132

Eloy Koldeweij

ln Nederlond is een oontol

pronkpoppenhuizen uit de lote

zeventiende en de ochttiende eeuw bewoord gebleven. Deze met de grootste

precisie gemookte meubelen geven met hun rijke inrichting en meubilering een

uniek beeld von het monumentole woonhuisinterieur uit dot tijdvok. Voor tolloze

deelospecten bieden zij een uniek referentiekoder, zo ook voor vloeren.

ooooooooo

'Wot er op de vloer omme-goet':poppen h u isvloerenen de reo t¡ I tet

Kostbore objecten'Een Koninglijk cobinet, zijnde een poppekos', zo werd

een von de Hollondse pronkpoppenhuizen in enkele

odvertenties in 17 29 en 1 7 58 co n geprezen.' Deze

bijzondere meubelen zijn in 'Nederlond - museum-

lond'ol enkele genercties zeer bekend, niet in het

minst omdot de belcngrijkste von deze poppenhuizen

zich bijno cllemool in museool bezit bevinden.

0ndonks de grote publieke belongsielling voor deze

bijzondere meer don mcnshoge pronkmeubelen,

woren de objecten longe tijd voor de meeste

kunsthistorici echter'niet meer don een kcst met

knop gemookte voorwerpen in miniatuur, die voorol

op vrouwen en kinderen een grote

oontrekkingskrccht uitoefende'.' lnmiddels liggen de

kcorten onders. Verschillende publicoties over deze

poppenhuizen hebben de feitelijke woorden en

betekenis von deze objecten voor de geTnteresseerde

beschouwer (vokmon en leek) toegonkelijk gemockt.3

ln 'Nederlond - monumentenlond' dccrentegen

wordt het belong von deze meubelen nog te weinig

onderkend en de bruikboorheid ervan binnen de

monumentenzorg onderschct.o Voor tol loze

deelospecten von de Nederlondse monumentole

woonhuizen uit de lcte zeventiende en de ochttiende

eeuw geven deze pronkpoppenhuizen een uniek

beeld, een beeld dot uit de nog bewoord gebleven

gebouwde monumenten clleen met de grootste

moeite te destilleren is, ols dot ol mogelijk is. Dit geldt

voor de interieurs ols geheel, moor ookvoor de vele

onderdelen dccrvon: wondofwerkingen zools

geschilderde behcngsels, betegelingen en

bespcnningen, plofonds, kleurstellingen en

decorctieve ofwerkingen, en eveneens de vloeren.t

Alle pronkpoppenhuizen zijn in opdrccht tot stcnd

gekomen. Het woren bijzonder kostbore objecten

woorin de opdrochtgeefsters veel tijd en energie

133

1. Poppenhuis von Petronello Dunois. Amsterdom co. 1-676 (foto Rijksmuseum, Amsterdcm, M. Svensson)

134 ,WAT ER OP DE VLOER OMIVìE-GAET,: POPPENHUISVLOEREN EN DE REALITEIT

2. Het voorhuis uit een poppenhuis v0n Corneli0 v0n der Gon, noor ontwerp v0n Adrioon Dortsmcn, cìrcc 1680

Thcns het Onderste Voorhuis in het tweede poppenhuis vcn Sorc Rothé. De vloer is bekleed mei witmarmeren

ploten, gelegd en livre ouvert (Frons Hclsmuseum, Hccrlem) (foto T. Hccrtsen)

de inrichting doorvon woren enorme projecten.

Gedurende'lcnge joren' bij elkoor verzcmeld, 'wcor

oon ruim vyf en twintig Jccren (...) georbeydt is'

vermelden twee eigentijdse bronnen. Hierbij hebben

de opd rcchtgeefsters, w00 rvon verschil lende

overigens oon elkccr gelieerd w0ren, of zelfs ocn

dezelfde grccht of strcct woonden, zich loten

cdviseren. Twee niet meer bestoonde poppenhuizen

von Cornelic vcn de Gon uit Amsterdom zijn gemcokt

in het lootste kwcrt von de zeventiende eeuw'onder

het opzicht en bestiering'von de kunstschilder Dovid

von de Plos (1.647-I70q met wie zij in 1-684 wcs

gehuwd. Vôórdien leefde zij echter somen met

niemond minder dan de crchitect Adrioon Dortsmon(1635/1636-1682). De vormgeving en detcillering

von enkele bewccrd gebleven vertrekken uit hoor

poppenhuizen suggereren Dortsmcn's bemoeienis en

invloed. No verkoop in 1703 zijn deze poppenhuizen

in honden gekomen von Scro Rothé, die deze

vervolgens ten behoeve vcn hocr eigen poppenhuizen

heeft ontmcnteld. Beide poppenhuizen von Sorc

Rothé zijn bewcord gebleven en bevinden zich thcns

in het Hoogs Gemeentemuseum en het Frons Hols

Museum te Hoorlem. Voor zowel de krcomkomer en

de keuken in het Hoogse poppenhuis, cls voor het

onderste voorhuis in Hccrlem, welke drie vertrekken

vcn Cornelio von de Gon cfkomstig zìjn, wordt

verondersteld dot het orchitectonisch ontwerp vcn de

hond vcn Dortsmcn is (ofb. 2).u

hebben gestoken en w00roan zij veel geld hebben

besteed. Verschi I lende c mbcchtslieden kregen

opdrocht om hiervoor ollerlei voorwerpen en

interieuronderdelen minutieus en zo notuurgetrouw

mogelijk op school no te maken, vcck in kostbore

moteriolen ols zilver, ivoor, pokhout en porselein.

Zowel het vervccrdigen vcn de poppenhuizen zelf ols

Von opdrochtgeefster Scro Rothé zijn we op

bijzondere wìjze op de hoogte doordot hoor

notitieboekje bewoord is gebleven, woorin zij de

inrichting von hoor eerste poppenhuis ncuwkeurig

heeft beschreven. Dit betreft het poppenhuis dct

thons in Den Hoog stoqt en uit omstreeks 1"743

dcteert. Hoor tweede poppenhuis, nu in Hoorlem,

is in de joren 1743-17 5l- te doteren.

Enkele genercties ouder zijn twee vcn de drie

pronkpoppenhuizen die zich in de collectie vcn het

Rijksmuseum te Amsterdom bevinden. Hiervon is de

een wellicht nog meer bijzonder don de onder. Hetpoppenhuis von Petronello Dunois doteert von

omstreeks 1676, dot vcn Petronellc Oortmon uit circo1686-171-0 en het Amsterdomse Grochtenhuis van

omstreeks 1750. Een derde zeventiende-eeuws

poppenhuis stoot in het Centrccl Museum te Utrecht,te weten het poppenhuis von Petronello de lc Courtuit 1670-1690. Ncost deze poppenhuizen zijn er nog

enkele ondere exemplcren in porticulier bezit, vcn

welke het poppenhuis von Morio von Egmond von de

Nijenburg wellicht de belcngrijkste is. De vroegste

onderdelen vcn dit lootste poppenhuis, eveneens von

kobinetformcct, doteren uit de zeventiende eeuw, en

hieroon is tot in de vroege negentiende eeuw

toegevoegd en gewijzigd.

Stuk voor stuk oogsten deze rijk ingerichtepoppen hu izen bij de geïnteresseerde toeschouwers

veel bewondering, moor door hun f rcgiliteit zijn zij

bijzonder kwetsboor. Een tekst op een rolgordijntje in

het Hccgse poppenhuis woorschuwt de

bewonderoors op voorhond: 't ls clles teeder, kleijn en

licht, Niet voor't Bevoel, mocr voor't Gezicht'.7

Woo rheidsgetrouw?Nodct de Duitse reiziger Zcchcrics von Uffenboch in

1718 het poppenhuis von Petronello Oortmon met

eigen ogen hod bewonderd, schreef hij hierover dot

clle voorwerpen 'ncch dem leben gcntz noturellgemocht' w0ren. Over de wccrheidgetrouwheid vcn

de verschillende vertrekken zegt hij heloos niets.

