Serviset Informative te Tokave 1 1 Hyrje

Serviset Informative te Tokave

1

1 Hyrje

1.1 Çfarë është GIS-i

Sistemi i informimit gjeografik (Geographic information system - GIS) është një sistem kompleks

i cili mundëson ruajtjen, analizën, menaxhimin dhe paraqitjen e të dhënave që janë të lidhura

me hapësirën. Nga aspekti teknologjik GIS është një sistem i unifikuar i informimit gjeografik që

përbëhet nga softuerët, harduerët, shfrytëzuesit, të dhënat dhe aplikacionet e tij.

Figura 1.1 Komponentët e GIS-it

Harduerët

Harduerët përbëhen nga pajisjet kompjuterike dhe pajisjet të cilat mundësojnë përfitimi e të

dhënave të nevojshme për GIS, duke filluar nga teknologjia e GPS-it, teknologjia laserike,

teknologjia satelitore etj.


2

Softuerët

Softuerët janë përmbledhje e programeve kompjuterike me anë të së cilëve punohet sistemi i

informacionit. Ne ditët e sotme ekzistojnë paketa te ndryshme softuerike te GIS-it ku te gjitha

janë ne gjendje te përpunojnë te dhënat të ruajnë ato dhe të bëjnë prezantimin e tyre.

Te dhënat

Të dhënat janë esenciale për aplikim të GIS-it. GIS nuk merret me mënyrën e përfitimit të të

dhënave por ato i merr si të gatshme të cilat mund të jenë përfituar nga metoda të ndryshme si

matje direkt ne terren, në bazë të fotografimeve satelitore, në bazë të rilevimeve

fotogrametrike apo metoda tjera të ngjashme me këto.

Përdoruesit

Tek përdoruesit bëjnë pjese specialistet teknik te cilët janë dizajnues te sistemit te GIS-it dhe te

cilët e mirëmbajnë atë. Përdorues janë edhe personat e thjeshte si personat fizik dhe ata

juridik.

Në kuptimin thelbësor, GIS paraqet sistem te informimit që integron, ruan, editon, analizon dhe

paraqet sistemin gjeografik. Ndërsa, në kuptim të përgjithshëm, aplikacionet e GIS-it janë vegla

që u mundësojnë shfrytëzuesve të krijojnë pyetësor interaktiv, analizojnë informacionet

hapësinore, editim të të dhënave, hartat dhe paraqitjen e rezultateve të të gjitha këtyre

operacioneve

1.2 Mënyrat e paraqitjes së

GIS-it

GIS është shumë i lidhur me hartat që nënkupton paraqitjen grafike të të dhënave. Sidoqoftë,

hartat janë vetëm njëra prej mënyrave që mund të punojmë me të dhënat gjeografike në GIS,

dhe vetëm një lloj i produktit i nxjerrur (prodhuar) nga përdorimi i GIS-it. Kjo është shumë e

rëndësishme, sepse nënkupton që GIS-i mund të ofroj mundësi të shkëlqyera në zgjidhjen e


3

problemeve të ndryshme se sa mundësitë e ofruara nga përdorimi i një programi të thjeshtë

hartografik.

GIS mund te paraqitet në tri mënyra:

• Paraqitjen e databazës: GIS është i vetmi lloj i databazës në botë – databaza gjeografike

(geodatabase). Ky është një ‘‘Sistem i Informimit Gjeografik’’. Në kuptimin thelbësor, GIS

është i bazuar në një databazë të strukturuar që paraqet botën në terma gjeografik.

Figura 1.2 Paraqitja e databazës në terma gjeografik

• Paraqitja në hartë: GIS është një komplet i hartave “inteligjente” dhe paraqitjeve tjera që

tregojnë veçoritë e lidhjeve në sipërfaqen e tokës. Hartat e ndodhura nën informacionet

gjeografike mund të krijohen dhe të përdoren sikur dritaret në databazë që të përkrahin

pyetësorët, analizat dhe ndryshimin e informatave. Kjo mund te quhet gjeovizuelizim.


