Η Πορεία του ΠοντιακούΕλληνισμού:Από τον Πόντο του τότε, στην Ελλάδα

σήμερα

Ειρήνη Στυψιανού

Αριθμός Λέξεων: 3.800

Σύνοψη

Μέσω της διαδικασίας της μετανάστευσης, η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να αλλιώνεται

και να αφανίζεται στο πέρασμα των χρόνων. Μπορεί όμως κάποιος μετανάστης να

διατηρήσει την πολιτιστική του ταυτότητα. Αυτή δεν ήταν η περίπτωση με τους Ποντίους

Έλληνες, που εδώ και περίπου έναν αιώνα διατηρούν τα ήθη, έθιμα, παραδόσεις και

διάλεκτο τους αναλλοίωτα, πέρα από κάθε πρόβλεψη. Έτσι, με αυτή την εργασία

προσπαθώ, μέσα από την παρουσίαση επιμέρουςστοιχείων του Ποντιακού πολιτισμού

όπως η γλώσσα, ο χορός, το φαγητό και η εκπαίδευση να καταλήξει σε κάποια

συμπεράσματα.

Μέσα από αυτή τν εργασία προσπάθησα να συγκεντρώσω τα στοιχεία εκείνα του

Ποντιακού πολιτισμού που μπόρεσαν να αντέξουν στου πέρασμα του χρόνου και τις

αντιξοότητες και να φτάσουν μέχρι σήμερα στις μέρες μας. Βασίσμένος σε ιστορικές πηγές

κυρίως από βιβλία, πανεπιστημιακές εργασίες και ιστοσελίδες, προσπάθησα να παραθέσω

τις επιπτώσεις που είχε το πέρασμα του χρόνου για την Ποντιακή κληρονομιά,

καταλήγοντας ότι τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά μίας ομάδας ανρθώπων δεν αλλιώνονται

εάν δεν το θελήσουν ή το αμελήσουν οι ίδιοι, παρά διατηρούνται, εμπλουτίζονται και

μεταλαμπαδεύονται από γενιά σε γενιά.

Αριθμός Λέξεων: 172

1

Περιεχόμενα

Σύνοψη.....................................................................................................................................1

Εισαγωγή..................................................................................................................................3

Κεφάλαιο 1ο..............................................................................................................................4

Η Πνευματική και Οικονομική Άνθιση στον Πόντο...................................................................4

Ποντιακή Κληρονομιά..............................................................................................................6

Ποντιακή Διάλεκτος..............................................................................................................6

Ποντιακοί Χοροί....................................................................................................................7

Κουζίνα.................................................................................................................................9

Κεφάλαιο 2ο............................................................................................................................10

Ιστορικό Πλαίσιο................................................................................................................10

Νομικό Πλαίσιο..................................................................................................................11

Μετακινήσεις Πληθυσμών.................................................................................................12

Ποντιακοί Συνοικισμοί........................................................................................................14

Θεσσαλονίκη-Καλαμαριά...................................................................................................14

Αρσακλή.............................................................................................................................16

Κεφάλαιο 3ο............................................................................................................................16

Προσφορά των Ποντίων Προσφύγων.....................................................................................16

Εκπαίδευση........................................................................................................................17

Ποντιακή Γλώσσα...............................................................................................................18

Ποντιακοί Σύλλογοι............................................................................................................20

Συμπεράσματα.......................................................................................................................21

Βιβλιογραφία..........................................................................................................................23

Παράρτημα.............................................................................................................................25

Καταγεγραμμένοι Ποντιακοί Χοροί....................................................................................25

Ποντιακή Κουζίνα...............................................................................................................29

Φωτογραφικό Υλικό...........................................................................................................30

2

Εισαγωγή

Κατά την ανταλλαγή και μετανάστευση πληθυσμών υπάρχει έκδηλη η ανησυχία της

αλλοίωσης της τοπικής ταυτότητας από διάφορες επιρροές. Όντως οι Πόντιοι μετανάστες

που έγιναν ενεργό πληθυσμιακό κομμάτι του Ελληνικού κράτους στις αρχές και τα μέσα

του 20ου αιώνα, με τον πέρασμα των χρόνων και στην προσπάθεια τους να ενταχθούν στο

Ελληνικό κοινωνικό σύνολο ήταν έτοιμοι να θυσιάσουν μια πλούσια πολιτιστική

κληρονομιά που είχαν μεταφέρει μαζί τους από τον Πόντο.

Ενώ όμως η μη χρήση της Ποντιακής γλώσσας και του Ποντιακού πολιτισμού στην

Ελλάδα ευνοούν στην αλλοτρίωσή της, κάτι τέτοιο δεν πραγματοποιήθηκε. Έχοντας

περισώσει τόσα πολλά από την κουλτούρα και την καθημερινότητα τους, χρειάστηκαν

κάποια χρόνια για να αναδιαρθρωθούν, να καταγράψουν και να διασώσουν τα λαογραφικά

στοιχεία όπως ο χορός και η κουζίνα αλλά και η γλώσσα. Η εκμάθηση της Ποντιακής

διαλέκτου προωθήθηκε μεταξύ των απογόνων των Ποντίων προσφύγων με αποτέλεσμα την

διάσωση και διάδοση της. Οι Ποντιακοί χοροί εντάχθηκαν στις μορφές διασκέδασης της

τοπικής κοινωνίας και έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι σε κάθε γλέντι και οι Ποντιακές

συνταγές μεταλαμπαδεύτηκαν από νοικοκυρά σε νοικοκυρά, λόγω της απλότητας που τις

χαρακτηρίζει.

Έτσι δόθηκε η ευκαιρία στον κόσμο να γνωρίσει έναν πολιτισμό διαφορετικό, με

άλλη νοοτροπία, ήθη και έθιμα. Έναν πολιτισμό που πολέμησε ενάντια σε κάθε δυσοίωνη

πρόβλεψη, που αναγκάστηκε να ξεριζωθεί και να ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά,

που αναγκάστηκε να προσαρμοστεί σε μια νέα αλλά οριστική τάξη πραγμάτων, που

δέχτηκε επιρροές από άλλους πολιτισμούς και παρόλα αυτά συνεχίζει να υπάρχει ως μέλος

της Παγκόσμιας Κοινότητας διατηρώντας αναλλοίωτα τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά του.

3

Κεφάλαιο 1ο

Η Πνευματική και Οικονομική Άνθιση στον Πόντο

Ο Ποντιακός Ελληνισμός γνωρίζει μεγάλη άνθιση, κυρίως στις παραθαλάσσιες

περιοχές του Ευξείνου Πόντου, όπως Σαμψούντα, Τραπεζούντα, Κερασούντα, οδηγώντας

στην ανάπτυξη και διεύρυνση των τότε υφιστάμενων οικισμών, του εμπορίου αλλά και την

ανάπτυξη της οικονομίας. Το εμπόριο ανθεί, ταυτόχρονα με τη μεταλλουργία, τη

αργυροχρυσοχοΐα1 και τη βιομηχανική παραγωγή. Η εμπορική και οικονομική άνθιση της

περιοχής είναι τέτοια που πάνω από τις μισές επιχειρήσεις αργυροχρυσοχοΐας φημισμένη

από την εποχή της Ομηρικής Τροίας2, που λειτουργούν στην εκεί περιοχή, ανήκουν σε

Έλληνες.

Σύμφωνα με τον Εβλιγιά Τσελεμπή (Evliya Çelebi), Τούρκο χρονογράφο και περιηγητή που

επισκέφθηκε την Τραπεζούντα το 1640, «οι χριστιανοί αργυροχρυσοχόοι της πόλης ήταν οι

καλύτεροι στον κόσμο και διακρίνονταν για τα εξαιρετικά ραντιστήρια και τα μπουκάλια

που κατασκεύαζαν. Απόδειξη της δεξιοτεχνίας τους αποτελεί το γεγονός ότι κοντά τους

μαθήτευσαν κατά τη νεαρή τους ηλικία ο Σελίμ Α΄ και ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής,

τηρώντας έτσι το οθωμανικό έθιμο που ήθελε τους Οθωμανούς πρίγκιπες να εκπαιδεύονται

σε μια τέχνη. Μάλιστα ο Σουλεϊμάν φαίνεται ότι ήταν μαθητευόμενος του γνωστού Έλληνα

αργυροχρυσοχόου Κωνσταντίνου. Και οι δύο πρίγκιπες ήταν μεγαλωμένοι στην

Τραπεζούντα, όπου, όπως παραθέτει ο Εβλιγιά, ο Σουλεϊμάν έχτισε ένα εργαστήριο και μια

κρήνη για τους χρυσοχόους, ενώ ο Σελίμ ίδρυσε ένα κέντρο ελέγχου της ποιότητας των

μετάλλων.» 3

Το γεγονός αυτό προκαλεί την εύνοια του σουλτάνου που συμβάλλει στην περαιτέρω

ανάπτυξη της παραπάνω τέχνης . Επακόλουθο της δραστηριότητας αυτής είναι η

1 Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://asiaminor.ehw.gr/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=37252 Δημητριάδου Δάφνη, Αποικισμός του Εύξεινου Πόντου Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://blacksea.ehw.gr/Forms/filePage.aspx?lemmaId=3683 Η μεταλλοτεχνία ασκούνταν στο Παντικάπαιο, το Νυμφαίο, τη Φαναγορία, το Μπερεζάν και αλλού. Η αργυροχρυσοχοΐα αναπτύχθηκε ιδιαίτερα μετά τον 4ο αι. π.Χ., όταν η ζήτηση από τους εγχώριους πληθυσμούς για κοσμήματα, σκεύη και όπλα από πολύτιμα μέταλλα ήταν μεγάλη.

3 Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Ιστός

4

οικονομική ευημερία που οδηγεί με την σειρά της στην ανάπτυξη των τεχνών και των

γραμμάτων.

Εκτός από τις μεγάλες πόλεις, ιδρύονται σχολεία σε όλα τα ποντιακά χωριά. Περίπου 1.049

σχολεία με 85.890 εγγεγραμμένους μαθητές.4 Χαρακτηριστική είναι η λειτουργία του

κολλεγίου «Ανατόλια» το 1886 στην Μερζιφούντα του Πόντου. Το σχολείο ιδρύεται από τον

Κάρολο Τρέισυ, ως προσθήκη του ιεροδιδασκαλείου αμερικανών ιεραπόστολων που

λειτουργούσε από το 1840 στην Τουρκία. Σκοπός είναι η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου

της περιοχής. Στις εγκαταστάσεις του σχολείου όπου συμπεριλαμβάνονται περισσότερα

από 40 κτίρια, Υπάρχει Γυμνάσιο αρένων και θηλαίων, θεολογικό Ιεροδιδασκαλείο,

Νηπιαγωγείο, Σχολή Κωφών, ορφανοτροφείο, τυπογραφείο αλλά και ένα από τα

μεγαλύτερα νοσοκομεία της περιοχής.5

Δημιουργούνται ανάγκες για την μόρφωση και την παροχή παιδείας που βρίσκουν

μορφή στην ίδρυση του Φροντιστήριου της Τραπεζούντας από το Σεβαστό Κυμινήτη το

οποίο αποτελεί, «τον μακροβιότερο εκπαιδευτικό οργανισμό του Πόντου» και συμβάλλει

στην ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών στην περιοχή.6 Στο Φροντιστήριο

λειτουργούν δημοτικό, γυμνάσιο και σχολαρχείο αποκλειστικά για αγόρια και ο αριθμός

των μαθητών διαφέρει ανάλογα με την κοινωνικό-πολιτική κατάσταση της περιοχής7.

Υπάρχουν επίσης το Φροντιστήριο της Κερασούντας η ανέγερση του οποίου έχει

4 Φωτιάδης Κων/νος. Οδοιπορικό στον Πόντο: Από το χθες στο Σήμερα. Ιστός, Μάιος 2013, Νοέμβριος 2014 http://www.economist.gr/index.php/2012-02-09-11-16-57/35-istoria/14665-odoiporiko-ston-ponto-apo-to-xthes-sto-simera

5 Ιστοσελίδα Κολεγίου Ανατόλια. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://diasporic.org/mnimes/archives/kollegio-anatolia

6 Σαλβάνου Αιμιλία. Φροντιστήριο Τραπεζούντας . Ιστός, Αύγουστος 2002, Νοέμβριος 2014 http://asiaminor.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=6622

7 Ταμίσογλου Χρυσούλα. Το Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.e-istoria.com/po68.html Οι μαθητές του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας ήταν όλοι χριστιανοί ορθόδοξοι και μιλούσαν την ελληνική γλώσσα. Κατάγονταν από την Τραπεζούντα και τις γύρω περιοχές. Η ύπαρξη οικοτροφείου στο Φροντιστήριο υποδηλώνει πως οι μαθητές από τις γύρω περιοχές παρέμεναν στη σχολή. Ο πληθυσμός των μαθητών δεν ήταν σταθερός για κάθε χρονιά και ούτε για κάθε εξάμηνο. Έτσι εμφανίζονται αυξομειώσεις, που καθορίζονται από τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά καιρούς.

