43

Andrzej Piotr Wiatrak Zakład Jakości Zarządzania Wydział Zarządzania Uniwersytet Warszawski

Rozdział 3. STRATEGIE ROZWOJU

LOKALNEGO JAK O NARZĘDZIA

RESTRUKTURYZACJI OBSZARU

Streszczenie

W niniejszym opracowaniu – opartym na literaturze przedmiotu i strategii Lokalnej Grupy Działania „Razem dla Radomki” – omówiono następujące zagadnienia: istotę restrukturyzacji obszaru oraz charakterystykę i ocenę przedsięwzięć restrukturyzacyjnych badanego obszaru. Celem opracowania było wskazanie na ile strategia rozwoju lokalnego może być narzędziem restrukturyzacji obszaru oraz co wpływa na jej realizację i zakres działań restrukturyzacyjnych. Analiza strategii rozwoju Lokalnej Grupy Działania „Razem dla Radomki” wskazuje, że może być ona narzędziem restrukturyzacji obszaru, gdyż wyznacza kierunki i zakres zmian, miejsca ich realizacji, grupy docelowe itp.. Wiele zagadnień ujętych w tej strategii zostało już zrealizowane, ale nie wszystkie, Brak pełnej realizacji przedsięwzięć wynika z różnych uwarunkowań, takich, jak zbyt optymistyczne spojrzenie na ich realizację, brak dostatecznych środków, brak pełnej aktywności mieszkańców i przedsiębiorców badanych gmin.

***

1. Wprowadzenie

Restrukturyzacja jest pojęciem dotyczącym przede wszystkim sfery gospodarczej i

najczęściej mówi się o niej w odniesieniu do podmiotów gospodarczych. Powstała też bogata literatura przedmiotu dotycząca restrukturyzacji przedsiębiorstw, natomiast brakuje szerszych opracowań dotyczących restrukturyzacji organizacji publicznych, jak także restrukturyzacji obszaru (regionu, rejonu, układu lokalnego itp.)..Ponadto należy uwzględnić, że restrukturyzowane podmioty występują w określonym obszarze), który ma duży wpływ na przebieg restrukturyzacji, jej zakres i kierunki zmian. W związku z tym warto zastanowić się, co wpływa na restrukturyzację obszaru, jakie są jej uwarunkowania, co określa jej przebieg i jakie są ograniczenia jej przeprowadzenia itd. Dalsze rozważania ograniczono do skali lokalnej, tj. obejmującej – jak przyjęło się w Polsce – gminę, grupę gmin lub powiat, a w niniejszym opracowaniu – lokalną grupę działania, składającą się 5 współpracujących gmin.

44 Andrzej Piotr Wiatrak

Biorąc po uwagę złożoność omawianej problematyki w niniejszym tekście podjęto próbę określenia czynników wpływających na restrukturyzację obszaru i wskazania, w jakim zakresie warunkują one jej przebieg. Zagadnienia te opracowano w oparciu o literaturę przedmiotu oraz strategię rozwoju lokalnego przygotowaną w ramach Lokalnej Grupy Działania „Razem dla Radomki, grupującej pięć gmin wiejskich (w tym jedną miejsko-wiejską)1. Celem opracowania było wskazanie na ile strategia rozwoju lokalnego może być narzędziem restrukturyzacji obszaru oraz co wpływa na jej realizację i zakres działań restrukturyzacyjnych. Cel pracy ma zarówno charakter poznawczy, jak aplikacyjny,

2. Istota restrukturyzacji obszaru

Restrukturyzacja obszaru obejmuje zmianę struktur jego dotychczasowej działalności gospodarczej i społecznej, sieci osadniczej oraz zagospodarowania środowiska2. Zakres restrukturyzacji zależy od przyjętego celu, określającego jej kierunki i etapy wdrażania, ale także od czynników, które wpłynęły na przyjęcie określonego celu działań (np. wynikających z dużego bezrobocia obszaru, zamykania nierentownych przedsiębiorstw w określonej branży, braku popytu na produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwa danego obszaru itd.). Kierunki restrukturyzacji i jej zakres określają też środki, które można przeznaczyć na jej realizację, w tym środki celowe na określone przedsięwzięcia (np. finansowane z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej)3.