Dit wcs cl wel een ocndcchtspunt in de ollereerstemonogrofie over deze meubelen, wocroon excct

honderd joor geleden hcrd werd gewerkt door de

Utrechtse orchivaris Somuel Muller Fz. en hoogleroor

kunstgeschiedenis Wil lem Vogelsong.

Hun indrukwekkende publicctie in folioformcot, wcorin

135

vijf poppenhuizenziln beschreven en cfgebeeld, zcg

in 1909 het dcglicht: 'Hollöndische Pctrizierhöuser'.ln hun systemotische beschrijvingen en cnclyses

hodden zij ook oog voor de vloeren en noor ocnleiding

von de porketvloeren mookten zij de opmerking'... es bleibt zweifelhaft, ob es wirklich je solche

Porkettböden gebroucht wurden ...' .'Zij hebben ditniet kunnen oplossen, en feitelijk is deze vracg nog

cltijd octueel. Jet Pijzel-Dommisse, die zich ols geen

cnder met de Nederlondse pronkpoppenhuizen heeftbezig gehouden, heeft oon deze vroog veel aondochtgegeven in hoor in 2000 verschenen imposontepublicotie'Het Hollondse pronkpoppenhuis. Interieuren huishouden in de LTde en 18de eeuw'. Voor hcorstoot vcst dot de poppenhuizen een belongrijke bron

zijn voor onze kennis von het Nederlcnds interieur in

de periode 1675-1750. Dit is terecht.Deze driedimensioncle poppenhuizen bieden veel

informotie over het Nederlcndse interieur in dct

tijdvck, ncost ollerlei geschreven bronnen ols

boedelinventcrissen en beschrijvingen, getekende

ontwerpen en plcttegronden, en geschilderde

interieu raf beeldi ngen. Gel ij ktijdig blijft zij

bedochtzoom :'Toch bl ijft voorzichtigheid geboden

bij het gebruik von het poppenhuis ols bron voor

informotie over het woonhuis'. Noast de dispositie

vcn de vertrekken, zijn het met nome enkele komer-

hoge spiegels in een vcn oorsprong zeventiende-

eeuws vertrek, en een drietol pcrketvloeren die enige

twijfel zooien over de reoliteitszin von deze en enkele

ondere onderdelen.

Moor net zools over de tolloze voorwerpen zeglzijgelijktijdig: Andere vcste o rchitectonischeonderdelen von het interieur, zools de schouw, de

wondbetimmering met olkoof en de lcmbrisering,blijken over het olgemeen vrij betrouwboor te zijn

weergegeven'.n Hoewel het gebrek con kennis over

historische vloeren in Nederlond geheel wordtonderkend, zijn hei met ncme deze porketvloeren,

I

136 'WAT ER 0P DE VLOER OMME-GAET': POPPENHUISVLOEREN EN DE REALITEIÏ

3. Het voorhuis met een witmcrmeren vloer in vokken verdeeld door zwcrte hordstenen bonden in het

poppenhuis von Petronello de lo Court, Amsterdom co 1670-1680(foto Centrocl lVuseum, Utrecht)

mccr toch ook de nctuurstenen vloeren die Pijzel totvoorzichtigheid mcnen.

Vost stoot dct geen von de poppenhuizen een 'één op

één'schoolmodel is vcn een woonhuis. Het volt

eveneens te betwijfelen of de individuele vertrekken

een heus schoolmodel zijn. Er is niets dot door

concreet op wijst. Wel is er clle reden om ccn te

nemen dct de perfectie die de opdrochtgeefsters

nostreefden bij de schoolmodellen vcn de indivÌduele

objecten, ookzijn weerklonkvond bij de losse

interieuronderdelen. Von Uffenboch wcs hierover in

.. volle bewondering. De loot ochttiende-eeuwse'Beschryving' vc n het poppenhuis von Petronel lc

0ortmcn roemde de correcte verhoudingen en het

notuurgetrouwe mcterioolgebruik in combinotie met

de juiste technieken. Het kobinet wordt hier

omschreven als'het volmookste middel dct bedocht

kon worden, om 00n vreemdelingen een net

denkbeeld te geven von de clom beruchte

Hollondsche zindelycke en propre Oeconomie of

H u ishouding'.'o Woorsch ij nl ij k zij n de verschi I lende

vertrekken vcnuit de visie von de opdrochtgeefsters

tot reolistische ruimtes gecomponeerd von bij elkccrgebrcchte woorheidsgetrouwe interieu ronderdelen.

Wonneer we het kleurgebruik en de geschilderde

orncmenten en decoroties in deze pronkpoppen-

huizen - w00rvon er enkele nooit overschilderd zijn -zorgvuldig cnolyseren, dcn kon op dit moment

eigenlijk niet onders worden geconcludeerd, hoewel

een overkoepelende studie over kleurgebruik in

Nederlond voorclsnog niet voorhonden ls, don dct

deze poppenhuizen een reolistisch beeld oproepen.

De resultoten vcn recent kleuronderzoek sluitengeheel ccn op hetgeen er in cl deze verschillende

vertrekken is te zien.

De conclusies, zools verwoord in'Het Nederlcnds

lnterieur in beeld 1600-1900', v0n een grondige

cnolyse von een groot contol ondere contemporoine

bronnen sluiten hier eveneens geheel op con.

'Wot er op de vloer omme-goet'11De diversiteit von de vloeren en vloerbedekking die

in de komers vcn de verschillende poppenhuizen is

ccngebrccht is groot, deels notuurgetrouw en deels

in een geschilderde imitotie. Zij loten vrijwel het

gehele spectrum zien dot in de zeventiende en

ochttiende eeuw in het rijkere Nederlondse woon-

huis is toegepost, vcn kelder tot zolder." Het is de

vrccg in hoeverre ol deze vloeren reolistisch zijn

weergegeven, en of de hierover geuite twijfels terecht

zijn?

Schitterend mormerDe voorhuizen in de poppenhuizen weerspiegelen

met hun m0rmeren vloeren de representotieve

entreevertrekken zools deze in tolloze woonhuizen

nog 0cn te treffen zijn. ln twee zeventiende-eeuwse

voorhuizen is het witte ltolioonse m0rmergecombineerd met bonden von blouwzwcrtehcrdsteen. De omstreeks 1675 te doteren vloer von

Petronello de lo Court is door bcnden in vckken

verdeeld (cfb. 3), terwijl de bonden in de gong bij

Petronello Oortmon nccr de zijkonten zijn

verschoven. Deze beide vcrionten heeft de crchitect

Philips Vingboons (1607-1678) in zijn huizen

toegepcst. Hij noemt in het tweede deelvcn zijn

publicotie Afbeeldsels der voornoemste gebouwen'(.674) de 'ongemeene witte mcrbere ploten [...J

expres doerop gesceght en die met bloeuwe steene

ronden von de cnderen verdeeld'en 'gemeene groote

witte Mcrbere ploten die met roode fVorbere bonden

von molkonder gescheyden zijn'." Nocst dit vloertype

met gekleurde bonden werden ook geheel wittevloeren ocngebrccht, doorgccns gemookt von grote

mormeren ploten zools de boekvloer (en livre ouvert)in het voorhuis von het Hoorlemse poppenhuis (ofb.

