8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
1/251
T.C.
DOKUZ EYLL NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
AVRUPA BRL ANABLM DALI
AVRUPA BRL PROGRAMI
YKSEK LSANS TEZ
AVRUPA BRL KIRSAL KALKINMA
POLTKALARI VE TRKYENN UYUMU
Recep Murat EKM
Danman
Do. Dr. Yaar UYSAL
2006
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
2/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
3/251
iii
YKSEK LSANS TEZ SINAV TUTANAI
rencininAd ve Soyad : Recep Murat EKMAnabilim Dal : Avrupa Birlii Anabilim DalProgram : Avrupa Birlii Yksek Lisans ProgramTez Konusu : Avrupa Birlii Krsal Kalknma Politikalar ve Trkiyenin
UyumuSnav Tarihi ve Saati :
Yukarda kimlik bilgileri belirtilen renci Sosyal Bilimler Enstitsnn.. tarih ve . sayl toplantsnda oluturulan jrimiztarafndan Lisansst Ynetmeliinin 18. maddesi gereince yksek lisans tezsnavna alnmtr.
Adayn kiisel almaya dayanan tezini . dakikalk sre iindesavunmasndan sonra jri yelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayana olanAnabilim dallarndan sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin,
BAARILI OY BRL ile
DZELTME * OY OKLUU
RED edilmesine ** ile karar verilmitir.
Jri tekil edilmedii iin snav yaplamamtr. ***
renci snava gelmemitir. **
* Bu halde adaya 3 ay sre verilir.** Bu halde adayn kayd silinir.*** Bu halde snav iin yeni bir tarih belirlenir.
EvetTez, burs, dl veya tevik programlarna (Tba, Fullbrightht vb.) aday olabilir. Tez, mevcut hali ile baslabilir. Tez, gzden geirildikten sonra baslabilir. Tezin, basm gereklilii yoktur.
JR YELER MZA
Baarl Dzeltme Red ..
Baarl Dzeltme Red ..........
Baarl Dzeltme Red .
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
4/251
iv
YKSEKRETM KURULU DOKMANTASYON MERKEZ
TEZ VER FORMU
Tez No: Konu Kodu: niv. Kodu:
Not: Bu blm merkezimiz tarafndan doldurulacaktr.Tez YazarnnSoyad: EKM Ad: Recep Murat
Tezin Trke Ad: Avrupa Birlii Krsal Kalknma Politikalar ve Trkiyenin Uyumu
Tezin Yabanc Dildeki Ad: Rural Development Policies of European Union and
Turkeys Adaptation
Tezin Yapldniversite: Dokuz Eyll niversitesi Enstit: Sosyal Bilimler Enstits Yl:2006
Dier Kurulular:
Tezin Tr:
Yksek Lisans: Dili: Trke
Tezsiz Yksek Lisans : Sayfa Say
s
: xx+231
Doktora: Referans Says: 132
Tez Danmannn
nvan: Do.Dr. Ad: Yaar Soyad: UYSAL
Trke Anahtar Kelimeler: ngilizce Anahtar Kelimeler:1- Krsal Kalknma 1- Rural Development
2- Avrupa Birlii 2- European Union3- Trkiyenin Krsal Kalknma Politikalar 3- Rural Development Policies of Turkey4- Blgesel Kalknma 4- Regional Development5- ABye Uyum 5- Adaptation with the EU
Tarih:mza:
Tezimin Eriim Sayfasnda Yaynlanmasnstiyorum Evet Hayr
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
5/251
v
ZET
Tezli Yksek Lisans Tezi
Avrupa Birlii K
rsal Kalk
nma Politikalar
ve Trkiyenin UyumuRecep Murat EKM
Dokuz Eyll niversitesiSosyal Bilimler Enstits
Avrupa Birlii Anabilim DalAvrupa Birlii Program
Krsal alanlar, doa ile ok yakn ilikide bulunan yerler olup; buralardayaayan insanlar doal koullardaki olumsuzluklardan ekonomik olarakkentlerde yaayan insanlara gre daha fazla etkilenmektedir. Krsal nfus genelolarak geimini tarm, ormanclk, balklk, avclk gibi dorudan doaya balve katma deeri dk ekonomik faaliyetlerle salamaktadr. Bu ise krsal vekentsel alanlarda yaayan insanlar arasnda gelir dalmnda dzensizliklerortaya karmakta, krsal alanlarn gelimesi nnde engel oluturmaktadr.
Gelir dalmnn dzenlenmesi ve toplumsal barn salanmas iindnyadaki tm lkeler krsal alanlarn kalkndrmak ve buralarda yaayaninsanlar eitli ekillerde ekonomik olarak desteklemek zorundadrlar.
Avrupa Birlii, kurulduu yllarda krsal alanlardaki sorunlarn zmve buralardaki insanlarn gelir dzeylerinin ykseltilmesi amacyla Ortak TarmPolitikalarn oluturmutur. Ortak Tarm Politikalarnn balangta tarmsalretimin arttrlmas ynnde belirlenmesi, bu alanda nemli ilerlemelerkaydedilmesini salamtr. Bunun sonucunda tarmsal retimin gereksinimden
fazla gerekletirilmeye balanmas, piyasa dzenlemelerinin Birlik lkelerineekonomik olarak maliyetinin ykselmesi, bu durumun gelir dalmn olumsuzetkilemeye balamas zerine Ortak Tarm Politikalarnda deiiklikleryaplmtr. Buna bal olarak gnmzde Ortak Tarm Politikalar ierisindekrsal kalknma politikalar arlk kazanmaya balamtr.
Trkiyede de krsal alanlar nemli bir yer tutmaktadr. Ancak,Trkiyede henz net bir krsal alan tanm yaplamam, buna bal olarak dakrsal kalknma politikas oluturulamamtr. Ancak Trkiye, krsal alanlaraynelik gelitirilen kalknma projeleri ve eitli tarmsal desteklemelerle krsalkesimini gelitirmeye ve buralardaki insanlar ekonomik olarak gelitirmeyealmaktadr.
Avrupa Birliine yelik srecinde Trkiyenin hzla bir krsal kalknmapolitikas oluturmas ve Birlik ile uyumlu krsal destekleme uygulamalarnabalamas gerekmektedir. Bu almada, konuyla ilgili yaplabilecekler, AvrupaBirlii ve Trkiyedeki mevcut durumlar dikkate alnarak ortaya konulmayaallmtr.
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
6/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
7/251
vii
AVRUPA BRL KIRSAL KALKINMA POLTKALARI VE
TRKYENN UYUMU
YEMN METNYKSEK LSANS TEZ SINAV TUTANAIY..K. DOKMANTASYON MERKEZ TEZ VER FORMUZETABSTRACT
NDEKLERKISALTMALARTABLO LSTESGR
iiiiiivvviviixiixvi
xviii
BRNC BLMKIRSAL KALKINMA VE TRKYEDE KIRSAL KALKINMAPOLTKALARI
1.1.KIRSAL KALKINMA1.1.1.Krsal Kalknma Kavram1.1.2.Krsal Kalknmann nemi1.1.3.Krsal Kalknma Politikalarnn Uygulayclar1.1.4.Krsal Kalknma Politikalarnn Aralar
1.2.TRKYEDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARI1.2.1.Trkiyede Krsal Alanlar1.2.2.Trkiyenin Krsal Kalknma Politikalar1.2.3.Trkiyede Krsal Kalknma Politikalarnn Uygulayclar
1.2.3.1.Kamu Kurulular1.2.3.1.1.Tarm ve Kyileri Bakanl1.2.3.1.2.Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl1.2.3.1.3.evre ve Orman Bakanl1.2.3.1.4.Bayndrlk ve skan Bakanl1.2.3.1.5.l zel dareleri1.2.3.1.6.Dier Kurulular
1.2.3.2.Yerel Ynetimler1.2.3.2.1.l ve le Genel dareleri1.2.3.2.2.Belediyeler ve Ky Muhtarlklar
1.2.3.3.Sivil Toplum Kurulular1.2.3.3.1.retici Kooperatif ve Birlikleri1.2.3.3.2.Ziraat Odalar1.2.3.3.3.Mahalli dare Birlikleri1.2.3.3.4.Dernekler1.2.3.3.5.Dier Kurulular
1.2.4.Trkiyede Krsal Kalknma Politikalarnn Aralar1.2.4.1.Kamu Sektrne ve zel Sektre Ynelik Tevikler
1245688
172424252627272728
2929293031373739394040
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
8/251
viii
1.2.4.2.iftilere Ynelik Destekleme Uygulamalar1.2.4.3.Blgesel ve Krsal Kalknma Uygulamalar
1.2.4.3.1.Blgesel Kalknma Projeleri1.2.4.3.1.1.Gneydou Anadolu Projesi (GAP)1.2.4.3.1.2.Dou Karadeniz Blgesel Gelime
Projesi (DOKAP)1.2.4.3.1.3.Dou Anadolu Projesi (DAP)1.2.4.3.1.4.Dou Anadolu Blgesel Kalknma
Projesi (DAKP)1.2.4.3.1.5.Erzurum-Samsun-Kastamonu
Blgesel Kalknma Projesi1.2.4.3.1.6.Zonguldak-Bartn-Karabk Blgesel
Kalk
nma Projesi1.2.4.3.1.7.Ar-Malatya-Konya-KayseriBlgesel Kalknma Projesi
1.2.4.3.2.Krsal Kalknma Projeleri1.2.4.3.2.1.orum-ankr Entegre Krsal
Kalknma Projesi
1.2.4.3.2.2.Erzurum Krsal Kalknma Projesi1.2.4.3.2.3.Bingl-Mu Krsal Kalknma Projesi1.2.4.3.2.4.Krsal Kesime me Suyu Temini
Projesi
1.2.4.3.2.5.Yozgat Krsal Kalknma Projesi1.2.4.3.2.6.Ordu-Giresun Krsal Kalknma
Projesi1.2.4.3.2.7.Dou ve Gneydou Anadolu Havza
Gelitirme Projesi1.2.4.3.2.8.Sulama Ynetimi ve Yatrmlarda
Katlmc zelletirme Projesi1.2.4.3.2.9.Sivas-Erzincan Krsal Kalknma
Projesi
1.2.4.3.2.10.Anadolu Su Havzalar
Rehabilitasyon Projesi
1.2.4.3.2.11. Kylerin Altyaplarn DesteklemeProjesi (KYDES)
1.2.4.3.3.Krsal Kalknma Modelleri1.2.4.3.3.1.Ky-Kent Modeli1.2.4.3.3.2.Merkez Kyler Modeli1.2.4.3.3.3.Tarm-Kent Modeli1.2.4.3.3.4.rnek Kyler Modeli1.2.4.3.3.5.ok Ynl Krsal Alan Planlamas
Modeli
414849
49
5252
53
54
545555
575758
58
58
59
59
60
60
60
616162646465
65
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
9/251
ix
1.2.4.3.3.6.Toplum Kalknmas Modeli1.2.4.3.3.7.Kye Dn Modeli
1.2.5.Trkiyenin Krsal Kalknma Politikalarna likin GenelDeerlendirme
6666
67
KNC BLMAVRUPA BRLNDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARI
2.1.AVRUPA BRL ORTAK TARIM POLTKASININ TEMELUNSURLARI VE KIRSAL KALKINMA2.1.1.Tek Pazara Ynelik Uygulamalar2.1.2.Yapsal Dzenlemeler ve Krsal Kalknma Uygulamalar
2.2.AVRUPA BRL ORTAK TARIM POLTKALARINDA
DEM VE REFORMLAR2.2.1. Avrupa Birlii Ortak Tarm Politikalarnn Oluturulmas ve
Geliimi2.2.2.Ortak Tarm Politikalarnda 1988 Yl Reformu2.2.3.Ortak Tarm Politikalarnda 1992 Yl Reformu2.2.4.Ortak Tarm Politikalarnda 2000 Yl Reformu2.2.5.Ortak Tarm Politikalarnda 2003 Yl Reformu
2.3.AVRUPA BRLNDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARI2.3.1.Avrupa Birliinde Krsal Alanlar
2.3.1.1.Avrupa Birliinde Krsal Alan Tanmlar2.3.1.2.Avrupa Birliinde Krsal Alanlar2.3.1.3.Avrupa Birliinde Krsal Alanlarn Baz zellikleri
2.3.1.3.1.Gelir Boyutunda2.3.1.3.2.sizlik Boyutunda2.3.1.3.3.Tarm letmesi Boyutunda
2.3.2.Avrupa Birliinde Krsal Kalknma Politikalar2.3.3.Avrupa Birlii Krsal Kalknma Politikalarnn Uygulayclar
2.3.3.1.Birlik Dzeyinde Uygulayclar2.3.3.1.1.Birlik Organlar
2.3.3.1.2.retici rgtleri2.3.3.2.Ulusal Dzeyde Uygulayclar
2.3.3.2.1.Ulusal Organlar2.3.3.2.1.1.Tarm Bakanlklar2.3.3.2.1.2.Ulusal Tarm Konseyleri2.3.3.2.1.3.Mdahale Kurulular2.3.3.2.1.4.deme Kurulular2.3.3.2.1.5.Dier Kurulular
2.3.3.2.2.retici rgtleri
2.3.3.3.Yerel Dzeyde Uygulay
c
lar2.3.4.Avrupa Birlii Krsal Kalknma Politikalarnn Aralar
697173
73
74767879818484
85869090929599
108109109
113115115116116116 117117118119 119
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
10/251
x
2.3.4.1.Mali Aralar2.3.4.1.1.Yapsal Fonlar
2.3.4.1.1.1.Avrupa Blgesel Kalknma Fonu
2.3.4.1.1.2.Avrupa Sosyal Fonu2.3.4.1.1.3.Avrupa Tarmsal Ynlendirme ve
Garanti Fonu2.3.4.1.1.4.Balklk Sektr Mali Arac
2.3.4.1.2.Avrupa Kaynama Fonu2.3.4.1.3.Avrupa Yatrm Bankas
2.3.4.2.Destekleme Uygulamalar2.3.4.3.Krsal Kalknma Uygulamalar
2.3.4.3.1.Ulusal Giriimler
2.3.4.3.2.Topluluk Giriimleri2.3.5.Avrupa Birliinin Genilemesi ve Aday lkelere Ynelik KrsalKalknma Politikalar2.3.5.1.PHARE Program
2.3.5.2.ISPA Program2.3.5.3.SAPARD Program
2.3.5.4.Trkiye ve Adayl Daha Sonra Kabul Edilen lkelereYnelik Birlik Mali Katklar
120 120121
122
123128128134136142142
143
150151155157
164
NC BLM
TRKYEDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARININ AVRUPABRLLE UYUMLULATIRILMASI