4

Figura 1.3 Paraqitja e të dhënave në hartë

1.3 Integrimi i GIS-it

Sistemi i informimit gjeografik mund te integroj dhe te lidhe çdo te dhënë me komponente

hapësinore varësisht nga burimi i te dhënave, si p.sh rruga ne rrjetin e rrugëve, objekti me

adresën dhe rrugën etj. GIS-i gjithashtu përdor edhe hartën për vizualizimin e te dhënave

grafike ne baze te shtresave apo layerave. Harta luan një rol të rëndësishëm ne sistemin e

informimit gjeografik:

- Paraqet përmbledhje te informatave gjeografike ne shtresat e saj

- Ofron mundësi për modelim dhe organizim te informacione gjeografike ne baze te

layerave tematike te saj


5

1.4 Aplikimi i GIS-it

GIS është një lëmi e re e cila në ditët e sotme po gjenë aplikim shumë më të madh se në të

kaluarën. Kjo kryesisht është e lidhur ngushtë me zhvillimet e hovshme teknologjike në kohën e

fundit. Aplikimi i GIS-it në ditët e sotme është në lëmi të ndryshme, si:

Shërbime të transportit dhe mjedisit

Arkitekturë

Menaxhim te pasurisë

Ushtri

Demografi

Agrikulturë

Arkeologji

Gjeodezi

Ekonomi

Logjistikë etj.

Disa nga përdoruesit më të mëdhenj të GIS në ditët e sotme janë kryesisht kompanitë e

ndryshme dhe autoritetet lokale. Kompanitë e ndryshme ne përgjithësi GIS-in e shfrytëzojnë

p.sh për menaxhimin e një databaze të gypave te ujit, kabllove të ndryshme, sistemet e

ndryshme të ujitjes etj.


6

Figura 1.5 Aplikimi i GIS-it ne agrikulture

Figura 1.6 Aplikimi i GIS-it në arkitekture (urbanizëm)

2.1.2 Shpërndarja e të

dhënave

Shkëmbimi i të dhënave në mes agjencive qeveritare është një domosdoshmëri virtuale për një

GIS të suksesshëm e afatgjatë. Kjo pastaj vë disa pyetje që duhet te merren parasysh gjate

planifikimit të GIS-it:


7

• Çfarë do te jete burimi për secilin artikull të të

•

dhënave?

Si do te jetë organizimi i shpërndarjes së të

•

dhënave?

Kush do ti zotëroj të

•

dhënat?

Si do te mund të integrohet një e dhënë e re në GIS me dosjet e të

•

dhëna ekzistuese

(sistemet ligjore)

Kush do te jetë përgjegjës për redatimin e të

•

dhënave?

Si do te behet ndarja e kushtueshmërisë së të

•

dhënave (krijimi dhe mirëmbajtja e tyre)?

Kush do te siguroje qasje publike në të

•

dhëna?

Kush është përgjegjës për mbajtjen dhe arkivimin e të

2.1 Përdorimi i GIS-it

dhënave , origjinalet dhe kopjet e

tyre?

Përdorimi i sistemeve te informacionit gjeografik vie në pesë kategori të

• Shfletim/Browse

mëdha:

• Paraqitje të mirë

• Pyetje dhe paraqitje/Query and display

/Simple display (automated mapping)

• Analizë të

• Modelim hapesinore/Spatial modeling

hartave/Map analysis dhe

Shfletim/Browse. Ky funksion është i barabartë me veprimin e leximit të një harte për të gjetur

karakteristika të veçantë ose modele të tyre. Shfletimi zakonisht shpie ne identifikimin e

artikujve që na interesojnë, pastaj korrigjimin e mëvonshëm dhe manipulimin e tyre në bazë të

kërkesave. Kur kemi të bëjmë me volume të mëdha të të dhënave, metodat e automatizuara

janë të nevojshme në

Paraqitje te mire/Simple display. Shembuj te këtij lloji te përdorimit janë përgatitjet e hartës se

qytetit ne shkalle 1:1000, një skice e një plani te miratuar, harte e regjistrimit t

mënyre efektive për ekstraktimin dhe përdorimin e informacioneve nga

harta.

ë të dhënave etj.