2). Gelijksoortige vloeren, moor dit keer geschilderde

mormerimitcties, liggen in de gcngen vcn het Hoogse

poppenhuis uit omstreeks 1,743 en het Amsterdomse

p

I

Grcchtenhuis uit circc 1750. Diverse verkoop-cdvertenties moken melding vcn dit soort vloeren,zools een cdvertentie die op 21- mei l-766 verscheenin de Leeuwcrder Courcnt: '... De Heere HuizingeZeewyk genocmt, stoonde by Grytingobuurt even

buiten Horlingen beftccnde in ... een extrc witteMcrmere Vloer in de gong en 't Voorhuis leggende ...'.Dit is inderdcod conform de werkelijkheid. Over hetgehele lond verspreid zijn tclloze voorbeelden tevinden von monumentole gcngpcrtijen, vestibules en

voorhuizen met wit m0rmeren vloeren. 'Zy stccn zeerrijk en zindelijk, inzonderheit w0nneer ze frcy metFczen, en Spiegels, en groote Steenen in goede ordenveronderl ij k geordi neerd zij n' sch reef Wi I lem Goeree

hierover in l-681.'o Het kwcliteitsverschil uitte zich inhet formoct von de ploten en de wijze wccrop deze

w0ren geza0gd ols een enkel, of zelfs cls een dubbelof driedubbel 'open boek', dus gespiegeld inrespectievelijk, twee, vier of zelfs zes ploten.15

Nccst de combinotie mormer met hcrdsteen kwcmenook andere voricnten voor, zocls de gecombineerde

wit mormeren en de veel toegepcste rossige Ölcnd

vloertegels in de gong von kosteel de Slongenburg.Wit-zwort geblokte vloeren zijn bekend in onder meer

de gcngen von de Menkemoborg en Allersmcborg. lnde poppenhuizen is een wit-zwort geblokte vloer inschcckbordpotroon te zien in de voorhol vcn hetpoppenhuis vcn Moric vcn Egmond von de Nijenburg

137

tri

I

i

I

I

t,

138

4. De vestibule met een geschilderde wit-zwortstenen vloer in schcckbordpotroon in het poppenhuis

von Morio von Egmond von de Nijenburg(foto Helicon Conservotion Support, 2008)

.WAT ER OP DE VLOER OMME-GAET,: POPPENHUISVLOEREN EN DE REALITEIT

5. De kroomkcmer in het poppenhuis van Petronella

Oortmon, omstreeks 1686-1710. Grote wit mcrmerenploten zijn omrond met een zwcrte hordstenen bond

(foto Rijksmuseum, Amsterdam, M. Svensson)

(ofb. 4). Ook werd het witte m0rmer gecombineerd

met gekleurd mormer. Dit is bijvoorbeeld het gevol in

de gong von het zeer monumentole pond Herengrocht475 te Amsterdom. Hier is de wit mcrmerenboekvloer met rood mc[mer omr0nd.t6 Meerdere

kleuren mormer in gongportijen kennen we uit de

zeer decorotieve blokpotronen in het troppenhuis en

de corridor vcn het zuid-Limburgse kosieel Eijsden,

de witmormeren vloer met een decorotief driekleurig

ruitpotroon in huis Zypendaol te Arnhem uiI1,762-

1764, of de meerkleurige vloer in de gong von

Ossenmorkt 6 te Groningen." Uit Groningen is bekend

dot daor in diverse gcngpcrtijen rode Bremer

zcndsteen is toegepost in ploots vcn het wittemormer.ttMormeren vloeren werden echter niet olleen in

voorhuizen, vestibules en g0ngen gelegd. 0ok elders

in huis kwcmen zij voor, zools - zij het op beperkte

school - in woonvertrekken. Een bijzonder frooie

witmormeren vloer, omrcnd door een zworte

hordstenen bond ligt in de Kroomkomer von het

poppenhuis von Petronello Oortmon uit omstreeks

1686-1710 (ofb. 5). lnmiddels zijn er voldoende

signclementen v0n m0rmeren vloeren in

woonvertrekken bekend om er vonuit te gocn dot

deze vloer in de Kroomkomer ols'noor het leven'wos

oongebrocht.'n 0p een enkele uitzondering no lijken

dergelijke monumentole mormeren vloeren in

woonvertrekken niet bewoord te zijn. Het meest

unieke en goof bewocrd gebleven voorbeeld hiervon

betreft de wit mormeren vloer met zwcrte

hordstenen bonden in de zocl vcn Museum

Amstelkring te Amsterdom uit l-663. Duidelijk is wel

dct een dergelijke notuurstenen vloer in een

woonvertrek von grote welstond getuigde en slechts

in een beperkt ccntol huizen zol zijn ocngebrocht.

0mdct vrijwel ol deze mormeren vloeren in de loop

der joren zijn verdwenen, is het erg lostig een goed

beeld von de toepossing van dit vloertype in

woonvertrekken te krijgen.'o Von de Amsterdomse

crchitect Philips Vingboons is door zijn eigen

publicotie bekend dot hij in verschillende door hem

ontworpen huizen notuurstenen vloeren in

woonvertrekken heeft toegepost. Moor de

verspreiding beperkte zich zeker niet clleen totAmsterdom. Zo is bekend dot in de grote zool von

Hoytemo Stote in het Friese Jonkershuizen een

witmormeren vloer log, een soortgelijke vloer bevond

zich in de zogeheten sterrenkomer van de in 1877

ofgebroken borg Honckemo te Zuidhorn." ln de stod

Groningen is een vloer gesignoleerd van wit-zwortgeblokte nctuurstenen tegels in een in 1907 gesloopt

huis in de Brugstroot. Een geheel onder potroon heeftde geblokte tegelvloer vcn Noomse steen en witm0rmer in de cchterkomer v0n het pcnd Amstel 284

te Amsterdcm, een vloer die in L67l- te doteren is."De voriatie in potronen die met wit-zwort geblokte

vloeren wos te bereiken, wos groot.

Enkele bewoord gebleven ontwerptekeningen von de

orch itecten Adrioo n Dortsmon (1635/1636-1682) en

Pieter Post (1608-1669) lcten meerdere voriontenzien (ofb. 6)." Een unicum von ruim honderd joor

lcier betreft de eind cchttiende-eeuwse bodkomer in

139

kasteel Heeze, woor de grijze en zwcrt hcrdstenen

vloertegels in keperverbond zijn gelegd.'Za

De reden woorom zo veel nctuurstenen vloeren ìn

woonvertrekken verdwenen zijn, lcct zich roden.

Enerzijds zcl in tolloze huizen dit visueel sterke

dominonte vloertype in opdrocht von een lotere

bewoner vervongen zijn door een eigentijdse, meer

modieuze vloer. Anderzijds zullen in veel gevollen de

nctuurstenen vloeren verwijderd zijn om

comforttechnische redenen. Stenen vloeren hebben

nu eenmocl in tegenstelling tot houten vloeren een

sterke koude-uitstrol ing.'?s

De vloer von de kinderkomer vcn het poppenhuis

von Soro Rothé die is beschilderd met een

geschilderde mormerimitotie, betreft woorschij n I ij k

doodwerkelijk een houten vloer met een geschilderde

l.