3.1.TRKYE VE AVRUPA BRLNDE TARIMSAL YAPININKARILATIRILMASI
3.2.TRKYE VE AVRUPA BRLNDE TARIMSAL (KIRSAL)DESTEKLEMELERN KARILATIRILMASI
3.3.TRKYEDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARININUYUMLULATIRILMASI3.3.1.Ulusal Program ve Krsal Kalknma3.3.2.lerleme Raporlar ve Krsal Kalknma3.3.3.Mevzuat Uyumlulatrlmas
3.3.3.1.Yatay Konulara likin Dzenlemelere Uyum Alt almaGrubu Faaliyetleri
3.3.3.2.Veterinerlik Alt alma Grubu Faaliyetleri3.3.3.3.Bitki Sal Alt alma Grubu Faaliyetleri3.3.3.4.Balklk Alt alma Grubu Faaliyetleri3.3.3.5.Kontrol Alt alma Grubu Faaliyetleri3.3.3.6.Krsal Kalknma ve Ormanclk Alt alma Grubu
Faaliyetleri
171
173
174
176179183
188190192194196
198
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
11/251
xi
3.3.3.7.Ortak Piyasa Dzenlerine Uyum Alt alma GrubuFaaliyetleri
3.3.3.8.Tarm statistikleri Alannda Uyum Faaliyetleri
3.3.4.Uygulamalarn Uyumlulatrlmas
203 205 206
SONU VE NERLERYARARLANILAN KAYNAKLAR
211223
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
12/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
13/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
14/251
xiv
LPIS : Arazi Parseli Tanmlama Sistemi
MARTA : Merkezi ve Dou Avrupa in Sosyal Gei Program
MEDA : Avrupa-Akdeniz Ortakl
MERLS : Marmara Deprem Blgesi Arazi Bilgi Sistemi
MEYSEP : Ya Meyve ve Sebze Gelitirme Projesi
MFB : Merkezi Finansman ve hale Birimi
NUTS :statistik Blge Birimleri Snflandrmas
OECD : Ekonomikbirlii ve Kalknma rgt
OPEC : Petrol hra Eden lkelerbirlii rgt
ORKY : Orman ve Ky likileri Genel Mdrl
OTP : Ortak Tarm Politikalar
PHARE : Polonya ve Macaristan in Ekonominin Yeniden Yaplandrlmas
Program
PSO : Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri ile birlii Program
SAPARD : Tarm ve Krsal Kalknma Alannda zel Katlm Program
SDC : svire Kalknma birlii Kuruluu
STAR : Tarmsal Yaplar ve Krsal Kalknma Komitesi
TAIEX : Teknik Yardm Deiim OfisiTAKBS : Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi
TAGEM : Tarmsal Aratrmalar Genel Mdrl
TEDA : Trkiye Elektrik Datm Anonim irketi
TEDGEM : Tekilatlanma ve Destekleme Genel Mdrl
TEA : Trkiye Elektrikletim Anonim irketi
TEKEL : Ttn ve Ttn Mamulleri Tuz ve Alkol letmeleri Anonim irketi
TGEM : Tarm letmeleri Genel Mdrl
TKB : Tarm ve Kyileri Bakanl
TMMOB : Trkiye Mimar ve Mhendis Odalar Birlii
TMO : Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Mdrl
TOPRAKSU : Toprak Muhafaza ve Zirai Sulama leri Umum Mdrl
TFA : Trkiye eker Fabrikalar Anonim irketi
TGEM : Tarmsal retim ve Gelitirme Genel Mdrl
TYUAP : Tarmsal Yaym ve Uygulamal Aratrmalar Projesi
UNDP : Birlemi Milletler Kalknma Program
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
15/251
xv
U : Uluda niversitesi
y.a.g.e. : Yukarda Ad Geen Eser
YPK : Yksek Planlama KuruluYSE : Yol Su Elektrik Genel Mdrl
WHO : Dnya Salk rgt
ZMO : Ziraat Mhendisleri Odas
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
16/251
xvi
TABLO LSTES
Tablo-1. Genel Nfus Say
m
Sonular
na Gre Trkiyede Kent ve K
rsalAlan NfuslarTablo-2. 2003 Ylnda Trkiyede Tarmsal stihdamn Toplam stihdam
indeki Pay (15-65 Ya, 1000 Kii)Tablo-3.letme Byklklerine Gre letme Says ve letmelerin
Tasarrufunda Bulunan Arazi ByklTablo-4. Trkiyede Arazi Kullanl Biimleri (dekar)Tablo-5. Trkiyede Tarmsal letmelerin Arazi Parallk Durumlar
(2001)Tablo-6. Bykba ve Kkba Hayvan Olan letmelerin letme
Byklklerine Gre letme ve Hayvan Says (Besicilik Hari)Tablo-7. Trkiyedeki retici rgtleriTablo-8. Trkiyedeki Tarmsal Amal Kooperatif ve st Kurulu
Birlikleri (12.10.2004 Tarihi tibariyle)Tablo-9. Trkiyede 2006-2010 Yllar Arasnda Uygulanacak Destekleme
Aralar ve Paylar (%)Tablo-10.Avrupa Birlii lkelerinde Krsal Alanlarn Yzlmlerine
Oranlar (%)Tablo-11.Avrupa Birlii lkelerinde Krsal Nfusun Ulusal Nfusa
Oranlar (%) (1999-2001)Tablo-12.Avrupa Birlii lkelerinde Krsal Alanlardaki Nfus Younluu
(km2de) (1999-2001)Tablo-13.Avrupa Birlii lkelerinde Gayri Safi Milli Hsla Oranlar
(AB-25=100) (1999-2001)Tablo-14.Avrupa Birlii lkelerinde Ortalama Tarmsal gcnn Ya
Oranlar ve Kadn gc stihdam (%) (1999-2001)Tablo-15.Avrupa Birlii lkelerinde Aktif Nfus inde sizlik Oranlar
(%) (1999-2001)Tablo-16.Avrupa Birlii lkelerinde Tarmsal stihdamn Toplam stihdam
indeki Pay (%) (2000-2002)Tablo-17.Avrupa Birlii lkelerinde Ortalama Tarmsal letme
Byklkleri (2000-2002)Tablo-18.Avrupa Birlii lkelerinde Tarm letmeleri ve Tarmsal
stihdam (2000)
Tablo-19.Avrupa Birlii Yapsal Fonlarnn Kriterleri ve BunlarnUygulanma Aralar
Tablo-20.Avrupa Birlii Yapsal Fonlarnn Yeni Kriterleri ve BunlarnUygulanma Aralar
Tablo-21.ye lkelerin Yeni Kriterler Kapsamnda ve Gei DesteiOlarak 2006 Ylna Kadar Fonlardan Alacaklar Miktarlar(milyon avro)
Tablo-22.2003 ve 2003 Yllar AB Btesi erisinde OTP HarcamalarnnYeri (milyon avro)
Tablo-23.2003 Yl ATYGF-Garanti Blm Harcamalarnn SektrelDalm (milyon avro)
Tablo-24.ATYGF-Garanti Blm Krsal Kalknmada Ek TedbirlerinTahsisi
S.9
S.12
S.13S.14
S.15
S.16S.31
S.34
S.47
S.87
S.88
S.89
S.91
S.93
S.94
S.96
S.97
S.98
S.103
S.107
S.108
S.126
S.127
S.127
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
17/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
18/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
19/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
20/251
xx
konudaki uygulamalar deerlendirilmeye allmtr. Bu arada Birliin
genilemesine bal olarak henz aday durumda bulunan ve tam yelii
gereklememi olan lkelere ynelik Birlik politikalar da deerlendirilmitir.
Bu analizlerin ardndan almada son olarak Trkiyede uygulanan krsal
kalknma politikalarnn Avrupa Birliindeki krsal kalknma politikalar ile nasl
uyumlulatrlabilecei konusundaki nerilere yer verilmitir.
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
21/251
1
BRNC BLM
KIRSAL KALKINMA VE TRKYEDE KIRSAL KALKINMA
POLTKALARI
1.1.KIRSAL KALKINMAKrsal kalknma kavramnn ortaya konulabilmesi iin, ncelikle krsal
alanlarn tanmnn yaplmas gerekmektedir. Krsal alanlar ok genel bir tanmla,
kentsel alanlar dndaki alanlar olarak nitelendirilebilse de, bu tanmn bir takm
nesnel niteliklerle zenginletirilmesi gerekmektedir.1
Genel olarak krsal alanlar; youn insan-doa ilikileri ve bu alanlarn
kendine zg toplumsal ve ekonomik yaplar nedeniyle yaamn zor olduu alanlar
olarak ele alnmaktadr. Krsal alanlar, ou zaman tarm ve ormancln temel
ekonomik faaliyet olduu; fakat bunun yannda turizm, kk ve orta boy sanayi ve
el sanatlar gibi dier ekonomik faaliyetlerin de yapld, zerinde ky, pazar gibi
ekonomik ve sosyal yaplar bulunan, ekolojik adan deerli ve kentsel alanlarla
srekli etkileim halinde olunan mekanlar olarak tanmlanmaktadr.2
Trkiyede krsal alanlar denildii zaman; nfus younluunun dk
olduu, doal kaynaklarn olduka bol bulunduu, ekonomik hayatn daha ok
tarma bal olarak gerekletirildii, doal koullarn ve geleneksel deerlerin
hayatn ekillenmesinde etkin olduu, ayrca eitim, salk, haberleme gibi sosyal
olanaklarn yeterince geliemedii yerler akla gelmektedir.3
OECD lkelerinde ise, krsal alanlar nfus younluu kriterine gre
tanmlanmaktadr. Buna gre, nfus younluu km2 bana 150 kiinin altnda olan
1 Krsal Kalknma alma Grubu, Avrupa Birliine yelik Yolunda Trkiye Krsal KalknmaPolitikas Raporu, Ankara, 2003, s. 9 (Eriim:http://213.139.233.100/arayuz/6/icerik.asp?fl=sanal_kutuphane2/krsal kalknma raporu 9-07-2003.zip, 20.07.2004)2 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 363 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, II.Tarm uras Krsal Kalknma Politikalar
Komisyon Raporu, s. 8, (Eriim: http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/PDFLER/VIII.Komisyon.pdf,05.01.2005)
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
22/251
2
yerler krsal alan saylmaktadr. Bu tanmda nfusun yzde 50sinden fazlasnn
krsal alanda yaad blgeler krsall baskn blgeler; nfusun yzde 15-50sinin
krsal alanda yaad blgeler nemli lde krsal blgeler; nfusun yzde
15inden aznn krsal alanda yaad blgeler ise, kentsellii baskn blgeler olarak
snflandrlmaktadr.4
1.1.1.Krsal Kalknma Kavramzerinde tam olarak uzlamaya varlm bir tanm olmamakla birlikte, krsal
alanlarn doal kaynaklarnn ve buralardaki yaam yapsnn bozulmadan
korunabilmesi ve bununla beraber kentli kesimlere gre daha kt ekonomik vesosyal olanaklara sahip olan krsal alan toplumunun yaam koullarnn
iyiletirilebilmesi iin gelitirilen giriimlere genel olarak krsal kalknma ad
verilmektedir. Krsal kalknma tanm daha geni bir adan yaplacak olursa; krsal
alanda yaayan ve geimini tarm sektrnden veya benzer krsal mesleklerden
salayan birey ve topluluklarn, insanca yaam koullarna kavuturulmas iin
onlarda nce bu ynde bir gereksinme duygusu yaratmak, sonra da bu duygu
ynnde aba harcamalar iin onlara maddi ve manevi adan tm yardmlarn
yaplmas ile demokratik yoldan kalkndrlmalarn salama savadr.5
Ancak, burada tarmsal kalknma ile krsal kalknmay birbirinden ayrt
etmek gerekmektedir. Bu kapsamda krsal kalknma tanm ierisinde, krsal
alanlarda yaayan insanlarn hayat standartlarnn ve refah dzeylerinin doal yap
bozulmadan ykseltilmesi yannda, yresel ve blgesel gelimilik farkllklarnn
giderilmesi, temel ekonomik faaliyetleri oluturan tarmsal yapnn iyiletirilmesi,
tarma dayal sanayinin gelitirilmesi, istihdamn arttrlmas gibi tarmsal
kalknmaya ek olarak krsal altyap, tarmsal altyap, eitim, salk, sosyal gvenlik,
4 http://www.europa.eu.int/comm/agriculture/rur/publi/propimpact/text_en.phf, s. 10 (Eriim:
09.05.2005)5 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, y.a.g.e., s. 8
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
23/251
3
rgtlenme ve bu trden pek ok sosyal, kltrel ve ekonomik alandaki eksikliklerin
giderilmesi ve koullarn iyiletirilmesine ynelik faaliyetler de bulunmaktadr.6
Srdrlebilir kalknma ise, ekolojik denge ve ekonomik bymeyi birlikte
ele alan, hem doal kaynaklarn etkin kullanmn salayan, hem de evresel kaliteye
nem veren, kalknmann ve doal kaynaklarn yararlarnn gelecek nesillere
aktarlmasn ngren, ayrca insanlara istikrarl bir yaam kalitesi salanmasn
hedefleyen bir kavramdr.7 Dnyada ekolojik dengenin hzla bozulmaya balamas,
evrenin kirlenmesi ve tkenmez saylan doal kaynaklarn gittike azalmaya
balamas sonucu evrenin ve doal kaynaklarn korunmas gereksinimi ortaya
kmtr.
