Download - AP Survey Telugu

1$eq |ü_¢πøwüHé‡ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ kÕe÷õø£ ` Ä]úø£ düπs«

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ kÕe÷õø£ Ä]úø£ düπs«

2012`13

VIVANA PUBLICATIONS

# 1-7-510/E/4, Geminic Colony, Zamistanpur,Hyderabad - 500047, Cell. 9177091268email. [email protected]

` ` ` ` ` 75/-

dü+ø£\q+

|æ. qs¡dæ+VüQ\T


DTP & Cover Design

KALYANI GRAPHICS

Dilshukh Nagar, Hyderabad-500060

Cell: 9493386871

Information contained this book has been obtained by Vivana Publications, from sources belived to be reliable. However, neither Vivana Publications norits authors guarantee the accuracy or completeness of any information published herein, and neither Publishers nor its authors shall be responsible for anyerrors, omissions or damages arising out of use this information. This book is published with the understanding that Vivana Publications and its authorsare supplying information but are not attempting to render engineering or other professional services.

First Edition: 2013Copy Rights Reserved by Publishers

No part of this publication may be reproduced or distributed in any form of by any mean, or otherwise stored in adatabase or retrieval system without the prior written permission of the publishers.

Printed at:

SAI TIRUMALA PRINTERSChikkadapally, Hyderabad




düeTè~∆ø£s¡yÓTÆq düVü≤» eqs¡T\T, kÕs¡e+‘·yÓTÆq H\,

n‘·´+‘· kÕqT≈£L\yÓTÆq eékÕj·T o‘√wüí dæ‘·Tú‘·T\‘√

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ >√<ëe], ø£ècÕí, e+X<Ûës¡ e+Ï Á|ü<Ûëq qB

eédüú\T, 36≈£î ô|’>± ñ|üq<äT\‘√ $\dæ\T¢‘√+~. 275.04

\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ HÓ’dü]Zø£ $d”Ôs¡í+‘√ <X+˝À 8.37% yÓ’XÊ\´+

ø£*–, $d”Ôs¡í+ Ø‘ê´ uÛ≤s¡‘·<X+˝À Hê\T>∑e n‹ô|<ä› sêh+>±

n\sês¡T‘√+~. Bì‘√ bÕ≥T |ü\T s¡ø±\ kÕe÷õø£ ` Ä]úø£

nqT≈£L\‘·\‘√ Ç‘·s¡ sêÁcÕº\‘√ b˛° |ü&ÉT‘√+~. ñ

wüíeT+&É\+˝À ñqï eTq sêh+ 974 øÏ ÀMT≥s¡¢ bı&ÉyÓ’q

rs¡ πsK‘√ <X+˝À n‘· ~Ûø£ rs¡ πsK ø£*–q ¬s+&Ée sêh+>±

ì\Tk Ô+~. 63,814 #·<äs¡|ü⁄ øÏ ÀMT≥s¡¢ n≥M $d”Ôs¡í+(Ç~

sêh uÛÖ>√[ø£ $d”Ôs¡í+˝À 23.2%)‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+

m‘·ÔsTTq ø=+&É\T, ‘·s¡+>±\ e+Ï yÓTÆ<ëHê\T, rs¡ ÁbÕ+‘·

&Ó ≤º yê‘êes¡D+ e+Ï $_Ûqï uÛÖ>√[ø£ \ø£åD≤\T ø£*– ñ

+~.

2011 ‘ê‘êÿ*ø£ »HêuÛ≤ …ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ 8.47 ø√≥¢

»HêuÛ≤‘√ sêh+ <X »HêuÛ≤˝À 7% ø£*– ñ+&ç, »HêuÛ≤

Ø‘ê´ 5e n‹ô|<ä› sêh+>± ø=qkÕ>∑T‘√+~. 1991`2001

qT+&ç 2001`2011 eT<Ûä »HêuÛ≤ eè~∆πs≥T 14.6 XÊ‘·+

qT+&ç 11.1 XÊ‘êìøÏ >∑D˙j·T+>± |ü&çb˛sTT+~. Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü

ìwüŒ‹Ô 2001˝À 978 ø±>±, 2011˝À 992≈£î ô|]–+~.

Ç~ uÛ≤s¡‘·<X dü>∑≥T Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô 940 ø£+fÒ m≈£îÿe.

Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô $wüj·T+˝À 2001˝À yÓTT≥ºyÓTT<äÏkÕ]>±

kÕqT≈£L\ e÷s¡TŒ ø£q|ü&É>±, 2011˝À ≈£L&Ü ø=qkÕ>∑&É+

$X‚wü+. nsTT‘˚ |æ\¢˝À¢ Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô Ä+<√fi¯q

ø£*–k Ô+~. 2001˝À |æ\¢ À¢ Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô(dæmdtÄsY)

961 ñ+&É>±, 2011˝À 18 bÕsTT+≥T¢ ‘·–Z 943≈£î

|ü&çb˛sTT+~.

nø£åsêdü ‘· πs≥T 2001 qT+&ç 2011 eT<Ûä 60.47

XÊ‘·+ qT+&ç 67.66 XÊ‘êìøÏ ô|]–+~. |ü⁄s¡Twüß\ nø£åsêdü ‘·

πs≥T 70.32 XÊ‘·+ qT+&ç 75.56 XÊ‘êìøÏ, eTVæ≤fi¯\

nø£åsêdü ‘ê πs≥T 50.43% qT+&ç 59.74 XÊ‘êìøÏ ô|]–+~.

nq>± yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤˝À 5,14,38,510 eT+~ nø£åsêdüT´\T

ø±>±, yê]˝À 2,87,59,782 eT+~ |ü ⁄s ¡ Tw ü ß\T,

2,26,78,728 eT+~ eTVæ≤fi\T ñHêïs¡T. yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤˝À

66.5% »HêuÛ≤ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìedædüTÔ+&É>±, 33.5%

eT+~ |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñ+≥THêïs¡T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ #ê]Á‘ê‘·àø£+>± ªªuÛ≤s¡‘·<X|ü⁄ _j·T´|ü⁄

–H Ó ï(Rice Bowl of India) µ µ>± | æ\Teã&ÉT‘√+~.

uÛ≤s¡‘·<X+˝À n‘· ~Ûø£+>± _j·T´+ ñ‘·Œ‹Ô #j·T&ÉyT >±ø£,

bı>±≈£î, ys¡TXq>∑, $Ts¡|ü, |üdüT|ü⁄, q÷HÓ –+»\T, |ü‹Ô #·¬øÿs¡,

»q|üHês¡ e+Ï yêDÏ»´ |ü+≥\ ñ‘·Œ‹Ô À ôd’‘·+ nÁ>∑kÕúq+˝À

ñ+~. e÷$T&ç, Á<ëø£å, C≤eT, düb˛≥, ns¡Ï\˝À n‘·T´‘·ÔeT

s¡ø±\ |ü+&É¢qT ñ‘·Œ‹Ô #k Ô+~. ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J, ◊Ï

Ä<Ûë]‘· ùde\≈£î n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘· >∑\ πø+Á<ä+>±

ø=qkÕ>∑T‘·÷ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì Á|ü<Ûëq ◊Ï ø£+ô|˙\≈£î

kÕúes¡+>± ñ+~. |ü\T j·÷Á‘ê düú ≤\T, z&Éπse⁄\T, q<äT\T,

;#Y\T, Væ≤ Ÿ ùdºwüq¢‘√ C≤rj·T, n+‘·sê®rj·T j·÷Á‹≈£î\≈£î

eTTKýÓTÆq |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+>± ø=qkÕ>∑T‘√+~.

|ü⁄s√>±$T Ä]úø£ eédüú

sêh+ Ä$s¡“¤$+∫q 1956 HêÏ qT+&ç Ä]úø£ eédüú

ì<ëq+>± |ü⁄s√>∑$Tdü÷Ô, ˇø√ÿkÕ] X¯s¡y˚>∑+‘√ n_Ûeè~∆

#Ó+<äT‘·÷ ek Ô+~. <X Ä]úø£ eédüú <ë]˝ÀH sêh Ä]úø£

eédüú ≈£L&Ü 1980\ |üPs¡«|ü⁄ eè~∆ <Û√s¡DÏ qT+&ç ãj·T≥

|ü&ç+~. 80\ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Ä]úø£ eédüú dü>∑≥T

yê]¸ø£ eè~∆πs≥T 3 XÊ‘êìøÏ ø=+#Ó+ m≈£îÿe ñ+&˚~. Ä

kÕúsTT qT+&ç 80 \ ‘·s¡Tyê‘· n~Ûø£ eè~∆πs≥T u≤≥ |üÏº+~.

sêh+ Ä$s¡“¤$+∫q ¬s+&Ée |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø± Äs¡+uÛÑ+

qT+&ç Ç|üŒÏ es¡≈£î ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q, ñbÕ~Û ø£\Œq≈£î ñ

<›•+∫q nHø£ $<Ûëq|üs¡yÓTÆq, eè~∆ <äèø£Œ<∏ä+ ø£*–q |ü\T

ø±s ¡ ´ Áø £e÷\qT $»j·Te+‘·+>± neT\T #˚j·T& É+

»s¡T>∑T‘√+~. 9e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø± ø±\+(1997`98 qT+&ç

2001`12) es¡≈£î $T‘·yÓTÆq eè~∆πs≥TqT Á|ü<ä]Ù+∫q sêh

Ä]úø£ eédüú 10e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ (2002` 03 qT+&ç

2006`07)˝À y˚>∑+ |ü⁄+E≈£îì 8.2% Á|üuÛ≤ee+‘·yÓTÆq

eè~∆πs≥TqT kÕ~Û+∫+~.

dü÷ú\ Ä]úø£ dü>∑≥T\T ` Á|üdüTÔ‘· dæú‹

11e |ü+#·es¡ ¸ Á| üD≤[ø£(2007`08 qT+&ç

2011`12)˝À nœ\ uÛ≤s¡‘· õ&ç|æ (dæús¡ <Ûäs¡\ e<ä›) dü>∑≥Tq

8.02% eè~∆πs≥TqT qyÓ÷<äT #˚düTø√>±, sêh õmdt&ç|æ

8.18% eè~∆πs≥T kÕ~Û+∫+~. eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+

1. kÕ<Ûës¡D düMTø£å


2012`13 dü+e‘·‡sêìøÏ(2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+)

sêh õmdt&ç|æ ` 4,26,470 ø√≥T¢>± n+#·Hê y˚j·T&É+

»]–+~. Ç~ 2011`12 yÓTT<äÏ düe]+∫q n+#·Hê\

õmdt&ç|æ ` 4,05,046 ø√≥¢ ø£+fÒ 5.29% n~Ûø£+. á

dü+e‘·‡s¡ ø±\+˝À eékÕj·T+ 1.96%, |ü]ÁXeT\T 0.73%,

ùde\ s¡+>∑+ 8.45% eè~∆πs≥TqT kÕ~Û+#êsTT.

Á|ü»\ Jeq Á|üe÷D≤ìï ‘Ó*j·TCÒùd ‘·\dü] Ä<ëj·T+

2011`12 eT]j·TT 2012`13 eT<Ûä´ 12% ô|]–+~.

Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ 2011`12˝À sêh Á|ü»\ ‘·\dü]

Ä<ëj·T+ ` 68,970 ø±>±, 2012`13˝À ` 77,277≈£î

ô|]–+~. 2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ e<ä› ‘·\dü] Ä<ëj·T+

2011`12˝À ` 42,119 ñ+&É>±, 2012`13˝À `

44,110≈£î ô|]–+~. 4.7% eè~∆ì qyÓ÷<äT #˚düT≈£î+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ C≤rj·T dü>∑≥T ‘·\dü] Ä<ëj·T+ ø£+fÒ m≈£îÿe

‘·\dü] Ä<ëj·÷ìï ø£*– ñ+&˚ <Û√s¡DÏì ø=qkÕ–k˛Ô+~.

2012`13(eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+) C≤rj·T ‘·\dü]

Ä<ëj·T+ ø£+fÒ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ ` 8,500

n~Ûø£+>± qyÓ÷<Ó’+~.

Á|üuÛÑT‘·« Ä]úø£ eéVü‰sê\T

2011`12‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ 2012`13(düe]+∫q

n+#·Hê\ Á|üø±s¡+)˝À sêh+ jÓTTø£ÿ kı+‘· |üqTï Ä<ëj·T+

17.43% eè~∆ì qyÓ÷<äT #düT≈£î+~. ‘·<ë«sê kı+‘· |üqTï\

<ë«sê Ä<ëj·T sêã&ç ` 62,572 ø√≥¢≈£î #s¡T≈£î+~. sêh

Á|üuÛ ÑT‘·« Ä<ëj·T sêã&ç˝À Ç|üŒÏø° neTà≈£|ü⁄ |üqTï

n‹ô|<ä›(y˚T»sY) eqs¡T>± ø=qkÕ>∑T‘√+~. 2012`13

(düe]+∫q n+#·Hê\ Á|üø±s¡+)˝À neTàø£|ü⁄ |üqTï <ë«sê

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ` 42,041 ø√≥T¢ Ä<ëj·÷ìï sêãÏº+~.

|üH˚ï‘·s¡ Ä<ëj·T+ ≈£L&Ü n+‘·≈£î eTT+<äT dü+e‘·‡s¡+‘√

b˛\TÃ≈£î+fÒ 2012`13˝À 10 XÊ‘·+ eè~∆ #Ó+~ 12,864

ø√≥¢≈£î ô|]–+~. 2012`13(düe]+∫q n+#·Hê\ Á|üø±s¡+)

yÓTT‘·Ô+ e´j·T+ 1,30,629 ø√≥T¢ ø±>±, n+<äT˝À eT÷\<Ûäq

e´j·T+ 14.34%. ¬syÓq÷´ e´j·T+ ` 1,07,815 ø√≥T¢.

‘·<ë«sê ` 1,686 ø√≥T¢ ¬syÓq÷´ $T>∑T\T>± ‘\Ãã&ç+~.

Á<äe´˝À≥T ` 21,129 ø√≥T¢>± ìsê∆]+#·&É+ »]–+~. Ç~

õmdt&ç|æ À 2.46%.

<Ûäs¡\T

2011 @Á|æ Ÿ &çôd+ãsY ø±\+‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ 2012

@Á|æ Ÿ &çôd+ãsY ø±\+˝À ¬s+&Ée s¡ø£+ _j·T´+, ¬s+&Ée

s¡ø£+ ø£+~|ü|ü⁄Œ, ys¡TXq>∑ q÷HÓ <Ûäs¡\T ô|s¡>∑>±, –+»\T

Òì ∫+‘·|ü+&ÉT, Áπ>&é `2 m+&ÉT $T]Ã, Áπ>&é 2 ñ*¢>∑&É¶\

<Ûäs¡\T ‘·>±ZsTT.

2012 @Á|æ˝Ÿ`qe+ãsY ø±˝≤ìøÏ n+‘·≈£î eTT+<äT

dü+e‘·‡s¡+ Ç< ø±\+‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ bÕ]ÁXÊ$Tø£ ø±]à≈£î\

$ìeTj·T<Ûäs¡\ dü÷∫ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Àq÷, <X yê´|üÔ+>±q÷

10 XÊ‘·+ ô|]–+~. eè‹Ô<ës¡T\T, eékÕj·Tø±]à≈£î\

s√EyêØ dü>∑≥T y˚‘·Hê\T n+‘·≈£î eTT+<äT @&Ü~‘√

b˛\TÃ≈£î+fÒ 2011`12˝À Ád”Ô, |ü⁄s¡Twüß*<ä›]ø° ô|]>±sTT.

2012 @Á|æ Ÿ qT+&ç &çôd+ãsY eT<Ûä ø±\+˝À y‘·Hê\T ≈£L&Ü

ô|]>±sTT.

Á|üC≤|ü+|æD° eédüú

2012 nø√ºãsY 31 HêÏøÏ sêh+˝À 44,778 #Íø£<Ûäs¡\

<äTø±D≤\T ñHêïsTT. Ç+<äT˝À 7,393 |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢,

37,385 Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñHêïsTT. dü>∑≥Tq 535

πswüHéø±s¡T¶\T/≈£î≥T+u≤\≈£î ˇø£ <äTø±D+ #=|ü⁄Œq ñHêïsTT.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ìπs›•+∫q Á|üe÷D+ Á|üø±s¡+ Á|ü‹ 2,000

eT+~øÏ ˇø£ #Íø£<Û äs¡\ <äTø±D+ ñ+&Ü*. nsTT‘˚

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À Á|ü‹ 1,965 eT+~øÏ ˇø£Ï #=|ü⁄Œq πswüHé

cÕ|ü⁄ ñ+~. ù|<ä\≈£î bÂwæºø±Vü‰s¡ eT<ä›‘·T n+~+#+<äT≈£î

<ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î 1πø øÏ À _j·÷´ìï

n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·&É+ »]–+~.

yê‘êes¡D |ü]dæú‹

áXÊq´ s¡T‘·T|üeHê\ ø±\+˝À kÕ<Ûës¡D es¡bÕ‘·+

224 $T.MT. ø±>±, 2012`13 áXÊq´ s¡T‘·T|üeHê\ ø±\+˝À

sêh+˝À 20.1% n~Ûø£ es¡¸bÕ‘·+, nq>± 269 $T.MT.

qyÓ÷<Ó’+~. HÓ’s¡T‹ s¡T‘·T|üHê\ ø±\+˝À kÕ<Ûës¡D es¡bÕ‘·+

624 $T.MT. 2012`13 d”»Hé À 1.3% n~Ûø£+>± nq>±

632 $T.MT. es¡bÕ‘·+ qyÓ÷<Ó’+~.

kÕ>∑T $d”Ôs¡ í+, eékÕj·T ñ‘·Œ‹Ô,

ø£eT‘ê\ |ü]e÷D+

>∑‘· dü+e‘·‡s¡+‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ 2012`13˝À sêh+˝À

kÕ>∑T $d”Ôs¡í+, n˝≤π> eékÕj·T ~>∑Tã&ç ‘·–Zb˛sTT+~.

2011`12˝À 72.89 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\qT

kÕ>∑T #j·T>±, 2012`13˝À 9.01% ‘·–Z+~ 66.32 \ø£å\

ôV≤ø±ºs¡¢ À e÷Á‘·yT kÕ>∑T #j·T&É+ »]–+~. 2011`12˝À

184.02 \ø£å\ ≥qTï\ ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\T ñ‘·Œ‹Ô ø±>±,

2013`14˝À 170.78 \ø£å\ ≥qTï\ ~>∑Tã&ç e÷Á‘·y˚T

edüTÔ+<äì ¬s+&Ée eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\ <ë«sê yÓ\¢&ÉsTT+~.


nq>± n+‘·≈£î eTT+<äT dü+e‘·‡s¡+ ø£+fÒ 13.24 \ø£å\

≥qTï\T(7.19%) ‘·–Zb˛sTT+~.

2010`11˝À kÕ>∑T˙Ï dü<äTbÕj·T+ ø£*–q ìø£s¡

kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ 50.34 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢ ø±>±, 2011`12˝À

1.09% dü«\Œ+>± ô|]– 50.89 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢ nsTT´+~.

sêh+˝À 2005`06˝À dü>∑≥T eékÕj·T ø£eT‘·+

$d”Ôs¡í+ 1.20 ôV≤ø±ºs¡T¢ ñ+&É>±, 2010`11˝À 1.08 ôV≤ø±ºs¡¢≈£î

|ü&çb˛sTT+~. nsTT‘ 2005`06˝À sêh+˝À ø£eT‘ê\ dü+K´

1.20 ø√≥T¢ ñ+&É>±, 2010`11 HêÏøÏ 1.32 ø√≥¢≈£î

ô|]>±sTT.

eékÕj·T |üs¡|ü‹, e&û¶˝Òì |ü+≥

s¡TD≤\T

2011`12 dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT eékÕj·T yê]¸ø£

s¡TD Á|üD≤[ø£ ` 48,000 ø√≥T¢ ø±>±, eékÕj·T s¡TD≤\

ÁøÏ+<ä ` 58,511 ø√≥T¢ |ü+|æD° #j·T&É+ »]–+~. 2011

s¡; d”»Hé qT+&ç düø±\+˝À s¡TD≤\T #Ó*¢+# ¬s’‘·T\+<ä]ø° `

1.00 \ø£å es¡≈£î e&û¶ Òì ñ∫‘· |ü+≥ s¡TD≤\T, ` 1.00

\ø£å qT+&ç 3.00 \ø£å\ es¡≈£î bÕe˝≤ e&û¶ |ü+≥ s¡TD≤\qT

2011 qe+ãsY˝À Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£Ï+∫+~. 2011`12

dü+e‘·‡sêìøÏ 16 es¡<ä u≤~Û‘· õ˝≤¢ À¢ 18.57 \ø£å\ eT+~

¬s’‘·T\≈£î e&û¶ m‹Ôy˚‘· |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä ` 330.10 ø√≥T¢

#Ó*¢+#·&É+ »]–+~.

yê‘êes¡D Ä<Ûë]‘· |ü+≥\ ;e÷

|ü<∏äø£+

2009 KØ|òt d”»Hé À >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ À $T]Ã($Ts¡|ü)

|ü+≥≈£î ÁbÕs¡+_Û+∫q yê‘êes¡D Ä<Ûë]‘· |ü+≥\ ;e÷

|ü<∏äø±ìï Á|üdüTÔ‘·+ nìï õ˝≤¢\≈£î, nìï |ü+≥\≈£î $düÔ]+#·&É+

»]–+~.

qMø£]+∫q C≤rj·T eékÕj·T ;e÷

|ü<∏äø£+

C≤rj·T eékÕj·T ;e÷ |ü<∏äø£+‘√ bÕ≥T 2010`11

s¡; qT+&ç ô|’ Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q Á|üø±X+, HÓ\÷¢s¡T, es¡+>∑ Ÿ

õ˝≤¢ À¢ qMø£]+∫#·q C≤rj·T eékÕj·T ;e÷ |ü<∏äø±ìï

ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. e&É>∑fi¯ ¢ yêq e+Ï kÕúìø£

|ü]dæú‘·T\qT, kÕ>∑T nq+‘·s¡+ dü+uÛÑ$+# qcÕº\qT ôd’‘·+

á |ü<∏äø£+ |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+≥T+~. Á>±e÷ìï j·T÷ìŸ>±

|ü]>∑DÏ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

düVü≤ø±s¡ s¡+>∑+

sêh+˝Àì ÁbÕ< ∏ ä$Tø £ eékÕj·T d üV ü ≤ø±s ¡

d ü+| ò ü÷\(| æmd æm˝ Ÿ)qT 4465 qT+& ç 2949≈ £ î

|ü⁄qs¡eéd”úø£]+#·&É+ »]–+~. Á>±MTD düVü≤ø±s¡ |üs¡|ü‹

eédüú |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D bÕ πøJ ÁøÏ+<ä 1868.69 ø√≥¢ düVü≤ø±s¡+

bı+<ä&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À sêh Á|üuÛÑT‘·« yê≤ 261.12

ø√≥T¢ #Ó*¢+#·&É+ »]–+~.

ñ<ë´q |ü+≥\T

ñ<ë´q |ü+≥\ kÕ>∑T˝À kÕ+Á|ü<ëj·T |ü<ä∆‘·T\qT

nqTdü]düTÔqï ¬s’‘·T\T yê´bÕs¡ <äèø£Œ<∏ëìøÏ e÷s¡&É+‘√ sêh+˝À

ñ<ë´q |ü+≥\ n_Ûeè~∆ uÛ≤eq˝À >∑D˙j·TyÓTÆq e÷s¡TŒ

e∫Ã+~. ñ<ë´q |ü+≥\ kÕ>∑T s¡+>∑+˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï

ô|≥Tºã&ÉT\qT <äèwæº À ô|≥Tº≈£îì Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø£

ÁX¯<ä∆ #·÷|ü⁄‘√+~. ñ<ë´q |ü+≥\ ñ‘·Œ‹Ô, ñ‘êŒ<äø£‘·qT

ô|+#·&É+, kÕ>∑T nq+‘·s¡ j·÷»e÷Hê´ìøÏ nedüs¡yÓTÆq eTÚ*ø£

edü‘·T\ n_Ûeè~∆, <˚oj·T eT]j·TT m>∑TeT‹ e÷¬sÿ≥¢≈£î

m>∑TeT‘·T\qT ô|+#·&É+ ÁbÕ<∏ä$Tø£ \øå±´\T>± Á|üuÛÑT‘·«+ á

s¡+>∑+ n_Ûeè~∆øÏ ø£èwæ #k Ô+~.

mHéôV≤#Y_ &≤uÒdt 2011 ìy~ø£ Á|üø±s¡+ düT>∑+<Ûä

Á<äyê´\T, |ü+&É¢ ñ‘·Œ‹Ô˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ <˚X¯+˝À yÓTT<äÏ

kÕúq+˝À ñ+~. |üP\ ñ‘·Œ‹Ô À eT÷&Ée kÕúq+˝À ì*∫+~.

|ü+≥\ yêØ>±, ìeTàC≤‹(dæÁ≥dt) |òü ≤\T, u§bÕŒsTT, ÄsTT Ÿ

bÕyéT, ≥e÷À ñ‘·Œ‹Ô À yÓTT<äÏ kÕúq+˝À, e÷$T&ç, J&ç

e÷$T&ç ñ‘·Œ‹Ô À ¬s+&Ée kÕúq+˝À, $&ç|üP\ ñ‘·Œ‹Ô À 3e

kÕúq+˝À, ns¡Ï ñ‘·Œ‹Ô À Hê\T>∑e kÕúq+˝À ñ+~.

