Aco
ndi
cio
nam
ien
to y
Man
ejo de
l Su
elo
Dav
id E
dilb
ert
o S
ald
arri
aga
Yaci
laIn
gen
iero
Pe
squ
ero
Mag
ste
r e
n A
cuic
ult
ura
Mae
str
a e
n In
gen
ier
a A
mb
ien
tal
Universidad Nacional de Tumbes
Facultad de Ingeniera Pesquera
Departamento Acadmico de
Ingeniera Pesquera
TUM
BES
, PER
2
00
9
Suel
os
y m
ater
ia o
rgn
ica
El s
ue
lo e
s u
na
mez
cla
com
ple
ja d
e o
rgan
ism
os
vivo
s, m
ate
ria
org
nic
a, m
ine
rale
s, a
gua
y ai
re.
SUEL
O
Par
tcu
las
min
eral
es
(pie
dra
, are
na,
arc
illa,
lim
o).
Par
tcu
las
org
nic
as
(mat
eria
an
imal
y/o
ve
geta
l en
d
esco
mp
osi
ci
n).
Susp
ensi
n y
re-de
posic
in
de
pa
rtc
ula
s do
su
elo, er
osi
n de
l tan
que
y de
lo
s ta
lude
s.
Produ
cci
n de
m
ater
ia org
nic
a m
uer
ta en
el
ta
nqu
e, he
ces,
er
osi
n y
re-de
posic
in
de
pa
rtc
ula
s do
su
elo po
r lo
s an
imal
es de
cu
ltivo y
otr
os
org
anism
os.
Re-
depo
sici
n de
pa
rtc
ula
s de
l su
elo su
spen
dida
s po
r la
ai
reac
in
mec
nic
a, ci
rcu
laci
n de
ag
ua
indu
cida
, dr
enad
o y
ope
raci
on
es de
man
ten
imie
nto
.
Erosi
n de
lo
s ta
lude
s y
de la
s oril
las
de ta
nqu
es vac
os
con
re
-
depo
sici
n de
m
ater
ial e
n la
s r
eas
profu
nda
s.
Inte
rna
Turb
ule
nci
a n
atu
ral y
on
das
Act
ivid
ad bi
ol
gica
Man
ejo
Llu
via
Polv
o, po
len
, ho
jas.
Pied
ras,
ar
ena,
lim
o, ba
rro, pa
rtc
ula
s org
nic
as, re
man
ecie
nte
s de
anim
ales
y
plan
tas.
Abo
no an
imal
y
veg
etal
, a
limen
to n
o co
nsu
mid
oy
slid
os
susp
endi
dos
adic
ion
ados.
Exte
rna
In pu
tsn
atu
rale
s
Vien
toEs
curr
imie
nto
In pu
tspr
opi
os
del m
anejo
Des
crip
cin
Fuen
te
Pri
nci
pal
es
fue
nte
s y
tip
os
de
se
dim
en
tos
en
est
anq
ue
s d
e a
cuic
ult
ura
Las
ban
dej
as y
el d
esp
erd
icio
de
raci
n
Rac
in
de
baj
a ca
lidad
+ b
and
eja
s in
ade
cuad
as
Pu
tref
acci
n
Ca
da
de
l ox
gen
o
Estr
s
Po
cocr
eci
mie
nto
Alt
a m
ort
alid
ad
Alt
a p
rod
ucc
in
de
he
ces
y se
dim
en
tos
10
0
20
0
30
0
40
0
50
0
60
0 0
Pro
du
cci
n d
e h
eces
(g/k
g p
eso
sec
o)
Car
pa
Cat
fish
Salm
n
Cam
ar
n
Dig
esti
bili
dad
de
la r
aci
n
73%
59%
73%
74%
Fuen
te: B
ergh
eim
y A
sgar
d (
1996
)
Susta
ncia
s
prim
arias c
on
movim
iento
por
convecci
n
Susta
ncia
s q
ue
se m
ueven p
or
difusi
n y
convecci
n
Susta
ncia
s c
on
movim
iento
por
difusi
n
Circula
ci
n d
el agua
Inte
rfase
suelo