Genel olarak krsal kesimde yaayanlar, doa ile i ie ve evre ile uyumlu
birekilde hayatlarn srdrmektedirler. Bu bakmdan bulunduklar evrenin doal
kaynaklarnn korunmas ve srdrlebilir kullanmnn salanmas, krsal kesimde
yaayan insanlarn hayatlarn ve ekonomik faaliyetlerini srdrlebilmeleri iin ok
nemli bir olgudur. Ancak, krsal kesimde hayat srdrmenin zorluu ve ekonomik
olarak yaanan olumsuzluklar, buralardaki insanlar doay tahrip etmeye ve doal
kaynaklar ar kullanmaya yneltebilmektedir.
Bir yandan krsal kalknmann gerekletirilmeye, bir yandan da krsal
alanlarla dorudan balantl olan evrenin ve doal kaynaklarn korunmaya
allmas, zaman ierisinde her iki kavramn birletirilmesine ve dolaysyla da
srdrlebilir krsal kalknma olgusunun ortaya kmasna neden olmutur.8 Bu
nedenle gnmzde krsal kalknma kavram anld zaman, ayrca srdrlebilir
krsal kalknmadan bahsetmeye gerek grlmemektedir.
Aklamalardan yola karak krsal kalknmann tanm tekrar yaplacak
olursa: Krsal kalknma; krsal alanlarda kii bana den gelirin arttrlmasn
6 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 117 DPT, Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, s.3, (Eriim: http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/oik538.pdf, 27.12.2004)8
Serkan Grlk, Dnyada ve Trkiyede Krsal Kalknma Politikalar ve Srdrlebilir Kalknma,U BF Dergisi, Bursa, U Yaynlar, 2001, C: 19, sa: 4, s. 12
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
24/251
4
salamak, ky ve kent toplumlarnn yaam standartlar arasndaki fark dengelemek,
sosyal yapy ve halk etkinliklerini dzenlemek ve gelitirmek, sosyal ve kamusal
hizmetlerin krsal alanlara daha dzenli olarak gtrlebilmesini salamak, krsal
alanlardaki mevcut doal kaynaklar gelitirmek, ulam, yerleim, sosyal, kltrel ve
ekonomik yap ve tesisleri dzenlemek, krsal alanlardaki yerleimleri kendi
kendilerine yetebilir ve yaanabilir duruma getirmektir.9
1.1.2.Krsal Kalknmann nemiKrsal kesimde yaayan insanlarn doa ile i ie yaamak zorunda olduu,
temel ekonomik faaliyetlerinin tarm, hayvanclk, balklk, el sanatlar veormanclk gibi katma deeri olduka dk olan ikollarndan olutuu ve krsal
blgelerde altyap almalarnn da genel olarak yetersiz olduu gz nne
alndnda, buralarda yaamann zorluklar daha da belirgin hale gelmektedir.
Dnyada yaanan kreselleme akm piyasalarn daha da rekabeti birekle
dnmesine ve dolayl olarak da gelir dalmnn gittike bozulmasna neden
olmaktad
r. Sonuta blgesel eitsizlik problemleri gittike daha belirgin durumagelmektedir.
Krsal alanlarda yaanan zorluklar, teknoloji kullanmnn yaygnlamas,
makineleme sayesinde tarm sektrnde igc fazlalnn ortaya kmas ve hzl
nfus art gibi nedenlerle, krsal kalknmann salanamad durumlarda kentlere
g olgusu ortaya kmakta; gn youn miktarda ve ksa srede gereklemesi ise
kentsel alanlarda eitli kltrel, ekonomik, sosyal ve yapsal sorunlarn gndeme
gelmesine neden olmaktadr. Dolaysyla kentsel alanlarn sorunlarnn zlebilmesi
veya en azndan hafifletilebilmesinin krsal kalknmann salanabilmesi ile yakndan
ilgili olduu grlmektedir.
Ayrca toplumsal barn ve adaletin inas, blgeler ve yreler arasnda
ekonomik ve sosyal kaynamann salanmas, sanayi ve hizmet sektrlerinin
9
Bahri evik, Krsal Kalknmada Fiziksel Planlama ve Merkez Ky Yaklam, Tarm ve KyDergisi, Ankara, TKB Yay.Dairesi Bk. Matbaas, 2000, sa: 131, s. 38
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
25/251
5
gereksinim duyduu sermaye birikimi, hammadde ve igc hareketlerinin salkl
bir ekilde gerekletirilebilmesi iin krsal alanlarn desteklenmesi, yaam ve
ekonomik faaliyet koullarnn iyiletirilmesi gerekmektedir.10
1.1.3.Krsal Kalknma Politikalarnn UygulayclarKrsal kalknma almalarnn baarl bir ekilde yrtlebilmesi
bakmndan kamu ve sivil toplum kurulular gibi rgtlenmeler byk nem
tamaktadr. Dnyadaki btn lkelerde krsal kalknmann gerekletirilebilmesi
iin gerek devlete bal faaliyet gsteren, gerekse zel yasalarla kurulmu ulusal ve
blgesel rgtlenmeler bulunmaktadr. Bu kurulularn isimleri ve alma ekillerifarkllklar gsterse de, temel amalarnn ve faaliyet konularnn genellikle
birbirlerine benzedii grlmektedir.
Devlete bal olarak alan bu kurulularn yannda, yerel ynetimler de
sahip olduklar zel grevler ve yetkiler ile krsal kalknma almalarnda nemli bir
rol stlenmektedirler.
Ayrca ulusal, blgesel ve yerel dzeyde retici odalar, kooperatifleri,
birlikleri, vakflar ve dernekleri gibi tzel kiilie sahip sivil toplum rgtleri de
kendi yetki ve sorumluluk snrlar ierisinde krsal kalknma almalarna
katlmaktadrlar.
zellikle yerel ynetimler ve yerel sivil toplum rgtlenmeleri, faaliyet
gsterdikleri blgelerin avantaj, dezavantaj, potansiyel ve nceliklerini en iyi bilen
ve buna gre politikalar reterek, uygulayan organizasyonlardr. Bu bakmdan da
krsal kalknma almalarnda olduka nemli bir yere sahip bulunmaktadrlar.
Yerel dinamiklerin harekete geirilmesi, krsal alanda kalknma almalar
yrten kamu ve zel kurulular ile blge halknn dayanma ve ibirliinin
salanabilmesi iin, uygulanmas dnlen projelerde yerel rgtlenmelerin ve
10
rfan Girgin, Krsal Sanayi ve Kalknma likileri, Tarm ve Ky Dergisi, Ankara, TKBYay.Dairesi Bk. Matbaas, 2000, sa: 131, s. 47-48
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
26/251
6
yerel ynetimlerin grlerinin alnmas, hatta dorudan onlarca gelitirilen
projelerin uygulanmas daha baarl sonularn ortaya kmasn salayabilmektedir.
Krsal kalknma projesinin uygulanaca blgenin sosyal ve kltrel yapsn bilen,
projeye srdrlebilir kalknma ruhunu yanstabilecek ve ayn blgede yaayan
insanlarn lider olarak krsal kalknma projelerine katlmn salayabilecek olan
yerel unsurlar, hem srdrlebilir kalknmay salayabilmekte, hem de projenin
baarsn arttrabilmektedirler.11
1.1.4.Krsal Kalknma Politikalarnn Aralar
Krsal kalknmann salanabilmesi iin yaplmas gereken ncelikli faaliyet,fiziki bir planlama oluturmaktr. Bu ekilde krsal kesimde arazilerin korunmas,
gelir dalmnn dzenlenmesi, doal kaynaklarn kullanm ve sosyal yaamn
belirli bir dzen ierisinde srdrlebilmesi salanabilir. Bu planlar sayesinde
lkenin tarm, turizm, yerleme, sanayileme yerleri nceden tespit edilerek, ulusal
ve krsal kalknmann bu planlar erevesinde gerekletirilmesi salanabilmektedir.
lkeler bu planlar
n doru birekilde uygulanabilmesini salamak amac
ylaeitli aralar kullanmaktadrlar. Bu aralar dorudan devletlerin kendi proje ve
planlar erevesinde gerekletirdikleri faaliyetler ve dolayl olarak gerekletirilen,
planlarn uygulanmasna ynelik eitli destekleme, sbvansiyon ve benzeri
faaliyetlerden olumaktadr. Bu aralar izleyen blmlerde incelenecektir.
Dnyadaki lkelerin tamam tarm sektrn ve dolayl olarak da krsal
kesimi eitli biimlerde desteklemektedir. Bu desteklemelerin biimleri ve
yntemleri lkeden lkeye farkllklar gsterse de, temelde krsal kesimlerin ana
ekonomik faaliyetini oluturan tarmsal retimin srekliliinin temin edilmesi, gda
gvenliinin salanmas, tarmsal rn reticilerinin ve de tketicilerinin yaam
standartlarnn ykseltilmesi, tarmsal retimin ulusal ekonomiye katkda
bulunmasnn salanmas ve d ticarette rekabet stnl elde edilmesi
hedeflenmektedir.
11 Grlk, y.a.g.e., s. 15
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
27/251
7
Her devlet bu ana hedefler dorultusunda kendi sosyo-ekonomik durumuna
uygun yeni amalar da belirleyerek destekleme politikalarn oluturmakta ve eitli
aralar gelitirerek, bu politikalar uygulamaktadrlar. Uygulanan bu destekleme
politikalar kamu btesi, retici ve tketici refah ve kaynaklarn kullanm zerine
etkide bulunmaktadr.12
Destekleme uygulamalar ekonomideki etkileri gz nnde bulundurularak
drt balk altnda snflandrlabilmektedir. Bunlar; pazar fiyat destei, dorudan
gelir destei, dolayl gelir destei ve genel hizmetlerdir.
Pazar fiyat destekleri, retici odakl bir destekleme biimidir. Bu destekleme biiminin finansman dier destekleme biimlerinden farkl olarak tketiciler
tarafndan karlanmaktadr. Tarmsal retimi, retici gelirlerini ve tm kesimlerin
gelir dalmlarn dzenlemede olduka etkili bir destekleme biimidir. Taban fiyat
ve fiyat primleri eklinde uygulanmaktadr. Bunun yannda, i pazar korumak
amacyla uygulanan snr nlemleri de bu kapsamda deerlendirilebilmektedir.