8

Pyetje dhe paraqitje/Query and display. Ky funksion mbështet paraqitjen specifike të bazës së

të dhënave gjeografike me kriteret e seleksionuara të të dhënave gjeografike ne natyre. Një

kërkim i thjeshte do të ishte “nxjerrja e një harte te lokacionit të të gjitha njësive te reja te

banimit të ndërtuara gjate vitit 2000”. Më shumë kërkime të kompleksuara mund të jenë:

“nxjerrja e një harte e të gjitha fushave brenda qytetit ku njësitë e reja të banimit janë ndërtuar

në vitin 2000 e tejkalojnë rritjen e parashikimeve”. Një pyetje e tillë mund te jetë pjesë e një

aktiviteti të menaxhimit të rritjes brenda qytetit. Aftësia për tu përgjigjur një sërë pyetjesh

është një nga veçoritë më të dobishme të një GIS-i në fazat e hershme të

Analiza e hartave/Map analysis. Kjo përfshinë përdorimin e aftësive analitike te GIS-it për t

punës.

ë

përcaktuar lidhjet ndërmjet shtresave të të dhënave hapësinore. Analiza e hartave është

mbivendosje e një harte mbi një tjetër për te përcaktuar karakteristikat e një vendi te veçantë

p.sh. duke kombinuar një hartë të përdorimit të tokës me një hartë të zonave të përmbytjeve

për te treguar fushat e mundshme të banimit nga rreziku për përmbytje. Analiza e hartave

shpesh e quajtur edhe mbulesë si mbulese topografike është një nga përdorimet e para të GIS-

it. Shumë organizata qeveritare veçanërisht ato për menaxhim te burimeve natyrore kane

nevojë për një kombinim të të dhënave nga hartat e ndryshme si: ato të vegjetacionit, të

gjeologjisë, të ujërave nëntokësor etj. Te dhënat janë të paraqitura si poligone, apo si sipërfaqe

në bazën e të dhënave ne GIS me secilin lloj të të dhënave të regjistruara në një rast te veçantë

si “shtrese”. Kombinimi i shtresave është bërë duke llogaritur ndërprerjen logjike te poligoneve

në dy e më shume shtresave të hartave. Përveç kësaj për të kombinuar shtresat e llojeve të

poligonit, funksionimi i hartës si mbulese lejon gjithashtu kombinimin e të dhënave me pika me

të të dhënave te sipërfaqeve (pike në poligon). Kjo do të jetë shume e dobishme për një

kombinim rrugë-adresë me të dhëna të tjera si kufizime të parcelave, trakt të

Modelim hapësinor/Spatial modeling. Kjo kërkesë është nj

regjistrimit,

fushat e mjedisit etj.

ë përdorim i modeleve hapësinore

ose metodave tjera të analizës numerike për të llogaritur një vlere që na intereson. Llogaritja e

rrjedhjes në një sistem të kanalizimit është një shembull i modelimit hapësinor. Modelimi

hapësinor është modelimi më i kërkuar i GIS-it dhe njëkohësisht ofron përfitim të madh.


9

Shumica e detyrave të modelimit hapësinor janë të vështira për tu kryer me dorë dhe nuk janë

bërë zakonisht përveç se nëse është në dispozicion një sistem i kompjuterizuar siç është GIS.

Këto modele lejojnë inxhinieret dhe planifikuesit për të vlerësuar zgjidhjet alternative për

problemet. Një model hapësinor mund të parashikojë rezultatin e pritur nga një vendim ose

sërë vendimesh. Cilësia e rezultatit është e mire si model por aftësia për te provuar zgjidhjet

para vendimeve mund të japin informacione shumë të dobishme për vendimmarrësit. Edhe një

mundësi tjetër kompjuterike është një sistem CAD. Sistemet CAD janë përdorur për të

përgatitur vizatime të detajizuara dhe të planeve për inxhinieri dhe planifikime të ndryshme.

Përderisa funksionet e sistemit CAD janë të ndryshme nga funksionet e GIS-it , shume produkte

komerciale të CAD-it kane disa nga funksionet që zakonisht gjenden në sistemin e GIS-it.