-agua
Filtr
aci
n h
acia
abajo
Lm
ite de la
capa
Mo
de
lo d
el m
ovi
mie
nto
de
agu
a y
sust
anci
as e
n s
ue
lo
Mat
eria
o
rgn
ica
(%)
me
tros
0
0
0.5
2.0
3.0
4.0
1.0
1.5
2.5
3.5
2468
Relacin entre la profundidad del
agua y la concentracin de
materia orgnica en el fondo del
estanque (Tomado de Boyd,
1990)
Sue
lo o
xid
ado
co
nb
aja
con
cen
trac
in
de
mat
eri
a o
rgn
ica
Sue
lo r
ed
uci
do
co
nal
ta c
on
cen
trac
in
de
mat
eri
a o
rgn
ica
Sue
lo d
e f
on
do
de
pis
cin
a d
eca
mar
n
co
n 8
a 1
2%
de
mat
eri
a o
rgn
ica
Ese
nci
al
pa
raa
yu
da
ra
lad
esc
om
po
sici
n
na
tura
ld
elo
s
ma
teri
ale
so
rg
nic
os.
El
sed
ime
nto
de
be
reti
rars
eo
de
sco
mp
on
ers
ep
ara
sost
en
er
lap
rod
ucc
in
yp
reve
nir
la
acu
mu
laci
n
de
ma
teri
alo
rg
nic
o.
El s
eca
do
, e
nca
lad
o,
ara
do
, la
ad
ici
n d
e p
er
xid
o d
e
hid
rg
en
o y
un
a v
ari
ed
ad
de
pro
du
cto
s m
icro
bia
no
s se
ha
n
em
ple
ad
o p
ara
de
sco
mp
on
er
la
ma
teri
a o
rg
nic
a.
LIM
PIEZ
A Y
SECA
DO
Tcn
ica
m
s e
fica
z e
s se
car
pa
rcia
lme
nte
el fo
nd
o d
el e
sta
nq
ue
ha
sta
un
60
% d
e h
um
ed
ad
y p
erm
itir
qu
e o
curr
a la
acc
in
mic
rob
ian
a n
atu
ral y
oxi
da
ci
n
Bac
teri
as a
ero
bia
sve
rsu
s an
aero
bia
s
Tr
abaj
an b
ien
en
pre
sen
cia
de
O2
y
pH
ce
rcan
o a
la n
eu
tral
idad
D
esc
om
po
ne
n la
mat
eri
a o
rgn
ica
rp
idam
en
te
P
rin
cip
al p
rod
uct
o d
e e
xcre
ci
n:
CO
2
D
eja
n e
l su
elo
de
co
lor
clar
o y
sin
olo
r
Trab
ajan
bie
n e
n a
use
nci
a d
e O
2 y
pH
ms
ci
do
D
esc
om
po
ne
n la
mat
eri
a o
rgn
ica
mu
y le
nta
me
nte
P
rin
cip
al p
rod
uct
o d
e e
xcre
ci
n C
O2
NH
3, H
2S y
CH
4
D
eja
n e
l su
elo
ne
gro
y c
on
fu
ert
e
olo
r (p
od
rid
o).
El
ob
jeti
vod
el
seca
do
de
le
sta
nq
ue
es
pe
rmit
irq
ue
el
ox
ge
no
pe
ne
tre
alfo
nd
od
ele
sta
nq
ue
ylo
sd
ese
cho
sa
cum
ula
do
s
La a
ire
aci
n
po
r va
rio
s d
as
se
pra
ctic
a p
ara
ayu
da
r a
la
de
sco
mp
osi
ci
n a
er
bic
a d
e la
ma
teri
a o
rg
nic
a,
la c
ua
l e
s
oxi
da
da
po
r la
act
ivid
ad
mic
rob
iala
su
sta
nci
as
ino
rg
nic
as
tale
s co
mo
di
xid
o
de
ca
rbo
no
, a
gu
a,
am
on
io,
sulf
ato
, fo
sfa
to,
etc
. q
ue
pa
san
a
ser
nu
trie
nte
s d
isp
on
ible
s p
ara
el
fito
pla
nct
on
Do
sm
to
do
sso
nu
sad
os
no
rma
lme
nte
pa
rali
mp
iar
el
fon
do
de
l
est
an
qu
ed
esp
u
sd
eu
nci
clo
de
pro
du
cci
n.