Dorudan gelir destekleri, reticilere yap
lan demelerle retici gelirleriniarttrmay amalayan bir dier destekleme biimidir. Piyasa dengelerini bozucu
etkileri daha az olduu iin son yllarda btn dnyada daha yaygn olarak
uygulanmaktadr. Bu destekleme tr, krsal kesimlerinde altyap sorunlarn zm
lkelerde olduka baarl sonular elde edilmesini salarken, sorunlu lkelerde
retim zerine olumsuz etkilerin ortaya kna neden olabilmektedir. Dorudan
gelir desteklerinin balcalar birim alan ve hayvan bana yaplan demeler, doal
afet ve zarar demeleri ve depolama yardmlardr.
Dolayl gelir destekleri, genel olarak retim masraflarn azaltc etkiye sahip
nlemlerdir. Girdilere uygulanan sbvansiyonlar, finansman kolaylklar ve rn
sigortalarna verilen devlet destekleri bu balkta deerlendirilebilmektedir.
12 TKB Tarmsal Yapda Deime ve Gelimeler Komisyonu, II. Tarm uras Tarmsal Yapda
Deime ve Gelimeler Komisyonu alma Belgesi, s. 51 (Eriim:http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/PDFLER/II.Komisyon.pdf, 05.01.2005)
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
28/251
8
Krsal alanlara salanan genel hizmetler ise, dier destekler olarak
snflandrlabilir. Altyap hizmetleri, eitim-aratrma ve yaym hizmetleri, vergi
kolaylklar, tamaclkta salanan kolaylklar gibi hizmetler, uzun dnemde retim
maliyetlerini azaltc etkiler yapmaktadr.13
Desteklemeler dnda krsal alanlarn kalkndrlmas amacyla
gerekletirilen krsal kalknma uygulamalar ise, devletlerin krsal kesimlerini
gelitirmek ve bu blgelerde yaayan insanlarn hayat standartlarnn ykselmesini
salamak amacyla gelitirdikleri projelerin hayata geirilmesi almalardr.
Yresel ve blgesel olarak uygulanabildii gibi, bazen lkenin yzlmne ve
krsal alanlarn geniliine bal olarak lkesel olarak da uygulanabilmektedir.
1.2.TRKYEDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARI
Dnyadaki pek ok lkede olduu gibi Trkiyede de krsal alanlar olduka
geni bir corafyay kaplamakta, nfusun da nemli bir ksm bu alanlarda
yaamaktadr.
Trkiyede krsal alanlar ile kentsel alanlar arasndaki gelimilik
farkllklarnn ortadan kaldrlabilmesi amacyla gemiten bugne pek ok alma
yaplm olmasna karn, tam olarak bir krsal kalknma politikasnn varlndan sz
edilememektedir.
leriki blmlerde Trkiyede uygulanan krsal kalknma politikalar detayl
birekilde incelenecektir.
1.2.1.Trkiyede Krsal AlanlarTrkiyede Cumhuriyetin ilk yllarnda krsal nfus toplam nfusun yaklak
3/4 iken, zaman ierisinde tarmda makinelemeye gei, ekonomik yapdaki
deiiklikler ve zellikle 1960l yllardan bu yana krsal alanlardan kentlere youn
bir g yaanmas nedeniyle lke nfusu srekli artmasna karn, krsal alanlarda
13 TKB Tarmsal Yapda Deime ve Gelimeler Komisyonu, y.a.g.e., s. 52
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
29/251
9
yaayan nfusta oransal bir azal yaanmtr.14 Tablo-1de 1960 yl ve daha
sonrasnda yaplan genel nfus saymlar sonularna gre kent ve kr nfusunun
deiimi grlmektedir.
Tablo-1. Genel Nfus Saym Sonularna Gre Trkiyede Kent ve Krsal AlanNfuslar
YILLAR EHRNFUSU
KIRSALKESM
NFUSU
TOPLAMNFUS
KIRSALKESM
ORANI (%)
1960 8.859.731 18.895.089 27.754.820 68,08
1980 19.645.007 25.091.950 44.736.957 56,09
1990 33.656.275 22.816.760 56.473.035 40,40
1997 40.630.435 22.179.676 62.810.111 35,31
2000 44.109.336 23.735.567 67.844.903 34,99
Kaynak: http.//www.tarim.gov.tr/arayuz/6/icerik.asp?efl=tarim_sektor/index.htm, (Eriim:23.07.2004)
http://www.die.gov.tr/konularr/nufusSayimi.htm, (Eriim: 01.05.2005)
Trkiyenin toplam nfusu 2000 Yl Genel Nfus Saym kesin sonularna
gre 67.844.903 olup; il ve ile merkezlerinin nfusu 44.109.336 ve kylerin nfusu
ise 23.735.567dir. Buna gre toplam nfusun yaklak yzde 35i kylerde
yaamaktadr. Yine 2002 yl itibariyle Trkiyede 2.265i belde belediyesi olmak
zere toplam 3.216 belediye, 36.527 ky ve 42.098 ky bals(*) bulunmaktadr.15
Krsal alandaki yerleimin bu derece ok paral ve dank oluu, bu alanlara
gtrlecek hizmetlerin de nnde engel oluturmaktadr.
Altyap asndan krsal alanlar deerlendirildiinde ise, Trkiyenin bu
konuda yetersiz olduu grlmektedir.
14 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, y.a.g.e., s. 10(*) Ky ballar; kylerin kenarnda veya ky snrlar ierisinde bulunan ve ynetim yaps
bakmndan ky muhtarlna bal olan, kyden daha kk (mezra) yerleim birimleridir.15
DPT, n Ulusal Kalknma Plan (2004-2006), s. 35 (Eriim: http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/o-ukp.pdf, 21.03.2005)
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
30/251
10
Krsal alanlarda yaayan insanlara sosyal hizmetlerin gtrlebilmesi ve
buralardaki ekonomik faaliyetlerin dzenli birekilde srdrlebilmesi asndan son
derece nemli olan ulam bakmndan, Trkiyede ok byk bir sorun olduu
sylenememektedir. Hlihazrda yolu olmayan ky bulunmamakta; ky ve bals
dhil olmak zere toplam 78.625 yerleim biriminde 291.585 km.lik ky yolu
bulunmaktadr. Bu yollarn 1 Ocak 2004 tarihi itibariyle yzde 31i asfalt, yzde
44 stabilize kaplamal, yzde 18i tesviyeli, yzde 6s mutasavver ve yzde 1i ise
beton yollardan olumaktadr.16
Krsal alanlarda bulunan yerleim yerlerinin yzde 87sinde yeterli ve
salkl ime suyu bulunmakta olup, bu yerleimlerin yzde 55i ebekeli, yzde
32si ise emeli ime suyuna sahiptir.17
Trkiye eitim sitemi ierisinde 20042005 retim yl itibariyle ilk ve
ortaretim kademesinde 42.418 adet okulda 566.639 retmen rgn ve yaygn
retim kademelerinde yer almaktadr. Krsal alanda eitim genellikle ilkretim
kademesinde gerekletirilmekte olup, ortaretimin yaklak yzde 93 kentsel
alanda gerekletirilmektedir.18
Salk alannda da krsal kesimde corafi artlar ve ekonomik geri kalmlk
belirgin biimde ortaya kmaktadr. 2005 yl verilerine gre Trkiyede 1.217si
yatakl, 6.566s yataksz olmak zere toplam 7.783 salk kuruluu bulunmakta,
krsal kesimde salk ocaklar aracl ile vatandalara salk hizmeti verilmeye
allmakta, byk mdahaleler ise ancak il ve ile merkezlerinde
yaplabilmektedir.19
Trkiyede krsal kesimin en nemli sorunlarndan birisi de, plansz ve
dank bir yerleim yapsdr. Yerleim yerlerinin ancak yzde 1i planl olup, krsal
imar dzeni, krsal alan planlamas konularnda hazrlanan mevzuat
16 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, y.a.g.e., s. 1017 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 1318
http://sgb.meb.gov.tr/daireler/istatistik/download/2004_2005.zip, (Eriim: 22.03.2006)19 http://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/geribildirim2005/Tablo1.htm, (Eriim: 22.03.2006)
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
31/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
32/251
12
Tablo-2. 2003 Ylnda Trkiyede Tarmsal stihdamn Toplam stihdamindeki Pay (15-65 Ya, 1000 Kii)
Toplam stihdam
Tarmsal stihdam (Tarm,
Ormanclk, Avclk veBalklk)
Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam
Tarmsal
stihdamnToplam
stihdamdakiPay (%)
15.256 5.892 21.147 3.718 3.447 7.165 33,88
Kaynak: TKB Tarmsal Yapda Deime ve Gelimeler Komisyonu, II. Tarm urasTarmsal Yapda Deime ve Gelimeler Komisyonu alma Belgesi, s. 11 (Eriim:http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/PDFLER/II.Komisyon.pdf, 05.01.2005)
Krsal nfusun ykseklii, tarmn GSMH iindeki pay, toplam istihdam
iinde tarmsal istihdamn oran ve tarmda kii bana den gelir
deerlendirildiinde, Trkiye krsalnda olduka nemli ve zm bekleyen sorunlar
olduu grlmektedir.
2001 Yl Genel Tarm Saym sonularna gre Trkiyede nfusu 5.000den
az olan ile, belde, ky ve ballarnda 3.076.650 adet tarmsal iletme bulunmakta
olup, buralarda toplam 184.348.232 dekar arazi tespit edilmitir. Ortalama iletme
bykl 61 dekar olup; Tablo-3de de grld gibi toplam iletme saysnn
yzde 30,91i 2049 dekar arazisi olan iletmeler grubunda yer almaktadr. Toplam
arazilerin ise ancak yzde 23,81i 100199 dekar arasnda arazisi bulunan iletmeler
grubunun tasarrufundadr.23
Yine 2001 Yl Genel Tarm Saym sonularna gre tarmsal iletmelerin
yzde 67,43nde hem bitkisel, hem de hayvansal retim birlikte yaplmakta, yzde
30,21inde yalnz bitkisel, yzde 2,36snda ise yalnz hayvansal retim
yaplmaktadr. Hem bitkisel, hem de hayvansal retim yapan iletmeler toplam
23
DE, 2001 Genel Tarm Saym Tarmsal letmeler (Hanehalk), Ankara, DE Matbaas, Kasm2004, s. 29-37
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
33/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
34/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
35/251
15
ve ortalama parsel genilii ise 14,96 dekardr.27 Tablo-5de 2001 yl itibariyle
arazilerin parallk durumlar grlmektedir. letmelerin kk ve paral olular,
teknoloji, bilgi, sermaye kullanmn olumsuz etkilemekte, iletme maliyetlerini
ykseltmekte ve verimliliin dmesine neden olmaktadr.