2001`02 qT+&ç 2012`13 eT<Û ä´ ñ<ë´q

|ü+≥\kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ dü>∑≥Tq 6.0% ô|s¡T>∑T‘√+~. ñ‘·Œ‹Ô

dü>∑≥Tq 9.8% #=|ü⁄Œq ô|s¡T>∑T‘√+~. 2003 q+ãsY qT+&ç

2012 e÷]Ã 31 eT<Ûä Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Àì 22 õ˝≤¢ À¢ 8.95

\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ uÛÑ÷$T˝À dü÷ø£åàkÕ>∑T˙Ï(yÓTÆÁø√ Ç]π>wüHé)

|ü<ä∆‘·T\qT ne\+_ÛdüTÔHêïs¡T.

|üXób˛wüD, ñ‘·Œ‘·TÔ\T

|üXób˛wüD, bÕ\ ñ‘·Œ‹Ô n‘· +‘· ˝≤uÛÑ<ëj·Tø£yÓTÆq<

ø±≈£î+&Ü nqqT≈£L\ yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T˝À¢ sêh+˝Àì

düTe÷s¡T 60 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\≈£î s√EyêØ Ä<ëj·T+

ø£*Œk Ô+~. 2007 |üXóe⁄\ >∑Dq Á|üø±s¡+ sêh+˝À 112.23

\ø£å\ Äe⁄\T, 132.72 \ø£å\ π><Ó\T, 255.39 \ø£å\ >=Á¬s\T,

96.26 \ø£å\ yTø£\T, 1239.85 \ø£å\ ø√fió¢ ñHêïsTT.


|üX ¯ óe⁄˝À ¢ d ü+ø £s ¡ ø±s ¡ ´ Áø £e÷\qT

|ü⁄qs¡«éd”úø£]+#+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ Hwüq Ÿ ÁbÕC…øº |òüsY

ø±´Ï Ÿ n+&é ãô|ò À Á;&ç+>¥(NPCBB) |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä ˇø£

ãèVü≤‘·Ôs¡ |ü<∏äø±ìï Äs¡+_Û+∫+~. Bìì Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ …’yékÕºø

&Óe\|tyÓT+Ÿ @C… ‡(APLDA) neT\T #k Ô+~.

|òæwüØ\T

|ò æwüØdt s¡+>∑+ sêh+˝À >∑D˙j·T+>± ñbÕ~Û

ø£*Œ+#·&É+, bÂwæºø±Vü‰s¡+ n+~+#·&É+‘√ bÕ≥T sêÁcÕºìøÏ

$<˚o e÷s¡ø£Á<äyê´ìï ≈£L&Ü n+~k Ô+~. düTe÷s¡T 1.4

$T*j·Tq¢ eT+~ Á|ü‘· ø£å+>± Ò<ë |üs√ø£å+>± á s¡+>∑+ô|’

Ä<Ûës¡|ü&ç JeH√bÕ~Û bı+<äT‘·THêïs¡T. n+‘˚ø±≈£î+&Ü,

|ü+≥\T, |üX¯ób˛wüD s¡+>±\ ø£+fÒ y˚>∑e+‘·yÓTÆq eè~∆ì

qyÓ÷<äT #k Ô+~. 2012`13 eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+

õmdt&ç|æ À 2.9% XÊ‘·+ yê≤ ø£*–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ñ|ü⁄Œ˙Ï s=j·T´\T, eT+∫˙Ï s=j·T´\

ñ‘·Œ‹Ô À <X+˝ÀH yÓTT<äÏ kÕúq+˝À ñ+~. eT+∫˙Ï #|ü\

ñ‘·Œ‹Ô À ¬s+&Ée kÕúq+˝À ñ+~. yÓTT‘·Ô+ #|ü\T, s=j·T´\

ñ‘·Œ‹Ô˝À ¬s+&Ée kÕúq+˝À, düeTTÁ<ä|ü⁄ s=j·T´\ ñ‘·Œ‹Ô˝À

◊<äe kÕ úq+˝À ñ+~. 2011`12 d ü+e‘·‡s ¡+˝À

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 16.03 \ø£å\ ≥qTï\ #|ü\T, s=j·T´\T ñ

‘·Œ‹Ô nj·÷´sTT. düeTTÁ<ä ñ‘·Œ‘·TÔ\ m>∑TeT‘·T\ <ë«sê sêh+

` 3,000 ø√≥¢ Ä<ëj·T+ Ä]®k Ô+~. Ç~ uÛ≤s¡‘·<X+ qT+&ç

m>∑TeT‘·Te⁄‘·Tqï düeTTÁ<ä|ü⁄ ñ‘·Œ‘·TÔ\ m>∑TeT‹˝À 40% ñ

+≥T+~.

n&Ée⁄\T

n≥M ìy˚~ø£\ Á|üø±s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À 63,814

#·.øÏ.MT\ n≥M $d”Ôs¡í+ ñ+~. yÓTT‘·Ô+ uÛÖ>√[ø£ $d”Ôs¡í+˝À

23.2%. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ n≥M ñ‘·Œ‘·TÔ À¢ ø£\|ü, yÓ<äTs¡T, e+≥

#Ós¡≈£î, #ês√ÿ˝Ÿ, ;&û Ä≈£î\T eTTKýÓTÆq$. n≥M s¡+>∑+

qT+&ç e#Ã Ä<ëj·T+ Áø£eT+>± ô|s¡T>∑T‘√+~. 2006`07˝À

` 81.38 ø√≥T¢ ñ+&É>±, 2011`12 HêÏøÏ ` 148.86

ø√≥¢≈£î ô|]–+~. 2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ `

72.37 ø√≥¢ Ä<ëj·T+ düeT≈£L]+~.

|ü≥Tº |ü⁄s¡T>∑T\ ô|+|üø£+(ôd]ø£\ÃsY)

eT\“Ø, ≥kÕsY |ü≥Tº>∑÷fi¯¢ ñ‘·Œ‹Ô˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

<X+˝À ¬s+&Ée kÕúq+˝À ñ+~. sêh+˝À eTT>± kÕ>∑T Äs¡+uÛÑ

<äX˝À ñ+~. <X+˝À ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·Tqï Hê\T>∑T s¡ø±\ |ü≥Tº

nq>±, ≥kÕsY, m], eTT>±, eT\“Ø |ü≥TºqT kÕ>∑T #düTÔqï

sêh+>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üdæ~∆ >±+∫+~ n&Ée⁄˝À¢ $kÕÔs¡+>±

ñ+& ≥kÕsY yÓTTø£ÿ\ düeT÷Vü‰\ô|’ |ü≥Tº |ü⁄s¡T>∑T\T ô|+#·&É+

<ë«sê –]»qT\ ñbÕ~Û bı+<äT‘·THêïs¡T. ‘·÷s¡TŒ>√<ëe]

õ˝≤¢ À uÛ≤Ø>± kÕ>∑T #ùd ø£Ás¡ô|+&É\+ Ä≈£î˝À¢ 30 XÊ‘·+

Ä≈£î\qT m] |ü≥Tº|ü⁄s¡T>∑T\ ô|+|üø±ìøÏ ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T.

‘·<ë«sê ` 2000 qT+&ç ` 8000 es¡≈£î n<äq|ü⁄ Ä<ëj·T+

bı+<äT‘·THêïs¡T. 2011`12˝À ø£Ás¡ô|+&É\+ ¬s’‘·T\T 8.628

yÓTÁÏø ≥qTï\ m] |ü≥Tº>∑÷fi¢qT ñ‘·Œ‹Ô #XÊs¡T.

e÷¬sÿÏ+>¥

12e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À e÷¬sÿÏ+>¥qT ˇø£

eTTKýÓTÆq s¡+>∑+>± >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~. sêh+˝À 333

eékÕj·T e÷¬sÿŸ ø£$T°\T ñHêïsTT. MÏ øÏ+<ä 906

e÷¬sÿŸ j·÷s¡T¶\T ñHêïsTT. e÷¬sÿŸ |ò”E ÁøÏ+<ä e÷¬sÿŸ

ø£$T°\T 2011`12˝À ` 543.53 ø√≥T¢ edü÷\T #XÊsTT.

2012`13˝À 2012 nø√ºãsY es¡≈£î ` 277.89 ø√≥T¢

dü+bÕ~+#êsTT. sêh+˝À ñqï ¬s’‘·T ãC≤s¡¢ <ë«sê Á|ü‹ yês¡+

düTe÷s¡T 45,000 ¬s’‘·T\T 1.90 \ø£å\ øÏ«+≤fi¢ ≈£Ls¡>±j·T\qT

Hs¡T>± $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î $Áø£sTTdüTÔHêïs¡T.

bÕ]ÁXÊ$Tø±_Ûeè~∆

HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆‘√ bÕ≥T dü÷ø£åà, ∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰

|ü]ÁX¯eT\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ <ë«sê bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>±ìøÏ

dü+|üPs¡ í eT<ä›‘·T n+~+#˚+<äT≈£î Á|üuÛ ÑT‘·«+ Á|üD≤[ø£

s¡÷bı+~k Ô+~. 2002˝À dæ+– Ÿ $+&ç øÏ¢j·T¬sHé‡ #·≤ºìï

Á|üyXô|Ïºq|üŒÏ qT+&ç 2012 Ä>∑düTº 31 es¡≈£î 4,55,358

ø√≥¢ $\TyÓ’q ô|≥Tºã&ÉT\ Á|ü‹bÕ<äq\‘√ ≈£L&çq 63,191

j·T÷ì≥¢≈£î dü+ã+~Û+∫ 98,920 øÏ¢j·T¬sqT‡\qT C≤Ø #j·T&É+

»]–+~. MÏ <ë«sê 15,17,576 eT+~ ñbÕ~Û bı+<äT‘ês¡T.

1991˝À q÷‘·q bÕ]ÁXÊ$Tø£ $<ÛëHêìï Á|üyXô|Ïºq

‘·s¡Tyê‘· 2012 nø√ºãsY 31 HêÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ 14,34,529

eT+~øÏ ñbÕ~Û ø£*Œ+# 9,10,666 ø√≥¢ ô|≥Tºã&ç‘√ ≈£L&çq

7,632 Á|ü‹bÕ<äq\≈£î ô|≥Tºã&ç‘√ ≈£L&çq bÕ]ÁXÊ$Tø£

m+Á≥Á|”qsY yÓTyÓ÷sê+&Ü\qT n+<äT≈£î+~. Ç+<äT˝À 3,206

Á|ü‹bÕ<äq\T ` 84,550 ø√≥¢ ô|≥Tºã&ç‘√ ñ‘·Œ‹Ôì

ÁbÕs¡+_Û+#êsTT. MÏ <ë«sê 5,16,403 eT+~ ñbÕ~Û

bı+<äT‘·THêïs¡T. 2012 Ä>∑düTº ∫e] HêÏøÏ 2,859 dü÷ø£åà,

∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\T kÕú|æ+#·&É+ »]–+~. 1554

ø√≥¢ ô|≥Tºã&ç‘√ ≈£L&çq á |ü]ÁXeT\ <ë«sê 52,932 eT+~

ñbÕ~Û bı+<äT‘·THêïs¡T.

eTq sêh+˝À 115 Á|ü‘´ø£ Ä]úø£ eT+&Éfi¢(ôdCŸ\)qT

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ÄyÓ÷~+∫+~. Ç+<äT˝À 76 ôdCŸ\T H√Ïô|ò’


ø±>± 28 ìs¡«Vü≤D˝ÀøÏ e#êÃsTT. 1,65,161 eT+~øÏ Á|ü‘· ø£å

ñbÕ~Û ø£*ŒdüTÔHêïsTT. ôdCŸ\ <ë«sê ` 1,05,447 ø√≥¢

ô|≥Tºã&ÉT\T ekÕÔj·Tì Ä•+#·>±, Ç|üŒÏ es¡≈£î 14,267.43

ø√≥T¢ sêe&É+ »]–+~.

sêh+˝À 44 sêh kÕúsTT Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ |ü]ÁXeT\T

ìs¡«Vü≤D˝À ñHêïsTT. Ç+<äT˝À yÓTT<äÏ ◊<äT sêh kÕúsTT

Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑ |ü]ÁXeT\T 61.50% eT÷\<Ûäq+ ø£*– ñHêïsTT.

bÕs¡ºqsYwæ|t dü$TàŸ 2012 »]–q dü+<äs¡“¤+>± sêh Á|üuÛÑT‘·«+

Ç‘·s¡ |ü]ÁXeT\‘√ bÕ≥T dæyÓT+Ÿ |ü]ÁXeT≈£î dü+ã+~Û+∫q

<äs¡U≤düTÔ\qT bòÕdtº Á≤ø ÁbÕ‹|ü~ø£q |ü]wüÿ]+#+<äT≈£î Ä

|ü]ÁXeT‘√ ne>±Vü≤Hê ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃ≈£î+~.

>∑qT\T õj·÷\J

sêh+ 100 qT+&ç 110 $T*j·THé ≥qTï\ bÕ]ÁXÊ$Tø£

KìC≤\qT ñ‘·Œ‹Ô #k Ô+~. Bì‘√ bÕ≥T 200 $T*j·THé

|òüTq|ü⁄ MT≥s¡¢ &Ó’yÓTq¸q˝Ÿ k˛ºHé‡, uÛÑeq ìsêàD kÕeTÁ–ì

≈£L&Ü ñ‘·Œ‹Ô #˚k˛Ô+~. u…¬s’°dt, düTqï|ü⁄sêsTT ñ‘·Œ‹Ô˝À

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|ü<∏äeT kÕúq+˝À ñ+~. uÛ≤s¡‘·<X|ü⁄ Kì» ñ

‘·Œ‹Ô À sêh+ 15% yê≤ ø£*– ñ+&ç, $<o e÷s¡ø£Á<äe´

s¡÷|ü+˝À ` 1000 ø√≥T¢ Ä]®k Ô+~.

>∑qT\XÊK ¬syÓq÷´ XÊK qT+&ç mHézd”\qT

bı+<ä&ÜìøÏ #=s¡e rdüT≈£îì ]ø±s¡T¶ dü+K´ Kì» sêsTTr

<äs¡U≤düTÔ\qT C≤Ø #dæ+~.

2008`09˝À 8,547, 2009`10˝À 10140,

2010`11˝À 10,773, 2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î

2758 Kì» sêsTTr <äs¡U≤düTÔ\qT |üP]Ô #dæ+~.

yêDÏ»´+ ` m>∑TeT‘·T\T

sêh+ qT+&ç 2010`11˝À 91,614 ø√≥¢ $\TyÓ’q

m>∑TeT‘·T\T »s¡>∑>±, 2011`12˝À ` 1,13,917 ø√≥¢

$\TyÓ’q m>∑TeT‘·T\T qyÓ÷<äj·÷´sTT. yÓTT‘·Ô+ m>∑TeT‘·T˝À¢

ø£+|üP´≥sY kÕ|òtºysY 33 XÊ‘êìøÏ ô|’>± yê≤ ø£*– ñ+&É≥+

>∑eTHês¡Ω+.

sêh+ qT+&ç »]–q $T>∑‘ê Á|ü<Ûëq m>∑TeT‘·T˝À¢

Ç+»˙]+>¥ edüTÔe⁄\T, Wwü<Ûë\T, bòÕsêàdü÷Ïø£ Ÿ‡, $TÁXeT

s¡kÕj·THê\T, bÕ¢dæºø\T, eékÕj·T, eékÕj·T Ä<Ûë]‘· ñ

‘·Œ‘·TÔ\T, ‘√fió¢, »+‘·T, düeTTÁ<ä ñ‘·Œ‘·TÔ\T, KìC≤\T, Kì»

ñ‘·Œ‘·TÔ\T ñHêïsTT.

kÕ>∑T˙Ï bÕs¡T<ä\

»\j·T»„+ ÁøÏ+<ä 86 ÁbÕC…≈£îº\(44 uÛ≤Ø, 30 eT<Ûä

‘·s¡Vü‰, 4 es¡<ä ø£≥º\T, 8 Ä<ÛäTìø°ø£s¡D)qT #|ü≥º&É+ »]–+~.

Çe˙ï |üPs¡ÔsTT‘ ø=‘·Ô>± 97.07 \ø£å\ mø£sê\ ø=‘·Ô Äj·Tø£≥Tº

düèwæº+#·&É+‘√ bÕ≥T 22.53 \ø£å\ mø£sê\ Äj·Tø£≥Tº

dæúØø£s¡D»s¡T>∑T‘·T+~. 2004`05 qT+&ç 2012`13˝À 2012

ôdô|º+ãsY es¡≈£î 14 ÁbÕC…≈£îº\T |üP]Ô ø±>±, eTs√ 23

ÁbÕC…≈£îº\≈£î ˙s¡T $&ÉT<ä\ #j·T&É+ »]–+~.

2004`05 qT+&ç 2012`13 es¡≈£î 21.435 \ø£å\

mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙Ï kÕeTs¡ú + ø£*Œ+#·&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À

17.47 \ø£å\ mø£sê\≈£î q÷‘· Äj·Tø£≥Tº ø±>±, 3.96 \ø£å\

mø£sê\ Äj·T≈£≥TºqT dæúØø£]+#·&É+ »]–+~. ∫qï˙Ï

bÕs¡T<ä\ eédüú\T, m|æmdt◊&çdæ\ <ë«sê 8.25 \ø£å\

mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙Ï edü‹ ø£*Œ+#·&É+ »]–+~. 2004`05

qT+&ç 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î uÛ≤Ø, eT<Û ä´ ‘·s¡Vü‰,

∫qï˙ÏbÕs¡T<ä\ eédüú, m|æmdt◊&ç\ ÁøÏ+<ä 29.68 \ø£å\

mø£sê\≈£î ø=‘·Ô>± Äj·Tø£≥Tº düèwæº+#·&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À

3.96 \ø£å\ mø£sê\ Äj·Tø£≥TºqT dæúØø£]+#·&É+ »]–+~.

m◊_|æ ÁøÏ+<ä 1996`97 qT+&ç Ç|üŒÏ es¡≈£î 14.786

\ø£å\ q÷‘·q Äj·Tø£≥TºqT düèwæº+# \ø£å +‘√ ` 15,001.45

ø√≥¢ e´j·T+‘√ &Ó ≤º eédüú Ä<ÛäTìø°ø£s¡D, Ç‘·s¡ ÁbÕC…≈£îº\qT

#|ü≥º&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À 33 ÁbÕC…≈£îº\T ñHêïsTT. yêÏ À

17 uÛ≤Ø ÁbÕC…≈£îº\T ø±>±, 16 eT<Ûä´ ‘·s¡Vü‰ ÁbÕC…≈£îº\T.

∫qï˙ÏbÕs¡T<ä\ eédüú ÁøÏ+<ä sêh+˝À ñqï düTe÷s¡T

78,000 #Ós¡Te⁄\T 46.50 \ø£å\ mø£sê\ Äj·Tø£≥Tº≈£î

kÕ>∑T˙Ïì n+~düTÔHêïsTT. ` 167 ø√≥¢ e´j·T+‘√ ∫qï

#Ós¡Te⁄\ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡DqT #|ü≥º&É+ »]–+~. Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î

düVü≤ø±s¡+‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ≈£eT÷´ì° Ä<Ûë]‘· #Ós¡Te⁄\

ìs¡«Vü≤D ÁbÕC…≈£îº(APCBTMP) #˚|üÏºq ∫qï˙ÏbÕs¡T<ä\

|ü<∏äø±\ |ü⁄qs¡T<ä›s¡D ø±s¡ Áø£eT+ |ü⁄s√>∑‹˝À ñ+~. á |ü<∏äø£+

ÁøÏ+<ä 15.37 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ Äj·Tø£≥Tº dæúØø£s¡D≈£î ` 1044

ø√≥¢ e´j·T+‘√ 2157 #Ós¡Te⁄\ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡DqT \ø£å´+>±

ô|≥Tºø√e&É+ »]–+~. 2100 #Ós¡Te⁄\ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D #·s¡ \T

#|ü≥º>±, 1189 |üqT\T |üPs¡Ôj·÷´sTT.

uÛÑ÷>∑s¡“¤ C˝≤\T

2012 y˚T˝À esê¸ø±˝≤ìøÏ eTT+<äT ø£+fÒ 2012

qe+ãsY HêÏøÏ sêh+˝À uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\ eT≥º+ 3.99 MT≥s¡¢

es¡≈£î ô|]–q≥T¢ qyÓ÷<Ó’+~.


$<äT´‘Y

1959 qT+&ç 2012 ôdô|º+ãsY eT<Ûä sêh+˝À $<äT´‘Y

eékÕú|üø£ kÕeTs¡ú´+ 213 yÓT>±yê≥¢ qT+&ç 15895.30

yÓT>±yê≥¢≈£î ô|]–+~. $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ dü+K´ 2.7 \ø£å\

qT+&ç 246.06 \ø£å\≈£î ô|]–+~. yê]¸ø£ $<äT´‘Y ìs¡«Vü≤D

kÕeTs¡ú + 686 $T*j·THé j·T÷ì≥¢ qT+&ç 41,165 $T*j·THé

j·T÷ì≥¢≈£î ô|]–+~. yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ ` 5.50 ø√≥¢ qT+&ç

` 28,188.55 ø√≥¢≈£î ô|]–+~. 2012`13˝À Á|üuÛÑT‘·« `

5,358.67 ø√≥¢ ≤]|òt dü_‡&û n+~+∫+~. eékÕj·T

s¡+>±ìπø 3,621.98 ø√≥T¢ dü_‡&û Çe«&É+ »]–+~. eTs√

` 3,491.87 ø√≥¢ Áø±dt dü_‡&û Çe«&É+ »]–+~. e÷s¡TŒ

#dæq $<Ûëq+ Á|üø±s¡+ yÓT≥ºÁbÕ+‘ê˝À¢ 3 ø£HÓø£åqT¢, e÷>±DÏ À

2.5 mø£sê\ uÛÑ÷ø£eT‘·+ ñqï yês¡T ¬s’‘·T\T ñ∫‘· $<äT´‘Y

ns¡TΩ\e⁄‘ês¡T. yÓTT‘·Ô+ sêh+˝À 31.07 \ø£å\ eékÕj·T

$<äT´‘Y ø£HÓø£åqT¢ ñ+&É>±, n+<äT˝À 95% eT+~ ¬s’‘·T\T ñ

∫‘· $<äT´‘Y≈£î ns¡TΩ\T>± ñHêïs¡T. $T–*q 5%˝À yÓT≥º

ÁbÕ+‘ê˝À¢ 3 ø£+fÒ m≈£îÿe $<äT´‘Y ø£HÓø£åqT¢ ñqï yês¡T, 2.5

mø£sê\ ø£+fÒ m≈£îÿe e÷>±DÏ ñqï yês¡T, ø±s=ŒπsŸ ¬s’‘·T\T

ñHêïs¡T.

s√&ÉT¢ s¡Vü≤<ës¡T\T

2012 nø√ºãsY 31 HêÏøÏ sêh+˝À ñqï ÄsY _

s√&É¢ HÓŸesYÿ 70,879 øÏ˝ÀMT≥s¡T¢. Ç+<äT˝À C≤rj·T

s¡Vü≤<ës¡T\T 4,730 øÏ ÀMT≥s¡T¢. sêh s¡Vü≤<ës¡T\T 10,491

øÏ ÀMT≥s¡T¢. Á|ü<Ûëq õ˝≤¢ s¡Vü≤<ës¡T\T 32,262 øÏ ÀMT≥s¡T¢.

Á>±MTD s√&ÉT¢ 23,396 øÏ ÀMT≥s¡T¢. sêh+˝À Á|ü‹ ø£ #·<äs¡|ü⁄

øÏ˝ÀMT≥s¡T≈£î ÄsY _ s√&é HÓŸesYÿ kÕ+Á<ä‘· 0.23

øÏ ÀMT≥s¡T¢. ø±>±, Á|ü‹ yÓsTT´ eT+~øÏ 0.86 øÏ ÀMT≥s¡¢

s√&ÉT¢ ñHêïsTT.

2012 @Á|æ Ÿ 1 HêÏøÏ |ü+#êj·TrsêCŸ ÁøÏ+<ä ñqï

s√&É¢ yÓTT‘·Ô+ bı&Ée⁄ 1,43,918 øÏ ÀMT≥s¡T¢. Ç+<äT˝À 5,448

øÏ ÀMT≥s¡T¢ Ç‘·s¡ õ˝≤¢ s√&ÉT¢ ø±>±, 1,222 øÏ ÀMT≥s¡T¢ Á|ü<Ûëq

õ˝≤¢ s¡Vü≤<ës¡T¢. 1,37,248 øÏ ÀMT≥s¡T¢ Á>±MTD s√&ÉT¢. MÏ À

dædæ s√&ÉT¢ 3,644 øÏ ÀMT≥s¡T¢. _Ï s√&ÉT¢ 38,518 øÏ ÀMT≥s¡T¢,

&ÉãT¢ _m+ s√&ÉT¢ 27,032 øÏ ÀMT≥s¡T¢, Á>±yÓ Ÿ s√&ÉT¢ 74,724

øÏ˝ÀMT≥s¡T¢.

s¡yêD≤

2011 qe+ãsY 30 HêÏøÏ sêh+˝À 110.53 \ø£å\

yêVü≤Hê\T qyÓ÷<äj·÷´sTT. yêÏ˝À 72.22 XÊ‘·+

~«#·Áø£yêVü≤Hê\T ñHêïsTT. Ä ‘·s¡Tyê‘· ø±s¡T¢, ÁrM\s¡T¢,

ãdüT‡\T, Á≥≈£îÿ\T ‘·<äT|ü] kÕúHê˝À¢ ñHêïsTT. sêh+˝Àì

yêVü≤Hê\ eè~∆ düTe÷s¡T 14% ñ+~.

m|æmdtÄsYÏdæ

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh s√&ÉT¶ s¡yêD≤ dü+düú(m|æmdtÄsYÏdæ)

7 CÀqT¢, 23 Øõj·TqT¢, 211 &çb˛\T ø£*– ñ+~. 2012

ôdô|º+ãsY HêÏøÏ 22,604 ãdüT‡\T, 1.23 \ø£å\ eT+~ ñ

<√´>∑T\qT ø£*– ñ+~. 211 &çb˛\qT &Éj·T\|tHÓŸes¡Tÿ

<ë«sê nqTdü+<Ûëq+ #j·T&É+ »]–+~. 2012 ôdô|º+ãsY

HêÏøÏ ©≥s¡T≈£î 5.12 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ Ç+<Ûäq kÕeTsêú´ìï

m|æmdtÄsYÏdæ qyÓ÷<äT kÕ~Û+∫+~. m|æmdtÄsYÏdæ Á|ü‹

s√p 82.03 \ø£å\ øÏ ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+ ãdüT‡\qT q&ÉT|ü⁄‘·÷

1.50 ø√≥¢ eT+~ Á|üj·÷DÏ≈£î\qT >∑eT´kÕúHê\≈£î #s¡Tk Ô+~.

dü> ∑≥Tq ˇø=ÿø £ ÿ ãdüT‡ s√E≈£î 365 øÏ˝ÀMT≥s¡T ¢

Á|üj·÷DÏk˛Ô+~.

$e÷HêÁX¯j·÷\T

2011`12 dü+e‘·‡s¡+˝À <oj·T $e÷qÁ|üj·÷DÏ≈£î\

dü+K´ 16.43% ô|s¡>∑>±, $<o Á|üj·÷DÏ≈£î\ dü+K´ 1.33%

ô|]–+~. yÓTT‘·Ô+ Á|üj·÷DÏ≈£î\ dü+K´ 12.72% ô|]–+~.

2011`12 dü+e‘·‡s ¡+˝À 8.60 $T*j·Tq ¢ eT+~

Á|üj·÷DÏ≈£î\≈£î ôV’≤<äsêu≤<é n+‘·sê®rj·T $e÷HêÁX¯j·T+

ùde\+~+∫+~.

HÍø±ÁX¯j·÷\T

$XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢ À ñqï >∑+>∑es¡+ b˛s¡Tº 2011`12

Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 138.70 \ø£å\ ≥qTï\ düs¡T≈£îqT s¡yêD≤

#dæ, 504.80 ø√≥¢ Ä<ëj·÷ìï Ä]®+∫+~. sêh Á|üuÛÑT‘·«+

‘·q yê≤ ` 9.45 ø√≥T¢ bı+~+~. 2012`13 Ä]úø£

dü+e‘·‡s¡+˝À 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ á b˛s¡Tº 62.40

\ø£å\ ≥qTï\ düs¡T≈£îqT s¡yêD≤ #˚dæ, `225.96 ø√≥T¢

Ä]®+∫+~.

ø£eT÷´ìπøwüqT¢

2012 e÷]Ã 31 HêÏø Ï sêh+˝À 16,142

b˛kÕº|ò”düT\T ñHêïsTT. n+<äT˝À 104 ôV≤&éb˛kÕº|ò”düT\T,

2,335 düuŸ b˛kÕº|ò”düT\T, 13,703 Áu≤+#Y b˛kÕº|ò”düT\T ñ

HêïsTT. n<$<Ûä+>± 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ sêh+˝À 4,263

f…*bò Hé mπøÃ¤+CŸ\T ñHêïsTT.

u≤´+øÏ+>¥

2012 pHé HêÏøÏ 9,008 ôw&É÷´\T¶ u≤´+≈£î

ø±sê´\j·÷\T ñHêïsTT. MÏ À yÓTT‘·Ô+ ` 3,59,228 ø√≥¢

&çbÕõ≥T¢ ñHêïsTT. ø±>±, 2012 pHé 31 HêÏøÏ u≤´+≈£î\T

` 4,15,010 ø√≥T¢ s¡TD≤\T n+<äCÒXÊsTT. ÄsY_◊ Á|üe÷D≤\

Á|üø±s¡+ Á¬ø&çŸ ` &çbÕõŸ ìwüŒ‹Ô 60% ñ+&Ü*. eTq

sêh+˝À e÷Á‘·+ 115.53% ñ+~.


|üsê´≥ø£ s¡+>∑+

ø√Væ≤q÷sY Ä|òt Ç+&çj·÷>± Á|üdæ~∆>±+∫q Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

|üsê´≥ø£ s¡+>∑+ Á|ü‹j˚T≤ 70 \ø£å\ eT+~øÏ ô|’>±

|üsê´≥≈£î\qT Äø£]¸k˛Ô+~. 600 |üsê´≥ø£ Á|ü<˚XÊ\‘√

uÛ≤s¡‘·<X+˝ÀH n‘· ~Ûø£ eT+~ |üsê´≥≈£î\qT Äø£]¸k Ô+~.

ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J

sêh kÕe÷õø£ Ä]úø£ n_Ûeè~∆øÏ ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J

s¡+>∑+ m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘√+~. 2011`12˝À uÛ≤s¡‘·<X

◊Ï s¡+>∑+ 15.7% eè~∆πs≥T kÕ~Û+#·>±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À

16% eè~∆πs≥TqT qyÓ÷<äT #˚düT≈£î+~. uÛ≤s¡‘·<˚X¯ ◊Ï

m>∑TeT‘·T˝À¢ eTq sêh+ 12.4% yê≤ ø£*– ñ+~. ◊Ï

s¡+>∑+˝À <X+˝À Hê\T>∑e kÕúq+˝À ñ+~. sêh+ qT+&ç

»]π> nìï m>∑TeT‘·T˝À¢ ◊Ï s¡+>∑+ düTe÷s¡T 39% yê≤

ø£*– ñ+~. sêh+˝À 2011`12˝À ◊Ï s¡+>∑+ n<äq+>±

39,186 eT+~øÏ ñbÕ~Û ø£*Œ+∫+~. Á|üdüTÔ‘·+ 3,18,624

eT+~ á s¡+>∑+ <ë«sê Á|ü‘· ø£å+>± ñbÕ~Û bı+<äT‘·THêïs¡T.

2011`12˝À ◊Ï s¡+>∑ m>∑TeT‘·T\ $\Te 40,646 ø√≥T¢.

bÕsƒ¡XÊ\ $<ä

2011`12˝À nìï s¡ø±\ bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ø£*|æ 133.91

\ø£å\ eT+~ $<ë´s¡Tú\T ñHêïs¡T. Ç+<äT˝À 4.10 \ø£å\ eT+~

Á|” Áô|’eT], 70.84 \ø£å\ eT+~ 1 qT+&ç 5e ‘·s¡>∑‹,

26.06 \ø£å\T 6,7 ‘·s¡>∑‘·T\T, 32.67 \ø£å\ eT+~ 8`10

‘·s¡>∑‘·T\ $<ë´s¡Tú\T, 0.23 \ø£å\ eT+~ 11, 12 ‘·s¡>∑‘·T\

$<ë´s¡Tú\T ñHêïs¡T.

XÊ‘·+|üs¡+>± #·÷ùdÔ, 52.91% eT+~ 1 qT+&ç 5

‘·s¡>∑‘·T\T, 19.46% eT+~ 6, 7 ‘·s¡>∑‘·T\T, 24.40%

eT+~ 8 qT+&ç 10 ‘·s¡>∑‘·T\T, 0.17Ì eT+~ 11, 12

‘·s¡>∑‘·T˝À¢ ñHêïs¡T. $T–*q 3.06% eT+~ Á|” Áô|’eT]˝À

ñHêïs¡T.

Á&ÜbÂ≥¢ $wüj·T+˝À 1 qT+&ç 5 ‘·s¡>∑‘·T\T(ÁbÕ<∏ä$Tø£

kÕúsTT)˝À 15.60% eT+~, 1 qT+&ç 7 ‘·s¡>∑‘·T\T

(ÁbÕ<∏ä$Tø√ï‘· kÕúsTT)˝À 20.79%, 1 qT+&ç 10 ‘·s¡>∑‘·T\T

(ôdø£+&ÉØ kÕúsTT)˝À 45.71% eT+~ bÕsƒ¡XÊ\\ qT+&ç

Á&Ü|üe⁄‘·THêïs¡T. 2012`13˝À eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q|ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä

70.54 \ø£å\ eT+~ \_∆bı+<ës¡T. Ç+<äT˝À 37.42 \ø£å\

eT+~ ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú\T, 20.20 \ø£å\ eT+~

ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú\T, 0.17 \ø£å\ eT+~

mHédæm Ÿ|æ, 12.74 \ø£å\ eT+~ ôV’≤dü÷ÿ\T $<ë´s¡Tú\T ñ

Hêïs¡T.

Ç+≥Øà&çj·TŸ $<ä

&Ó’¬sø£ºsY Ä|òt Ç+≥Øà&çj·TŸ m&ÉT πøwüHé ìj·T+Á‘·D˝À

sêh+˝À 812 Á|üuÛÑT‘·« pìj·TsY ø± ÒJ\T, 12 Á|üuÛÑT‘·«

y=πøwüq Ÿ pìj·TsY ø± ÒJ\T ñHêïsTT. MÏ‘√ bÕ≥T 205

Áô|’y≥T msTT&Ó&é pìj·TsY ø± ÒJ\T ñHêïsTT. y=πøwüq Ÿ

ø√s¡T‡\≈£î dü+ã+~Û+∫ Á|ü‘´ø£+>± 698 Áô|’y≥T pìj·TsY

ø± ÒJ\T ñHêïsTT. MÏ‘√ bÕ≥T 753 Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y≥T

ø± ÒJ˝À¢ ôd’‘·+ y=πøwüq Ÿ ø√s¡T‡\T ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.

ø£fi≤XÊ\ $<ä

sêh+˝À 252 Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø± ÒJ\T, 179 msTT&Ó&é

&çÁ^ ø±˝ÒJ\T ñHêïsTT. MÏ˝À 3.35 \ø£ å\ eT+~

$<ëúÛ≤´dü+ #düTÔHêïs¡T. >∑&ç∫q eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê˝À¢ 78

&çÁ^ ø± ÒJ˝À¢ 76 n+&ÉsY Á>±&ÉT´j˚TŸ ø√s¡T‡\qT ø=‘·Ô>±

ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. 59 ø±˝ÒJ˝À 60 b˛düT º

Á>±&ÉT´jTwüHé ø√s¡T‡\qT ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~.

kÕ+πø‹ø£ $<ä

2012`13 $<ë´ dü+e‘·‡sêìøÏ dü+ã+~Û+∫

sêh+˝Àì 707 Ç+»˙]+>¥ $<ë´ dü+düú À¢ 3,35,000

eT+~ $$<Ûä Ç+»˙]+>¥ ø√s¡T‡\T nuÛÑ´dædüTÔHêïs¡T. 664

m+dæm ø± ÒJ˝À¢ 46,795 eT+~, 926 m+_m dü+düú À¢

86,905 eT+~, 290 _ bòÕs¡àd” dü+düú À¢ 29,520 eT+~,

47 &ç.bòÕs¡ào dü+düú˝À¢ 2,560 eT+~, 263 bÕ*f…øÏïø˘

ø± ÒJ˝À¢ 76,000 eT+~ $<ë´s¡Tú\T ñHêïs¡T. 140 Á|üuÛÑT‘·«,

658 Áô|’y≥T ◊.Ï.◊, ◊.Ï.dæ\˝À $$<Ûä eè‘·TÔ À¢ •ø£åD

Çe«&É+ »s¡T>∑T‘√+~. Á|üuÛÑT‘·« ◊.Ï.◊\˝À 24,250 eT+~,

Áô|’y≥T ◊.dæ.dæ\˝À 74,500 eT+~ $<ë´s¡Tú\T ñbÕ~Û ø£\ŒHê

eè‘·TÔ À¢ •ø£åD bı+<äT‘·THêïs¡T.

≈£î≥T+ã dü+πøåeT+

12,522 Äs√>∑´ ñ|üπø+Á<ë\T, 1,624 ÁbÕ<∏ä$Tø£

Äs√>∑ πø+Á<ë\T, 292 ø£eT÷´ì° Äs√>∑ πø+Á<ë\T, 91

@]j·÷ ÄdüŒÁ‘·T\T, 17 õ˝≤¢ ÄdüŒÁ‘·T\T, 11 e÷‘ê •Xó

dü+s¡ø£åD ÄdüŒÁ‘·T\T, 14 uÀ<ÛäHêdüT|üÁ‘·T\ <ë«sê ≈£î≥T+ã

dü+πøåeT XÊK e÷‘ê Äs√>∑ dü+s¡ø£åD, •Xó Äs√>∑ dü+s¡ø£åD

ùde\T n+~k Ô+~. ôV’≤<äsêu≤<é À 116 |ü≥ºD ≈£î≥T+ã

dü+πøåeT πø+Á<ë\T, 12 |ü≥ºD Äs√>∑ •_sê\T ñHêïsTT.

sêh yê´|üÔ+>± 272 |ü≥ºD Äs√>∑ πø+Á<ë\T |üì #düTÔHêïsTT.

XÊ+|æ Ÿ ]õÁùdºwüHé dædüºyéT ãT …ÏHé nø√ºãsY 2012


Á|üø±s¡+ 2011 dü+e‘·‡sêìøÏ sêh+˝À »qq πs≥T 21.8,

eTs¡D≤\ πs≥T 7.5, •X¯ó eTs¡D≤\ πs≥T 43>± ñ+~.

uÛ≤s¡‘·<XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫ Ç$ es¡Tdü>± 21.8, 7.1 eT]j·TT

44>± ñHêïsTT. XÊ+|æ Ÿ ]õÁùdºwüHé dædüºyéT 2007`09 ìy~ø£

Á|üø±s¡+ sêh+˝À Á|üdü÷‹ eTs¡D≤\ dü+K´ Á|ü‹ \ø£å düJe

»qHê\≈£î 134 ñ+&É>±, uÛ≤s¡‘·<X+˝À 212>± ñ+~.

sêJyé Äs√>∑ l Äs√>∑ ;e÷ |ü<∏äø£+

sêh+˝À 233 \ø£å\ ù|<ä ≈£î≥T+u≤\≈£î düVü‰j·T+

n+~+#+<äT≈£î Äs√>∑ l ôV≤ ŸÔπøsY Á≥dtº <ë«sê sêJyé Äs√>∑ l

Äs√>∑ ;e÷|ü<∏äø±ìï neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. Bì

<ë«sê >∑T]Ô+#·ã&çq yê´<ÛäT\≈£î Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y≥T ÄdüŒÁ‘·T\

HÓŸesYÿ <ë«sê q>∑<äT s¡Væ≤‘· yÓ’<ä´ ùde\T n+~+#·&É+

»s¡T>∑T‘·T+~. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä <ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq ñqï

Á|ü‹ ≈£î≥T+u≤ìøÏ ` 2.00 \ø£å\ es¡≈£î Äs√>∑´ ùde\T

n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. 2007 @Á|æ˝Ÿ 1q ô|’\Ÿ

ÁbÕ‹|ü~ø£q ÁbÕs¡+_Û+#·ã&çq á |ü<∏äø±ìï <äX¯\ yêØ>±

sêh yê´|üÔ+>± $düÔ]+∫, 7.0 ø√≥¢ eT+~ì á |ü<∏äø£+

|ü]~Û ÀøÏ ‘e&É+ »]–+~. 31 πø≥–Ø˝À¢ >∑T]Ô+#·ã&çq 938

s¡ø±\ <∏Ós¡|ò”\qT Bì <ë«sê n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. á

|ü<∏äø±ìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ ì<ÛäT\T n+~düTÔ+~.

2007 @Á|æ Ÿ 1 qT+&ç 2012 ôdô|º+ãsY 30 es¡≈£î

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 35,391 Äs√>∑ •_sê\T ìs¡«Væ≤+∫,

62.98 \ø£å\ eT+~ì |üØøÏå+#·&É+ »]–+~. yê]˝À 425

HÓŸesYÿ ÄdüŒÁ‘·T\ <ë«sê 40.80 \ø£å\ eT+~øÏ WŸ ù|wü+Ÿ

ùde\T, 18.17 \ø£å\ eT+~øÏ ÇHéù|wü+Ÿ ùde\T n+~+#·&É+

»]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ yÓ ’<ä´ $<Ûëq |ü]wü‘Y

(m|æ$$|æ)

yÓ’<ä $<Ûëq |ü]wü‘Y <ë«sê WŸ ù|wü+Ÿ, ÇHé ù|wü+Ÿ

ùde\T, &Éj·÷>√ïdæºø ùde\T, ÒuÀπs≥Ø ùde\T n+~+#·&É+

»s¡T>∑T‘√+~. yÓ’<ä $<Ûëq |ü]wü‘Y À 2234 eT+~ yÓ’<ä ,

4733 eT+~ q]‡+>¥, 3893 eT+~ bÕsêyÓT&çø£ Ÿ, 2743

eT+~ düVü‰j·Tø£ eT]j·TT bÕ\Hê dæã“+~ ùde\+~+#·&É+

»s¡T>∑T‘√+~.

»q˙ •Xó düTs¡ø£å ø±s¡ Áø£eT+ |ü<∏äø±ìï ÄdüŒÁ‹ kÕúsTT˝À

neT\T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. ñ∫‘· ø±qTŒ\T #˚j·T&É+,

30 s√E\ es¡≈£î |ü⁄Ïºq •Xóe⁄≈£î, ‘·*¢øÏ Äs√>∑ dü+s¡ø£åD

ùde\T n+~+#·&É+ á |ü<∏äø£+ ñ<›X+.

Äs√>∑´+

yê´<ÛäT\qT ‘=*<äX˝ÀH >∑T]Ô+∫, dü+s¡ø£åD #·s¡j·T\T

rdüTø√e&É+, Äs√>∑ <äèø£Œ<∏ëìï, Á|ües¡ÔqqT n_Ûeè~∆ #j·T&É+,

bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ Äs√>∑ ø£s¡ yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#·&É+, kÕ+Áø£$Tø£

yê´<ÛäT\ ìyês¡D, nuÛÑ düq kÕeTsêú \qT ô|+#·&É+ <ë«sê

yê´<ÛäT\qT ìs√~Û+∫, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú˝À¢ Äs√>±´ìï

ô|+bı+~+#·&ÉyT \ø£å +>± sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2010 qe+ãsY

14q »eVü≤sY u≤\ Äs√>∑ s¡ø£å(C…_mÄsY)qT ÁbÕs¡+_Û+∫+~.

uÛ≤s¡‘·<X+˝À msTT&é‡ yê´~Û n‘· ~Ûø£+>± ñqï Äs¡T

sêÁcÕº À¢ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ≈£L&Ü ˇø£Ï. á Äs¡T sêÁcÕº À¢q÷

ôV≤#Y◊$/msTT&é‡‘√ J$düTÔqï Á|ü»\ dü+K´˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

yÓTT<äÏ kÕúq+˝À ñ+~. 2010 ìy˚~ø£ Á|üø±s¡+ >∑&ç∫q

eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\T>± #˚düTÔqï ì]«sêeT ø£èdæ |òü*‘·+>±

msTT&é‡ Á|üã\&É+ ‘·–Z+~.

eTVæ≤fi≤ •Xó dü+πøåeT+

sêh+˝À 387 ◊dæ&çmdt ÁbÕC…≈£îº\T ñHêïsTT. MÏ À

300 Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢, 29 –]»q ÁbÕ+‘ê˝À¢, 58 |ü≥ºD

ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñHêïsTT. MÏ ÁøÏ+<ä 91,307 n+>∑Héyê&û πø+Á<ë\T

ñHêïsTT. Á|üuÛÑT‘·«+ e÷‘ê •X¯ó dü+s¡ø£åDqT ô|<ä› m‘·TÔq

#|üÏº+~. Bìì eT<äsY #Ó’ Ÿ¶ Á≤øÏ+>¥ dædüºyéT <ë«sê ìs¡+‘·s¡+

|üs¡ yøÏå+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

>∑]“¤DÏ Ád”Ô\T, u≤*+‘·\T, qeC≤‘· •Xóe⁄\≈£î e÷s¡TŒ,

Ç+~s¡eTà neTè‘· Vü≤düÔ+, Ç‘·s¡ ø±s¡ Áø£e÷\ <ë«sê dü+s¡ø£åD

ùde\T n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

$ø£ ≤+>∑T\ dü+πøåeT+

sêh+˝À <äèwæº À|ü+ ñqï yê] ø√dü+ 5 ¬sdæ&Óì¸j·T Ÿ

bÕsƒ¡XÊ\\T, $ìøÏ&ç ˝À|ü+ ñqï yê]øÏ 6 ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ

bÕsƒ¡XÊ\\T, $ìøÏ&ç ˝À|ü+ ñqï yê]øÏ >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢

u≤|ü≥¢ e<ä› ˇø£ >∑Ts¡T≈£î\ pìj·TsY ø£fi≤XÊ\ ñHêïsTT.

MÏ‘√ bÕ≥T $ø£ ≤+>∑T\ dü+πøåeT XÊK Ä<Ûä«s¡ +˝À 40 Vü‰düºfió

¢, 3 ôVAyéT\qT ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT+

Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 1,398 yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\

Vü‰düºfió¢ ñHêïsTT. Ç+<äT˝À 1074 u≤\Ts¡ Vü‰düºfió¢, 309

u≤*ø£\ Vü‰düºfió¢ ñHêïsTT. eTs√ 15 düMTø£è‘· Vü‰düºfi¢≈£î ñ

HêïsTT. 2011`12˝À yÓTT‘·Ô+ 1,54,096 eT+~ $<ë´s¡Tú\T


MÏ À edü‹ bı+<ä>±, 2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î

1,38,145 eT+~ #s¡&É+ »]–+~. yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\

Vü‰düºfi¢ À 76 XÊ‘·+ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\T, 10% ôw&É÷´\T¶

≈£î˝≤\T, 5% ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\T, 3 XÊ‘·+ yÓTÆHê]°\T, 6%

Ç‘·s¡T\qT #s¡TÃ≈£î+≤s¡T. yÓTT‘·Ô+ 1,398 Vü‰düºfi¢≈£î >±qT

885 Á|üuÛÑT‘·« uÛÑeHê\˝À ñ+&É>±, $T–*q yêÏ À 114

uÛÑeHê\T ìsêàD+˝À ñHêïsTT. 2011`12˝À 3.03 \ø£å\

eT+~ Ç._.dæ. $<ë´s¡Tú\≈£î ≥÷´wüHé |ò”E ØsTT+ãsY‡yÓT+Ÿ

eT+ps¡T #˚j·T>±, 2012`13˝À 4,17,429 eT+~øÏ

eT+ps¡T #j·T&É+ »]–+~.

kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT+

2011`12˝À sêh+˝À 2,358 kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT

Vü‰düºfió¢ ñHêïsTT. MÏ À 1,640 u≤\Ts¡ ø√dü+, 718 u≤*ø£\

ø√dü+ πø≤sTT+#·&É+ »]–+~. MÏ À 1.96 \ø£å\ eT+~

$<ë´s¡Tú\T edü‹ bı+<äT‘·THêïs¡T. kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT Vü‰düºfi¢

yÓTdt #ÛêØ®\qT @&√ ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î HÓ\≈£î ` 475 qT+&ç `

850≈£î, 8 qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î ` 535 qT+&ç `

850≈£î 2012`13 $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç ô|+#·&É+

»]–+~.

sêqTqï 10 dü+e‘·‡sê\˝À ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\T,

ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\T n+<ä]‘√ düe÷q+>± n_Ûeè~∆ #Ó+<ä&ÜìøÏ

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 2013 »qe]˝À ªªÄ+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ôw&É÷´\T¶

≈£î˝≤\ ñ|üÁ|üD≤[ø£ eT]j·TT –]»q ñ|üÁ|üD≤[ø£(Á|üD≤[ø£,

Ä]úø£ eqs¡T\ πø≤sTT+|ü⁄ eT]j·TT $ìjÓ÷>∑) #·≥º+, 2013qT

ÄyÓ÷~+∫+~.

Ç+~s¡eTà ø±s¡´Áø£eT+ ÁøÏ+<ä eè<äT∆\T, $‘·+‘·T\T,

#H‘· ø±]à≈£î\T, $ø£ ≤+>∑T\≈£î |æ+#Û·qT¢ Çe«&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

á ø±s¡ Áø£eT+ yÓTT<äÏ <äX ÁøÏ+<ä 2,19,272 eT+~øÏ, ¬s+&Ée

<äX ÁøÏ+<ä 2,36,318 eT+~øÏ, eT÷&É<ä <äX ÁøÏ+<ä 2,38,225

eT+~øÏ, yÓTT‘·Ô+ eT÷&ÉT <äX˝À¢ 6,93,815 eT+~øÏ ô|q¸qT¢

n+~e«&É+ »]–+~.

–]»q dü+πøåeT+

–]»q dü+πøåeT XÊK Ä<Ûä«s¡´+˝À 599 ÄÁX¯eT

bÕsƒ¡XÊ\\T ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·THêïsTT. MÏ˝À 1,44,720

eT+~ –]»q $<ë´s¡Tú\T edü‹, $<ëúÛ≤´dü+ bı+<äT‘·THêïs¡T.

MÏ‘√ bÕ≥T eTs√ 442 Vü‰düºfi¢qT ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

MÏ À 68,570 eT+~ $<ë´s¡Tú\T ñ+≥THêïs¡T. MÏ‘√ bÕ≥T

–]»q ÁbÕ+‘ê˝À¢ 4,317 ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ 90,289

eT+~ $<ëúÛ≤´dü+ #düTÔHêïs¡T. b˛dtº yÓTÁÏø $<ë´s¡Tú\ ø√dü+

269 Vü‰düºfi¢qT ìs¡«Væ≤düTÔ+&É>±, MÏ À 45,730 eT+~ mdtÏ

$<ë´s¡Tú\T uÛÀ»q, edü‹ dü<äTbÕj·T+ bı+<äT‘·THêïs¡T. 2012

e÷]Ã˝À »]–q mdtmdtdæ |üØø£å\˝À 86% eT+~ mdtÏ

$<ë´s¡Tú\T ñrÔs¡Tí\j·÷´s¡T. 5,788 eT+~ mdtÏ $<ë´s¡Tú\T

u…dtº myÓ’\ãT Ÿ dü÷ÿ Ÿ‡ |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 121 Á|üeTTK $<ë´

dü+düú À¢ $<ëúÛ≤´dü+ #düTÔHêïs¡T. Ms¡T dü+e‘·‡sêìøÏ 8,800

qT+&ç 20,000 es¡≈£î kÕÿ\sYwæ|t\T bı+<äT‘·THêïs¡T. mdtÏ

$<ë´s¡Tú\≈£î 2012`13 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 2012 ôdô|º+ãsY

HêÏøÏ 93.82 ø√≥¢ b˛dtº yÓTÁÏø kÕÿ\sYwæ|t\qT eT+ps¡T

#j·T&É+ »]–+~.

yÓTÆHê]°\ dü+πøåeT+

eTTdæ¢+\T, dæ≈£îÿ\T, uÖ<ä∆eT‘·düTÔ\, bÕØÙ yÓTT<ä\>∑T

yÓTÆHê]° esêZ\˝Àì esêZ\ kÕe÷õø£, Ä]úø±_Ûeè~∆øÏ

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh yÓTÆHê]°\ ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé düVü≤ø±s¡+

n+~k˛Ô+~. u≤´+≈£î\ <ë«sê Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+#˚

|ü<∏äø±\≈£î dü_‡&û\T Çe«&É+‘√ bÕ≥T dü+πøåeT |ü<∏äø±\≈£î

Á>±+Ÿ ÇHé msTT&é n+<äCÒk Ô+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh yÓTÆHê]°\

ô|ò ’HêHé‡ ø±s√ŒπswüHé ÁøÏ+<ä 2011`12 dü+e‘·‡s¡+˝À

1,44,478 $<ë´s¡Tú\≈£î Á|”, b˛dtº yÓTÁÏø kÕÿ\sYwæ|t\T, |ò”E

ØsTT+ãsY‡ yÓT+Ÿ Çe«>±. 2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY

HêÏøÏ ` 18,342.49 \ø£å\T eT+ps¡T #j·T&É+ »]–+~.

j·TTe»q ùde\T

sêJyé j·TTeXøÏÔ ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä 2012`13˝À `

90 ø√≥¢ πø≤sTT+|ü⁄\‘√ 9000 \_∆<ës¡T\≈£î düVü≤ø£]+#·&É+

»]–+~. Ç+<äT˝À ` 27 ø√≥T¢ dü_‡&û ø±>±, ` 63 ø√≥¢qT

u≤´+≈£î s¡TD+>± n+~+#·&É+ »]–+~. 2012`13 Ä]úø£

dü+e‘·‡s¡+˝À 2012 qe+ãsY HêÏøÏ ` 55.75 ø√≥¢

e´j·T+‘√ ≈£L&çq 6945 j·T÷ì≥¢qT eT+ps¡T #j·T&É+

»]–+~. n+<äT˝À ` 17.49 ø√≥T¢ dü_‡&û ø±>±, `37.42

ø√≥T¢ u≤´+≈£î s¡TD+.

>∑èVü≤ ìsêàD+

ã\V”≤q esê Z\ >∑èV ü≤ ìsêàD ø±s¡´ Áø £e÷ìï

ÁbÕs¡+_Û+∫q|üŒÏ qT+&ç 2012 e÷]Ã 31 es¡≈£î 105.82

\ø£å\ >∑èVü‰\qT |üP]Ô #j·T&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À 97.30

\ø£å\T Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢, 8.52 \ø£å\T |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñ

HêïsTT. 2012`13 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 2012 ôdô|º+ãsY

HêÏøÏ 2.03 \ø£å\ Çfi¢((Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ 1.91 \ø£å\T,

|ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ 0.13 \ø£å\T))qT |üP]Ô #j·T&É+ »]–+~.


Á>±MTD ˙Ï düs¡|òüsê bÕ]Xó<Ûä +

Á>±MTD Á|ü»\+<ä]ø° dü]|ü&ÉTq+‘·, düTs¡øÏå‘·yÓTÆq

‘ê>∑T˙Ïì, bò ¢¬s’&é, ñ|ü⁄Œ˙s¡T, Ç‘·s¡ ø±\Twü ÁbÕ+‘· ÄyêkÕ\

Á|ü»\≈£î düTs¡øÏ å‘· ˙Ïì n+~+#·&É+ <ë«sê Á>±MTD

ÁbÕ+‘ê\˝À ‘ê>∑T˙Ï düeTdü´qT |ü]wüÿ]+#·&ÜìøÏ sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ ø£≥Tºã&ç ñ+~. 2012`13˝À 12,139 Äyêdü

ÁbÕ+‘ê\˝À ` 2520.23 ø√≥¢ e´j·T+‘√ |üqT\T #|ü≥º&É+

»]–+~. 2012 qe+ãsY es¡≈£î 1947 Äyêdü ÁbÕ+‘ê\˝À

` 447.00 ø√≥¢‘√ |üqT\T |üP]Ô #j·T&É+ »]–+~.

ìs¡à Ÿ uÛ≤s¡‘Y n_Ûj·÷Hé

2012 @Á|æ˝Ÿ 1 qT+&ç dü+|üPs¡ í bÕ]X¯ó<Û ä ´

ø±´+ô|sTTHé(Ïmdtdæ) ù|s¡TqT ìs¡à˝Ÿ uÛ≤s¡‘Y n_Ûj·÷Hé

(mHé_m)>± e÷s¡Ã&É+ »]–+~. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ <äX\ yêØ>±

22 õ˝≤¢\≈£î ÁbÕC…≈£îº\qT eT+ps¡T #˚j·T&É+ »]–+~.

2012`13 dü+e‘·‡s¡+˝À Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ì _|æm˝Ÿ

≈£î≥T+u≤\≈£î 1,02,65,917 e´øÏÔ>∑‘· ≈£î≥T+ã eTs¡T>∑T<=&ÉT¢,

1,15,908 bÕsƒ¡XÊ\ eTs¡T>∑T<=&ÉT¢, 14,990 n+>∑Héyê&û

eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ì]à+#ê\ì ˝ø£å +>± ìs¡ísTT+#·&É+ »]–+~.