5

χρηματοδοτηθεί αποκλειστικά από τους κατοίκους της περιοχής και ανέρχεται σε 20.000

χρυσές Τουρκικές λίρες8.

Στην περιοχή στηρίζεται η παροχή βασικής εκπαίδευσης, η οποία είναι αρμόζουσα

στα τότε δεδομένα και κοινωνικές ανάγκες, ωστόσο, οι απόφοιτοι των σχολών του Πόντου

κατά τα μέσα του 19ου αιώνα έχουν την ευκαιρία να σπουδάσουν στο Πανεπιστήμιο

Αθηνών, με σκοπό κυρίως να επιστρέψουν στον Πόντο και να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη

της εκεί κοινωνίας9. Καθώς και στην καλλιέργεια της γνώσης και της γλώσσας.

Ποντιακή Κληρονομιά

Ποντιακή Διάλεκτος

Η Νέα Ελληνική Γλώσσα έχει τέσσερις καταγεγραμμένες διαλέκτους. Η Ποντιακή

διάλεκτος αποτελεί μια από αυτές. Έχοντας τις ρίζες της στην Ιωνική διάλεκτο η Ποντιακή,

ομιλείται από τα χρόνια του Ξενοφώντα, και έχει καταγραφεί ακόμα και στο έργο του,

«Κύρου Ανάβαση». Σε αντίθεση με την μητροπολιτική Ελλάδα και την καθομιλουμένη

Ελληνική Γλώσσα που δέχτηκε πολλές επιρροές από τα λατινικά, η Ποντιακή διάλεκτος

χρησιμοποιεί λέξεις που έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελληνική γλώσσα. Παράδειγμα

αποτελεί, η χρήση λέξεων όπως: «αξινάρι», «κνιδέα ή κιντέα», «λώμα» ή και «όντι», η

Ελληνική Γλώσσα χρησιμοποιεί τη λέξη «τσεκούρι» , η οποία έχει λατινικές επιρροές, ενώ η

Ποντιακή διάλεκτος την λέξη «αξινάριν» που έχει άμεση σχέση με την αρχαία Ελληνική λέξη

«αξίνη». Άλλα παραδείγματα είναι η λέξη «κνιδέα» ή «κιντέα» προερχόμενη από την

8 Το Βόιον. Εκπαίδευση στον Πόντο9 Το Βόιον. Εκπαίδευση στον Πόντο «Πρώτος Πόντιος φοιτητής (Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών φέρεται ο Τραπεζούντιος Κωνσταντίνος Ξεναθόπουλος ο οποίος ως γνωστός επιστρέφει το 1844 στην πατρίδα του και αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Φροντιστηρίου, μεταφέροντας εκεί την ιδεολογία του νεοσύστατου Καποδιστριακού Πανεπιστημίου και κατ’επέκταση του ελλαδικού κράτους. Δεύτερος στη σειρά είναι ο (επίσης Τραπεζούντιος Γεώργιος Δυμβουλίδης (στη Νομική σχολή), ο οποίος μετά τις σπουδές του επιστρέφει στην πατρίδα του και στην συνέχεια συνεχίζει τις σπουδές του στην Γαλλία. Δωρίζει δε τη βιβλιοθήκη του στο Φροντιστήριο και μεσολαβεί στον ομογενή Βερναρδάκη που είναι επιχειρηματίας στην Αγία Πετρούπολη να αναγείρει δύο σχολεία στην περιοχή Τραπεζούντας, μεταξύ των οποίων το ένα στο προάστιο της Τραπεζούντας Πολίτα και το άλλο στο Καπήκιοιϊ, όπου φοιτούν οι πρώην Κρυπτοχριστιανοί οι οποίοι επανακτούν με τις μεταρρυθμίσεις την πρότερη τους ταυτότητα.»

6

αρχαία ελληνική λέξη «κνίδη» δηλαδή τσουκνίδα ή η λέξη «λώμα» από την αρχαία ελληνική

«λώπη» δηλαδή ρούχο10. Μια ακόμα είναι «τεμέτερος» από την αρχαία λέξη «ημέτερος» ,

αλλά και το ομηρικό «όντι» που σημαίνει «πράγματι». Υπάρχουν αμέτρητα τέτοια

παραδείγματα όχι μόνο στο λεξιλόγιο αλλά και στην γραμματική, καθιστώντας την

Ποντιακή διάλεκτο ως ίσως την αρχαιότερη Ελληνική διάλεκτο, καθώς διατηρεί την

αρχαϊκότητα της, την μορφολογία αλλά και μέχρι σε κάποιον βαθμό το λεξιλόγιο της.

Το Ποντιακό ιδίωμα ομιλούνταν και από τους μουσουλμάνους της περιοχής του

Πόντου. Οι οποίοι ήταν κρυπτοχριστιανοί Ποντίοι που υπέκυψαν στις πιέσεις της

εξισλαμιστικής πολιτικής των Τούρκων που τους ανάγκασαν να αλλαξοπιστήσουν11. Μετά

την ανταλλαγή πληθυσμών οι μουσουλμάνοι Πόντιοι παραμένουν στην περιοχή του Πόντου

και μιλούν την Ελληνική αυτή διάλεκτο αναλλοίωτη από άλλες γλωσσολογικές επιρροές12

ακόμα και στις μέρες μας. Καθώς και συνεχίζουν τις λαογραφικές συνήθειες όπως ο χορός.

Ποντιακοί Χοροί

Οι περισσότεροι χοροί έχουν θεματολογία από την ανθρώπινη καθημερινότητα,

υπάρχουν όμως και πολλοί που έχουν πολεμικό χαρακτήρα. Για τους περισσότερους

πάντως υπάρχουν μύθοι, πολλοί από τους οποίους χάνονται στο χρόνο. Οι

καταγεγραμμένοι Ποντιακοί χοροί ξεπερνούν τους 60. Χαρακτηριστικό είναι ότι εκείνη την

εποχή πολλοί χοροί, όπως και στην ηπειρωτική Ελλάδα, εκτελούνταν διαφορετικά από

χωριό σε χωριό ή από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με την γεωγραφική της θέση. Έχοντας

10 Κωνσταντινίδου Αρχοντούλα, Αρχαίες λέξεις που διασώζονται στην Ποντιακή διάλεκτο. Ἀντίβαρο. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.antibaro.gr/article/9023

11 Φωτιάδης Κώστας Ο λαθρόβιος ελληνισμός του Πόντου. Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Εργασία kfotiadis@mac.com τηλ. 00306977629094.«Είναι αδύνατο να περιγράψει κανείς τις συνθήκες που βρίσκονταν οι χιλιάδες Έλληνες που αλλαξοπίστησαν. Κάθε χωριό, κάθε πόλη, κάθε οικογένεια έχει και μια ιδιαίτερη τραγική ιστορία. Η τυραννία των σατράπηδων, και ο θρησκευτικός φανατισμός των μουσουλμάνων, οι πιέσεις και οι διωγμοί των Ντερεμπέηδων, τα συνεχή βασανιστήρια, λύγιζαν το ανθρώπινο ηθικό και τους ανάγκαζαν μπροστά στη φοβερή κατάσταση ν’ αλλαξοπιστήσουν.» σελ 2

12 Μαλκίδης Φάνης. Εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο «Γλώσσα και Κοινωνία» . Ιστός, Απρίλιος 2013, Νοέμβριος 2014 http://www.pontos-news.gr/article/10825/i-genoktonia-ton-pontion-kai-ton-armenion-apo-ton-fani-malkidi Σήμερα στον Πόντο η γλώσσα μιλιέται από τουλάχιστον 300.000 άτομα σε 60 περίπου χωριά της περιοχής της Τραπεζούντας, αλλά και αλλού, από εσωτερικούς μετανάστες της Τουρκίας.

7

ένα πλούσιο γεωγραφικό ανάγλυφο στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου, η επικοινωνία με

μερικές δύσβατες περιοχές είναι εξαιρετικά δύσκολη και κατά συνέπεια τα ήθη τα έθιμα

και η λαογραφία των περιοχών αυτών εξελίσσονται διαφορετικά από τις υπόλοιπες.

Στους χορούς τους οι Πόντιοι χρησιμοποιούν την χαρακτηριστική ποντιακή λύρα ή

αλλιώς κεμεντζέ με τρεις χορδές. Υπάρχουν αναφορές για το όργανο αυτό από τα Βυζαντινά

χρόνια καθώς υπάρχει και ομοιότητα με τις αραβικές λύρες αλλά και την μεσαιωνική

ευρωπαϊκή13. Το όργανο έχει τεράστιες μουσικές δυνατότητες και μπορεί να σταθεί και μαζί

με άλλα όργανα ακόμα και στις μέρες μας14. Μαζί με την Ποντιακή λύρα, το ούτι και

κρουστά, όπως τις ασκούλες. Οι χοροί «Κότσαρι15», που έχει τις ρίζες του στους αρχαίους

Βακχικούς χορούς, ή και οι χοροί «Σερανίτσα», «Τίταρα», «Τάμσαρα», «Εταιρέ» κ.α. είναι

αντιπροσωπευτικοί, κανένας όμως από αυτούς δεν έχει την ιδιαιτερότητα και την μακρά

ιστορία, του «Πυρρίχιου»16.

Έχοντας τις ρίζες του στην αρχαιότητα υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση

αυτού του χορού. Μια εκδοχή λέει ότι οι ρίζες του χορού βρίσκονται στην μυθολογία, πριν

τις Τιτανομαχίες όπου οι Κουρήτες τον χόρευαν για να κάνουν θόρυβο με σκοπό να

προστατέψουν τον Δία από τον Κρόνο. Αλλά και στον Αχιλλέα που τον χορεύει για τον

Πάτροκλο μπροστά στην νεκρική πυρά. Τέλος ο γιός του Αχιλλέα, Πύρρος, εκφράζει την

13 Πολιτιστικός Σύλλογος Πεύκων «Οι Ρύζες» Ποντιακή Λύρα. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.santasmotos.gr/page/index.php/laografia/lyra Σε μερικές περιφέρειες του Πόντου, η τρίχορδη ποντιακή λύρα κεμεντζέ, ήταν το μόνο μουσικό όργανο. Σε άλλες περιφέρειες επικρατούσε το τουλούμι (αγγείο) και σε άλλες η ζουρνά (είδος αυλού) που είχε απαραίτητο συνοδό το τύμπανο (νταούλι). Η λύρα είναι το εθνικό μουσικό όργανο των Ποντίων. Ιστορικά η λύρα ήταν ένα έγχορδο μουσικό όργανο των Βυζαντινών. Αυτή η βυζαντινή λύρα με 3-5 χορδές σχετίζεται με τη μεσαιωνική ευρωπαϊκή rebec κι αυτή με την αραβική ebab.

14 Μιχαηλίδης Γιάννης (Δάσκαλος Ποντιακής Λύρας), Παρουσίαση οργάνου -- Ποντιακή Λύρα . Sholeionpsaltikis.gr 21. Διαδικτυακό Βίντεο. Σεπτεμβρίου 2013, Νοέμβριος 2014 https://www.youtube.com/watch?v=VFfeDWoDMYk

15Πολατίδης Βασίλειος, Kotsari.com. Ιστός, 4 Απριλίου 2011, Νοέμβριος 2014. http://www.kotsari.com/laografia/119-xoroi/237-xoroi.html «Είναι κυκλικός μεικτός, γοργός χορός. Έχει ιδιαίτερη σφραγίδα Βάκχικου χορού. Τα χέρια δένουν στους ώμους. Από τους πιο διαδεδομένους Ποντιακούς χορούς. Κατά μία εκδοχή η ονομασία του προέρχεται από τις λέξεις Κοτς=φτέρνα και αίρω=σηκώνω.»