Un
oin
volu
cra
pe
rmit
irse
car
el
est
an
qu
ep
ara
lue
go
rem
ove
rlo
sd
ese
cho
s,e
l
otr
osi
ste
ma
invo
lucr
ae
lla
vad
od
elo
sd
ese
cho
ssi
nse
car.
Si
qu
ed
an
alg
un
os
cha
rco
sd
ea
gu
ad
eb
en
ser
tra
tad
os
con
rote
no
na
(5a
11
pp
m)
ose
milla
de
t(2
0a
30
pp
m),
Clo
ro(1
0
pp
m).
Lue
go
de
laco
sech
ase
ha
cee
lm
ue
stre
od
ep
Hto
ma
nd
oe
lva
lor
en
tod
oe
l
est
an
qu
eco
ne
lfi
nd
esa
be
rs
el
seca
do
afa
vore
cid
oa
lao
xid
aci
n
de
la
ma
teri
ao
rg
nic
a.
El
valo
rd
el
pH
de
be
au
me
nta
rlu
eg
od
el
seca
do
.D
elo
con
tra
rio
setr
ata
de
un
sue
lo
cid
osu
lfa
tad
o
MUE
STR
EO D
E pH
1,50 m
0,0
10 cm
20 cm
30 cm
Profundidad
Superficie de agua
Columna de agua aerbica
Superficie de sedim
ento
Capa aerbica de sedim
ento
MO + O
2CO2
Descomposicin aerbica
MO + O
2CO2
Descomposicin aerbica
MO CO2+ MO reducida
Ferm
entacin
MO + NO3-1
CO2+ N
2
Desnitrificacin
Capa anaerbica de sedim
ento
MO + Fe(OH) 3
Fe+2+ CO2
Reduccin del hierro
MO + MnO2
Mn+2+ CO2
Reduccin del manganeso
MO + SO4-2
H2S + CO2
Reduccin del sulfato
MO + CO2
CH4
Produccin de Metano
-300 0,0
+
300 +
600
Potencial REDOX (mV)
Estratificacin de procesos m
icrobianos en el
Agua y sedim
ento del estanque (adaptado de Boyd, 2005)
PO
TEN
CIA
L R
EDO
X
Mu
cho
s e
lect
ron
es
Po
cos
elec
tro
nes
Am
bie
nte
re
du
cid
o
ci
do
y a
nae
rob
io
Eh =
-3
00
mV
Am
bie
nte
oxi
da
do
Bs
ico
y a
ero
bio
Eh =
+5
00
mV
e-
e-
Ele
ctro
do
de
Hid
rge
no
Alt
ame
nte
Re
du
cid
oR
ed
uci
do
Mo
de
rad
amen
teR
ed
uci
do
Oxi
dad
o
-30
0m
V-1
00
+1
00
+3
00
+5
00
+7
00
mV
Am
bie
nte
anae
rob
ioA
mb
ien
teae
rob
io
Pre
sen
cia
de
ox
gen
o
A p
arti
r d
e aq
u s
e
form
a el
H2S
CH
4
CO
2
S-2
SO
4-2
Fe +
2
Fe+3
Mn
+2
Mn
+4
N2
N
O3
-
H2O
O
2
-30
0m
V-1
00
+1
00
+3
00
+5
00
+7
00
mV
Am
bie
nte
anae
rob
ioA
mb
ien
teae
rob
io
So
nd
a O
RP
89
7
Evo
luci
n de
l Po
ten
cial
R
edo
x
y = -10
2,64
Ln(x)
- 61
,465
R2 =
0,
9189
-35
0-30
0-25
0-20
0-15
0-10
0-500
Sem
an
as
Eh (mV)
Eh (m
V)Lo
g. (E
h (m
V))
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
H2S
Rel
aci
n p
H v
s Eh
del
su
elo
y =
63
,73
6x
-4
80
,1
R2
= 0
,52
24
P =
0,0
03
**
-15
0
-10
0
-500
50
02
46
81
0
pH
Eh (mV)
SO42
-+
8+
S2
-+
4H
2O
H2S
= H
S-+
H+
HS-
= S2
-+
H+
GA
S SU
LFD
RIC
O
Po
rcen
taje
de
cid
o s
ulf
dri
co n
o io
niz
ado
en
so
luci
n
acu
osa
a d
ifer
ente
s
valo
res
de
pH
y t
emp
erat
ura
(B
oyd
, 199
0).
