T.C.KÜLTÜR BAKANLIGI

Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü

18.ARAŞTIRMA SONUÇLARI

TOPLANTısı•

2.CILT

22-26 MAYIS 2000İZMİR

T.C. KÜLTÜR BAKANLIGI YAYıNLARıYayın No: 2530/2Analar ve Müreler Genel Müdürlüğü Yayınları

Yayın No: 78/2

YAYINA HAZıRLAYANLARKoray OLŞEN

Falıriye BAYRAMDr. Haydar DÖNMEZKemalettin ATAŞ

Neslilıan GÜDERNaime TOY

DİZGİ:

Meryem VYANIKER

ISBN: 975-17-2557-7 (Takım)

975- 17-2559-3ISSN: 1017-7663

Not: Bildiriler, sahiplerinden geldiği biçimde ve sunuş sırasına göreyayınlanmıştır.

KÜLTÜR BAKANLIGI MİLLı KÜTÜPHANE BASIMEVİANKARA - 2001

İçİNDEKİLER

Helmut BRÜCKNER, Marc MÜLLENHOFF, Levent UNCUPalaeogeographic Studies in the Büyük MenderesDeltaplain, 1999 1

Karl STROBEL, Cristoph GERBERFeldforschungen in Tavium 1999 Vorbericht 7

Hans LOHMANNSurvey in der Chora von Milet 1999 AbshluBpericht II

Bradley PARKER,Andrew CREEKMORE, Charles EASTONThe Upper Tigris Archaeological Research Project (Utarp):1999 Excavations at Boztepe and Surveys at Talavaş Tepe 23

Timothy MATNEYThird Preliminary Report on Survey at Ziyaret Tepe(DiyarbakırProvince): Subsurface Mapping, 1999 37

Nurettin YARDıMCı1999 Y ılı Harran Yüzey Araştırması Çalışmaları : 45

Fikri KULAKOGLUŞanlıuıfa M.Ö.l. binyıl Merkezleri Yüzey Araştırması 57

Claudia SAGONA, Antonio SAGONAAn Archaeological Survey of the Erzurum Plain, 1999 67

Alparslan CEYLAN1999 Y ılı Erzincan ve Erzurum Yüzey Araştırmaları 7 ı

Sachihiro OMURA1999Yılı İç Anadolu'da Yürütülen Yüzey Araştırmaları 83

A.Tuba ÖKSESivas İli 1999 Yüzey Araştırması 89

Tunç SİPAHİ, Tayfun YILDIRIM1999Yılı Çorum Yöresi Yüzey Araştırması 101

Engin B~KSAÇBalıkesir Ili, Ayvalık, Gömeç, Burhaniye, Edremit ve HavranIlçelerinde Pre- ve Protohistorik YerleşmelerYüzeyAraştırması 1999 113

Aynur ÖZFIR.AT1999 Yılı Muş Ili Yüzey Araştırması:Tunç ve Demir Çağları 123

Sevil GÜLÇUR .Aksaray, Nevşehir, Niğde Illeri 1999 Yüzey Araştırması : 141

Bakiye YÜKMEN .1999 Y ılı Adıyaman, Kahramanmaraş, Hatay, Kars IlleriYüzey Araştırınası 151

Turarı TAKAOGLU1999 Y ılı Kulaksızlar Mermer Atöıyesi Araştırması 157

Mustafa Sevinç GÖZE~ ..Kırşehir Kızılırmak Yayı Içinde Uç Hitit Yontusu ]69

Timothy P. HARRISON, Stephen BATlUKThe 1999 Amuq Valley Regional Project Survey 181

HasanBAHAR1998-1999YılıKonya-Karaman İııeri Yüzey Araştırmaları 187

Oktay BELLİ1999 Yılmda Doğu Anadolu Bölgesi'nde Urartu Baraj,Gölet ve Sulama KanallannınAraştırılması 205

Gustavo TRAVERSARI1999 Survey at Laodikeia ad Lycum 219

Cevat BAŞARAN,Ali Yalçın TAVUKÇUKuzey Troas-Pari on Yüzey Araştırması 1999 225

Levent Egemen VARDAR, Nalan AKYÜREK VARDARGalatia Bölgesi Kaleleri/YerleşmeleriYüzey Araştırması:Ankara ve Kırıkkale Illeri, 1999 237