Wymienione czynniki wywierają wpływ na wybór działań restrukturyzacyjnych, ale ich ostateczna lista i zakres działań zależy od decydentów, tj. w przypadku obszaru zarządzających samorządami terytorialnymi (powiatem lub gminą), społeczność danego obszaru, a zwłaszcza przedsiębiorcy. Uwzględnić tutaj należy z jednej strony aktywność poszczególnych grup i ich zaangażowanie w opracowywanie programów restrukturyzacyjnych, a z drugiej – wybór określonych programów oraz narzędzi ich realizowania. Z kolei wpływ na trafność wyboru programów restrukturyzacyjnych ma przygotowanie poszczególnych decydentów oraz ich współpraca. Oznacza to, że podstawą wyboru i podjętych działań powinny być kapitał ludzki i kapitał społeczny. Obydwa rodzaje kapitału są potrzebne. Kapitał ludzki, tj. wiedza, umiejętności, doświadczenia itd., ułatwia podejmowani przemyślanych decyzji, opartych na analizie uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Z kolei dzięki kapitałowi społecznemu jest usprawniany i uprawomocniany proces podejmowania decyzji i realizacji przyjętych zadań. Wynika to z istoty kapitału społecznego i społeczeństwa danego obszaru, które jest nastawione na dyskusję, współpracę, podjęcia realizacji określonych działa i pomocy w tym zakresie. Natomiast w przypadku braku kapitału społecznego zachodzi proces odwrotny, wyrażający się w obniżaniu sprawności działania i realizacji podjętych decyzji.

Kierunki i zakres restrukturyzacji oraz narzędzia jej wdrażania są zawarte w strategii rozwoju lokalnego (powiatu, gminy, lokalnych grup działania), która jest wynikiem wcześniejszych dyskusji, analizy strategicznej i podjęcia decyzji o jej kształcie. Strategia ta jest jakościową koncepcją przyszłości danego obszaru, zawierającą cele strategiczne i operacyjne, które chcą zrealizować władze samorządowe w oparciu o aktywny udział społeczności lokalnej4. Realizacja celów, zadań i głównych przedsięwzięć

1 Zob. Lokalna strategia rozwoju na lata 2009-2015 Lokalnej Grupy Działania „Razem dla Radomki”,

Obszar działania: Jedlińsk. Przytyk, Przysucha, Wieniawa, Wolanów i Zakrzew 2009. 2 Por. M. Grochowski: Rozwój układów lokalnych jako podstawa restrukturyzacji regionów, „Studia

Regionalne i Lokalne” 1991, nr 4 (37), s. 199-200. 3 Z. Brodziński, Stymulowanie rozwoju obszarów wiejskich na poziomie lokalnym na

przykładzie gmin województwa warmińsko-mazurskiego, , Wyd. SGGW, Warszawa 2011, s. 34 i następne.

4 Por. G. Ślusarz, Zarządzanie rozwojem przez jednostki samorządu terytorialnego – specyfika, potrzeby, wyzwania, „Problemy Zarządzania”, 2006, nr 3, s. 45-51 oraz A. P. Wiatrak, Strategie rozwoju gmin wiejskich. Podstawy teoretyczne , ocena przydatności i znaczenie w przemianach strukturalnych obszarów wiejskich, Wyd. Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Pan, Warszawa 2011, s. 25-30..

Strategie rozwoju lokalnego jako narzędzia restrukturyzacji obszaru 45 zawartych w strategii rozwoju lokalnego odbywa się przez działania przedsiębiorcze, Rolą władz samorządowych w kreowaniu restrukturyzacji obszaru jest ukierunkowanie przemian strukturalnych zgodnie z przyjętymi celami w strategii rozwoju. W związku z tym ważną rolę ma przygotowanie się do tych zmian, w tym poprzez współpracę poszczególnych grup interesariuszy oraz uzgodnienia kierunków i zakresu zmian..

Przedsięwzięcia restrukturyzacyjne obszaru mogą obejmują – tak jak w przedsiębiorstwie5 – różne zagadnienia, ale podstawą ich zwykle jest restrukturyzacja rzeczowa, obejmująca określony zakres działania, na który jest zwrócona strategia rozwoju lokalnego, np. ograniczenie funkcji rolniczej na obszarach wiejskich i jednoczesny rozwój funkcji rezydencjonalnej tych obszarów, czy też funkcji turystycznych. W innym obszarze może być to ograniczanie przemysłu ciężkiego na rzecz przemysłu lekkiego, czy też kreowanie strategii i działań restrukturyzacyjnych, które oszczędzają środowisko.

Analizując restrukturyzację rzeczową obszaru należy uwzględnić różny jej charakter, związany z procesem wdrażania określonych metod wytwarzania i innowacji, w tym dotyczących wytwarzania produktów i usług, ale także nowej działalności. W związku z tym możemy mówić o restrukturyzacji procesowej i restrukturyzacji produktowo-technologicznej. Restrukturyzacja ta może jednocześnie łączyć się z wprowadzaniem technologii i działalności oszczędzających środowisko, jak np. wprowadzania technologii bezodpadowych. Ponadto restrukturyzacja może dotyczyć źródeł finansowania (restrukturyzacja finansowa), sposobu organizacji procesów wytwórczych (restrukturyzacja organizacyjna, czy też zmiany struktury własnościowej (restrukturyzacja własnościowa)6.