Tablo-5. Trkiyede Tarmsal letmelerin Arazi Parallk Durumlar (2001)
LETMELERDEARAZ PARA
SAYISI
LETME SAYISI % TOPLAM PARASAYISI (1000)
%
1 588.766 19,48 588.766 4,782 634.141 20,98 1.268.285 10,29
3 485.352 16,06 1.456.054 11,824-5 615.316 20,36 2.722.080 22,096-9 484.520 16,03 3.449.713 27,99
10-15 170.947 5,66 1.973.418 16,0116 ve zeri 43.088 1,43 865.094 7,02
Kaynak: DE, 2001 Genel Tarm Saym Tarmsal letmeler (Hanehalk), Ankara, DEMatbaas, Kasm 2004, s. 208-209
2001 Yl Genel Tarm Saym sonularna gre Trkiyede 11.147.438
bykba (besicilik dhil), 27.551.003 kkba (besicilik dhil) hayvan olduutespit edilmitir. Tablo-6da da grld gibi bykba hayvan olan (besicilik
hari) tarmsal iletmelerin, bykba hayvan saylarna gre iletme gruplarna
bakldnda, toplam iletmelerin yzde 59,71i 14 adet hayvan grubunda, hayvan
saysnn ise yzde 28,91 oran ile 59 adet hayvan grubunda younlat
grlmektedir. Kkba hayvan olan (besicilik hari) tarmsal iletmelerin,
kkba hayvan saylarna gre iletme gruplarna bakldnda, toplam iletmelerin
yzde 29,28i 2049 adet hayvan grubunda, hayvan saysnn ise yzde 41,71 oran
ile 50149 adet hayvan grubunda younlat grlmektedir.28
27
DE, y.a.g.e., s. 7928 DE, y.a.g.e., s. 329
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
36/251
16
Tablo6. Bykba ve Kkba Hayvan Olan letmelerin letmeByklklerine Gre letme ve Hayvan Says (Besicilik Hari)
letme
Bykl(Ba)
K.Ba HayvanSays
letmeSays
B.Ba HayvanSays
letmeSays
TOPLAM 24.796.015 530.151 9.974.685 1.746.927
14 180.424 64.744 2.763.708 1.043.022
59 394.431 58.400 2.884.064 447.078
1019 1.185.628 88.192 2.509.716 196.193
2049 4.832.232 155.231 1.463.583 55.598
50149 10.342.914 130.048 319.650 4.936
150299 5.206.186 27.250 16.349 76
300den ok 2.654.200 6.286 17.615 24Kaynak: DE, 2001 Genel Tarm Saym Tarmsal letmeler (Hanehalk), Ankara, DEMatbaas, Kasm 2004, s. 342-349
Trkiyede esas ii tarmsal faaliyet olan fertlerin iletme bana ortalama
says 2,65 kii olarak tespit edilmitir. Bu fertlerin yzde 44,21i 12 yandan byk
kadn, yzde 52,91i 12 yandan byk erkek ve yzde 2,88i ise 912 ya aras
ocuklardan olumaktadr. Tarmsal iletmelerde esas ii tarmsal faaliyet olup, ikinci
ii olmayan fertlerin oran yzde 86,32, ikinci ii olan fertlerin oran ise yzde
6,83tr. Bu fertlerin yzde 64,49unun cretsiz aile iisi, yzde 34,10unun kendi
hesabna, yzde 0,71inin iveren, yzde 0,65inin yevmiyeli ve yzde 0,05inin ise
cretli olarak alt belirlenmitir.29
Trkiyede krsal alanlarda yaayan insanlarn en nemli ekonomik
faaliyetini oluturan tarm sektrnn, ok nemli ve ksa srede zm zorunlu
problemleri bulunmaktadr. Bu problemlerin en nemlileri arasnda iletme bana
den tarm arazisinin kkl ve ok paral oluu, miras hukukunda bu
paralanmann engellenmesine ynelik etkili nlemlerin alnmam olmas nedeniyle
bu durumun her geen gn daha da ktlemesi, buna bal olarak iletmelerin
ekonomik retim iin yeterli bykle ulaamamalar, ayrca yine ayn sebeple
iletme saysnn fazlal, tarm arazilerinin baka amalarla kullanlmasnn yaygn
29 DE, y.a.g.e., s. 536
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
37/251
17
oluu, iftilerin rgtlenme durumlarnn ve eitimlerinin yetersiz oluu,
iletmelerin retim planlamalarnn bulunmamas saylabilir. Bunlara ilave olarak
mekanizasyonun gereken dzeyde geliememi olmas, iletmelerin yeterli sermaye
birikimini salayamamalar, hayvan sal, bakm ve beslenmesi konularnda
hatalar bulunmas, retim ve pazarlama organizasyonlarnn yeterince kurulamam
olmas, tarmsal yaym ve eitim hizmetlerinin etkin olarak yaplamamas, girdi
temininde glklerin alamamas, doal kaynaklarn ve su havzalarnn hzla
kirlenmesi ve btn bunlara bal olarak da retim ve verim dzeylerinin dk
olmas da saylabilmektedir. letme leinin kkl yannda, iletmelerin sahip
olduklar
hayvanlar
n genetik olarak dk kapasitede ve say
olarak az olmas
dadier bir nemli sorundur. Trkiyede bykba hayvanclk iletmelerinin yzde
71,9unda 5 ban altnda, kkba hayvanclk iletmelerinin ise yzde 31,6snda
20 ban altnda hayvan bulunmaktadr.30
1.2.2.Trkiyenin Krsal Kalknma PolitikalarTrkiyede Cumhuriyetin kurulduu yllarda ekonomik kalknmann
salanabilmesi iin itici g olarak tarm sektr belirlenmi ve krsal alanlarn
kalkndrlmas faaliyetleri balatlmtr. Ancak sistematik bir strateji ortaya
konulamamtr. 1929 dnya ekonomik buhran da krsal alanlarda yaayanlar
dolayl da olsa, olduka olumsuz ynde etkilemitir. Ky Kanununun karlmas ve
daha sonraki srete yaplan Birinci ktisat Kongresi ve Birinci Ky Kongresi ile
krsal kesimin kalkndrlmas iin deiik grler ortaya atlm, bunlara bal
olarak aar vergisinin kaldrlmas, skan Kanununun karlarak topraksz
kyllerin toprak sahibi yaplmasnn amalanmas ve krsal kesimde eitimin
salanabilmesi iin Ky Enstitlerinin kurulmas, nispeten baarl sonular vermi
ve planl dneme kadar krsal kalknma yolunda nemli admlar atlmasn
salamtr.31
30
Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 14-1531 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, y.a.g.e., s. 19-20
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
38/251
18
Planl dneme geilmesi ile birlikte ise, nce krsal alanda yaayan insanlarn
gnll ibirlii ierisinde rgtlenmelerini ve merkezi idare ile ortaklaa
almalarn salayarak krsal kalknmay hedefleyen toplum kalknmas almalar
yrtlmtr. Daha sonraki dnemlerde ise krsal kalknma ok ynl krsal alan
planlamalar ve krsal kalknma projeleri ile salanmaya allmtr.32
Halen Trkiyede ana hatlaryla belirlenmi sistematik bir krsal kalknma
politikas bulunmamaktadr. Bu bakmdan lkenin mevcut durumu ve ncelikleri
dikkate alnarak, AB Krsal Kalknma Politikalarna paralel olarak ileyebilecek bir
krsal kalknma politikasnn oluturulmas gerekmektedir.33
Bu kapsamda Avrupa Birlii ile uyum sreci ierisinde, Birlik ile aday lke
arasndaki ekonomik ve sosyal uyumun salanmasna ynelik olarak tm aday
lkelerin hazrlamak zorunda olduklar ve bu alandaki Birlik mali yardmlar iin
stratejik bir belge olma zelliini tayan n Ulusal Kalknma Plan, Devlet
Planlama Tekilat koordinatrlnde hazrlanmtr. Plann amac, 2004-2006
yllar arasnda Trkiyenin AB ile ekonomik, sosyal ve mekansal boyutlar itibariyle
uyum salamasna ynelik olarak tarmsal verimliliin arttrlmas, giriimciliin
zendirilmesi, rekabet gcnn, insan kaynaklarnn ve istihdam yaratma
kapasitesinin gelitirilmesi, altyap hizmetlerinin iyiletirilmesi, giderek bilgiye
dayal bir ekonomi oluturulmas, evre duyarllnn ykseltilmesi ve blgeler aras
gelimilik farkllklarnn ortadan kaldrlmasdr.34 Bu amalara ulamak iin plann
blgesel gelime ve krsal kalknma ile ilgili hedefleri olarak azgelimi blgelerin
rekabet edebilirliklerinin ykseltilmesi ve geri kalm blgelerde isizliin
azaltlmas, bu amala tarm d gelir kaynaklarnn gelitirilmesi ve tarmsal
retimde verimliliin arttrlmas belirlenmitir. Hedeflere ulalabilmesi iin ise;
KOBlerin desteklenmesi ve glendirilmesi, kk lekli altyap inaatlarnn
32 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, y.a.g.e., s. 2233
http://www.tarim.gov.tr/arayuz/6/icerik.asp?efl=girisulusal_program.htm, (Eriim: 23.07.2004)34 DPT, y.a.g.e., s. 130
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
39/251
19
desteklenmesi, yerel inisiyatiflerin gelitirilmesi ve kurumsal kapasitenin
oluturulmas ngrlmektedir.35
Trkiyede krsal planlamann gerekletirilebilmesi iin gnmze kadarpek ok yasal dzenleme yaplmtr. Bu dzenlemelerden en eskisi 18 Mart 1924
tarihinde karlan 442 sayl Ky Kanunudur. Bu kanun, kylerin kalkndrlmas
iin gelecee ynelik ky yerleim planlarnn yaplmasna katkda bulunmaktadr.
Yine tarmsal kamu ynetiminin gerekletirilebilmesi iin 1924 ylnda
Tarm Bakanl kurulmu, 1928 ylnda Tarm ve Ticaret Bakanlklar birletirilerek,
1931 ylnda tekrar ayr bakanlklar haline dntrlmtr. 1937 ylnda TarmBakanl Grev ve Tekilat Yasas karlmtr.36
Krsal kesimde yaayan topraksz kyllerin toprak sahibi yaplmasn
salamak amacyla 15 Haziran 1945 tarihinde 4753 sayl iftileri Topraklandrma
Kanunu karlmtr. Bu kanunla bir yandan byk toprak sahiplerinin ve ky
aalarnn siyasal gcn krmak, bir yandan da toprak mlkiyetini tarmsal retimi
ve verimlilii artt
racak ekilde yeniden dzenlemek, ayn
zamanda da eitlinedenlerle kullanlmayan arazilerin deerlendirilmesi amacyla karlmtr.37 Daha
nce Maliye Bakanl Milli Emlak Genel Mdrl Toprak Tevzi Komisyonlar
tarafndan yrtlen toprak datm almalar 6 Temmuz 1945 tarih ve 4784 sayl
kanunla Tarm Bakanlna bal olarak kurulan Toprakleri Umum Mdrlne
devredilmitir.
1950 ylnda ise skn leri Umum Mdrl ve Toprak leri Umum
Mdrl 5613 sayl kanunla birletirilerek, Tarm Bakanlna bal Toprak ve
skn leri Genel Mdrl haline getirilmitir. Bu Genel Mdrln grevleri
arasnda yerleim yerinin elverisizlii nedeni ile yerinde kalkndrlmas mmkn
olmayan, yol su elektrik gibi altyap hizmetlerinin pahalya mal olaca tespit edilen
35 http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/o-ukp/tanitim.ppt, (Eriim: 11.06.2004)36 TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, Tarm ve Kyileri Bakanlnn Yeniden Yaplandrlmas,
Haber Blteni, 2004, sa.: 73-74, s. 3037 Grlk, y.a.g.e., s. 14
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
40/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
41/251
21
Tabii Kaynaklar Bakanl DS Genel Mdrlnden Ky me Sulama Dairesi
Bakanl, Bayndrlk Bakanl Karayollar Genel Mdrlnden Kyyollar
Dairesi Bakanl ve Elektrik leri Genel Mdrlnden Ky Elektrifikasyonu
Birimi Kyileri Bakanl bnyesine alnmtr. 1 Temmuz 1965 tarihinde ise 6611
sayl Bakanlk Onay ile Yol Su Elektrik (YSE) Genel Mdrl kurularak, tm
ilemlerin tek bir genel mdrlk tarafndan yrtlmesi salanmtr. YSE Genel
Mdrlnn grevleri arasnda devlet ve il yollar dnda kalan ky yollarn,
kyii yollarn ve kprlerini ina etmek, bu yollarn bakmn ve onarmn yaparak,
devlet ve il yollar ile balantlarn salamak, nfusu 3000 ve daha dk olan
yerleim birimlerine ime suyu gtrerek, evre sal
ile ilgili dzenlemeleriyapmak, yol, su ve elektrik hizmetlerinin envanterini karmak saylabilir.40
1974 ylnda Tarm Bakanlnn ad Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl
olarak deitirilmi, 1981 ylnda Orman Bakanln da bnyesine alarak Tarm ve
Orman Bakanlna dntrlmtr. 1983 ylnda Kyileri ve Kooperatifler
Bakanlnn da katlmas ile ad Tarm Orman ve Kyileri Bakanl olarak
deitirilmi ve 1985 ylnda yasas karlmtr.
Krsal kalknma amacyla karlan bir dier kanun ise, 1983 ylnda kabul
edilen 2924 sayl Orman Kyllerinin Kalknmalarnn Desteklenmesi Hakknda
Kanundur. Bu kanunun amac ise zellikle orman ii ve orman kenar kylerinin
desteklenmesi, bu kylerdeki yapsal sorunlarnn zlmesi, tarm ve hayvanclk
dnda el sanatlar gibi farkl retim dallarnda eitim almalar yaplarak
istihdamn arttrlmas ve bu sayede ormanlarn da korunmasn ve gelitirilmesini
salamaktr.
1984 ylnda 3083 sayl Sulama Alanlarnda Arazi Dzenlemesine Dair
Tarm Reformu Kanunu karlmtr. Bu Kanun ile, topraksz veya az toprakl
kyllerin yeterli iletme bykl salanacak ekilde topraklandrlmas,
topraklarn verimli bir ekilde iletilmesi, tarmda verimliliin ve istihdamn
40 http://www.khgm.gov.tr/kutuphane/yse1.htm, (Eriim: 14.02.2005)
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
42/251
22
arttrlmas, iftilerin desteklenmesi ve eitim seviyelerinin ykseltilmesi, arazilerin
toplulatrlmas, yerleim yerlerinin dzenlenerek, gerektiinde yeni yerleim
yerlerinin almas gibi krsal alanlarn yapsal sorunlarnn zlmesi amalanmtr.