Roger MATTHEWSProject Paphlagonia: Regional Survey in Çankırı and KarabükProvinces , 1999 249

Mustafa BÜYÜKKOLANCIAdada Antik Kenti 1999 Yılı Araştırmaları 257

Nicholas K. RAUHDağlık Kilikia Yüzey AraştırmaProjesi: 1998 ve 1999 Raporları 259

Metin AHUNBAY, Turgut SANERKaraman (Binbirkilise)-Silifke (Ayatekla-Mylai) Araştırmaları 273

Begümşen ERGENEKON ,The Role of Ethnoarchaeology in Archaeornetry with Examples FromÇatalhöyük (1998) Kerkenes (1995-97), Datça-Burgaz Excavationsand Cnidian (Datça) Ethnoarchaeology 1998-9~ 279

Robert L.VANN, Robert L. HOHLFELDER,Donald SULLIVANSurvey of Aperlae in Lycia the 1998 Season 285

ŞANLIURFA M.Ö.I. BiNYIL MERKEZLERi YÜZEYARAŞTIRMASI

Fikri KULAKOGLU*

Şanlıurfa ili sınırları içinde sürdürülmekte olan "Şanlıurfa M.Ö.ı. Binyıl Merkezleri"konulu yüzeyaraştırması, 28 Ekim-5 Kasım 1999 tarihleri arasında Şanlıurfa Ili sınırlarıiçinde qerçekleşthilmiştir". Şanlıurfa ve civarında gerçekleştirdiğimiz bu projeye verdik­leri destek için Anıtlar ve Müzeler Genel Müdür V. Sn. Kenan Yurttagül'e, Kazılar Şube­

si'ndeki uzmanlara ve Şanlıurfa Müzesi Müdürü Eyüp Bucak ile Kültür Bakanlığı tem­silcisi olarak heyetimize katılan Şanlıurfa Müzesi Arkeologu Hamza Güllüce'ye göster­dikleri kolaylık ve yardımlar için teşekkür ederim.

Ayrıca "Şanlıurfa M.Ö. ı. Binyıl ..Merkezleri" konulu yüzeyaraştırması projemiziparasalolarak destekleyen Ankara Universitesi Araştırma Fonu'na ve görevlilerineteşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.

Sistemli araştırmalar dışında bulunmuş, Şanlıurfa ve Arıkara Anadolu Medeniyet­leri Müzesi'nde korunan çok sayıdaki Şanlıurfa kökenli2 ve M.O. ı. binyılın ilk yarısına

tarihlenen tasvirli taş eserlerin kontekstlerini tespit etmek ve var olduğuna ilişkin du­yumlarını aldığımız başka heykeltraşlık eserlerini bilim dünyasına tanıtmak amacıyla

başlattığımız bu projenin 1999 yılı çalışmalarında, 1998 yılında tamamlanamayan bel­geleme işlemleri yapılmıştır

1. Mehmedihan-Aşağı Şeyek Köyü (Harita No: 1)Şanlıurfa Müzesi kayıtlarına göre, Şanlıurfa Müzesi tarafından satın alınmış ve

bugün müzede korunan iki kaidenin (Resim: 1, 2) bulunduğu iddia edilen bir yerleşim

yeridir (Resim: 3). Burası, tarafımızdan 1998 yılı yüzeyaraştırmasında da ziyaret edil­mişW

Aşağı ŞeyekiŞebek (yeni adı Sefalı), Şanlıurfa-Viranşehir karayolunun 39.km.sinde kuzeye dönen köy yolunun 500 m. doğusunda yer alan, yeni adı Dağyanı

olan bir köyün yaklaşık 3 km. kadar kuzeyinde ve yakın zamana kadar buraya bağlı birmezra olan bir yerleşimdir. Şanlıurfa Müzesi'nde korunmakta olan kaidelerden birisi,Mehmet Çiftçi'ye ait köy içindeki bir arsada ahır yapmak için kazılırken bulunmuştur

(Resim: 1). Geç Hitit sanatının "Assyrianizing" Dönemine ait olduğu anlaşılan bu eser100 cm. uzunluğunda, 95 cm. yüksekliğinde ve 85 cm. genişliğindedir. Uzerinde birheykelin yerleştirilmesi için 26 cm. genişliğinde, 44 cm. uzunluğunda ve 15-20 cm.derinliğinde bir oyuk vardır-.