140

6. 0ntwerp door Pieter Post voor een tegelvloer in de

grote zool vcn kosteel Heeze. 0mstreeks 1665(collectie Huiscrchief Kosteel Heeze)(foto BBA, J. von Meerwijk, 2000)

'WAT ER 0P DE VLOER oMME-GAET': POPPENHUISVLOEREN EN DE REALITEIT

7. De keuken von het Amsterdomse Grochtenhuis. De

keukenvloer is voorzien vcn een geschilderde wiimormeren tegelvloer(foto Rijksmuseum, Amsterdom, M. Svensson)

{"*- Tl ug - 6'e-::"*\

mormerimitctie, een zogeheten mcrmering.'u

Houten vloeren beschilderd met decorotieve

motieven zijn een bekend verschijnsel. Enkele

verschillende typen hiervon zijn bekend, een

nctuursteenimitotie wos een v0n de mogelijkheden.

ln 1"737 bijvoorbeeld werd de vloer vcn het nieuwe

zomerhuis in de tuin von het stcdhouderlijk hof te

Groningen op deze wijze gedecoreerd."

Verschillende vcn de poppenhuiskeukens hebben

eveneens nctuurstenen vloeren. De rijk ingerichtepronkkeuken von Petronello 0ortmcn toont vier'enlivre ouvert' opengeslogen witmcrmeren ploten, hccrkookkeuken dccrentegen vier ploten rood mcrmer,

het zogeheten Rouge Royol. ln de meeste keukens

w00r nog witmcrmeren vloertegels op de grond

liggen, zijn deze tegels echter vcn kleiner formoot.Een frooi voorbeeld hiervon betreft de keukenvloer

von het pcnd Herengrocht 284 te Amsterdcm.

Dit vloertype is zowel te zien in de keuken von het

Hoogse poppenhuis ols in de grote keuken vcn het

Amsterdomse Grcchtenhuis (ofb. 7).

Keromische meerkleur¡gheidVoker nog werden de vloeren vcn keukens en kelders

betegeld met keromische tegels in ploots vcn met

notuursteen, moor ook meer representotieve

vertrekken konden hiermee bevloerd zijn. ln het rijkepoppenhuis von Petronello Oortmon is in de kelder

een tegelvloer v0n groene en geelbruine plcvuizen

gesuggereerd (ofb. 8). Dergelijke gebokken plovuizen

zijn eeuwenlong in het Nederlondse woonhuis

toegepost, zowel in het rijkere stodshuis cls in een

eenvoudige plottelondswoning. Dit vloertype wos

voor een veel grotere groep mensen betcolbccr en

-

,p+Ðo ...{þf."Í

t

141

I

1

1

I

8. De kelder in het poppenhuìs vcn Petronellc Oortmcn. Deze is beschilderd met een imitatie tegelvloer met

groene en bruine plcvuizen, omstreeks 1686-1710 (foto Rijksmuseum, Amsterdcm, M. Svensson)

142

9. ln dombordpotroon gelegde geel en groen

geglozuurde plovuizen, ofwel estrikken, in de kelder

von de boerderij uit Midlum (Frieslond) in het

Nederlcnds Openluchtmuseum te Arnhem(foto outeur, 2008)

wos eenvoudig te reinigen. Omdot tegelvloeren

brondwerend zijn, werden zij ook wel op verdiepings-

vìoeren toegepost.

Gebokken plovuizen zijn in diverse productiecentro in

ollerlei vorionten gemcokt, zowel ongeglozuurd, in

ollerlei oronje-rode tinten of blouwgrijs gesmoord, ols

geglczuurd in een breed kleurenpclet von okergeel totoronje, enkele groen- en rood-bruintinten, en zwort(of b. 9). Vook werden zij tweekleurig in een dom- of

.WAT ER OP DE VLOER OMME-GAET,: POPPENHUISVLOEREN EN DE REALITEIT

10. Stichtse gegoten mormervloertegels in de keuken

von kosteel Heeswijk te Heeswijk-Dinther(foto auteur, 2005)

schookbordpotroon gelegd, soms diogoncol of

overhoeks, don wel holfsteens verspringend.

De mootvoering vorieerde von circo l-0 x 10 cm. totongeveer 22,5x22,5 cm.28Voor deze gebokken

vloertegels zijn ollerlei benomingen in omloop die

deels type-, tijd- en streekgebonden zijn, moor

woorvon de exccte verschillen niet geheel duidelijk

meer zijn; plovuis, tegeì, estrik, tuimelcor, vloer,

vloerbak, heel-, holf- of slopbck, of kortweg'bock'.

1"1". De kelder vcn het Amsterdomse Grochtenhuis. De geschilderde vloertegels verbeelden woorschijnlijkgegoten mormervloertegels. Circo 1750 (foto Rijksmuseum, Amsterdom, M. Svensson)

0nder deze lootste n0om w0ren de geglozuurde tegelsin Amsterdom in het midden von de zeventiende eeuwbekend. ln een bestek voor metselwerk in 1670 isonder meer te lezen: 'De woon- en provisiekelders

sullen gevloert worden met roode bccken, olles insont te leggen..... Het woonhuijs - voorhuijs, komeren kooken - te vloeren met groen en geele bocken'.,n

De vloeren vcn de nccst de keuken gelegen grote en

kleine kelder von het Amsterdcmse Grcchtenhuistonen een geschilderde imitotie von een donkerestenen tege I (of b. 1"1") . Zeer wco rsch ij n I ij k verbeeldendeze gegoten mormervloertegels, een tegeltypew0crvoor in 1691octrooi is verleend oon Fronçoisvon Oort te Utrecht en dot tot in de negentiende eeuwis geproduceerd (ofb. L0).30

I ngelegde houten vloerenDe vloeren vcn de belongrijkste ontvongstvertrekkenin de poppenhuÌzen loten een grotere diversiteit zien.Zonder meer opmerkelijk zijn de drie porketvloeren in

143

de poppenhuizen v0n Petronellc Dunois en petronello

de lo Court (ofb. 12, L3). Uitgevoerd in noten-, ebben-en polisscnderhout, c.q. wortelnoten-, berkenwortel-,ebben-, polissonder- en polmhout met blokjes in

ivoor, weerspiegelen zij olle drie met hun rijkeindeling de indeling von het plofond. Het toepossenvcn dezelfde indeling en lijnvoering in het plcfond en

op de vloer betekent dot het interieur met veel zorgontworpen is en dot deze en ondere interieur-onderdelen zeer bewust zijn vormgegeven.3r Een

dergel ijke integrc le c rchitecton ische benoderi nggetuigt vcn hoge kwoliteit en von cmbitie von de

opdrcchtgever, iets dot de eigencressen von depoppenhuizen niet vreemd wcs. Hoewel er geen

enkele, ook mocr enigszins vergelijkbore porketvloerin ons lcnd bewcord is gebleven, mog wordenoongenomen dot deze wel hebben bestoon. Moor ditworen stuk voor stuk uÌtzonderingen zools uit de

schoorse vermeldingen hiervcn blijkt. De vroegstevermelding von pcrketvloeren doteert uit 1634.

12. Kunstkomer in het poppenhuis von Petronello de lo Court. De pcrketvloer is uitgevoerd in wortelnoten-,berkenwortel-, ebben-, polissonder- en polmhout met blokjes in ivoor, gelegd in een geometrisch potroonovereenkomstig de plcfondindeling. Amsterdam co 1"670-1"680 (Centrqcl Museum, Utrecht) (foto T. Hoartsen)

144

13. Pcrketvloer von de zocl in het poppenhuis von

Petronello Dunois, uitgevoerd in notenhout met

polissonderhouten sterren en een omrcnding von

ebbenhout, Amsterdcm co. 1676(foto Rijksmuseum, Amsterdcm, M. Svensson)

ln dot joor werd de Amsterdomse schrijnwerker

Josuc Moseur tot twee keer ontboden om 'eenige

" potroonen von ingeleijde houte vloeren' oon Amolio

von Solms te tonen voor hoor nieuwe opportement in

Huis ter Nieuburch bij Rijswijk.' Dit poleis is in de

joren 1-785-1-790 cfgebroken, mocr door een

eigentijdse cfbeelding krijgen we wel een indruk von

deze vloer (ofb. 14). Ook de polissondervloer met een

stermotief in het kobinetje von Amclio von Solms in

Huis ten Bosch bestoct niet meer, dit in tegenstelling

tot de monumentole notenhouten vloer, ingelegd met

biezen vcn citroenhout, in de 0rcnjezaolin ditzelfdepoleis. 0ok Johon Mourits von Ncssou hod in de

benedenzaol vcn zijn woning in Den Hoog, beter

bekend ols het Mouritshuis, een porketvloer die met

notenhout wcs ingelegd." Een in eikenhout fineer

uitgevoerde stervormige porketvloer in kosteel

Heemstede te Houten, dcterend uit de jcren L690-

1700, is helaos twee decennio geleden door weer en

wind verloren gegoon.'o De uniciteit en het belong von

deze vloer woren op dot moment feitelijk onbekend.

