」ι
一
ｒ
ｉＯ
メ
BORCLANR/hARACLARIRTIN
T古融 E'DEiCVe
llp
・ak
nl¨
べ足ミ
ミ
喘
選
さミ
む
‐ｏ．・ａ．”ゃ
ｄｉ．
ａｋ
ｔｓｉ一
‐ａｋ
ヽ
一
‐ｉｋ
ｌｃｎ
YAPISAL AI{ALIZI-
Ekrem DONEK…
ABST、今91
ュnl
VC
lnl
lc―
me
[lgl
ki,
Ve
idc
da,
:ar―
;ul―
11111
rek
.1an
clar'
1漱11減識:織辮繊難脚岬
十Bhilllllllil111:』
l!:lll:l:TllCriarasindaAnkara'da ger9eklc,9n
職苺1熟酬 鮒雛留鰤濯躙 冊跡鵬論‖:淵lcェ ktthmi
:000 Terluruz 2000 一５３〓
li′,cιJι″7ι ‐ιじrαf′ιr″
`αα′,`r4メ lゞiS・ &rιsιακヵ
l.GIRIsDevict,hizlnctlerinin flnanslllaninl
Sa」 amak al.lacッ lail■tiya9duyduttfO」 狙
織ぎ踏富紫よE需盟織 :道:
e■ iこi gdirlenekattllayamadl言 l dllrul■ ll霞―
da,kalllulllln geli卜 giderdengesibozuldu―
漁 :きまζI朧 鳳 i脚 躍 歌
獣:露朧よ驚葛職∬朧:よ
■ldal enl霞yontttsonu91an gё 血ldt葛ui9ill,
:辮臨r盟蠅 |ぅ譲鮒蹴獄:
dan devletlerulmerkezbankasl kaン 11を1(la―
ma蹴脚避1ゴl:11憮u∞d針
m■ kttatlllalc alalaclylabas1/urduttge9iCi
誦
IKTISAT
′5.野こ
・Dalga1l Bor91ar(ya da klsa strcli
bor91ar)、′c・KonsolidcBor91areadallztlllSttli
bor91ar)
diyc iki grupta cle ahnlr,Dalgah bor91aち
genellikle siiresi bes ylla kadar olan ve
lDara piyasaslndan kar,1lanan bor91arlkapsarken,konsolide bor91at strcsi bes
ylll asan ve senllaye piyasaslndankal、 1la―
1lall bor91arl kapsan
2.1.DALGALIBORcLARTtirkiyc'de dalgall bor91ar olarak
asattldaki ara91al‐ kullanllabillllclctedhl
,Hazlnc Bonosu,
・DevletTahvili,・Hazine Kcね lctini Gerekiren Bono
vc Tallvillct
・ⅣIitcahllit Bonolan,
・Ⅳlel‐kez Bankasl'11ln lllazillc'ye
Actこl Klsa ttdeh A■/alls ve
・Elna1lctleri
・Biit9c Ellla1lctleri ve
・Adi Enlanctlellイヽtlkalldaki ara91ardan ilk dё rdti`l(a―
きlda battlanan'19 bor9 ara91arl,digerleriisc`kattldabaghlmayan'i9bor9 ara91al■ ―
dl■ Bunlar arasindahi9 5も phesiz en ёnenl―
lilcl,i hazillc bonosu ve devlcttahvilidi■
Sillldi btinlall‐ lsH‐ aSlyla 1 980｀ rlcn itibarcn
takipctiklcli scyirleli dkkatealankinceleyelim.
2.1.1.Hazine Bonosu
Hazillc bonosu,devlcticrin ёtcden―
beri kullandlk12rl en ёnenllibor9 scnctle―
1‐ i!1(lcll bil,idillヽ hdcleribiry11ln altindaolllp,″「 til‐kiyc'de gcncHikle 3,6,9 ayllk vc za―
nlを ln zall121n(la kH。lk vadcli olarak 91karll―
lllと |ヽく ttldH・ .′ l｀ til・ kiyc'dc bollo uy3tllttillasi
hcl‐ nc kadal‐ dcttisik adlarla 1933 y11lndan
itibal・ cn sё z konustl olsa da,bu adla yapl―
lal]llygulallla 1 96 1 y1111lda baslallllstlr
(Erol,1992:35).
I$LETME ve Fn\iANS
Hazine bonosu uygulamasl,bizde
1983 yl1lsonunakad節 (13.12.1983 tari―
hindcki Hazine ile ilgili 188 say11l Kanun
Hikminde Karamame,91kana kadar)MaliyeBakanl懃 'naba言1liken,o tarihten
itibarenIIazheMtttesarllま'nabtths―tェ Hazhe bonolan,devlemi9bor91anma―
ya gltlllesindeki esas mant13auygun ola―
rよ,kamunlln en biガk a91言 m101ustllrall
bit9c a91klarlnlnkapatllrnasli91n devletin
gc9ici bir flllansmanyё nterrll o12rakpiya―
sadan fontalep cdcrken kullandlЁ l klSa
vadelibirara9tl■ Yani,bu seneticHnktllla―
11lhlla gcrek9esi,devletinbit9esinde orta―
ya 91kan a91dallln i9bor91allrnaylak狂 、1la¨
nabilmesini sattlamaktl■ Buna gё re,her
nlali yll ba,lndabelirlenen bit9e dengesi
ile devletin gelirve gidertahmlnlenyapll―
dl言lnda,Httine'nin(dOlaylslyla Hazine
ⅣIistesarllgl'ndan sonllnlu devletbaka―
nlnln)nc kadarbOr91anmaya gideceЁ i,
bit9enin tahnlini a91klan kadar olacaktl■
Ttirkiyc'dc hazine bonosu ihra9 et「
nlck,a91kpiyasa、 lcmlCH arac111こ lylaptta
politikasl uygulamalannul ger9cklestmlc―
bilnlcsiicin dc gereklidin Nitekinl,1997
_R/1ali Ylh B灘 9c Kantlllllllllnh〔 迄incbono‐
larl vc avans islcmlerinin yer aldl言136.
レladdcsindc,bono i1lracinin bir anlacinln
da“ .̈tygtllmm〔魚aolanpara pd五、aslnlyёnlendi111lek.…"oldllttua91k9abelirtil―
lncktedi■ 1986 ylllnda 121l saylll T,C.
ⅣIcrkcz Bankasl kanununda 3291 saylll
kanullla dettisiklikyapllarak,a91k piyasa
埼bmLI■血dillydaoldu訓」bimhnliz―
dc de 1987'dcn itibaren para poHtikasl
tlygtllanlalarinHl cn ёndcgclcn aracl halinc
gclmisti■ Buradan da anla。 1laca言 l gibi,
dcvlctin i9 bor91anma politikasl,rnaliye
pohik器1メaddllttkdttpttpoutikasly―
h dayよmdall ilgilidi Hatta,kaynaЁ lnda
55Tcr-nr-r"u-rz 2000
inceleme - ArasttrmaA.nalysis & fesearch
inali etkcnler aこ lrllkh olsa da,ctkileri
alalllndaparasaletkenierdahaaЁ lrllklldll・ .
Ylllaritibaiyle httine bonolttlnda鳳
artlSa baklldlこ lnda(Tab10 1),enね Zla
artl,11l yukarlda bahscdilcn bor91anina
鷲鷲:樹ll糀1稽憲l洲燿瀧詳((×)507.14).Bu durtllll,csaSinda yctki
dcvl・inill卜/1aliye Bakanllgl'ndan IIazillc
Mustcsarllこ 1'na gC911lcsiyle,devletin
ёzelliklc bono 91kal‐ lllak surctiylc i9 bor9-
lannlaya nekadarrahatbasvurabildittilli
gё stenllesi a91sindan ёnelllli birveri ola―
rak kabul edilebilir.