Przyczyny podejmowania restrukturyzacji obszaru są zróżnicowane, ale na ogół łączą się z procesami rozwojowymi, pobudzaniem rozwoju, wywieraniem korzystnego wpływu na funkcjonowanie podmiotów gospodarczych, ukierunkowaniem ich działalności itp. W związki z tym mówiąc o restrukturyzacji obszaru na ogół mamy na myśli restrukturyzację rozwojową, która ma charakter długofalowy – wynikający z przyjętej strategii rozwojowej i zawierający szeroki zakres zmian. Tak też w rzeczywistości jest pojmowana restrukturyzacja obszaru, jako zmiana struktur i rozwoju określonych dziedzin. Uwzględnić jednak należy, że w niektórych wypadkach możemy mieć do czynienia z restrukturyzacją naprawczą, charakteryzującą się eliminowaniem niekorzystnych trendów rozwojowych i czynników związanych z ich występowaniem7.

3. Charakterystyka przedsięwzięć z obszaru LGD „Razem dla Radomki” Gminy z obszaru Stowarzyszenia LGD „Razem dla Radomki” są gminami

rolniczymi, które stopniowo odchodzą od tradycyjnego rolnictwa na rzecz rolnictwa wyspecjalizowanego, produkującego na potrzeby miasta Radom (liczącego ponad 220 tys. mieszkańców), ale także na potrzeby aglomeracji warszawskiej i łódzkiej oraz miasta Kielce. Badane gminy spełniają wobec tych miast funkcje żywicielskie, nakierowane na zaspakajanie podstawowych potrzeb konsumenckich. W związku z tym w tych gminach obserwuje się zmianę struktury wytwarzanych produktów rolniczych, na rzecz takich gałęzi produkcji rolniczej, jak: chów trzody chlewnej, bydła i drobiu oraz uprawa owoców i warzyw, w tym przede wszystkim wiśni i papryki pod osłonami. Dodać należy, że gmina Przytyk i gminy sąsiednie stanowią paprykowe zagłębie w Polsce, gdyż z tych terenów pochodzi 80% krajowej produkcji tego warzywa. Zmiany w kierunkach produkcji rolniczej, w tym rozwój produkcji owoców i warzyw, był inspirowany szkoleniami i promocją ze strony ośrodka doradztwa rolniczego. Z kolei w strukturze działalności

5 A. Nalepka: Restrukturyzacja przedsiębiorstwa. Zarys problematyki, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 1999. S. 34 i następne. 6 M. Mozalewski Rodzaje i metody restrukturyzacji przedsiębiorstw, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, rok LXXII, 2010, z. 2, s. 216-218.. 7 Ibidem, s. 218..

46 Andrzej Piotr Wiatrak pozarolniczej przeważają małe firmy prywatne, najczęściej rodzinne oraz działające w sektorze usług i handlu. Najwięcej firm zajmuje się handlem i naprawami, a następnie wytwarzaniem i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę, kolejno są firmy budowlane i firmy pracujące na rzecz agrobiznesu8. Dotychczasowa działalność firm i gospodarstw rolniczych nie zapewnia pełnego zatrudnienia, a w następstwie tego występuje na obszarze badanego LGD – tak jak w innych gminach wiejskich – duże bezrobocie (w tym bezrobocie ukryte) oraz migracja zarobkowa ludzi (zwłaszcza ludzi młodych, w tym migracja definitywna)9.

Tabela 1. Cele i przedsięwzięcia w strategii rozwoju lokalnego w LGD „Razem dla Radomki”

Cele ogólne Cele szczegółowe Przedsięwzięcia

1 Podniesienie atrakcyjności turystycznej obszaru LGD poprzez wykorzystanie jego walorów przyrodniczych, kulturalnych i historycznych.