DoçDr. Fikri KULAKOGLU, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Protohistorya ve Önasya ArkeolojisiAnabilim Dalı, Slhhiye-AnkaraITÜRKiYEYüzeyaraştırmasına benimle birlikte A.Ü. D.T.C.F. Arkeoloji Bölümü Araş.Gör, And Atasoy katılmıştır. Mesiektaşıma

gösterdiği dayanışma için teşekkür ederim.2 Kulaçoğlu, B., 1992, s. 133, No. 153; Ussishkin, D. 1975, s. 88, lev. 16/1; Orthmann W, 1971, s. 479; Yağcı, R., 1995,

lev. 19/d-e, 20/d; Özgüç, N., 1986, s. 197-200; Kulakoğlu, F., 1999, s. 169-1773 Kulakoğlu. F., 2000, s. 1-5.4 Kulakoğlu, F., 1999, s. 171-173.

57

Bu köyden çıkarılan ikinci kaidenin (Resim: 2) buluntu yeri ise belli değildir. Kireç­taşından yapılmış iki boğa biçimli bu kaide öncekinden daha kaba olarak işlenmiştir.

Başları kırılmış ve önde boğaların göğüslerinden itibaren düzleştirümiş bu kaide, 90 cm.uzunluğunda, 61 cm. yüksekliğinde ve 59 cm. genişliğindedir. Onceki kaidede olduğu

gibi bu kaidedeki boğalar beş ayaklı olarak gösterilmiştir.

1998 yılında yaptığımız araştırmalarda, köyün içinde yapılan araştırmalarda,

duvarlarda yeniden kullanılmış bir stel parçası (Resim: 4) görülmüştü. Bir duvarda yeni­den kullanılmış ve kireçtaşından yapılmış 70 cm. yüksekliğinde, 55 cm. genişliğinde ve40 cm. kalınlığındaki bu stel parçası çok aşınmıştır. Başlıksız, saçları ensede toplanmış

ve sakallı bir figür, sağ eli başının hizasına kalkık olarak tasvir edilmiştir.

Sadece etek kısmı korunmuş bir heykel parçası, bir duvarda ikinci kez kullanıl­

mıştır (Resim: 5). 52 cm. genişliğinde, korunmuş yüksekliği 35 cm. ve dar yüzü 36 cm.olan heykelin hafifçe bombeli ön yüzünde, ucu altta genişleyen ve üç rozetten oluşan

bir süsü bulunan bir kuşak görülmektedir. Arka yüzünde ise, tek sıralı bir rozet dizisininaltında eteğin kıvrımları seçilmektedir. Yan yüzde de, bir büyük rozetin altında üç rozetinoluşturduğu bir süslemeye sahip ve ucu alta doğru genişleyen bir kuşak (?) seçilmek­tedir. Bu heykel parçası yukarıda da belirttiğimiz gibi, Geç Assur Döneminde görülentanrı veya kralolan birinin heykeline ait olrnalıdıre. Bu heykel parçası Şanlıurfa Müze­si'ne nakledilmiştir.

Köyün ortasına doğru bir yerde, kaidenin bulunduğu ahırın hemen kuzeyinde,köylülerce kazılarakoluşturulan bir mekandaki duvarların in situ durumda olduğu görül­müştür (Resim: 6). Uzerinde kireçtaşından monoblok lento taşlarının bulunduğu görü­len kapıların birini oluşturan iri taşlardan en alttakinin kapı içine bakan yüzünde, bir bo­ğa kabartması kısmen fark edilmektedir (Resim: 7). Boğa kabartması, ölçülebildiği ka­darıyla, 75 cm. yüksekliğinde ve en azından 100 cm. genişliğinde bir blok üzerine ka­zınmıştır.