Daha sollraki ylllarda,bono satl,la―
rindal(ia■ lsa ve bono satl§ larinlll i9 bor9-
′5。 yJこ
lallmai9意 ldclcipttlllabaに ldlttnda,altl§ la―
nn olyも1(selcoldtl訓りllallnyasc9血 ylllal■
ya da ciddi ekonolllil(darboこ azl争rlll ya―
salld3ソllarddtlttgo威lecekL Omegm,
en yiksek artl,larin yasandlЁ l 1987
(%133.58),1991(%233.85),1992(%131.39),1994(%371.76),1995(%107.51)ve 1996(%142.02)ylllan,yase9imlerin yaplldlЁ l ya da sc9illllerin
faturaslnln devredilditti ylllar ohllustur.
Ayrica 1994,ckononlidc olduk9a dcrin
biril狙salkl‐iziilyttandl言ly1101duttui9ill,
devlethallsmanilluyacttk明 1lamak ttm
b廿 ёnceki yllagёre 9/6371.76 gibi olduk9a
ンuksckbir altl,la 304.230 nlilytt TL′ lik
bono satl,l ger9enestmmist廿 .Sonylllal‐ da
Tablo l:Hazinc BonoSu,19B01・ ,Stoku,^Hazinc Bonostt Artl,HIzl(HBAH)ve iJ Bor,stoku isindeH Yeri
H.Bonosu/iq
Borq Stoku (%)
ig Borg Stoku
(Milyar TL)HBAH(%))Hazinc Bot.tostt
(Milyar TL)Ylllar
721
991
1.341
3.173
4.634
6.973
10.514
17.218
28.458
41.934
57.180
97.647
194.236
357.347
7993091361.007
3.148.985
6.283.425
11.612.885
22.920.145
6.80
8.88
11.41
1.76
7.34
7.03
78211.15
8.93
8.43
9.56
18.70
21.75
18.05
38.06
46.38
48.52
37.80
50.30
14.12
79.59
73.86-63.40
507.14
44.12
67.76
133.58
32.40
39.14
54.62
233.85
131.39
52.65
371.76
107.51
142.02
55.45
145.93
-44.58
49
88
153
56
340490822
1.920
2.542
3.537
5.469
18.258
42.247
64.488
304.230
631.298
1.527.838
2.374.990
5.840.905
3.236.753
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1り 96
1997
1998
1999
Kaynak Haが nc Mustesarl屯 1,h印プ/1lazile.gov.甘;DP■ Ekonomkve Sosy」 Gёstergeler,85.
５６〓TelmntLZ 2000
lKllSだ I｀
′5。 yJこ
bono satlsl yoluyla bor91annlada biytik
dalgalannlalar yasannlaktadl■ Bu dalga―
lallnlalal‐ 1,ё zelliklc hazille bonosu altl§
hlzlna(HBAH)vc tOplam i9 bor9 stOku
iccl・isindcki payllla bakarak anlainak
nlunlktindur.Orncttin,ё nceki y111年 a gёre
1997 ylllndaki nisbetcn dusik HBノ 牡H'nl
vc tqDlmn ichldcki ormll(slraSlyla O/。 55.45
、/c%)37.80),1998'dc ycnidcn biメik bir
artls takip etnlis(slraSlyla%145.93 ve(|′も50.30),anCak 1999'da rekor sayllabi―
lccclく bil・ disis takip etnlistir(Slraslyla―()イ)44 5S vcシ()14 12).SaclCCC btl dl11‐ 11111
biles itll・kll hikuinctierin i9 bor91annla ilc
kal1ltintlll inanse cdillllesi yё ntelllille
hclllcll hcinell aylll illtiya91al,lnyasandlЁ l
dё ncnllcrdc bile nc kadarねrkll yaklastlk―
larllll gё stenllckle,kollunun ёnenlli b廿 di―
gcrayagl ola1lpolitikね ktёКdikkaticlllllizi
ccI(11lcktedi■ Yinelde,1980-1998 ylllarl
al・ aslllda toplalll i9 bor9 stolQlndaki altl§
9()1,6 1nilyon oluriken,hazine bonosun―
(1と、ki artis%)Il,9 11lilyon olinustu二 Yalli,
b()no al‐tisi toplanl i9 bor9 stoku artlsinlll
tan1 7.39 katl ollllusttll・ .
Dittcl'tarattan,hazine bonosunun
toplalu i♀ bor9 stOku19crisindekipaylnda
ёzdlkb刈ヒ祖dabttScφ lelly皿山 g"―lcndattaniStiialtsinё nelJibirallamlでLckononlininllerge9en yll(6zclliklc se9im
vclく riz dёllcllllCn glbi tinallsal sよ 1,意1lgln
yasttduソ lhl・d⇒ ICISavadelifontalめ血
gidel・ ek al‐ ttl意 l ger9eЁ idil「.Tablo l'deki
vcrilcr dikkatle illcclcnecek olwsa,gclis―
11lCllil1 6zcHiklc 1 990 sonrasl ylllarda・nc
kadar ciddi olduこ Ll anlasllacak色1l Hazine
l)onost1/toplanli9 bor9 stoku oralll 1 980'li
vlHal・(la orttll[111la Olal‐ alく(/)10'lin altinda
ごCrCCklC輌」haldc,bu oran 1991'dcn面 ―btll・cn hlzla yilく sellllistil1 7_il,a,bu ylllarda
siyasallDaltileli1l ve ёzeHikleill(cyi yёncten
I$LETME Ve FiNANS
htikimetlerill ytksek derecede pop■ list
ckonoll■kpolitikalarlzicmele五 nedeniyle,
:I駆∬翼鯖盟鍵辮歌柵:
te noHnal gelirkayllaklannln giderekb―
l■lduttuve CkOnOmininmttЮ ekonomikdengele五 ninbozulduttuVepiyasalara9ok
klsa vadeli spekilatiffaaliyetlerin hakirn
O11■ lSlyla birliktc,para vc scnnaye piya―salarinln alist oldu:聾 bir dё ncm yasan―
111lStlr Sonllllda ckonolΥ五1990'1l ylllarin
oltalannadogRllhiz,dё viz ve borsat9gc―
1lilldc btiytil(birl(1‐ iz yasanllstlr・ Bu krizi
asnlak i9in dc,rccl kaynaklar yaratinak
ycrine,klsa vadelii9 bor91anina yё nte―
lniyle flnanslnana hlz verilinis ve ckono―
mhilabhdttd」 hradcね tekertekerlolrtl―
ttllmu§れ【
Ekononlinin bu klsavadcli bor9 sar―
malmdan 9kanimasli9in,1lt血let 1999
ylllndaklsavadclii9bor91allmakonllsun―
da biメ ik bir ien yapinlstl■ Tablo l dik―
katle incclendittillde,dtu■ lln dahaiyi anla―
SllaCaktlr.Buna gore,ornegln 1980'deO/。 6.80, 1984'te O/。 7.34 ve 1990'daO/09.56 olan bono/toplam i9 bor9 stoku
oranl, 1991'de %18.70'c, 1994'tc
シo甲 .06'yl,_1995'te%46.38'c yiikSd―
dikten sOnra,1997'de%37.80'e gettle―nlis, 1998'de isc yeniden ytikselerek°/05030'aulasinl,ve oradanhl」 l bir dii―
