis sion Sys­tem Op era tors for Gas (ENT SOG) is an as so cia­tion of Europe’s trans mis sion sys tem op era tors (TSOs) cre ated on De cem ber 1, 2009 by 31 TSOs from 21 Euro pean coun tries. The crea tion of ENT SOG was ini ti ated by adop tion of the Euro­pean Un ion 3rd leg is la tive pack age on the gas and elec tric ity mar kets. It aims to pro mote the com ple tion and cross­bor der trade for gas on the Euro pean in ter nal mar ket, and de vel op ment of the Euro pean natu ral gas trans mis sion net­work.

Ac cord ing to the regu la tion of the 3rd en ergy pack age, ENT SOG is re quired to de velop an EU­wide ten year gas net work de vel op ment plan.

The role of ENT SOG is also to fa cili tate and en hance co op era tion be tween na tional gas trans mis sion sys tem op era tors across Europe in or der to en sure the de vel op ment of a pan­Euro­pean trans mis sion sys tem in line with Euro pean Un ion en ergy goals.

The cur rent ar ti cle is pro vid ing gen eral in for­ma tion on ENT SOG with re gards to its ex pand­ing na ture which has gained a very pre cise out­lines in its re cent po liti cal plan ning docu ments, pub lished in fall this year – Ten Year Net work De vel op ment Plan 2013–2022.

Light ning Pro tec tion Zone for Build ings and its Es ti ma tion Meth od ol ogyKey words: light ning, light ning pro tec tion, light ning con duc tor, light ning pro tec tion zone

This ar ti cle dis cusses the main is sues of build ing pro tec tion against di rect light ning strikes. Stated physi cal na ture of elec tro­geo­met ric model (EGM) which is used to de ter mine the pro tec tion zone of air ter mi nal. Ar ti cle fo­cuses on the analy sis of three ma jor, stan dard es tab lished, pro tec tion meth ods: pro tec tive an­gle method, mesh method and roll ing sphere method. Also pro vides over view of some non­stan dard meth ods (early streamer emis sion (ESE) air ter mi nals, col lec tion sur face method, col lec tion vol ume method and el lip tic model), which find ap pli ca tion in some for eign coun tries. Ar ti cle con tains 17 im ages and ref er ences to 15 in for ma tion sources.

In tro duc tion of the Euro pean Par lia ment and Coun cil Di rec tive on En ergy Ef fi ciency 2012/27/ES

The pub li ca tion pro vides in for ma tion about im ple men ta tion of the Euro pean Par lia ment and Coun cil Di rec tive on en ergy ef fi ciency 2012/27/ES in Lat via. Di verse graphi cal in for ma tion of the ar ti cle pro vides in sight into the Euro pean

Un ion Mem ber States’ en ergy bench mark ing. Thor oughly plan ning of en ergy ef fi ciency en­hanc ing meas ures is very im por tant for achiev­ing sav ings of pri mary en ergy with the great est re turn on in vest ment. Lat vian most prom i­ s ing ar eas of long­term sav ings are heat ing and trans por ta tion. As to the elec tric ity sec tor, cli ents can be of fered to use de vices with high en ergy ef fi ciency.

An old song in a new key or a brief in sight into the three cen tu ries long ex peri ence of the Lat vian elec tri cal power en gi neer ing, Part 3

The state of Lat via was founded on 18 No­vem ber 1918. En sur ing the na tional se cu rity and sup plies to peo ple were the pri mary tasks of the new Pro vi sional Gov ern ment. In sum­mer of 1919 the Pro vi sional Gov ern ment also started deal ing with the is sues of the na tional econ omy. The Elec tri fi ca tion Pro gramme of Lat­via for 1930–1950 was de vel oped in 1927. The de vel op ment of hy dro power was set as the pri­or ity in Lat via and sup port was also pro vided for the de vel op ment of power gen era tion at ther­mal power plants in Riga, Liepâja, Dau gavpils, Jel gava, Valm iera, Valka and other towns and cit ies. The de vel op ment of the Lat vian elec tri­fi ca tion was also en cour aged by the state loans to mu nici pali ties for up grad ing of power plants and power grids and con struc tion of new power grids. 62 power plants with the to tal ca pac ity of 25–27 MW were op er at ing in Lat via in 1926 and gen er ated 68.5 mil lion kWh of power. The first dec ade of the Lat vian state was con cluded with op ti mis tic in di ces of the en ergy in dus try. The ba sis for suc cess ful de vel op ment of the in dus­try was cre ated and Lat via be came the lead ing Bal tic coun try as re gards use and gen era tion of elec tric power.