Megjithatë ka dallime të mëdha në mes të një sistemi te CAD-it dhe të GIS-it, kryesisht ne

strukturën e bazës së të

Niveli i përpjekjeve t

dhënave.

ë nevojshme për të përfunduar një plan të GIS-it mund të mbahet në

përputhje me qëllimin dhe madhësinë e GIS-it për një qëllim të caktuar. Më tej veglat softuerike

të GIS-it që shoqërojnë këto udhëzime sigurohen në një mënyrë të lehtë dhe të përshtatshme

për të

krijuar dokumentacionin e rekomanduar.


10

3. Analiza e të dhënave ekzistuese dhe burimi i mundshëm i tyre

Një nga elementët më të rëndësishëm të zhvillimit të një GIS është gjetja dhe shfrytëzimi i të

dhënave të duhura. Forma e të dhënave është kritike për hartimin e përgjithshëm të bazës së të

dhënave dhe suksesin e analizave të kryera me sistemin. Cilësia e rezultateve të prodhuar nga

analiza GIS dhe aplikimet qëndrojnë në cilësinë e të dhënave të përdorura. Të dhënat GIS-it

merren në formate të ndryshme, nga shumë burime të ndryshme. Aplikimi i kërkesave është i

bazuar mbi kualitet, shkalla dhe niveli i tërësisë do të varet nga nevoja e aplikimit. Pasi që

kërkesat e të dhënave të janë zhvilluar, janë zakonisht një bollëk i opsioneve të të dhënave të

cilat përdoruesi mund ti zgjedh.

3.1 Tipet e të dhënave

Ka shume lloje të të dhënave të cilat mund të përfshihen në një sistem te GIS-it. Të dhënat në

një GIS mund të jenë dy lloje: të dhënat hapësinore dhe të dhënat jo hapësinore. Të dhënat

hapësinore janë ato të dhëna të cilat merren nga hartat, fotografitë ajrore, imazhet satelitore

etj. Të dhënat jo hapësinore janë të dhënat tabelore, listat etj. Të dhënat jo hapësinore do të

jenë të lidhura me një ose më shumë subjekte hapësinore nga çelësi identifikues i cili lidhe të

dhënat hapësinore me ato jo hapësinore. Për shembull një hartë tatimore do të përmbajë të

dhëna hapësinore, përderisa inventari i pasurisë së paluajtshme të dhëna jo hapësinore, e cila

është e lidhur me ngastrat nga harta tatimore. Te dhënat hapësinore paraqiten nga elementet

gjeometrike pikat, linjat dhe poligonet. Të dhënat jo hapësinore përmbajnë një reference

hapësinore edhe konsiderohet si e dhëne hapësinore. Një nga format më të zakonshme të këtij

lloji të të dhënave në qeverisje komunale janë të dhënat dhe fotografitë nga adresat rrugore.

Shembuj të të dhënave që

• Përdorimi i hartave t

përdorin një GIS sistem përfshijnë:

ë

• Hartat për prone t

ngastrave për qëllime tatimore

ë

• Te dhënat infrastrukturore

paluajtshme


11

• Sisteme ujore

• Sisteme kanalizimi

• Ndërtime elektrike

• Te dhënat për regjistrim dhe leje për regjistrim

Veprimtaritë e nevojshme në një GIS duhet të plotësojnë kërkesat e trajnimin e të dhënave

hapësinore dhe jo hapësinore. Përdorimi i një GIS-i në qeverisje komunale është i bazuar në

përdorimin e të dhënave qe pastaj shfaqen në

formën e hartës.

Figura 3.1 Të dhënat në

tipe të ndryshme

3.1.1 Të

dhënat grafike

Të dhënat grafike përfshijnë dy lloje të të dhënave të

• T

cilat përdoren për çdo sistem te

informacionit gjeografik: te dhënat vektoriale dhe te dhënat rasterike

ë dhënat vektoriale – ne një sistem te GIS-it tiparet gjeografike janë paraqitur si

vektorë, duke i krahasuar ato karakteristika si forma gjeometrike. Këto karakteristika te

ndryshme gjeografike janë shprehur nga tri lloje të gjeometrisë: pikave, linjave dhe

poligoneve


12

Pikat – përdoren për karakteristika gjeografike me anë të së cilës shprehet një element

gjeohapë

Linjat – linjat po ashtu paraqesin elemente te ndryshme si rruge, hekurudha, lumenj

sionore. P.sh me pike paraqiten kuotat, pastaj elemente te urbanizmit si puseta te

ndryshme, shtylla te ndryshme etj.

të

Poligonet – poligonet përdoren për karakteristika gjeografike q

,

pastaj paraqitja e relievit (izohipsat) etj.