siゞe1999'daO/。 14.12 seviyesine ge五 le―
rlli§ti 1999yllmdaklsavadehi9bo埒 lan―
ma konusunda yapllan biぅ 慮k frenin en
ёnelllli nedeni,ckollominillbukadarklsa
vadeli biri9 borcu kaldlramayac」 k nokta―
ya 9oktan gcldittillin anlasilmasldl■ Bunc(lcnic,IItil(tilnct biryandan vergi yasa―
sllldaёncmli sayllabilccckdeЁ isikliklcr
yapnlak suretiyle devletin asli gelirlerini
a責lrmak istemis,ditteryandanIMF gё―
57Jcmmtz 2000
incelenre - ArusttmaAna$sis & l'esesrclt
躙:盟甘ξttl脚窮獄堂」miSimmsё
メmmttbЙmttsOnlyu
sOllnalllamZlgerekliklh泳趨dlr:Hazine
bonosull■undiЁerbOr9senedi範『lenne gё―
朧轟洲枷甜盤揚胤棚 f柵lm鷲朧朧
ぶ淋蹴懲ぶ緊:ぶ量l臓
mistit9thぬ neden,kamub■ lluslamm
I庶11:潔:瀾:鷺:織19窮:[
ne'nin sattlЁ l gayri menkullerin satls
bedellennlnё demesindekullanllabihe―
sidi■ Besittci neden ise,vadesihin doha―
slna 9 aydan fazla sure kalanbonolε rka「―
llよ蝋鳳魚鮪なil驚lmi[鍬(faiZ)Oranlarlllln diEcrinansal ara91ara
::|[1鍛ittIT:[fl撃£Iま:柵1:顧
Sckizinci neden isc,bankalarin yasal bir
gerekhHk olarakメihimlil泳lerinc karsl
kasalanndabulundlu■nakzorundaolduk―
lal disponibil degerlel‐ illbirklslT.lnlkttu
猥 1選11窃 lttf置 鼈 蝋 T~2.1.2.Devlet Tahvili
Dcvlettallville五 ,i9bor91anlnada dev―
lcticrill lα lla1ldlこ l en ёnenlli senetlerden
biHdi■ Bu senetleHnvadesi l yllveya d」 la
′5.yJι
uaぬ lsl■℃lidirvetizeHndegene」 iklebirihレ
hdマ1躍翼:淵鑑鳳abakll&―
習lttn微盤 11協ぢ賓胤l:鳳憔驚 1驚蹴騨努.::6
鷺錯織:::鳳ll:猟1朧漱嶽憲n厳翌』壼‖電常鍵11麗
rinln ёzellikle belli ylllarda 9ok yuksck
露鯖減賠霊l:1節務錫.お:唱雰
1耽 :ff.〕毬)'1;;;3(蒲 :ζ:331き l;;:
鴛緑遼肝1協 ;11壼肥窯翼篤llI鵬、1織:l鼈難i;;;
子鵬:籠掘鍵悧淋I累諸:肥
胤I131:[ほ辮 等ierch emdem―
shd騎I薯|:〕醐譜|;お覇f驚詰'電
:
現11脱丼1,鷲:「:l'「::現::::l:;:
1999 ylllnda%85。 88 gibi enytiksekpaya
da゛m15征 Bor91袖直nadavadelerinttm器 1
ebnol■ ik olttrakolumlusayllabilecckb廿
gelisnle ola憾【kabJ edilt T山宙linvadesi
debonoyagorcdallauzullolduttnagOre,
i9bor91al■ 1ladabonoyel■letallvile aglllk
velilinesi,kamurllaliyeslh enaandanklsa
stteli arallklarlafazla slklntlya sokm厖 .
Nitcnnl,1998 yllllldah〔 2ille bollostl―
nun i9 bor,senetlerii9indeki payl hayli
58 Temmuz 2000
Tablo 2: Tahvil Satrg Miktan, Artrg HrzrBorg Stoku igindeki Payr
(TAH)ve 19
Ylllal・ Tahvil (Milyar TL) TAH(%) Tah宙 y19 Bor9 Stoku(%)
980
８‐
陀
８３
８４
８５
８６
８７
８８
８９
９０
９‐
９２
９３
９４
９５
９６
９７
９８
９９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
141
160
186
360531
1.032
1.511
2.407
4.880
10.863
18.801
24.678
86.387
190.505
239.385
5117691.250.154
3.570.812
5.771.980
19.683.392
13.48
16.25
93.55
47.50
94.35
46.41
59.30
102.74
122.60
73.07
31.26
250.06
120.53
25.66
113.79
144.28
185.63
61.64
241.02
19.56
16.15
13.87
11.35
11.46
14.80
14.37
13.98
17.15
25.91
32.88
25.27
44.48
53.31
29.95
37.60
39.70
56.83
49.70
85.88
Kaynak: Iazinc Mistesanlこ 1,h守 ://hazhc.gov.廿 :DP■ EkonomikveSosyal Gё stergele、 85.
l}crisAT
IsLETMEveFINANS′5.yJこ
yiksclirken,devict核 11ヽ/ilinilptt■ azallms―
tl■ へyrlca,1997'den 1998'cge9ildittillde,
daha ziyade l yll vadeli tahvil sat151arl
alttl言 l ve dahallzullvadelile五 n isc ttaldl諄
haldc(TCⅣlB,1999:55),1999y11lnda
ic bol,scnctiCrii9crisilldc hazillebonosu―
ntlll payl hlzla azallrkcn,devlet tahvilinin
payl hlzlaメikSClmi§jr.Zaten,1998 ylll
bol・91anlnalarinln oltalallla vadesi 9,4 ay
ilく cll,1999yllllnda 15,8 aya91knuslul Bluna
ilavc olarak,i9bor9 stOkunda nakden ya―
l)llan satlslal‐11l payl nakit dl,l satl,12wagё К
altllnlstlr.Bu durtlllla gelil■ mesinde,Hazi―
nc'1lin itね sl gclen klsa vadcli senctlerin
ё(lcnnlesilldc slklslkllk yasamasl nedc―
niylc 1999yllHldaklsavadclibor91al‐ In bir
klsi11l11ln t!Ztln v〔 lclcli b()ivlを l「 ladcttistil^i111lcsi
ёnenlli rol oynanllstl■ Kaldl ki,1999'da
I―Itkimeti9 bor91anma dl,lnda devletin
bor91狙mag∝罐海i cn aZaindirecckvergl
ve dlsbor91attnacksenli bttkanufmans―
nlanin1 6ne 91karmak istelnistir.Kamu
Oン■lnda biガ k yallkl uyandlran vergi ve
sosyal ttvelllikyttalttm&面 dettisiklikler
vc EVIF ilc vanlan standby anla,masl hep
bu alllacayё nelik olarakyapllnll,tl■
2.1.3. I‐Iazine Kefaletini Haiz
Bono ve Tahviller
IIIazinc kcfaletini haiz bono ve tah―
vinet Httine(MerkCZiDevleod151ndaki
kamub■llllVe k■FuluslannmHazine'nln
kcttlletiylc 91kardlklarl bor9 senetleridin
Bir9okkanlllkurulllvekurulusu 1211
stlylll yasanH1 5 1.llladdcsillin kendilerine
59Tclhnluz 2000
incclcme - ArustrrmuAnu$,sis & Yescurclr
verditti yctkiye dayanarak,IIazinc'1lill
」VenCC」 ndc ihiya91額 llll kar゛ 1lalllalcoin
dalla ziyadc bono ininden Ollllakizerc,
bor9 scnediilTa9 ederek bor91a11lnayolu¨
na gidebilirler.Buselletlet istenildittinde
T,C.NIlerkez Bankasl taraflndan rces―
konto kabul cdilё bilirve kar。 111言lndailgili
kumma Ⅳanstiiindcn birёdemeyctpllaわ ilir.
