TOPLUM ve SOSYAL HİZMETSociety and Social Work

DANIŞMA KURULU / ADVISORY BOARD

Prof. Dr. Aliye MAVİLİ AKTAŞ (Selçuk Üniversitesi)Prof. Dr. Haluk SOYDAN (Univ. of Southern California)

Prof. Dr. Horst UNBEHAUN (Georg-Simon-Ohm-Fachhochschule Nürnberg)Prof. Dr. Işıl BULUT (Başkent Üniversitesi)

Prof. Dr. İlhan TOMANBAY (Hacettepe Üniversitesi)Prof. Dr. Theda Borde (Alice Salomon Hochschule Berlin)

Prof. Dr. Kemal ÇAKMAKLI (İstanbul Üniversitesi)Prof. Dr. Muammer ÇETİNGÖK (Tennessee University)

Prof. Dr. Remzi OTO (Dicle Üniversitesi)Prof. Dr. Ronald FELDMAN (Columbia University)

Prof. Dr. Şengül HABLEMİTOĞLU (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Vedat IŞIKHAN (Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Veli DUYAN (Ankara Üniversitesi)

BU SAYININ HAKEMLERİ / REVIEWERS OF THIS ISSUE

Prof. Dr. Aliye MAVİLİ AKTAŞ (Selçuk Üniversitesi)Prof. Dr. Dilek ASLAN (Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Aylin GÖRGÜN BARAN (Hacettepe Üniversitesi)Prof. Dr. İbrahim CILGA (Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Veli DUYAN (Ankara Üniversitesi)Prof. Dr. Sunay İL (Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Zeynep ŞİMŞEK (Harran Üniversitesi)Prof. Dr. Sevda ULUĞTEKİN (Hacettepe Üniversitesi-Emekli)

Doç. Dr. Sema BUZ (Hacettepe Üniversitesi)Doç. Dr. Sibel KALAYCIOĞLU (Ortadoğu Teknik Üniversitesi)

Doç. Dr. Nilgün KÜÇÜKKARACA (Hacettepe Üniversitesi)Doç. Dr. Özlem CANKURTARAN ÖNTAŞ (Hacettepe Üniversitesi)Yrd. Doç. Dr. Arzu İÇAĞASIOĞLU ÇOBAN (Başkent Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. Filiz DEMİRÖZ (Hacettepe Üniversitesi)Yrd. Doç. Dr. Gülsüm ÇAMUR DUYAN (Kırıkkale Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. Nüket PAKSOY ERBAYDAR (Hacettepe Üniversitesi)Dr. Uğur ÖZDEMİR (Hacettepe Üniversitesi)

Dergimiz, EBSCO HOST ve INDEX COPERNICUS uluslararası, ASOS INDEX ve TÜBİTAK ULAKBİM Sosyal Bilimler ulusal bilimsel veri tabanları içerisinde yer almaktadır.

The journal is indexed into the international scientific databases of both EBSCO HOST and INDEX COPERNICUS, and also ASOS INDEX and TUBITAK ULAKBIM in which the national scientific databases of

social sciences.

TOPLUM VE SOSYAL HİZMETSociety and Social Work

Hacettepe Üniversitesiİktisadi ve İdari Bilimler FakültesiSosyal Hizmet Bölümü Dergisi

Publication of Social Work DepartmentFaculty of Economics and Administrative Sciences, Hacettepe University

Hakemli Dergidir.Blind Peer Reviewed Journal

H. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi AdınaOn Behalf of H.U.

Faculty of Economics and Administrative Sciences

SAHİBİ/PUBLISHERProf. Dr. Ahmet Burçin YERELİ

SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ/EDITING AUTHORITYArş. Gör. Ercüment ERBAY

YAYIN KURULU BAŞKANI/CHIEF EDITORProf. Dr. Vedat IŞIKHAN

YAYIN KURULU BŞK. YRD./ASSOCIATE EDITORProf. Dr. Kasım KARATAŞ

YAYIN KURULU/EDITORIAL BOARDProf. Dr. Vedat IŞIKHAN

Prof. Dr. Doğan Nadi LEBLEBİCİDoç. Dr. Kasım KARATAŞ

Doç. Dr. Özlem CANKURTARAN ÖNTAŞDoç. Dr. Hilal ONUR İNCE

Dr. Tarık TUNCAY

YAYIN SEKRETERİArş. Gör. Ercüment ERBAY

İNGİLİZCE EDİTÖR/ENGLISH EDITORDoç. Dr. Aytül ÖZÜM

CİLT/Volume: 22 SAYI/Number: 2 AY/Month: EKİM YIL/Year: 2011

YAYIN TÜRÜ/TYPE OF PUBLICATIONYEREL/SÜRELİ YAYIN

YAYIN DİLİTÜRKÇE

YAYINLANMA BİÇİMİAltı Ayda Bir

BASIM TARİHİ/PUBLICATION DATE??

BASIMCININ TİCARİ ÜNVANI/TRADE TITLE OF PUBLISHERHACETTEPE ÜNİVERSİTESİ HASTANELERİ BASIMEVİ

06100, SIHHİYE-ANKARATel: 0312 310 97 90

YAYIN YÖNETİM YERİ/ADMINISTRATION OFFICE OF PUBLICATIONHacettepe Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiBeytepe/Ankara

Tel: (0312) 297 68 30

İLETİŞİM ADRESİ/CONTACT ADDRESS

Arş. Gör. Ercüment ERBAYHacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

Sosyal Hizmet BölümüBeytepe/ANKARA-TÜRKİYETel: +90 312 297 63 63/358Faks: +90 312 297 63 65

http://www.tsh.hacettepe.edu.trE-Posta: tsh@hacettepe.edu.tr

ISSN 1302-7867

Araştırma/Research

7-18 Sosyal Hizmet Öğrencilerinin Eşcinselliğe Veli DUYAN Yönelik Tutumları: Bir Atölye Tarık TUNCAY Eğitiminin Etkileri Çağrı SEVİN Attitudes of Social Work Students towards Ercüment ERBAY Homosexuality: Effects of a Training Workshop

19-36 Opinions of Social Work Özlem CANKURTARAN ÖNTAŞ Students on Gender: A Qualıtatıve Research Sema BUZ Sosyal Hizmet Öğrencilerinin Toplumsal Burcu HATİBOĞLU Cinsiyet Hakkındaki Görüşleri: Aslıhan Burcu ÖZTÜRK Bir Niteliksel Araştırma

37-62 Düzce İl Merkezindeki Boşanmalar Kamil ALPTEKİN Üzerine Bir Çalışma A Study on Divorces in the City Center of Düzce

63-78 Ankara Kadın Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda Arzu İÇAĞASIOĞLU ÇOBAN Kalan Kadın Hükümlülerin Psikososyal Rumeysa AKGÜN Durumlarının Saptanması ve Sosyal Desteklerinin Belirlenmesi Figuring Out Of Psycho-social Conditions And Determination The Social Supports Of Women Who Stays in Ankara Closed Penal Institution for Women