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
-
Tem
pe
ratu
ra(o
C)
pH
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
---
16
1
8
2
0
2
2
2
4
2
6
2
8
3
0
3
2--
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
---
5,0
99,3
9
9,2
9
9,2
9
9,1
9
9,1
9
9,0
9
8,9
9
8,9
9
8,9
5,5
97,7
9
7,6
9
7,4
9
7,3
9
7,1
9
6,9
9
6,7
9
6,5
9
6,3
6,0
93,2
9
2,8
9
2,3
9
2,0
9
1,4
9
0,8
9
0,3
8
9,7
8
9,1
6,5
81,2
8
0,2
7
9,2
7
8,1
7
7,0
7
5,8
7
4,6
7
3,4
7
2,1
7,0
57,7
5
6,2
5
4,6
5
3,0
5
1,4
4
9,7
4
8,2
4
6,6
4
5,0
7,5
30,1
2
8,9
2
7,5
2
6,3
2
5,0
2
3,8
2
2,7
2
1,6
2
0,6
8,0
12,0
1
1,4
1
0,7
1
0,1
9,6
9,0
8,5
8,0
7,6
8,5
4,1
3,9
3,7
3,4
3,2
3,0
2,9
2,7
2,5
9,0
1,3
1,3
1,2
1,1
1,0
1,0
0,9
0,9
0,8
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
--
Alg
un
as c
on
cen
trac
ion
es t
xi
cas
leta
les
y su
ble
tale
s d
e H
2S
par
a d
ifer
ente
s es
pec
ies
de
pec
es y
cru
stc
eos
(Seg
n
Mo
rale
s et
al,
1992
),--
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
-H
2S
(mg
/lit
ro)
Efec
toEs
pec
ie d
e C
ult
ivo
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
----
---
0.1
2.
0Su
b-l
etal
P.
jap
on
icu
s
4.0
Leta
lP.
jap
on
icu
s
0.03
3N
ivel
de
Segu
rid
ad
P.
mo
no
do
n
0.00
05Su
b-l
etal
Pec
es d
e ag
ua
du
lce
0.4
Leta
lS
pa
rus
au
rata
1.0
1.