Trends of En ergy Mar ket

On February 26 the con fe ren ce Trends of Energy Mar ket to ok pla ce at Ma ri tim Park Ho tel Ri ga, and it was de di ca ted to the fi nal li be ra li­za ti on step of the Lat vi an elec tric energy mar­ket. The aim of the con fe ren ce was to pro vi de op ti mal co ve ra ge of dif fe rent electricity mar ket re la ted to pics, with par ti cu lar re gard to a ran ge of electricity tra ding op ti ons avai lab le for every ho use hold electricity con su mer in Lat vi a.

Al tho ugh it was or ga ni zed just a month be fo­re the po li ti cal de ci si on was ma de to pos tpo ne full electricity mar ket ope ning in our country, a review of ac tu al pro ces ses lin ked to elec tric energy pri ce de re gu la ti on was not im pac ted by this fact. In the con fe ren ce dif fe rent to pics re­gar ding electricity mar ket li be ra li za ti on and chal len ges of mandatory ho use hold in vol ve ment in the mar ket were reviewed. Following to pics were in the spot light of the con fe ren ce de le ga­tes and par ti ci pants: pro blems in exchange of in for ma ti on between con su mers and electricity re tai lers; chal len ges of im pro ve ment of mar ket

2014/2

summary

95ENERÌIJA UN PASAULE

Европейский сектор природного газа – взгляд с позиций Десятилетнего плана по развитию газовой инфраструктуры 2013 – 2022 ENTSOG, часть 2

Европейская ассоциация системных опе- раторов (СО) по транспортировке природного газа (ENTSOG) была создана 1 декабря 2009 года при участии 31 СО по транспортировке природного газа из 21 европейского государства. Создание ассоциации было обусловлено принятием 3-го законодательного пакета ЕС по энергетике (по дерегуляции рынка природного газа и электроэнергии). Целью же создания данной организации послужило желание СО по транспортировке природного газа создать единую правовую и регуляционную среду для полной и как можно скорейшей интеграции всего фрагментированного рынка природного газа ЕС.

В соответствии с предписаниями 3-го законодательного пакета ЕС по энергетике, ENTSOG так же вырабатывает десятилетний план по развитию, расширению и дальнейшей интеграции сектора природного газа ЕС. ENTSOG играет важную роль в координации работы национальных СО по транспортировке газа по всей Европе, и создании пан-Европейской системы транспортировки газовых ресурсов.

Защитная зона молниеотвода зданий и методика ее расчета Ключевые слова: молния, молниезащита, молниеотвод, защитная зона

В этой статье рассмотрены главные вопросы защиты зданий от прямых ударов молнии. Изложена физическая сущность электрогеометрической модели, используемой для определения защитной зоны молниеприемника. Основное внимание уделено анализу трех основных, установленных стандартом, методов расчета молниезащиты зданий: методу защитного угла, методу защитной сетки и шаровому методу (методу катящейся сферы). Кроме того приведен обзор ряда внестандартных методов расчета молниезашиты (метода активной молниезащиты, метода молниеприемной поверхности, метода молниепримного объема, эллиптического метода), находящих применение в некоторых зарубежных странах. Статья содержит 17 рисунков и перечень 15 источников использованной информации.

О внедрении Директивы Европейского Совета и Парламента по энергоэффективности 2012/27/ES

Статья содержит информацию о внедрении в Латвии Директивы Европейского Совета и Парламента по вопросам энергоэффективности

liquidity both in Lat vi a and the Bal tic re gi on; explanation of fre e electricity mar ket fun cti­oning; review of the Bal tic elec tric energy mar­ket pro ces ses sin ce ope ning of the Lat vi an bid­ding zo ne and fi na li za ti on of the Bal tic in teg­ra ti on in to the Bal tic – No rdic elec tric energy exchange Nord Po ol Spot.