79-100 Sağlık Personeli Çalışma Yaşam Kalitesi Ölçeği: İlknur AYDIN Geliştirilmesi, Geçerliliği Ve Güvenilirliği Yusuf ÇELİK Quality of Work Life Scale for Healthcare Özgür UĞURLUOĞLU Personnel: Development, Validity and Reliability

101-112 Sosyal Hizmet Uzmanlarının Aileye Dönüş Ve Özge Sanem ÖZATEŞ Aile Yanında Destek Projesine Sevil ATAUZ İlişkin Değerlendirmeleri Evaluations of Social Workers About Family Reunification Program

İÇİNDEKİLER

113-136 Sosyal Hizmetlerin Sivil Oluşumu- Berlin’deki Emrah AKBAŞ Göçmen Sivil Toplum Örgütleri Üzerine Bir Araştırma Civil Formation of Social Services- A Research on Migrants’ Non-Governmental Organizations in Berlin Derleme/Review

137-148 Lezbiyen Gey Biseksüel Transseksüel Sema BUZ Travesti Bireylerle Sosyal Hizmet Social Work With Lesbian Gay Bisexual Transsexuals and Transvestites

149-160 Sosyal Hizmet Uygulamalarında Elif GÖKÇEARSLAN ÇİFÇİ Etik Karar Verme Süreci Emine GÖNEN A Comparison of the Content of Public and Private Hospitals’ Mission Statements

161-174 Çocuk İstismarı Alanında Çalışan Sosyal Gonca POLAT ULUOCAK Hizmet Uzmanları Açısından Profesyonel Arzu İÇAĞASIOĞLU ÇOBAN Karar Verme Professional Decision Making among Social Workers in the field of Child Abuse

175-190 Türkiye’de Sosyal Hizmetlerin Dönüşümü Neşe ŞAHİN TAŞĞIN Transformation of Social Services in Turkey Hüseyin ÖZEL

İÇİNDEKİLER

Özateş ve Atauz

101

SOSYAL HİZMET UZMANLARININ AİLEYE DÖNÜŞ VE AİLE YANINDA DESTEK PROJESİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELERİ1

Evaluations of Social Workers About Family Reunification Program

Özge Sanem ÖZATEŞ*Sevil ATAUZ**

*Arş. Gör., Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü**Prof. Dr., Maltepe Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü

ÖZET

Bu çalışmanın temelinde, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdür-lüğü tarafından 2005 yılında başlatılan ve

1 Bu çalışma, HÜ SBE Sosyal Hizmet Anabi-lim Dalı’nda yapılan “Sosyal Hizmet Uzman-larının ‘Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi’nin Uygulama Sürecine İlişkin Değer-lendirmeleri” isimli yüksek lisans tezinden ya-rarlanılarak hazırlanmıştır.

2010 yılı sonu itibariyle sonlandırılan ‘Aile-ye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi’ yer almaktadır. Proje, ekonomik yoksunluk ne-deniyle korunma altına alınarak kurum bakı-mı hizmetinden yararlandırılan veya kurum bakımına alınması beklenen çocukların, ya-pılacak yardımlarla aileleri yanında bakım-larının sağlanması amacını taşımaktadır. Yapılan çalışmayla Aileye Dönüş ve Aile Ya-nında Destek Projesi’ne ilişkin sosyal hizmet uzmanlarının değerlendirme ve görüşlerinin saptanması hedeflenmiştir. Bu hedef doğrul-tusunda İç Anadolu Bölgesi illerinde İl Sos-yal Hizmetler Müdürlüğü, Yetiştirme Yurtla-rı ve Çocuk Yuvaları’nda görevli olan sosyal hizmet uzmanları ile görüşülmüş ve görüş-melerde uzmanların, projenin amacına, he-deflerine ve geneline ilişkin değerlendirme-leri alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Sözcükler: Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi, sosyal hizmet uzma-nı, korunmaya muhtaç çocuk

ABSTRACT On the ground of this study is there Family Reunification Program which was started by Primeministry Social Services and Child Protection Agency, in 2005 and finished by the end of 2010. Program’s main aim was to return foster children who were subject to economical deprivation, to their family. The purpose of the study is to determine what are the evaluations and opinions of social work-ers about Family Reunification Program in Turkey. For this purpose, with the social workers from Central Anatolia Region, who work in Province Directorates of Social Ser-vices Child Protection and in Orphanages, have been interviewed. In the interviews, it was tried to learn evaluations of the social workers about the purpose, aim, and the en-tire of the program.

Key Words: Family Reunification Program, social worker, foster child

Araştırma

Toplum ve Sosyal Hizmet Cilt 22, Sayı 2, Ekim 2011

102

GİRİŞ

Çocuk refahı alanında sosyal hizmet, en temelde çocuk hakları ihlallerinin önlenmesi yönünde önemli bir işle-ve sahiptir. Sosyal hizmet, korunmaya muhtaç çocuk olgusunu ortaya çıkaran nedenlerin saptanması ve bu nedenle-rin ortadan kaldırılmasına veya sonuç-larının hafifletilmesine yönelik uygula-malarıyla sorunu sahiplenir.

Korunma altına alınan çocuklar, aile içerisinde çeşitli nedenlerle yaşanan ve çocuğa ihmal ve/veya istismar ola-rak yansıyan durumlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Söz konusu çocukla-rın, haklarında korunma kararı alınma-dan önceki yaşantılarında, gelişimlerini bütünsel açıdan sarsacak ve travmatik kabul edilebilecek durumlarla karşı kar-şıya kalmış olma olasılıkları son derece yüksektir. Bütün bu nedenlerle ‘korun-maya muhtaç’ olarak kabul edilen ço-cuklar, derhal sosyal hizmet müdaha-lesini gerektiren bir risk grubu oluştur-maktadırlar.

Son yıllarda gelişmiş dünya ülkele-rinde korunma altındaki her bir çocuk için yapılan kalıcı yerleştirme planının ilk adımını; söz konusu çocuğun biyo-lojik ailesi yanına döndürülmesi ve ai-lesi yanında desteklenmesinin de-ğerlendirilmesi oluşturmaktadır. Ya-pılan bu değerlendirmenin temelin-de, her çocuğun kendi öz ailesi yanın-da yaşama hakkı yer almaktadır. Bu hak, başta 1989 tarihli Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde olmak üzere, diğer il-gili tüm uluslararası bildirge ve belge-lerde de geçmektedir.