ë mbulojnë fusha të veçanta

të sipërfaqes se tokës. Me anë të

poligoneve paraqiten kufijtë e ndryshëm, objektet e

ndryshme, e shume elemente te tjera.

Figura 3.2 Të dhënat në formë vektoriale

Të dhënat vektoriale mund të gjinden me ose pa koordinata reale,dhe mund ose nuk mund të

kenë marrëdhënie topologjike. Pra si të dhëna vektoriale përdoren hartat e ndryshme të cilat

janë të

vektorizuara.


13

• Të dhëna rasterike – si të dhëna rasterike përdoren çdo harte e cila mund te jete

fotografi, fotografi e skanuar, ortofoto. Me një fjalë të

T

dhënat rasterike janë çdo lloj i

imazhit.

ë dhënat në formë fotografie janë burim i shkëlqyeshëm për sistem të GIS-it. Këto të

dhëna përbëhen nga formatet digjitale dhe analoge, po ashtu edhe nga imazhet

satelitore. Fotografitë ajrore janë marre nga kamerat analoge. Këto kamera prodhojnë

fotografi me të dhëna ku këto te dhëna mund te jenë shumë të rëndësishme për një

sistem të GIS-it. Këto fotografi edhe pse nuk janë digjitale ato mund të digjitalizohen

duke përdorur tabletë të digjitalizimit, ose mund te skanohen dhe pastaj te përdoret si

një imazh për të dhënat në GIS. Derisa ato janë konvertuar në një format raster te GIS-it,

imazhet themelore rasterike te tilla si imazhet satelitore ose ato te aerofotografitë e

skanuara nuk ofrojnë ndonjë lidhje topologjike ose ndonjë potencial për analiza te GIS-

it. Imazhet satelitore janë ne format rasterial digjital. GIS lejon përpunimin e këtyre

imazheve, gjeoreferencimin e tyre në

Po ashtu edhe imazhet e skanuara janë ne gjendje për tu shfaqur n

mënyrë qe ato te jene si imazhe me shkalle te

caktuar.

ë një GIS sikur ne te

njëjtën mënyrë që janë shfaqur imazhet satelitore. Çdo imazh rasterik qofte ajo harte e

skanuar, fotografi ajrore etj mund të jetë e lehtë për integrim në një sistem të GIS-it dhe

më

pastaj për krijimin te sistemit.

Figura 3.3 a) Harta topografike, b) Ortofoto


14

3.1.2 Të

dhënat tekstuale

Të dhënat tekstuale janë ato të dhëna të cilat gjithashtu përdoren për krijimin e një GIS sistemi.

Të dhënat tekstuale përshkruajnë veçoritë specifike ne harte. Të dhënat tekstuale paraqesin

atributet për ato elemente që janë të paraqitura grafikisht në hartë. Të dhënat e ndryshme

tabelore mund te merren si te dhënat e GIS-it për te siguruar atributet e reja te cilat janë te

lidhura me elementet e të dhënave hapësinore. Këto elemente janë te thjeshta duke përdorur

lidhjet në mes tabelave dhe të dhënave hapësinore. Baza e të dhënave, tabelat ne access

përfshijnë disa nga formatet në shumë sisteme të

GIS-it.

Figura 3.5 Të dhënat në formë teksuale

3.2 Formati i të

dhënave

Ekzistojnë dy formate të të dhënave nga të cilat mund të merren të dhënat për GIS. Ato janë :

të dhënat në forme të shtypur (hardcopy) dhe të dhënat në forme digjitale. Llojet e

informacionit mund të arrihen nga secila këto formate.