Bu durulll,doЁ a1 01arak`Fonlar'
ded」nlZkul■ llll Ve bl■lhshrttaind劉 1,
ol‐taya qlkall a91klarHlHl linanslllanl allla―
clyla ba,vul■ llnlaktadH・ .1)olayislyla,It)111と 1-
1‐ln a年 11く lal^InHl biiyinlesi,hazi1lc kcfaletini
haiz bonolann altlsln1 01taya 91kal■1lakta,
bu da Merkcz Bankasl'nlll``recskont
pcncclcsi''nigeni§ lctcl‐ck Clllisyonhacnlini
altlllllak suretiyle piyasada iyatlal‐ genel
dtizcylllin altl,lna nedCll ohllaktadl■ Daha
da ёtesi,kal■lu kurulllla11lnlll bu bor91arl
politikacllarin popilist sc9illl yatlrlllllarl
′5.yrこ
uこ l■lna ylllarge9tik9c hlzla biyumis,za―
lnallnda ёdelneleri yaplll■ lallll,ve HaZi―
nc'yc aktarllarak zaman zalllan konsoli―
dasyonagidih■ isti Ylll額 dlrrasyonel ola―
rakyё netillaleyenve verilalli olarak 9a1ls―
11layan Toprak ⅣIahsullcH Oflsi,Tirkiyc
sckerFabrikalarl,Tckel ve caykuligibibir9ok ilctisadi dcvlcttesckkili,a911clallnl
llazine ve dolaylslyla WIcrkez Bankasl
kaynaklanna giivenerek kapatllla yoluna
gi■1lislcrdir.Ъ bii,bu dul■ lm dotta1 01arょ
sul℃gidcn cnllasyonistflyatistiklal、 lzllこHlln
dcvallllna katl(lda bulullnlustul・ .
Allcak,Tablo 3'den de gё rilduЁi
gibi,bu konudaki uygulallla son ylllarda
gidcl‐ ck tclkedillllisti■ Eldcki rcsnli kaylt―
laragёre,1lazine keflletilli haizt」 lvilihra―
cllla 1990 yllinda,bollo lhracHla ise 1 994
yllinda sonvc五 hnisti■ 1980'li ylll[■lnba―
§lnda toplallli9 bor9 stolalnun ncredeysc
'tablo 3: Llazipe Kefaletini l{aiz (I{KH) Bono r'.e Tahrelllin IVIilitarl Artrg Oranlat't(I{KHAH) ve ig Borq Stoku Igindeki Orynlart
Ylllar HKH Bono
(MilyarTL)
HKH Ta1lvil
(Milyar TL)
Topla11l HKH
Scnct(lVIilyar TL)
HKHAH(%) HKHSen/19 Bor9
Stoku(%)
卿９８‐９８２一粥９８４％９８６卿州卿９９０９９‐り９９３９９４
226
285
300
286
2142
へ 280
550
1.046
1.046
11691
6073
10.180
12180
25.096
ｐ
５８
５７
ω
η
η
２５
２３
２３
５‐
５５
５‐
０
０
０
０
284
34360‐363
H2267
403
673
1.097
1101
1.742
6.073
1018012.180
25.096
20.42
5.2610.gb
-69:15
138.39
50.94
67ω63.00
0.36
58.22
248.62
67.63
19.65
106.04
39.39
34.51
26.85
11“2.42
3.83
3.83
3.91
3.85
2633.05
6.22
5,24
341
3.14
Kaynak:Hazine MistcsarllЁ l,http://1lazinc.gov.tr;Maliye Bakanllこ 1,APK;DIE,TurkiyC
Ekonolnisi istatistik vc Yol・ unllar(dC二 i,ik);TC.Merkez Bank〔 lsl,Mali Yll Bit9e Gerek9eleri
(dCtti゛ ik);Erol,1992:40.
60 Tellllnllz 2000
:KTiSAT
′5。 y′ι
9/640'lnl olusturan bu tir scnetlerin payl
sonraki ylllarda hlzla azalrnls ve O/02-3
scviyelelillc gcl‐ileinisti■ 1991-1994ylllarl
之lrasinda ycllidcn ёncl■li sayllabilecck bir
altiS gё steren hazillc kettlletini haiz bono
llygulalllasl,1 994 krizinden sonra tanla―
11lC1l terkedilnlistir.Bu tcrkedis,asllnda
TC.Merkcz Bali【asl'nln 1990'1l ylllarda
izlediこ i КeSkOntpolitikaslylada do[如 ldan
alakalldlll Zira,TCNIB 1990 solTaslnda
olta ve uzun vadeli reeskont kledilerine,
avans uygulalllasina,fttkh rccskont fhizi
tlygulanlasll〕 a vc bclli sclく tёrvcl(tulll■ llan
lillansc etine politikalarHla son verlllistin
Cltink油 ,bu tlygulainalat para otoritesinin
6zclliklc lyatisakttΠ nayёllclilc,yttlladl言 1
paraprogranllannl zorlastlJmよtave Bal―
kanul aslifonksiyontlllllnvekl‐edibiLteshin
zcdclcllllleSillc yol a91yor idi.NIcrkcz
Bankasl'11ln bu politikaslnda ёzellikle son
ylllardadahalsrarlloldugtlgolli111lcktedir
N itckinl,Bankanlll 12 Arallk 1999 1く a―
1・と11‐ lan,Iく ul■ inltl1l enflasyonlanlticadclcdcki
karal・ lill言 11111l VC Zayllayan krcdibilitesillin
ycniclcn saこ lannlと Sヽlllayё nclikistcttillinbil・
gёstergcsi olal‐ ak dtisinilebilili
2.I.4.ⅣItiteahhit Bollolarl
NItitcahllit bonolarl,bazl biiytik ba―
yindll‐ 1lk vc kanltllastll■ na islell■lc五ndchit―
kunlcdcHn hよ sahiplcHnc(lllitCahhilel・ c)
paraycrincvcrdiЁ ibol101alidl■ Bugull a武 lk
tlygula11ladan tanlanlen kaldlr111111,olall
nltitea1lhit bonolarl,gc911listc nadiren dc
olsa kullallllnllstlr,Ornettin,IStanbul Uni―
Cヽl・ SitCSi・ 11111 9csitli billalannlll insaatlllas―
rtl llal‐ InHl ёdcnnlcsi bu bonolarla yapll―
nllstll・ (Yasa,1971:41).Her1lC kadar buscnetlerklsa vadcli bor9 scnetieri araslllda
stlyl111lakta isc dc,vadclcl‐ i10 ylll buldtl[:u
iゞ il1 8cl・6Ci(tlnltlnldtl tizl11l Va(lcli scnctlcr
t11‐ tiヽ 11ldを l Stlyllnlを 11tlrl(|〔l nliinllく tindtil・ .