Gelişmiş dünya ülkelerinde benim-senen yaklaşıma paralel olarak, Türkiye’de de bir risk grubunu oluştu-ran bu çocuklar ve aileleri için, çocuğun

kendi evi dışında bir kuruluşa yerleşti-rilmesi yerine, ailesi yanında yaşamına devam etmesine ve aile birliğinin ko-runmasına olanak tanıyan hizmetler ön plana çıkmıştır. Söz konusu bu hizmet-lerden birisi, 2005 yılında uygulamaya koyulan ve 2010 yılı sonunda tamamla-nan Aileye Dönüş ve Aile Yanında Des-tek Projesi’dir. Bu hizmet modeli, yeni bir uygulama olmasından ve dünyadaki genel kabule uygun olarak, bu ve buna benzer proje ve uygulamaların devam edeceği düşüncesiyle, üzerinde durul-ması gereken bir sorun alanını oluştur-maktadır.

Bu nedenle çalışmada ‘Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi’nin, ko-runmaya muhtaç çocuk alanında görev yapan sosyal hizmet uzmanları tarafın-dan değerlendirilmesine ve uzmanların projeye ilişkin görüşlerinin neler oldu-ğunun belirlenmesine odaklanılmıştır.

AİLEYE DÖNÜŞ VE AİLE YANINDA DESTEK PROJESİ

Çocuğun ailesinden ayrılması, korun-ma altına alınmasının açık sonuçların-dan birisidir. Korunma altındaki çocuk-ların yalnızca çok az ve şanslı sayıla-bilecek bir bölümü evlat edinme ve ko-ruyucu aile hizmetlerinden yararlandı-rılmaları yoluyla kalıcı ve istikrarlı bir ailede büyüme fırsatı bulmaktadır. Bu çocukların pek çoğu ise süreç içerisin-de, kuruluşlar arasında yaşadıkları gel-gitler ve reşit olduklarında korunma ka-rarlarının kaldırılıp sistemden ayrılma-ları nedeniyle, çocukluk dönemleri bo-yunca güvenli ve ideal bir aile yaşan-tısını deneyimleyememektedir. Bu du-rum, çocukların hem sağlıklı gelişim-lerini tehlikeye düşüren psikopatolojiler yaşamalarına, hem de yetişkinliklerin-de kuracakları aile yaşantısı için model

Özateş ve Atauz

103

olacak bir aile figüründen yoksun kal-malarına neden olabilmektedir.

Korunmaya muhtaç çocuk alanında or-taya çıkan teorik değişimlere yanıt ola-rak gelişen hizmet modellerinin ortak noktası, çocuğun yaşamında ailenin önemine dikkat çekmeleridir. Kuruluş tipi bakımın olumsuz sonuçlarının, ya-pılan çalışmalarla ortaya koyulması ve bu olumsuzlukların giderilmesinde bir çözüm olarak ortaya çıkan, evlat edin-me ve koruyucu aile uygulamalarının yanı sıra, çocuğun biyolojik ailesi ya-nında desteklenmesi anlayışı, bugünün öncelikli kalıcı yerleştirme planı olmuş-tur. Günümüzde gelişmiş dünya ülke-lerinin hemen hepsinde, aile ve çocuk refahı alanında kabul gören görüş; aile birliğinin korunması ve yoksulluk nede-niyle çocukların ailelerinden kopmaları-nın önüne geçilmesidir.

Bu yaygın görüş, aile odaklı çocuk refa-hı uygulamalarını da beraberinde getir-miştir. Gelişmiş ülkelerde aile ve çocuk koruma hizmetleri iki vaka grubuna ay-rılarak müdahalede bulunulur. Bunlar-dan ilki; çocuğun evden koparılmaksı-zın, kriz yaşantısında olan ailelerin du-rumlarının stabilize edildiği (istikrar ka-zandırıldığı), aile birliğinin devamlılığı-nın korunduğu ve çocuğun kendi ailesi yanında bakımının sağlandığı vakalar-dır. İkincisi ise; koruma sisteminde olan çocukların kendi ailelerine geri döndü-rülmesini sağlayacak koşulların yaratıl-dığı vakalardır (Terling, 1998: 13).

Bu vakalarda üç temel hizmet modeli yürütülmektedir. Bunlar:

Çocuk bakımı, sağlık bakımı, gelir desteği gibi temel sosyal hizmetler,

Aileleri güçlendirecek ve onlara ço-cuklarıyla başarılı ilişkiler kurmada

yardımcı olacak ebeveyn eğitimi gibi aile destek hizmetleri,

Çocuğuna kötü muamele etme eği-limi bulunan ailelere danışmanlık ve yardım hizmetleri sunan aile koru-ma hizmetleri (McCroskey ve Mee-zan, 1998: 55).

Dünyanın gelişmiş ülkelerinin çocuk re-fahı sisteminde görülen bu anlayış de-ğişikliğine paralel olarak, Türkiye’de de çocuğun ailesinin yanında bakımının sürdürülmesini sağlayacak bir takım yasal düzenlemelere gidilmiştir.

Bu düzenlemelerin başını 28.09.1986 tarihli, 19235 sayılı Ayni ve Nakdi Yar-dım Yönetmeliği çekmektedir. Yönet-melik; korunma altına alınarak kuruluş bakımına yerleştirilen ya da yerleşti-rilmek üzere sıraya alınan çocuklar ile ekonomik nedenlerle ailesi tarafından temel ihtiyaçları karşılanamayan ço-cukların korunma altına alınmaksızın, ailelerinin yanında bakımlarının sür-dürülebilmesi için yapılacak yardımın şartlarını düzenlemektedir.

Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeliği kap-samında yürütülen söz konusu uygula-maların hızlandırılması amacıyla 2005 yılında Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esir-geme Kurumu tarafından, Aileye Dö-nüş ve Aile Yanında Destek Projesi ha-yata geçirilmiştir.

27.05.1983 tarih ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kuru-mu Kanunu’nun, 9. maddesi, b bendi-ne göre, ‘öncelikle çocuğun aile içinde yetiştirilmesi ve desteklenmesi için ai-leyi eğitim, danışmanlık ve sosyal yar-dımlarla güçlendirmek’, d bendine göre ise ‘yoksulluk içinde olup da temel ihti-yaçlarını karşılayamayan ve yaşamları-nı en düşük düzeyde dahi sürdürmekte

Toplum ve Sosyal Hizmet Cilt 22, Sayı 2, Ekim 2011

104

güçlük çeken kişi ve ailelere kaynakla-rın yeterliliği ölçüsünde ayni ve nakdi yardımlarda bulunmak amacıyla gerek-li hizmet ve programları geliştirmek ve uygulamak’ ibaresi, ‘Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi’nin yasal dayanağını oluşturmaktadır.

Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesinin Amacı

Uluslararası düzeydeki tüm insan hak-ları belgelerinde ve gelişmiş ülkelerin kendi yasal düzenlemeleri içinde, ço-cuğun ailesi yanında büyüyüp gelişme-sinin sağlanması ilkesi temelde yer al-maktadır. Bu nedenle, çocuğun ailesin-den kopmasının önlenmesi kadar, bu kopuşun yaşanmasının ardından, ai-lesiyle yeniden birleştirilmesinin sağ-lanması için de çeşitli çabalar gösteril-mektedir. Bu çabaların dayanak nokta-sı, çocukluk dönemi boyunca çocuğun ailesi yanında yetişmesinin onun gelişi-mi üzerinde yarattığı olumlu etkilerdir.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından 2005 yılında uygu-lamaya koyulan Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi’nin temel ama-cı; ‘çocuğun gelişimi için en sağlıklı or-tamın kendi ailesinin yanı olduğu il-kesinden hareketle çocuğun bakımı-nın biyolojik ailesi yanında sağlanma-sı’ olarak ortaya koyulmuştur. Bu temel amaç doğrultusunda iki hedef grup be-lirlenerek alt amaçlar oluşturulmuştur. Bu amaçlardan ilki; ekonomik yoksun-luk nedeniyle hakkında korunma kararı çıkartılarak kuruluş bakımı hizmetinden yararlandırılan çocukların yeniden bi-yolojik ailelerine döndürülmeleri için bu ailelerin yardımlarla desteklenmesidir. İkincisi ise, çocuğun ekonomik yoksun-luk nedeniyle kuruluş bakımına yerleş-tirilmeksizin, bir başka deyişle koruma

sistemine girmeksizin ailesinin yanın-da bakımının sağlanmasıdır (http://www.shcek.gov.tr/Projeler/Aileye_Do-nus_ve_Aile_Yaninda_Destek.asp).

Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesinin Hedefi

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu; Aileye Dönüş ve Aile Yanın-da Destek Projesiyle, Çocuk Yuvaları ve Yetiştirme Yurtlarında korunma al-tında bulunan yaklaşık 20.000 çocuk-tan, ekonomik nedenlerle korunma al-tına alındığı tespit edilen 12.000 çocu-ğun, aile veya yakınları yanına döndü-rülmesini ve ekonomik nedenlerle ku-ruluş bakımına verilmek istenen çocuk-ların ailelerinin yanında desteklenmesi-ni hedeflemiştir.

Projenin alt hedefleri ise şöyle belirlen-miştir:

Proje ile kuruluş bakımındaki çocuk sayısı azaltılarak, hizmetlerin nitelik ve niceliğinde olumlu yönde geliş-meler sağlamak,

Proje ile boşalacak kuruluş binala-rını, ihtiyaç duyulan başka hizmet modellerine dönüştürmek,

Çocuk sayısının azalması aracılı-ğıyla, kuruluşların ev ortamına ya-kın bir biçimde düzenlenmesini mümkün kılmak,

Korunmaya muhtaç çocuklara hiz-met vermek amacıyla yeni kuruluş-lar açılmasını önlemek,

Korunmaya muhtaç olan çocukla-rın bakım maliyetlerinin düşürülerek Devletin hem maddi hem de manevi anlamda yükümlülükleri azaltmak,

Kuruluşlarda yalnızca ihmal ve is-tismar nedeniyle korunma altına

Özateş ve Atauz

105

alınan çocukların bakımlarını sağ-lamak,

Çocukların aile ve yakınları ile bire-bir iletişim ve etkileşim içinde büyü-mesinin ve gelişiminin tamamlama-sının sağlanarak, kuruluş bakımın-da bulunan çocuklara göre daha öz-güvenli, daha sağlıklı kişiler yetişti-rilmesinin yolunu açmak,

Ekonomik yönden maliyeti daha yük-sek olan kuruluş bakımı yerine aile yanında bakım modeli ile ailenin ku-ruluş bakımına göre daha az ücret-le desteklenerek aile ilişkilerinin güç-lendirilmesini sağlamak (http://www.shcek.gov.tr/Projeler/Aileye_Do-nus_ve_Aile_Yaninda_Destek.asp).

AMAÇ

Bu çalışmanın genel amacı, 2005 yı-lında uygulamaya koyulan ‘Aileye Dö-nüş ve Aile Yanında Destek Projesi’nin İl Sosyal Hizmetler Müdürlükleri, Ço-cuk Yuvaları ve Yetiştirme Yurtları’nda görev yapan sosyal hizmet uzmanları tarafından değerlendirilmesine olanak sağlamak ve uzmanların projeye ilişkin görüşlerinin neler olduğunu belirlemek-tir. Bu genel amaca uygun olarak aşa-ğıdaki sorulara yanıt aranmıştır:

1. Sosyal hizmet uzmanlarının Aile-ye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi’nin amacı doğrultusunda uygulanma derecesi hakkındaki gö-rüşleri nelerdir?

2. Sosyal hizmet uzmanlarının Aile-ye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi’nin hedefine ulaşma dere-cesi hakkındaki görüşleri nelerdir?

3. Sosyal hizmet uzmanlarının proje-nin geneline ilişkin görüş ve öneri-leri nelerdir?

YÖNTEM

Çalışmada tarama modeli kullanılarak, İç Anadolu Bölgesi’nde İl Sosyal Hiz-metler Müdürlüğü, Yetiştirme Yurdu ve Çocuk Yuvalarında çalışan sosyal hiz-met uzmanlarının tamamı çalışma kap-samına dahil edilmiş ve ‘tam sayım mo-deliyle’; İl Sosyal Hizmetler Müdürlük-lerine posta aracılığıyla görüşme form-larının gönderilmesi ve İl Sosyal Hiz-metler Müdürlüklerinin koordinasyonu yoluyla veriler toplanmıştır. Çalışma-nın gerçekleştirileceği kurum ve kuru-luşlarda görevli sosyal hizmet uzmanı sayıları öncelikle, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu İnsan Kay-nakları Daire Başkanlığından alınan bilgiler doğrultusunda saptanmış ve çalışma kapsamına giren tüm kurum ve kuruluşlarla yapılan telefon görüşmele-ri sonucunda korunmaya muhtaç çocuk alanında halihazırda fiilen görev yapan sosyal hizmet uzmanı sayısı 118 ola-rak tespit edilmiştir. Çalışma kapsamı-na giren toplam 118 sosyal hizmet uz-manından, 7 uzmanın çalışmaya katıl-maya gönüllü olmaması, 2 uzmanın as-kere gitmesi, 4 uzmanın izne ayrılması ve 5 uzmanın geçici görevlendirmeyle başka yerde çalışması nedeniyle top-lam 100 sosyal hizmet uzmanının gö-rüşme formunu doldurması sağlanabil-miştir.

Veriler, “SPSS Paket Programı” aracı-lığıyla analiz edilmiş ve verilerin anali-zinde; betimsel istatistiklerden, frekans ve yüzdelerden, iki kategorik değişken arasındaki anlamlılığın test edilmesin-de kullanılan ki kare istatistiklerinden yararlanılmıştır. Görüşme formundaki açık uçlu soruların yanıtları önce sınıf-landırılmış sonra yorumlanmıştır.