1.1. Stworzenie atrakcyjnej oferty turystycznej;

1.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego;

1.3. Promocja lokalnych tradycji kulturalnych i przyrodniczych.

I. Dolina Rzeki Radomki atrakcją turystyczną i rekreacyjną

II. Budowa spójnej oferty turystycznej mikroregionu LGD „Razem dla Radomki”

2. Integracja i aktywizacja społeczności wiejskiej.

2.1. Rozwój tożsamości społeczności wiejskiej;

2.2. Wzrost potencjału mieszkańców obszaru LGD.

III. Kultura i tradycja elementami spajającymi społeczność wiejską i promującymi obszar LGD „Razem dla Radomki”

IV. Edukacja szansą na rozwój indywidualny mieszkańców obszaru

3. Różnicowanie działalności gospodarczej oraz tworzenie pozarolniczych miejsc pracy.

3.1. Wsparcie produkcji i przetwórstwa produktów opartych na lokalnych zasobach i tradycji;

3.2. Rozwój postaw przedsiębiorczych wśród społeczności wiejskiej

3.3. Promocja lokalnych produktów.

V. Wypromowanie markowego produktu lokalnego

VI. Podniesienie kwalifikacji rolników i przedsiębiorców wiejskich

Źródło: Lokalna strategia rozwoju na lata 2009-2015 Lokalnej Grupy Działania „Razem dla Radomki”, Obszar działania: Jedlińsk. Przytyk, Przysucha, Wieniawa, Wolanów i Zakrzew 2009, s. 34..

8 Lokalna…, op. cit., s. 25. 9 Ibidem, s. 31.

Strategie rozwoju lokalnego jako narzędzia restrukturyzacji obszaru 47

Krótka charakterystyka struktury gospodarczej gmin LGD „Razem dla Radomki” wskazuje na potrzebę ich restrukturyzacji, co znalazło odzwierciedlenie w misji działania badanego Stowarzyszenia, sformułowanej następująco: „Lokalna Grupa Działania Stowarzyszenie <<Razem dla Radomki>> przyczynia się do wzrostu atrakcyjności i rozwoju gospodarczego całego obszaru poprzez aktywizację społeczeństwa i wykorzystanie unikalnych walorów przyrodniczych, kulturowych i historycznych obszaru” 10. W misji tej podkreśla się aktywność gmin i mieszkańców oraz wykorzystania istniejącego potencjału, głównie przyrodniczego i kulturowego, dla potrzeb rozwoju. Znalazło to odzwierciedlenie w przyjętych celach głównych i szczegółowych strategii rozwoju oraz w 6 przedsięwzięciach ich realizacji, zgłoszonych i uzgodnionych przez społeczność (por. tabelę 1)

Przedsięwzięcia zostały rozbite na poszczególne komponenty i działania wyznaczone w Osi 4 Leader Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, tj. następujących11: 1. Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej; 2. Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw; 3. Odnowa i rozwój wsi; 4. Małe projekty; 5. Funkcjonowanie LGD – nabywanie umiejętności i aktywizacja; 6. Wdrażanie projektów współpracy.

Przedsięwzięcie I. Dolina Rzeki Radomki atrakcją turystyczną i rekreacyjną oraz przedsięwzięcie II. Budowa spójnej oferty turystycznej mikroregionu LGD „Razem dla Radomki” podkreślają walory przyrodnicze i turystyczne obszaru, które stają się podstawą przygotowania oferty turystycznej i jej promowania. Podstawą urzeczywistniania tych przedsięwzięć jest różnicowanie działalności gospodarczej w kierunkach pozarolniczych, takich jak12: − rozwój usług turystycznych i około turystycznych (np.. wypożyczania sprzętu

rekreacyjnego), a w szczególności rozwój agroturystyki i jej różnych produktów, − rozwój bazy noclegowej i gastronomicznej obszaru, z wykorzystaniem lokalnych

produktów i dziedzictwa kulinarnego oraz produktów rolniczych, − rozwój lokalnego rzemiosła i rękodzielnictwa oraz pamiątek, − promocja i komunikowanie się z klientami.

Realizacja poszczególnych działań łączy się z zagospodarowaniem istniejących obiektów oraz ich porządkowaniem i odnową dla nowych funkcji, ale także tworzeniem i rozwojem nowych przedsiębiorstw, zwykle mikroprzedsiębiorstw, np. hoteli, pensjonatów, kwater agroturystycznych, pól kempingowych, barów i restauracji itp. Analizując poszczególne działania należy zwrócić uwagę na odnowę istniejącej bazy i przystosowania jej do nowej działalności, w tym na rewitalizację budynków i ich przebudowę. Ponadto realizacja tych działań jest połączona z edukacją, szkoleniami i różnego rodzaju programami doradczymi rozwijającymi kompetencje zainteresowanych przedsiębiorców, jak i społeczności lokalnej, jej aktywności i działań na rzecz obszaru badanej LGD „Razem dla Radomki”.