IsLETⅣIEveFINANS
2.1.5.弘hsa Vadeli Avans
KlsavadchⅣ anstKVA),TC.Mer_kez Ballkasltanindan Hazhe Mistcsar―
11言 1'na a911an klsa vadeli birhesaptl■ ]3u
hesap,eskiden 121l saylh yasanln 50.
nladdesi uyanllcacan yll genelbit9c ёdc―
nckleri toplanllnln yizde O/015'i kadar
a91labilirdi.1994 yllinda 3984 saylll yasa
ncasaЁldakinhmgeti五 lmistin“Banka
(TCNIB),heryll ca五 yll genel bit9c ёdc―
1lcHαitoplamulmbirё ncckimaliyll genel
bit9e ёdenckleritoplanllnl asantutarinin
9/612'silli gc91nclllck izerc,Hazinc'ye
klsa vadeli bir avans hesabl a9社 Bu oran,
1 996 yllli9in O/010,1997yllli9il10/。 6,1998ylll ve n■ titeakpylllari9inO/。 3 ol劉rakuygtl―
lanl■ Bu avans hesablnauygulanacak faiz
oranl heryll ckonolnikdulurn gё zёnindetuttllarak Basbakanllk ile Banka araslllda
kararla,tmlェ ''Bu tta9,aslllldaHazille'ye
mJiylli9e五shdedⅣlethgelil‐lel‐iile」 deト
lcH araslndakizalnan ttll・ k11llklannl uytlln―
lastlmlayctencttikazandlHnasinakar,11lk
vc bu hesabin huktlkcnbtit9e ylll sonllnda
slllrlannlasi gcrckil・ kcn,uzun sirc biitOc
a91klarinln flnansnlanli9in adeta dizcnli
b■ dttbtgdi五 gbikl‖al」dltti9hl,ёКuilc―
le para otontesinin s電 11lkll b静 paraprog―
ranllyinitnlesini ve dolaylslylaiyatistik―
1・arl politikaslnl zorlastlmnlstlr(Gtrlet
1998:90-91).
Hcnlcn belutlllck gerckirki,IIazinc―
nin bir i9 bor91anlna aracl olarak Iくミ＼
hua.111.la」mesi,kamtmmvel‐ di」 ∞lk―
larl k叩威Inadadottdanmerkezbankaslkり1よ1袖mkJlalln霞 l mlttlnagdd」 n―
den,cnflasyon a91sindan ayrl bir ёnel■tasl旺山 adl■ ЪЫo4'ten deizleneblecc」
gibi,KVA kulla11lml 1980'dcn 1997'ye
ic bol‐ c stoktindaki 871 5 1(atlll(a■ lsttl kal・―
silllく saclccc 1 786 katllk bir artis gそ ,stcr―
61lcrnntLrz 2000
inceleme - ArastrmaAnulysis & f esearclt
nlcklc birlikte,durunl 1990 sonrasl dё―
nenlde adeta tersine 9evrilrnis ve 1990-
1997 araslnda i9 bor9 stokundaki artls
l10 katollttken,KVAkullalll剛ld』d altl§
H8kaね ulttmlsti Budul■ ull,ckonomide
bil・9ok ilkenulve sonu9ta dengenul alabil―
dittnCilllndedildi」 ёZellikle 1990'1lylna―1‐ ln inく yarlsl i9in gc9crlidir.卜 Iitekinl,bu
dё ncnldc ckononlini1l bit11l rcci vc flna11-
sal dcngelcri bozuhllus vc ckononli 1994
yllindabiメ ik birk五 ze lllaruz brakllml゛ ,
ardHldan da iki genel ve iki yercl se9illl
yasal■llstl■ BI deyJ(la,lkt9 yll ёnccsill―
den Asya'da ve daha sonra Rusya'da
baslaylp henlen tunldiinyayl etkisi altlna
dalbz,yukttdasayllalli9selnedenlere
62
r5.yrこ
adeta tuz―biber ekmis ve ckononlirnizin
ana scktё rlerini derinden sarsarak ciddi
maklockonomikdengesLliklereyola91mstr.
Ulkemizm,gcldttibusklllt11lnokね ―
dallartlki9bor91alunagibi gc9iciflnans―
l■lankaynaklttyladizliEc9よ 狙hlllaya―
cagl herkes taraflndan alllasllnll,ve daha
uzun d6nenlli kahcl ve kё kli rcfornlara
basvunlla nljyacl doコ1lusttl■ 1999yllinda
gcl,cklc゛ til‐llen vcrgi,sosyal gtivcnlik,tah―
killl vc bankaclllk yasalal‐ 11ldaki ёnelllli
deЁisttiklcrbuzolullluluhnkaン 1laldall―
lnddadlr.
1980'li ylllarln baslnda ICVA'ln i9
bor9 stoku i9c五 sindeki oral11°/026'lar sc―
viyesuldeilc∞ ,buoralldallasolTakiylllar―
da giderek azahnl,ve 1990 ylllnda 9/65
seviyesinc kadar gerilel■ tistir.Ancak,
1991 yllindanitibarenHattinc'ninycniden
ガkSCk OrttdaKヽ■blal1lmma g血 igmc
sallitoltlyonlz.Nitelcim,1990 yllmdakul―
lallllanKヽ査lalikta1 2.870n■ ilyttTL'den
1991 yllmdabirdcn9/6373.48'likbtt art15-
la 13.589 milyarTL'ye ulasmlstl■ KVLヽ/
i9bor9 stoku oranl da, aynl ylllardaO/05.02'den°/013.92 seviyesine yuksel―
■listin Hazine'nin KVA kullanllnlndaki
artl,,takip cden birka9 yllda da hlzla
artinaya devam etnlis ve 1993 ylllnda i9
bott stoku i9意 ldeki payl°/019.71 seviyesi―
nc ula§ l■11'Ve 19941q‐iziylcbttlildebunun
ytth゛ 11言1ねよedilcrckbirl‐ llilcttt■enleme
yapllmls ve oralatakip edOn y11laldahlzla
asa言 1lara 9ckilmis ve 1997 ylllnda tim
bottlttnadaol山訓」ЫKヽうへbllall■mn―
da da biメikbir disis yasallmlstlr.KVヘ
al‐tls hlzl(Kヽ 1へAH)1996'dan 1997'yc―
9/68。 99'a gerileyerck,toplalll bor9 sto―
kundaki payl°/05'lcrc gerilenli§ tir.1998
yllmttlittarelldeKヽ独ktlllallullllla」 dl―
lllCllll§ u■
Tel■lnllz 2000
Tablo 4: KVA Miktart, K\A Arhq Hrzt
(KvAArD ve i9 Bors Stoku iq,nq.ki ISin
Ylla・ KrsaVadeli
Arart
MlyaTL)
KVAAli∽ 朦嶽
L,
Stokum
９８０９８‐９８２９８３９８４９８５９８６９８７９８８９８９卿９９‐９９２９９３９９４９９５９９６９９７
189
262
266
339
528
795
1.052
14072.082
25392.870
13.589
31.000
70.421
122.278
192.000
370.953
337.623
38.62
1.527
27.44
55.75
50.57
32.33
33.75
47.97
21.95
13.04
373.48
128.13
127.17
73.64
57029320-8_99
26.21
26.44
19.84
10.68
11.39
11.40
10.01
8.17
7.32
6.05
50213.92
159619.71
15.30
14.11
1178
5.37
Kaynak: Hazine MristegarlrIr, http:i/Irazir-re.gov.tr; TC. Merkez Bankast, ttltp'./ I
tcrnbf -1@tcmb. gov. trlcgi-bin/famecgi ; Ero l,
1992:53.