1985 ylnda karlan 3155 sayl Tarm Reformu Genel Mdrlnn
Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun ile ise; bir Tarm Reformu Genel
Mdrlnn kurulmas salanm ve bu sayede 3083 sayl kanunda yer alan
amalara ek olarak topran erozyonla kaybedilmesinin nne geilmesi, tarm
arazilerinin paralanmasnn engellenmesi, tarmda teknoloji kullanmnn arttrlmas
ve yaygnlatrlmas hedeflenmitir.
Ayn yl Tarm Orman ve Kyileri Bakanl ierisinde bir reorganizasyon
gerekletirilmi, Bakanln Ziraat leri, Zirai Mcadele, Hayvancl Gelitirme,
Gda leri, Veterinerleri ve Su rnleri Genel Mdrlkleri kapatlmtr.41
1985 ylnda karlan dier bir kanun da, 3202 sayl Ky Hizmetleri Genel
Mdrlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanundur. Bu kanun ile Tarm
Orman ve Kyileri Bakanl
bnyesindeki eski YSE Genel Mdrl,TOPRAKSU Genel Mdrl ve Toprakskn Genel Mdrl birletirilerek, bu
kurulularn grevlerini stlenecek olan tzel kiilii haiz ve katma bteli bir Ky
Hizmetleri Genel Mdrl kurulmas salanmtr. Bu kanun ile Ky Hizmetleri
Genel Mdrlnn asli grevleri ise; krsal alandaki devlet ve il yollar dnda
kalan tm yol, altyap ve styap hizmetlerinin, ayrca aratrma ve proje
hizmetlerinin yaplmasn, bakmn ve onarmn salamak; tarm desteklemek,
tarm alanlarnn ve su kaynaklarnn korunmasn ve gelitirilmesini salamak, arazi
toplulatrma faaliyetlerine katlmak, krsal alandaki yaplamalar depreme dayankl
hale getirmek, serbest gmen ilerini yrterek, isknl gmen kabul etmek ve
Hazine arazileri ile ilgili eitli ilemleri yapmak olarak belirlenmitir.42 Ayrca ayn
41
TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, y.a.g.e., s. 3042 http://www.khgm.gov.tr/gorevleri.htm, (Eriim: 14.02.2005)
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
43/251
23
kanunla Orman Genel Mdrlnn grevleri arasnda bulunan orman ii ve
orman yollarn yapma ii de Ky Hizmetler Genel Mdrlne devredilmitir.43
Daha sonralar Babakanla balanan Tarm Orman ve Kyileri Bakanl,1991 ylnda ayr bir Orman Bakanl kurulmas ile yeniden yaplandrlarak, halen
yrrlkte bulunan 7 Austos 1991 tarih ve 441 sayl Tarm ve Kyileri
Bakanlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname
yaymlanmtr.44
2005 ylnda, 13 Ocak 2005 tarih ve 5286 sayl Ky Hizmetleri Genel
Mdrlnn Kaldrlmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas HakkndaKanun ile Ky Hizmetleri Genel Mdrl kapatlarak, grevleri stanbul ve
Kocaeli llerinde Bykehir Belediyelerine, dier illerde ise l zel darelerine
devredilmitir.
Trkiyede krsal kalknma amacyla karlan bu kanunlara ek olarak, baz
yerel ynetimlerin gerekletirdikleri projelere zel mevzuatlar da bulunmaktadr.
Ayr
ca 3194 say
l
mar Kanunu uyar
nca
kar
lan Belediye ve Mcavir AlanSnrlar inde ve Dnda Plan Bulunmayan Alanlara Uygulanacak mar
Ynetmelii kapsamnda Bayndrlk ve skn Bakanl; krsal alanlarda, belediye
ve ky snrlar iinde ve dnda plan bulunmayan yerleim yerlerinden ve bu
yerleim yerlerinin dnda kalan alanlardaki imar uygulamalarndan sorumlu
bulunmaktadr. 45
Ancak, karlan tm kanunlar ve yaplan evre Dzeni Planlar, bu planlarn
ortaya karlmas ve uygulanmasnda yetki karmaasnn nne geilememesi,
planlama erevesinin eksiklii ve sektrel bulgularla karar verme zorunluluu bu
planlarn uygulanmasnda baarszlkla karlalmasna neden olmaktadr.46
43 http://www.khgm.gov.tr/kutuphane/khgmtarihce1.htm, (Eriim: 14.02.2005)44 TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, y.a.g.e., s. 3045
Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 2946 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 27
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
44/251
24
1.2.3. Trkiyede Krsal Kalknma Politikalarnn Uygulayclar
Trkiyede krsal alanlarn kalkndrlmas ve krdan kente gn
nlenebilmesi amacyla pek ok politika oluturulmu ve proje gerekletirilmitir.Bu projelerin bir ksm merkezi idare tarafndan yrtlm, bir ksm ise zel
idareler ve yerel ynetimler tarafndan uygulanmaya allmtr. Bu arada baz sivil
toplum kurulular da blgesel lekli projeler gelitirerek, uygulamlardr.
Bu kurulularn banda Bakanlar Kurulu, Yksek Planlama Kurulu, Para
Kredi ve Koordinasyon Kurulu, Sanayi ve Ticaret Bakanl, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl, Tarm ve Kyileri Bakanl, evre ve Orman Bakanl,Bayndrlk ve skn Bakanl, Hazine Mstearl, Devlet Planlama Tekilat
Mstearl, D Ticaret Mstearl, Merkez Bankas, ller Bankas, T.C. Ziraat
Bankas, Sosyal Yardmlama ve Dayanma Fonu, Devlet Su leri Genel
Mdrl, kapatlan Ky Hizmetleri Genel Mdrl, Tarm Reformu Genel
Mdrl, l zel dareleri, Belediyeler, Kylere Hizmet Gtrme Birlikleri,
Kooperatifler, Vakflar, Ziraat Odalar ve eitli sivil toplum rgtleri gelmektedir.
Krsal alanlarla ilgili bu kadar ok kuruluun grevli ve yetkili oluu, her biri farkl
konularda faaliyet gsterse de bir ynetim karmaasna neden olmaktadr.
zleyen blmde Trkiyede krsal kalknma politikalarna dorudan veya
dolayl olarak katlan kamu kurulular, yerel ynetimler ve sivil toplum rgtleri
ksaca incelenmitir.
1.2.3.1.Kamu KurulularTrkiyede krsal kalknma politikalarnn oluturulmas ve uygulanmasnda
en nemli grevi kamu kurulular stlenmektedir. Bunlardan bir ksm stelendikleri
grevler gerei tara tekilat oluturmazken, devlete bal olarak alan birok
kamu kuruluu ise krsal alana hizmet gtrebilmek iin tara tekilat oluturmutur.
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
45/251
25
1.2.3.1.1.Tarm ve Kyileri BakanlKrsal alana hizmet gtren kurulularn banda Tarm ve Kyileri
Bakanl ve bu bakanla bal olarak grev yapan Tarm Reformu GenelMdrl gelmektedir. Tarm politikalarnn belirlenmesi ve uygulanmasna katk
salayan Bakanlk, tarmsal yatrmlara destek vermekte, tarm koruma ve
gelitirmeye ynelik neriler gelitirmekte, aratrma, yaym, kk lekli
sulamalar ve krsal kalknma uygulamalar konularnda faaliyetlerde bulunmaktadr.
Bakanlk bu almalarn gerekletirirken merkez tekilat yannda, tara tekilat
ile de hizmet vermektedir.
Bakanlk merkez tekilat ana hizmet birimleri, danma ve denetim birimleri,
yardmc hizmet birimleri, ilgili birimler ve bal birimlerden olumaktadr.47
Ana hizmet birimleri, Tarmsal retim ve Gelitirme Genel Mdrl
(TGEM), Koruma ve Kontrol Genel Mdrl (KKGM), Tekilatlanma ve
Destekleme Genel Mdrl (TEDGEM), Tarmsal Aratrmalar Genel Mdrl
(TAGEM) ve D
likiler ve Avrupa Topluluu Koordinasyon Dairesi Bakanl
(DATK)dr.
Danma ve denetim birimleri, Tefti Kurulu Bakanl, Strateji Gelitirme
Bakanl, Hukuk Mavirlii, Bakanlk Mavirleri ve Basn ve Halkla likiler
Mavirliidir.
Yardmc Hizmet Birimleri, Personel Genel Mdrl, dari ve Mali ler
Dairesi Bakanl, Yayn Dairesi Bakanl, Savunma Sekreterlii ve zel Kalem
Mdrldr.
lgili birimler Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Mdrl, Tarm
letmeleri Genel Mdrl (TGEM) ve ay letmeleri Genel Mdrl
(AYKUR)dr.
47 DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 16
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
46/251
26
Bakanla bal kurulular ise, Tarm Reformu Genel Mdrl, Atatrk
Orman iftlii Mdrl ve kapatlan Ky Hizmetleri Genel Mdrlnden
olumaktadr.
Tarm ve Kyileri Bakanl tara tekilat ise, l ve le Mdrlkleri, Ky
Grubu Tarm Merkezleri, Tarmsal Aratrma Enstits Mdrlkleri, Veteriner
Kontrol ve Aratrma Enstits Mdrlkleri, retme stasyon Mdrlkleri, Su
rnleri retim ve Gelitirme Merkezi Mdrl, Tarmsal Ekonomi Aratrma
Enstits Mdrl, Tarm Alet ve Makineleri Test Merkezi Mdrl, Ders Ara
ve Gereleri Makine Eitim Merkezi Mdrl, Zirai retim letmesi ve Personel
Eitim Merkezi Mdrl, Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Mdrl,
Tohum Sertifikasyon Test Mdrl, Zirai Karantina Mdrlkleri, l Kontrol
Laboratuar Mdrlkleri, Tahaffuzhane ve Gmrk Veteriner Mdrlkleri, Hayvan
Pazar ve Park Kurumu Mdrlkleri ve El Sanatlar Eitim Merkezi
Mdrlklerinden olumaktadr.
Ayrca il ve ilelerde l ve le Genel dare Kurullar, yerel konulardaki
uygulamalar yrtmekte ve kararlar almakta, Bakanlk l ve le Mdrleri ise bu
kurullarda Bakanlk ve mahalli idareler arasndaki koordinasyonu salamaktadrlar.
Tarm ve Kyileri Bakanl tarada gerektii durumlarda ayr birimler halinde de
tekilatlanabilmektedir.
1.2.3.1.2.Enerji ve Tabii Kaynaklar BakanlEnerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ve bu Bakanla bal Devlet Su leri
Genel Mdrl, su kaynaklarnn gelitirilmesi, sosyal ve ekonomik kalknma
politikasna ve kamu yararna ynelik yer alt ve yerst sularn deerlendirilmesini
ve korunmasn amalamaktadr. DS bu amalarla 6200 sayl yasa hkmleri gerei
sulama, takn, koruma, bataklklarn slah, enerji, ime ve kullanma suyu tesisleri
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
47/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
48/251
28
1.2.3.1.6.Dier KurulularBakanlar Kurulu krsal kesimle ilgili olarak, tarmsal rnlerden
desteklemeye tabi olacaklarn seimi, fiyatlarn saptanmas, tarm iin gerekli
finansmann salanmas ve kredi borlarnn ertelenmesi gibi kararlar alarak sreci
ynlendirmektedir.
Yksek Planlama Kurulu da ayn ekilde desteklenecek rnlerin
belirlenmesi ve fiyatlarn saptanmas, hayvancl desteklemeye ynelik nlemlerin
Bakanlar Kuruluna nerilmesi, Tarm Sat Kooperatiflerine destekleme alm
yetkisi verilmesi gibi grevler stlenmektedir.
Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu, para ve krediler konusunda neriler
gelitirmekte, girdi ve kredi sbvansiyonlarn kararlatrmakta, ihracat tevik
primlerini belirlemekte ve Bakanlar Kuruluna sunmaktadr.
Sanayi ve Ticaret Bakanl Tarm Sat Kooperatiflerinin kimi ilevlerinin
dzenlenmesi ve TFA faaliyetlerini yrtmektedir.
Hazine ve D Ticaret Mstearlklar, tarm sektrne ynelik yardmlar ve
tarm rnleri i ve d ticaretini dzenlemektedirler.