Kolejne cztery przedsięwzięcia, tj. kultura i tradycja elementami spajającymi społeczność wiejską i promującymi obszar LGD „Razem dla Radomki”, edukacja szansą na rozwój indywidualny mieszkańców obszaru, wypromowanie markowego produktu lokalnego oraz podniesienie kwalifikacji rolników i przedsiębiorców wiejskich są uszczegółowieniem omówionych dwóch poprzednich przedsięwzięć i wzmocnieniem proponowanych działań. Wyraża się to w przyjęciu zadań, które można pogrupować w następujących blokach13:

10 Ibidem, s. 59. 11 Ibidem, s. 33. 12 Ibidem, s. 34-40. 13 Ibidem, s. 42-50.

48 Andrzej Piotr Wiatrak

1. Usługi i przetwórstwo: − przetwórstwo produktów rolnych, − magazynowanie i przechowywanie produktów z obszaru LGD „Razem dla Radomki”, − sprzedaż hurtowa i detaliczna produktów wysokiej jakości, zwłaszcza żywności; − usługi transportowe związane ze zbytem produktów z obszaru LGD, − usługi na rzecz rozwijania turystyki wiejskiej w powiązaniu z wykorzystaniem

lokalnych produktów wysokiej jakości, − rozwój lokalnej aktywności i współpracy gospodarczej poprzez inicjowanie

powstawania, rozwoju, przetwarzania, wprowadzania na rynek oraz podnoszenia jakości usług bazujących na lokalnych zasobach i produktach, w tym naturalnych surowcach i produktach z obszaru LGD;

2. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego i odnowa obszarów wiejskich: − przebudowa i remont, budowa oraz wyposażenie budynków pełniących funkcje

społeczno-kulturalne, świetlic, domów kultury i bibliotek, a także obiektów małej architektury,

− zakup i odnawianie obiektów charakterystycznych dla danego regionu lub tradycji budownictwa wiejskiego i ich adaptacji na cele publiczne,

− rewitalizacja budynków wpisanych do ewidencji zabytków użytkowanych na cele publiczne, obiektów małej architektury, miejscowych pomników historycznych i miejsc pamięci,

− odnawianie elewacji zewnętrznych i dachów w budynkach architektury sakralnej i cmentarzach wpisanych do ewidencji zabytków,

− urządzania i porządkowania terenów zielonych, parków i innych miejsc wypoczynku itp.

3. Działania edukacyjne na rzecz rozwoju obszaru LGD: − działania informacyjno-doradcze, − organizacja kursów, szkoleń, wizyt studyjnych i innych działań edukacyjnych w

zakresie prowadzenia efektywnego i ekologicznego gospodarstwa rolnego, − wykonywanie badań, analiz, konsultacji, planów rozwoju i animowanie społeczności

lokalnych w zakresie produkcji żywności wysokiej jakości, − organizacja kursów, szkoleń i doradztwa w zakresie prowadzenia i rozwijania

działalności gospodarczej, pozyskiwania zewnętrznych środków na realizację inwestycji, konkurowania na otwartym rynku, promocji własnych produktów i usług, uzyskiwania certyfikatów, zawiązywania porozumień producenckich itp.

− działania związane z informowaniem i promocją o inicjatywach społeczno-kulturalnych i edukacyjnych oraz z aktywizacją społeczności lokalnej,

− szkolenie lokalnych liderów i kadr biorących w zakresie rozwoju i wdrażania produkcji żywności wysokiej jakości; promocji dziedzictwa kulturalnego i aktywizowania społeczności lokalnej, kreowania życia kulturalnego na obszarach wiejskich itp.

4. Promocja prowadzonych działań, zwłaszcza działań gospodarczych: − przeprowadzenie kampanii informacyjno - promocyjnej i organizacja różnego rodzaju

imprez promujących żywność wysokiej jakości i produkty lokalne z obszaru LGD, − utworzenie strony internetowej promującej „zagłębie papryki” w rejonie i produkty

wytwarzane z papryki − konkursy na najlepsze produkty wytwarzane w obszarze LGD, w tym wytwarzane z

papryki, − działania związane z informowaniem i promocją o inicjatywach społeczno-

kulturalnych i edukacyjnych oraz z aktywizacją społeczności lokalnej; − organizację imprez kulturalnych, rekreacyjnych lub sportowych na obszarze realizacji

LGD, a także organizacja imprez promujących cele społeczno-kulturowe − przygotowanie i wydanie folderów oraz innych publikacji informacyjnych nt. walorów

kulturowych obszaru, − promocja lokalnej twórczości ludowej, kulturalnej i artystycznej.

Strategie rozwoju lokalnego jako narzędzia restrukturyzacji obszaru 49

Analizując poszczególne przedsięwzięcia i ich komponenty należy zwrócić uwagę na ich ścisłe powiązanie z charakterem obszaru, tj. dotychczasowego rolniczego zagospodarowania i walorami przyrodniczo-turystycznymi14.