′二 yrこ
2.1.6.Emanetler
Dalgalli9 bor91ar araslnda elc a1lnan
elllalletler iki ayl‐ l gl■lptatoplallabiltt Bllll―
lal・ dall bil‐ isi(btit9c elllanetle五 ',dittcri iSC
`adi clllalletler'di■ IIcriki gluptayer ala11
cinanetlel■nbiHdittc五 nden olduk9afarlc11-
1lk gё stcri■ Biit9c cnlancticri,tal■ ■alncnbit9eiに HJliddlltth」de,ad emalled血
bit9cilelli9bttil」 siyOk、Fよatherikisi―
1lin de oltak yanl,Hazinc'nin fon talcbini
ka埒lhinakoinё zeldttlkoonoVetall、■gibi)SCnct diizenicnle ihtiyacl duyllladan
(ka言ldabaЁlal■nayan)b廿 anlamda devle―
tin gclirvc hal・ ca11lapolitikaslnm vebwok―
rasinin birsonucuolttakHazille'nhhesa―
binda ge9ici olarak kahnasl gerckli,alna
bしl alllda devicticill ge9ici birgelir sayllan
vc zanlanl gcld」 (9c ёdelllnesi gcrckenhc―
saplardan oluslllasldl■
2.1.6。 1.Bitce EIFlanetleri
Bit9e cmancticri,bit9c harcamala―
nndan rnali yllsonunakadarvcnle cllll‐ lllC
battlanmaslnakarsln sayman taraindan
llalKit(ё dCnck)yetcttizlttiyadahalcsahi―
billin zanlanlndaba§ vⅧnalnasl nedenlc―
HメC il」 Hlereёdenemeyゎ,mdiyll sollllnda
btitOeyc gidcrkaydedilcrck enlanet hesa―
bina tllincall tutaHal iね dc cdcr(El・ ol,1992:
41).ヒJygtilを 111laCitl dcvlct BcncHilく lc cal‐ i
l)titoc ylll iゞ cl‐isilldc ёzcl ya da tiizcl kisilcl℃
yal)nlasi 3Crcl(cil(,(lじ 11lclcl・ 1,kcndisillc
klsa sureli kaynak sattlamak anlaclゾ a
(,dcnekyoklllttugCrek9esiyleyttlllamak
sul・ ctiylc klsa sireli fon olusturabil11lck¨
tcdili
Btit9c el13anctlerillin ylllara gё re
a■101nda biristikrar olmadlこl gibi,i9bor9
stoktlicerisillde dc btiytik bir paya sahilD
dettildir.Artl§ 11lzl(BEAH)son iki yllda
9ok 11lzll azalll1ls ve 1 999 ylllnda―(%191.1 7 olarak gcr9cklc§ mistir.DiEcr
lKTISAT
IsLETMEveFRヾANS
ttta■ all,i9bor9 stoku i9indekipaymm en
ytksek Olduttu 1981 y11lnda bu oran
9る ll.30o12rak kaydedilnlistitt Anc」く,buoran zamanla dizensiz bir seyirtakip et―
■li,ve son olarak 1999 ylllnda-0/。 0.81
olarak ger9cklesmistir(Tab10 5).
2.1.6.2.AdiI〕 Inanetler
Adi emanctlet bit9eё demeleriylehi9
ilgisi Ohllayan,devletinb意「anlttdati廿ok―
ratik islelnlerinin sonucu ge9ici olarak
ger9ekyadaiレelkisilertarafuldan Hazi―
ne'ye yatlrllan ya da blrakllan paralarl
kapsayan bir hesaptl■ Tlpkl bitcc ema‐
netlerindc OlduЁugibi,adi cmanetler de
devlcti9in ge9ici,klsastК live faizsizbir
tiir gelir kayna言 1 01arak disinilrnis饉 ■Doこal olarak,bu hesapta yer alan pcaralar
zalllanl geldik9c ilgili kisilcre ёdemmck―tedir. Bu hesaptaki paralat ilgilileri
taraflndan tahsil cdilenc kadat tahsil
cdihlleycnlen dcsi■ekli olarakHatte'ye
gclir olarak aktar111■ Hazineゝ4istesar―
hЁl'nda adi cmanetler olttak tuttllalt he―
SalDね ycralanparal鴫 9o酔 kimseyiyakm‐
dallilgilendirenpek 9okhesabli9erll■ ek―
tedin Bunlar araslnda ёlnck olarak ver―
lnek gerckirse,lnelmuryolluklan,tedavi
icrctlcH,OYAK vc SSK aidatlan,bedclli
askerlik paralarl,nlcnlur ve is9ilcrc ait
tasan■lfkcsilltilcl,i ve TRTbandroliicrct―
lcl‐ isと、yllabilir(Erol,1992:43).
Adicm劉lctlerindeylllattgёrcdcttisi―
mindc(AEAH)vc i9 bOr9 stoklli9indeki
paylndadttenlib静 sey廿 gё血hnelmekted廿
(Tablo 5).En ytksckpayasahip olduttlyll olarak 1 981'de O/020.59 olarak ger―
9eklesnlis,ancak dallasonra iyicc azalinls
vc1998ylllndanitibarenbuhesapslflrlannustェ
2.2.KONSOLIDEBORcLARKonsolide bor91at sttesi dahauzun
vadcli(gcnClliklo bcs ylldan daha fazla)
63J cnrntuz 2000
lnceleme - ArasttmctAnulysis & Yeseurclt
olan ve sennayepiyasaslndan sattlanan
欄揃 :撫yuk流
1:∬:鵬 rヴal gαttkb Stte閣
覇1轡[鵬:驚‖∬殴∫搬∬灘
′5.yrι
gclhi elde etlnekistemeleri dlu■ llnuldason
dcrecc cazip ollnaktadlr.Bu durunlda,
sirckii)ぬksckfaiz gcliri elde cmleyc kar―
§lllk,tasalrufsallibi allaparasmliStedi言h―
de geriistemc hal■ lndttn dallabastava乙―
ge91ncktedi■
Titrkiyc'dc konsolidC bol‐ 91ar arasin―
da su ara91ar sayllabilir:
・KurFarklarlndall Dogan BOr91ar)・Ъhkim Bor91霞 1,
・Ozel Aina91l Ta1lvillerve・TasalTufBonol額 1
Dahaёnce debeliltildiЁi gibi,devlet
tall宙llen debazenbus・ l■lpね dctterlendml―
mektcdin Ancak,konsolide(ya da uzun
vadeli)bor91ar bugun sadece kurね rkla―
nndttdoЁ allbOrヴ霞la ifadc edihlacltted静 .
６４一一
.l-a5lo 5: Bi.itge Emanetler-i ve Acli Emanetler, Artrg Fhzl:rrr ve i9 Bory ltoIu lq-indeki Payla-.r_.._-....-:_Adi EIn./19
Bo■ Sloku(× ))
AEAH(%)AdiEmanetler
(MilyarTL)Biitqe I3m./ig
Borg Stoku (%)
BEAH(`/))I3ritqeEnmtet.
(Milyar TL)5.27
20.59
1.49
0.06
-2.14
2.77
3.73
4864123.45
6.19
5.72
1.62
272-0.37
0.00
2140.89
0
436.84-90.20
-90.00
-5050.00
-294.95
103.11
113.27
40.19
23.29
1451257.82
43.69
208.61
-130.80
-101.64
137328.53-17.12
38
204
20
2-99
193
392
836
1.172
1僣5
3.542
5.590
3.148
9.715
-2.992
49
67.340
55.809
0
0
5.27
11.30
6.94
5.01
1.58
0.89
2.16
5.29
0130.09
2.03
3.64
-040
3052.51
3.S2
0.52
2221.76
-0.81
194.74-16.96
70.97
-54.09
-15.07
266.13
30132-96.05
5.56
2955.26
20620-121.SS
-150170
ド4.25
159.09
-68.64
7559946.03
-191.17
38
H293
159
73
θ
227
9‖
36
38
1.161
3.555
-778
10.905
20.092
52.057
16.325
139,740
204.064
-186.044
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999 ~ nldittisikvcYtD■ml霞 (dc」 Ю゙:КKりlak H厖 1leMistsal13,～ lk EkononlkGё stelBdetDIE,■象 iyc Ekono
MαkezBalksLl11):晨Clllb角@t01lb・ ,vげcg卜 bhブhllecg;Elol,1992:434.