Een onder getroceerd voorbeeld is de mossief

eikenhouten porketvloer noor Frons voorbeeld in de

Morkiezenhof te Bergen op Zoom die uit 1709 doieert(ofb. 15).3' Soortgelijke mossieve porketvloeren zijn

omstreeks 1770 door orchitect Pieter de Swort

$709-1773) ontworpen voor het stodspoleis vcn

Nossou-Weilburg, de huidige Koninklijke

Schouwburg, in Den Hcog (ofb. 16).'u Heloos is niets

bekend over de woorschijnlijk uit 1740 doterende

,WAT ER OP DE VLOER OMME-GAET,: POPPENHUISVLOEREN EN DE REALITEIT

14. Porketvloer uit 1634 in een von de vertrekken in

Huis ter Nieuburg te Rijswijk. Jon vcn Vionen,

lnterieur von Huis ter Nieuburg tijdens de

Vredesonderhcndelingen, 1697. Ets, 22 x27 cm

(foto Rij ksprentenkcbinet, Rij ksm useum, Amsterdom)

15. Eikenhouten porketvloer uit 1709 in het

Morkiezenhof te Bergen op Zoom(foto RACM, G.Th. Delcmorre,1960)

145

16. 0ntwerp voor zeven 'pcrquets'voor het stcdspcleis vcn Ncsscu,Weilburg, de huidige KoninklijkeSchouwburg, te Den Hccg. Pieter de Swcrt, omstreeks l_770. Tekening, ZZx31. cm.Collectie en foto Hessìscher Hcuptstcctscrchiv, Wiesbcden

J"/to* )" lrq il¿. '1u. 2.*. '/. ,Á,/b )" &

/",,/"q- Cnl)¿-t Cî-.1,- ). ¿¿¿

[ 4J, 1 )" 1*,. 4o vc- y,u/" -/-¿ ¡ç2 l",/za./" 1"* à iì k J f:// /*-l t69v./e,¡t4

l! â.^

porketvloer in de zcol v0n kcsteel Hoensbroek die ol

in de negentiende eeuw verloren ging.37 Wos deze vcndcizelfde type, of leek deze meer op de gefineerdeporketvloer met een strok geometrisch pctroon, zoclsdie duidelijk zichtboor is op het portret vcn BrunoMcrtens en zijn fomilie uit 1768-1769?38 De vroegstemet zekerheid ols cchttiende-eeuws te dcterenbewoa rd gebleven gef ineerde porketvloeren bevindenzich in de grote zccl van kosteel Biljoen te Velp (circo1,782) en in de muzieksclon en de drie zclen von de

voormclige kunstgclerij in pcviljoen Welgelegen teHoorlem (1785-1789).æ

Kwostloze plonkenEenvoudiger toont de vloer scmengesteld uit houtendelen in de kracmkomer vcn het Hocgse poppenhuis(ofb. 17). 0ok deze komer heeft Scrc Rothé

overgeplcotst vcnuit een vcn de zeventiende-eeuwsepoppenhuizen von Cornelio vcn der Gon. ln de

vloerplcct zijn de losse 'vloerdelen' ingekrcst en

vervolgens is de tekening vcn de houtnervenzorgvuldig ingeschilderd. Deze houtinq duidt op een

zcchthouten, ongetwijfeld grenen houten vloer.Grenen plcnken golden cls het beste vloerhout, en

ruim een eeuw lcter wcs dct nog oltijd het gevcl.

L

146

'Greene wos zeker het beste en duursocmste, doch

cls men dot f rccy en zonder spint wil hebben, vcld het

zeer kostboa r' sch reef stcd houderl ij ke o rchltect P H.

Schonck op 8 februori 1776 con Frederik Willem von

der Borch, heer von Verwolde. Hij odviseerde zijn

opdrcchtgever dccrom olleen op de bel-etoge

grenenhout toe te pcssen en voor de verdiepings-

vloeren vurenhout te gebrulken.a0

Dot grenenhouten vloeren zeer kostboor konden zijn

bewijst de vloer in de zcol von kosteel Amerongen.

'WAT ER OP DE VLOER OIVÌlvlE'GAET': POPPENHUISVLOEREN tN DE REALITEIT

ln deze tropeziumvormige zool liggen olleen vrijwel

kwostloze plcnken over de volle lengte von de zool.

Deze vloerdelen meten mcor liefst 12,93 meter en

hebben een breedte die vorieert von 21,6 cm tot

36,8 cm. ln opdrccht vcn bouwheer Godord Adriocn

von Reede zijn deze vloerdelen speciocl op de beste

kwoliteit geselecteerd - zo stoct in een brief

gedoteerd 23 moort 1680 - op'dot U Ex.tie soo

schoonen vlour scl hebben ols in Hollondt noijt gesien

is ...'.0'Deze vloer, die ook nog eens blind verncgeld is,

r17. Kroomkomer met de grenenhouten vloer in het

eerste poppenhuis von Scro Rothé, omstreeks 1680-

1700 (foto Gemeentemuseum, Den Hoog)

zolzeker op vele personen indruk hebben gemookt.

Enkele decennio loter, in 1727, werd eenzelfde

kwoliteitseis gesteld voor de nieuwe vloeren in de

belongrijkste vertrekken von het Groningse

stodhouderlijk hof. Hiervoor moesten nieuwe grenen

plonken worden oongeschoft die in één stuk de gehele

lengte von de komer konden overbruggen.o'

Elders zijn ondere kwoliteitseisen geformuleerd, zools

in het bestek uit L662 voor het te vernieuwen

Gemeenlondshuis te Moossluis. Hier moest de

00nnemer'leveren goet goeff eycken, greenen ende

wogenschot hout sonder eenige quode quosten,

rooden ofte witten olm offe dot goeten, streepigh offebloucontich, scheurigh offe ondersints't geene werck

147

18. Kleerzolder met houten delen in het poppenhuis

von Petronellc 0ortmon, omstreeks 1686-1710 (foto

Rijksmuseum, Amsterdom, M. Svensson)

eenighsints soude connen beschcdigen clles totkeuren von de heeren besteeders ende soo controrybevonden wert gehouden zyn onder hout in de ploets

te leveren sonder eenigh tegenseggen'." De blinde

vernogeling zools op Amerongen is eveneens

toegepost in verschi I lende ondere representotieve

vertrekken, onder meer in de zool vcn de ridder-hofstod Gunterstein te Breukelen, het huis De

0nbeschoomde te Dordrecht, het Trippenhuis te

Amsterdcm en de Menkemoborg te Uithuizen.Vokerechter zullen de grenenhouten vloeren gewoon

zichtboor genogeld zijn, zools in de borg Rusthoven teWirdum.oo

De vloeren von de zolderkomers in de poppenhuizen

148

19. Vloermot von een fijne gele grossoort met

roodbruine bonen en blokjes, omzoomd met een

groene zijden bond. Omstreeks 1680, 60,5 x 64,5 cm

(Scletkomer von het poppenhuis von Petronello de lo

Court) (foto Centrool Museum, Utrecht)

,WAT ER OP DE VLOER OMME-GAET,: POPPENHUISVLOEREN EN DE REALITEIT

20. De kinderkomer von het Amsterdomse

Grochtenhuis. De vloer wordt geheel bedekt door een

fijn geweven mct met een eenvoudig potroon. Circo

1"750 (foto Rijksmuseum, Amsterdom, M. Svensson)

von Petronello Dunois en Petronello Oortmon zullen

woorschijn lij k het eenvoudiger vurenhout verbeelden(ofb. 18), moor of dot ook het gevol is met die von de

zool, de bibliotheek, de topijtkomer en het comptoir

von Petroneìlo Oortmon is zeer de vroog.