16 Τhessaloniki Arts and Culture Πυρρίχιος: Ο Πολεμικός χορός των αρχαίων Ελλήνων. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.thessalonikiartsandculture.gr/blog/epilegmena-arthra/pyrrixios-o-polemikos-xoros-ton-arxaion-ellinon#.VH4jvjGUe8A

8

χαρά του για τον θάνατο του Ευρύπυλου στον Τρωικό πόλεμο, χορεύοντας τον. Έτσι από το

όνομα του Πύρρου βγαίνει και το όνομα του χορού «Πυρρίχιος»

Ανεξαρτήτως από την προέλευση του χορού γνωρίζουμε από τον Όμηρο και τον

Ξενοφώντα για ένα παρόμοιο είδος χορού που χορεύεται συνήθως σε όλη την Ελλάδα με

ελαφρύ οπλισμό και αποτελεί είδος πολεμικής άσκησης ακόμα και για τους Σπαρτιάτες.

Στα νεότερα χρόνια ο χορός εμφανίζεται αποκλειστικά και μόνο στην περιοχή του Πόντου.

Εάν λάβουμε υπόψη μας το γεγονός της απομόνωσης μερικών χωριών λόγω του δύσβατου

της περιοχής, μπορούμε να ισχυριστούμε σχεδόν με βεβαιότητα ότι ο χορός αυτός έφτασε

σε εμάς σχεδόν αναλλοίωτος.

Κουζίνα

Αναλλοίωτες επίσης σώζονται και πολλές Ποντιακές συνταγές. Οι διατροφικές

συνήθειες των Ποντίων στηρίζονταν κυρίως πάνω στα προϊόντα της περιοχής του Πόντου.

Στην περιοχή υπήρχε αναπτυγμένη η γεωργία, κτηνοτροφία (κυρίως αγελαδοτροφία),

αλιεία αλλά και εμπόριο. Έτσι η διατροφή των Ποντίων βασίζεται κυρίως στο γάλα και τα

παράγωγά του, αλλά και στα τοπικά γεωργικά προϊόντα. Η Ποντιακή κουζίνα έχει δεχτεί και

πρότερες επιρροές από τις κουζίνες Ρώσων, Τούρκων και Αρμενίων.

Η πληθώρα βοοειδών στην περιοχή καθώς και η απουσία αμνοεριφίων λόγω της

διαμόρφωσης του εδάφους και την ύπαρξη δασών από ψηλά κωνοφόρα, καθιστά το

αγελαδινό γάλα ως την κύρια πρώτη ύλη για παρασκευή γαλακτοκομικών προϊόντων.

Επίσης εφόσον τα βοοειδή χρησιμοποιούνται για το γάλα τους δεν σφαγιάζονται και έτσι

υπάρχει μειωμένη κατανάλωση κρέατος καθώς και αυξημένη χρήση ζωικού βουτύρου,

γάλακτος και τυριού17.

17 Μπόζη Σούλα. Πολίτική και Μικρασιάτικη κουζίνα: Γευστικές παραδόσεις της Πόλης, του Πόντου, της Καππαδοκίας και της Ιωνίας. Επτά Μέρες Καθημερινή, Αφιέρωμα. Μ. Σάββατο 18-Κυριακή Πάσχα 19 Απριλίου 1998.

9

Μελετώντας κανείς την Ποντιακή κουζίνα διαπιστώνει ότι τίποτα δεν πάει χαμένο.

Πρόκειται για μια κουζίνα που έχει την βάση της στον νομαδικό τρόπο διαβίωσης και κατ’

επέκταση τις σκληρές συνθήκες. Έχει μελετήσει και καταγράψει τις περιόδους αφθονίας

συγκεκριμένων προϊόντων και έχει διαμορφώσει την ζωή των γυναικών του Πόντου γύρω

από αυτή. Τα διαφορετικά όμως πιάτα όπως Μαντί, Περέκ ή Ωτία, δεν υπάρχουν απλώς

και μόνο για να εξασφαλίσουν την επιβίωση αλλά και για να οδηγήσουν στην τέρψη αυτών

που τα καταναλώνουν, διαιωνίζοντας μια μακρά παράδοση που έχει εμπλουτισθεί από

μεγάλη οικονομική και πολιτιστική άνθιση.

Κεφάλαιο 2ο

Η μεγάλη οικονομική και πολιτιστική άνθιση όμως που επικρατεί στην ευρύτερη

περιοχή του Πόντου γκρεμίζεται καθώς υπάρχουν ανακατατάξεις στο εσωτερικό της

Τουρκίας από το κίνημα των Νεότουρκων. Πολλά αλλάζουν και οι ορθόδοξοι υπόκεινται σε

τρομερές πιέσεις. Αυτή η γενική αναστάτωση αλλάζει τα δεδομένα στον Πόντο.

ΙστορικόΠλαίσιο

Όπως προαναφέρθηκε υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός Ελλήνων που εξισλαμίζονται

βίαια από τις Τουρκικές αρχές. Αυτοί θα αποτελέσουν τους κρυπτοχριστιανούς του Πόντου.

Υπάρχουν όμως και αυτοί που αντιδρούν. Μάχονται για τα δικαιώματα τους και μετά το

1916 αρχίζουν να αυξάνονται. Ακολουθεί ανταρτοπόλεμος με την ελπίδα της

ανεξαρτητοποίησης της περιοχής και την δημιουργία της Δημοκρατίας του Πόντου. Σε μία

επικοινωνία του Κωνσταντίνου Κωνσταντινίδη, ο οποίος αποτελεί ψυχή του αγώνα στην

Ευρώπη, με την Ρωσική κυβέρνηση, απευθυνόμενος στον Τρότσκι γράφει:

10

« Επιθυμία μας είναι να σχηματίσωμεν ανεξάρτητον Δημοκρατίαν από των ρωσικών

συνόρων μέχρι και πέραν της Σινώπης μετά του εσωτερικού…»18

Ο Πόντος όμως δεν μπορεί να αντισταθεί απέναντι στην βίαιη πολιτική των Κεμαλικών και

έτσι από τους 697.000 Ποντίους που ζουν στην ευρύτερη περιοχή του Εύξεινου Πόντου

πάνω από 350.000 (50%) πεθαίνουν είτε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου εκτοπίζονται

«προληπτικά» από την Τουρκική κυβέρνηση με ισχυρισμό της αποφυγής πολέμου. Έχουν

καταγραφεί εκτελέσεις σε χωριά αλλά και βασανιστήρια και απαγχονισμοί. Η τουρκική

κυβέρνηση όμως ακολουθεί και μια πιο αναίμακτη στρατηγικής, στερεί από τους

αιχμαλώτους φαγητό και νερό κατά τις αναγκαστικές εκτοπίσεις με αποτέλεσμα τον

αναίμακτο αφανισμό των χριστιανών. Μέχρι το 1923 οπότε και γίνεται η αναγκαστική

ανταλλαγή πληθυσμών με την συνθήκη της Λωζάννης, έχει συντελεστεί μια γενοκτονία19.

ΝομικόΠλαίσιο

Η Συνθήκη της Λωζάννης υπογράφεται στις 24 Ιουλίου 1923 μετά από πολύμηνες

συζητήσεις και επισημοποιεί την Τουρκική κυριαρχία στην Μ. Ασία ταυτόχρονα

παραχωρώντας την Ίμβρο και την Τένεδο στην Τουρκία. Μαζί με την συνθήκη της Λωζάνης

ενσωματώνεται και η Ελληνοτουρκική σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών, σύμφωνα με την

οποία όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί που διέμεναν σε Τουρκικά εδάφη καθώς και οι

μουσουλμάνοι της Ελλάδας έπρεπε να μετακινηθούν σε Ελλάδα και Τουρκία αντίστοιχα.

Εξαίρεση αποτελούν οι ορθόδοξοι της Κων/πόλης, Ίμβρου και Τενέδου (περίπου 125.00

εκείνη την εποχή) αλλά και το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Αντίστοιχα

18 Φωτιάδης Κ. Πόντος Δικαίωμα στη Μνήμη. Κέντρο Ποντιακών Μελετών. Λιθοφραδία Ι. Αντωνιάδης-Θ. Ψαρράς Ο.Ε. 2007, 31

19 Φωτιάδης Κ. Πόντος Δικαίωμα στη Μνήμη, 34 «Σύμφωνα με την 9.12.1948 Σύμβαση του ΟΗΕ, η οποία κυρώθηκε από την Ελλάδα με το ν.δ. 3091/1954 προβλέπει ότι γενοκτονία είναι: α) ο φόνος των μελών μιας εθνικής, εθνολογικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας, β) η σοβαρή βλάβη της σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητας τους, γ) η από πρόθεση υποβολή της ομάδας σε συνθήκες διαβίωσης οι οποίες μπορούν να επιφέρουν την πλήρη ή μερική σωματική καταστροφή της, δ) η λήψη μέτρων που αποβλέπουν στην παρεμπόδιση των γεννήσεων στους κόλπους αυτής της ομάδας και ε) η αναγκαστική μεταφορά παιδιών μιας τέτοιας ομάδας σε άλλη, όταν και μόνο όταν οι πράξεις αυτές έχουν ως πρόθεση την μερική ή ολική καταστροφή της ομάδας αυτής.

11

απαλλάσσονται οι μουσουλμάνοι της Δ. Θράκης περίπου 118.000.20 Οι Πόντιοι δεν

εξαιρούνται από αυτή την μετακίνηση.

ΜετακινήσειςΠληθυσμών

Με την πρώτη μετακίνηση Ποντιακών πληθυσμών το 1914 πολλοί Έλληνες, για τους

οποίους δεν υπάρχει ακριβής αριθμός, μετακινούνται στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην

Μακεδονία. Από τον Καύκασο στην Ελλάδα περίπου 3.260 άτομα και εγκαθίστανται σε

διάφορες περιοχές της Μακεδονίας όπως Βέροια, Έδεσσα, Κιλκίς, Σέρρες, Γύθειο και

Θεσσαλονίκη αλλά και σε άλλες περιοχές όπως στην Ήπειρο και Πελοπόννης (Γύθειο) ο.21

Αυτό είναι μόνο το πρώτο κύμα προσφύγων που καταφθάνει στην Μακεδονία. Επομένως η

πρώτη εγκατάσταση των Ποντίων στην Ελλάδα, γίνεται πριν την υπογραφή της συνθήκης

της Λωζάνης και η μεταφορά τους γίνεται είτε με πλοία των δυνάμεων της Αντάντ από τον

Εύξεινο Πόντο, είτε με πλοία από την Κωνσταντινούπολη (1923).

Με την υπογραφή το 1923 της συνθήκης της Λωζάνης 22 ακολουθεί η μεγαλύτερη

υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών στην ιστορία. Σύμφωνα με αρχεία των Ηνωμένων

Εθνών στο τέλος του 1926 έχουν μεταφερθεί στην Ελλάδα περίπου 1.000.000 μετανάστες

από τον Πόντο23 το μεγαλύτερο μέρος των οποίων μεταφέρεται και εγκαθίσταται

τουλάχιστον για το πρώτα χρόνια στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας, Αθήνα και

20 Ιστορία Γ’ Γυμνασίου. Ιστός, . Νοέμβριος 2014 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C105/65/523,1922/

21 Ι. Κολιόπουλος, Δ. Μιχαηλίδης. Οι πρόσφυγες στην Μακεδονία: Από την τραγωδία, στην εποποιία. Εταιρία Μακεδονικών σπουδών. Ιστός, . Αθήνα 2009, Νοέμβριος 2014 http://media.ems.gr/ekdoseis/ektos_seiras/ekd_eksi_prosfyges.pdf

22 Κουλούρη Χριστίνα. Πολιτική: Συνθήκη της Λοζάνης: Ξεριζωμός στο όνομα της ειρήνης. Συμπλήρωση 90 χρόνων από την υπογραφή της. Το Βήμα. Ιστός, Ιανουάριος 2013 http://www.tovima.gr/society/article/?aid=491581 «Η Συνθήκη της Λοζάνης μπορεί να θεωρηθεί η συνθήκη με την οποία οριστικοποιήθηκαν τα σύνορα του ελληνικού έθνους-κράτους ύστερα από έναν αιώνα αλυτρωτικής πολιτικής. Με την εξαίρεση της προσάρτησης των Δωδεκανήσων, τα σύνορα του 1923 έμειναν ίδια έως σήμερα. Η οριστικοποίηση όμως των συνόρων, που στην πραγματικότητα σήμαινε τον διπλασιασμό του εθνικού εδάφους, δεν βιώθηκε ως επιτυχία αλλά ως καταστροφή - όπως και ήταν. Η Ελλάδα, λόγω της μικρασιατικής εκστρατείας, είχε υποστεί τεράστιες απώλειες σε όλα τα επίπεδα, για να καταλήξει, με εξαίρεση τη Δυτική Θράκη, στα ίδια σύνορα που είχε επιτύχει με

τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου.»  23 Τσιλφίδης Άρης, Η ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://pontosworld.com/index.php/pontus/history/articles/295-the-exchange-of-populations-greece-and-turkey

12

Θεσσαλονίκη. Περίπου οι μισοί Πόντιοι (53%) εγκαθίστανται στην Μακεδονία κυρίως στις

περιοχές από όπου έφυγαν οι ανταλλάξιμοι μουσουλμάνοι 24(περίπου 350.0000 κατά πολύ

λιγότεροι από τους Έλληνες ανταλλάξιμους.25 Έτσι σε κάποιες περιοχές υπερδιπλασιάζεται

ο πληθυσμός μετά την έλευση των Ποντίων) Εκεί τους παραχωρούνται σπίτια και

καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αρχίζουν προγράμματα καλλιέργειας της γης, αποξηραντικά έργα

όσο και αρδευτικά.