Bunun yannda T.C. Ziraat Bankas ise, tarmsal mdahale alm yapan
KTlere Destekleme Fiyat stikrar Fonu (DFF) kaynaklarn kullandrmakta ve
iftilere tarmsal amal iletme ve yatrm kredileri vermektedir. ller Bankas ise,
zellikle yerel ynetimlerin imar planlar
ve altyap
yat
r
mlar
iin finansmansalamakla grevlidir.
Bunlarn dnda ileride Trkiye iin mdahale ve deme kuruluu olarak
grev yapmas muhtemel kurulular arasnda olan Ttn ve Ttn Mamullerini ve
Alkoll kiler Piyasasn Dzenleme Kurulu, eker Kurulu, Tarm Sat
Kooperatifleri Birliklerini Yeniden Yaplandrma Kurulu gibi kurullar ile TMO,
Trkiye eker Fabrikalar A.., TEKEL ve AYKUR gibi tarmsal kamu iktisadi
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
49/251
29
teekklleri ulusal gelirin paylamn etkilemekte, bylece krsal kalknma
politikalarna dolayl olarak da olsa katlmaktadrlar.49
1.2.3.2. Yerel Ynetimler
Trkiyede kamu kurulularn dnda, il ve ile genel idare kurullar, ky
muhtarlklar ve belediye bakanlklar gibi yerel ynetimler de sahip olduklar zel
grevler ve yetkiler ile krsal kalknma almalarna katlmaktadrlar.
1.2.3.2.1.l ve le Genel dareleri
l Genel dareleri, merkezi hkmetin yetki ve sorumluluklarna sahip olan,devleti temsilen valinin bakanln yrtt, karar alma organlar il genel meclisi
ve il daimi encmenlii olan bir yerel rgtlenmedir.50 Bu ekilde vali hem merkezi
idareyi, hem de yerel idareleri temsil etmektedir.51 Ayrca illerde valiye bal olarak
alan ve ilin her trl planlama faaliyetini ve sekreteryay gerekletiren l
Koordinasyon Kurullar ve l Koordinasyon ve Planlama Mdrlkleri
bulunmaktadr.
le Genel dareleri ise l daresi Kanunu ile dzenlenmitir. le Genel
dareleri kaymakamlarn sorumluluunda faaliyet gstermektedirler. eitli
bakanlklarn ile tekilatlar bu Kanun hkmleri gereince kurulmutur.52 Krsal
kalknma uygulamalarnda en tabanda bulunan uygulayclar olan le Genel
dareleri, ilede bulunan eitli kamu kurum ve kurulularnn ve bazen de tzel
kiilii haiz kamu hizmeti veren kurulularnn temsilcilerinden olumaktadr.
1.2.3.2.2.Belediyeler ve Ky Muhtarlklar Nfusu 5000den fazla olan yerler ile, il ve ile merkezlerinde belediyeler
kurulmaktadr. Belediyelerin karar organlar belediye meclisi ve belediye
encmenidir. Belediye bakanlar ise buralarda alnan kararlarn uygulanmasndan
49 TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, y.a.g.e., s. 3150 http://www.turkab.net/up/abup4087.htm, (Eriim: 12.05.2004)51
DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 2152 DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 23
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
50/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
51/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
52/251
32
Yasasnn karlmas ile balamtr. 1967 ylnda krsal alanlardaki kaynaklara
ilerlik kazandrmak amacyla Ky Kalknma Kooperatifleri modeli uygulanmaya
balanmtr. Ayn yl bu model kapsamnda yer alan projelerin desteklenmesi
amacyla Tarmsal Devlet Yardm Ynetmelii hazrlanm ve yrrle girmitir.
1969 tarihinde yrrle giren Kooperatifler Kanunu ile, krsal alanlarda kurulan ve
devlete desteklenen tarmsal amal kooperatiflerde hzl bir art gereklemitir.
1988 ylnda Kooperatifler Kanununda yaplan deiiklikle kooperatiflerin gnn
koullarna uygun duruma getirilmeleri amalanmtr. Ayrca ok amal kurulan
birlik ve merkez birliklerinin daha gl bir yapya kavuturulmalar amacyla konu
baz
nda dikey tekilatlanmaya olanak tan
nm
t
r.
Tm bunlara karn gnmzde drt farkl yasa altnda alan
kooperatiflerin nicelik olarak ulatklar bykle karn, ada bir geliim
dzeyini yakaladklar sylenemez.55 Trkiyede kooperatifilik her ne kadar nemli
saylabilecek gelimeler gstermi olsa da, Avrupa Birlii lkelerindeki
kooperatifilie oranla yeterli etkinlie kavuturulamamtr. Bunun temel nedenleri
arasnda kooperatiflerin karlatklar finansman yetersizlikleri, bu konudaki
mevzuatlarn karklklar iermesi, kurulu ncesinde yeterli denetimlerin
yaplmamasna bal olarak gelime olana bulunmayan kooperatiflerin kurulmas,
kurulutan sonra zdenetim ve denetimin yeterince yaplamamas, toplumda
kooperatifilik konusunda yeterli eitim ve bilgi birikiminin bulunmamas,
kooperatiflerin ynetim sorunlarn zememeleri ve st rgtlenmelerini yeterince
gerekletirememi olmalar saylabilmektedir.56 Ancak her ne kadar kooperatifler
nemli sorunlarla kar karya kalsalar da, ortaklarnn rnlerin pazarlanmasndaki
etkinlikleri, gerektiinde bu rnlerin farkl amalarla deerlendirilmesine yardmc
olmalar, pazarlama kanalnda araclara giden kazancn dorudan reticilere
kazandrlmasna yardmc olmalar, piyasadaki fiyat dalgalanmalarna kar engel
oluturmalar ve rnlerin en iyi fiyata satlmalarn salamalar gibi hizmetleri
gerekletirdikleri iin de vazgeilmez bir retici organizasyonu olmaktadrlar.
55
TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, y.a.g.e., s. 3156 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 18-20
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
53/251
33
Trkiye 1982 Anayasasnn 171. maddesine gre ekillenen ve zel
mlkiyet anlay ile gelien kooperatifilik, bir taraftan yelerinin katklarn
birletirerek lke kalknmas iin bir araya getirmekte, dier taraftan ulusal gelirin
arttrlmas ve kiiler arasnda adil datlmasna, bylelikle de krsal kalknmaya
yardmc olmaktadr. Trkiyede lke ekonomisine katma deer oluturarak,
istihdam ve dviz salayarak katkda bulunan 86.828 kooperatifin yaklak 8,7
milyon orta bulunmaktadr. Buna gre lke nfusunun yaklak yzde 13
kooperatif ortadr.57 Tarmsal amal kooperatif says ise 10.095 olup, ortak says
5 milyona yaklamtr.58
Trkiyede en yaygn olan kooperatif eitleri; tarmsal kalknma, tarm
kredi, tarm sat, ttn tarm sat, pancar ekicileri, sulama, su rnleri, esnaf
kefalet, konut yap ve motorlu tayclar kooperatifleridir. Kooperatif trleri
ierisinde en yaygn olan 61.704 kooperatif ve yaklak 2,4 milyon ortak says ile
yap kooperatifleridir. Tarmsal amal kooperatifler ise, tm kooperatiflerin yaklak
yzde 10unu ve toplam kooperatif ye saysnn da yzde 57sini
oluturmaktadrlar. Yine, tarmsal amal kooperatifler ierisinde en yaygn ve en
fazla yeye sahip olan kooperatif tr yzde 50 oran ile tarmsal kalknma
kooperatifleridir. Bunu kooperatif says bakmndan toplam tarmsal kooperatiflerin
yzde 22sini ve 1,5 milyon orta ile ye says bakmndan toplam tarmsal
kooperatif ortaklarnn yzde 30unu oluturan, ayrca lke genelinde rgtlenmi
olan tarm kredi kooperatifleri takip etmektedir. Daha sonra ise srasyla sulama
kooperatifleri, su rnleri kooperatifleri, tarm sat kooperatifleri ve pancar
kooperatifleri gelmektedir.59
57 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 1758
TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, y.a.g.e., s. 3159 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 17
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
54/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
55/251
35
Tablo-8de Trkiyedeki tarmsal amal kooperatifler ve ye saylar
verilmitir. Trkiyede polikltr tarm yaplyor olmas ve bu tarm gerekletiren
iletmelerin farkl zelliklerde ve byklklerde olmalar, gereksinimlerinin de ok
farkl olmas sonucunu dourmaktadr. Bu nedenle Trkiyede kurulan tarmsal
kalknma kooperatifleri ok eitli konularda faaliyet gstermektedir.60 1988 ylnda
karlan 1163 sayl Kooperatifler Yasas ve bunu deitiren 3476 sayl Kanun
uyarnca faaliyet gsteren tarmsal kalknma kooperatiflerinin kurulu almalar,
kooperatifin kurulaca blgenin sosyal ve ekonomik yaps, tarm potansiyeli,
altyap durumu ve kurucularn bilin dzeyleri gibi kstaslar dikkate alnarak Tarm
ve Kyileri Bakanl
l Mdrlkleri taraf
ndan yap
lmaktad
r. K
rsal kesimdeyaayan insanlarn hayat standartlarn ve gelir dzeylerini ykseltmek iin kurulan
tarmsal kalknma kooperatifleri son yllarda Krsal Alana Sosyal Destek Projesi
uygulamalarnda kullanlmtr. Tarmsal kalknma kooperatifleri birleerek Ky
Kalknma ve Dier Amal Kooperatifler Merkez Birliini kurmulardr.
Sulama kooperatifleri ve sulama birlikleri, Trkiyedeki yeralt ve yerst su
kaynaklarndan organize olarak faydalanmak isteyen reticiler tarafndan
kurulmulardr. Trkiyede sulama alan olarak 27 blge bulunmasna karn, ancak
9 blgede sulama kooperatifi kurulabilmitir.61 Devlet kurumlar tarafndan ina
edilen sulama tesisleri, Tarm ve Kyileri Bakanl denetiminde kurulan sulama
kooperatiflerine ve birliklerine devredilerek, iletilmesi salanmaktadr.62
Su rnleri kooperatifleri, ortaklarnn gereksinimlerini karlamak,
pazarlama yaplarn kurmak, ileme ve deerlendirme tesisleri oluturmak, kredi
konusunda kefalet etmek, ortaklarnn faaliyetlerini dzenlemek ve su rnlerini
korumak amacyla kurulmu olup; deniz ve akarsu kaynaklar bakmndan son derece
gelimi bir potansiyele sahip olan blgelerde yaygn olarak kurulmutur.
60 DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 3961
TKB Tarmsal rgtler ve rgtlenme Komisyonu, y.a.g.e., s. 762 http://www.tarim.gov.tr/arayuz/6/icerik.asp?efl=tarim_sektor/index.htm
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
56/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
57/251
37
Bu rgtlenmeler ayn zamanda Avrupa Holstein Yetitiricileri Konfederasyonu ve
Uluslararas Hayvan Kayt Komitesi (ICAR) yesidir.