Komerbrede vloerto pijtenln verschillende vertrekken vcn het Utrechtsepoppenhuis von Petronello de lc Court en de

ochttiende-eeuwse poppenhuizen liggen motten en

kleden op de vloer. Deze deels losse kleden en deels

geschilderde imitoties zijn een unieke bron von

kennis voor dit onderwerp. Dit geldt zeker voor de

zeventiende eeuw, moor ook uit de ochttiende eeuw is

vrijwel niets op dit gebied bewoord gebleven, zowel in

situ ols in museole vezomelìngen.

Het vroegste gebruik von vloerkleden in Nederlond is

te vinden bij het stodhouderlijk hof, woor in de joren

'30 von de zeventiende eeuw voor het eerst

vloertopijten in enkele representctieve ruimtes

worden vermeld, onder meer op het Binnenhof. Bij de

burgerij gebeurde dit pos veertig of vijftig joor loter.

Het zijden vloerkleed in de Soletkomer ofwel de zool

von Petronello de lo Court uit 1680-1685, dot zonder

twijfel een Oosters kleed imiteert, wos dus zeer

modieus en beslist erg kostboor. ln ditzelfde

poppenhuis liggen in viervertrekken komerbrede

motten, geweven von een fijne en glonzende

grossoort (ofb. l-9). ln de tweede helft von de

zeventiende en de gehele ochtiiende eeuw kwomen

dergelijke motten in grote oontollen in ollerleipotroonvorioties voor, zools onder meer ook te zien is

in enkele komers von het Amsterdomse Grochtenhuis(ofb.20).

De toepossing von grote komerbrede vloertopijten

kwom in de ochttiende eeuw op. Dit soort kleden wos

kostboor, moor werd zeer modieus. Om deze kleden,

vook met dominonte kleuren en potronen, te

beschermen werden ze gewoonlijk met zogeheten

morskleden deels ofgedekt, zelfs bij ontvongsten.

Dit soort komerbrede vloertopijten werd in grote

oontollen vonuit de Turkse hovenstod Smyrno noor

Nederlond verscheept, moor ook in eigen lond

werden zij op verschillende plootsen geproduceerd,

zocls uit diverse krontenodvertenties blijkt: '...in den

Oeconomischen Winkel werden topijten voor 25 st.

per el en wollen Smirnosche korpetten, te Amsterdom

vervoordigd, ò f 1,1- per stuk verkocht'.15

Op één uitzondering no zijn olle vloerkleden in de

poppenhuizen gesch i lderde imitoties doorvon.

Blijkboor wos het onmogelijk om deze objecten op

school te loten nomoken. Soro Rothé heeft doorom de

Amsterdomse schilder Jurrioon Buttner (werkzoom

ca. 17 37 -L7 67), d ie versch i I lende onderdelen voor

hoor poppenhuizen heeft geschilderd, verzocht om

enkele vloertopijten of te beelden lrcfb.21,).ln hoor

notitieboekje schreef zij hierover: 'Deese komer is

door Mr. Buttener geschildert, de solder met een

ordienooment en een topeijt op de vloer, ...'.au Een von

de weinige, zo niet de enige, nog in situ bewoord

21. Geschilderd vloertopijt, Jurriccn Buttner, 1743.

57 x 65 cm (Muziekkomer vcn het eerste poppenhuìs

vcn Scrc Rothé) (foto Gemeentemuseum, Den Hcog)

149

22. Vloerkleed (detoil), tweede helft ochttiende eeuw'Kleìne Herenkcmer' vcn het Teylers Fundctiehuis,Dcmstroct 21te Hoorlem (foto outeur, 2006)

150

gebleven vloerkleden die ols ochttiende-eeuws is

geïdentif iceerd, betreft het vloerkleed in de 'Kleine

Herenkomer' von het Teylers Fundotiehuis,

Domstrcct 2L te Hocrlem (¡fb.2Ð.47

ConclusieSlechts weinig monumentenzorgers reoliseren zich

dot deze pronkpoppenhuizen in feite een schoolmodel

von monumenten zijn. Weliswocr zijn het geen één

op één modellen vcn echte gebouwen of echte

vertrekken, mcar desondonks zijn deze kostbore

pronkmeubelen een unieke en woorheidsgetrouwe

informotiebron over het welgestelde Nederlo ndse

woonhuisinterieur uit de tweede helft vcn de

zeventiende en de eerste helft von de ochttiende

eeuw. De opdrcchtgeefsters von deze poppenhuizen

hodden destijds een geideoliseerd beeld voor ogen,

een beeld dot door tijdgenoten ols zeer nctuurlijk en

woo rheidsgetrouw werd ervoren.

De vloeren in de poppenhuizen lijken, evenols de

cndere interieuronderdelen en de tolloze losse

voorwerpen, zeer reolistisch te zijn. Gerezen twijfelsover het woorheidgehclte von enkele vloertypes

kunnen worden ofgezwokt. Gebrek oon overgeleverd

vergelijkìngsmatericol in de bestoonde monumentcle

woonhuizen uit hetzelfde tijdvok speelde in de

meningsvorming porten. Duidelijk is wel dot de

bijzondere vloeren, uitgevoerd in notuursteen of

kostbcre houtsoorten, ol of niet in porketvorm, qlleen

bereikboor w0ren voor de finoncieel zeer dood-

krcchtigen. Het merendeel vcn deze vloeren blijktinmiddels vervongen te zìjn ols gevolg von mode en

smock, comfortverhogende mcteriolen of technisch

herstel. Dot de vloeren in monumentcle ponden niet

dezelfde woordering ondervinden cls ondere

interieuronderdelen, zocls bijvoorbeeld het stucwerk

of cls de nieuw oongebrochte vloeren, komt door nog

eens bij.

.WAT ER OP DE VLOER OMME-GAET': POPPENHUISVLOEREN EN DE REALITEIT

Het rijmpje dot Scro Rothé in hcor Hocrlemse

poppenhuis heeft opgehongen, blijkt zelfs op de

eigenoren v0n monumentole vloeren von toepossing

Al wot men hier op Aerden Siet,

ls poppe goet en onders niet,

De mensch, ol wot hij door vcn vint,

Die speelter mee, gelijk een Kint,

Hij heeft het Lief een korten tijt,Dot hij door naor Licht vcn hem smijt,

Zoo is de mensch don cls men vindt,

Niet tweemocls, moor oltijds een Kindt'. :::

1" Pijzel-Dommisse, J., Het poppenhuisvon Petronello

de lo Court, Utrecht-Antwerpen L987, pp. 1L-12.