Ωστόσο, αυτό δεν θα είναι το τελευταίο μεταναστευτικό κύμα του παρευξείνιου

ελληνισμού. Όσοι Πόντιοι κατά την διάρκεια των Τουρκικών διωγμών δεν κατέφυγαν στην

Ελλάδα, έχουν εγκατασταθεί στην Ρωσία, όπου χάνονται δεκάδες χιλιάδες έλληνες κατά την

διάρκεια του εμφύλιου πολέμου και των Σταλινικών διώξεων 1937-1939, αλλά και περίπου

20.000 εγκαταλείπουν την Σοβιετική Ένωση26.

Σύμφωνα με το βιβλίο της Ποντιακής Διασποράς σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν

πάνω από 2.000.000-3.000.000 άτομα με αρχική καταγωγή την περιοχή του Εύξεινου

Πόντου. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι υπάρχουν και πολλοί Πόντιοι εκτός Ελλάδας,

σύμφωνα με την ίδια πηγή υπάρχουν Πόντιοι Έλληνες στην Γερμανία (150.000), Ουκρανία

(120.000), Η.Π.Α (80.000), Αυστραλία (56.000), Γεωργία (50.000), Καζακστάν (25.000),

Καναδάς (20.000), Ουζμπεκιστάν (11.000), Αρμενία (2.000), Ρωσία και πρώην ΕΣΣΔ

(500.000) αλλά και στην Τουρκία χωρίς όμως να έχουμε επίσημο αριθμό27.

Ποντιακοί Συνοικισμοί

24 Φωτιάδης Κ. Από την Μικρασιατική Καταστροφή στην Προσφυγιά και στην Ελληνική Αναγέννηση. Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Εργασία kfotiadis@mac.com τηλ. 00306977629094. «Συνολικά δαπανήθηκαν από την ΕΑΠ 2422961 λίρες Αγγλίας για τη στέγαση 165.000 περίπου αστών προσφύγων. Το 50% του αστικού πληθυσμού συγκεντρώθηκε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Σημαντικά αυξήθηκαν και άλλα αστικά κέντρα της Μακεδονίας, όπως η Καβάλα κατά 118%, οι Σέρρες κατά 104,6%, η Ξάνθη κατά 103%, η Δράμα κατά 92%, η Βέροια, τα Γιαννιτσά, η Πτολεμαΐδα, η Αριδαία και άλλες πόλεις.» 15

25 Πελαγίδης Στάθης, Μέτρα και αντίμετρα μετά την Ελληνοτουρκική Σύμβαση Ανταλλαγής, Μακεδονικά. Διαδικτυακή Εργασία, http://media.ems.gr/ekdoseis/makedonika/makedonika_27/ekd_pemk_27_Pelagidis.pdf26 Χριστίνα Κοτανίδου27 Συλλογικό Έργο. Πήτερ Μέκρητζ . Η Διασπορά του Ποντιακού Ελληνισμού. Ηρόδοτος. 2000 Η Διασπορά του Ποντιακού Ελληνισμού. Σύμφωνα με εκτίμηση του από το 1965

13

Σίγουρα όμως οι Πόντιοι Έλληνες που ήρθαν στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν κυρίως

στα μεγάλα αστικά κέντρα και κυρίως στην Θεσσαλονίκη στην Καβάλα Βόλο, Αθήνα κ.α. οι

περισσότεροι Πόντιοι που έρχονται στην Θεσσαλονίκη, εγκαθίστανται στην Καλαμαριά ή

στο Πανόραμα.

-Θεσσαλονίκη Καλαμαριά

Οι αρχές μην έχοντας άλλο χώρο στην Θεσσαλονίκη για να στεγάσουν τους

πρόσφυγες αποφασίζουν να τους μεταφέρουν στην περιοχή της Καλαμαριάς όπου και

εγκαθίσταται ο κύριος όγκος των μεταναστών. Το Καραμπουρνάκι στεγάζει τις

παραθεριστικές βίλες πλούσιων Θεσσαλονικέων αλλά και τους χώρους που φιλοξενούσαν

τους συμμάχους κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η περιοχή ωστόσο για τα

δεδομένα της εποχής είναι πολύ μακριά28 από την πόλη και έτσι οι πρόσφυγες βρίσκονται

μέσα στα χωράφια αποκομμένοι από την πόλη και την εργασία και έρχονται αντιμέτωποι

με δυσμενείς συνθήκες.

Οι μετανάστες αφότου υποβληθούν σε απολύμανση,29 φιλοξενούνται στις

στρατιωτικές εγκαταστάσεις που έχουν αφήσει πίσω τους οι σύμμαχοι. Οι συνθήκες είναι

απάνθρωπες καθώς οι σύμμαχοι έχουν εγκαταλείψει τα άρρωστα στρατιωτικά άλογα που

έχουν ξεψυχήσει και κείτονται τριγύρω άθαφτα30 και οι πρόσφυγες καλούνται για την

απομάκρυνσή τους. Η ύπαρξη εντόμων, ποντικών, ερπετών αλλά ακόμα και άγριων

28 Χρυσοχόου Ιφιγένεια, Ξεριζωμένη Γενιά: Το χρονικό της προσφυγιάς στην Θεσσαλονίκη, Φιλιππότη, Β’ έκδοση, Αθηνά 1981, 123 -Και γιατί σας φέρανε τόσο μακριά; -Όταν φτάσαμε, πήχτρα ήτανε η προσφυγιά στη Θεσσαλονίκη. Ακόμα κι οι δρόμοι γεμάτοι. Μας φέρανε στην Καλαμαριά και μας ρίζανε εδώ στους θαλάμους. Τώρα δόξα να’χει ο Θεός να λέμε.

29 Χρυσοχόου 177 Πριν καλοτελειώσουν, τους βάλανε στους ολάνοιχτους θαλάμους. Σειρά η δεύτερη μπαταριά. Τσίτσιδοι περιμένουν τα ρούχα απ’τον κλίβανο. Αχνιστά, ζεστά τα κορμιά, τα δέρνει ο Βαρδάρης που φυσομανά όξω και μποκάριε μέσα. Σηκώθηκε η πέτσα απ’την απότομη αλλαγή.

30 Χρυσοχόου 121 Στον πόλεμο ήτανε ίλη ιππικού των Συμμάχων. Το 1914 με ’18 μαζεύτηκαν στη Θεσσαλονίκη όλες οι φυλές του Ισραήλ. Όταν φύγανε οι Σύμμαχοι, τα άλογα που απομείνανε, τα παρέλαβε το Σύνταγμα Ιππικού του Μικρού Εμβόλου. Τα αρρωστιάρικα, αυτά που δε χρησιμοποιήθηκαν για τη Μικρασιατική Εκστρατεία, ένα ένα ψοφούσαν. Ποιος να τα θάψει; Εμείς τα μαζέψαμε, ανοίξαμε λάκκους και τα κουκουλώσαμε.

14

σκυλιών και τσακάλιων που μέσα στην ερημιά και το σκοτάδι κάνουν ακόμα πιο αφιλόξενη

την κατάσταση31.

Ωστόσο για πολλούς από τους υπόλοιπους πρόσφυγες οι Πόντιοι της Καλαμαριάς

θεωρούνται «τυχεροί» γιατί η Καλαμαριά σε σχέση με άλλες περιφερικές περιοχές είναι

πολύ κοντά στο τέρμα των τραμ στο Ντεπό και επομένως έχουν ευκολότερη πρόσβαση στο

κέντρο της πόλης32. Σε αντίθεση οι μετανάστες που ζουν στην Περαία και αναγκάζονται να

περπατάνε ώρες για να πάνε στην δουλειά τους, λόγω έλλειψης συγκοινωνίας. Ωστόσο η

κατάσταση αλλάζει. Οι Πόντιοι εγκαθίστανται οριστικά σε μόνιμες κατοικίες και συμβάλουν

στην γενική ανάπτυξη της περιοχής.

Οι κατοικίες που τους παραχωρούνται έχουν μια ομοιομορφία μεταξύ τους που

ακόμα και οι νέοι ιδιοκτήτες τους τα μπερδεύουν33. Η μαζική κατασκευή σπιτιών είναι τόσο

ραγδαία ώστε δεν έχει προβλεφτεί η ύπαρξη τρεχούμενου νερού και ηλεκτρικού ρεύματος

μέσα στα σπίτια34. Οι μετανάστες δεν αποθαρρύνονται και δεν υποκύπτουν στην μοίρα

τους, έτσι μεταμορφώνονται τα προσφυγικά σπίτια σε αστικές οάσεις35. Έτσι αυτές οι

γειτονιές αποκτούν ένα διαφορετικό χαρακτήρα που καθορίζεται από την προέλευση των

προσφύγων που έχουν εγκατασταθεί εκεί.

31 Χρυσοχόου 121 Μόνο χειρότερα; Ερημιά και σκοτεινιά. Μαύρη συφοριασμένη ζωή. Τη μέρα ν’αλυχτούνε σκυλιά και τις νύχτες να ουρλιάζουν τσακάλια. Το χειμώνα και λύκοι. Ποντίκια, σκορπιοί, μαμούνια, αράχνες, είχανε στήσει το βασίλειο τους στους θαλάμους. Είδανε και πάθανε οι γυναίκες μας να τα ξολοθρέψουν. Εμ, οι κοριοί. Τι μαρτύριο ήταν εκείνο με τους κοριούς , ακόμα και τον χειμώνα. Εκατομμύρια στα σανίδια, στα στρωσίδια, ζωντάνεψαν με τη μυρωδιά και τη ζεστασιά των

κορμιών.

32Χρυσοχόου 127 Α, είστε οι Πόντιοι απ’την Καλαμαριά. Τυχεροί, εσείς. Σας στεγάσανε σε θαλάμους. Δε μένετε και μακριά απ’το Ντεπό, άρχισε ο Αντώνης ο πατωματζής. / Εσείς όμως πήρατε κλήρο. / Ο κλήρος δε φτάνει ούτε για σκέτο ψωμί. Τον δουλεύουνε οι γυναίκες κι οι γεροντότεροι. Εμείς μάστοροι, αναντάν μπαμπαντάν μπορούσαμε να ρημαχτούμε εδώ;

33 Χρυσοχόου 129 Τα σπίτια δυο λογιώ. Τα μισά δυό κάμαρες χωρίς χόλ. Τα υπόλοιπα ένα στενό διαδρομάκι με δύο καμαρούλες. Δε όλα από ένα κουζινάκι με τζάκι και δύο φουφούδες. Τιποτ’άλλο. Δύο πόρτες στην κουζίνα. Η μία βγάζει σ’ένα μικρό τουρκικό αναγκαίο. Η άλλη στο πίσω μέρος. Ίδια τα σπίτια στο σουλούπι. Ακόμα και τη μέρα τα μπερδεύεις.

34 Χρυσοχόου 130 Ούτε ηλεκτρικό ούτε νερό στο συνοικισμό. Λιγοστές βρύσες σκόρπιες σε μεγάλες αποστάσεις.

35 Χρυσοχόου 133 Σε λίγα χρόνια αγνώριστη η Τούμπα. Σωστή ανθούπολη. Απ’το συνοικισμό Αθηνών σ’έπνιγαν οι μυρωδιές: Γιασεμί, αγιόκλημα, τριανταφυλλιές, γαρούφαλλα. Άσε τι γινόταν την άνοιξη με τα λουλουδιασμένα δέντρα. Το νερό ερχόταν απ’το Χορτιάτη. Τώρα που έγινε μπόλικο λείψανε οι καβγάδες.