4. Ocena przyjętych przedsięwzięć restrukturyzacyjnych obszaru LGD „Razem dla Radomki

Strategia dla Lokalnej Grupy Działania „Razem dla Radomki” została starannie

przygotowana, uwzględniając różnorakie uwarunkowania i możliwości jej wdrożenia, a w wyniku jej realizacji zmiany struktury analizowanego obszaru. Należy uwzględnić, że część zadań i działań zawartych w poszczególnych przedsięwzięciach zostało już zrealizowana, a wiele jeszcze zostało do zrealizowania. Analizując przygotowaną strategię rozwoju lokalnego należy wskazać, że mocnymi stronami jej przygotowania były przede wszystkim następujące czynniki: • Przeprowadzenie analizy SWOT w oparciu o zróżnicowane źródła informacji, w tym

przede wszystkim w oparciu o wyniki badań ankietowych społeczności lokalnych, ich deklaracji dla realizacji określonych przedsięwzięć i oczekiwań wynikających z przyjętej strategii dla obszaru:

• Uspołecznienie procesu przygotowania strategii poprzez badania ankietowe, wywiady, dyskusje i spotkania oraz zawiązywania się grup współpracy;

• Centralne położenie badanych gmin wobec ośrodków miejskich (Warszawa, Łódź, Radom, Kielce) oraz dobre połączenia komunikacyjne;

• Wysokie walory środowiska przyrodniczego oraz brak jego degradacji i zanieczyszczeń; • Oparcie strategii na walorach przyrodniczo-turystycznych i kulturowych obszaru LGD

„Razem do Radomki” oraz na produktach lokalnych, w tym zwłaszcza na miejscowych produktach żywnościowych i rozwijającym się potencjale turystycznym;

• Uwzględnienie w strategii rozwoju lokalnego przetwórstwa produktów rolnych i powiązanie rozwoju turystyki z rolnictwem i wykorzystaniem produktów żywnościowych;

• Powiązanie poszczególnych przedsięwzięć, działań i zadań z programami edukacyjnymi, uczeniem się i doradztwem;

• 4Aktywność samorządów terytorialnych badanych gmin, ich doświadczenie w zakresie pozyskiwania i zagospodarowania zewnętrznych środków pomocowych oraz podejmowania przez nie działań przedsiębiorczych i restrukturyzacyjnych;

• Kapitał społeczny, którzy tworzą różne grupy mieszkańców badanych gmin, poczynając od samorządów terytorialnych.

Z kolei slabami stronami przygotowanej strategii rozwoju lokalnego i działań restrukturyzacyjnych były następujące czynniki: • Brak dostatecznych funduszy (wewnętrznych i zewnętrznych) dla sfinansowania rozwoju

lokalnego, a jednocześnie zbyt duże oczekiwania na kapitał zewnętrzny, co przy zwiększeniu wymagań proceduralno-biurokratycznych otrzymania środków pomocowych dodatkowo ograniczało ich pozyskanie;

• Nieuwzględnienie w strategii rozwoju lokalnego zbyt dużych kosztów przemian restrukturyzacyjnych, w tym wysokich kosztów inwestycji w produkcję zdrowej żywności wysokiej jakości

• Za mało zróżnicowana oferta produktowa obszaru badanego LGD, gdyż w większości łączyła się z działalnością turystyczną, a poza tym mającą częściowo charakter konkurencyjny;

• Brak spójnej oferty turystycznej i produktów komplementarnych, co utrudnia przygotowania pełnej oferty turystycznej;

14 Powiązanie tych zagadnień dotyczy całej działalności, a w szczególności działalności

turystycznej (por. Strategia rozwoju produktu turystycznego obszaru Lokalnej Grupy Działania „Razem dla Radomki”, Jedlińsk. Przytyk, Przysucha, Wieniawa, Wolanów i Zakrzew 2010)

50 Andrzej Piotr Wiatrak

• Brak dostatecznie określonych narzędzi wdrażania strategii rozwoju lokalnego, co powoduje, że wskazuje ona kierunki przyszłych przemian, ale w związku z tym ma ona częściowo charakter życzeniowy,

• Niskie kwalifikacje zawodowe społeczności lokalnej obszaru, co utrudnia – mimo prowadzenia działań edukacyjnych – rozwijanie dotychczasowej działalności i podejmowania nowej;

• Nieuwzględnienie w strategii rozwoju badanego obszaru LGD migracji ludności, w tym migracji o charakterze definitywnym i wyludniania się obszarów wiejskich.