2 Pijzel-Dommisse, J., 'Het Hollondse

pronkpoppenhuis. lnterieur en huishouden ¡n de 17de

en LSde eeuv/,7wolle-Amsterdom 2000, p.9.

3 Zie hiervoor met nome Pijzel-Dommisse 2000, moor

ook hoor eerder verschenen publicoties, wooronder:

Pijzel-Dommisse, J., 't is Poppegoed en onders ntet.

Het poppenhuis van het Frons Holsmuseum, Bussum

1980; Pijzel-Dommisse 1987; Pijzel-Dommisse, J.,

Het poppenhuis von het Hoags Gemeentemuseum,

Den Hoog 1988; Pijzel-Dom misse, J ., De zeventiende-

eeuwse poppenhuizen in het Rijksmuseum,

Amsterdom-Wormer 1994.

4 Dit is opmerkelijk, zeker gezien de oondocht die vonof

het begin von de twintigste eeuw oon deze

poppenhuizen is gegeven in diverse publicoties

woqronder: Jonge, C.H. de & W. Vogelsong,

Hollöndische Möbel und Raumkunst von 1650-L780,

Den Hoog 1922, pp. Xll, 8-9; Sluyf ermon, K., Van

Huisrood en binnenhuis in Nederlond in vroegere

eeuwen, Den Hoog 1925 (tweede en vermeerderde

druk), pp. 289-290; Schouten, J., Stijlkomersin

Nederlond, Amsterdom 2.j., pp. 60-63; Lunsingh

Scheurleer, f h.H., Von hoordvuur tot beeldscherm,

Leiden 1961, pp. 63-64. Sluytermon schrijftbovendien over deze poppenhuizen'.'die met een

ongstvollige volledigheid het huis met ol zijn

vertrekken en hun inhoud - zelfs tot den tuininbegrepen - op verkleinde school te oonschouwen

geven en waorbij ol het huisrood von den kelder tot

den zolder, in miniotuur, moor met groote

nouwkeurigheid is nogemookt. ...deze stukken, die

meer zijn don kinderspeelgoed, moor een getrouw en

een betrouwboor document voor de bestudering von

de huislijke omgeving onzer voorouders'. Het ¡s

tekenend dot in het veelomvottende en onovertroffenoverzichtwerk over het Amsterdomse woonhuis von

Henk Zontkuijl, Bouwen in Amsterdom (Amsterdom

L9? 3-L991, herdru kken L993, L994, 2007) deze

pronkpoppenhu izen geheel buiten beeld blijven.

5 Noost het eerder genoemde sto ndoordwerk vo n J .

Pijzel-Dommisse komt het belong von deze

pronkpoppenhuizen duidelijk noor voren in: Fock,

C.W. (red.), Het Nederlondse Interieur in beeld,

1600- 1900, Zwol le 2001.

6 Pijzel-Dommisse 2000, p. 29, ofb. 19, 115.

7 Pijzel-Dommisse 1988, p. 7.

8 S. Muller Fz. en W. Vogelsong, Hollöndische

Potrizi erhö user. Vi erzig Tof e I n m it besch re i be nde m

fext, Utrecht 1909, p. 30 (ook in het Nederlonds

verschenen ols Het Oud-Hollondsche huis. Veertig

ploten met beschrijvende tekst, Utrecht 1909).

9 Pijzel-Dommisse 2000, p. 50.

L0 Ibidem.

1 1 J . de Brune, Bonkket-werk von goede gedogten,

Middelburg 1658, p. 153.

L2 Beholve in de reeds herhocldelijk genoemde

publicotie Het Hollondse pronkpoppenhuls is met

nome de publicotie Het Nederlondse lnterieur ¡n

beeld door hoor veelheid oon gegevens en

bronnenmoteriool von groot belong voor de kennis

over de vloeren in het Nederlondse binnenhuis. Pijzel-

151

Dommisse 2000, pp. 69-72; Fock 2001, pp. 35-36, 41,

99-100, 107, 195, 19?,277-279.

L3 Ottenheym, K.A., Phitips Vingboons (1607-1678),

orchitect, Zutphen 1989, pp. 23L-232.

14 Goeree, W ., D'Algemeene Bouwkunde Volgens d'Antike en Hedendoogse monier, Amsterdom 1681, p.

168. Zie hiervoor ook het te verschijnen artÌkel von

Inger Groeneveld'ln goede orde vercnderlijkgeordineerd'. Nctuurstenen vloeren in het

Amsterdo ms woon h u isi nterieur 1.620-17 7 0' .

]"5 Een frooi voorbeeìd von een driedubbele vloer en livreouvertis te vinden in de gong von Herengrocht 168,

Amsterdom (Theoterinstituut).

16 Burkom, F. von, e.o. (red.), Leven in Toen. Het

Nederlonds interieur in beeld, Amsterdom-Zwolle

2001, pp. 102-103.

17 Von Burkom pp.126-127; Bierensde Hoon, J.C. &

J . R. Jos, Geldersche Kosteelen tot defensie en eene

plo isso nte woon i nge. Arch itect u u r, i nteri eu r, tu i ne n,

Arnhem-Zwolle 2000, p. 88; Hoon, J. de,'Hier ziet

men uit Poleizen'. Het Groninger interieur in de

zeventiende en ochttiende eeuw, Assen 2005, p. 318.

L8 De Hoon, pp. I24, 196, 31.8, 447.

L9 Zie noost de hier te noemen voorbeelden de teverschijnen ortikelen von lnger Groeneveld over de

notuursteenhondel en de toepossing von

notuurstenen vloeren, evenols: Fock, C.W.,

'Werkelijkheid of schijn. Het beeld von het Hollonds

interieur in de zeventiende-eeuwse

genreschilderkunst', Oud Hollond, 112 (1998) pp.

I87 -216, i.h.b. pp. 195-209.

20 Zo is de mormeren vloer uit de binnenkomer von

Brouwersgrocht 39, bestoonde uit zeskcntige wittegeoderde vliezen met zworte ronden overgeplootst

nocr de binnenploots von het buurhuis Heerengrocht

10. Breen, J.C., 'Geschiedenis der Huizen

Heerengrocht 1,0 met Brouwersgrocht 39, en

Heerengrocht 68, 64 en 66', Joorboek

Amstelodomum,T Í909) pp.81-89, i.h.b. p.89.

152

Gericht bouw- en interieurhistorisch onderzoek noor

vloerconstructies kon in veel gevollen opheldering

hierover geven.

2I Hedendoogse Historie, of tegenwoordige stoot von

olle volkeren; deel 25, Vervolgende de Beschryvinge

der Vereenigde Nederlonden, en wel in 't byzonder

von Frieslond,3de deet,Amsterdom 1788. p. 17?:De

Hoon, p.197.

22 DeHoon, p. 318; Berghuis, W.J. en R.J. Wielingc,

'Tegelvloer', Resto u rstievodemec u m, R D MZ 1990, RV

19-36, DOCblod 04.

23 Fock 1998, ofb. 8-13; Fock 2001, ofb. 55, 64; Terwen,

J.J. en K.A. Ottenheym, Pieter Post 0608-166Ð.Architect, Zutphen 1993, ofb. 148, 302; 0lde

Meierink, 8., A. Viersen e.o., Kosteel Heeze:

Bouwh i sto ri sche verke n n i ng en woo rdestel I i ng,

Utrecht 2001, dl. Io, p.47, dl. 1b, ofb. 30-31;

Gerritsen, 8., Zeve ntie nde-eeuwse

orchitectuurtekeningen. De tekening in de ontwerp-

en bouwproktijk in de Nederlondse Republiek, Zwolle-

Zeist 2006, ofb.94.24 Von Burkom pp. 164-165; 0lde Meierink, dl. 10, pp.