The Co re of the Energy Sec tor in Sweden – Fre e Mar ket and the usa ge of the Gre en Energy

Lat vi a and Sweden are ne ig hbo ring co un­tries, where energy re la ted is su es – especially energy sustainability, re duc ti on of sha re of fos sil fu els in fi nal energy con sum pti on, and extensive de ve lop ment of renewable energy so ur ces, are among top po li ti cal pri ori ties. In Sweden however, one of the se is su es obviously pre vail – it is well de ve lo ped, di ver se and bulk renewable energy sec tor. At the sa me ti me, Swedish power industry is very energy con su ming and pro duc­ti on of elec tric and he at energy is car ried out in dif fe rent fa ci li ties – nuc le ar, bi omass fi red, mix fu el, waste rep ro ces sing and ot her power plants. Al so Sweden is a country with optimally de ve­lo ped elec tric energy mar ket, and it is set ting a to ne for cre ati on of sus tai nab le and ef fi cient energy sec tor framework in the Eu ro pe an Uni­on. Cur rent is su e of the ma ga zi ne Ener ìi ja un Pa sau le in clu des an interview with the Am bas­sa dor of Sweden to Lat vi a Hen rik Lan der holm, who sha res his views on ac tu al energy is su es of his country in the Bal tic – No rdic co ope ra ti on context.

The Po liti cal Frame work of De vel op ment of the Lat vian En ergy Keeps Pace with the Time, or What We Ex pect from the Lat vian En ergy Guide lines 2014–2020, Part 1

Gui de li nes of the Lat vi an energy sec tor de ve­lop ment for 2016–2020 is one of the key po li ti cal plan ning do cu ments ref lec ting cur rent si tu ati­on in the Lat vi an power industry and out li ning main trends in its de ve lop ment in the me di um term. As the year 2020 is quite sig ni fi cant for EU energy policy framework (in as pect of 20­20­20 strategy), it’s re­sha ping has di rect im pact to the Lat vi an energy policy in fields of energy in­fras truc tu re, ba se lo ad ge ne ra ti on and renewable energy as well. Al so Gui de li nes directly ref lect cor re la ti on between EU energy policy trends and the na ti onal energy strategy and pri ori ties, set exclusively for Lat vi a and the Bal tic re gi on. Pre vi ous ver si on of this do cu ment was cre ated for 2007–2016, but fast chan ges in the Lat vi an and Eu ro pe an energy con jun ctu re (such as full electricity mar ket li be ra li za ti on in the Bal tics, ini ti ati ves to cre ate com mon, fully in teg ra ted cross­bor der electricity tra de system in the EU, stu dies on pos sib le de­synchronization of the Bal tic elec tric energy grid with Rus si a and Be­la rus etc.) in last two years ur ged the necessity to up da te this do cu ment two years be fo re the ac­tu al term.

2014/296 ENERÌIJA UN PASAULE

àííîòàöèè

2012/27/ES. Разнообразная графическая информация дает представление о показателях сравнительного анализа энергетического сектора государств членов Европейского союза. Планирование мер повышения энергоэффективности имеет большое значение для достижения экономии первичных энергоресурсов с наибольшей отдачей от инвестиций. Наиболее перспективными областями долговременного энергосбережения в Латвии являются отопление и транспорт, а потребителям электроэнергии следует предложить шире использовать энергоэффективные приборы и устройства.

Новые звуки старинной песни или краткий обзор истории трехвекового опыта латвийской электроэнергетики, часть 3

18 ноября 1918 года была провозглашена независимость Латвийского государства. Первоочередными задачами Временного правительства являлись обеспечение безопасности страны и снабжение населения. Временное правительство занималось также вопросами развития народного хозяйства. В 1927 году была разработана программа электрификации Латвии на 1930–1950 годы. В качестве приоритетного направления было определено развитие в Латвии гидроэнергетики, а также было намечено дальнейшее развитие производства электроэнергии на теплоэлектростанциях Риги, Лиепаи, Даугавпилса, Елгавы, Валмиеры, Валки и других городов. Развитию электрификации в Латвии способствовали государственные займы самоуправлениям на модернизацию существующих электростанций и электросетей и на строительство новых. В 1926 году в Латвии работали 62 электростанции общей мощностью 25–27 MW, которые производили электроэнергию в объеме 68,5 миллионов kWh. Первое десятилетие Латвийского государства завершилось оптимистичными показателями, достигнутыми в энергетической отрасли. Был создан фундамент для успешного развития отрасли, и Латвия среди Прибалтийских стран заняла ведущее место по потреблению и производству электроэнергии.