MÏ À 2012 qe+ãsY HêÏøÏ 81,71,542 e´øÏÔ>∑‘· ≈£î≥T+ã

eTs¡T>∑T<=&ÉT¢, 1,12,588 bÕsƒ¡XÊ\ eTs¡T>∑T<=&ÉT¢, 8,073

n+>∑Héyê&û eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ì]à+#·&É+ »]–+~.

|ü≥ºD ÁbÕ+‘· ‘ê>∑T˙Ï düs¡|òüsê

bÕ]X¯ó<Ûä +

C≤rj·T Á|üe÷D≤\≈£î nqT>∑TD+>± ‘·\dü] ˙Ï

düs¡|òüsêqT yÓTs¡T>∑T|ü]#˚+<äT≈£î |ü≥ºD kÕúìø£ dü+düú˝À¢

m|üŒÏø£|ü⁄Œ&ÉT ˙Ï düs¡|òüsê yÓTs¡T>∑T<ä\ |ü<∏äø±\qT #|ü≥º&É+

»s¡T>∑T‘√+~. 2012`13 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 2012

ôdô|º+ãsY es¡≈£î 603.27 ø√≥¢ e´j·T+‘√ 18 Ï düs¡|òüsê

|ü<∏äø±\qT |üP]Ô #j·T&É+ »]–+~. ‘·<ë«sê n<äq+>± s√E≈£î

181.71 $T*j·Tq¢ ©≥s¡ ¢ ˙Ïì düs¡|ò üsê #˚j·T&É+

»s¡T>∑T‘√+~.

ôV ’ ≤< äsêu≤< é y Ó T ÁÀbÕ*≥Hé

&Óe\|tyÓT+Ÿ n<∏ë]°

W≥sY ]+>¥s√&é ÁbÕC…≈£îº(ôV’≤<äsêu≤<é)

ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝À uÛ≤Ø eTÚ*ø£ edü‘·T\ n_Ûeè~∆‘√

bÕ≥T Á|üuÛÑT‘·«+ W≥sY]+>¥ s√&é ìsêàD≤ìï ≈£L&Ü #|üÏº+~.

158 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ bı&ÉyÓ’q W≥sY ]+>¥s√&é |ü\T C≤rj·T

s¡Vü≤<ës¡T\T, sêh s¡Vü≤<ës¡T\T, Á|ü<Ûëq õ˝≤¢ s¡Vü≤<ës¡T\qT

nqTdü+<Ûëq+ #düTÔ+~. W≥sY ]+>¥s√&éqT 120 ¬øm+|æôV≤#Y

&çC…’Hé y>∑+‘√ mì$T~ …’q¢ ìj·T+Á‹‘· mø‡Áô|dt ôV’≤y>±

#˚|ü≥º&É+ »]–+~. 8 ˝…’q¢ W≥sY ]+>¥ s√&ÉT¶ ù|òCŸ`1˝À

2010 p …’ qT+&ç Á≤|òæøqT nqTeT‹+#·&É+ »]–+~.

Á>±MTD≤_Ûeè~∆

Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 10,59,101 dü«j·T+ düVü‰j·Tø£

ãè+<ë\T(mdtôV≤#Yõ) ñHêïsTT. MÏ À 1,15,48,174 eT+~

düuÛÑT´\T>± ñHêïs¡T. á ãè+<ë\T 38,821 Á>±eT dü+|òü÷\T,

1098 eT+&É\ düe÷K´\T>± dü+|òüTÏ‘·eTj·÷´sTT. MÏøÏ

‘√&ÉT 406 eT+&É\ $ø£˝≤+>∑T\ dü+|òü÷\T, 4 õ˝≤¢

$ø£ ≤+>∑T\ düe÷K´\T, 17 #Ó+#·T eT+&É\ düe÷K´\T, 7

eT‘·‡´ø±s¡ eT+&É\ düe÷K´\T, 20 j·÷Hê~ eT+&É\

düe÷K´\T sêh+˝À ñHêïsTT. 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ dü«j·T+

düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\ düuÛÑT´\ bı<äT|ü⁄ ` 4054.44 ø√≥¢≈£î,

ø±s¡Œdt ì~Û ` 5871.91 ø√≥¢≈£î ô|]–+~.

ÁbÕC…≈£îº ø±\+˝À 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ 1,73,841

kÕe÷õø£ ô|≥Tºã&ç düèwæº+#·ã&ç+~. Á|ü‹ HÓ ≤ 76.09 \ø£å\

ô|q¸q¢qT #Ó*¢+#ê\ì \ø£å +>± ô|≥Tºø√>±, 2011`12 ã&Ó®Ÿ À

` 1922.37 ø√≥T¢ πø≤sTT+#·>±, 1941.03 ø√≥T¢ $&ÉT<ä\

#˚j·T&É+ »]–+~. 69.04 \ø£å\ eT+~ |æ+#Û·qT<ës¡¢≈£î

`2069.00 ø√≥T¢ |ü+|æD° #j·T&É+ »]–+~. 2012`13

ã&Ó®Ÿ À ô|q¸q¢≈£î ` 2178.44 ø√≥T¢ πø≤sTT+#·>±, 2012

ôdô|º+ãsY HêÏøÏ ` 1089.22 ø√≥T¢ $&ÉT<ä\ #˚j·T&É+

»]–+~. 68.05 \ø£å\ ô|q¸Hé<ës¡¢≈£î ` 1108.55 ø√≥T¢

|ü+|æD° #j·T&É+ »]–+~.

yÓqTø £ã& çq ÁbÕ+‘ê\ Á>±+≥T

ì~Û(_ÄsYõm|òt)

á ì~Û ÁøÏ+<ä ` 568.29 ø√≥¢ n+#·Hê e´j·T+‘√

yÓTT‘·Ô+ 48,327 |üqT\qT #|ü≥º&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À mdtdæ

düuŸbÕ¢Hé ÁøÏ+<ä ` 138.66 ø√≥¢ n+#·Hê e´j·T+‘√ ≈£L&çq

13,625 |üqT\T, mdtÏ düuŸbÕ¢Hé ÁøÏ+<ä ` 80.17 ø√≥¢

n+#·Hê e´j·T+‘√ ≈£L&çq 6871 |üqT\T ≈£L&Ü ñHêïsTT.

2012`13 dü+e‘·‡sêìøÏ `295.26 ø√≥¢ n+#·Hê

e´j·T+‘√≈£L&çq 19,333 dæŒ˝Ÿ zesY |üqT\qT ≈£L&Ü

#˚|ü≥º&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ

`163.14 ø√≥¢ $\TyÓ’q 18,337 |üqT\qT |üP]Ô #j·T&É+

»]–+~.


sêJyé |ü …¢u≤≥

á ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä 2012 e÷]Ã 31 HêÏøÏ `

463.22 ø√≥¢ yÓTT‘êÔìï eT+ps¡T #j·T&É+ »]–+~. á

ø±s¡´Áø£eT+ ÁøÏ+<ä 2009`10, 2010`11, 2011`12,

2012`13 dü+e‘·‡sê˝À¢ m≥Te+Ï |üqT\T eT+ps¡T

#j·T Ò<äT. πø≤sTT+∫q yÓTT‘êÔìï 2008`09˝À eT+ps¡T

#˚dæq |üqT\qT |üP]Ô #˚j·T&ÜìøÏ $&ÉT<ä\ #˚j·T&É+

»s¡T>∑T‘√+~. á ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä 2012`13˝À ` 15

ø√≥¢ yÓTT‘êÔìï n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À

eTT+<äT≈£î kÕ>∑T‘·Tqï sêJyé |ü˝…¢u≤≥ |üqT\qT |üP]Ô

#˚j·T&ÜìøÏ õ˝≤¢\≈£î ` 3.385 ø√≥T¢ $&ÉT<ä\ #˚j·T&É+

»]–+~.

s¡#·Ãã+&É

Á|ü»\ düeTdü \qT nø£ÿ&çø£ø£ÿ& |ü]wüÿ]+∫, bÕ\Hê

j·T+Á‘ê+>±ìï yê] eTT+–≥≈£î rdüT¬øfi‚¢ \ø£å´+‘√ sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ s¡#·Ãã+&É nH˚ $q÷‘·ï ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ lø±s¡+

#·TÏº+~. s¡#·Ãã+&É ¬s+&Ée <äX˝À düTe÷s¡T 21.43 \ø£å\

πswüHéø±s¡T¶\T/≈£L|üqT¢, 5.21 \ø£å\ ô|q¸q¢qT |ü+|æD° #j·T&É+

»]–+~. 2.87 \ø£å\ Çfi¢qT eT+ps¡T #j·T&É+ »]–+~.

ù|<ä]ø£+

Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ 2012 e÷]Ã˝À $&ÉT<ä\ #dæq

‘êC≤ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 2009`10 HêÏøÏ

Á>±MTD eT]j·TT |ü≥ºD ù|<ä]ø£ ìwüŒ‹Ô es¡Tdü>± 22.8%

eT]j·TT 17.7% ñ+~. yÓTT‘·Ô+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ù|<ä]ø£+

21.1% ñ+~. uÛ≤s¡‘·<X+˝À Á>±MTD ù|<ä]ø£+ 33.8%,

|ü≥ºD ù|<ä]ø£+ 20.9% ñ+&É>±, yÓTT‘·Ô+ ù|<ä]ø£+ 29.8%

ñ+~.

ñbÕ~Û ` ìs¡T<√´–‘·

2012 e÷]Ã HêÏøÏ dü+|òüTÏ‘· s¡+>∑+˝À eékÕú|üq\

dü+K´ 19,591≈£î ô|]–+~. Ç+<äT˝À 13,175 Á|üuÛÑT‘·«

s¡+>∑+˝À, 6,416 Áô|’y≥T s¡+>∑+˝À ñHêïsTT. 2012 HêÏøÏ

dü+|òüTÏ‘· s¡+>∑+˝À ñbÕ~Û bı+<äT‘·Tqï yê] dü+K´ 20.28

\ø£å\T>± ñ+~. Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑yT 12.76 \ø£å\ eT+~øÏ ñ

bÕ~Û ø£*ŒdüTÔ+&É>±, Áô|’y≥T s¡+>∑+˝À 7.52 \ø£å\ eT+~ ñ

bÕ~Û bı+<äT‘·THêïs¡T.

2012`13 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 2012 nø√ºãsY HêÏøÏ

m+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ mπøÃ¤+CŸ˝À¢ 1,97,087 eT+~ nuÛÑ´s¡Tú\T

qyÓ÷<äT #düTø√>±, 9,530 U≤∞\qT >∑T]Ô+∫, 820 eT+~øÏ

ñ<√´>±\T Ç| æ Œ+# ·& É+ »]–+~. 2012 Hê Ïø Ï

m+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ mπøÃ¤+CŸ\ e<ä› qyÓ÷<äT #sTT+#·T≈£îqï yê]

dü+K´ 19,07,027≈£î ô|]–+~.

1993`94 qT+&ç 1999`2000 eT<Ûä Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ‘√

bÕ≥T uÛ≤s¡‘·<X+˝À ≈£L&Ü Á>±MTD, |ü≥ºD ìs¡T<√´–‘· πs≥¢

kÕúsTT\T ô|]>±sTT. nsTT‘ 1999`2000 qT+&ç 2004`05

eT<Ûä Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À Á>±MTD, |ü≥ºD ìs¡T<√´–‘· πs≥T¢ ‘·>±ZsTT.

|ü≥ºD ìs¡T<√´–‘· 39 qT+&ç 36≈£î |ü&çb˛>±, Á>±MTD

ìs¡T<√´–‘· πs≥T 8 qT+&ç 7≈£î ‘·–Zb˛sTT+~. nsTT‘˚

2004`05 qT+&ç 2009`10 eT<Ûä´ Á>±MTD ìs¡T<√´–‘·

πs≥T 5 bÕsTT+≥T¢ ô|]–+~. nq>± 7 qT+&ç 12≈£î #s¡T≈£î+~.

|ü≥ºD ìs¡T<√´–‘· πs≥T 36 qT+&ç 31≈£î ◊<äT bÕsTT+≥T¢

|ü&çb˛sTT+~. n<˚$<Ûä+>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯ kÕúsTT˝À |ü≥ºD

ìs¡T<√´–‘· πs≥T 45 qT+&ç 34≈£î 11 bÕsTT+≥T¢ |ü&çb˛>±,

Á>±MTD ìs¡T<√´–‘· πs≥T dü«\Œ+>± 17 qT+&ç 16≈£î 1

bÕsTT+≥T e÷Á‘·yT ‘·–Z+~.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£

sêh Ä]úø£ eédüú(õmdt&ç|æ) 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø±

ø±\+(2007`12)˝À 8.18% eè~∆ kÕ~Û+∫+~. Ç~ uÛ≤s¡‘·

<X õ&ç|æ eè~∆πs≥T 8.03% ø£+fÒ ø=+#Ó+ m≈£îÿe. n<

ø±\+˝À >∑&ç∫q eT÷&ÉT |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£\qT |ü]o*ùdÔ

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh Ä]úø£ eédüú Á|ü<äs¡Ùq rs¡T nœ\ uÛ≤s¡‘·

kÕúsTT ø£+fÒ yÓTs¡T>∑T>± ñ+&É≥+ >∑eTHês¡Ω+.

12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£

12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ Á|ü<Ûëq \ø£å + ªªy>∑e+‘·yÓTÆq,

düTdæús¡‘·‘√ ≈£L&çq dü$Tà[‘· eè~∆(‘faster, sustainable and

more inclusive growth)µµ. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

12e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø± ø±˝≤ì(2012`17)øÏ 10%

eè~∆πs≥TqT \ø£å +>± ô|≥Tº≈£î+~. s¡+>±\ yêØ>± |ü]o*ùdÔ

eékÕj·T+ 6%, |ü]ÁX¯eT\T 10.5%, ùde\T 11.5%

eè~∆πs≥T kÕ~Û+#ê\ì \ø£å +>± ìπs›•+#·&É+ »]–+~.

eè~∆πs≥¢qT kÕ~Û+#·&É+‘√ bÕ≥T sêh+˝Àì \ø£å ≤~

eT+~ j·TTe‘·≈£î ñbÕ~Û ø£*Œ+#·&É+ ô|’H 12e |ü+#·es¡

Á|üD≤[ø£ πø+ÁBø£]+∫+~. HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆ <ë«sê ìs¡T<√´>±ìï,

ù|<ä]ø±ìï y>∑+>± ≈£î~+#·&É+‘√ bÕ≥T ãVüQfi n+‘·sê\qT

|üP&ÜÃ\ì <Û j·T+>± ô|≥Tºø√e&É+ »]–+~.


dü÷ú\ sêÁc º‘·Œ‹Ô(õmdt&ç|æ)

sêh <˚ojÓ÷‘·Œ‹Ô(mdt&ç|æ)ì kÕ<Ûës¡D+>± ªÄ<ëj·T

ø£\Œq <äèø£Œ<∏ä+(ÇHéø£yéT Ä]ZHÏ+>¥ nÁb˛#Y)µ <ë«sê n+#·Hê

y˚kÕÔs¡T. á |ü<ä∆‹˝À uÛÖ‹ø£+>± sêh+ jÓTTø£ÿ uÛÖ>√[ø£

dü]Vü≤<äT› À¢ ñ+& ñ‘·Œ‹Ô ø±s¡ø±\ <ë«sê ø£*Œ+#·ã& Ä<ëj·T+

y Ó T T‘ê Ôìï ˝ …ø £ ÿ> ∑& É‘ês ¡ T . Ç~ ˇø £ ì] ›w ü º ø±\

eé~Û(kÕ<Ûës¡D+>± ø£ dü+e‘·‡s¡ ø±\+˝À) sêh+˝À »]–q

ùde\T, düs¡≈£î\ ñ‘·Œ‹Ô $\TeqT ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. mdt&ç|æ,

<ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q düeTwæº $\Te\qT Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\T, dæús¡

<Ûäs¡\T ¬s+&ç+Ï Àq÷ n+#·Hê ykÕÔs¡T.

ˇø£ ì]›wüº ø±\ eé~Û |ü]$T‹˝À s¡÷bı+~+∫q á

Ä]úø£ eédüú n+#·Hê\T Ä]úø±_Ûeè~∆ kÕúsTT˝À¢ e∫Ãq e÷s¡TŒ\

|ü]~Ûì, ~XqT yÓ\¢&çkÕÔsTT. mdt&ç|æ À s¡+>±\ yêØ ≈£Ls¡TŒ

ˇø£ ì]›wüº ø±\ eé~Û À Ä]úø£ eédüú Àì $_Ûqï s¡+>±\

kÕù|ø£å dæú‹ô|’ ˇø£ Ä˝À#·qqT Çe«&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, Ä]úø£

eédüú À #√≥T #düT≈£î+≥Tqï ì»yÓTÆq ìsêàD≤‘·àø£ e÷s¡TŒ\qT

‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. n+‘ø±ø£, düeTÁ>∑ Ä]úø±_Ûeè~∆øÏ nedüs¡yÓTÆq

Á|üD≤[ø£\ s¡÷|üø£\Œq≈£î e÷s¡Z+ düT>∑eT+ #˚düTÔ+~. á

>∑D≤+ø±\qT yÓTT‘·Ô+ sêh »HêuÛ≤‘√ b˛*Ã »]ù| n<Ûä j·THê\T

düs¡T≈£î\T eT]j·TT ùde\ ‘·\dü] ìø£s¡ ñ‘·Œ‹Ô kÕúsTTì Ò<ë

sêh+˝Àì Á|ü»\ Jeq Á|üe÷D≤\qT dü÷∫kÕÔsTT. MÏì

‘·\dü] Ä<ëj·T(|ædæ◊) n+#·Hê\T>± Á|ükÕÔ$kÕÔs¡T.

11e |ü+#·es¡ ¸ Á| üD≤[ø£(2007`08 qT+&ç

2011`12)˝À C≤rj·T õ&ç|æ dü>∑≥Tq 8.02% eè~∆πs≥T

kÕ~Û+#·>±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 8.18% eè~∆πs≥TqT qyÓ÷<äT

#˚düT≈£î+~.

2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ e<ä› 2012`13(eTT+<ädüTÔ

n+#·Hê\T)˝À sêh õmdt&ç|æì 4,26,470 ø√≥T¢>± n+#·Hê

y˚j·T& É+ »]–+~. 2011`12(yÓTT< ä Ï d üe]+∫q

n+#·Hê\T)˝À õmdt&ç|æì 4,05,046 ø√≥T¢>± ìsê∆]+#ês¡T.

nq>± 2011`12 qT+&ç 2012`13≈£î sêh õmdt&ç|æ

5.29% eè~∆ kÕ~Û+∫+~. s¡+>±\ yêØ>± |ü]o*ùdÔ

eékÕj·T s¡+>∑+ 1.96%, |ü]ÁXeT\ s¡+>∑+ 0.73%, ùde\

s¡+>∑+ 8.45% eè~∆πs≥TqT kÕ~Û+#êsTT.

õmdt&ç|æ À s¡+>±\ yêØ yê≤

õmdt& ç| æ˝À s ¡+>± yêØ ≈ £Ls ¡ T Œ > ∑‘ · ø=~ ›

dü+e‘·‡sê\T>± >∑D˙j·TyÓTÆq e÷s¡TŒ\≈£î >∑Ts¡e⁄‘√+~. á

e÷s¡TŒ eékÕj·T+ qT+&ç ùde\ s¡+>∑+ yÓ’|ü⁄q≈£î ÄeX´ø£+>±

e÷s¡T‘√+~. 2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ e<ä› 2004`05˝À

õmdt&ç|æ À eékÕj·T s¡+>∑+ 25.1% , |ü]ÁXeT\ s¡+>∑+

24.3%, ùde\ s¡+>∑+ 50.6% yê≤ ø£*–ñHêïsTT.

2012`13(eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\T)HêÏøÏ 2004`05 dæús¡

<Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ õmdt&ç|æ À eékÕj·T s¡+>∑+ yê≤ 18.7

XÊ‘êìøÏ |ü&çb˛sTT+~. |ü]ÁXeT s¡+>∑+ yê≤ 24% ñ+&É>±,

ùde\ s¡+>∑+ yê≤ 57.7 XÊ‘êìøÏ ô|]–+~.

2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ 2004`05˝À

õmdt&ç|æ À $$<Ûä s¡+>±\ yê≤

s¡+>∑+ õmdt&ç|æ À yê≤

eékÕj·T+ 25.1%

|ü]ÁX¯eT\T 24.3%

ùde\T 50.6%

2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ 2012`13˝À

õmdt&ç|æ À $$<Ûä s¡+>±\ yê≤

s¡+>∑+ õmdt&ç|æ À yê≤

eékÕj·T+ 18.7%

|ü]ÁX¯eT\T 23.6%

ùde\T 57.7%

eékÕj·T s¡+>∑+

eékÕj·T s¡+>∑+ Ç°e\ ø±\+˝À Á|üuÛ≤ee+‘·yÓTÆq

eè~∆πs≥¢qT qyÓ÷<äT #düT≈£î+À+~. 2012`13 dü+e‘·‡sêìøÏ

õmdt&ç|æ eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+ eékÕj·T s¡+>∑+

1.96% dü«\Œ eè~∆πs≥TqT qyÓ÷<äT #düT≈£î+~. nqqT≈£L\

yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\ ø±s¡D+>± ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô

2011`12 qT+&ç 2012`13 eT<Ûä´ 184 \ø£å\ ≥qTï\

2. dü÷ú\ Ä]úø£ düeTwæº $\Te\T


qT+&ç 171 \ø£å\ ≥qTï\≈£î |ü&çb˛e&É+‘√ |ü+≥\ s¡+>∑+

2.69% Á|ü‹≈£L\ eè~∆πs≥TqT qyÓ÷<äT #˚düT≈£îqï|üŒÏø°,

eékÕj·T nqTã+<Ûä s¡+>∑yÓTÆq |üXób˛wüD s¡+>∑+ ÁøÏ+<ä≈£î

e#˚Ã bÕ\T, e÷+dü+ ñ‘·Œ‹Ô ô|s¡>∑T<äT\ ø±s¡D+>±H˚

eékÕj·T s¡+>∑+ 1.96% eè~∆πs≥T kÕ~Û+#·&É+ »]–+~.

eékÕj·T nqTã+<Ûä s¡+>±˝À¢ |üXób˛wüD, n≥M ñ

‘·Œ‘·TÔ\T ø£\|ü ñ|ü s¡+>±\T es¡Tdü>± 6.3% eT]j·TT

2.51% eè~∆πs≥TqT kÕ~Û+#êsTT. #|ü\ ñ‘·Œ‹Ô, ñ|ü⁄Œ˙Ï

s=j·T´\ ñ‘·Œ‹Ô >∑D˙j·T+>± ô|s¡>∑&É+‘√ eT‘·‡´ s¡+>∑+

2012`13˝À 10.65% Á|üuÛ≤ee+‘·yÓTÆq eè~∆ì kÕ~Û+∫+~.

|ü]ÁXeT\ s¡+>∑+

yÓTÆì+>¥ ø±«ØsTT+>¥, ‘·j·÷Øs¡+>∑+, $<äT´‘Y, >±´dt,

˙Ï düs¡|òüsê, ìsêàD s¡+>±\‘√ ≈£L&çq |ü]ÁXeT\ s¡+>∑+

2012`13˝À 0.73% eè~∆πs≥TqT qyÓ÷<äT #dæ+~. $<äT´#·Ã¤øÏÔ

\uÛÑ ‘· À #√≥T #düT≈£îqï ˝À≥T ‘·j·÷Ø s¡+>∑+, $<äT´#·Ã¤øÏÔ,

>±´dt, ˙Ï düs¡|òüsê s¡+>±\ô|’ rÁe Á|üuÛ≤e+ #·÷|æ+~. á

s¡+>±\˙ï es¡Tdü>± 3.69%, 2.07% Á|ü‹≈£L\ eè~∆πs≥¢qT

qyÓ÷<äT #XÊsTT. ìsêàD s¡+>∑+ 6.85% eè~∆πs≥TqT, yÓTÆì+>¥

ø±«ØsTT+>¥ s¡+>∑+ 5.50% eè~∆πs≥TqT kÕ~Û+#êsTT.

ùde\ s¡+>∑+

õmdt&ç|æ À >∑D˙j·TyÓTÆq yê≤ ø£*–q ùde\ s¡+>∑+

sêh düeTÁ>±_Ûeè~∆ì eTT+<äT≈£î rdüT¬øfi‚¢ #√<äø£X¯øÏ Ô>±

ø=qkÕ>∑T‘√+~. es¡Ôø£+, ôVA≥fi¯ó¢ ¬skÕº¬s+≥T¢, Ç‘·s¡

e÷sêZ\ <ë«sê s¡yêD k ºπsJ, ø£eT÷´ìπøwüqT¢, u≤´+øÏ+>¥

Çq÷‡¬sHé‡, ]j·T Ÿ mùdºŸ yê´bÕs¡ ùde\T eT]j·TT

ø£eT÷´ì°, kÕe÷õø£ e´øÏÔ>∑‘· ùde\‘√ ≈£L&çq ùde\

s¡+>∑+ 2012`13˝À 8.45% eè~∆πs≥T qyÓ÷<äT #düT≈£î+~.

ùde\ s¡+>∑+˝Àì ñ|ü s¡+>±˝À¢ ø£eT÷´ìπøwüHé, u≤´+øÏ+>¥

Çq÷‡¬sHé‡, s¡yêD≤ k ºπsJ s¡+>±\T >∑D˙j·TyÓTÆq eè~∆πs≥T¢

kÕ~Û+#êsTT.

2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ 2008`09 qT+&ç

2012`13 es¡≈£î $$<Ûä s¡+>±\T kÕ~Û+∫q eè~∆πs≥¢

$esê\T

dü+e‘·‡s¡+ eékÕj·T+ |ü]ÁX¯eT\T ùde\T

2008`09 0.8 7.2 9.5

2009`10 0.2 3.0 7.1

(3e düe]+∫q n+#·Hê\T)

2010`11 7.3 7.5 11.6

(¬s+&Ée düe]+∫q n+#·Hê\T)

2011`12 0.8 7.7 10.5

(yÓTT<äÏ düe]+∫q n+#·Hê\T)

2012`13 2.0 0.7 8.5

(eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\T)

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ õmdt&ç|æ, uÛ≤s¡‘·<X õ&ç|æ

2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ e<ä› Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ õmdt&ç|æ,

uÛ≤s¡‘·<X õ&ç|æì ~>∑Te |üÏºø£ À Çe«&É+ »]–+~.

dü+e‘·‡s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+

õmdt&ç|æ eè~∆πs≥T õ&ç|æ eè~∆πs≥T

(` ø√≥¢ À) (%) (` ø√≥¢ À) (%)

2004`05 2,24,713 ` 29,71,464 `

2005`06 2,46,210 9.6 32,54,216 9.5

2006`07 2,73,730 11.2 35,66,011 9.6

2007`08 3,06,645 12.0 38,96,636 9.3

2008`09 3,27,731 6.9 41,58,676 6.7

2009`10* 3,42,571 4.5 45,16,071 8.6

2010`11# 3,75,664 9.7 49,37,006 9.3

2011`12$ 4,05,046 7.8 52,43,582 6.2

2012`13@ 4,26,470 5.3 55,03,476 5.0

eT÷\+: Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ns¡ú, >∑D≤+ø±\ &Ó’¬sø£ºπsŸ,

dæ.mdt.z, q÷´&Ûç©¢. * eT÷&Ée düe]+∫q n+#·Hê\T, #

¬s+&Ée düe]+∫q n+#·Hê\T, $ yÓTT<äÏ düe]+∫q

n+#·Hê\T, @eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\T.

‘·\dü] Ä<ëj·T+

Á|ü»\ Jeq Á|üe÷D≤ìï ‘Ó*j·TCÒùd ‘·\dü] Ä<ëj·T+

2011`12 eT]j·TT 2012`13 eT<Ûä´ 12% ô|]–+~.

Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ 2011`12˝À sêh Á|ü»\ ‘·\dü]

Ä<ëj·T+ ` 68,970 ø±>±, 2012`13˝À ` 77,277≈£î

ô|]–+~. 2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ e<ä› ‘·\dü] Ä<ëj·T+

2011`12˝À ` 42,119 ñ+&É>±, 2012`13˝À `

44,110≈£î ô|]–+~. 4.7% eè~∆ì qyÓ÷<äT #˚düT≈£î+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ C≤rj·T dü>∑≥T ‘·\dü] Ä<ëj·T+ ø£+fÒ m≈£îÿe

‘·\dü] Ä<ëj·÷ìï ø£*– ñ+&˚ <Û√s¡DÏì ø=qkÕ–k˛Ô+~.


2012`13(eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+) C≤rj·T ‘·\dü]

Ä<ëj·T+ ø£+fÒ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ ` 8,500

n~Ûø£+>± qyÓ÷<Ó’+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ, uÛ≤s¡‘·<X ‘·\dü] Ä<ëj·T+ (`

\˝À)


‘·\dü] Ä<ëj·T+ eè~∆πs≥T% ‘·\dü] Ä<ëj·T+ eè~∆πs≥T%

2004`05 25,321 ` 24,143 `

2005`06 28,539 12.7 27,131 12.4

2006`07 33,135 16.1 31,206 15.0

2007`08 39,727 19.9 35,825 14.8

2008`09 46,345 16.7 40,775 13.8

2009`10* 51,114 10.3 46.249 13.4

2010`11# 60,703 18.7 54,151 17.1

2011`12$ 68,970 13.6 61,564 13.7

2012`13@ 77,277 12.0 68,747 11.7

eT÷\+: Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ns¡ú, >∑D≤+ø±\ &Ó’¬sø£ºπsŸ,

dæ.mdt.z, q÷´&Ûç©¢. * eT÷&Ée düe]+∫q n+#·Hê\T, #

¬s+&Ée düe]+∫q n+#·Hê\T, $ yÓTT<äÏ düe]+∫q

n+#·Hê\T, @eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\T.

dü÷ú\ dæús¡ eT÷\<Ûäq ø£\Œq(õm|òtdæm|òt)

ˇø£ sêh Ä]úø£ eédüú ñ‘êŒ<äø£ kÕeTs¡ú eè~∆ <ëì

eT÷\<Ûäq dü+#·j·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. <ëìì sêh+

jÓTTø£ÿ eT÷\<Ûäq ø£\ŒqqT eT~+|ü⁄ #j·T&É+ <ë«sê n+#·Hê

ykÕÔs¡T. eT÷\<Ûäq dü+#·j·T πs≥T n~Ûø£+>± ñ+fÒ ñ‘êŒ<äø£

kÕeTs¡ú + πs≥T ≈£L&Ü n~Ûø£+>± ñ+≥T+~. eT÷\<Ûäq dü+#·j·T

πs≥T dü«\Œ+>± ñ+fÒ, n~Ûø£ e´j·T+ ≈£L&Ü n\Œ ñ‘·Œ‹ÔøÏ

<ë]rdüTÔ+~.

πø+Á<ä, sêh Á|üuÛ ÑT‘ê«\T rdüT≈£îH˚ ìs¡íj·÷\˝À

eT÷\<Ûäq ø£\Œq n‘·´~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*– ñ+≥T+~.

eT÷\<Ûäq ø£\Œq Á|üuÛÑT‘·« Áô|’y≥T s¡+>±\˝Àì ô|≥Tºã&ÉT\

XøÏÔì ‘Ó*j·TCÒdæ, Ä dü+e‘·‡s¡+˝À düèwæº+#·ã&çq ÄdüTÔ\≈£î

ìø£s¡ n<äq|ü⁄ $\TeqT »‘· #düTÔ+~.

dü÷ú\ eT÷\<Ûäq ø£\Œq(õdæm|ò t)˝À dü÷ú\ dæ ús¡

eT÷\<Ûäq ø£\Œq(õm|òtdæm|òt)‘√ bÕ≥T kÕºø˘e÷¬sÿŸ˝À

e÷s¡TŒ\T ≈£L&Ü ø£\dü>∑\dæ ñ+≤sTT. kÕºø e÷¬sÿŸ nHø£

ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\≈£î >∑T] ø±e&ÉyT ø±≈£î+&Ü, Áô|’y≥T s¡+>∑+˝À

n‘· ~Ûø£ XÊ‘·+ dü+düú\ kÕºø $esê\T n+<äTu≤≥T˝À ñ+&Ée⁄.

n+<äTe\¢ õdæm|òt ø£+fÒ õm|òtdæm|òtqT ñ‘·ÔeT dü÷∫ø£>±

|ü]>∑DÏkÕÔs¡T. Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ e<ä› n+#·Hê\T õdæm|òt ø£+fÒ

õm|òtdæm|òtπø |ü]$T‘·yÓTÆ ñ+≤sTT. sêh dü]Vü≤<äT›\ e<ä› »]π>

eT÷\<Ûäq edüTÔe⁄\ m>∑TeT‹, ~>∑TeT‹ $esê\T, sêh+

yÓ\T|ü* qT+&ç e#˚Ã eqs¡T\ Á|üyêVü‰\ $esê\T dü]>±

n+<äTu≤≥T˝À ñ+&Ée⁄.

n+<äTe\¢ sêh kÕúsTT˝À õm|òtdæm|òtqT ø=*#+<äT≈£î

e´j·T| ü< ä ∆‹ì nqTd ü]kÕ Ôs ¡ T . πø+Á< ä > ∑D≤+ø±\

ø±sê´\j·T+(dæmdtz) ñ|ü s¡+>±\ &˚≤ düMTø£ åqT

düe]+#·&É+‘√ bÕ]ÁXÊ$Tø£ Á>∑÷|ü⁄ õm|òtdæm|òtqT 2004`05

qT+&ç 2009`10øÏ düe]+#·&É+ »]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 2009`10˝À õm|òtdæm|òt 1,31, 333

ø√≥T¢ ø±>±, ¬s+&Ée düe]+∫q n+#·Hê\ Á|üø±s¡+

2010`11˝À 1,54,586 ø√≥T¢>± ‘*+~. nq>± 17.71%

eè~∆ #Ó+~+~. C≤rj·T kÕúsTT˝À 2009`10 qT+&ç

2010`11 eT<Ûä õm|òtdæm|òt ` 20,55,772 ø√≥¢ qT+&ç

`24,74,464 ø√≥¢≈£î ô|]–, 20.37% eè~∆πs≥T qyÓ÷<äT

#˚dæ+~.

Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ, uÛ≤s¡‘·<XÊ\

dü÷ú\, dæús¡ eT÷\<Ûäq ø£\Œq(õm|òtdæm|òt)


õm|òtdæm|òt eè~∆πs≥T õm|òtdæm|òt eè~∆πs≥T

(`ø√≥¢˝À) % (` ø√≥¢ À) %

2004`05 58,798 ` 9,31,028 `

2005`06 72,118 22.65 11,20,292 20.33

2006`07 89,234 23.73 13,43,775 19.95

2007`08 1,09,000 22.15 16,41,673 22.17

2008`09 1,22,548 12.43 18,21,099 10.93

2009`10 1,31,333 7.17 20,55,772 12.89

(eT÷&Ée düe]+∫q n+#·Hê\T)

2010`11 1,54,586 17.71 24,74,464 20.37


dü÷ú\ sêÁc˛º‘·Œ‹Ô(õmdt&ç|æ)˝À dü÷ú\ eT÷\<Ûäq

ø£\Œq(õm|òtdæm|òt) XÊ‘·+ sêh+˝À dü+e‘·‡s¡ ø±\+˝À ô|Ïºq


ô|≥Tºã&ÉT\ ñ‘êŒ<äø£ kÕeTsêú ìï ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~.

õmdt&ç|æ/õ&ç|æ À õm|òtdæm|òt XÊ‘·+


2004`05 25.87 31.33

2005`06 28.27 33.04

2006`07 28.87 33.99

2007`08 30.31 35.83

2008`09 28.98 34.34

2009`10 27.54 33.65


2010`11 27.07 34.05


2004`05 qT+& ç 2010`11 es ¡≈ £ î

|ü]o*+∫q≥¢sTT‘˚ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝ÀqT, n˝≤π> uÛ≤s¡‘·<˚X¯+

yÓTT‘·Ô+˝Àq÷ Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+ ø£+fÒ Áô|’y≥T s¡+>∑+˝ÀH ÄdüTÔ\

düèwæº n~Ûø£+>± »]–+<äì >∑eTì+#·e#·TÃ.

Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ õm|òtdæm|òt(` ø√≥¢ À)


Á|üuÛÑT‘·« Áô|’y≥T Á|üuÛÑT‘·« Áô|’y≥T

2004`05 13,797 45,001 2,24,108 7,06,920

(23.47%) (76.53%) (24.07%) (75.93%)

2005`06 17,940 54,178 2,71,342 8,48,950

(24.88%) (75.12%) (24.22%) (75.78%)

2006`07 23,857 65,377 3,39,617 10,04,158

(26.74%) (73.26%) (25.27%) (74.73%)

2007`08 32,413 76,587 4,01,326 12,40,347

(29.74%) (70.26%) (24.45%) (75.55%)

2008`09 36,760 85,788 4,80,698 13,40,401

(30.00%) (70.00%) (26.40%) (73.60%)

2009`10 38,258 93,075 5,43,883 15,11,889

(29.13%) (70.87%) (26.46%) (73.54%)


2010`11 38,669 1,15,917 6,06,245 18,68,219

(25.01%) (74.99%) (24.50%) (75.50%)


Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ, uÛ≤s¡‘·<X ‘·\dü] Ä<ëj·÷\T(s¡÷.\˝À)


Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ e<ä› 2004`05 <Ûäs¡\T Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\T 2004`05 <Ûäs¡\T

2004`05 25321 25321 24143 24143

2005`06 28539 27486 27131 26015

2006`07 33135 30114 31206 28067

2007`08 39727 33239 35825 30332

2008`09 46345 35272 40775 31754

2009`10(TRE) 51114 36303 46249 33901

2010`11(SRE) 60703 39434 54151 36342

2011`12(FRE) 68970 42119 61564 38037

2012`13((A) 77277 44110 68747 39143

Note: (TRE): Third Revised Estimates, (SRE): Second Revised Estimates, (FRE): First Revised Estimates, (A): Advance


Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ sêh dü÷ú\ <ojÓ÷‘·Œ‹Ô(õmdt&ç|æ) (s¡÷. ø√≥¢ À)

e. |ü]ÁX¯eT 2004`05 2005`06 2006`07 2007`08 2008`09 2009`10 2010`11 2011`12 2012`13

(TRE) (SRE) (FRE) (A)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1 eékÕj·T+, n&Ée⁄\T, eT‘·‡´s¡+>±\T

1.1meékÕj·T+ 31722 35812 39266 55173 63234 69684 85991 87097 93744

1.1_|üXób˛wüD 14529 15851 16669 18872 22380 27592 31436 38440 44011

1.2 n&Ée⁄\T ø£\|ü 3696 4081 4280 4602 4830 4928 6194 7814 8504

1.3 eT‘·‡´ dü+|ü<ä 6397 6769 7141 8128 9076 9691 11276 13279 16189

eékÕj·Ts¡+>∑+ 56344 62513 67356 86775 99520 111895 134897 146630 162449

2 >∑qT\T ø±«Ø\T 6271 7594 12020 14990 13967 15592 17766 21178 23164

3 ‘·j·÷Øs¡+>∑+

3.1 qyÓ÷~‘· 19256 20933 27144 31170 39664 40075 45016 52920 53224

3.2 nqyÓ÷~‘· 8075 8961 10080 11208 12100 13319 14564 17605 18127

4 $<äT´#·Ã¤øÏÔ, >±´dt

˙Ï düs¡|òüsê 5762 6226 6698 8882 9054 10969 14842 16476 17649

5 ìsêàDs¡+>∑+ 15193 20025 25027 32467 42344 46406 57879 65945 76504

|ü]ÁXeT\ s¡+>∑+ 54557 63739 80969 98717 117129 126361 150067 174124 188668

6 es¡Ôø£+, ôVA≥fió¢

¬skÕº¬s+≥T¢ 30459 36095 44641 52952 58894 63014 72153 83516 94896

7 s¡yêD≤, k ºπsJ ø£eT÷´ìπøwüqT¢

7.1 ¬s’˝Ò«\T 2655 2695 3162 3531 3865 4318 4389 4755 5244

7.2 s¡yêD≤ k ºπsJ 10804 12415 14597 17008 20914 24329 29803 36537 41016

7.3 ø£eT÷´ìπøwüqT¢ 4333 4721 4915 5503 6470 7942 9680 11347 15599

8 ô|ò’Hêì‡+>¥, ;e÷, ]j·T Ÿ mùdºŸ, yê´bÕs¡ ùde\T

8.1 u≤´+øÏ+>¥ ;e÷10064 10750 12778 15572 19968 21684 27438 32471 40694

8.2 ]j·T Ÿ mùdºŸ,

yê´bÕs¡ ùde\T 25204 29085 33656 41015 49001 56903 68287 80407 93668

9 ø£eT÷´ì°, kÕ+|òæTø£ e´øÏÔ>∑‘· ùde\T

9.1 Á|üuÛÑT‘·« bÕ\q 9535 9613 11267 12783 15589 18187 21739 24892 27638

9.2 Ç‘·s¡ ùde\T 20758 24315 27694 30957 35415 42202 52539 60503 68625

ùde\s¡+>∑+ 113812 129689 152710 179321 210116 238579 286028 334427 387380

õmdt&ç|æ 224713 255941 301035 364813 426765 476835 570992 655181 738497

Note: (TRE): Third Revised Estimates, (SRE): Second Revised Estimates, (FRE): First Revised Estimates, (A): Advance.


Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ sêh dü÷ú\ <ojÓ÷‘·Œ‹Ô(õmdt&ç|æ) eè~∆πs≥T

e. |ü]ÁX¯eT 2005`06 2006`07 2007`08 2008`09 2009`10 2010`11 2011`12 2012`13


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10


1.1m eékÕj·T+ 12.89 9.64 40.51 14.61 10.20 23.40 1.29 7.63

1.1_ |üXób˛wüD 9.10 5.16 13.21 18.59 23.29 13.93 22.28 14.49

1.2 n&Ée⁄\T ø£\|ü 10.41 4.89 7.52 4.95 2.03 25.69 26.15 8.82

1.3 eT‘·‡´ dü+|ü<ä 5.81 5.50 13.82 11.66 6.78 16.36 17.76 21.91

eékÕj·Ts¡+>∑+ 10.95 7.75 28.83 14.69 12.43 20.56 8.70 10.79

2 >∑qT\T ø±«Ø\T 21.11 58.27 24.71 -6.83 11.63 13.94 19.21 9.38

3 ‘·j·÷Øs¡+>∑+

3.1 qyÓ÷~‘· 8.71 29.67 14.83 27.25 1.04 12.33 17.56 0.57

3.2 nqyÓ÷~‘· 10.98 12.48 11.20 7.96 10.08 9.34 20.89 2.97

4 $<äT´#·Ã¤øÏÔ, >±´dt ˙Ï düs¡|òüsê 8.04 7.59 32.60 1.94 21.15 35.31 11.01 7.12

5 ìsêàDs¡+>∑+ 31.80 24.98 29.73 30.42 9.59 24.72 13.94 16.01

|ü]ÁXeT\ s¡+>∑+ 16.83 27.03 21.92 18.65 7.88 18.76 16.03 8.35

6 es¡Ôø£+,ôVA≥fi¯ó¢ ¬skÕº¬s+≥T¢ 18.51 23.67 18.62 11.22 7.00 14.50 15.75 13.63


7.1 ¬s’˝Ò«\T 1.50 17.34 11.65 9.46 11.72 1.65 8.32 10.29

7.2 s¡yêD≤ k ºπsJ 14.92 17.58 16.51 22.97 16.33 22.50 22.60 12.26

7.3 ø£eT÷´ìπøwüqT¢ 8.94 4.13 11.96 17.57 22.75 21.88 17.22 37.47


8.1 u≤´+øÏ+>¥ ;e÷ 6.81 18.87 21.86 28.23 8.59 26.54 18.34 25.32

8.2 ]j·T ŸmùdºŸ, yê´bÕs¡ ùde\T 15.40 15.71 21.87 19.47 16.13 20.01 17.75 16.49


9.1 Á|üuÛÑT‘·« bÕ\q 0.82 17.20 13.46 21.95 16.67 19.53 14.50 11.03

9.2 Ç‘·s¡ ùde\T 17.13 13.90 11.79 14.40 19.16 24.50 15.16 13.42

ùde\s¡+>∑+ 13.95 17.75 17.43 17.17 13.55 19.89 16.92 15.83

õmdt&ç|æ 13.90 17.62 21.19 16.98 11.73 19.75 14.74 12.72



2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ sêh dü÷ú\ <ojÓ÷‘·Œ‹Ô(õmdt&ç|æ)(s¡÷. ø√≥¢ À)

e. |ü]ÁX¯eT 2004`05 2005`06 2006`07 2007`08 2008`09 2009`10 2010`11 2011`12 2012`13


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11


1.1m eékÕj·T+ 31722 34226 34951 42973 41891 40763 44084 41340 40227

1.1_ |üXób˛wüD 14529 15109 15162 16550 17808 19160 19750 21393 22743

1.2 n&Ée⁄\T ø£\|ü 3696 3836 3901 3988 4084 4052 4236 4290 4398

1.3 eT‘·‡´ dü+|ü<ä 6397 6618 6952 8052 8325 8286 9463 11112 12295

eékÕj·Ts¡+>∑+ 56344 59789 60966 71563 72108 72262 77533 78135 79663

2 >∑qT\T ø±«Ø\T 6271 6931 10350 11090 9366 9899 10846 11794 12442

3 ‘·j·÷Øs¡+>∑+

3.1 qyÓ÷~‘· 19256 20046 24544 26511 31286 31993 33676 36707 35147

3.2 nqyÓ÷~‘· 8075 8710 9294 9846 10022 10367 10696 12003 11766

4 $<äT´#·Ã¤øÏÔ, >±´dt

˙Ï düs¡|òüsê 5762 5915 5977 7540 6908 7294 8924 9339 9145

5 ìsêàDs¡+>∑+ 15193 18440 20446 23300 26301 26882 28783 30249 32320

|ü]ÁXeT\ s¡+>∑+ 54557 60042 70611 78287 83883 86435 92925 100091 100820

6 es¡Ôø£+, ôVA≥fió¢

¬skÕº¬s+≥T¢ 30459 34686 40631 44237 46396 47318 49788 53085 56277


7.1 ¬s’˝Ò«\T 2655 2741 2938 3091 3350 3340 3658 3924 4139

7.2 s¡yêD≤ k ºπsJ 10804 11875 13253 14620 16178 17822 19943 22607 24274

7.3 ø£eT÷´ìπøwüqT¢ 4333 5060 5831 7017 8135 13635 18000 22443 27982


8.1 u≤´+øÏ+>¥ ;e÷10064 11579 14125 17390 21245 23136 27184 31147 35402

8.2 ]j·T Ÿ mùdºŸ,

yê´bÕs¡ ùde\T 25204 27893 30253 34002 37184 37980 41332 45077 48061


9.1 Á|üuÛÑT‘·« bÕ\q 9535 9356 10301 10848 12188 12720 13794 14555 14726

9.2 Ç‘·s¡ ùde\T 20758 23189 24821 25590 27064 27922 31507 33982 35125

ùde\s¡+>∑+ 113812 126379 142153 156795 171740 183874 205206 226820 245987

õmdt&ç|æ 224713 246210 273730 306645 327731 342571 375664 405046 426470



2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ sêh dü÷ú\ <ojÓ÷‘·Œ‹Ô(õmdt&ç|æ) eè~∆πs≥T

e. |ü]ÁX¯eT 2005`06 2006`07 2007`08 2008`09 2009`10 2010`11 2011`12 2012`13


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10


1.1m eékÕj·T+ 7.89 2.12 22.95 -2.52 -2.69 8.15 -6.22 -2.69

1.1_ |üXób˛wüD 3.99 0.35 9.16 7.60 7.59 3.08 8.32 6.31

1.2 n&Ée⁄\T ø£\|ü 3.80 1.69 2.22 2.40 -0.78 4.53 1.29 2.51

1.3 eT‘·‡´ dü+|ü<ä 3.46 5.05 15.82 3.40 -0.46 14.19 17.43 10.65

eékÕj·Ts¡+>∑+ 6.12 1.97 17.38 0.76 0.21 7.29 0.78 1.96

2 >∑qT\T ø±«Ø\T 10.54 49.31 7.16 -15.55 5.69 9.57 8.74 5.50

3 ‘·j·÷Øs¡+>∑+

3.1 qyÓ÷~‘· 4.10 22.44 8.01 18.01 2.26 5.26 9.00 -4.25

3.2 nqyÓ÷~‘· 7.87 6.71 5.94 1.78 3.44 3.17 12.22 -1.98

4 $<äT´#·Ã¤øÏÔ, >±´dt ˙Ï düs¡|òüsê 2.64 1.05 26.15 -8.38 5.58 22.36 4.64 -2.07

5 ìsêàDs¡+>∑+ 21.37 10.88 13.96 12.88 2.21 7.07 5.09 6.85

|ü]ÁXeT\ s¡+>∑+ 10.05 17.60 10.87 7.15 3.04 7.51 7.71 0.73

6 es¡Ôø£+,ôVA≥fi¯ó¢ ¬skÕº¬s+≥T¢ 13.88 17.14 8.88 4.88 1.99 5.22 6.62 6.01


7.1 ¬s’˝Ò«\T 3.22 7.21 5.20 8.39 -0.29 9.52 7.25 5.49

7.2 s¡yêD≤ k ºπsJ 9.91 11.61 10.32 10.66 10.16 11.91 13.36 7.38

7.3 ø£eT÷´ìπøwüqT¢ 16.78 15.23 20.33 15.94 67.61 32.01 24.68 24.68


8.1 u≤´+øÏ+>¥ ;e÷ 15.05 21.99 23.11 22.16 8.90 17.50 14.58 13.66

8.2 ]j·T ŸmùdºŸ, yê´bÕs¡ ùde\T 10.67 8.46 12.39 9.36 2.14 8.83 9.06 6.62


9.1 Á|üuÛÑT‘·« bÕ\q -1.88 10.10 5.32 12.35 4.37 8.44 5.52 1.18

9.2 Ç‘·s¡ ùde\T 11.71 7.04 3.10 5.76 3.17 12.84 7.86 3.36

ùde\s¡+>∑+ 11.04 12.48 10.30 9.53 7.07 11.60 10.53 8.45

õmdt&ç|æ 9.57 11.18 12.02 6.88 4.53 9.66 7.82 5.29



2004`05 dæús¡ <Ûäs¡\ Á|üø±s¡+ sêh õmdt&ç|æ À s¡+>±\ yê] yê≤%

e. |ü]ÁX¯eT 2004`05 2005`06 2006`07 2007`08 2008`09 2009`10 2010`11 2011`12 2012`13


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10


1.1m eékÕj·T+ 14.12 13.90 12.77 14.01 12.78 11.90 11.73 10.21 9.43

1.1_ |üXób˛wüD 6.47 6.14 5.54 5.40 5.43 5.59 5.26 5.28 5.33

1.2 n&Ée⁄\T ø£\|ü 1.64 1.56 1.43 1.30 1.25 1.18 1.13 1.06 1.03

1.3 eT‘·‡´ dü+|ü<ä 2.85 2.69 2.54 2.63 2.54 2.42 2.52 2.74 2.88

eékÕj·Ts¡+>∑+ 25.07 24.28 22.27 23.34 22.00 21.09 20.64 19.29 18.67

2 >∑qT\T ø±«Ø\T 2.79 2.82 3.78 3.62 2.86 2.89 2.89 2.91 2.92

3 ‘·j·÷Øs¡+>∑+

3.1 qyÓ÷~‘· 8.57 8.14 8.97 8.65 9.55 9.34 8.96 9.06 8.24

3.2 nqyÓ÷~‘· 3.59 3.54 3.40 3.21 3.06 3.03 2.85 2.96 2.76

4 $<äT´#·Ã¤øÏÔ, >±´dt

˙Ï düs¡|òüsê 2.56 2.40 2.18 2.46 2.11 2.13 2.38 2.31 2.14

5 ìsêàDs¡+>∑+ 6.76 7.49 7.47 7.60 8.03 7.85 7.66 7.47 7.58

|ü]ÁXeT\ s¡+>∑+ 24.28 24.39 25.80 25.53 25.60 25.23 24.74 24.71 23.64

6 es¡Ôø£+,ôVA≥fi¯ó¢

¬skÕº¬s+≥T¢ 13.55 14.09 14.84 14.43 14.16 13.81 13.25 13.11 13.20


7.1 ¬s’˝Ò«\T 1.18 1.11 1.07 1.01 1.02 0.98 0.97 0.97 0.97

7.2 s¡yêD≤ k ºπsJ 4.81 4.82 4.84 4.77 4.94 5.20 5.31 5.58 5.69

7.3 ø£eT÷´ìπøwüqT¢ 1.93 2.06 2.13 2.29 2.48 3.98 4.79 5.54 6.56


8.1 u≤´+øÏ+>¥ ;e÷ 4.48 4.70 5.16 5.67 6.48 6.75 7.24 7.69 8.30

8.2 ]j·T˝ŸmùdºŸ,

yê´bÕs¡ ùde\T 11.22 11.33 11.05 11.09 11.35 11.09 11.00 11.13 11.27


9.1 Á|üuÛÑT‘·« bÕ\q 4.24 3.80 3.76 3.54 3.72 3.71 3.67 3.59 3.45

9.2 Ç‘·s¡ ùde\T 9.24 9.42 9.07 8.35 8.26 8.15 8.39 8.39 8.24

ùde\s¡+>∑+ 50.65 51.33 51.93 51.13 52.40 53.67 54.63 56.00 57.68

õmdt&ç|æ 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00



Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ e<ä› õ˝≤¢\ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ (s¡÷. \˝À)

e.dü õ˝≤¢ 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11

(TRE) (SRE)

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 Ä~˝≤u≤<é 22294 24013 27740 32577 40351 42491 53152

2 ìC≤e÷u≤<é 17742 21539 23457 28251 39755 36714 50742

3 ø£Ø+q>∑sY 22249 27544 30570 35394 43503 44808 58002

4 yÓT<äø˘ 27533 32351 41226 43667 54935 58986 76014

5 ôV’≤<äsêu≤<é 36560 43411 52325 62020 73775 81741 99706

6 s¡+>±¬s&ç¶ 29166 36776 42976 49931 63328 66867 84693

7 eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 17507 21845 23206 29007 33734 39338 47490

8 q˝§Z+&É 20274 23753 26945 37200 46895 46899 53699

9 es¡+>∑˝Ÿ 19665 22495 24239 28959 35452 36843 47947

10 KeTà+ 27258 29745 33083 39142 48555 51333 61200

11 lø±≈£îfi¯+ 17686 19214 22392 26283 30008 35061 39293

12 $»j·Tq>∑s¡+ 19885 21195 24410 30139 34838 39060 46769

13 $XÊK|ü≥ï+ 41127 43629 52152 62708 64116 76350 88100

14 ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] 31411 30282 36236 42695 48238 55293 58186

15 |ü•ÃeT>√<ëe] 29509 29602 32818 40145 42594 51410 60128

16 ø£ècÕí 30582 32999 37466 44900 52968 63002 70249

17 >∑T+≥÷s¡T 23725 28584 31963 37491 43997 50965 56816

18 Á|üø±X+ 24635 28618 33608 37692 49221 54166 60161

19 mdt|æmdt HÓ\÷¢s¡T 24959 28076 33070 38218 46039 52219 54463

20 yÓ’mdtÄsY 21063 23293 39710 45783 38238 42046 51661

21 ø£s¡÷ï\T 19765 24618 24983 32359 38237 40602 49353

22 nq+‘·|ü⁄s¡+ 22345 23739 26190 37113 40440 42082 50730

23 ∫‘·÷Ôs¡T 20962 23701 26146 31759 35639 38787 48645

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 25321 28539 33135 39727 46345 51114 60703

Source: Directorate of Economics and Statistics, Hyderabad and Central Statistics Offi ce, New Delhi.