Not BEAH : Biitge enranetl eri art ; hrzr, AEAH : Adi enranetler artrq hrz.r"
'femmuz 2000
ittiSAT
′二 yJこ
Dol町lslyla,Hzinc Mistesarll言 1'ndanel_
deciiЁ imizVe五 lere daymarak,biz de bu―
rada konsolide bor91arl kurねrklarindan
dOgan bor91ar olarak ele aldlk.
Ktll‐ ねrklarl,12 1l saylll yasanln 61.
nladdesi uyal■ ncaTL'nilldettermmdcttis―
lllesi nedcniylcヽ /1cl‐kez Bankasl hesabln―
daki yabancl paralannyeniden dcttCrlcn_
dilihllcsi sonucu lehte vcyaaleyllte ottya
plkan farklar olup;genellikleン Ierkcz
Bankasl'1la kur riskinill gctirdiこi zar`rlan
ifhdc cder Uygulalllaya gё re,hcry1l olta―
ya 91kan kurね rklarl,12 1l saylll yasanln
61.nladdcsi kapsamlnda disinilerek
kamu kesimi borcuolarakdetterlendi五 1-
nlcktedin Bukonudaゝ /1crkezBankasl'na
yapllacakё delnelergcnellikle協 血vilvellle―
rck yapllmaktadlr(Gurlet 1998:89).
IsLEl〕/1EveFコNttS
Tahvilins世esi,dahaё ncedebelirtil―
dittgibi,9okde」 siktirvegenellikle山蛇ah
(klSa Vadeli)bOr91ar araslnda slnlflanl■Tahvillerin bir klslnl`nakde五 'diЁerbir
klsHll da`nakit d151'yOuardan satlhr ve
uygulamada9ok 9esitli tilrleri vardl■
Tahkinlbor91〔ぜ1,1992 yllindan itiba―
ren devicttahvillcri i9eHsinde gё steril―
mchediLarrufbondttwglllalnぉ 1おQ9ok
ёnceden terkedilnlistir Tasarmfbonolan,
50c」(1 961 tarihinde 223 saylll yasa ile
devlctin flnansrnan illtiyaclnl k肛、1lamak
amaclyla zorllnlu tasarrufkisvesi altinda
uygulamaya konulan birbor91allmam
ol叩,yasadabelirlenelamttellenerkesh_
tiye tabi kazan91arindan bu adla kesinti
yapnlak zortlndadlrla■ lBu bonolar esas
Tablo 6: Konsolidc Borclaち ノヘrtls II1lZlarl ve 19 Borc Stoku 19indeki Paylarl
Yrllar Konsolidc Bol・ 91al‐
(Kur Fark.Dottan)
(Milyar TL)
Konsolidc Borglar
Artrg Hw (%)
Konsolide Borglar/
i9 Borg Stoku (%)
０
１
２
３
４
５
６
７
８
９
０
１
２
３
４
５
８
８
８
８
８
８
８
８
８
８
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
９
996
336
509
736
2.418
3.235
4.656
7.129
11.481
18.954
24.995
3004041.122
34.602
31.933
13341725.940
40
51.49
44.60
228.53
33.79
43.93
53.11
61.05
65.09
31.87
20.18
36.89-15.86
-7.71
31780-80.56
-99.85
46.60
51.36
54.88
76.21
69.81
66.77
67.80
66.68
66.60
59.61
52.54
42.11
17.81
8.94
16.69
1.91
0.00
Kaynak:Hazinc Mistcsarll言 1,http://hazinc.gov.tr;Maliyc BakanllЁ l,APK;DPT,Ekonol■ ik VC Sosyal Gё stcttclcr,85.
Ternrnuz 2000 一６５一一
f,ncelenrc - ArasttrnmAneil)tsis & l'esel'rclt
itibal・ iylc 10 yll vadcli olup,dcvlctill hcnl
kanlu nlaliycsi a91sHldan bir gelir eldc
ctlllcSi hClll dc ildisadi kalkllalllayakatklda
bulunmasl a91Slndan ba§ vurduttu bir
,■Ond混懲瑞温露]よ,毬薫he
borqlar yl112ra gё re olduk9a istiharslzbir
seyir gё stel■nistir.1980'den bu yana bu
borslarda g61lilen cn ytkSCk artls,1983
((‰228.53)vc 1994(%)317.80)ylllannda
nleydana gelllli,ti■ i9bOrO stoku i9indeki
Wttli雹 獣 圏 Q潔 竃 l轟eden ylllarda hlzla azalnll,vc 1997'den
itibaren de kayltlarda gё zulqllemektedir.
SimdiyekadarincelediЁimizi9bOr9-
lalllna ara91arinin toplanl i9 bor9 stoku
i9crisindeki paylarlnda ylllar i9crisindc
nlcydanagclen gelismclc五 asattldよi SCkil
l'den izleyebilinz.Buna gё re,genel ola―
rak 1980'li ylllarda konsolidc bor91arHl
′5。 yrι
19 bor9 stoktli911ldcki palyl dalgah bolK,la―
ra gёrc hayli yiiksck olarak gcr9ckicslllis,
hatta 1 983 ylllnda toplaln i9 bor91arlnO/。76'sl dizeyine kadar ulasnllstlr.Bu
gelisine,1989yllmakadarortalal■ ■aolaak
9/660'ln tzc五 nde sc)Tederken,takip edcn
ylllardaluzlaazahm§ vc 1997'dcn itibttcn
dekayltlardagёz温mlemelttedi Bu dtll■ l¨
mun en ёneinli nedeni,ckonolllinin sё z
konustl ylllarda giderckttt釦 lbil‐ inallslllan
slklntl i9erisine girll■ esi ve bunu para
piyasaslndan klsa vadeli fonlarlakar,1la―
llllakdluulllulldakttmasld■l Tabii,devlctin
s廿cklila■ullta9olduttll■luSte五le五nitedir―
gh etlnemeki91111nevcutklsavadeli bor9-
lanndakonsolidasyona gitinektenka91n―
masl vebazluzun vadeli bor91〔 狙ma2ra9-
lal■n■l giderek ёnenliniyitillnesi debuna
ilavc cdilmelidi■
Dittertaranan,ddgallbottlttё zcllk―
lc 1980'li y11lann sonundan itibaren hlzll
Seki1 1:19Bor9Al‐ a91arinln Toplam i9BOr,stoku i9erisindeHPaylarl(° /0)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
19801981198219831984198519861987198819891990199119921993199419951996199719981999
-r- D.TahvilU lg Borq Stoku--r,- H.Bonosu/ iq Borg Stokr-r-l(Vtui9 Borq Stokr+if- Konsol.Borq./19 Borq
６６一一Telllnluz 2000
:KTIS/tT
′5.yJι
bil・ yiksclise ge9nlistin IIazine bOnosuve
devletta1lvili,ckollomilclc‐izillde五 11lcstlgl
1994 ylll ha五 9 tuttllursa hlzll birメ uくselis
trelldigёstercrck 1998y11lndahelncnhc―
lllen i9 bor91anlnada O/050-0/。 50 paylara
sallip olarak toplanli9 bor9 stOkunun ta―
11lanllnl kapsar duruma gell■ listir.1999
yll■lda iscぅ kalnunun tcrcihini tahvillc
bor91allnladan ya1la koymaslyla birliktc
9/685.88 tahvil,0/。 14.12 bono scklinde
gcr9cklesmisti
3.SONUcNoHllaldc kalllu a91klallllln fin銀 lsilla―
11lnda gc91ci bil‐ gelir kaynagl olarak dc―
ECH01dirucn i9 bor9hnl■ a,su anda Tttk―
yci,i1l katlanllalllaz hale gelcn ckononlik
dcllgcsizliklcl‐ in cn ёncnlli kaン1lagi dul■l―
11lllna gcllllisti■ Asllnda,sol‐unun kayna―
言Inda kanlunun gelir― harcama denge」 zli―
ginillel・ ge9en[■ ln atlran hantallasan cko_
110111ik yapl ve bunu surduren politikalar
vardlll 19 bor91annla,bu hantal yaplnin ve
yとlnhs politikalal‐ln oltaya91kal‐ dlgl a91kla―
111l tedavisi i9illbasン ■llulan ge9ici b廿 gel廿
kayna言 l ollllasl gcrckil‐lccll,Ttirkiye'dc ne
ytlzll(kin dcvlctin csas gelirkaynaЁ l olan
vclgi gcliricl‐ ini 9oktan asnllstl■ Nitekilll,
(laha 1998 yllHldai9 bor9 anapara ve faiz
(,(lcnlclcI・ illill vcrgi gelirlcrinc oranl(イ)1567'yc ulasnllstl■
レlcvcllt 9a1lslllada,Tirkiyc'de i9
borO senetlel‐inill 1980 sollrasl dё nelndc―
|く igelisinlitcktekvckarsllastlll■ aa1l olarak
iilcclennlistillBu9allsllladalloltaya91kan
sonu91ar a゛ attlda klSacaё zctlcnmisur.