Тенденции рынка энергии

26 февраля в отеле Maritim Park Hotel Riga состоялась конференция Тенденции рынка энергетики, главной темой которой была выдвинута полная и окончательная либерализация рынка электроэнергии в Латвии, которая до недавних пор ожидалась в начале апреля нынешнего года, но меньше чем за месяц до открытия рынка была отложена на довольно длительный срок – до 1 января 2015. Тем не менее, в ходе конференции были разьясняни многие вопросы связанные с полной отменой регулироваемого тарифа на электроэнергию для всех групп потребителей, включая частных потребителей, которые в

Латвии составляют количественно большую потребительскую группу – примерно 840 000, но по процентуальному потребленю электроэнергии «покрывают» лишь 25%. Во время конференции были разьяснены также следующие вопросы – функционирование свободного рынка электроэнергии и положение частного потребителя в нём, практическии аспекты влияния либерализации на частного потребителя, выбор поставщика электроэнергии и смена поставщика, а так же оптимальный выбор тарифного плана.

Ядро шведской политики энергетики – свободный рынок и использование „зеленой” энергии

Латвия и Швеция являются близкими соседями по балтийско – скандинавскому региону, а так же их приоритети в энергетике – как в практическом понимании, так и стратеческом смысле, довольно близки. Обе страны постепенно перестраивают и модернизируют свой энергетический сектор и заботятся о его региональной конкурентоспособности, а так же прилагает немало усилий для того, чтобы свободный рынок энергересурсов в балтийско – скандинавскому регионе из желаемой установки стал реальной категорией. О том, как развивается шведская энергетика – какие цели она себе ставит, к чему стремится и что поддерживает, а так же как Швеция видит развитие и углубление энергетических связей с Балтийскими странами, журнал E&P беседовал с чрезвычайным и полномочным послом Королевства Швеции в Латииской Pеспублике Генрихом Ландерхольмом.

Политическая оправа развития латвийской энергетики идёт в ногу со временем или что ожидаем от документа политической планировки латвийской энергетики на 2014–2020 год, часть 1

Руководящие указания латвийской энергетики на период с 2014 по 2020 год являются документом политического планирования, в котором сформулированны стратегические приоритеты развития энергетического сектора нашей страны. Этот документ разрабатывается на основе Латвийской энергетической стратегии до 2030 года, в которой очерчены основные направления латвийской энергетики на длительный период в секторах газоснабжения, электроэнергетики, возобновляемых источников энергии, топлива и рынка энергоресурсов. В данной серии статьей рассмотрены вопросы разработки и актуализации документа как с точки зрения планирования энергетической политики, так и со стороны практической применимости результатов планирования.

2014/2 97ENERÌIJA UN PASAULE

àííîòàöèè

6

7

10

14

18

24

28

33

36

40

43

48

52

54

56

59

66

74

80

84

90

94

6

7

10

14

18

24

28

33

36

40

43

48

52

54

56

59

66

74

80

84

90

94

Content

Riga – the European Capital of Culture 2014

World Energy Council Recommendations to the EU-Framework for Climate & Energy Policies 2030

European Parliament and Council Directive on Energy Efficiency 2012/27/ES implementation

The Political Framework of Development of the Latvian Energy Keeps Pace with the Time, or What We Expect from the Latvian Energy Guidelines 2014–2020, Part 1

Trends of Energy Market

On the Board Meeting of LEEA

On the Wind of the British Isles or the Best Place in Europe for the Wind Energy Development

The Eve of Changes of the Kaliningrad Energy Sector, Part 2

The integration program of double insulation wires in the distribution network of JSC “Sadales tîkls”. JSC “Sadales tîkls” carried out an experiment in Ziròu rural district of Saldus regional community

Baltic electricity producers’ competition with producers outside the European Union is becoming more unequal