Toplum ve Sosyal Hizmet Cilt 22, Sayı 2, Ekim 2011

106

BULGULAR

Çalışmanın amaçlarından birisi, sos-yal hizmet uzmanlarının Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi’nin amacı doğrultusunda uygulanma de-recesi hakkındaki görüşlerinin orta-ya koyulmasıdır. Ekonomik yoksunluk nedeniyle çocukların, ailelerinden ko-puşlarının önlenmesi olarak belirlenen projenin genel amacına ilişkin İl Sos-yal Hizmetler Müdürlüğü, Çocuk Yuva-sı ve Yetiştirme Yurdu’nda görevli sos-yal hizmet uzmanlarının görüşleri şöy-ledir:

İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü’nde gö-revli 57 sosyal hizmet uzmanından 16’sı ara sıra, yine 16’sı ise her zaman pro-jenin amacı doğrultusunda uygulandı-ğını belirtmiştir. Bir başka deyişle pro-jenin ara sıra ya da her zaman amacı doğrultusunda uygulandığını düşünen İl Sosyal Hizmetler Müdürlükleri’nde görevli uzmanların oranı %28,1’le ço-ğunlukta ve eşittir. Çocuk Yuvası’nda görevli toplam 20 sosyal hizmet uzma-nından projenin nadiren, ara sıra ve her zaman amacı doğrultusunda uygulan-dığını belirtenlerin oranı (%20) eşittir. Çocuk Yuvası’nda görevli sosyal hiz-met uzmanlarının yarısına yakın bir oranı (%40) ise projenin sık sık amacı doğrultusunda uygulandığını belirtmiş-tir. Yetiştirme Yurdunda görevli 23 sos-yal hizmet uzmanının büyük bir bölümü %65,2 oranıyla projenin sık sık ama-cı doğrultusunda uygulandığını belirtir-ken; projenin nadiren ve ara sıra amacı doğrultusunda uygulandığını belirten-lerin oranı azınlıkta ve eşittir (%17,4). İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğünde gö-revli sosyal hizmet uzmanlarının olduk-ça az bir bölümü (%3,5) projenin hiçbir zaman amacı doğrultusunda uygulan-madığını belirtmiştir. Çocuk Yuvası ve

Yetiştirme Yurdu’nda görevli uzmanlar-dan ise hiçbiri (%0) bu görüşte değildir.

Genel olarak bakıldığında İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü’nde görevli sos-yal hizmet uzmanlarının çoğunluğu projenin her zaman ve ara sıra ama-cı doğrultusunda uygulandığını düşün-mektedir. Çocuk Yuvası ve Yetiştirme Yurdu’nda görevli sosyal hizmet uz-manlarının geneli ise projenin sık sık amacı doğrultusunda uygulandığını ifa-de etmişlerdir. X2 (0,027 p<0,05) değe-rine bakıldığında sosyal hizmet uzman-larının görev yaptığı kurum/kuruluş ile projenin amacı doğrultusunda uygu-lanma derecesine ilişkin görüşleri ara-sındaki ilişkinin anlamlı düzeyde oldu-ğu görülecektir. Bu durum; ekonomik yoksunluk nedeniyle kuruluş bakımı-na alınan ya da alınması beklenen ço-cukların ailelerinin yanında desteklen-mesi olarak belirlenen projenin amacı-nın göz önünde bulundurulma derece-sinin; İl Sosyal Hizmetler Müdürlükleri, Çocuk Yuvaları ve Yetiştirme Yurtların-da aynı olmadığı şeklinde yorumlana-bilir. Bu durum, sosyal hizmet uzmanla-rının projenin geneline ilişkin yaptıkları değerlendirmelerde ortaya çıkan ‘siya-si kaygılar ya da üst makamların baskı-sıyla ekonomik yoksunluk dışındaki se-beplerle korunma altına alınan çocuk-ların da proje kapsamına dahil edildiği’ değerlendirmesini akla getirmektedir.

Çalışmaya katılan sosyal hizmet uz-manlarına Aileye Dönüş ve Aile Ya-nında Destek Projesi’nin uygulanmaya başlandığı 2005 yılından bu yana proje kapsamında belirlenen hedeflere ulaş-mada hangi ölçüde başarılı olduğunu düşündükleri sorusu sorulmuştur. Alı-nan yanıtlar sosyal hizmet uzmanları-nın görev yaptıkları kurum/kuruluş iliş-kisinde şöyle ortaya koyulmuştur:

Özateş ve Atauz

107

İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğünde gö-revli sosyal hizmet uzmanlarının çoğun-luğu (%36,9) projenin hedeflerine ulaş-ma derecesini değerlendirmede karar-sız kalırken, bu oran Yetiştirme Yurdun-da görevli sosyal hizmet uzmanlarında %13’e, Çocuk Yuvalarında görevli sos-yal hizmet uzmanlarında ise %10’a ge-rilemektedir. Çocuk Yuvası (%60) ve Yetiştirme Yurdunda (%61) görev ya-pan uzmanların yarısından fazlası, pro-jenin hedeflerine ulaşmada başarılı ol-duğu görüşünü belirtirken, çalışmaya katılan ve İl Sosyal Hizmetler Müdür-lüğünde görevli olan uzmanlar, yarıdan az bir oranda (%33,3) projenin bu an-lamda başarılığı olduğunu ifade etmiş-tir. Projeyi hedeflerine ulaşmada başa-rısız bulan sosyal hizmet uzmanlarının oranı ise birbirine yakın ve azınlıkta-dır (İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğünde %17,5, Çocuk Yuvasında %20 ve Yetiş-tirme Yurdunda %26’dır). Projeyi bu ko-nuda oldukça başarılı bulan sosyal hiz-met uzmanlarının oranı gerek İl Sos-yal Hizmetler Müdürlüğünde (%7), ge-rek Çocuk Yuvasında (%10), gerekse Yetiştirme Yurdunda (%0) görevli uz-manlarda oldukça azdır. Bununla bir-likte, İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğün-de görevli sosyal hizmet uzmanlarının çok az bir bölümü (%5,3) projenin he-deflerine ulaşmada hiç başarılı olma-dığını ifade ederken; Çocuk Yuvası ile Yetiştirme Yurdunda görevli sosyal hiz-met uzmanlarının hiçbiri (%0) bu gö-rüşte değildir. Çalışmaya katılan sos-yal hizmet uzmanlarının görev yaptıkla-rı kurum/kuruluşlar ile projenin hedefle-rine ulaşma derecesine ilişkin görüşle-ri arasında anlamlı bir ilişki bulunama-mıştır (0,061 p>0,05). Bu durum, sos-yal hizmet uzmanlarının görev yaptıkla-rı kurum/kuruluş fark etmeksizin proje için belirlenen hedeflerinin başarılması

derecesini benzer biçimlerde değerlen-dirdiklerini ortaya koymaktadır.