15

Αρσακλή

Στην περιοχή του σημερινού Πανοράματος Θεσσαλονίκης υπήρχε μουσουλμανικός

τουρκικός οικισμός 200 ατόμων. Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών οι κάτοικοι του

μεταναστεύουν για την Τουρκία και εκεί μεταφέρονται διπλάσιοι Χριστιανοί Πόντιοι

πρόσφυγες36. Γίνεται παραχώρηση αγροτικών γαιών και οι πρόσφυγες ασκούν κυρίως την

γεωργία και την κτηνοτροφία. Κάθε πρωί από την περιοχή του Πανοράματος φεύγουν

γαϊδουράκια με γάλα που διανέμεται από τους γαλατάδες σε σπίτια και ζαχαροπλαστεία.

Κεφάλαιο 3ο

Προσφορά των Ποντίων Προσφύγων

Όπως είναι φυσικό μαζί με τα υπάρχοντά τους οι Πόντιοι πρόσφυγες, φέρνουν και

την πολιτιστική τους κληρονομιά και το Ποντιακό ιδίωμα. Η Βόρεια Ελλάδα και κυρίως η

πόλη της Θεσσαλονίκης γίνεται αποδέκτης του μεταναστευτικού κύματος αλλάζοντας την

σύσταση και τον χαρακτήρα της τοπικής κοινωνίας. Αυτό που ενώνει τους Πόντιους

πρόσφυγες είναι το Ποντιακό ιδίωμα. Είναι χαρακτηριστικό είναι ότι πολλοί δεν γνωρίζουν

καθόλου Ελληνικά και η μόνη επικοινωνία τους είναι μέσω της Ποντιακής διαλέκτου. Έτσι

υπάρχει αρχικά πρόβλημα με την επικοινωνία των μεταναστών με τον ντόπιο πληθυσμό.

Το γεγονός αυτό δεν αποθαρρύνει τους Ποντίους πρόσφυγες, γρήγορα

οργανώνονται και παρά τις δυσμενείς συνθήκες που επικρατούν, διαμορφώνουν μια

καινούργια κοινωνία, δίνοντας ξανά ζωή στις περιοχές από όπου έχουν αποχωρήσει οι

Μουσουλμάνοι κάτοικοι. Πρώτη κίνηση τόνωσης της περιοχής, είναι η ενέργεια της

36 Λιθοξόου Δημήτρης, Οικισμοί της Θεσσαλονίκης που αρχίζουν από Α Ιστός 2009, 14 http://www.lithoksou.net/p/oikismoi-tis-thessalonikis-poy-arxizoyn-apo «Μέχρι το 1912 ήταν ένας καθαρά μουσουλμανικός τουρκικός οικισμός 200 ατόμων. Στη συνέχεια ερήμωσε καθώς οι κάτοικοί του αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην Τουρκία. Η ελληνική διοίκηση εγκατέστησε εδώ χριστιανούς πρόσφυγες από διάφορα χωριά του Πόντου και του Καυκάσου. Οι περισσότεροι από αυτούς μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο. Το 1928 ήταν ένα προσφυγικό χωριό 550 περίπου κατοίκων

16

σύστασης του φορέα της «Μέριμνας Ποντίων Κυριών»37 ενός από του μακροβιότερους

φιλανθρωπικούς φορείς στην Ελλάδα, με σκοπό την φροντίδα και περίθαλψη των

προσφύγων, αλλά και η σύσταση νέων σχολείων.

Εκπαίδευση

Η επαναλειτουργία του Κολεγίου Ανατόλια πρώτα σε νοικιασμένο κτήριο στο

Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης και έπειτα στην περιοχή «Αρσακλι» αλλάζει την Κοινωνία

της Θεσσαλονίκης. Οι εκπρόσωποι του σχολείου συμφωνούν ότι με την παραχώρηση της

έκτασης στον λόφο Καρά Τεπέ στο «Αρσακλι» (σημερινό Πανόραμα), δεσμεύονται, ως

αντάλλαγμα, να κάνουν για τους κατοίκους της περιοχής, έργα υδροδότησης και φωτισμού.

Επιπλέον οι εργάτες που θα απασχολούνταν θα ήταν από την περιοχή του Αρσακλί και όσα

παιδιά θα τελείωναν το δημοτικό εκεί, θα μπορούσαν να σπουδάσουν δωρεάν στο σχολείο.

Τονώνεται έτσι η τοπική κοινωνία και μπαίνουν θεμέλια για περεταίρω ανάπτυξη. Έτσι το

1924 το Ανατόλια επαναλειτουργεί στην Θεσσαλονίκη στην περιοχή Χαριλάου με 13

πρόσφυγες μαθητές. Σύντομα οι εγγραφές φτάνουν τις 157 και τρία χρόνια αργότερα το

Ιεραποστολικό Παρθεναγωγείο γίνεται τμήμα του Κολεγίου Ανατόλια. Το 1934 και δέκα

χρόνια μετά την επαναλειτουργία του σχολείου στην Ελλάδα, λειτουργούν και οι

καινούργιες εγκαταστάσεις, οι οποίες είναι ακόμα και σήμερα εν ενεργεία.

Πέρα από το Ανατόλια έχουμε την γενικότερη συμβολή των Ποντίων στην εκπαίδευση της

Ελλάδας συστήνοντας μια αντίληψη ανώτερη και τονίζοντας την σημασία της εκπαίδευσης

για τον άνθρωπο. Έτσι η Ελληνική εκπαίδευση αλλάζει σύσταση και αποκτά διαφορετικό

χαρακτήρα38. Οι Πόντιοι μαθητές εμπλουτίζουν την εκπαίδευση με άλλες δραστηριότητες

37 Κοτανίδου, Χριστίνα. Η εγκατάσταση των Ποντίων προσφύγων στη Θεσσαλονίκη. Ιστός, Απρίλιος 2014, Νοέμβριος 2014 e - ptolemaios . gr «Η «Μέριμνα Ποντίων Κυριών» αποτελεί το μακροβιότερο και – δη γυναικείο – Ποντιακό σωματείο, το οποίο ιδρύθηκε στην Τραπεζούντα το 1904 ως «Αδελφότης των Κυριών Τραπεζούντας η Μέριμνα» και ξεριζωμένη κι αυτή από την Τραπεζούντα μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη, με την επωνυμία «Μέριμνα Ποντίων Καυκασίων Κυριών Μακεδονίας», με σκοπό να προστατέψει τους πρόσφυγες, τις χήρες και τα ορφανά που μαζί με τις περιουσίες τους έχασαν και τις οικογένειές τους.»

38 Κοτανίδου Χριστίνα «Με τους πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη έχουμε τη σύμμειξη του νέου στοιχείου με το παλιό. Οι ξεριζωμένοι αυτοί Έλληνες έφεραν στη νέα τους πατρίδα το πνεύμα ενός παλιού πολιτισμού και την αντίληψη μιας ανώτερης

17

φιλανθρωπικού ή μη χαρακτήρα39. Συστήνονται αθλητικά σωματεία όπως ο Απόλλωνας

Καλαμαριάς και ενεργοποιείται ένα σύστημα αφομοίωσης των προσφύγων στην Ελληνική

κοινωνία.

Παράλληλα, το Ελληνικό κράτος σε μια προσπάθεια ομαλής ένταξης και

αναχαίτισης οποιασδήποτε περιθωριοποίησης, αναγνωρίζει την ισοτιμία των σχολείων του

Πόντου (Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, της Αργυρούπολης, το Γυμνάσιο της Αμισού, το

Φροντιστήριο της Κερασούντας) με τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα

και έτσι εγγράφονται στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο οι απόφοιτοί τους40.

Το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα τονώνεται και με τα τελευταία κύματα Ποντίων

προσφύγων στην Ελλάδα, αφού είναι επιτακτική η ανάγκη της αναδιάρθρωσης της

εκπαίδευσης, έτσι ώστε να είναι πιο εύκολη η ένταξη των μαθητών στο Ελληνικό

εκπαιδευτικό σύστημα, όπου όμως δεν διδάσκεται το Ποντιακό ιδίωμα.

Ποντιακή Γλώσσα

Μπορεί να μην υπάρχουν ορατές επιρροές του Ποντιακού ιδιώματος στο Ελληνικό

εκπαιδευτικό σύστημα, ωστόσο παρατηρούμε το εξής παράδοξο: ανεξαρτήτως των

εχθρικών επιθέσεων, την προσπάθεια αφομοίωσης στην Τουρκική κοινωνία, την

αναπόφευκτη αφομοίωση στην Ελληνική κοινωνία, το Ποντιακό ιδίωμα παραμένει

αναλλοίωτο στο πέρασμα των αιώνων.

κοινωνικής ζωής. Στην επιστήμη και στα γράμματα είχαν σημαντικούς εκπροσώπους. Τη σύμμειξη λοιπόν αυτού του νέου στοιχείου με το παλιό τη βλέπουμε οι ιστορικοί της εκπαίδευσης πάρα πολύ καλά στο υλικό των σχολείων της Θεσσαλονίκης. Ξεφυλλίζοντας τα μαθητολόγια των σχολείων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της πόλης μας, βλέπει κανείς την αναμόρφωση του εκπαιδευτικού χάρτη της πόλης. Αναμορφώνεται η εκπαίδευση στη Θεσσαλονίκη», ανέφερε στην ομιλία της η ομότιμη καθηγήτρια του ΑΠΘ, Ρούλα Ζιώγου – Καραστεργίου.»39 Κοτανίδου Χριστίνα «Ως προς την υποδοχή των προσφύγων στα σχολεία, χαρακτηριστικό είναι το άρθρο στην εφημερίδα των Βαλκανίων, στις 20 Οκτωβρίου του 1922, όπου αναφέρεται ότι «οι μαθητές του πρώτου και δεύτερου γυμνασίου αρρένων της Θεσσαλονίκης διοργανώνουν ποδοσφαιρικό αγώνα, τα έσοδα του οποίου διαθέτουν για τους πρόσφυγες συμμαθητές τους».40Το Βόιον. Εκπαίδευση στον Πόντο « Συγκεκριμένα το Φροντιστήριο αναγνωρίζεται ως ισότιμο με τα ελληνικά κρατικά γυμνάσια με το Β.Δ. Α 130 της 1-5-191»

18

Τις πρώτες δεκαετίες υπήρχαν κάποιες δυσκολίες με την επικοινωνία των Ποντίων

πρώτης γενιάς με τους υπολοίπους γηγενείς Έλληνες και όπως θα ήταν φυσικό η

συναναστροφή και η εντατική χρήση της Ελληνικής γλώσσας που ακολούθησε, θα είχε ως

αποτέλεσμα την περιορισμένη χρήση της Ποντιακής διαλέκτου, που με την σειρά της θα

είχε ως αποτέλεσμα είτε την νοθεία της με προσμείξεις από την Ελληνική γλώσσα και

συνεπώς την αλλοίωσή της ή τον περιορισμό της χρήσης της με αποτέλεσμα την

περιθωριοποίηση και κατ’ επέκταση την εξάλειψή της.

Η αλήθεια είναι ότι ο αριθμός των ατόμων που ήταν χρήστες της διαλέκτου

περιορίστηκε δραματικά μέχρι το 1990. Οι πρόσφυγες πρώτης και δεύτερης γενιάς συνεχώς

μειώνονταν και οι απόγονοι τους έκαναν λιγότερη χρήση της Ποντιακής διαλέκτου, η οποία

αν και αναγνωρισμένη ως Ελληνικό Γλωσσικό ιδίωμα δεν υπήρξε ποτέ ενεργή διάλεκτος της

Ελλάδας όπως άλλωστε και όλες οι διάλεκτοι και γι’αυτό το λόγο δεν διδάσκονταν στα

σχολεία. Η εκμάθηση της θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «ρομαντική» αφού η χρήση

της διαλέκτου δεν είχε εφαρμογή σε κανένα τομέα.

Ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια άνθηση. Ακολουθώντας την

καταγραφή της διαλέκτου, έχουν συσταθεί φροντιστήρια που διδάσκουν την γλώσσα σε

ενδιαφερόμενους και έτσι έχει αυξηθεί κατά πολύ ο αριθμός εκείνων που γνωρίζουν έστω

και λίγο ποντιακά41. Έτσι σήμερα το τριετές πρόγραμμα εκμάθησης της Ποντιακής,

πραγματοποιείται σε πάνω από 31 δήμους της Ελλάδας42σε μια προσπάθεια διατήρησης

41 Κωνσταντινίδου Αρχοντούλα « Ήδη μία πρώτη επιστημονική και οργανωμένη προσπάθεια για τη διδασκαλία της Ποντιακής διαλέκτου έχει ξεκινήσει από τον Σύνδεσμο Ποντίων Εκπαιδευτικών και τα πρώτα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά κι ελπιδοφόρα για το μέλλον της ποντιακής. Ευχόμαστε κάτι ανάλογο να γίνει και για τις άλλες διαλέκτους και τα ιδιώματα της ελληνικής, γιατί το κάθε ένα από αυτά είναι πολύτιμο και η απώλεια, έστω και ενός, καθιστά την ελληνική γλώσσα φτωχότερη.»42 Παυλίδης Αντώνης. Μαθήματα Ποντιακής Διαλέκτου σε 31 νέους δήμους της Ελλάδας. Pontosnews. Απρίλιος 2013. Διαδικτυακή εφημερίδα, Νοέμβριος 2014 http://www.pontos-news.gr/article/10671/mathimata-pontiakis-dialektoy-se-31-neoys-dimoys-tis-elladas «Μαθήματα Ποντιακής Διαλέκτου σε 31 νέους δήμους της Ελλάδας. Τα μαθήματα θα ξεκινήσουν τον Απρίλιο του 2013 και θα διαρκέσουν μέχρι τον Ιούνιο του 2013. Στους υπόλοιπους Δήμους τα μαθήματα θα ξεκινήσουν τον Οκτώβριο του 2013 και θα ολοκληρωθούν το Μάιο του 2014, ενώ θα διδάσκονται 2 ώρες τη βδομάδα και συνολικά 50 ώρες το χρόνο (Χ3 χρόνια =150 ώρες για κάθε τμήμα). Για τη δεύτερη αυτή περίπτωση προτείνονται τριάντα ένας (31) Δήμοι, οι εξής: Αλεξανδρούπολης, Κομοτηνής, Δράμας, Προσωτσάνης, Ξάνθης, Καβάλας, Σερρών, Βέροιας, Κιλκίς, Παιονίας, Νέας Προποντίδας, Κατερίνης, Λαγκαδά, Θέρμης, Αμπελοκήπων, Ευόσμου- Κορδελιού, Παύλου Μελά, Καλαμαριάς, Εορδαίας, Κοζάνης, Πρέβεζας, Πατρέων, Ασπροπύργου, Ελληνικού –Αργυρούπολης, Νέας Σμύρνης, Πεντέλης, Βριλησσίων, Παλλήνης, Καλλιθέας, Φυλής, Κω. Η επιλογή των Δήμων έγινε με βάση παράγοντες, όπως, η προεργασία και ένταξή τους σε

19

της διαλέκτου; η εκμάθηση της όμως, δεν αποτελεί σε αυτή την περίπτωση μόνο ανάγκη

για διατήρηση της. Ο Ιταλός σκηνοθέτης Φεντερίκο Φελίνι είχε πει άλλωστε: «Μια

διαφορετική γλώσσα είναι μια διαφορετική οπτική της ζωής.» Κατ ’επέκταση η γλώσσα

μαρτυρά από που ήρθαν οι άνθρωποι που τη μιλούν και που οδεύουν. Ως εκ τούτου, η

διδασκαλία της Ποντιακής διαλέκτου μας βοηθάει να κατανοήσουμε πλήρως τις

πολιτιστικές και κοινωνικές διαφορές του εκάστοτε κοινωνικού συνόλου και κατ’ επέκταση

την αναγνώριση του διαφορετικού, ενθαρρύνοντας μια πιο ανεκτική στάση απέναντι στην

διαφορετικότητα, βοηθώντας το άτομο να διευρύνει το οπτικό του πεδίο και να γίνει

πολίτης του κόσμου αφήνοντας έτσι πίσω τυχόν προκαταλήψεις και στερεότυπα43.

Ποντιακοί Σύλλογοι

Αξιοσημείωτη επίσης είναι η προσπάθεια διατήρησης των Ποντιακών παραδόσεων.

Δυστυχώς υπάρχουν πολλοί χοροί οι οποίοι έχουν χάσει τον τοπικό τους χαρακτήρα καθώς

δεν διασώζονται οι τοπικές παραλλαγές από όλα τα χωριά του Πόντου, ωστόσο η

διδασκαλία των κοινών χαρακτηριστικών τους γίνεται στους πολυάριθμους Ποντιακούς

συλλόγους σε όλο τον κόσμο.

Οι Ποντιακοί σύλλογοι έχουν ως κύριο στόχο τους την διάσωση του Ποντιακού

πολιτισμού στο ακέραιό τους. Η Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης που θεωρείται και το πρώτο

κοινωνικό και μορφωτικό σωματείο του Ποντιακού Ελληνισμού ιδρύθηκε το 1933 και από

τότε συνεχίζεται η λειτουργία της. Σήμερα βοηθάει και στηρίζει με την μορφή οικονομικής

βοήθειας, εκπαιδευτικούς και μαθητές που θέλουν να διασώσουν και να

μεταλαμπαδεύσουν την γνώση που έχει διασωθεί από τον Πόντο.

προγράμματα Δια Βίου Μάθησης, αιτήματα τοπικών φορέων και εκδήλωση ενδιαφέροντος εκπαιδευτικών (κυρίως Δασκάλων και Φιλολόγων που είναι γνώστες της ποντιακής) για να διδάξουν.»

43 Ντίνας Κωνσταντίνος Η Ποντιακή διάλεκτος: παρελθόν, παρόν, μέλλον(;)

20

Ταυτόχρονα υπάρχουν εκατοντάδες Ενώσεις Ποντίων και σύλλογοι σε Ελλάδα και

εξωτερικό44. Στην πλειοψηφία τους οι σύλλογοι διαθέτουν δασκάλους χορού, ποντιακής

λύρας και χορευτικά συγκροτήματα. Σε τακτά χρονικά διαστήματα και ιδίως στις 19 Μαΐου

που θεωρείται και μέρα θύμησης για την γενοκτονία των Ποντίων διοργανώνονται

συναντήσεις όπου ποντιακά συγκροτήματα ενώνονται σε μια κοινή συνάντηση-κίνηση

σεβασμού στη μνήμη των προγόνων τους.

Αυτές οι συγκεντρώσεις βέβαια δεν διοργανώνονται μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Οι

Ποντιακοί σύλλογοι σε όλο τον κόσμο πραγματοποιούν ημερίδες και εορτασμούς

προωθώντας έτσι την Ποντική κουλτούρα.

Συμπεράσματα

Τόσο η μετανάστευση όσο και η έλευση προσφύγων στην Ελλάδα διατρέχει

ολόκληρο τον 20ο αιώνα ωθώντας σε πολιτική και οικονομική μετανάστευση πολλούς

Έλληνες. Όπως είναι φυσικό ανάλογα φαινόμενα μετακίνησης πληθυσμών υπήρξαν πολλές

φορές στην ιστορία, αυτό όμως που διαφοροποιεί την συγκεκριμένη κίνηση είναι ότι

υπήρξε η πιο μαζική μετακίνηση πληθυσμών, κάτω από ανεξέλεγκτες συνθήκες και με

πλήρη απώλεια του τόπου αναφοράς. Εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες απομακρύνονται

από τον τόπο τους, αρχικά το 1914 και έπειτα το 1924 με μοναδικό κριτήριο την θρησκεία

τους, χάνοντας έτσι κάθε σύνδεση με το παρελθόν τους.

Σχεδόν έναν αιώνα τώρα το Ποντιακό στοιχείο βρίσκεται στην ηπειρωτική Ελλάδα.

«Παντού οι ντόπιοι αντιμετωπίζουν τους πρόσφυγες σαν εισβολείς, σαν εχθρούς, περίπου

σαν Τούρκους!! Ξυλοδαρμοί, προπηλακισμοί, δολοφονίες εν ψυχρώ και εν θερμώ

44 Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδας. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.poe.org.gr/

21

υποχρεώνουν την Βουλή να συζητήσει εκτάκτως την 10 Νοεμβρίου του 1924 το διάταγμα

«περί των συρράξεων μεταξύ προσφύγων και εντόπιων» 45

Η αρχική δυσπιστία των Ελλήνων, που αφορούσε την ελληνικότητα των Ποντίων, φαίνεται

να έχει εξαλειφτεί και οι Πόντιοι έχουν ενταχθεί στην Ελληνική πραγματικότητα.

Οι Πόντιοι πια δεν θεωρούνται εκείνοι που έκλεψαν τις δουλειές ή ξένοι, αλλά μέρος της

Ελληνικής κοινωνίας. Αναμφισβήτητα η Ποντιακή κουλτούρα, γλώσσα, χορός και τέχνη

εκλαμβάνονται ως Ελληνικά. Ωστόσο παρά την περιορισμένη χρήση τους δεν αλλοιώθηκαν

ή περιθωριοποιήθηκαν, αλλά παρέμειναν ζωντανά στην καθημερινότητα των απογόνων

των Ποντίων και όχι μόνο.

Η Ποντιακή κουλτούρα διαφοροποιείται κατ’ αυτόν τον τρόπο, κάνοντας την

αντεπίθεση της και εισβάλλοντας διακριτικά στην καθημερινότητα ατόμων με Ποντιακή και

μη καταγωγή, εμπλουτίζοντας την Ελληνική κοινωνία και μετατρέποντας την σε

αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής πραγματικότητας.

Βιβλιογραφία

Δημητριάδου Δάφνη, Αποικισμός του Εύξεινου Πόντου Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://blacksea.ehw.gr/Forms/filePage.aspx?lemmaId=3683

45Ρωμανίδης Θεόδωρος, 90 χρόνια από την Σύμβαση για την Ανταλλαγή Πληθυσμών Pontos-news. Διαδικτυακή Εφημερίδα 30 Ιανουαρίου 2013, Νοέμβριος 2014 http://www.pontos-news.gr/article/8238/90-hronia-apo-tin-symvasi-gia-tin-antallagi-plithysmon

22

Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μ. Ασία. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://asiaminor.ehw.gr/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=3725

Ι. Κολιόπουλος, Δ. Μιχαηλίδης. Οι πρόσφυγες στην Μακεδονία: Από την τραγωδία, στην εποποιία. Εταιρία Μακεδονικών σπουδών. Ιστός, Αθήνα 2009, Νοέμβριος 2014 http://media.ems.gr/ekdoseis/ektos_seiras/ekd_eksi_prosfyges.pdf

Ιστοσελίδα Κολεγίου Ανατόλια. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://diasporic.org/mnimes/archives/kollegio-anatolia

Ιστορία Γ’ Γυμνασίου. Διαδικτυακό Βιβλίο Νοέμβριος 2014 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C105/65/523,1922/

Κοτανίδου, Χριστίνα. Η εγκατάσταση των Ποντίων προσφύγων στη Θεσσαλονίκη. Ιστός, Απρίλιος 2014, Νοέμβριος 2014 http://e-ptolemeos.gr/%CE%B7-%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%80%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%AF%CF%89%CE%BD-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%86%CF%8D%CE%B3%CF%89%CE%BD-%CF%83/

Κουλούρη Χριστίνα. Πολιτική: Συνθήκη της Λοζάνης: Ξεριζωμός στο όνομα της ειρήνης. Συμπλήρωση 90 χρόνων από την υπογραφή της. Το Βήμα. Ιστός, Ιανουάριος 2013 http://www.tovima.gr/society/article/?aid=491581

Κωνσταντινίδου Αρχοντούλα, Αρχαίες λέξεις που διασώζονται στην Ποντιακή διάλεκτο. Ἀντίβαρο. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.antibaro.gr/article/9023

Λιθοξόου Δημήτρης, Οικισμοί της Θεσσαλονίκης που αρχίζουν από Α Ιστός 2009, Νοέμβριος 2014 http://www.lithoksou.net/p/oikismoi-tis-thessalonikis-poy-arxizoyn-apo

Μαλκίδης Φάνης. Εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο «Γλώσσα και Κοινωνία.» Ιστός, Απρίλιος 2013, Νοέμβριος 2014 http://www.pontos-news.gr/article/10825/i-genoktonia-ton-pontion-kai-ton-armenion-apo-ton-fani-malkidi

Μιχαηλίδης Γιάννης (Δάσκαλος Ποντιακής Λύρας), Παρουσίαση οργάνου -- Ποντιακή Λύρα . Sholeionpsaltikis.gr. Διαδικτυακό Βίντεο, 21 Σεπτεμβρίου 2013, Νοέμβριος 2014 https://www.youtube.com/watch?v=VFfeDWoDMYk

Μπόζη Σούλα. Πολίτική και Μικρασιάτικη κουζίνα: Γευστικές παραδόσεις της Πόλης, του Πόντου, της Καππαδοκίας και της Ιωνίας. Επτά Μέρες Καθημερινή, Αφιέρωμα. Μ. Σάββατο 18-Κυριακή Πάσχα 19 Απριλίου 1998.

Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδας. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.poe.org.gr/

Παυλίδης Αντώνης. Μαθήματα Ποντιακής Διαλέκτου σε 31 νέους δήμους της Ελλάδας. Pontosnews. Διαδικτυακή Εφημερίδα, Απρίλιος 2013. Νοέμβριος 2014 http://www.pontos-news.gr/article/10671/mathimata-pontiakis-dialektoy-se-31-neoys-dimoys-tis-elladas

Πελαγίδης Στάθης, Μέτρα και αντίμετρα μετά την Ελληνοτουρκική Σύμβαση Ανταλλαγής, Μακεδονικά. Διαδικτυακή Εργασία http://media.ems.gr/ekdoseis/makedonika/makedonika_27/ekd_pemk_27_Pelagidis.pdf

Πολατίδης Βασίλειος, Kotsari.com. Ιστός, 4 Απριλίου 2011, Νοέμβριος 2014. http://www.kotsari.com/laografia/119-xoroi/237-xoroi.html

Πολιτιστικός Σύλλογος Πεύκων «Οι Ρύζες» Ποντιακή Λύρα. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.santasmotos.gr/page/index.php/laografia/lyra

Ρωμανίδης Θεόδωρος, 90 χρόνια από την Σύμβαση για την Ανταλλαγή Πληθυσμών Pontos-news. Διαδικτυακή Εφημερίδα, 30 Ιανουαρίου 2013, Νοέμβριος 2014 http://www.pontos-news.gr/article/8238/90-hronia-apo-tin-symvasi-gia-tin-antallagi-plithysmon

Σαλβάνου Αιμιλία. Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Ιστός, Αύγουστος 2002, Νοέμβριος 2014 http://asiaminor.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=6622

Συλλογικό Έργο. Πήτερ Μέκρητζ . Η Διασπορά του Ποντιακού Ελληνισμού. Ηρόδοτος. 2000

23

Ταμίσογλου Χρυσούλα. Το Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.e-istoria.com/po68.html

Το Βόιον. Εκπαίδευση στον Πόντο. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.tovoion.com/products/%CE%B7%20%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7%20%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD%20%CF%80%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%BF%20/

Τσιλφίδης Άρης, Η ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://pontosworld.com/index.php/pontus/history/articles/295-the-exchange-of-populations-greece-and-turkey

Φωτιάδης Κων/νος. Οδοιπορικό στον Πόντο: Από το χθες στο Σήμερα. Ιστός, Μάιος 2013, Νοέμβριος 2014 http://www.economist.gr/index.php/2012-02-09-11-16-57/35-istoria/14665-odoiporiko-ston-ponto-apo-to-xthes-sto-simera

Φωτιάδης Κ. Από την Μικρασιατική Καταστροφή στην Προσφυγιά και στην Ελληνική Αναγέννηση. Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Εργασία kfotiadis@mac.com τηλ. 00306977629094.

Φωτιάδης Κώστας Ο λαθρόβιος ελληνισμός του Πόντου. Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Εργασία kfotiadis@mac.com τηλ. 00306977629094.

Φωτιάδης Κ. Πόντος Δικαίωμα στη Μνήμη. Κέντρο Ποντιακών Μελετών. Λιθοφραδία Ι. Αντωνιάδης-Θ. Ψαρράς Ο.Ε. 2007.

Χρυσοχόου Ιφιγένεια, Ξεριζωμένη Γενιά: Το χρονικό της προσφυγιάς στην Θεσσαλονίκη, Φιλιππότη, Β’ έκδοση, Αθηνά 1981

Τhessaloniki Arts and Culture Πυρρίχιος: Ο Πολεμικός χορός των αρχαίων Ελλήνων. Ιστός, Νοέμβριος 2014 http://www.thessalonikiartsandculture.gr/blog/epilegmena-arthra/pyrrixios-o-polemikos-xoros-ton-arxaion-ellinon#.VH4jvjGUe8A

24

Παράρτημα

ΚαταγεγραμμένοιΠοντιακοί Χοροί

Ονομασία (-ίες) Περιοχή / Παρατηρήσεις1. Ανεφορίτσας: Χορός της Γαλίαινας (ευρύτερη περιοχή Ματσούκας-Τραπεζούντας) μια μορφή σερανίτσας με μονό τική Κιζέλα: Πήρε την ονομασία από τους στίχους του τραγουδιού "Κόρη κατήβα σο μαντρίν ελλύεν η κιζέλα"

2. Από παν και κα: Χορός της περιοχής Ματσούκας Τραπεζούντας που χορευότανε επιτόπια με μικρά πηδηχτά βήματα με πιάσιμο από τη μέσηή Καπικεέτκον: Όπως ονομαζόταν ο χορός στην περιοχή της Λιβεράς και χορευόταν με το σκοπό "εσκέρτε ο Γακούπ Αγάς"ή Αγκαλιαστόν: Η ονομασία του Χορού στην Γαλίαινα (Ματσούκα)

3. Από πάν και κα Χορός του Αγ-Ταγ-Μαντέν, περιοχή που βρίσκεται κοντά στην Αγκυρα (εσωτερική μετανάστευση στις αρχές του 1800 από την Αργυρούπολη)ή τικ: Χορός που πιάνονταν από τους ώμους όπως το κότσαρι.Κάτι ανάμεσα σε χασαποσέρβικο και τικ.

4. Αλματσούκ Χορός της περιοχής Καρςή Αρματσούκ:

5. Ατσιαπάτ: Χορός που χορευότανε στα Πλάτανα κωμόπολη Δυτικά της Τραπεζούντας (στα τούρκικα ονομάζεται Akcapat) απ’όπου πήρε και το όνομά του. Την ίδια ονομασία συναντάμε και στην Ματσούκα, όπου χορευότανε και από γυναίκες

6. Γέμουρα: Χωριό ανατολικά της Τραπεζούντας. Στην περιοχή Σεβάστειας χορευόταν σαν μία μορφή Τρυγώνας Στα χωριά μεταξύ Γέμουρας - Τραπεζούντας χορευόταν σαν παραλλαγή του εταιρέ.

7. Γετίερε: Χορός της Αργυρούπολης του Πόντουή Γεντίαρατς: Σημαίνει χορός των 7 διαγωνιζομένων γεντί=εφτά, αρατς=διαγωνισμόςή Γαντίαρα: Σημαίνει εφτά μικρά δρομάκια γεντί= εφτά, αρά =μικρός δρόμος

8. Γιουβαρλαντούμ: Σημαίνει κατρακύλισμα. Χορός των περιοχών Αγ-Νταγ-Μαντέν και Σαμψούντας. Χορεύεται σε παραλλαγές με διαφορετική μουσική και σε άλλες περιοχές του Πόντου όπως, Αργυρούπολη & Πάφρα Ο πρώτος κρατάει μαντήλι και κάνει λαβύρινθο

9. Διπάτ: Το όνομα του χορού στην Τραπεζούντα. Πήρε το όνομά του από τα δύο επιτόπια πατήματα.ή Γιαβαστόν: Σημαίνει αργός χορόςή Κοδεσπενιακόν: Χορός της οικοδέσποιναςή Ομάλ Τραπεζούντας: Το όνομα του χορού στην Ελλάδα

10. Διπλόν Κότς: Λέγεται ότι έχει την προέλευση του από την Αρμενίαή Τίταρα:ή Τριπάτ: Η ονομασία πάρθηκε από τρία επιτόπια πατήματα της φτέρνας

11. Διπλόν ομάλ: Χορός της Περιοχής του Κιουμούς Μαντέν (Μεταλλείο Σίμ) παραλλαγή του Κοτσιχτόν Ομάλ

25

12. Εταιρέ: Πήρε το όνομά του από τον στίχο του τραγουδιού "πέρνιξον με έταιρε". Χορευότανε στην Τραπεζούντα.

13. Θανατί λάγκεμαν: Χορός της περιοχής Πάφρας. Είναι ο χορός με τον οποίο αυτοκτόνησαν οι κοπέλες που ήταν κλεισμένες στο κάστρο του ποταμού Αλυ για 48 ημέρες.

14. Θύμιγμα: Τελετουργικός χορός του γάμου. Χορεύεται από εφτά ζευγάρια με πρώτο το ζευγάρι των νεόνυμφων, και ένα μόνο (τέκ), κρατώντας λαμπάδεςή Εφτά ζευγάρια και το τέκ: Πήρε το όνομά του από τους στίχους του τραγουδιού "εφτά ζευγάρια και το τέκ κρατούνε τη λαμπάδα"

15. Καλόν κορίτς: Χορός της περιοχής Ματσούκας Τραπεζούντας. Μία μορφή σερανίτσας που πήρε το όνομα από τον στίχο του τραγουδιού "Καλόν κορίτς, καλόν κορίτς, καλόν κ’εβλοημένον"ή Παπόρ: Πήρε την ονομασία από τον στίχο του τραγουδιού "Μάνα τέρεν το παπόρ ντ' άσκεμα κουνίεται"

16. Κελ κίτ: Σημαίνει "έλα και φύγε" Κωμόπολη στα όρια Σεβάστειας-Κολωνίας (Νικόπολις). Ο χορός πάει στα αριστερά

17. Κοριτσί χορόν: (Κισλάρ καϊτεσί) Χορός της περιοχής Πάφρας. Χορεύθηκε το 1680 στο κάστρο του ποταμού Aλυ (Κισλάρ καλέ) και συμβολίζειτο δίλημμα αυτοκτονία ή παράδοσης στους Τούρκους.

18. Κότς: Χορευότανε σχεδόν σε όλο τον Πόντο με παραλλαγέςστο κράτημα των χεριών. Στον Ανατολικό Πόντο κρατιότανε από τις παλάμες ενώ στο δυτικό από τους ώμους όπως το κότσαρι.

19. Κοτσαγκέλ: Χορευότανε στο τέλος της γαμήλιας διασκέδασης. Μ' αυτόν τον χορό αποχωρούσαν οι καλεσμένοι για τασπίτια τους. Ο πρώτος κρατάει το μαντήλι.

20. Κοτσάκι: Αντικριστός ζευγαρωτός χορός της Νικόπολης (καρσιλαμάς)ή Κετσέκ Κετσέκ: Ο ίδιος χορός με διαφορετική μουσική χορευότανε σε χωριά της Τραπεζούντας

21. Κότσαρι: Χορός της περιοχής Κάρς, που οι χορευτές πιάνονται από τους ώμους.

22. Κοτσικτόν ομάλ: Χορευότανε σε μικρές παραλλαγές σε όλες σχεδόν τις περιοχές του Πόντου, όπου του δίνανε και ανάλογη ονομασίαή Εμπρ οπίς: Σημαίνει μπρος-πίσωή Ομάλι: Η ονομασία στην περιοχή της Νικόπολιςή Τσαραχότ: Το όνομα του χορού στην περιοχή του Αγ-Νταγ-Μαντέν με μικρή παραλλαγή στα βήματα.ή Φουλούρ Η ονομασία του χορού σε χωριά της Ματσούκαςή Αργολαβάς: Η ονομασία του χορού στην Πάφραή Κερασουνταίϊκον: Τα τρία τελευταία ονόματα δόθηκαν στην Ελλάδαή Ομάλ Κερασούνταςή Λάχανα Πήρε το όνομα στην Ελλάδα από το τραγούδι 'Λάχανα πουλίμ' λάχανα"

23. Κούσερα: Χωριό κοντά στη Μονή Ιωάννη του Βαζελώνα. Μία μορφή τικ σε γρήγορο ρυθμό με τα χέρια κάτω.ή Μοσκώφ: Η ονομασία του χορού στην Ελλάδα, χορευότανε από κάποιον ονόματι Μοσκοφίδη στην Θεσσαλονίκη, ο οποίος πρόσθεσε κάποιους αυτοσχεδιασμούς στο χορό. Από αυτόν πήρε και το όνομα.

24. Κωσταντίν Σάββας: (Οσμάν Αγάς) Φρούραρχος στρατηγός της Πάφρας-Σαμψούντας το 1202. Διαφώνησε με τον Αλέξιο Κομνηνό το 1204 μετά την κατάληψη της Κων/πολης από τους Φράγκους, θέλοντας να κάνει χωριστό κράτος στην περιοχή της Γεζελώνας(Πάφρα-Αμισός-Κάβζα κλπ.). Είναι παραλλαγή του Γιουβαρλαντούμ.

26

25. Λέτσι: Χορός της περιοχής Κάρς. Παραλλαγή της λετσίνας σε αργό ρυθμό.

26. Λετσίνα: Χορός της περιοχής Κάρς.

27. Μαντήλια: Χορός του Κιουμούς Μαντέν (Μεταλλείο Σίμ) Χορευότανε και στους γάμους, στο δρόμο μπροστά από το ζευγάρι.