Köy girişinde ve köyetrafında duvar izleri (Resim: 8) vardır ve köyün ortasında

çok yoğun iskanın var olduğu, temel ve duvar kalıntılarından anlaşılmaktadır. Buradayapılan çalışmalarda, doğu-batı yönünde 180 m., kuzey-güney yönünde 210 m. olan veortalama 3.80 m. genişliğinde yaklaşık kare biçimli bir surun varlığı saptanmıştır

(Resim: 9).Bütün bu yapıların hangi döneme ait oldukları, burada yapılacak sondajlarla

tespit edilebileçektir. Ancak, bölgedeki yoğun Süryani Dönemi yapılarının incelemekteolduğumuz M.O. i. binyılın yapılarını tahrip ettiği de görülmektedir.

2. Hac/göz (Harita No: 2)Şanlıurfa Müzesi Müdürü Sayın Eyüp Bucak'ın bize bildirdiği duyum üzerine

1998 yılı araştırmalarında, Siverek Ilçesi, Karakeçi Nahiyesi, Hacıgöz Köyü sınırları

içinde taslak halinde bir aslan heykeH tespit etmiştik (Resim: 10). 1998 yılı çalışma­

larında çalışma koşullarının yetersizliği yüzünden, eser üzerindeki çalışmalar ancak buyıl tamamlanabilmiştir.

Karakeçi'yi Siverek'e bağlayan eski yolun 20. km.sinde yer alan ve 7 haneli kü­çük bir köyolan Hacıgöz Köyü'nün 1 km. güneyinde, arazideki bazalt blokları arasında,

düzeltilmiş iri bazalt bloklarla örülmüş bir yapı (Resim: 11) ve bu yapının yaklaşık 100m. kadar güneyinde 310 cm. uzunluğunda, 226 cm. yüksekliğinde ve işlenmemiş anablok üzerinde 54 cm. ölçülerinde bir aslan heykeli taslağı keşfedilmiştir (Resim: 10).

Aslan taslağının hemen yakınındaki taşla örülmüş yapının ve köy içindeki ben­zer iki yapının (Resim: 12) içinden, köylülerin ifadelerine göre iskelet/kemik kalıntıları

çıkarılmıştır. Bu yapıların da bölgedeki yoğun Süryani Dönemi kalıntılarından olduğu;

bunların birer mezar yapısı olduğu düşünülmektedir.

5 Strommenger, E., 1970.

58

3. Siverek- Yeraltı Hamamı (Harita No: 3)Siverek ilçesi, Kale Mahallesi, Seyfioğlu Ara Sokak No 46'daki Yeraltı Hamamı'n­

da, 60 cm. yüksekliğinde, 44 cm. genişliğinde ve 30 cm. kalınlığında çift boğa kabart­malı bir kaide incelenmiştir. Başları kesilmiş ve vücut hatları tamamen kaybolmuş olanbu kaide hamamda kuma olarak kullanılmaktadır (Resim: 13).

Bu eser, Kabahaydar Edene'de bulunmuş olan çift boğalı kaide ile yakın benzer­likler göstermektedir. Detayları kaybolmasına rağmen, genel hatlarıyla, Geç Hitit Döne­mi eserlerinden biri olduğu anlaşılmaktadır. Bu eserin Şanlıurfa Müzesi'ne taşınması

için çalışmalar sürdürülmektedir.Şanlıurfa ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde korunan Şanlıurfa köken­

li eserlerin yanı sıra 1998 ve 1999 yılında yaptığımız yüzeyaraştırmasında tespit ettiği­

miz eserler, bu bölgede kuvvetli bir Geç Hitit ve Geç Assur kültürünün varlığını kanıtla­

maktadır. Şanlıurfa'nın güney ve güneybatısındaki Arslantaş ve Karkamış'ın yanı sıra

Şanlıurfa'nın batısındaki Boybeypınarı 6 ve Malpınan? yazıtları, Karasu kaya kabart­masrs, ve Samsat stelleris, bu bölgedeki Geç Hitit kültürünün diğer izleridir. Bu araştır­

ma kapsamında 1998 yılında tespit ettiğimiz Kabahaydar çift boğalı kaidesi ile Gölpınar

tanrı kabartmaları bu kültür sınırını daha da doğuya çekmektedir1O.Şanlıurfa bölgesinde, önceden bilinen Harran, Anaz, Zeynep gibi rnerkezlennn

yanı sıra, yeni tespit ettiğimiz Aslanlı, Aşağı Şeyek, Gölpınar ve Hacıgöz'deki eserlerdede Geç Assur etkisinin görülmesi doğaldır. Yüzeyaraştırmasında tespit ettiğimiz bumerkezlerin, Urfa bölgesinin tarihl coöratyasmats katkıda bulunacağını tahmin ediyo­ruz.