Çalışmaya katılan sosyal hizmet uz-manlarına Aileye Dönüş ve Aile Yanın-da Destek Projesi kapsamında verilen hizmetlerin, 28.09.1986 tarihli Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeliği kap-samında verilen hizmetlerden farklı bu-lup bulmadıkları sorulmuş ve bu soruya uzmanların tamamına yakını (%92) ‘ha-yır farklı değildir’ yanıtını vermişlerdir. Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeliği’nde korunmaya muhtaç çocukların, aileleri-nin yanında yaşamlarını sürdürmeleri-nin temel hedef olduğu ve bu neden-le, öncelikle korunmaya muhtaç çocuk-ların ayni ve nakdi yardım hizmetlerin-den yararlandırılması gerektiği vurgu-lanmıştır. Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi’nin temel amacı da ço-cukların ailelerinin yanında desteklen-mesi için kaynakların harekete geçiril-mesi olarak belirlenmiştir. Bu noktadan hareketle, hali hazırda uygulana gelen bir hizmet modelinin yeni bir uygulama gibi projelendirilmesinin yalnızca, Ayni Nakdi Yardım Yönetmeliği kapsamında verilen hizmetlerin hızlandırılarak sınırlı sürede daha çok çocuğa ulaşılmasına hizmet ettiği yorumu çıkartılabilir.

Çalışmaya katılan sosyal hizmet uz-manlarından Aileye Dönüş ve Aile Ya-nında Destek Projesi’nin, kışla tipi ku-ruluşlardan uzaklaşılmasına olanak sağlama açısından yeterliliğini değer-lendirmeleri istenmiştir. Sosyal hizmet uzmanlarının yarıya yakını (%42) pro-jenin bu konuda hiç yeterli olmadığı ve yetersiz olduğu görüşlerini belirtmiş-lerdir. Yine uzmanların yaklaşık yarısı (%44) projenin kışla tipi kuruluşlardan uzaklaşılmasında yeterli ve oldukça ye-terli olduğu yönünde görüşlerini ortaya

Toplum ve Sosyal Hizmet Cilt 22, Sayı 2, Ekim 2011

108

koymuşlardır. Bu konuda kararsız olan-ların oranı ise %14’tür. Çalışmaya katı-lan sosyal hizmet uzmanlarının görüş-lerine göre proje kışla tipi kuruluşlar-dan uzaklaşılmasında beklenildiği ka-dar yeterlilik gösterememektedir. Kış-la tipi kuruluşların birincil hizmet modeli olmasının önüne geçilebilmesi için yok-sulluk nedeniyle çocukların korunma altına alınması uygulamasını değiştire-cek ve kuruluş bakımının yalnızca ih-mal ve istismara maruz kalmış çocuk-lar için uygulanan acil ve tedavi edici bir model olarak görülmesini sağlaya-cak köklü bir anlayış değişikliğine ge-reksinim vardır.

Çalışmaya katılan sosyal hizmet uz-manlarının Aileye Dönüş ve Aile Ya-nında Destek Projesi’nde karşılaşılan yetersizliklerin, güçlüklerin ve eksik-liklerin ortadan kaldırılmasına yönelik önerileri şöyle sıralanabilir: Sosyal hiz-met uzmanlarının yaklaşık dörtte biri (%23,1) personel eksikliğinin ve iş yükü fazlasının ortadan kaldırılması için baş-ta sosyal hizmet uzmanı olmak üzere meslek elemanı sayısının arttırılması gerektiği üzerinde durmuştur. Uzman-ların daha az bir bölümü (%16), proje kapsamında yapılan yardım miktarının arttırılması ve bu yardımların söz konu-su ailelere zamanında verilmesi gerek-tiğini belirtmişlerdir. Çalışmaya katılan sosyal hizmet uzmanlarının bir bölümü (%11,2), kurum/kuruluşlar arası işbirliği ve koordinasyon sağlanması önerisin-de bulunmuşlardır. Sosyal hizmet uz-manlarından %7’si aileye döndürülen çocukların düzenli takibinin yapılma-sı, projeden yararlandırılması beklenen çocuk ve aileye hizmet öncesi rehberlik hizmeti sunulması gerektiği önerisinde bulunmuştur. Aynı oranda sosyal hiz-met uzmanı (%7) mevcut uygulamadaki

ulaşım sorununa işaret ederek, ailele-re ilişkin sosyal incelemelerin zamanın-da ve düzenli yapılabilmesi için araç te-min edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Ku-ruluş bakımı altında olan çocukların bir işe yerleştirilmelerinde öncelik sağla-yan 3413 sayılı Yasada düzenleme ya-pılarak, ailelerin, kuruluşları çocukla-rı için iş garantisi olarak görmeleri ve bu nedenle çocuklarının kuruluş bakı-mından yararlandırılmasını istemeleri-nin önüne geçilmesi gerektiği önerisin-de bulunan uzmanların oranı %5,6’dır. Çalışmaya katılan sosyal hizmet uz-manları yine aynı oranda (%5,6) proje-nin amaçlarından birisi olan; çocuğun kuruluş bakımına alınmaksızın ailesi yanında desteklenmesinin sağlanma-sına ilişkin olarak, ailelere koruyucu-önleyici hizmetler verilmesi önerisin-de bulunmuşlardır. Çalışmaya katılan sosyal hizmet uzmanlarının %4,9’u ço-cukların kuruluş bakımına alınırken ti-tiz davranılması ve ekonomik yoksun-luk nedeniyle kuruluş bakımına alınma-sı istenen çocukların projeyle ailesi ya-nında desteklenmesi gerektiğini belirt-mişlerdir. Çalışmaya katılan aynı oran-da sosyal hizmet uzmanı (%4,9) proje-de görev alan tüm meslek elemanları-na hizmet içi eğitim verilmesini öner-mişlerdir. Sosyal hizmet uzmanlarının %4,2’si siyasi ve üst makamların baskı-sından uzak olarak, projeden yararlan-dırılacak çocukların tespitinin amaca uygun olarak yapılması gerektiği üze-rinde durmuşlardır.

Çalışmaya katılan sosyal hizmet uz-manlarının Aileye Dönüş ve Aile Ya-nında Destek Projesi’nin geneline iliş-kin olarak ortaya koydukları görüş ve önerileri ise şöyledir: Sosyal hizmet uz-manlarının çoğunluğu (%31,3) proje-nin, çocuğun ailesi yanında gelişiminin