4Le
tal
Icta
luru
s p
un
cta
tus
El g
as
sulf
dri
co e
s co
m
n e
n s
ue
los
ci
do
su
lf
tico
s o
en
aq
ue
llos
con
ba
jo p
ote
nci
al
red
ox
FeS 2
+ H
2O +
3,5
O2
Fe
SO4
+ H
2SO
4
2FeS
O4
+ 0,
5 O
2+
H
2SO
4
Fe2(S
O4) 3
+ H
2O
FeS 2
+ 7F
e 2(S
O4) 3
+ 8H
2O
15 Fe
SO4
+ 8H
2SO
4
Con
cen
traci
n de
Ga
s Su
lfdric
o (m
g/L)
de
acu
erdo
co
n la
pr
ofu
ndi
dad
del s
uel
o (cm
)
y = 0,
0354
e0,04
56x
R2 =
0,
9608
(C
esar
14
) y = 0,
078L
n(x) -
0,12
89R2
=
0,
9584
(Pe
dra
4)
y = 0,
0082
e0,03
7x
R2 =
0,
8501
(Y1
5)
0
0,050,
1
0,150,
2
0,25
010
2030
4050
Pro
fun
dida
d (cm
)
H2S (mg/L)
Pis
cin
as
nu
eva
s (2
a
os)
Po
ca a
ire
aci
n
y c
ircu
laci
n
Su
elo
s
cid
os
Pis
cin
as
vie
jas
(20
a
os)
Bu
en
a a
ire
aci
n
y c
ircu
laci
n
Su
elo
s n
eu
tro
s
Per
fil d
e la
Cam
ada
de
H2S
Faz.
Yak
ult
Viv
. 16
y =
-0
,02
5x
3+
0,1
75
x2
-0
,35
x +
0,2
5
R2
= 0
,99
9
0
0,0
5
0,1
0,1
5
10
cm
20
cm
30
cm
40
cm
Pro
fun
did
ad (
cm )
[ mg / l ]
Pe
rfil
de
la C
amad
a d
e H
2S
Faz.
Ce
sar
Pra
tes
Viv
. 14
y =
0,0
5x
R2
= 0
,99
9
0
0,1
0,2
0,3
10
cm
20
cm
30
cm
40
cm
Pro
fun
did
ad (
cm )
[ mg / l ]
Sueloarado a 15 cm
Suelono arado
FOC
O
FOC
O
El
ara
do
incr
em
en
tala
oxi
ge
na
ci
ny
exp
osi
ci
nd
elo
s
sed
ime
nto
sd
el
est
an
qu
e,
red
uce
elm
ate
ria
lo
rg
nic
oa
cum
ula
do
,
con
tald
eq
ue
ele
sta
nq
ue
no
con
ten
ga
ag
ua
rete
nid
a
ARAD
O
Tie
ne
lad
esv
en
taja
qu
ein
cre
me
nta
los
sli
do
ssu
spe
nd
ido
su
na
vez
qu
ee
le
sta
nq
ue
es
rell
en
ad
o,
incr
em
en
tan
do
lap
oro
sid
ad
de
l
sue
loy
ha
ceq
ue
elfo
nd
od
elm
ism
oe
st
de
sniv
ela
do
El a
rad
o d
eb
e s
er
com
bin
ad
o c
on
niv
ela
ci
n y
co
mp
act
aci
n
pa
ra
evit
ar
est
os
pro
ble
ma
s
Se
re
ali
za e
n t
od
o e
l fo
nd
o d
el e
sta
nq
ue
co
n c
ab
all
o y
ara
do
o c
on
tra
cto
r u
tili
zan
do
dis
cos
de
gra
de
o,
en
am
bo
s ca
sos
se h
ace
un
volt
eo
de
su
elo
po
r lo
me
no
s a
0,2
0 m
de
pro
fun
did
ad
Seca
r p
or
tre
s d
as
Ara
r e
l su
elo
Inu
nd
ar y
dre
nar
Seca
r tr
es
da
sIn
un
dar
y s
eca
rSe
car
tre
s d
as
Ap
licar
cal
si
ne
cesa
rio
Pe
ro, e
n c
aso
de
vir
us,
no
se
ra
me
jor
de
jar
el s
ue
lo r
ajar
se c
on
el s
ol?
Ap
licac
in
de
Cal
ci
do
s, b
ases
y r
eacc
ion
es d
e n
eutr
aliz
aci
n
ci
do
: su
stan
cia
qu
e li
be
ra io
ne
s h
idro
nio
(H
+ )
Bas
e: s
ust
anci
a q
ue
lib
era
ion
es
hid
roxi
lo (
OH
- )
Ne
utr
aliz
aci
n: L
as b
ase
s n
eu
tral
izan
ci
do
s y
vice
vers
a,
pro
du
cie
nd
o a
gua
y sa
l.