Note: (TRE): Third Revised Estimates, (SRE): Second Revised Estimates.


Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ e<ä› õ˝≤¢\ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ (s¡÷. \˝À)

e.dü õ˝≤¢ 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11

(TRE) (SRE)

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 Ä~˝≤u≤<é 22294 24013 27740 32577 40351 42491 53152

2 ìC≤e÷u≤<é 17742 21539 23457 28251 39755 36714 50742

3 ø£Ø+q>∑sY 22249 27544 30570 35394 43503 44808 58002

4 yÓT<äø˘ 27533 32351 41226 43667 54935 58986 76014

5 ôV’≤<äsêu≤<é 36560 43411 52325 62020 73775 81741 99706

6 s¡+>±¬s&ç¶ 29166 36776 42976 49931 63328 66867 84693

7 eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 17507 21845 23206 29007 33734 39338 47490

8 q˝§Z+&É 20274 23753 26945 37200 46895 46899 53699

9 es¡+>∑˝Ÿ 19665 22495 24239 28959 35452 36843 47947

10 KeTà+ 27258 29745 33083 39142 48555 51333 61200

11 lø±≈£îfi¯+ 17686 19214 22392 26283 30008 35061 39293

12 $»j·Tq>∑s¡+ 19885 21195 24410 30139 34838 39060 46769

13 $XÊK|ü≥ï+ 41127 43629 52152 62708 64116 76350 88100

14 ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] 31411 30282 36236 42695 48238 55293 58186

15 |ü•ÃeT>√<ëe] 29509 29602 32818 40145 42594 51410 60128

16 ø£ècÕí 30582 32999 37466 44900 52968 63002 70249

17 >∑T+≥÷s¡T 23725 28584 31963 37491 43997 50965 56816

18 Á|üø±X+ 24635 28618 33608 37692 49221 54166 60161

19 mdt|æmdt HÓ\÷¢s¡T 24959 28076 33070 38218 46039 52219 54463

20 yÓ’mdtÄsY 21063 23293 39710 45783 38238 42046 51661

21 ø£s¡÷ï\T 19765 24618 24983 32359 38237 40602 49353

22 nq+‘·|ü⁄s¡+ 22345 23739 26190 37113 40440 42082 50730

23 ∫‘·÷Ôs¡T 20962 23701 26146 31759 35639 38787 48645

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 25321 28539 33135 39727 46345 51114 60703




2004`05 <Ûäs¡\ e<ä› õ˝≤¢\ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ (s¡÷. \˝À)

e.dü õ˝≤¢ 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08 2008-09 2009-10 2010-11

(TRE) (SRE)

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 Ä~˝≤u≤<é 22294 23187 25545 27304 30164 29956 32271

2 ìC≤e÷u≤<é 17742 20860 21661 23891 29633 25006 30608

3 ø£Ø+q>∑sY 22249 26568 28352 29769 32556 30550 35562

4 yÓT<äø˘ 27533 30992 37300 36372 42712 43730 51082

5 ôV’≤<äsêu≤<é 36560 42106 48324 53527 58824 61184 69677

6 s¡+>±¬s&ç¶ 29166 35283 39122 41688 48879 47764 55724

7 eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 17507 21028 20896 23875 25294 27784 29888

8 q˝§Z+&É 20274 22771 24181 30395 35369 33582 33842

9 es¡+>∑˝Ÿ 19665 21694 22402 24249 26039 25709 28953

10 KeTà+ 27258 28503 30484 32645 35497 35836 38888

11 lø±≈£îfi¯+ 17686 18571 20189 21920 22381 24135 26106

12 $»j·Tq>∑s¡+ 19885 20512 21906 25348 25987 28104 29682

13 $XÊK|ü≥ï+ 41127 41733 47008 51984 48780 55071 57868

14 ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] 31411 29236 33076 36040 38094 38885 39091

15 |ü•ÃeT>√<ëe] 29509 28737 30299 35019 33125 35360 39791

16 ø£ècÕí 30582 31851 34028 37815 41238 44894 46629

17 >∑T+≥÷s¡T 23725 27334 28914 31488 33672 36405 36109

18 Á|üø±X+ 24635 27292 30004 31120 34378 35322 36441

19 mdt|æmdt HÓ\÷¢s¡T 24959 27038 30097 32589 36421 36724 35939

20 yÓ’mdtÄsY 21063 22606 34566 36408 28911 30282 33067

21 ø£s¡÷ï\T 19765 23697 22494 26614 28279 28492 32063

22 nq+‘·|ü⁄s¡+ 22345 22754 23491 29826 29034 30405 33446

23 ∫‘·÷Ôs¡T 20962 23041 24038 26891 27706 28107 32136

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 25321 27486 30114 33239 35272 36303 39434




sêh+˝À Á|üuÛ ÑT‘·« Ä<ëj·T, e´j·÷\ ìs¡«Vü≤D

m|æm|òtÄsY_m+ #·≥º+ 2005 Á|üe÷D≤\≈£î nqT>∑TD+>±

»s¡T>∑T‘√+~. Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À ¬syÓq÷´ $T>∑T\TqT

ø=qkÕ–+#·&É+‘√ bÕ≥T Á<äe´˝À≥T õmdt&ç|æ À 3 XÊ‘êìøÏ

$T+#·sê<äì á #·≥º+ ìπs›•k Ô+~.

2011`12 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À sêh Á|üuÛÑT‘·«+ Ä]úø£

dü+düÿs¡D\ \øå±´\qT kÕ~Û+#+<äT≈£î ìs¡+‘·s¡ ø±sê´#·s¡D

#|üÏº+~. m|æm|òtÄsY_m+ #·≤ºìøÏ nqT>∑TD+>± 2006`07

dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ¬syÓq÷´ $T>∑T\TqT

kÕ~Û+#·&É+‘√ bÕ≥T Á<äe´˝À≥TqT õmdt&ç|æ À 3 XÊ‘·+ ø£+fÒ

‘·≈£îÿe>± ñ+&˝≤ #·÷k Ô+~.

2004`05 qT+&ç ¬syÓq÷´ $T>∑T\T, Á<äe´˝À≥T

$esê\T (` ø√≥¢ À)

dü+e‘·‡s¡+ ¬syÓq÷´ $T>∑T\T/ Á<äe´˝À≥T

˝À≥T

2004`05 ` 2558 8192

2005`06 ` 64 8300

2006`07 2807 5643

2007`08 159 8787

2008`09 1004 12406

2009`10 1230 14010

2010`11 2462 11803

2011`12 3138 15402

2012`13 1686 21129

(düe]+∫q n+#·Hê\T)

|üqTï edü÷fi¯¢˝À ñqï ˝ÀbÕ\qT |üP&çÃ ¬syÓq÷´

e´j·÷ìï ‘·–Z+∫, sêã&ÉT\qT ô|+#·&ÜìøÏ sêh Á|üuÛÑT‘·«+

Á|üj·T‘êï\T #˚dæ+~. ¬syÓq÷´ edü÷fi¯ó¢ dü+‘·è|æÔø£s¡+>±

ô|]>±sTT. nsTT‘˚, 2010`11‘√ b˛*ùdÔ, 2011`12˝À

¬syÓq÷´ e´j·T+ 15 XÊ‘·+ ô|]–+~. $<äT´‘Y dü_‡&û, _j·T´+

dü_‡&û‘√ bÕ≥T kÕÿ\sYwæ|ü⁄Œ\T bı+<˚ mdtdæ, mdtÏ, _dæ

$<ë´s¡Tú\ dü+K´ ô|s¡>∑&É+ ≈£L&Ü ¬syÓq÷´ e´j·T+ ô|s¡>∑&ÜìøÏ

Á|ü<Ûëq ø±s¡DyÓTÆ+~.

n+‘·≈£î eTT+<äT dü+e‘·‡s¡+‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ

2012`13(düe]+∫q n+#·Hê\T)˝À sêh Á|üuÛÑT‘·« kı+‘·

|üqTï sêã&ç n+#·Hê\T 17.43 XÊ‘·+ ô|]– ` 62,572

ø√≥¢≈£î ô|]>±sTT. n<$<Ûä+>± |üHï‘·s¡ sêã&ç 10 XÊ‘·+

ô|]– ` 12,864 ø√≥¢≈£î #s¡T≈£î+~.

¬syÓq÷´ e´j·T+ ` 1,07,815 ø√≥T¢ ø±>±, ¬syÓq÷´

$T>∑T\T ` 1686 ø√≥T¢>± ‘*+~. Á<äe´˝À≥TqT ` 21,129

ø√≥T¢>± n+#·Hê y˚j·T&É+ »]–+~. Ç~ õmdt&ç|æ˝À

2.46%.

¬syÓq÷´ düMTø£s¡D

|üqTï edü÷\T j·T+Á‘ê+>±ìï ã˝Àù|‘·+ #j·T&É+‘√

2010`11‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ 2011`12˝À |üqTï edü÷fi¯ó¢

18.04 XÊ‘·+ ô|]>±sTT. >∑&ç∫q eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\T>±

|üqTï sêã&ç À dü>∑≥Tq 17.27 XÊ‘·+ eè~∆πs≥T ø£ì|æk Ô+~.

πø+Á<ä neTàø£|ü⁄ |üqTï ø±s¡D+>± sêh sêã&çøÏ ø£*π> qcÕºìï

|üP&˚Ã+<äT≈£î πø+Á<ä Á|üuÛ ÑT‘·«+ qT+&ç e#˚Ã |ü]Vü‰s¡+

2011`12˝À ` 986 ø√≥T¢ #Ó*¢+#·&É+ »]–+~. |üHï‘·s¡

sêã&ç ≈£L&Ü 2010`11‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ 2011`12˝À 9.08

XÊ‘·+ ô|]–+~.

sêh Á|üuÛÑT‘·« kı+‘· |üqTï sêã&ÉT\T

sêh Á|üuÛÑT‘·« kı+‘· |üqTï sêã&ÉT\T 2010`11‘√

b˛\TÃ≈£î+fÒ 2011`12˝À 18.04% ô|]– ` 53,283

ø√≥¢≈£î #s¡T≈£îHêïsTT. |üqTï sêã&ÉT˝À¢ neTàø£|ü⁄ |üqTï, m¬ø’‡CŸ

düT+ø£+, yÓ÷≤s¡T yêVü≤Hê\ |üqTï, kÕº+|ü⁄\T eT]j·TT

]õÁùdºwüHé Á|ü<Ûëq yê≤qT ÄÁø£$TdüTÔHêïsTT.

sêh kı+‘· |üqTï sêã&ÉT\ $esê\T(` ø√≥¢ À)

dü+e‘·‡s¡+ |üqTï sêã&ç

2007`08 28,794

2008`09 33,358

2009`10 35,176

2010`11 45,140

2011`12 53,283

2012`13(düe]+∫q n+#·Hê\T) 62,572

3. Á|üuÛÑT‘·« Ä<ëj·T ` e´j·÷\T


2012`13˝À sêh kı+‘· |üqTï sêã&ç ≈£Ls¡TŒ

|üqTï yê≤

neTàø£|ü⁄ |üqTï 67%

m¬ø’‡CŸ düT+ø£+ 17%

yÓ÷≤s¡T yêVü≤Hê\ô|’ |üqTï 6%

kÕº+|ü⁄\T ]õÁùdºwüqT¢ 8%

Ç‘·s¡ |üqTï\T düT+ø±\T 2%

sêh Á|üuÛÑT‘·« |üHï‘·s¡ sêã&ÉT\T

sêh Á|üuÛÑT‘·« kı+‘· |üHï‘·s¡ sêã&ÉT\T 2010`11˝À

` 10,720 ø√≥T¢ ñ+&É>±, 2011`12˝À ` 11,694 ø√≥¢≈£î

ô|]>±sTT.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ã<ä ≤sTT+|ü⁄\T

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |üqTï ã<ä˝≤sTT+|ü⁄\ ÁøÏ+<ä e#˚Ã

sêã&ÉT\T 2010`11 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+ ø£+fÒ 2011`12˝À

` 2514 ø√≥T¢ ô|]–, ` 17,751 ø√≥¢≈£î #s¡T≈£îHêïsTT.

sêh Á|üuÛÑT‘·« e´j·T+

2011`12 Ä]úø£ dü+e‘·‡sêìøÏ >±qT sêh Á|üuÛÑT‘·«

yÓTT‘·Ô+ e´j·T+˝À eT÷\<Ûäq e´j·T+ 17.01%‘√ nÁ>∑uÛ≤>±q

ñ+~. 2011`12 ã&Ó®Ÿ n+#·Hê\˝À ` 21,428 ø√≥T¢

πø≤sTT+#·>±, s¡TD≤\T, n&Ü«qT‡\‘√ ø£*|æ eT÷\<Ûäq e´j·T+

` 18,540 ø√≥T¢>± ‘*+~. eT÷\<Ûäq e´j·T+˝À Á|ü<Ûëq

uÛ≤>±ìï kÕ>∑T˙Ï bÕs¡T<ä\, s√&ÉT¢, e+‘Óq\T eT]j·TT dü+πøåeT

s¡+>±ìøÏ πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

2011`12˝À sêh Á|üuÛÑT‘·« e´j·T+ ≈£Ls¡TŒ

e´j·T+ πø≤sTT+|ü⁄

¬syÓq÷´ e´j·T+ 83%

eT÷\<Ûäq πø≤sTT+|ü⁄\T 14%

ìø£s¡ n|ü⁄Œ\ #Ó*¢+|ü⁄ 3%

n|ü⁄Œ\T, e&û¶ #Ó*¢+|ü⁄\T

Á|üuÛÑT‘·« n|ü⁄Œ\ô|’ e&û¶ #Ó*¢+|ü⁄\T 2010`11˝À `

9,675 ø√≥T¢ ñ+&É>±, 2011`12˝À ` 10,561 ø√≥¢≈£î

ô|]>±sTT. 2011`12˝À >∑‘· dü+e‘·‡s¡+ ø£+fÒ e&û¶ #Ó*¢+|ü⁄\T

9.15% ô|]>±sTT. 2011`12 e÷]Ã HêÏøÏ sêh Á|üuÛÑT‘·«

s¡TD+ ` 1,35,646 ø√≥¢≈£î ô|]–, õmdt&ç|ü˝À 20.70

XÊ‘êìøÏ #˚]+~. m|æm|òtÄsY_m+ #·≥º+ 2005 Á|üø±s¡+

Á|üuÛÑT‘·« s¡TD uÛ≤s¡+ õmdt&ç|æ À 27.6% es¡≈£î ñ+&Ée#·TÃ.

yÓTT‘·Ô+ sêh Á|üuÛÑT‘·« s¡TD≤˝À¢ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÀqT¢ 12.72%

ñHêïsTT. e÷¬sÿŸ s¡TD≤\T eTs√ 55.35% ñHêïsTT.

Á<äe´˝À≥T

2011`12 dü+e‘·‡sêìøÏ õmdt&ç|æ˝À yêdü Ôe

Á<äe´˝À≥T 2.35 XÊ‘·+ ñ+~.

sêh kı+‘· |üqTï sêã&ç (s¡÷. ø√≥¢ À)e. |üqTï/sêã&ç 2004`05 2005`06 2006`07 2007`08 2008`09 2009`10 2010`11 2011`12 2012`13

(RE)

1. neTàø£|ü⁄ |üqTï 11041 12542 15467 19026 21852 23640 29145 34910 42041

2. sêh m¬ø’‡CŸ 2093 2685 3437 4041 5753 5849 8265 9612 10500

3. yêVü≤Hê\ |üqTï 1169 1356 1365 1604 1801 1995 2627 2986 3605

4. kÕº+|ü⁄\T,]õÁùdºwüHé 1388 2013 2865 3086 2931 2639 3834 4385 4968

5. uÛÑ÷$T •düTÔ 34 69 114 144 130 222 171 141 47

6. eè‹Ô |üqTï 180 227 312 356 374 430 490 540 620

7. $<äT´‘Y düT+ø£+ 138 152 151 195 219 159 286 305 305

8. Hê˝≤ 3 3 26 90 80 63 107 157 173

9. Ç‘·s¡ |üqTï\T 210 160 189 252 218 179 215 247 313

yÓTT‘·Ô+ 16255 19207 23926 28794 33358 35176 45140 53283 62572


sêh kı+‘· |üHï‘·s¡ sêã&ç (s¡÷. ø√≥¢ À)e. |üHï‘·s¡ sêã&ç 2004`05 2005`06 2006`07 2007`08 2008`09 2009`10 2010`11 2011`12 2012`13

(RE)

1. >∑qT\T,KìC≤\T 874 1063 1321 1598 1685 1887 2065 2337 2773

2. n&Ée⁄\T 122 138 87 91 93 103 139 149 157

3. e&û¶ edü÷fi¯ó¢ 131 102 217 231 186 203 191 341 324

4. $<ä 69 69 140 61 112 55 238 675 879

5. yÓ’<ä +, Äs√>∑ + 29 41 34 67 48 71 68 109 115

6. ø±+Á≤ e&û¶ 1579 1938 2014 3294 3301 4649 5583 5938 6559

7. Ç‘·sê\T 952 1340 2675 1722 4258 835 2436 2145 2097

yÓTT‘·Ô+ 3756 4691 6488 7064 9683 7803 10720 11694 12864

sêh Á|üuÛÑT‘·« ¬syÓq÷´ ˝À≥T, Á<äe´˝À≥T e&û¶ #Ó*¢+|ü⁄\T (s¡÷. ø√≥¢ À)

dü+e‘·‡s¡+ yÓTT‘·Ô+ e´j·T+ e&û¶ #Ó*¢+|ü⁄\T ¬syÓq÷´˝À≥T/$T>∑T\T Á<äe´˝À≥T

1 2 3 4 5

2004-05 36941 7091 -2558 8192

2005-06 43151 7008 -64 8300

2006-07 51777 7280 2807 5643

2007-08 69488 7589 159 8787

2008-09 75264 8057 1004 12406

2009-10 78688 8914 1230 14010

2010-11 92799 9675 2462 11803

2011-12 108955 10561 3138 15402

2012-13 (RE) 130629 11977 1686 21129

sêh Á|üuÛÑT‘·« s¡TD uÛ≤s¡+(s¡÷. ø√≥¢ À)

dü+e‘·‡s¡+ yÓTT‘·Ô+ s¡TD+ õmdt&ç|æ À%

2001`02 42492 27.11

2002`03 50084 29.97

2003`04 58770 30.93

2004`05 66393 29.55

2005`06 70408 27.51

2006`07 75421 25.05

2007`08 82479 22.61

2008`09 93568 21.92

2009`10 109343 22.30

2010`11 121743 20.67

2011`12 135646 20.70

2012`13(RE) 154789 20.96


<Ûäs¡\T

<Ûäs¡\ kÕúsTT˝À e#Ã e÷s¡TŒ $ìjÓ÷>∑<ës¡Tì $ìeTj·T

dü«uÛ≤e+ô|’ Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘·T+~. ø±ãÏº ì‘êédüs¡ düs¡≈£î\

<Ûäs¡\ ø£<ä*ø£\qT ì‘· +, ìØí‘· eé<ÛäT˝À¢ ‘·ìF #j·T&É+ @

Á|üuÛÑT‘ê«ì¬ø’Hê n‘· +‘· eTTKýÓTÆq n+XÊ˝À¢ ˇø£Ï. <Ûäs¡\

$esê\ ùdø£s¡D, <ëì $X‚¢wüD≈£î m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+≥T+~.

sêh+˝Àì ns¡ú eT]j·TT >∑D≤+ø±\ &Ó’¬sø£ºπsŸ sêh yê´|üÔ+>±

m+|æø£ #dæq ø=ìï πø+Á<ë\ qT+&ç s√EyêØ ÁbÕ‹|ü~ø£q

ì‘· edüs¡ edüTÔe⁄\ <Ûäs¡\ düe÷#êsêìï ùdø£]düTÔ+~. _j·T´+,

ø£+~|ü|ü⁄Œ, ys¡TXq>∑ q÷HÓ, –+»\T Òì ∫+‘·|ü+&ÉT, m+&ÉT

$T]Ã, ñ*¢>∑&É¶\ <Ûäs¡\qT s√EyêØ ÁbÕ‹|ü~ø£q |üs¡ yøÏåkÕÔs¡T.

ø±\+, uÛÖ>√[ø£ ÁbÕ+‘·+, Ç‘·s¡ dü«uÛ≤yê\qT ãÏº

<Ûäs¡\ kÕúsTT˝À e#˚Ã kÕù|ø£å e÷s¡TŒqT ø=\e&ÜìøÏ <Ûäs¡\

dü÷N ˇø£ >∑D≤+ø£ kÕ<Ûäq+>± |üì #˚düTÔ+~. Ç~ Ä]úø£

ø±s¡´ø£˝≤|ü+ jÓTTø£ÿ u≤s√MT≥s¡T>± |ü]>∑DÏ+#·ã&ÉT‘·T+~.

Ç+<äTø√dü+ $ìj·TeT<ës¡T\ <Ûäs¡\ dü÷Nì ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.

Bìì dü+ã+~Û‘· Á|üC≤ düeT÷Vü‰\T düs¡T≈£î\T eT]j·TT ùde\≈£î

#Ó*¢+# ∫\¢s¡ <Ûäs¡\ kÕúsTT˝À e#Ã e÷s¡TŒ\qT ø=\e&ÜìøÏ

ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. kÕ<Ûës¡D+>± á dü÷N\ |ü]~Û˝ÀøÏ e#˚Ã

yê]˝À bÕ]ÁXÊ$Tø£ ø±]à≈£î\T, eékÕj·T ≈£L©\T ñ+≤s¡T.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ ø±]à≈£î\ $ìj·TeT<ës¡T\

dü÷∫(dæ|æ◊◊&ÉãT¢ )

bÕ]ÁXÊ$Tø£ ø±]à≈£î\ $ìeTj·T<ës¡T\ <Ûäs¡\ dü÷∫

bÕ‘· Ä<Ûës¡ dü+e‘·‡s¡+ 1982 R 100 ø±>±, <ëìì 2006

»qe] qT+∫ 2001 R 100 >± e÷s¡Ã&É+ »]–+~.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ ø±]à≈£î\≈£î q÷‘·q Ä<Ûës¡ dü+e‘·‡s¡+ 2001 R

100‘√ dæ|æ◊ q+ãs¡¢ dü+ø£\q+ ø√dü+ bÕ]ÁXÊ$Tø£ ÁXÊ$Tø£XøÏÔ

Ä<Ûës¡+>± πø+Á<ä, sêh dæØdt\T ¬s+&ç+ÏøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À

12 πø+Á<ë\qT m+|æø£ #j·T&É+ »]–+~.

n$: 1. ôV’≤<äsêu≤<é, 2. $XÊK|ü≥ï+, 3. es¡+>∑ Ÿ,

4. >∑T+≥÷s¡T, 5. $»j·Tyê&É, 6. >√<ëe]Kì, 7.

$»j·Tq>∑s¡+ ` ∫Ïºe\dü, 8. ø±øÏHê&É ` sê»eT+Á&ç, 9.

»>∑Zj·T´ù|≥ ` $Tsê´\>∑÷&É, 10. ‹s¡T|ü‹ ` πsDÏ>∑T+≥,

11. ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ ` bÕ\«+#·, 12. ìC≤e÷u≤<é ` uÀ<ÛäHé.

yÓTT<äÏ Äs¡T πø+Á<ë\qT πø+Á<ä dæØdt ÁøÏ+<ä |ü]>∑DÏkÕÔs¡T.

n+<äTe\¢ yêÏøÏ dü+ã+~Û+∫q dü÷N\qT dæe÷¢ Àì ÒãsY

ã÷´s√ ùdø£]düTÔ+~. sêh dæØdt ÁøÏ+<ä≈£î e#Ã $T–*q Äs¡T

πø+Á<ë\ dü÷N\qT sêh ns¡ú eT]j·TT >∑D≤+ø±\ &Ó’¬sø£ºπsŸ

ùdø£]düTÔ+~.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ ø±]à≈£î\ $ìeTj·T<ës¡T\ dü÷N 2012

@Á|æ Ÿ qT+&ç qe+ãsY eT<Ûä >∑‘· dü+e‘·‡s¡|ü⁄ n< ø±\+‘√

b˛\TÃ≈£î+fÒ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ‘√ bÕ≥T <X yê´|üÔ+>± ≈£L&Ü 10%

ô|]–+~.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ ø±]à≈£î\≈£î $ìeTj·T<ës¡T\ <Ûäs¡\

dü÷∫ (Ä<Ûës¡ dü+e‘·‡s¡+ 2001R100)


2006`07 125 125

2007`08 132 133

2008`09 147 145

2009`10 168 163

2010`11 185 180

2011`12 195 195

2012 @Á|æ Ÿ qe+ãsY 212 212

eè~∆πs≥T(%) 10 10

eékÕj·T ø±]à≈£î\ $ìj·TeT<ës¡T\

<Ûäs¡\ dü÷∫ (dæ|æ◊ ` mm Ÿ)

eékÕj·T ø±]à≈£î\ $ìj·TeT<ës¡T\ <Ûäs¡\ dü÷Nì

dæe÷¢ Àì ÒãsY ã÷´s√ 1986`87 Ä<Ûës¡ dü+e‘·‡s¡+>±

dü+Á>∑Væ≤düTÔ+~. 2012 @Á|æ Ÿ `qe+ãsY ø±˝≤ìøÏ eékÕj·T

ø±]à≈£î\ $ìj·TeT<ës¡T\ <Ûäs¡\ dü÷∫ sêh+˝À 7.57%,

<X+˝À 8.91% ô|]–+~.

4. <Ûäs¡\T, y‘·Hê\T, Á|üC≤ |ü+|æD° eédüú


eékÕj·T ø±]à≈£î\≈£î $ìeTj·T<ës¡T\ <Ûäs¡\

dü÷∫ (Ä<Ûës¡ dü+e‘·‡s¡+ 1986`87R100)


2009`10 534 513

2010`11 589 564

2011`12 654 611

2012(@Á|æ Ÿ`qe+ãsY) 696 669

eè~∆πs≥T 7.57% 8.91%

Á>±MTD, |ü≥ºD eT]j·TT ¬s+&ÉT

ÁbÕ+‘ê\≈£î dü+j·TTø£Ô $ìeTj·T<ës¡T\

<Ûäs¡\ dü÷N dü+K´\T

|ü≥ºD,Á>±MTD »HêuÛ≤ $ìjÓ÷–+#˚ |ü\T s¡ø±\

düs¡T≈£î\T, ùde\ <Ûäs¡ À¢ e#Ã e÷s¡TŒ\qT Á|ü‹_+_+# $<Ûä+>±

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ yÓTT‘·Ô+ |ü≥ºD »HêuÛ≤≈£î dæ|æ◊(|ü≥ºD),

Á>±MTD »HêuÛ≤≈£î dæ|æ◊(Á>±MTD) nH ø=‘·Ô $ìj·TeT<ës¡T\

<Ûäs¡\ dü÷N\qT rdüT≈£îsêyê\ì ìs¡ísTT+∫+~. ‘·<äqT>∑TD+>±

πø+Á<ä >∑D≤+ø±\T eT]j·TT ø±s¡ Áø£e÷\ neT\T eT+Á‹‘·«

XÊK Ä<Ûä«s¡ +˝Àì πø+Á<ä >∑D≤+ø±\ ø±sê´\j·T+ 2010 R

100 Ä<Ûës¡ dü+e‘·‡s¡+>± 2011 »qe] qT+&ç sêÁcÕº\≈£î,

πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\≈£î q÷‘·q $ìeTj·T<ës¡T\ <Ûäs¡\

dü÷N\qT Á|üyXô|Ïº+~. ø=‘·Ô dü÷N\qT sêh/πø+Á<ä bÕ*‘·

eT]j·TT uÛ≤s¡‘·<X kÕúsTT˝À¢ dü+Á>∑Væ≤kÕÔs¡T.