Özateş ve Atauz

109

sağlanması açısından önemli olduğu ve yaygınlaştırılması gerektiği üzerinde durmuştur. Bu öneride bulunan uzman-ların yaklaşık yarısı kadar bir oranda (%17,7) ise bu görüşün tam tersi olan, projenin kuruluşları boşaltmak ama-cıyla geliştirildiğini ve üst makamların baskısıyla uygulandığını, bu nedenler-den dolayı da başarılı olamayacağı gö-rüşünü ifade edilmiştir. Çalışmaya ka-tılan sosyal hizmet uzmanlarının tama-mına yakını daha önce, Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi kapsa-mında verilen hizmetlerin, Ayni ve Nak-di Yardım Yönetmeliği kapsamında ve-rilen hizmetlerden farklı olmadığı gö-rüşünü belirtmişlerdir, %13,5 oranında sosyal hizmet uzmanı bu görüşlerini yi-neleyerek, projenin bir yenilik getirme-diğini savunmuşlardır. Sosyal hizmet uzmanlarından %9,4’ü ailelerin, çocuk-ları için 3413 sayılı Yasa ile sağlanan iş olanağından yararlanma hakkı orta-dan kalkar düşüncesiyle geri dönmele-rini istemedikleri vurgusunu yapmışlar-dır. Sosyal hizmet uzmanlarının %8,3’ü üst makamların baskısıyla ihmal ve is-tismar nedeniyle kuruluş bakımına alı-nan çocukların da ailelerine döndürül-mek istendiği görüşünü ileri sürmüştür. Böylesi projeler hazırlanırken alanda çalışan meslek elemanlarının görüş-lerinin alınmasının, projenin uygulan-masında ortaya çıkabilecek sorunların en aza indirgenmesi açısından önem-li olduğu görüşünü belirten sosyal hiz-met uzmanlarının oranı %7,3’tür. Sos-yal hizmet uzmanlarının %5,2’si, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu kapsa-mında pek çok çocuğun korunma altı-na alınarak kuruluşlara yerleştirildiği bu nedenle, projenin kuruluş bakımı altın-daki çocuk sayısını azaltma amacının gerçekleştirilmesinde yetersiz kaldığını vurgulamıştır. Çalışmaya katılan sosyal

hizmet uzmanlarının çok az bir bölümü (%4,2), çocuğun kuruluş bakımından ailesi yanına döndürülmesinden önce ailesinden kopmasının engellenmesi ve buna neden olan koşulların ortadan kaldırılması için çalışmalar yapılması gerektiğini ifade etmişlerdir. Uzmanla-rın %3,1’i ise çocukların ailelerine dön-dürülmesinin ardından gerekli çalışma-ların yapılmaması nedeniyle yeniden kuruluşlara döndüklerini ve bu neden-le bir takım psikolojik sorunlar yaşadığı görüşünü belirtmişlerdir.

SONUÇ

Her çocuk ailesi yanında bakım görme hakkına sahiptir. Bu temel hak kökenini, çocuğun sağlıklı gelişiminin gerçekle-şebileceği, fizyolojik ihtiyaçlarının yanı sıra, psikolojik ihtiyaçlarının da karşıla-nabileceği mümkün tek kurumun ‘aile’ olmasında bulur. Tarihsel süreçte, ai-lenin yerini tutma iddiasıyla oluşturul-muş kuruluşlar, bakımı sağlanan ço-cuklar üzerinde yarattığı sayısız psiko-lojik ve fiziksel hasarlar nedeniyle, yer-lerini aile yanına yapılan kalıcı yerleştir-melere bırakmış ve çocuğun iyilik hali ve yüksek yararı için korunma altına alı-nıp kurum bakımına yerleştirilmeksizin ailesi yanında desteklenmesi öncelik-li uygulama haline gelmiştir. Halihazır-da korunma altında bulunan ve kurum bakımı hizmetinden yararlandırılan ço-cuklar için ise koruyucu aile ya da ev-lat edinme gibi alternatif kalıcı yerleştir-me modellerinin değerlendirilmesinden önce, yeniden ailesi yanına döndürül-mesi için gerekli çalışmaların yapılması, deneyimledikleri travmatik sürecin etki-lerini bütünüyle yok edemese de hafifle-teceği düşüncesiyle önem kazanmıştır.

Aileye Dönüş ve Aile Yanında Des-tek Projesi gibi ekonomik yoksunluk

Toplum ve Sosyal Hizmet Cilt 22, Sayı 2, Ekim 2011

110

nedeniyle korunma altına alınmış ço-cukların aileleri yanında desteklen-mesi ya da ailelerine döndürülmesi-ni amaçlayan bir hizmet modelinin ba-şarıya ulaşması için öncelikle ailele-rin koşullarının, çocuğun bakımına ola-nak sağlayacak şekilde iyileştirilme-si gerekmektedir. Ancak kalıcı yoksul-luğun, toplumun çoğunluğu tarafından deneyimlendiği günümüzde, süreli/sü-resiz yardımlarla söz konusu koşullar-da istendik değişimlerin gerçekleşme-si olanaklı değildir. Ayni ve nakdi yar-dımları temel alan hizmet modelleri yal-nızca, geçici düzenlemeleri sağlamak-ta ve bir anlamda çözümsüzlüğü dayat-maktadır.

Korunma altına alınan çocuğun, aile-sine başarılı şekilde geri döndürülme-si için gerek geri dönüş öncesi, gerek-se geri dönüşün yaşanmasının ardın-dan danışmanlık hizmetleri, ebeveyn eğitimi hizmetleri, gelir yardımı gibi hiz-metlerin kombine olarak sunulması ge-reklidir. Bir başka deyişle, çocuğun bir kez biyolojik ailesine döndürülmesinin ardından bakım sistemine bir daha gir-memesi olarak tanımlanan; aileye dö-nüş uygulamasının başarısı için gerek aileye, gerekse çocuğa ayrılığın yaşan-masına neden olan koşulların ortadan kaldırılmasında yardımcı olacak hiz-metlerin bir arada sunulması son dere-ce önemlidir.

Yoksulluğun yıkıcı etkilerine maruz ka-lan aile ve çocukların yararı gözetilerek sunulacak bu tür hizmetlerin her aşa-masında aile üyelerinin -anne, baba, çocuk- katılımı sağlanmalıdır. Bu ka-tılımın sağlanabilmesinin önkoşu-lu hizmetlerin, günü kurtarmaya yö-nelik kaygılarla üst makamlarca veri-len kararlar doğrultusunda hazırlan-ması değil; uygulamanın içinden gelen

bilgiyi kuramsal bilgiye dönüştürebile-cek mesleki beceriye sahip olan sosyal hizmet uzmanları tarafından biçimlen-dirilmesidir. Böyle bir uygulama anlayı-şı, hizmetlere ilişkin doğabilecek hak-lı çekincelerin en aza indirgenmesinde önemli rol oynayacak ve belirlenen he-deflere ulaşılmasını kolaylaştıracaktır.

Ailelerin, çocuklarının geri dönmesine olan isteklerinin ve bakım sağlayabi-lecek yeterlikte olduklarının değerlen-dirilmesinde sosyal hizmet uzmanı ki-lit rol oynar. Ancak her ailenin kendi bi-ricikliğinde değerlendirilmesi bir takım sorunları içermektedir. Bu sorunların başında, yapılacak değerlendirmenin etkililiğini ve ailelerin sorunlarını hafif-letecek bir sosyal hizmet müdahalesi-nin başlatılması ve devam ettirilmesi-ni zorlaştıran; kaynak yetersizliği, alan-da istihdam edilen sosyal hizmet uzma-nı sayısının azlığı ve uzmanların karşı-laştıkları iş yükü fazlası yer alır. Sosyal hizmet uzmanı ile aile arasındaki güven ilişkisinin kurulması, ailenin kaynaklar-la buluşturulmasının sağlanması ve ai-lenin işlevselliğini arttıracak hizmetle-rin sağlanması için iş yoğunluğunun ve her bir uzmana düşen vaka sayısı-nın değerlendirme ve çalışmaların sağ-lıklı yapılabilecek sınıra çekilmesi, su-nulan hizmetlerin etkililiğine olan inan-cı arttıracaktır.

Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne göre, bü-tün çocuklar aile ortamında yetişme hakkına sahiptir, bu nedenle çocuğun kuruluş bakımına alınmaksızın, aileye koruyucu-önleyici hizmetlerin sunulma-sıyla çocukların ailelerinden kopmala-rının önüne geçilmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra çocuğun kuruluş ba-kımından ailesine döndürülmesi kara-rı oldukça dikkatli verilmesi gereken bir karardır. Geri dönüş sürecinin başarısı,

Özateş ve Atauz

111

sunulan hizmetlerle ailenin koşulların-da olumlu değişiklikler yaratılması ve aile-çocuk ilişkisinin normalleştirilmesi-nin ardından çocuğun sisteme bir daha girmemek üzere ailesine döndürülme-si beklentisini taşır. Ailesine döndürü-len çocuk hakkındaki korunma kararı-nın saklı tutulması, bu geri dönüş fel-sefesiyle çelişmektedir. Geri döndürü-len çocuğun korunma kararının kaldırı-lacağı ve dolayısıyla gelecekteki iş ola-nağından yoksun kalacağı endişesi, ai-lelerin çocuklarının dönüşlerine yönelik direnç geliştirmeleri sonucuna yol aça-bilmektedir. Bu açmazın ortadan kaldı-rılması için alanda çalışan sosyal hiz-met uzmanlarının görüşü alınarak, ai-lelerin kuruluş bakımını birer yatılı okul ya da çocuklarının iş garantisi olarak görmelerinin önüne geçilmesini sağla-yacak yeni düzenlemeler geliştirilmesi gerekliliği kaçınılmazdır.

Kuruluş bakımı modeli yalnızca, tera-pötik kullanımı birincil amaç olan, geçi-ci bir hizmet modeli olarak kullanılmalı-dır. Bu nedenle, kuruluş bakımına alın-ması beklenen çocukların tespitinde ti-tiz davranılması, ekonomik yoksun-luk nedeniyle bu modelden yararlan-dırılmak istenen çocukların ailelerine gereken hizmetlerin sunulması yoluy-la bakımlarının biyolojik aileleri yanın-da desteklenmesinin sağlanması son derece önemlidir. Halihazırda korunma altına alınarak kuruluş bakımı hizme-tinden yararlandırılan çocukların aile-si yanına döndürülmesi öncelikli amaç olarak görülmelidir. Ancak aile yanın-da destek ve aileye dönüş uygulama-larının bir proje kapsamında hayata ge-çirilmesi, çocuğun yüksek yararı ilkesi-ne değil, kuruluşlardaki çocuk sayısının azaltılması amacına -geçici bir süreliği-ne- hizmet edecektir.

Aileye Dönüş ve Aile Yanında Destek Projesi kapsamında verilen hizmetle-rin, 28.09.1986 tarihli Sosyal Hizmet-ler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeliği kapsamın-da verilen hizmetlerden farklı olmadı-ğı çalışmanın çarpıcı sonuçlarından bi-risidir. Bu nedenle bu hizmet modeli-nin bir proje olarak sunulmasından çok, uygulanmakta olan Yönetmelik kapsa-mının genişletilerek, korunma altındaki her bir çocuk için yapılacak kalıcı yer-leştirme planının ilk aşamasında kendi biyolojik ailesinin değerlendirilmesinin yer alması anlayışı yerleştirilmelidir. Bir başka deyişle; kuruluş bakımındaki ço-cukların ailelerinin koşulları düzeldik-ten sonra aileye dönmesi, nihai hedef ve her çocuk için yapılacak kalıcı yer-leştirme planında düşünülmesi ve de-ğerlendirilmesi gereken ilk seçenek ol-malıdır. Aksi halde, proje olarak ele alı-nan böyle uygulamaların ve etkilerinin geçici olması ve dolayısıyla kuruluş ba-kımının -farklı biçimler altında da olsa-, bakım sistemine ihtiyaç duyan çocuk-lara sunulan öncelikli model olmasının önüne geçilememesi sonucu kaçınıl-maz olacaktır.

KAYNAKÇAAguilar, M. S. (2007). Foster parent’s per-ception of their ınvolvement in the reunifi-cation process. A Thesis of Master Degree. California: California State University De-partment of Social Work.

Ayni ve Nakdi Yardım Uygulamalarına İliş-kin Genelge. Tarih: 01.07.2005.

Ayni ve Nakdi Yardım Desteği ile Eve Dö-nüş Uygulamalarında Dikkat Edilecek Hu-suslara İlişkin Genelge. Tarih: 14.04.2005.

Barbell, K. ve Freundlich, M. (2001). Foster care today. Casey Family Programs, Was-hington, DC.

Toplum ve Sosyal Hizmet Cilt 22, Sayı 2, Ekim 2011

112

Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleş-mesi. Kabul Tarihi: 20.11.1989. Türkiye Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu, Haklar ve Özgürlükler Antolojisi, Haz: Aktan, Ç.C., Vural, İ. Y. ve Aktan, T. (2000), Ankara.

http://www.shcek.gov.tr/Projeler/Aileye_Donus_ve_Aile_Yaninda_Destek.asp.

McCroskey, J. and Meezan, W. (1998). Family-centered services: Approaches and effectiveness. The Future of Children, 8(1), 54-69.

Needell, B. (1996). Placement stability and permanence for children entering foster care as infants. A Thesis of Doctor Deg-ree, Berkeley: University of California Soci-al Welfare Faculty.

Shaw, T. V. (2006). Reentry into foster care system after reunification. Children and Yo-uth Services Review, 28(11), 1375-1390.

SHÇEK Kanununa Bir Ek Madde Eklen-mesi Hakkında Kanun. Kanun Numarası: 3413. Kabul Tarihi: 25.02.1988. Resmi Ga-zetede Yayımlanma Tarihi: 02.03.1988.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kuru-mu Kanunu. Kanun Numarası: 2828. Kabul Tarihi: 24.05.1983. Resmi Gazetede Yayım-lanma Tarihi: 27.05.1983.

Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kuru-mu Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeliği. Res-mi Gazetede Tarihi: 28.09.1986. Resmi Ga-zete Sayısı: 19235.

Terling, T. L. (1998). Family reunification practices of child protective services: Inter-ventions and outcomes. A Thesis of Doc-tor Degree, Austin, Texas: The University of Texas at Austin.