Mocne i słabe strony analizowanej strategii rozwoju lokalnego wskazują, że same chęci nie wystarczają. Potrzebne są środki na zrealizowanie przyjętych celów i zadań, ale także narzędzia ich wdrażania. Podjęcie współpracy badanych gmin należy ocenić pozytywnie, gdyż rozwój nie kończy się na granicach gminy i w dużym stopniu zależy od otoczenia, a zwłaszcza od wspólnych walorów, które łączą sąsiednie gminy. Lasy, rzeki, rzeźba terenu itd., jak również większość infrastruktury są wspólne dla gmin, dlatego należy zastanowić jak je zagospodarować i wykorzystać dla potrzeb mieszkańców tych gmin. Badane gminy łączy przede wszystkim rzeka Radomka, ale także ukształtowanie terenu związane z tą rzeką. W związku z tym podjęte działania należy ocenić pozytywnie, zwłaszcza że zostały one przygotowane na podstawie konsultacji społecznych. To że nie udało się wszystkiego zrealizować, wynikało przede wszystkim z większych oczekiwań co do aktywności mieszkańców w realizacji przedsięwzięć i ich sfinansowania, a tymczasem niskie tempo rozwoju gospodarki, w tym gospodarki badanych gmin, ograniczyło dopływ wewnętrznych środków, aa także zwiększyło migrację miejscowej ludności. Dodatkowo mniejsze było wykorzystanie unijnych środków pomocowych, gdyż nie zadziałał w tym przypadku mechanizm dodawalności środków. W sumie realizację podjętych przedsięwzięć, mimo niepełnego ich wdrożenia, oceniam pozytywnie. Wyraża się to w przebudowie struktury gospodarczej gmin, zakładaniu nowych firm w działalności pozarolniczej, rozbudowie infrastruktury, odnowie wsi i rewitalizacji, zwróceniu uwagi na sprawy środowiska i jego zagospodarowania itp.. Przykładem takiego zagospodarowania może być Zalew w Domaniewie15, który powstał na rzece Radomka w gminie Przytyk. Zalew ten powstał wcześniej niż była przygotowana omawiania strategia rozwoju lokalnego, ale cały czas jest on podstawą rozwoju trzech gmin: przylegających, tj. Przytyka, Wieniawy i Wolanowa, ich zagospodarowania oraz przygotowania produktów (zwłaszcza turystycznych). Zalew ten zmienia oblicze gmin, które stają się bardziej turystyczne. Na terenie zalewu jest przystań, gdzie można skorzystać z oferty Mariny Domaniowskiej w zakresie sportów wodnych, takich jak: − flyboard – urządzenie służące do uprawiania ekstremalnych sportów wodnych,

pozwalające na unoszenie się na wysokości do 15 metrów, dzięki wytwarzanemu pod wysokim ciśnieniem strumieniowi wody,

− wakeboarding czyli pływanie za motorówką po powierzchni wody na desce, − wakesurf, tj. sport wodny polegający na płynięciu na desce po fali, którą wytwarza

motorówka Powstają też obiekty gastronomiczne – wykorzystujące miejscową produkcję rolniczą

(zwłaszcza wiśnie i paprykę, których gmina jest głównym producentem) oraz ryby – z nowego zbiorniku. Ponadto wyznaczono nowe szlaki rowerowe i rozwija się wędkarstwo. Powstało także Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych „Zalew Domaniów”, które gotowe jest przyjmuje wczasowiczów w nowopowstałych gospodarstwach agroturystycznych, zwłaszcza wykorzystujących własną produkcję rolniczą. Nad zalewem powstało już ponad 100 domków letniskowych, a dalsze są planowane. 15 Zob. Przegląd zalewów wokół Radomia. Porównanie ofert -

http://www.echodnia.eu/apps/pbcs.dll/article?AID=/20120707/POWIAT0206/120709170&sectioncat=photostory4, dostęp z dnia. 15.7.2015 r., s. 4 oraz Zalew w Domaniowie – http://przytyk.pl/kategoria-161-zalew_w_domaniowie.html dostęp z dnia 15.07.2015 r., s. 1.