2012 @Á| æ˝ Ÿ ` & ç ôd+ãs Y ø±˝≤ìø Ï

dü+ã+~Û+∫q $ìj·TeTdü÷N\T

ÁbÕ+‘·+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+

Á>±MTD 121.53 123.36

|ü≥ºD 120.74 120.51

dü+j·TTø£Ô 121.21 122.12

y˚‘·Hê\T

|ü\T kÕe÷õø£, Ä]úø£ ø±s¡D≤\ e\q Á>±MTD

ÁbÕ+‘ê˝À¢ì eékÕj·T ø±]à≈£î\T, #˚‹eè‹Ô<ës¡T\T

ÁXÊ$Tø£XøÏÔ À¬ø˝≤¢ ã\V”≤qes¡Z+>± ñ+&çb˛‘·THêïs¡T. yês¡+‘ê

ndü+|òüTÏ‘· s¡+>∑+˝À ñ+≥THêïs¡T. á esêZìøÏ ˇø£ y‘·q

$<ÛëHêìï s¡÷bı+~+#+<äT≈£î sêh yê´|üÔ+>± 69 πø+Á<ë\

qT+&ç y˚‘·Hê\ &˚≤qT ùdø£]+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

#‹eè‹Ô<ës¡T\, eékÕj·T ø±]à≈£î\ dü>∑≥T y‘·Hêìï ~>∑Te

|üÏºø£ À Çe«&É+ »]–+~.

#˚‹eè‹Ô<ës¡T\, eékÕj·Tø±]à≈£î\

dü>∑≥T y‘·Hê\T(`\˝À)

πø≥–] 2010`11 2011`12 2012@Á|æ Ÿ

&çôd+ãsY

eÁ&É+– 147.13 183.40 240.59

ø£+kÕ* 126.64 160.89 225.54

#·s¡àø±s¡T&ÉT 98.27 113.78 167.38

eékÕj·Tø±]à≈£î\T

|ü⁄s¡Twüß\T 150.43 177.75 227.47

eTVæ≤fi¯\T 115.34 135.17 150.83

Á|üC≤ |ü+|æD° eédüú

2012 nø√ºãsY 31 HêÏøÏ sêh+˝À 44,778 #Íø£<Ûäs¡\

<äTø±D≤\T ñHêïsTT. Ç+<äT˝À 7,393 |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢,

37,385 Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñHêïsTT. dü>∑≥Tq 535

πswüHéø±s¡T¶\T/≈£î≥T+u≤\≈£î ˇø£ <äTø±D+ #=|ü⁄Œq ñHêïsTT.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ìπs›•+∫q Á|üe÷D+ Á|üø±s¡+ Á|ü‹ 2,000

eT+~øÏ ˇø£ #Íø£<Û äs¡\ <äTø±D+ ñ+&Ü*. nsTT‘˚

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À Á|ü‹ 1,965 eT+~øÏ ˇø£Ï #=|ü⁄Œq πswüHé

cÕ|ü⁄ ñ+~.

πswüHé cÕ|ü⁄\ ùV≤‘·TãB∆ø£s¡D

Á|üC≤|ü+|æD° eédüú düeTs¡úe+‘·+>± |üì #˚ùd˝≤

#j·T&É+, πswüHéø±s¡T¶<ës¡T\T m≈£îÿe <ä÷s¡+ Á|üj·÷DÏ+#·≈£î+&Ü

πswüHécÕ|ü⁄\T <ä>∑Zs¡ À n+<äTu≤≥T˝À ñ+&$<Ûä+>± #j·T&É+

ø√d ü+ Á| üd ü T Ô‘ ·+ ñqï #Íø £< Û äs ¡\ < ä Tø±D≤\qT

ùV≤‘·TãB∆ø£]+#·&É+ »]–+~.

Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\T: Á|ü‹ πswüHécÕ|ü⁄q≈£î 400 qT+&ç

450 _|æm Ÿ ø±s¡T¶\T, 50 >∑T˝≤; ø±s¡T¶\T nqTdü+<Ûëq+

#j·T&É+ »]–+~.

|ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\T: Á|ü‹πswüHé cÕ|ü⁄q≈£î 500 qT+&ç

550 _|æm Ÿ ø±s¡T¶\T, 250 |æ+≈£î ø±s¡T¶\T nqTdü+<Ûëq+

#j·T&É+ »]–+~.


eTTì‡|ü Ÿ ø±s=ŒπswüqT¢: Á|ü‹ πswüHécÕ|ü⁄q≈£î 600 qT+&ç

650 _|æm Ÿ ø±s¡T¶\T, 250 |æ+≈£î ø±s¡T¶\qT nqTdü+<Ûëq+

#j·T&É+ »]–+~.

dü_‡&û _j·T´+ |ü<∏äø£+

<ë]Á<ä´πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î \øÏå´‘·

Á|üC≤|ü+|æD° eédüú(Ï|æ&çmdt) <ë«sê dü_‡&û <Ûäs¡≈£î _j·T´+

düs¡|òüsê #˚j·T&ÜìøÏ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘·

Çk Ô+~. 2011 qe+ãsY 1 qT+&ç øÏ À _j·÷´ìï s¡÷bÕsTTπø

düs¡|òüsê #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

øÏs√dæHé dü_‡&û

_|æm Ÿ ø±s¡T¶\T ø£*– ñqï yê]øÏ HÓ\≈£î 38,382

øÏ À©≥s¡¢ øÏs√dæHéqT πø≤sTT+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

◊]dt Ä<Ûë]‘· πswüHéø±s¡T¶\ C≤Ø

ns¡TΩ …’q ≈£î≥T+u≤\ìï+ÏøÏ πswüHéø±s¡T¶\T Çe«&É+‘√

bÕ≥T ‘·|ü⁄Œ&ÉT, qøÏ© ø±s¡T¶\qT n]ø£fÒº+<äT≈£î ◊]dt f…ø±ï\Jì

ñ|üjÓ÷–+∫, πswüHéø±s¡T¶\qT C≤Ø #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ ` 60,000, |ü≥ºD

ÁbÕ+‘ê˝À¢ ` 75,000˝À|ü⁄ ñqï yê]øÏ ‘Ó\¢πswüHéø±s¡T¶\T

Çe«&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

2009 Ä>∑düTº qT+&ç <äX\ yêØ>± Hê\T>∑T <äX˝À¢

πswüHéø±s¡T¶\ ùV≤‘·TãB∆ø£s¡DqT #|ü≥º&É+ »]–+~.

2012 nø√ºãsY HêÏøÏ sêh+˝À ñqï πswüHé

ø±s¡T¶\ $esê\T

1. ‘Ó\¢ø±s¡T¶\T 1,74,93,192

2. n+‘√´<äj·T nqï jÓ÷»q 17,22,775

3. nqï|üPs¡í 93,200

4. >∑T˝≤; ø±s¡T¶\T 29,94,431

5. ‘ê‘êÿ*ø£ ø±s¡T¶\T 26,40,048

yÓTT‘·Ô+ 2,49,43,646

Ä<ÛësY

uÛ≤s¡‘·<X+˝À ìedædüTÔqï yês¡+<ä]ø° ø£ Á|ü‘´ø£ $•wüº

>∑T]Ô+|ü⁄ dü+K´(unique identification number (UID)) C≤Ø

#˚j·T&É+ j·TTìø˘ ◊&Ó+Ï|òæπøwüHé n<∏ë]° Ä|òt Ç+&çj·÷

(UIDAI) u≤<Ûä ‘·. á ÁbÕC…≈£îºqT sêh Á|üuÛÑT‘ê«\ düVü≤ø±s¡+‘√

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ neT\T #k Ô+~. Ä<ÛësYqT Ä<äs¡Ùe+‘·+>±

neT\T #düTÔqï sêÁcÕº À¢ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ≈£L&Ü ˇø£Ï. 2012

&çôd+ãsY HêÏøÏ 6.29 ø√≥¢ eT+~ì mÁH√˝Ÿ #˚j·T&É+

»]–+~. 5.3 ø√≥¢ Ä<ÛësY dü+K´\qT C≤Ø #j·T&É+ »]–+~.

Ä<ÛësY qyÓ÷<äT≈£î ÄVü‰s¡ eT]j·TT bÂs¡düs¡|òüsê\ XÊK

]õÁkÕºsY>± eéVü≤]dü÷Ô, Ä~˝≤u≤<é, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe],

lø±≈£îfi+, ∫‘·÷Ôs¡T, nq+‘·|ü⁄s¡+, s¡+>±¬s&ç¶, ôV’≤<äsêu≤<é‘√

yÓTT‘·Ô+ 7 õ˝≤¢ À¢ qyÓ÷<äT ø±s¡ Áø£e÷ìï #|üÏº+~. $T–*q

16 õ˝≤¢ À¢ì eTTì‡|ü Ÿ jT‘·s¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ◊Ï dæ XÊK

qyÓ÷<äT ø±s¡ Áø£e÷ìï |üP]Ô #düTÔ+~.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Ä<ÛësY Ä<Ûë]‘· ùde\ |ü+|æD° eédüú≈£î

ôV’≤<äsêu≤<é, ∫‘·÷Ôs¡T, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe], nq+‘·|ü⁄s¡+(yÓTT‘·Ô+

5) õ˝≤¢\qT ô|’\Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q m+|æø£ #dæ+~.

øÏs√dæHé˝À dü_‡&û n+<äCÒ‘·, ô|q¸qT¢, »q˙ düTs¡ø£å

jÓ÷»q, kÕÿ\sYwæ|t\T, Ä]úø£ dü$Tà[‘·+, øÏkÕHé Á¬ø&çŸø±s¡T¶\T,

eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ y‘·Hê\

|ü+|æD°ì Ä<ÛësY <ë«sê »s¡bÕ\ì Á|ü‹bÕ~+#·&É+ »]–+~.

Á|ü‹ eT+&É\ πø+Á<ä+˝À @sêŒ≥T #˚dæq MT` ùde

πø+Á<ë˝À¢ ◊Ï dæ XÊK ìj·T+Á‘·D˝À XÊX¯«‘· qyÓ÷<äT

πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #j·Te\dæ ñ+~. ‘·<ë«sê Á|ü‹ MT`

ùde πø+Á<ä+˝À Ä<ÛësY qyÓ÷<äT ùde n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À ‘·÷s¡TŒ>√<ëe], ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢ À¢ ÄHé …’Hé,

nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ À Ä|òt …’Hé <ë«sê Bìì ô|’\Ÿ ÁbÕC…≈£îº>±

neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

düTÁ|”+ø√s¡Tº ìπs›X¯ø£‘ê«ìøÏ nqT>∑TD+>± \øÏå´‘·

Á| üC≤| ü+| æD ° eéd ü úqT ø £+| üP´≥Øø £]+# ˚+< ä T≈ £ î

e÷s¡Z<äs¡Ùø±\qT s¡÷bı+~+∫+~. á H˚|ü<∏ä´+˝À sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ j·TT◊&çm◊ n+~+∫q ÄHé˝…’Hé Ä<∏ä]ÏπøwüHé

düØ«dtqT ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì, _|æm Ÿ \_∆<ës¡T\≈£î edüTÔe⁄\

neTàø£+, |ü+|æD°\ ø√dü+ $Áø£j·T πø+Á<ë\(Point of Sale)qT

Á|üy˚X¯ô|Ïº+~.

ø£ dü eT<ä›‘·T <Ûäs¡\T

¬s’‘·T\T |ü+&ç+∫q |ü+≥\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ ø£ dü eT<ä›‘·T

<Ûäs¡(m+mdt|æ)qT uÛÑs√kÕ Çk˛Ô+~. Á|üe÷D≤\≈£qT>∑TD+>±

˝Òì e] <ÛëHê´ìï ø=qT>√\T #˚ùd+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ ø=ìï

ìã+<Ûäq\qT dü&É*+∫+~.

kÕ<Ûës¡D dü>∑≥T HêD´‘· ø£*–q m Áπ>&é e] <ÛëHê´ìøÏ

` 1280, kÕ<Ûës¡D e] <ÛëHê´ìøÏ ` 1250 ø£ dü eT<ä›‘·T

<Ûäs¡ Á|üø£Ï+∫+~.


2011`12˝À Á|üuÛÑT‘·« dü+düú\T, ¬s’düT $T\¢s¡T¢ ¬s’‘·T\

e<ä› qT+&ç 152.04 ˝ø£å\ yÓTÁÏø˘ ≥qTï\ e] <ÛëHê´ìï

ùdø£]+#·&É+ »]–+~.

e÷¬sÿŸ Ç+≥¬s«q¸Hé |ü<∏äø£+

ô|s¡T>∑T‘·Tqï <Ûäs¡\qT ìj·T+Á‹+#·&É+‘√ bÕ≥T, _|æm Ÿ

≈£î≥T+u≤\≈£î düVü≤ø±s¡+ n+~+#+<äT≈£î e÷¬sÿŸ Ç+≥¬s«q¸Hé

|ü<∏äø£+ <ë«sê Á|üC≤ |ü+|æD° eédüú <ë«sê bÕe÷sTT˝Ÿ,

ø£+~|ü|ü⁄Œ |ü+|æD° #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

bÕe÷sTT˝Ÿ

bÂs¡ düs¡|òüsê\ dü+düú πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« dü_‡&û |ü<∏äø£+

ÁøÏ+<ä ~>∑TeT‹ #˚düTø√ã&É¶ bÕe÷sTT˝ŸqT ø=qT>√\T #˚dæ,

Á|üC≤|ü+|æD° eédü ú <ë«sê dü_‡&û <Û äs¡\≈£î _|æm˝Ÿ

≈£î≥T+u≤\≈£î |ü+|æD° #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. _|æm˝Ÿ

ø±s¡T ¶<ës¡T\≈£î ©≥s¡T≈£î `40 #=|ü⁄Œq n+~+#·&É+

»s¡T>∑T‘√+~. 2008 p …’ qT+∫ Á|üC≤|ü+|æD° eédüú(|æ&çmdt)

<ë«sê 6,65,978 yÓTÁÏø˘ ≥qTï\ bÕe÷sTT˝ŸqT |ü+|æD°

#j·T&É+ »]–+~.

ø£+~ |ü|ü⁄Œ

bÂs¡ düs¡|òüsê\ dü+düú _|æm˝Ÿ ≈£î≥T+u≤\≈£î Á|üC≤

|ü+|æD° eédüú <ë«sê dü_‡&û πs≥¢≈£î _|æm Ÿ ≈£î≥T+u≤\≈£î

ø£+~|ü|ü⁄ŒqT 2010 &çôd+ãsY qT+&ç øÏ À≈£î ` 50 #=|ü⁄Œq

n+<äCÒj·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. 2008 p …’ qT+&ç 2,55,288

$T*j·THé ≥qTï\ ø£+~|ü|ü⁄ŒqT |ü+|æD° #j·T&É+ »]–+~.

2012 e÷]Ã 31 qT+&ç πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« dü_‡&û |ü<∏äø£+

eTT–j·T&É+‘√ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ á |ü<∏äø±ìï øÏ À≈£î ` 10

dü_‡&û Çdü÷Ô ø=qkÕ–k Ô+~.


sêh »HêuÛ≤˝À Ç|üŒÏø° dü>±ìøÏ ô|’>± JeH√bÕ~Û

ø√dü+ eékÕj·T+ Ò<ë eékÕj·T nqTã+<ä ø±s¡ ø£ ≤bÕ\ô|’

|üP]Ô>± Ò<ë ø=+‘· yTs¡≈£î >±˙ Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïs¡T. eékÕj·T

Ä<ëj·T+ ô|s¡T>∑T<ä\ ù|<ä]ø±ìï ‘·T<äeTTÏº+#˚ |ü<äTHÓ’q

Äj·TT<Ûä+>± |üì #düTÔ+~. eékÕj·T+˝À y>∑e+‘·yÓTÆq, düTdæús¡

eè~∆ sêh Ä]úø±_Ûeè~∆øÏ #√<äø£XøÏÔ>± ñ+&É≥yT ø±≈£î+&Ü,

dü«j·T+ düeTè~∆ kÕ<Ûäq≈£î, Á|ü»\≈£î ÄVü‰s¡ uÛ ÑÁ<ä‘·qT

ø£*Œ+#·&ÜìøÏ ø°\ø£yÓTÆq~>± >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ eékÕj·Ts¡+>∑+ <äXÊu≤›\T>± Áø£eT+>±

e÷s¡TŒ #Ó+<äT‘√+~. ‘=* e÷s¡TŒ 1980\˝À yÓTT<ä …’+~.

kÕ+Á|ü<ëj·Tø£ eTT‘·ø£ <ÛëHê´\ kÕ>∑T |ü<ä∆‘·T\ qT+&ç q÷HÓ

–+»\T, |ü‹Ô, #Ós¡≈£î e+Ï yêDÏ»´ |ü+≥\ kÕ>∑T yÓTT<ä …’+~.

1990\˝À es¡Tdü ø£s¡Te⁄\T e∫Ã |ü+≥ ~>∑Tã&ÉT\T

>∑D˙j·T+>± ‘·–Zq|üŒÏø°, |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\T, bÕ\T,

e÷+dü+, ø√fi¢ ô|+|üø£+, #|ü\ kÕ>∑T e+Ï n~Ûø£ $\Te

ø£*–q yêÏ yÓ’|ü⁄ yÓTT>∑TZ#·÷|ü&É+ »]–+~. Ç~ eékÕj·T+ô|’

>∑D˙j·TyÓTÆq Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, Ä s¡+>±ìï

ø±bÕ&ç+~.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À eékÕj·T s¡+>±ìøÏ n~Ûø£

ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«&É+ »]–+~. eékÕj·T s¡+>∑+˝À n<äq+>±

ñqï ÁXÊ$Tø£XøÏÔì HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆ <ë«sê Á>±MTD |ü]ÁXeT\T

e+Ï eékÕjT‘·s¡ Á>±MTD s¡+>±\≈£î ‘·s¡*+#·&É+ \ø£å +>±

ìπs›•+#·&É+ »]–+~. eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñ

bÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ e+Ï ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø±\T, Ç‘·s¡ Á>±MTD

JeH√bÕ~Û ø±s¡ Áø£e÷\ <ë«sê Á>±MTD Á|ü»\≈£î ÄVü‰s¡

uÛÑÁ<ä‘·, #‹ ì+&Ü |üì ø£*Œ+#·&É+ »]–+~.

eékÕj·T Ä<ëj·÷\qT y Ó Ts ¡ T> ∑ T| üs ¡# ·& É+,

eékÕj·T+, nqTã+<Ûä s¡+>±\˝À düTdæús¡ eè~∆ì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ

sêh+ ô|<ä› |”≥ ydüTÔ+~. eékÕj·T+˝À ˇø£ yÓ’|ü⁄ kÕ>∑T˙Ï

bÕs¡T<ä\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«&É+‘√ bÕ≥T eTs√yÓ’|ü⁄ ¬s’‘·T

nqT≈£L\ $<ÛëHê\qT #˚|ü≥º&É+ e\q 11e |ü+#·es¡¸

Á|üD≤[ø£˝À sêh+ nqT≈£îqï eè~∆ \øå±´ìï kÕ~Û+#·&É+

»]–+~.

dü÷ø£ å à kÕ>∑T˙Ï |ü<ä ∆‘ ·T\T, l kÕ>∑T |ü<ä ∆‹,

dü÷ø£åàb˛wüø±\qT n+<äCÒj·T&É+, yÓT≥ºkÕ>∑TqT n_Ûeè~∆

#˚j·T&É+, eékÕj·T j·÷+Árø£s¡D, k˛ºπsJ kÕeTsêú´ìï

ô|+#·&É+, Ç‘·s¡ eékÕj·T dü+ã+~Û‘· eP´Vü‰\ <ë«sê 12e

|ü+#·es¡ Á|üD≤[ø± ø±\+˝À eékÕj·÷ìï eT]+‘· n_Ûeè~∆

#j·÷\ì \ø£å +>± ìπs›•+#·Tø√e&É+ »]–+~.

uÛÑ÷ $ìjÓ÷>∑+

sêh+ yÓTT‘·Ô+ uÛÖ>√[ø£ $d”Ôs¡í+ 275.04 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢.

Ç+<äT˝À 111.60 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢(40.58%), ìø£s¡ |ü+≥

uÛ Ñ÷eTT\ $d” Ôs ¡ í+ Áø Ï+< ä ñ+&É>±, 62.30 \ø £ å\

ôV≤ø± ºs ¡T ¢(22.65%) n&Ée⁄\ ÁøÏ+<ä, 22.73 \ø£ å\

ôV≤ø±ºs¡T¢(8.26%) ‘ê‘êÿ*ø£ ;&ÉT uÛÑ÷eTT\T, 28.03 \ø£å\

ôV≤ø±ºs¡T¢(10.19%) eékÕjT‘·s¡ Á|üjÓ÷»Hê\≈£î nÏºô|Ïºq

uÛÑ÷eTT\T, 20.24 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢(7.36%) ã+»s¡T eT]j·TT

kÕ>∑T≈£î jÓ÷>∑´+ ø±ì uÛÑ÷eTT\T, $T–*q 30.14 \ø£å\

ôV≤ø±ºs¡T¢ (10.96%) Ç‘·s¡ ;&ÉT uÛÑ÷eTT\T, kÕ>∑T≈£î jÓ÷>∑ yÓTÆq

eè<ÛëuÛÑ÷eTT\T, XÊX«‘· |ü∫Ãø£ uÛÑ÷eTT\T, Ç‘·s¡ #Ó≥¢ |ü+≥\T

yÓTT<ä\>∑T yêÏ øÏ+<ä ñ+~.

sêh+˝À uÛÑ÷ $ìjÓ÷>∑ rs¡T

uÛÑ÷ $ìjÓ÷>∑+ $d”Ôs¡í+ XÊ‘·+

(\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ À)

ìø£s¡ kÕ>∑T uÛÑ÷$T 111.60 40.58

n&Ée⁄\T 62.30 22.65

‘ê‘êÿ*ø£ ;fi¯ó¢ 22.73 8.26

eékÕjT‘·s¡ Á|üjÓ÷»Hê\≈£î

nÏºô|Ïºq uÛÑ÷eTT\T 28..03 10.19

ã+»s¡T uÛÑ÷eTT\T 20.24 7.36

Ç‘·s¡ uÛÑ÷eTT\T 30.14 10.96

yÓTT‘·Ô+ 275.04 100.00

es¡bÕ‘·+

sêh+˝À áXÊq´ s¡T‘·T|üeHê\ ø±\+˝À kÕ<Ûës¡D

es¡¸bÕ‘·+ 224 $T.MT. nsTT‘˚, 2012`13 kÕ<Ûës¡D

es¡ ¸bÕ‘·+ ø£+fÒ 20.1% ≈£î]dæ 269 $T.MT\T>±

qyÓ÷<äsTT+~.

5. eékÕj·T+ nqTã+<Ûä s¡+>±\T


HÓ’s¡T‹ s¡T‘·T|üeHê\ ø±\+˝À sêh kÕ<Ûës¡D es¡bÕ‘·+

624 $T.MT.\T ø±>±, 2012`13˝À 1.3% n~Ûø£+>± 632

$T.MT\T>± qyÓ÷<äsTT+~.

sêh+˝À H\\ ‘·s¡Vü‰\T

ÇdüTø£, dæ\Tº, ã+ø£ eTqTï nqTq$ eT÷&ÉT ÁbÕ<∏ä$Tø£

H\ s¡ø±\T. n‘· ~Ûø£ XÊ‘·+ H\\T á eT÷&ç+Ï ø£\sTTø£‘√H

@s¡Œ&É‘êsTT. H˚\ rs¡T á eT÷&ç+Ï ø£\sTTø£ XÊ‘·+ô|’

Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. |ü\T s¡ø±\ H\\T ñqï|üŒÏø°, yêÏ

@sêŒ≥TqT o‘√wüídæú‹, ñqï‹, Ä<Ûës¡(dü+düÔs¡) •\ ≈£Ls¡TŒ

nH Á|ü<Ûëq ø±s¡ø±\T Á|üuÛ≤$‘·+ #kÕÔsTT. <X+˝À yê]¸ø£

es¡bÕ‘·+ nìï ÁbÕ+‘ê\˝À düeT+>± Òø£b˛e&É+, n~Ûø£ ñ

wüí+ yÓTT<ä\>∑Tq$ H\\≈£î Á|ü‘´ø£ \ø£åD≤\qT ø£*ŒkÕÔsTT.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À ◊<äT s¡ø±\ H\\T ñHêïsTT. sêh+˝À

yÓTT‘·Ô+ 9 eékÕj·Tò‘√wüídæú‹ eT+&É ≤\T>± $uÛÑõ+#ês¡T.

MÏ À ◊<äT πø≥–Ø\T>± eØZø£]+#ês¡T.

n$:

1. mÁs¡ H\\T ` 182 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢(66%)

2. q\¢ H\\T ` 68 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢(25%)

3. &Ó ≤º ˇ+Á&ÉT H\\T ` 14 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢(5%)

4. rs¡ eT]j·TT Ò≥¬s’Ÿ H\\T 8 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢(3%)

5. \eD+ øå±s¡ H\\T ` 3 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢(1%)

kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ |ü+≥\ ñ‘·Œ‹Ô

¬s+&Ée eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+ 2011`12‘√

b˛*ùdÔ 2012`13˝À kÕ>∑T $d”Ôs¡í+‘√ bÕ≥T ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\

ñ‘·Œ‹Ô ≈ £L&Ü >∑D˙j·T+>± ‘·– Zb˛sTTq <ëK˝≤\T

ø£ì|ædüTÔHêïsTT. ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ |ü+≥\ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+

2011`12˝À 72.89 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢ ñ+&É>±, 2012`13˝À

66.32 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ‘·–Z+~. nq>± 9.01% |ü&çb˛sTT+~.

ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô 2011`12˝À 184.02 \ø£å\ ≥qTï\T

ø±>±, 2012`13˝À 170.78 \ø£å\ ≥qTï\≈£î |ü&çb˛sTT+~.

nq>± 13.2 \ø£å\ ≥qTï\(7.19%) ñ‘·Œ‹Ô ‘·–Z+~.

KØ|òt

2011`12 KØ|òt d”»Hé À 43.12 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ À

ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\qT |ü+&ç+#·>±, 2012`13˝À 39.84 \ø£å\

ôV≤ø±ºs¡¢ ÀH kÕ>∑T #j·T&É+ »]–+~. n+fÒ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+

7.6% ‘·–Z+~. n˝≤π> 2011`12˝À KØ|òt À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\

~>∑Tã&ç 102.35 \ø£å\ ≥qTï\T ø±>±, 2012`13 d”»Hé À

105.78 \ø£å\ ≥qTï\≈£î |ü&çb˛sTT+~. nq>± 3.2%

‘·–Z+~.

2011`12 KØ|òt d”»Hé˝À yÓTT‘·Ô+ 28.47 \ø£å\

ôV≤ø±ºs¡¢ À e] kÕ>∑T #j·T>±, 2012`13˝À 24.87 \ø£å\

ôV≤ø±ºs¡¢ À |ü+&ç+#·&É+ »]–+~.

e] <Ûëq´+ ñ‘·Œ‹Ô 2011`12 KØ|òt d”»Hé≈£î,

2012`13 KØ|òt d”»qT≈£î 85.64 \ø£å\ ≥qTï\ qT+&ç

72.12 \ø£å\ ≥qTï\≈£î |ü&çb˛sTT+~.

s¡;

2011`12 s¡; d”»H√¢ 29.77 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ À ÄVü‰s¡

<ÛëHê´\qT kÕ>∑T #˚j·T>±, 2012`13˝À 26.48 \ø£å\

ôV≤ø±ºs¡¢ À e÷Á‘·yT kÕ>∑T #j·T&É+ »]–+~. n˝≤π> ÄVü‰s¡

<ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô ≈£L&Ü 78.24 \ø£å\ ≥qTï\ qT+&ç 68.43

\ø£å\ ≥qTï\≈£î |ü&çb˛sTT+~.

e] kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ 12.22 ˝ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ qT+&ç 9.10

\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î |ü&çb˛>±, ~>∑Tã&ç 43.28 \ø£å\ ≥qTï\

qT+&ç 32.76 \ø£å\ ≥qTï\≈£î |ü&çb˛sTT+~.