KAYNAKÇA

BITTEL, K., 1950: "Nur hethitische oder auch hurritische Kunst?". ZA (NF) Band 15 (Band 49).s.256-290.

BURNEY, CA, and LAWSON, G.R.J., 1958: "Urartian Reliefs at Adiicevaz, on Lake Van, and aRock Relief From the Karasu, Near Birecik" ASt. VIII, s. 211-219.

GONNET, H., 1990. "Les hleroqlyphes de Samsat," Hethitica 10, s. 129-133.

HARRAK, A, 1992, "The Ancient Name of Edessa". JNES Vol. 51 Number 3. S. 209-214.

HAWKINS, J.D.1970 "Hieroglyphic Hittite Inscriptions of Commagene" ASt. XX, s. 69-110.

KALAÇ, M., HAWKINS, J.D., 1989: "The Hieroglyphic Luwian Rock-Inscription of Malpınar." ASt.XXXIX, s.105-112.

KULAÇOGLU, B., 1992, Anado/u Medeniyet/eri Müzesi. Tann/ar ve Tannça/ar. Ankara

KULAÇOGLU, F., 1999, "Late-Hittite Sculptures from Şanlıurfa Region". Bu/letin of the Midd/eEastem Cu/ture Center at Japan Vol. XII, s. 169-177.

KULAÇOGLU, F., 2000 "Şanlıurfa M.Ö. I.Bin Merkezleri Yüzey Araştırması", 17. Araştırma So­nuç/an Top/antısı 24-28 Mayıs 1999 Ankara. 2. Cilt. Ankara. s. 1-5.

ORTHMANN w., 1971, Untersuchungen zur Spettıettıetisciıen Kunst. Bonn.

6 Hawkins, J.D.19707 Kalaç, M., Hawkins, J.D., 1989.8 Burney, CA, and Lawson, G.RJ., s. 218, lev. XXXIVb; Wagner, J, Vincent, C., Hellenkemper, H., 1975.9 Orthmann W, 1971, s. 533; Gonnet, H., 1990.10 Kulakoğlu, F., 1999, s. 167-170. 174.11 Anaz: Bittel, K., 1950, s. 284, not 2 ve Orthmann W, 1971, s. 479; Zeynep: Bittel, K., 1950 s 284, not 2; Orthmann

W, 1971, s. 537 ve Ussishkin, D. 1975, s. 88, lev, 16:1.12 Harrak, A, 1992.

59

ÖZGÜç, N., 1986, "Two Seal Impressions from Kültepe and the Kırık Bayır Relief" in Insightthrough Images. Studies in Honor of Edith Porada ed. by Kelly-Buccalleti, BibliothecaMesopotamica Vol. 21, Maribu. s. 197-200.

STROMMENGER, E., 1970, "Die neuassyrische Butıdskulptut". Berlin.

USSISHKIN, D. 1975,"Three Unpublished Neo-Hittite Stone Monuments". Tel Aviv Vol. 2Number 2. s. 86-90.

WAGNER, J., VINCENT, C., HELLENKEMPER, H., 1975: "Der Gott auf dem Hirsch. Ein spa­thethitisches Felsrelief am Karasu". Antike Welt. 6. Jahrgang Sondernummer, s. 10-15.

YAGCI, R., 1995, "Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesindeki Tanrı Adad Betimlemeli Bir GrupEser". In Memoram i. Metin Akyurt, Bahattin Devam. ed. by. A. Erkanal, H. Erkanal et.al.Arkeoloji ve Sanat Yayınları. istanbuL. s. 373-387.

60

61

III-.;:III:ı::

Resim: 1

Resim: 2

62

Resim: 3

Resim: 4

63

Resim: 6

64

Resim: 9

65

Resim: 12

66