Strategie rozwoju lokalnego jako narzędzia restrukturyzacji obszaru 51

5. Zakończenie

Analiza strategii rozwoju Lokalnej Grupy Działania „Razem dla Radomki” wskazuje, że może być ona narzędziem restrukturyzacji obszaru, gdyż wyznacza kierunki i zakres zmian, miejsca ich realizacji, grupy docelowe itp.. Ponadto wyznaczone cele i przedsięwzięcia wynikały z konsultacji społecznych i oczekiwań społeczności lokalnych, jak też przeprowadzonej analizy strategicznej. Wiele zagadnień ujętych w tej strategii zostało już zrealizowane, ale nie wszystkie, a część z nich należy odłożyć na później, albo nawet zrezygnować. Brak pełnej realizacji przedsięwzięć wynika – o czym była już mowa – z różnych uwarunkowań, takich, jak zbyt optymistyczne spojrzenie na ich realizację, brak dostatecznych środków, brak pełnej aktywności mieszkańców i przedsiębiorców badanych gmin, w tym na skutek migracji i pracy w innych układach osadniczych części mieszkańców.

Biorąc pod uwagę zakres i istniejące uwarunkowania realizacji strategii rozwoju lokalnego w zakresie działań restrukturyzacyjnych wydaje się, że w jej przygotowaniu należy większą uwagę zwrócić na: 1. Kompleksowość rozwoju gmin, uwzględniająca cele przemian strukturalnych obszaru w

oparciu o dotychczasową strukturę gospodarczą gmin, ich zagospodarowanie i stan środowisko przyrodniczego, ale także o możliwości sfinansowania tych zmian.

2. Elastyczność i wariantowość przyjętych strategii rozwoju w zależności o możliwości rozwojowych gmin, wskazania głównych priorytetów rozwojowych i ich realizacji w warunkach zmniejszania się funduszów na ich sfinansowanie, gdyż mają one najczęściej charakter potencjalny.

3. Dokładne określenie narzędzi realizacji strategii badanych gmin, gdyż najczęściej brakuje pełnego określenia sposobu ich wdrażania i zastosowania oraz nie tworzą one systemu, który sprzyjałby wyeliminowaniu wielu zagrożeń jej realizacji.

4. Większe włączenie się społeczności lokalnych w przygotowanie i realizację strategii rozwoju lokalnego.

Literatura: Brodziński Z., Stymulowanie rozwoju obszarów wiejskich na poziomie lokalnym na

przykładzie gmin województwa warmińsko-mazurskiego, Wyd. SGGW, Warszawa 2011. Grochowski M., Rozwój układów lokalnych jako podstawa restrukturyzacji regionów,

„Studia Regionalne i Lokalne” 1991, nr 4 (37), Lokalna strategia rozwoju na lata 2009-2015 Lokalnej Grupy Działania „Razem dla

Radomki”, Obszar działania: Jedlińsk. Przytyk, Przysucha, Wieniawa, Wolanów i Zakrzew 2009.

Mozalewski M., Rodzaje i metody restrukturyzacji przedsiębiorstw, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, rok LXXII, 2010, z. 2.

Nalepka A., Restrukturyzacja przedsiębiorstw. Zarys problematyki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

Przegląd zalewów wokół Radomia. Porównanie ofert - http://www.echodnia.eu/apps/pbcs.dll/article?AID=/20120707/POWIAT0206/120709170&sectioncat=photostory4, dostęp z dnia. 15.7.2015 r.

Strategia rozwoju produktu turystycznego obszaru Lokalnej Grupy Działania „Razem dla Radomki”, Jedlińsk. Przytyk, Przysucha, Wieniawa, Wolanów i Zakrzew 2010..

Ślusarz G.,: Zarządzanie rozwojem przez jednostki samorządu terytorialnego – specyfika, potrzeby, wyzwania, „Problemy Zarządzania”, 2006, nr 3

Wiatrak A. P., Strategie rozwoju gmin wiejskich. Podstawy teoretyczne , ocena przydatności i znaczenie w przemianach strukturalnych obszarów wiejskich, Wyd. Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa 2011..

Zalew w Domaniowie – http://przytyk.pl/kategoria-161-zalew_w_domaniowie.html dostęp z dnia 15.072015 r.

52 Andrzej Piotr Wiatrak

Summary

LOCAL DEVELOPMENT STRATEGIES AS A TOOL FOR RESTRUCTURING OF THE AREA

In this study - based on the literature and strategy of Local Action Group "Together for Radomka" - discusses the following topics: essence of restructuring area, characteristics and opinion of the restructuring activities in analyzed municipalities. The aim of this study was an indication how local development strategy can be a tool for restructuring the area and what affects its implementation and scope of the restructuring measures. Analysis of the development strategy of the Local Action Group "Together for Radomka" indicates that this strategy may be a tool in the restructuring of the area, because determines the directions and scope of implemented changes, target groups, etc. Many of the issues included in this strategy have already been implemented, but not all. Lack of full implementation of restructuring activities follow from a variety of conditions, such as too optimistic look at their implementation, lack of sufficient resources, lack of full activity of residents and entrepreneurs with surveyed municipalities.