Kanlunun bol・91anllla gercЁinde
lllcydallagclen a11lsa ba言11 01arak,devlctin
lヤ )n talcbi hcr geccn yll giderck artllllstl■
Alll、 1l R)1l gclcksillinllllin kal、 lla1111lasl 19in,
S()ll yllL11・ (1を iヽり 1)o「 91alni11とlyとl ё19由 stiz bil・
1)iゞ illl(lc ba、 vL11・ tllnltlゞ ttlll
一６７一一
IsLETⅣIEveFINANS
Ele ald言lmlz 1980-1999 dё nettde,i9bor9ara91al■ i9cHsinde dalgallbor91arm
oranl hlzla)ill(selirlcen,kons01ide bor91a―
nnolanlluzlaazahn§ t■ om罐
",1986'dadalgahbor91annoran19/632.20,konsolidc
bor91arln oranl da O/。 67.80 iken;1996-dan sonra i9 bor91arin tanlarnl dalgah
niteliЁindegёriinmeyebttlarnlstェ Dalgall
bor91ar i9erisinde ise,hazine bonosunun
ve devlettahvilinin paylan 1998 ylllnda°/050-0/。 50 olar」 (hemen hcmen esitlen…
nliskcn,1999 ylllnda ta1lvillehine biytik
ё19igcb。劉lmustur(%85.88-%14.12).
19 boRplannlaya cn fazla basvlll■lldu―
言uyllltt yasc91rnVCyase9肛 田ねれnslnlndevredilditti ya da bi"k bir ekononlik
krizinyasandlgl ylllarohn4職.Bu sonu9,
daha sO_a9ok yё nli bir arastlnnayl ge―
rektirecek ёneme sahiptin Bu ylllarda i9bor91arlll■aya gidihllesi,ikede yOksullu―
帥 lkSr“ng郎mi帥91endimistt Zira,buソlardabor9 stoku,ガ鯰eLnfaセ oran―
lannavcklsJallvadderenttnenaltll■stl■
Sonl19 ol慮 ,gel静 dattllrmmbOzulmasl―
na ve ёzel scktё r yatlrllnlarl izerindeki
`dl,laylc11lk ctkisi'nin altllaslnayal・ dllncl
olmlls血
19 bor91anmaya,ge9mis ylllarda cn
h51arhn減kycalsmda(yadayaz aylarmm
sonunakadarlba§ VⅧullnus負ェBlulllll en
ёnenlli nedeni,hiHInetlennyllmin(yan―
slndaharcamadisiplinildenllzakpolitika‐
12FiZlemele五 sonucu,yl1lnikinciyarlsmda
bit9e dengele五 nul bozulrnasldl■
Unutlllamak gerekirki,devlet eko―
nomideki mevctlta言 lrhЁlndmVttge9me―
dik9c,ckononlikkayllaklaristcnilcntrct―
kollktckJl劉■lanwacattVemeVCutpoⅡ ―tikalaHakё klu reftDHlllaryapllalnayaca言 1
19in,kallltlllull bor91allnlagcrcЁ i katlana―
ral(al‐tnlaya devanl edeccktir.
Tcmrnuz 2000
ら |、
inceleme - ArastrmaAna$sis & fesearch ′二 yrこ
岬 鳳 餓
A9ba,S.(1991),Devlet Bor91mmasl,Adlm Yaylnclllk,Ankara.
Akba慮 (1999),Tuょりe Ekonomisi,Temllz.
DiE,Tiよ iye Ekonol■ lisilstatistik ve Yomml鉗 (deЁ isikSayllaぅ .
Diklnen,0。 (1965),Tttkyc'dettsall■lfBond狙 ,1.さ。ktisttFι山lhesi Yッ F■,lstallbul.
DP■ Ekonomik ve Sosyal Gё stetteler(1950-1998).
Dёnck,E。 (1999),``19B01・9 Sclletlcrinin Yalplsal Analizi vc Ballkaclllk Scktё riillin
Payl'',ODTO HI.U lllslal‐ arasI Ekollonli Kongrcsi'ndc sullulan bil‐ tcbliこ ,8-ll Eyl口 l
1999,Allkara.
Dёnek,E。 (1999),``T廿鳳ye'de Bttacllk Sekё 血ve19BO埒 lallTnaPolitkasl'',lhis(〃
i§Ictnle ve Finans, S.165,ss.38-57.
Erdem,M。 (1996),Devlet Bor91arl,Ekin Kitabe宙 ,Bursa.
Erol,A。 (1992),Ekonomik Etklleri A91sindan Til・ kiye'de Devlct Bor91arl(1981-
1990),Maliyeve GurttnkBakal11lЁ lAPKKul■llu Ba§ k.Yayml,Allkara.
Qirlet A.S.(1998),Devleti9BottYё netimi,OECD UkeleH ve tttiyeUyttlamasl,
DPT Yaylnl,Altara.
HazincMistesarhЁ l,TttkMali Sisteminill Temel Gё stettele五 (de諄 ,ik S町 1laru・
Hazine Mistesarllこ1,Tirk Ballkaclhk Sistemillin Gё stergeicH(deЁ おik Saylla⇒ .
Hazillc Mistesarll言 1,Ayllk Ekonomik Gё stcl‐ geler(deЁisikSayllarl.
Hzille Mistesarllこ 1,http:施azine.govL
ince,M.(1996),DeviCtBOr91anmasl,Sc9kin Yaylnevi,Ankara.
1.0.iktisttFakiiltesi,MJサ eBёl加nt(1996),KamuKeshiFillallsmallA,lklan,Istanbul.
Maliyc Bakal111言1,APK(eldell a1lnanbilgileぅ。
Nemli,A。 (1984),Kamu Maliye」 ne Gi五5,Filiz Kitあevi,Istanbul.
TC.Merkez Baよ asl,Y11llk Rapor(dttisikyllla⇒ .
T.C.Mcよ ez Bankasl,Mali Yll Bit9c Gerek9ele五 (deЁisikう/111霞).
T.C.Merlcez Bankasl,http:歳 cmし斜@tCmb.govtノcgi―bin/ねmecgi.
Tu腱1,A。 (1992),Dcvは Bor91証1,MJサeVC Gむ mriikBよml心 APKBask.yり ml,Allktta.
Yasa,M.(1971),Devlet Bor91an,Sermet Matbaasl,Istanbul.
Temmuz 2000６８〓
１
一ロ