28. Μαύρον πεγάδ: (Καρά Πουνάρ) Χωριό της Πάφρας

29. Μαχαίρια: Χορός επίδειξης μαχαιριών. Αναφέρεται στην Κύρου Ανάβαση από τον Ξενοφώντα όταν χορεύθηκε από δύο Θράκες στην Ορντού (Κοτύωρα)ή Tη μαχαιρίή Πιτσάκ οϊνί: Η Τούρκικη ονομασία του χορού

30. Μαχμόρ: Χορός της Νικόπολης (Αξί Κοϊ)

31. Μηλίτσα: Σημαίνει μικρή μηλιά

32. Μητερίτσα: Χορός των παραλίων και των σαλονιών της Τραπεζούντας φερμένος από την Ευρώπη με τραγούδι στην Νεοελληνική γλώσσα (Καντρίλιες). Πήρε την ονομασία του από τον στοίχο "Μητερίτσα μου γλυκιά έχω μια αγαπητικιά"

33. Μονόν Χορόν: (Τέκ καϊτέν) Χορός που χορευότανε από τους αντάρτες της Πάφρας

34. Μουζενίτκον ή Κιμισχαναλίδικον: Η Μούζενα είναι χωριό της Αργυρούπολης. Κιουμουσχανέ είναι η Τούρκικη ονομασία της Αργυρούπολης

35. Μωμογέρια: Υπάρχουν σε διάφορες παραλλαγές ακόμη και σαν θεατρικές παραστάσεις με Αριστοφανικό διάλογο (λαϊκά δρώμενα)

36. Ντολμέ ή Τσολμέ: Χορός της περιοχής Όφι (Ανατολικά της Τραπεζούντας)

37. Ομάλ Μονόν: Απλός χορός με έξι βήματα που δεν χρειάζεται ιδιαίτερη χορευτική ικανότητα και τον συναντάμε στην περιοχή Τσιμεράς στην Αργυρούπολη και στηνΤραπεζούντα.

38. Ομάλ (Κάρς): Ίδιος χορός με τον προηγούμενο με έντονο τρέμουλο στο σώμα.ή Παϊπούρτ: Πόλη Νοτιοανατολικά της Τραπεζούντας έξω από τα όρια του διεκδικούμενου Πόντου του 1918-1922.ή Τιζ: Ο ίδιος χορός σε πιο αργή μορφή στο Αγ Ντάγ Μαντέν

39. Ούτσαϊ: Χορός της Νικόπολης με έντονο τρέμουλο με 10 βήματα. Αλλάζει η θέση των χεριών ανάλογα με την περιοχή που χορευόταν.ή Ούτσαλτι: Σημαίνει 3-6 στα Τούρκικαή Κουνιχτόν: Η ονομασία στο Αξι Κιοϊ Νικόπολης από το έντονο τρέμουλοστο σώμαή Ομάλ Γαρασάρης Η ονομασία στην Ελλάδα.

40. Πατούλα: Το όνομα του χορού στο Δυτικό Πόντο. Πήρε την ονομασία του από τον στίχο "Τη Πατούλας η μάνα, τ’εμόν η Καλομάνα"ή Πιπιλομάτενα: Το όνομα του χορού στον Ανατολικό Πόντο. Πήρε την ονομασία του από τον στίχο: "Την Πιπιλομάτεναν, ούϊ ανάθεμά τεναν"ή Κόρη Κοπέλα: Ο ίδιος χορός σε μικρή παραλλαγή με διαφορετική μουσική όπως ονομαζόταν στην Γαλίαινα.

41. Σαμσόν Χορός της περιοχής Σαμψούντας

27

42. Σαρικούζ Θα πει ξανθό κορίτσι στα Τούρκικα. Λέγεται ότι είναι ο χορός του θερισμού. Υπάρχει σε διάφορες παραλλαγές, σε πολλέςπεριοχές του Πόντου.

43. Σέρρα: Ο ωραιότερος και διασημότερος χορός. Πήρε την ονομασία του από τον ποταμό Σέρρα. Υπάρχει σε διαφορετικές μορφές ανάλογα με την περιοχή.ή Λάζικον: Το όνομα του χορού στην περιοχή του Όφεως όχι γιατί ήτανχορός των Λαζών αλλά γατί οι Οφλίδες είναι κάτοικοι της Λαζικής χώρας.ή Τογιαλίδικον: Το όνομα του χορού στην περιοχή Τόνιας

44. Σερανίτσα ήΧαιρεανίτσα ή Εικοσιένα ή Αρμενίτσα Χορός του Νοτιοανατολικού Πόντου. Πήρε το όνομά του από την περιοχή Χεροίανα όπου χορευόταν. Στην περιοχή της Αργυρούπολης.

45. Σιτόν Μία μορφή ανάποδου μονού τικ. Χορευόταν στην Ιμέρα. Ο χορός πάει προς τα αριστερά.

46. Στενά Δρόμα: (Ταρατσού Σοκακλάρ) Χορός της περιοχής Πάφρας

47. Τάμσαρα Χορός της Νικόπολις. Η μουσική είναι παραλλαγή της "πιπιλομάτενας". Χορευόταν στην Παλτσάνα-Νικόπολις48. Ταμσάρα Χορός με βάση το Διπάτ. Χορευόταν στα χωριά της ΆνωΜατσούκας & Αργυρούπολις. Η μουσική είναι παραλλαγή της "πιπιλομάτενας"

49. Τέρς (Αγ Ντάγ Μαντέν) Μία μορφή Τρυγώνας με ανάποδο λαβύρινθο. Ο χορός πάει προς τ’ αριστερά.ή Γέμουρα Έτσι ονομάζεται ο ίδιος χορός στην επαρχία Κακάτσης στην Αργυρούπολη

50. Τέρς (Κιουμούς Ματέν) Η τρυγώνα σε διαφορετική χορευτική και μουσική παραλλαγή. Ο χορός πάει προς τ’αριστερά.

51. Τικ (Μονό): Χορός της Ματσούκας με έξι βήματαή Διπλόν Ο ίδιος χορός όπως ονομάζεται στην Γαλίαινα.

52. Τικ (Διπλόν) ήΤικ Σο Γόνατον: Χορός που χορευόταν σε όλο σχεδόν τον Πόντο με δέκα (10) βήματα.

53. Τικ (Τρομαχτόν) ήΛαγγευτόν Χορευόταν ιδιαίτερα στα Κοτύωρα και στο Κάρς.

54. Τίταρα ήΤετέ Αγάτς Παραλλαγή του Γετιέρε σε βήματα και μουσική με βάση το Διπάτ. Χορός της Αργυρούπολης.

55. Τριπάτ Χορός της Ανω Ματσούκας

56. Τρυγώνα Χορευόταν σε παραλλαγές σε διάφορες περιοχές του Πόντου. Πήρε το όνομά του από τον στοίχο: "Ακεί πέραν σ’ορμανόπον η Τρυγώνα η Κορώνα"

57. Τυρφών (Τρύφωνας) Χορός της περιοχής Πάφρας. Ο Τρύφωνας ήταν υπαρκτό πρόσωπο (αρσούης) ο οποίος χόρευε πάντα ανάποδα.

58. Τσοπανλάρ Χωριό ανατολικά της Σινώπης

59. Τσουρτούγουζους Χορός του Κιουμούς Ματέν. Μιά μορφή γρήγορου τικ με τα χέρια κάτω σε διαρκή κίνηση μπρος-πίσω

60. Φόνα Χορός της Αργυρούπολης. Παραλλαγή του Γιουβαρλαντούμ.ή Αρμενίτσας Ο ίδιος χορός όπως ονομαζόταν στη Γαλίαινα

28

61. Χάλα-Χάλα Χορός της περιφέρειας Κακάτσης (Αργυρούπολη)

62. Χαλάϊ Χορός του Αγ Ντάγ Ματέν. Ο πρώτος κρατάει μαντήλι.

Ποντιακή Κουζίνα

Bασικά ποντιακά προϊόντα—Γαις (τυρί σαν ζώνη)—Ταν (είδος ξινόγαλου που μένει όταν φεύγει το βούτυρο από το γιαούρτι)—Πασκιτάν (παράγωγο του ταν, μαλακό τυρί με υπόξινη γεύση γιαουρτιού)—Ξυγαλί (βούτυρο από γιαούρτι)—Παρχαροτύρ (καπνιστό τυρί με αρωματικά βότανα-το έφτιαχναν τους θερινούς μήνες όταν ανέβαιναν στα βοσκοτόπια)—Κορκοτό (σπασμένο στάρι)—Τσιορτάν (αποξηραμένο πασκιτάν για το χειμώνα)—Συρόν (φύλλα που τυλίγονται σε ρολά, ψήνονται όπως και τα ζυμαρικά)

Βασικά ποντιακά πιάτα—Μαντί (χειροποίητα ζυμαρικά σε σχήμα βαρκούλας, γεμίζονται με κιμά ή κοτόπουλο),—Τανόμενον σορβάς (γιαουρτόσουπα με πλιγούρι ή κορκοτό που βράζεται και αυγοκόβεται με αυγό και γιαούρτι, σερβίρεται με μπούκοβο)—Βερενίκια (γεμιστά ζυμαρικά που βράζονται και σερβίρονται με γιαούρτι και κόκκινο πιπέρι)—Εβρεστόν (είδος ταλιατέλας χωρίς αβγά)—Γιοφκάδες (προψημένα φύλλα βρέχονται με λίγο νερό και απλώνεται η γέμιση όπως στην τυρόπιτα)—Περέκ (πίτα που φτιάχνεται με γιοφκάδες και γαις ή παρχαροτύρ). Όλα τα φαγητά ψήνονταν στο σατσ', μια σιδερένια πλάκα που αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα κουζινικά σκεύη

Γαβουρεμένες (τσιγαρισμένες) πατάτεςΒράζουμε μισό κιλό πατάτες και τις λιώνουμε με πιρούνι. Ψιλοκόβουμε ένα μέτριο κρεμμύδι και το τσιγαρίζουμε με ½ φλιτζάνι ελαιόλαδο. Προσθέτουμε τις πατάτες και ½ κουταλάκι κόκκινο γλυκό πιπέρι. Μόλις ροδοκοκκινίσουν τις γυρίζουμε και από την άλλη πλευρά

ΤσουμούρΡίχνουμε σε ένα τηγάνι βούτυρο να λιώσει και προσθέτουμε τριμμένο μπαγιάτικο ψωμί. Μόλις πάρει χρώμα ρίχνουμε από πάνω αυγά χτυπημένα σε ομελέτα

ΠλατσίγγαΑνακατεύουμε 2 φλιτζάνια αριάνι με 3 αυγά. Προσθέτουμε 1 2/3 φλιτζανιού αλεύρι μαλακό μέχρι να γίνει ένας χυλός. Ρίχνουμε 300 γρ. φέτα τριμμένη και 100 γρ. βούτυρο σε κομμάτια. Ανακατεύουμε και πάλι και απλώνουμε σε βουτυρωμένο ταψί. Ψήνουμε σε μέτριο φούρνο μέχρι να ροδοκοκκινίσει η πίτα

ΩτίαΑνακατεύουμε 5 αυγά με 1 φλιτζάνι ζάχαρη και 2 κεσεδάκια αγελαδινό γιαούρτι. Προσθέτουμε 1

29

φακελάκι μπέικιν πάουντερ και αλεύρι για όλες τις χρήσεις(όσο πάρει για μια μαλακή ζύμη που ανοίγεται σε φύλλο) λαδώνοντας τα χέρια μας με ελαιόλαδο. Ανοίγουμε φύλλο πάχους 2 εκ. περίπου(πρέπει να είναι παχύ για να μην στεγνώσει στο τηγάνισμα) και κόβουμε σε ρόμβους. Στη συνέχεια, κάνουμε μια τρύπα στη μέση, παίρνουμε την μια άκρη του ρόμβου και την περνάμε από την τρύπα βγάζοντας από την άλλη για να δημιουργήσουμε το σχήμα αυτιού. Τηγανίζουμε σε καυτό λάδι και σερβίρουμε με μέλι

Φωτογραφικό Υλικό

Ανατολια στην Μερζιφούντα

30

31

32

Ανατόλια στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης

Ανατόλια στο Αρσακλί

33

34

Κεντρικό Σχολείο Σούρμενων

Νηπιαγωγείο Αμίσου

35

Πάφρα

Παρθεναγωγείο Τραπεζούντας

36

Ψωμιάδιος Σχολή Ουρτού

Τσενάκειο Γυμνάσιο Αμίσου

37