43-44, dl.1b, ofb. 90-91.

25 Om deze reden werd in 1,746 de stenen vloer von de

Lotijnse school te Brielle door een houten vloer

vervongen. Joger, H. de, 'Bijdrogen tot de

geschiedenis von het Voderìonds & Schoolwezen

(1700-i800)', De Novorscher, 56 (1906) pp. 101-146,

i.h.b. p.108.

26 Pijzel-Dommisse L9BB, pp. 88-89; Hof, J. von 't, en A.

Reinstro, 'Geschilderde houten vloeren' , tn'. Interteurs

Belicht, Zwol le-Zeist 2001, pp. 82-85. Geschilderde

m0rmer- en houtimitoties kwomen in olle geledingen

von de burgerij voor.

27 De Hoon, pp.318-319.

28 Zie hiervoor ook: Oswold, R., 'De estrik',

Mon u menten, 29 (oktober 2008).

29 Nierop, L. von, 'De huizen in het Noortsche Bosch',

Joorboek Amstelodomum,34 (1937) pp. 93-131,

'WAT ER 0P DE VLOER olvllvlE-GAET': POPPENHUISVLOEREN EN DE REALITEIT

i.h.b. p.130.

30 Met donk oon Gerord Overeem en Hendrik Jcn

Tolboom die bevestigden dot deze geschilderde vloer

geen reolistische imitotie is von een

notuu rsteensoort. Zie voor de mormervloertegels:

Schip, 4., 'Bij kosteel Heemstede gevonden

frogmenten von Utrechtse gegoten

mormervloertegels', Het Kromme-Rijngebied, 36

(2002) nr. 4, pp. 73-74; Londzoot, F.H.'De Stichtse

gegoten lVormervloertegel' , Tegel. Jaorboekie von de

Stichting Vrienden von het Tegelmuseum lt Noflik

Sté, 9 (1981) pp. 9-15. In de collectie

bouwfrogmenten bevinden zich enkele von deze

tegels met de ofmetingen 46x46 x 4,5 cm.

31 Dit is onder meer ook doorgevoerd in de eerder

genoemde zool von Museum Amstelkring te

Amsterdom en in de zolen von het Trippenhuis,

doterend uit hetzelfde tijdvok. Ook de orchitect Pieter

Post, moor ook Philips Vingboons, heeft dergelijke

i ntegrool interieurontwerpen gemookt, onder meer

voor Huis ten Bosch en het woonhuis voor Frederik

Alewijn. Pijzel-Dommisse 2000, p. 64; Fock 2001, pp.

70, 115, 165. 0ok in de lote ochttiende eeuw zijn

hiervon voorbeelden bekend, zools de mormeren

vloer in de holvon het stodhuis von Weesp woorvcn

de lijnvoering oonsluit op de pilosters tegen de

wonden. Zie hiervoor de bijdroge von lnger

Groeneveld elders in dit boek.

32 Pijzel 2000, p. 69; Fock 2001, p. 19, ofb. L22: Fock,

C.W.,'lnterieuropvottingen von Amolio von Solms.

Een Frons getint hof in de Republiek (co. 1625-1675)',

in: Gentse Bijdrogen tot de lnterieurgeschiedenis,vol

34 (2005) pp. 25-45, i.h.b. p. 36.

33 Hedendoogse Historie, of tegenwoordige stoot von

olle volkeren; deel 16, Vervolgende de Beschryvinge

der Vereenigde Nederlonden, en wel in 't byzonder

von Hollo nd, Amsterdom 17 46, p. 49:' de Vloer von de

Be nede n zoo I wos met N oote boo me n hout i ngel egd'.

Op p.I44 wordt de vloer von de Oronjezool in Huis

/-

ten Bosch met eenzelfde soort omschrijvinggenoemd: ' De Vloer is von keurlyk

Nooteboomenhout' .

34 Wevers, L.8., Architectonisch onderzoekvon een

zeve nt¡ e nde-ee uwse b u ite n p laots i n de p rovi nc ie

Utrecht, Delft 1991, pp. 60, 130; Koldeweij, E.F.,

'lnleiding', in'. lnterieurs Belicht, Zwolle-Zeist 2001, p.

13. De hoektoren woorin deze porketvloer log,

overleefde de zwore brond von 10 jonuori 1987, moor

tijdens de longdurige leegstond von twoolf joor is deze

vloer verloren gegoon.

35 Jonse, H. en C.A.H. Kooij, 'Porketvloer',

Restourotievodemecum, RDMZ 1991, RV blod Vloer

op bolkloog 02-L.

36 Fock 200L, o'fb.252.

37 Hoon, W.F.H. de,'Het Kosteel von Hoensbroek',

Heemschut 1930, jon. 1930, nr. 1, z.p.; Hupperetz,

W., B. Olde lvleierinken R. Rommes îed.), Kostelen

in Limburg. Burchten en londhuizen 0000-1800,Utrecht 2005, p.425.

38 Fock200L,ofb.24B.

39 Von Burkom, pp. 156-159. De porketvloer op

Keizersgrocht 584, Amsterdom, is door recentelijk

oongebrocht en uit België ofkomstig. Von Burkom pp.

150-151. 0nduidelijk is wot de dotering is von de

porketvloer in de goudleerkomer von het

Princessehof te Leeuworden, evenols die von de grote

zo0lv0n kosteel Amstenrode en die in de tuinkcmer

von Huis Clermont, de huidige trouwzool von het

gemeentehuis, te Vools. Zie voor deze loctste:

Orbons, A. R., Amstenrode. Een odellijk woonhuis in

Zuid-Limburg, Utrecht 2003, pp.65,67; Agt, J.F. vcn,

Zuid-Limburg, Vools, Wittem en Slenoken, De

Nederlondse Monumenten von geschiedenis en

kunst, Den HocA 1983, p. 99. Het korokter von de

porketvloer te Leeuworden is sterk ofwijkend von de

negentiende en twintigste-eeuwse porketvloeren. Zie

hiervoor Vcn Couwenbergh, 1.,'De Belgische

porketindustrie in de 19de eeuw en het begin von de

153

20ste eeuw: Historiën en moterièle sporen',

Monumenten en Londschoppen, jrg 17 nr 3 (mei-juni

1998) pp. 6-55.

40 Groof, J. de, 'Het huis en Heerlijkheid Verwolde',

Gelre, Bijdrogen en Mededeelingen,26 (1923) pp. 1-

50, i.h.b. p.11.

4I Ztevoor deze vloer de bijdroge van André Viersen

elders in dit boek.

42 De Hoon, p.320.

43 Wildemon, M.G.,'Gegevens betreffende den bouw

von het Gemeenlondshuis te Mocssluis in 1626, De

Novorscher, TS (1928) pp.258-269, i.h.b. pp.263-

264.

44 Fock 1998, pp. t97, I99: Pijzel 2000, p. 69; Fock

2001, p.35; De Hoon, pp. 198,320.

45 Advertentie .Amsterdomsche Couront, 1B September

1784, uit: Nierop, L. von, 'Gegevens over de

nijverheid von Amsterdom', Joorboek

Amstelodo mun, 28 Í93t) pp. 95-170, i. h. b. p. 128.

46 Pijzel-Dommisse 1988, p. 58.

47 Koldeweij, E., 'Vloertopijten in de tweede helft van de

ochttiende eeuw', in: Nederlondse vloertopijten.

Archeologisch textiel vonvondst tot vltrlne, Joorboek

2006 Sti chti ng textÌ elco m m i ssie N ederlo nd, z.pl.

2006, pp. 48-63, i.h.b. pp. 50-51, 228.

o o oo o o

ì

i

I

t

o o o