HC
l +
NaO
H
NaC
l +
H2O
CaC
O3
Agu
a y
sue
lo
cid
os
Agu
a y
sue
lo n
eu
tro
s
Ap
licac
in
de
cal
(En
cala
do
)
-In
cre
me
nta
el p
H d
el a
gu
a y
de
l su
elo
.
-Au
me
nta
la a
lca
lin
ida
d y
la
du
reza
de
l a
gu
a
-Me
jora
el p
od
er
buffer
de
l a
gu
a
-Fa
vore
ce la
de
gra
da
ci
n d
e la
ma
teri
a o
rg
nic
a
-Fu
en
te d
e C
a+
+p
ara
el a
lim
en
to v
ivo
-Cla
rifi
cad
or
de
ag
ua
s tu
rbia
s
-De
sin
fect
an
te [
Ca
Oe
Ca
(OH
) 2]
Ad
em
s
de
me
jora
r e
l p
H d
el
sue
lo,
la c
al
se u
sa p
ara
re
du
cir
po
bla
cio
ne
s b
act
eri
an
as
en
el
sue
lo y
ag
ua
, p
ara
co
ntr
ola
r e
nfe
rme
da
de
s b
act
eri
an
as,
pa
ra i
ncr
em
en
tar
la
dis
po
nib
ilid
ad
bio
lg
ica
de
l f
sfo
ro e
n a
gu
a y
su
elo
, in
cre
me
nta
r la
du
reza
y
alc
ali
nid
ad
. E
l ca
rbo
na
to d
e c
alc
io e
jerc
e u
na
acc
in
co
ag
ula
nte
de
la
s c
lula
s
ba
cte
ria
na
s y
po
r lo
ta
nto
sin
su
bst
rato
org
n
ico
(m
ate
ria
org
n
ica
oxi
da
da
)
Cal
agr
co
la (
CaC
O3
+ M
gCO
3)
Do
lom
ita
(CaM
g(C
O3)
2
Cal
vir
gen
(C
aO)
Cal
hid
rata
da
[Ca(
OH
) 2]
Cu
l y
Cu
nto
?
Co
rre
cci
n d
e p
H, a
lcal
inid
ady
du
reza
.
De
sin
fecc
in
de
est
anq
ue
s
?
0,24
0,
15 m
m
0,84
0,
25 m
m
1,69
0,
85 m
m
> 1,
70 m
m
Sin
cal
Tam
ao
de
Par
tcu
laA
lcal
inid
ad (
mg
/l)
60 50 40 30 20 10 0
0
20
4
0
60
Da
s
Cal
idad
de
la C
al
Tam
ao
de
Par
tcu
laP
od
er
Ne
utr
aliz
ante
Tam
ao
de
Par
tcu
la =
tas
a d
e f
inu
ra =
re
acti
vid
ad (
RE)
Eje
mp
lo: E
stim
ar la
tas
a d
e f
inu
ra d
e u
n t
ipo
de
cal
qu
e p
ose
e lo
s si
guie
nte
sta
ma
os:
8%
(>
2.0
mm
), 1
4%
(>0
.85
mm
), 2
4%
(>0
.3 m
m)
y 5
4%
(<
0.3
mm
).
0.0
20
.0
60
.0
10
0
> 2
.00
2.0
0
0.8
5
0.8
4
0.3
0
< 0
.30
Re
act
ivid
ad
(%
)Ta
ma
o
(m
m)
Re
act
ivid
ad
(%
) d
e d
ife
ren
tes
tam
a
os
de
pa
rtc
ula
de
ca
l
8 x
0.0
0 =
0
.0%
8%
(>
2,0
)
14
x 0
.20
= 2
.8%
14
% (
2.0
0 -
0.8
5 m
m)
24
x 0
.60
= 1
4.4
%2
4%
(0
.84
0
.30
mm
)
54
x 1
.00
= 5
4.0
%5
4%
(