1.2.3.3.2. Ziraat Odalar
Ziraat Odalar; tarm sektrnn iftilerin karlar dorultusunda
ekillenmesini salamak ve bu konuda devletin plan ve programlarnn
gereklemesine yardmc olmak, iftilerin ortak gereksinimlerini karlamak,
tarmsal faaliyetleri kolaylatrmak, ifti kayt ve ktklerini tutmak, tarmsal
retimde reticilere girdi temininde yardmc olmak ve sosyal amal almalara
katlmak amacyla 1957 ylnda karlan ve 1963 ylnda uygulamaya geen 6964sayl kanunla kurulan, tzel kiilie sahip kamu kurumu niteliinde olan iftilerin
meslek kurululardr. Merkezi Ankarada bulunan Ziraat Odalar Birlii, il ve ile
merkezlerindeki 604 ziraat odas ile grev ve sorumluluklar dhilinde faaliyet
gstermektedir.64 Ziraat Odalar ve Ziraat Odalar Birlii, Avrupa Birlii ile
mzakere srecinde ve daha sonrasnda tarm politikalarnn belirlenmesinde ve
uygulanmasnda daha da nemli grevler stleneceklerdir.65
Krsal kalknma almalarnda ok nemli grevler stlenebilecek olan
Ziraat Odalar, kurulu kanunundaki eksikliklerin giderilmemi olmas nedeni ile
gnmzde istenilen etkinlii gsterememekte ve gerektii gibi hizmet
verememektedir.66
1.2.3.3.3. Mahalli dare Birlikleri
Krsal alanda faaliyet gsteren nemli bir rgtlenme eidi de mahalli idare
birlikleridir. Mahalli idare birlikleri, hizmetlerinin daha iyi yrtlebilmesi amacyla
kendi aralarnda birlikler de kurabilmektedir. Mahalli idare birlikleri genel olarak
5442 sayl l daresi Kanunu, 1580 sayl Belediyeler Kanunu ve 442 sayl Ky
64 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 2065 TKB Tarmsal rgtler ve rgtlenme Komisyonu, II. Tarm uras Tarmsal rgtler vergtlenme Komisyonu alma Belgesi, s. 11 (Eriim:
http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/PDFLER/X.Komisyon.pdf, 05.01.2005)66 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 20
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
58/251
38
Kanunu uyarnca ve ileri Bakanlnn hazrlad tip birlik tzne gre
kurulmaktadr.67
Mahalli idare birlikleri ierisinde yer alan Kylere Hizmet Gtrme
Birlikleri, grev alanlarna giren kylerde ve ilelerde sosyal, eitimsel, kltrel ve
sna tesisler kurmak, gerektiinde ayn amala kurulmu sna iletmelerle ibirlii
yapmak, yol, su, elektrik, kanalizasyon, okul, cami, salk tesisi vb. altyap
hizmetlerini gerekletirmek amac ile faaliyet gstermektedirler. Kylere Hizmet
Gtrme Birlikleri, kurulduklar ilenin kaymakamnn bakanln stlendii, ky
muhtarlar ve ilgili kamu kurumu yetkililerinden oluan Birlik Meclisi tarafndan
ynetilirler. Gnmzde Trkiyenin eitli yrelerinde toplam 784 adet Birlik grev
yapmaktadr.68
Mahalli idare birlikleri ierisinde yer alan bir dier rgtlenme biimi ise
sulama birlikleridir. DS yapm olduu sulama tesislerini ya kendisi iletmekte,
veya yasann hkmleri uyarnca iletmeyi gerek ya da tzel kiiliklere
devretmektedir. Bu kapsamda sulama birlikleri de DSden bu tesislerin iletme
hakkn almakta ve yrtmektedirler. Sulama hizmetlerinin birden fazla ky veya
beldeye girmesi durumunda tesisin iletilmesi, bakm ve onarmnn yaplmas
amacyla kurulmaktadrlar. Birliklerin ynetimi birlik meclisi, birlik bakan ve birlik
encmenince gerekletirilmektedir.
Mahalli idare birlikleri ierisinde yaygn olarak faaliyet gsteren Kylere
Hizmet Gtrme Birlikleri ve Sulama Birlikleri dnda ime suyu birlikleri, belediye
birlikleri, sr yetitiricileri birlikleri, arclk birlikleri, evre koruma, imar ve
altyap hizmet birlikleri, sosyal yardmlama ve dayanma vakflar gibi eitli
amalarla kurulan pek ok dernek, birlik ve vakf da bulunmaktadr.69
67 DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 3168
Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 2169 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 22
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
59/251
39
1.2.3.3.4. Dernekler
Dernekler 2908 sayl kanuna gre kurulmakta ve faaliyet gstermektedirler.
Krsal alanda iki ayr tipte dernek bulunmaktadr. Bunlardan ilki belirli bir iletmebyklne sahip iftilerin mesleki yararn korumak amacyla kurduklar
birliklerdir. kincisi ise deiik isimler altnda kurulan, kyn ve kyde yaayanlarn
altyap ve sosyal ihtiyalarna cevap vermek iin kurulan ky yaatma, koruma ve
gzelletirme dernekleridir.70 Krsal kalknma sreci ierisinde her iki dernek tipi de
nemli grevler stlenebilmektedir.
1.2.3.3.5. Dier Kurulular
Krsal kesimde iftilerin tekilatlanmasna ynelik bir dzenleme de, 1941
ylnda yrrle giren 4081 sayl ifti Mallarnn Korunmas Hakknda Kanun ile
yaplmtr. Bu kanun uyarnca ky ve ehir dndaki belediye snrlar iinde veya
dnda bulunan ifti mallar ifti Mallarn Koruma Tekilat araclyla
korunmaktadr.71
2821 sayl Sendikalar Kanunu uyarnca kurulan sendikalarn bir ksm da
tarm, ormanclk, avclk ve balklk konularnda faaliyet gstermektedir.
Trkiyede her ne kadar tarm kesiminde alanlarn ok byk bir ksm cretsiz
aile alan olsa da, kk bir ksm bu sendikalara ye olmaktadr. zellikle byk
tarmsal iletmelerde ve devlet retme istasyonlar, tarmsal aratrma kurulular gibi
yerlerde alan iilerin sendikal olduklar grlmektedir. Sendikalar da krsal
kalknma almalarna snrl da olsa, kendi almalar ierisinde katkda
bulunmaktadrlar.
Krsal kesimde irketler ok snrl sayda bulunmalarna ve belirli konularda
faaliyet gstermelerine karn, bazen kendi almalarn kolaylatrmak iin
gerekletirdikleri faaliyetler, krsal kalknma almalarna yardmc olabilmektedir.
70
DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 4771 DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 47
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
60/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
61/251
41
Nevehir, Nide, Ordu, Osmaniye, Rize, Samsun, Siirt, Sinop, Sivas, anlurfa,
rnak, Tokat, Trabzon, Tunceli, Van, Yozgat ve Zonguldaktr.73
Gelimi ve kalknmada ncelikli yreler dnda kalan yerler ise normalblgeler olarak nitelendirilmektedir.
Trkiyede genel olarak yaplan tevik ve destekleme uygulamalarnn
yannda, zellikle kamu yatrmlar ve zel sektre verilecek tevikler bakmndan
kalknmada ncelikli yrelere yaplacak yatrmlara ve uygulamalara ayrcalk ve
ncelik verilmektedir. zellikle istihdam yaratacak ve gelir dalmn dzenleyecek
yatrmlara ynelik zel sektr ve kamu yatrmlar arazi verilmesi, yap-ilet-devretmodeli, vergi indirimleri, girdi temini, muafiyetler gibi ok deiik ekillerde
desteklenmektedir.
Sz konusu yatrmlar genel olarak kalknmada ncelikli yrelerin il ve ile
merkezlerinde uygulanmakta olup, ok az ksm krsal kesimde
gerekletirilmektedir. Bu bakmdan krsal alanlarda temel ekonomik faaliyet olan
tar
m sektrne ynelik desteklemeler k
rsal kalk
nma kavram
ierisinde ayr
birnem tamaktadr.
1.2.4.2.iftilere Ynelik Destekleme UygulamalarTrkiyede uzun yllardan beri en yaygn olarak kullanlan ifti destekleme
arac, pazar fiyat desteklemeleri olmutur. Bu yntemle hkmetler, hangi
rnlerde, hangi fiyattan alm yaplacan belirlemekte ve ilgili kuruluu
grevlendirmekte idiler. lk pazar fiyat destei uygulamas 1932 ylnda T.C. Ziraat
Bankas araclyla buday alm yaplmaseklinde balam, 1938 ylnda Toprak
Mahsulleri Ofisinin kurulmas ile bu grev TMOne devredilmitir. Daha sonraki
dnemlerde TFA, AY-KUR, TEKEL ve eitli kooperatifler devlet destekleme
almlarnda grev almlardr.74
73
http://www.turkab.net/up/abup4087.htm74 TKB Tarmsal Yapda Deime ve Gelimeler Komisyonu, y.a.g.e., s. 53
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
62/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
63/251
43
Tarmda yeniden yaplanma almalar kapsamnda Tarm Reformu
Uygulama Projesi (ARP) hazrlanarak, mevcut destekleme politikalar kaldrlm ve
iftilere dorudan gelir destei uygulanmaya balanmtr.78 Projenin amalar
olarak, mevcut destekleme politikalarnn ortadan kaldrlarak, iftilere dorudan
gelir desteklemesi yaplmas yntemine gemek; reform sreci ierisinde girdi
destei ve sbvansiyonlu kredi desteinin kaldrlarak, KTlerin kltlmesi veya
zelletirilmesinin salanmas; Alternatif rn Projesi ile arz fazlal olan ttn ve
fndk reticilerinin faaliyet alanlarnn, arz a olan rnlere kaydrlmasn
salamak saylabilir.79
Tarm Reformu Uygulama Projesi, tarm sektrnde uygulanmas planlanan
kapsaml reformun ilk ayana destek salanmas iin tasarlanmtr. Projenin
kaynaklar byk oranda transfer niteliinde olup, uygulanacak projeler sonucu tarm
sektrne aktarlacak kaynaklardaki azalmann telafi edilmesi hedeflenmitir.
Projenin uygulanmas iin 12 Temmuz 2001 tarihinde Dnya Bankasndan 600
milyon dolar kredi temin edilmitir.80
Proje drt aamal olup, ilk aamada iftilere daha nce salanan
sbvansiyonlarn, kredi ve fiyat desteklerinin kaldrlmasnn ksa sreli olumsuz
etkilerinin giderilebilmesi amalanmtr. Bu nedenle dorudan gelir destei
demelerinden yararlanacak iftilerin belirlenmesi ve demelerin belirli bir plan
dhilinde yaplmas; bunun iin lke apnda bir ifti kayt sisteminin kurulmas; bu
sistemi desteklemek iin tapu kaytlarnn bilgisayar ortamna aktarlmas
konularnda teknik yardm, eitim, yazlm ve donanm salanmtr.
kinci aamada, iftilerin retim fazlas olan rnlerden, alternatif rnlere
ynelmelerinin salanmas amalanmtr. Bu kapsamda Alternatif rn Projesi
hazrlanarak, yksek sbvansiyon uygulanan fndk ve ttn gibi retim fazlas olan
78 Baki Remzi Suimez, IMF ve Dnya Bankas Anlamalar: Tarm Reformu!, Kreselleme veAvrupa Birlii ile Btnleme Srecinde Trk Tarm Politikalar Sempozyumu-Bildiriler,Gaziantep, G..Basmevi, 2003, s. 15879 Glay Suba, Alternatif rn Projesi zerinde Baz Deerlendirmeler, Tarm ve Mhendislik
Dergisi, Ankara, Kozan Ofset, Sa.: 34-35, s. 2480 TKB Uluslararas Tarmsal likiler ve Avrupa Birliine Uyum Komisyonu, y.a.g.e., s. 25
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
64/251
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
65/251
45
gelirlerinin arttrlmas ve eitlendirilmesi, kadn ve gen nfusun eitim dzeyinin
ykseltilmesi ile giriimciliin tevik edilmesi ynnde hazrlanan projeler
desteklenmektedir.82
Trkiyede tarm arazilerinin ok paral olmas, tarmsal retimin verimsiz
gerekletirilmesine neden olmaktadr. Tarm Reformu Uygulama Projesinin Arazi
Toplulatrmas Alt Bileeni, bu sorunlarn ortadan kaldrlmas amacyla pilot olarak
seilen Samsun li Bafra Ovas, Amasya li Gmhacky lesi ve Kyleri, Kayseri
li Yahyal, Kocahacl ve Yerky Kasabalar, Karaman li Sudura Kasabas ve
Aydn li Koarl ve Ske lelerinde uygulanmaya balanmtr. Projenin amalar,
tarmsal retimin daha az sayda ve byk tarm arazilerinde verimli olarak
yaplmasn salamak, tarmsal retimi arttrmak, tarmsal retim iin dzeltilmi
parseller oluturmak, yeniden dzenlenmi parseller ierisinde yeni tarla ii yollar
yapmaktr. Proje Merkez Yrtme Birimi koordinatrlnde Tarm ve Kyileri
Bakanl, l zel dareleri ve Tarm Reformu Genel Mdrl tarafndan
uygulanmaktadr.83
ifti rgtlerinin Kurumsal Glendirilmesi Projesi (IRFO), Tarm
Reformu Uygulama Projesinin bir alt bileeni olarak zellikle Alternatif rn
Projesine katlan iftilere teknik yardm ve eitim salamak zere uygulamaya
konulmutur. Projenin dier amac ise, tarmsal kooperatifler, ifti birlikleri,
hayvanclk birlikleri, su birlikleri gibi rgtlenmelerle ibirlii yaparak, bamsz ve
verimli ifti rgtlenmelerinin geliimini desteklemektir.
Tarm Reformu Uygulama Projesinin nc aamasnda Tarm Sat
Kooperatiflerinin ve Tarm Sat Kooperatif Birliklerinin yeniden yaplandrlmas,
kendi yelerinin sahipliinde, yelerine hizmet veren zerk bir yapya
kavuturulmas, tarm rnlerinin ilenmesi ve pazarlanmasnda devletin rolnn
azaltlmas hedeflenmitir.
82 http://tedgem.gov.tr/haber/kky_des_prog_65il_eg_seminer/kky_des_prog_65il.htm, (Eriim:
01.05.2006)83 http://www.arip.org.tr/kkp.htm
8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and
66/251
46
Drdnc aamada ise eitim de dhil olmak zere, hizmetlerin finansman
yoluyla lke apnda kamuoyu bilgilendirme kampanyas yrtlmes