15

3.2.1 Të dhënat në formë të

shtypur (hardcopy)

Hartat analoge lehtë përdoren nga një shumëllojshmëri e gjerë e institucionale. Hartat

analoge,si një formë e burimit të të dhënave te GIS, mund të jenë të digjitalizuara në një pllakë

të digjitalizimit në formatin vektorial, ose të skanuara e me pas te konvertuara në formatin

raster. Njësoj sikur tek të dhënat grafike edhe në këtë nen ndarje të të dhënave përdoren

hartat e pa skanuara ato të cilat janë në formë

analoge.

3.2.2 Të dhënat në

formë digjitale

Të gjitha të dhënat të cilat janë të integruara në sistem kompjuterik njihen si të

Brenda formatit digjital ekzistojnë shume lloje te ndryshme t

dhëna digjitale.

ë të dhënave ne dispozicion. Në

një hartë grafike ka dy të dhëna të ndryshme të strukturave të cilat janë integruar shpejtë në

sisteme të GIS-it, këto janë: rasterët dhe të dhënat vektoriale. Të dhënat tabelore mund të

gjinden në format të të dhënave digjitale. Format e ndryshme të të dhënave digjitale

hapësinore të cilat janë aktualisht në

• Hartat e skanuara dhe fotografitë ajrore

format raster mund përfshijnë disa nga këto:

• Imazhet satelitore

• Ortofotot digjitale

• Modelet digjitale te relievit

Disa te format e ndryshme të të dhënave digjitale hapësinore te cilat janë aktualisht në

• Linjat vektoriale topologjike

format

vektorial mund te përfshijnë disa nga këto:

• Linjat vektoriale jo topologjike

• Përpunimi i shtresave


16

Disa nga format e ndryshme të të dhënave digjitale te cilat mund te jene në një sistem te GIS-it

përfshijnë lloje te formateve që lidhen me komponentët e programeve të

Figura 3.6 Të dhënat digjitale

ndryshme. Disa nga

formatet te cilat mund te shfrytëzohen janë: dbase, excel, ascii etj.

3.3 Burimet e mundshme të të

dhënave

Disa nga burimet e mundshme të të

Qeveria është burimi me i madh i t

dhënave për një

sistem funksionar te GIS-it mund te jene: burimet

qeveritare, te dhënat infrastrukturore hapësinore, qeveritë

rajonale dhe komunale, te dhëna nga institucione tjera

private etj.

ë dhënave gjeografike,

ku nga kjo mund të merren shumica e të dhënave te cilat

janë të nevojshme për krijimin dhe për aplikimin e tyre në

një sistem te GIS-it. Ne krijimin e një sistemi te unifikuar

bazuar në GIS për qeverisjet komunale, burimi kryesor i informacioneve te nevojshme janë te

Figura 2. Mbledhja e te dhenave ne terren


17

gjitha informacionet qe i posedon qeverisja komunale. Të dhënat e tilla mund të jenë në

formate të ndryshme. Mirëpo, në një projekt të GIS-it ku është e nevojshme gjithmonë

azhurnimi dhe mbledhja e shënimeve të reja, atëherë është e nevojshme edhe caktimi i

mënyrës më të lehtë për azhurnimin dhe mbledhjen e tyre. Me teknologjinë bashkëk

• Mbledhjen e të dhënave në terren në mënyrë të saktë dhe të besueshme,

ohore

është bërë e mundshme që mbledhja e këtyre shënimeve të bëhet drejtpërdrejt në terren me

anë të pajisjeve mobile si për shembull: PDA, HTC etj. Këto pajisjet që në veti e kanë të instaluar

Windows Mobile mundësojnë që të instalohen softuerët dhe aplikacionet e ndryshme për

mbledhjen e të dhënave. Aplikacionet e tilla mundësojnë:

• Integrimin GPS-i dhe kamera digjitale në mbledhjen e të dhënave,

• Përmirësimin e produktivitetit të një koleksioni të të dhënave GIS.

Date post:	22-Jan-2023
Category:	Documents
Upload:	independent
View:	0 times
Download:	0 times

Serviset Informative te Tokave 1 1 Hyrje

Documents