In Three Hours Around the Earth: the Climate Centre Klimahaus in Bremerhaven

The Core of the Energy Sector in Sweden – Free Market and the Usage of the Green Energy

Security actual as always

A vision of the European Natural Gas Sector Development as Outlined in ENTSOG’s Ten – Year Network Development Plan 2013–2022, Part 2

The Regional LNG Terminal and its Role in the Natural Gas Supply System of the Baltics: a New Look

The challenges of Japan’s energy sector

Lightning Protection Zone for Buildings and its Estimation Methodology

An Old Song in a New Key or a Brief Insight into the Three Centuries’ Experience of the Latvian Electrical Power Engineering, Part 3

Confident Riga

Green decoration of Riga

Is Riga Ready yet?

Latvian legislation on measurement

Ñîäåðæàíèå

Рига – культурная столица Европы 2014 года

Рекомендации Мировово Энергетическово совета Европейской структуре ответственной за политику климата и энергетики до 2030 года

О внедрении Директивы Европейского Совета и Парламента по энергоэффективности 2012/27/ES Политическая оправа развития латвийской энергетики идёт в ногу со временем или что ожидаем от документа политической планировки латвийской энергетики на 2014-2020 год, часть 1

Тенденции рынка энергии

О заседании правления ЛАЭЭ

О ветре Британских островов или лучшее место в Европе для развития ветреной энергетики

Энергетика Калининграда в ожидании перемен, часть 2

Программа интеграции проводов с двойной изоляцией в электрических сетях АО «Sadales tīkls». Эксперимент, проведенный АО «Sadales tīkls» в волости Зирню Салдусского края

Конкуренция балтийских производителей электроэнергии с производителями за пределами Европейского Союза становится все более неравной За три часa вокруг светa: центр Klimahaus

Ядро шведской политики энергетики – свободный рынок и использование „зеленой” энергии

Всегда актуальная безопасность

Европейский сектор природного газа – взгляд с позиций Десятилетнего плана по развитию газовой инфраструктуры 2013 – 2022 ENTSOG, часть 2

С новым взглядом на региональный терминал СПГ и его роль в балтийской системе газоснабжения

Задачи, стоящие перед энергетикой Японии

Защитная зона молниеотводa зданий и методика ее расчета

Новые звуки старинной песни или краткий обзор истории трехвекового опыта латвийской электроэнергетики, часть 3

Рига полна самоуважения

Зеленый наряд Риги

Готова ли Рига?

Латвийское законодательство об измерениях

Ugunsdrošas sistēmas perfektai drošībaiOBO piedāvā praktiskas un pierādītas ugunsdrošas sistēmas visiem attiecīgajiem drošības mērķiem.

Tie izpilda visas prasības elektrisko iekārtu un infra-struktūras ugunsdrošībai – no dzīvojamām ēkām līdz pat rūpniecības kompleksiem.

Atklājiet OBO sistēmu pasauli internetā vai sazinieties tieši ar mums.

• Ugunsdrošas pārejas• Sistēmas evakuācijas ceļiem• Ugunsdrošie kabeļu kanāli• Kabeļu aizsardzības bandāžas• Funkciju nodrošinājuma sistēmas• Ugunsdroši stiprinājumi

OBO BETTERMANN Klientu servissTālr. 67802050 · E-pasts: obo@obo.lvwww.obo.lv

2014/298 ENERÌIJA UN PASAULE

summary

Ugunsdrošas sistēmas perfektai drošībaiOBO piedāvā praktiskas un pierādītas ugunsdrošas sistēmas visiem attiecīgajiem drošības mērķiem.

Tie izpilda visas prasības elektrisko iekārtu un infra-struktūras ugunsdrošībai – no dzīvojamām ēkām līdz pat rūpniecības kompleksiem.

Atklājiet OBO sistēmu pasauli internetā vai sazinieties tieši ar mums.

• Ugunsdrošas pārejas• Sistēmas evakuācijas ceļiem• Ugunsdrošie kabeļu kanāli• Kabeļu aizsardzības bandāžas• Funkciju nodrošinājuma sistēmas• Ugunsdroši stiprinājumi

OBO BETTERMANN Klientu servissTālr. 67802050 · E-pasts: obo@obo.lvwww.obo.lv