ø£s¡Te⁄, es¡<ä\T, uÛ≤Ø esê¸\T e+Ï nqqT≈£L\

yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\T >∑&ç∫q <äXÊu›+˝À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\

kÕ>∑T $d”Ôs¡í+, ñ‘·Œ‹Ô À &ç<äT&ÉT≈£î\≈£î ø±s¡DeTe⁄‘·THêïsTT.

n~Ûø£ ~>∑Tã&çì#˚Ã e+>∑&Ü\qT kÕ>∑T #˚j·T&É+, yÓTs¡T¬>’q

$‘·ÔqX¯ó~∆, kÕ>∑T |ü<ä∆‘·T\qT Ä#·]+#·&É+ e\q ñ‘·Œ‹Ô

ì\ø£&É>± ô|s¡T>∑T‘√+~.

|ü+≥\ kÕ+Á<ä‘·(Áø±|æ+>¥ Ç+f…ì‡°)

dü÷ú\ |ü+≥ kÕ>∑T $d”ÔsêíìøÏ, ìø£s¡ |ü+≥ kÕ>∑T

$d”ÔsêíìøÏ eT<Ûä ñqï ìwüŒ‹Ôì |ü+≥\ kÕ+Á<ä‘· n+≤s¡T.

eékÕj·T s¡+>∑ kÕeTsêú ìï n+#·Hê yùd dü÷N\˝À Ç~

≈£L&Ü ˇø£Ï. 2011`12 dü+e‘·‡sêìøÏ |ü+≥\ kÕ+Á<ä‘·

1.23.

kÕ>∑T˙Ï edü‹

2010`11 qT+&ç 2011`12 eT<Ûä kÕ>∑T˙s¡T n+~q

dü÷ú\ $d”Ôs¡í+ 71.53 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ qT+&ç 67.85 \ø£å\

ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ‘·–Z+~. nsTT‘˚ kÕ>∑T˙s¡T n+~+#·ã&çq ìø£s¡

$d” Ôs¡ í+ 50.34 \ø£ å\ ôV≤ø±ºs¡ ¢ qT+&ç 50.89 \ø£ å\

ôV≤ø±ºs¡¢(1.09%)≈£î ô|]–+~.


uÛÑ÷ø£eT‘ê\T

sêh+˝À uÛÑ÷ø£eT‘ê\ $esê\qT 1970`71 qT+&ç

◊<äT dü+e‘·‡sê\≈£î ˇø£kÕ] ùdø£]+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

‘êC≤>± 9e |ü+#·es¡ uÛÑ÷ø£eT‘ê\ >∑DqqT 2011 nø√ºãsY

1q ÁbÕs¡+_Û+∫, eTT–+#ês¡T. Bì Á|üø±s¡+ Á|üdüTÔ‘·+

2010`11 dü+e‘·‡sêìøÏ ‘êC≤ >∑D+ø±\T n+<äTu≤≥T˝À

ñHêïsTT. 2005`06˝À sêh+˝À dü>∑≥T uÛÑ÷ø£eT‘· $d”Ôs¡í+

1.20 ôV≤ø±ºs¡T¢ ñ+&É>±, 2010`11˝À 1.08 ôV≤ø±ºs¡¢≈£î

‘·–Z+~. 2005`06 qT+&ç 2010`11 eT<Ûä uÛÑ÷ø£eT‘ê\

dü+K´ 1.20 ø√≥¢ qT+&ç 1.32 ø√≥¢≈£î ô|]–+~.

eékÕj·T $düÔs¡D ø±s¡ Áø£e÷\T

eékÕj·T Ä<ëj·÷ìï n+¬ø\ |üs¡+>±H˚ ø±≈£î+&Ü

õmdt&ç|æ À XÊ‘·+>± ≈£L&Ü yÓTs¡T>∑T|üs¡#ê\qï< eékÕj·T

$düÔs¡D ø±s¡ Áø£e÷\ Á|ü<Ûëq \ø£å +. ø£ dü kÕ>∑T e´j·T+‘√

düTdæús¡ eékÕj·T ñ‘·Œ‹Ôì, ¬s’‘·T ô|Ïºq ô|≥Tºã&çô|’ Ä<ëj·÷ìï

ô|+#·&É+ nH \ø£å kÕ<Ûäq≈£î eékÕj·T XÊK ø£èwæ #k Ô+~.

Bìì ì»+ #ùd+<äT≈£î á ÁøÏ+~ eP´Vü‰\qT #|ü≥º&É+

»]–+~.

düeTs¡úe+‘·+>± ¬s’‘·T\≈£î n+<˚$<Ûä+>± $düÔs¡D

ø±s¡ Áø£e÷\qT |ü⁄qs¡«éd”úø£]+#·&É+

n<ÛäTHê‘·q eékÕj·T |ü<ä∆‘·T\˝À ¬s’‘·T\≈£î kÕ~Ûø±]‘·

ø£*Œ+#·&É+

$düÔs¡D kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï düeTs¡ úe+‘·+>±

$ìjÓ÷–+#˚ $<Ûä+>± eékÕj·T XÊK dæã“+~øÏ

kÕeTs¡ú ô|+|ü⁄<ä\

dü¬s’q düeTj·÷ìøÏ ÇHé|ü⁄Ÿ\qT düs¡|òüsê #j·T&É+

ñ‘êŒ~ø‘ê\qT, HêD´‘ê ìj·T+Á‘ ·DqT

Áø£eTãB∆ø£]+#·&É+

uÛÑ÷kÕs¡ |üØø£å\ Ä<Ûës¡+>± ms¡Te⁄\qT dæbòÕs¡düT

#˚j·T&É+

$‘· Ôq ñ‘·Œ‹Ô˝À ¬s ’‘ ·T\≈£î dü«j·T+ düeTè~∆ì

Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+

düMTø£è‘· b˛wüø£ j·÷»e÷q´+(◊mHém+), düMTø£è‘·

‘Ó>∑Tfi¯ ¢ j·÷»e÷q´+(◊|æm+), düeTs¡ úe+‘·yÓT Æq

kÕ>∑T˙Ï j·÷»e÷q´+ yÓTT<ä\>∑T yêÏ <ë«sê

düMTø£è‘· |ü+≥\ j·÷»e÷Hê´ìï Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+

Á|ü|ü+#· e÷¬sÿŸ &çe÷+&É¢≈£î nqT>∑TD+>± ùd+ÁBj·T

eékÕj·÷ìï Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+

õ+≈£î dü÷ø£åàb˛wüø£ ˝ÀbÕìï dü]~<ä›&É+

düeTkÕ´‘·àø£ H\˝À¢ ñ‘êŒ<äø£‘·qT |ü⁄qs¡T<ä∆]+#+<äT≈£î

‘·>∑T #·s¡ \T #|ü≥º&É+

eékÕj·T uÛÑ÷$T n_Ûeè~∆, |üsêés¡D dæús¡‘· ø√dü+

yê≥sYôw&é <Û√s¡DÏ <ë«sê düVü≤» eqs¡T\ ìs¡«Vü≤D.

ø£s¡Te⁄\T, es¡<ä\T, e&É>∑fi¯ ¢yêq yÓTT<ä\>∑Tq$

dü+uÛÑ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT $|ü‘·TÔ ìs¡«Vü≤D

‘·≈£îÿe eTT|ü⁄Œ, ‘·≈£îÿe e´j·T+ ñqï kÕ+Á<ä |ü+≥\

kÕ>∑TqT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+

e´j·T Á|üuÛ≤$‘· kÕ>∑T |ü<ä∆‘·T\ ø√dü+ eékÕj·T

j·÷+Árø£s¡D

eékÕj·T+, nqTã+<Ûä ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À kÕ+πø‹ø£

eT]j·TT Á<äe´ Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ ¬s’‘·T$TÁ‘· ãè+<ë\T

e+Ï ¬s’‘·T\ dü+|òü÷\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+

¬ s ’‘ · T\≈ £ î eékÕj·T| üs ¡| ü‹ì ø £*Œ+# ·& É+,

eTVæ≤fi≤kÕ~Ûø±]‘·, …’+–ø£ düe÷q‘·«+

Ç+≥¬sïŸ(nÁ–dtHÓŸ) <ë«sê |ü+≥\ ñ‘·Œ‹Ô, ñ

‘êŒ<äø±\ düs¡|òüsê, e÷¬sÿÏ+>¥ yÓTT<ä\>∑T yêÏô|’

¬s’‘·T\≈£î s√EyêØ düe÷#êsêìï n+~+#·&É+.

ñ‘êŒ<äq kÕúsTT\qT ô|+#·&ÜìøÏ #·s¡ \T

kÕ>∑T |ü]dæú‹ Ä<Ûë]‘· ñ‘·Œ‹Ô Á|üD≤[ø£\qT n_Ûeè~∆

#˚j·T&É+

$düÔs¡D ùde\qT n+<ä]øÏ #s¡Ã&É+ <ë«sê yÓTs¡T¬>’q

kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï $düÔ]+#·&É+

HêDýÓTÆq eékÕj·T ñ‘êŒ~‘ê\qT \uÛÑ eTj˚T´˝≤

#˚j·T&É+

düMTø£è‘· b˛wüø±\ j·÷»e÷q´+(◊mHém+), düMTø£è‘·

‘ Ó> ∑ Tfi ¯ ¢ j ·÷»e÷q´+(◊| æm+), ˙Ï

j ·÷»e÷q´+(& ÉãT ¢ ´m+), b˛d t º V ü ‰ ¬s«d t º

f…ø±ï\Jdt(|æôV≤#YÏ)\ e+Ï |ü+≥\ j·÷»e÷q´

|ü<ä∆‘·T\ô|’ ¬s’‘·T\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+∫, ñ‘·Œ‹Ô

e´j·÷ìï ‘·–Z+#·&É+

kÕ>∑T e´j·÷ìï ‘·–Z+#·&ÜìøÏ yÓTs¡T¬>’q eékÕj·T

|ü<ä∆‘·T\qT, j·T+Á‘ê\qT n+~+#·&É+

|ü+≥\ e÷]Œ&ç ø±s¡ Áø£eT+

ø£s¡Te⁄\T, es¡<ä\T, ‘·TbòÕqT¢ e+Ï düVü≤» $|ü‘·TÔ\

düeTj·÷˝À¢ |ü⁄qsêyêdü+ ø£*Œ+#·&É+, Á|ü‘êé÷ïj·T

|ü+≥\≈£î ñ‘êŒ~‘ê\qT n+~+#·&É+ e+Ï yêÏ

<ë«sê ¬s’‘·T\≈£î düVü≤ø£]+#·&É+


düTdæús¡yÓTÆq yÓT≥ºkÕ>∑TqT n_Ûeè~∆ |ü]#+<äT≈£î esê¸<Ûës¡

ÁbÕ+‘ê\≈£î C≤rj·T yê≥sYôw&é n_Ûeè~∆ ÁbÕC…≈£îº

(NWDPRA)qT neT\T #j·T&É+

uÛÑ÷kÕs¡ |üØø£å Ä<Ûë]‘· ms¡Te⁄\ dæbòÕs¡düT, |ü∫Ãs=≥º

ms¡Te⁄, e]à ø£+b˛dt º <ë«sê H˚\ Äs√>±´ìï

yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+

dü÷ø£åà b˛wüø£ ˝ÀbÕ\qT dü]~<ä›&É+

øö\T ¬s’‘·T\≈£î, Ç‘·s¡ ¬s’‘·T\≈£î |üs¡|ü‹ \uÛÑ´‘·qT

ø£*Œ+#·&É+

$düÔs¡D ø±s¡ ø£ ≤bÕ\T

¬s’‘·T #Ó’‘·q´ j·÷Á‘·\T

>∑‘ ·+˝À ìs¡«V æ≤+∫q ¬s ’‘ · T# Ó ’‘ ·q´ j·÷Á‘ ·\T

$»j·Te+‘·yÓTÆq dü÷Œ¤]Ô‘√ 2012˝À ≈£L&Ü yT 12 qT+&ç

31e ‘˚B es¡≈£î sêh+˝Àì 22 õ˝≤¢˝À¢ MÏì eTs¡˝≤

ìs¡«Væ≤+#·&É+ »]–+~. MÏ ø√dü+ ` 341.87 \ø£å\T

πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

¬s’‘·T u≤≥

eékÕj·T XÊK ¬s’‘·Tu≤≥ ø±s¡ Áø£e÷ìï 2011 Ä>∑düTº

15q ÁbÕs¡+_Û+∫+~.

á ø±s¡ Áø£eT \øå±´\T

$düÔs¡D ùde\qT ¬s’‘·T\ eTT+–≥≈£î rdüT¬øfi¢&É+

Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡ Áø£e÷\ô|’ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+

¬s’‘·T\T m<äTs=ÿ+≥Tqï düeTdü´\qT ne>±Vü≤q

#˚düTø√e&É+

kÕúìø£ |ü]dæú‘·T\qT ne>±Vü≤q #düTø√e&É+

Á|ü<Ûëq |ü+≥\≈£î dü+ã+~Û+∫ ¬s’‘·T\qT |ü+≥\ yêØ

ãè+<ë\T>± @s¡Œs¡#·&É+. Ç|üŒÏ es¡≈£î 1643 |ü+≥\

ãè+<ë\qT @sêŒ≥T #˚j·T& É+ »]–+~. á

ãè+<ë\≈£î sêÁw”ºj·T øÏkÕHé $ø±dt jÓ÷»q ì<ÛäT\

<ë«sê •ø£åD ÇkÕÔs¡T.

¬s ’‘ ·Tu≤≥˝À uÛ≤>∑+>± |ü˝… ¢ìÁ<ä ø±s¡´Áø £e÷ìï

ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~

¬s’‘·Tu≤≥ ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ Ä<äs¡Ù ¬s’‘·T ø£˙«qsY>±

eéVü≤]kÕÔs¡T.

CÀq˝Ÿ ØôdsYÃ mø˘‡f…q¸Hé m&Ó’«»Ø øöì‡˝Ÿ

Ÿ(»&éÄsYÇmdæ)

sêh+˝Àì 9 eékÕj·T o‘√wü í eT+&É˝≤\˝À

»&éÄsYÇmdæ düe÷y˚XÊ\qT Ä#ês¡´ mHé.õ. s¡+>±

$X«$<ë´\j·T+ Ä<Ûä«s¡ +˝À 2012 s¡; d”»Hé≈£î >±qT Ä>∑düTº,

ôdô|º+ãsY HÓ\˝À¢ ìs¡«Væ≤+#·&É+ »]–+~.

¬s’‘·T\≈£î •ø£åD≤ ø±s¡ Áø£e÷\T

¬s’‘·T\ •ø£åD≤ ø±s¡ Áø£e÷\ ÁøÏ+<ä ◊dæm+, ◊mHém+,

◊&ÉãT¢´m+, mdt, l, b˛dtºVü‰¬s«dtº f…ø±ï\J, eékÕj·T

j·÷+Árø£s¡D, m\Tø£\qT n]ø£≥º&É+, $‘·Ôq Á>±e÷\

ø±s¡´Áø£eT+, n<ÛäTHê‘·q eékÕj·T Ä]úø£ |ü<ä∆‘·T\T, Á&ç|t

Ç]π>wüHé, eékÕj·T ñ‘êŒ<äq\≈£î $\TeqT »‘·#˚j·T&É+,

e÷¬sÿÏ+>¥ yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\˝À ¬s’‘·T\≈£î •ø£åD Çe«&É+

»s¡T>∑T‘√+~. 2012`13˝À &ç&çm, m|òtÏdæ\ <ë«sê 1500

•ø£åD≤ •_sê\T ìs¡«Væ≤+#·&É+ »]–+~. Ç+<äTø√dü+ ` 75

\ø£å\T πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

bÕ&ç |ü+≥\T

eékÕj·T XÊK Á|ü‹ HÓ\ bÕ&ç |ü+≥\T e÷´>∑C…’HéqT

eTTÁ~+∫, ¬s’‘·T\T, Ä<äs¡Ù¬s’‘·T\≈£î |ü+|æD° #˚k˛Ô+~. Á|ü‹

HÓ ≤ 1 \ø£å ø±|”\qT eTTÁ~+∫ |ü+|æD° #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

Bì‘√ bÕ≥T Á|ü‹ eT÷&ÉT HÓ\\≈£î ˇø£kÕ] &ÉãT¢ Ïz

q÷´dt &Ó’C…dtº nH Á‘Ó’e÷dæø£ |üÁ‹ø£qT eTTÁ~+∫, eékÕj·T,

eékÕj·T nqTã+<Û ä s ¡+>±\ XÊK\ n~Ûø±s¡T\≈£î

n+<äCÒj·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. Á|ü‹ eT÷&ÉT HÓ\\≈£î ˇø£kÕ]

1200 ø±|”\qT eTTÁ~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

uÛÑ÷kÕs¡ |üØø£å\T

H\ kÕsêìï, <ëì düeTdü \qT n+#·Hê >∑T]Ô+∫, H\

ñ‘êŒ<äø£‘·qT ô|+#·&É+ ø√dü+ uÛÑ÷ qeT÷Hê, uÛÑ÷kÕs¡ |üØø£å\qT

ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 27 õ˝≤¢

uÛÑ÷kÕs¡ |üØøå± ˝≤úŸ\T ñHêïsTT. MÏ À 22 õ˝≤¢ À¢ 22 ñ

+&É>±, eTs√ 5 ˝≤úŸ\qT C≤rj·T ÁbÕC…≈£î º ÁøÏ+<ä

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, ø£s¡÷ï\T, $»j·Tq>∑s¡+, ìC≤e÷u≤<é,

HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ À¢ @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. MÏ‘√ bÕ≥T

2 ÁbÕ+rj·T uÛÑ÷kÕs¡ |üØøå± ˝≤úŸ\T, 5 dü+#ês¡ uÛÑ÷kÕs¡

|üØøå± ˝≤úŸ\‘√ bÕ≥T eékÕj·T e÷¬sÿŸ ø£$T°\

Ä<Ûä«s¡ +˝À eTs√ 5 dü+#ês¡ uÛÑ÷kÕs¡ |üØøå± ˝≤úŸ\T, 58

$T˙ uÛÑ÷kÕs¡ |üØøå± ˝≤úŸ\T ñHêïsTT.


sêh+˝À 19 uÛÑ÷kÕs¡ |üØøå± ˝≤úŸ\qT $‘·ÔHê\

|üØø£å≈£î, 17 uÛÑ÷kÕs¡ |üØøå± ˝≤úŸ\qT ms¡Te⁄\ HêD´‘·qT

|üØøÏå+#+<äT≈£î πø≤sTT+#ês¡T.

Hwüq Ÿ ÁbÕC…øº ÄHé yTHCŸyÓT+Ÿ Ä|òt kÕsTT Ÿ ôV≤ ŸÔ

ô|ò]º*° nH˚ πø+Á<ä Á|üuÛ ÑT‘·« |ü<∏ äø±ìï sêh+˝À

düeTs¡úe+‘·+>± neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

nÁ–ø£\Ãs¡ Ÿ Øk ¬s‡dt ÇqŒ¤πsàwüHé dædüºyéT‡

HÓŸesYÿ(nÁ–dtHÓŸ)

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ªªÁôdº+<∏äì+>¥/Á|üyÓ÷Ï+>¥ nÁ–ø£\Ãs¡ Ÿ

ÇqŒ ¤sêàÏø ˘‡ ø£eT÷´ìπøwüHé‡µ nH˚ ø±s¡´Áø £e÷ìï

ÁbÕs¡+_Û+∫+~. n+<äT˝À uÛ≤>∑yÓTÆq nÁ–dtHÓŸqT ¬s’‘·T\

Á|üjÓ÷»Hês¡ú+ 2009 |òæÁãe] 11q Ä$wüÿ]+#·&É+ »]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ≈£î dü+ã+~Û+∫q nÁ–dtHÓŸ b˛s¡º˝Ÿ http://

www.apagrisnet.gov.in ¬s’‘·T\≈£î kÕ+πø‹ø£ düe÷#ês¡+,

ùde\qT n+~düTÔ+~. á b˛s¡º Ÿ À sêh+˝À kÕ>∑T #ùd 18

eTTKýÓTÆq |ü+≥\ kÕ>∑T |ü<ä∆‘·T\≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+,

dæbòÕs¡düT\T n+<äTu≤≥T˝À ñ+≤sTT. á düe÷#ês¡+

‘Ó\T>∑T˝À ≈£L&Ü n+<äTu≤≥T˝À ñ+≥T+~.

Ä#ês¡´ mHéõs¡+>± eékÕj·T $X¯«$<ë´\j·T+

$&ÉT<ä\ #ùd ªªeékÕj·T |ü+#ê+>∑+µµ ≈£L&Ü á b˛s¡º Ÿ À

\_ÛdüTÔ+~.

d”&éHÓŸ

ôV’≤<äsêu≤<é Àì &çmHém |òæ+>∑sY Á|æ+Ï+>¥ ˝≤úŸ‘√

bÕ≥T sêh+˝À ñqï 23 $‘·Ôq |üØø£å ÒuÀπs≥Ø\qT yêÏø£y

m|üŒÏ≈£|ü⁄Œ&ÉT ‘êC≤ |üs¡T#·T≈£îH+<äT≈£î d”&éHÓŸqT n_Ûeè~∆

#j·T&É+ »]–+~.

øÏkÕHé ø± Ÿ ôd+≥sY

Ä+Á<ÛäÁ|ü<yé sêh Á|üuÛÑT‘·« ¬s’‘·T\ ø± Ÿôd+≥sY(1100)

nsTTq ªª|ü]cÕÿs¡+µµqT 2012 y˚T 1 qT+&ç øÏkÕHé ø±˝Ÿ

ôd+≥sY‘√ $©q+ #˚j·T&É+ »]–+~. Çø£ qT+&ç ¬s’‘·T\T

1551 ≤ Ÿ Á|ò” q+ãsY≈£î bò Hé #dæ düe÷#ês¡+ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.

|òæsê´<äT ìs¡«Vü≤D eédüú kÕ|òtºysY

¬s’‘·T\ dü+<˚Vü‰\≈£î düŒ+~+∫, yê] düeTdü´\≈£î

$düÔè‘·yÓTÆq |ü]cÕÿsê\T dü÷∫+#+<äT≈£î sêh eékÕj·T XÊK

2012 p …’ 25q 24 >∑+≥\T |üì #ùd 1800`425`3536

À ŸÁ|ò” q+ãsYqT ÁbÕs¡+_Û+∫+~.

dü_‡&û $‘·ÔHê\ |ü+|æD°

2011 KØ|òt À 11.36 \ø£å\ øÏ«+≤fi¢ $‘·ÔHê\qT `

167.62 ø√≥¢ dü_‡&û‘√, s¡; d”»Hé À 5.20 \ø£å\ øÏ«+≤fi¢

$‘·ÔHê\qT ` 85.69 ø√≥¢ dü_‡&û‘√ |ü+|æD° #˚j·T&É+

»]–+~. yÓTT‘·Ô+ ` 253.31 ø√≥¢ dü_‡&û‘√ ≈£L&çq 16.56

\ø£å\ øÏ«+≤fi¢ $‘·ÔHê\qT ¬s’‘·T\≈£î n+~+#·&É+ »]–+~.

ms¡Te⁄\ $<Ûëq+˝À #·s¡ \T

2011`12˝À yÓTT‘·Ô+ 70.83 \ø£å\ yÓTÁÏø ≥qTï\

ms¡Te⁄\qT $ìjÓ÷–+#·&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À KØ|òt d”»Hé À

34.28 \ø£å\ yÓTÁÏø ≥qTï\T, s¡; d”»Hé À 36.55 \ø£å\

yÓTÁÏø ≥qTï\qT $ìjÓ÷–+#·&É+ »]–+~.

mHé.|æ.¬ø(HÓ’ÁÀ»Hé, bÕdüŒ¤s¡dt, bı≤wæj·T+) ms¡Te⁄\qT

33.40 \ø£å\ yÓTÁÏø ≥qTï\T(KØ|òt À 16.13 \ø£å\ ≥qTï\T,

s¡;˝À 17.30 \ø£å\ yÓTÁÏø˘ ≥qTï\T) ñ|üjÓ÷–+#·&É+

»]–+~.

2012 KØ|ò t˝À $$<Û ä s¡ø±\ ms¡Te⁄\

$ìjÓ÷>∑+(\ø£å\ yÓTÁÏø ≥qTï˝À¢)

ms¡Te⁄ πø≤sTT+|ü⁄ $ìjÓ÷>∑+

j·T÷]j·÷ 16.50 14.54

&çm|æ 7.30 3.33

m+z|æ 3.25 1.57

mdtmdt|æ 2.00 1.04

ø±+ô|¢ø˘‡ ms¡Te⁄\T 11.50 8.76

Ç‘·s¡ ms¡Te⁄\T 1.00 0.80

yÓTT‘·Ô+ 41.55 30.04

b˛wüø±\ Ä<Ûës¡ ms¡Te⁄\(mHé_mdt)

$<Ûëq+

πø+Á<ä ms¡Te⁄\ XÊK Á|üø£Ï+∫q b˛wüø±\ Ä<Ûës¡

ms ¡ Te⁄\ $< Ûëq+(q÷´Á Ïj · T+ Ÿ u Òd t ¶ ô| ò] º˝ … ’»s Y

bÕ\d” mHé_mdt) 2010 @Á|æ Ÿ 1 qT+&ç neT˝À¢øÏ e∫Ã+~.

á $<Ûëq+ Á|üø±s¡+ n+‘·sê®rj·T e÷¬sÿŸ≈£î nqT>∑TD+>±

‘·j·÷Ø<ës¡T Ò ms¡Te⁄\ >∑]wüº ∫\¢s¡ <Ûäs¡qT ìs¡ísTT+#·Tø√e#·TÃ.


2012 @Á|æ Ÿ 1 qT+&ç neT˝À¢øÏ e#Ã $<Ûä+>± 2012`13

dü+e‘·‡sêìøÏ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ $$<Ûä b˛wüø±\≈£î dü_‡&û <Ûäs¡\qT

á $<Ûä+>± ìs¡ísTT+∫+~. HÓ’ÁÀ»Hé≈£î øÏ À≈£î ` 24.00,

bòÕdüŒ¤s¡dt≈£î ` 21.80, bı≤wt ` 24.00, dü\Œ¤sY ` 1.68.

|ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\ yê&Éø£+

2010`11‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ 2011`12˝À sêh+˝À

ø°≥ø£HêXqT\ yê&Éø£+ ô|]–+~. Á|ü‹Ô, k˛j·÷_Hé e+Ï yÓT≥º

|ü+≥\ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ ô|s¡>∑&ÉyT BìøÏ ø±s¡D+. 2011`12

KØ|òt À 5119 yÓTÁÏø ≥qTï\T, s¡;˝À 4170 yÓTÁÏø ≥qTï\

ø°≥ø£HêXqT\qT ñ|üjÓ÷–+#·&É+ »]–+~. düMTø£è‘· |ü⁄s¡T>∑T

eT+<äT\ j·÷»e÷q´+(◊|æm+) |ü<ä ∆‘·T\ô|’ bı\+ã&ç

ø±s¡´Áø£eT+ <ë«sê ¬s’‘·T\qT #˚j·T&É+‘√ bÕ≥T, ‘Ó>∑Tfi¯¢

ìyês¡D≈£î kÕ+Á|ü<ëj·T, j·÷+Á‹ø£ |ü<ä ∆‘·T\‘√ bÕ≥T

nedüsê\ yTs¡πø |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\T yê&Ü\ì, ãjÓ÷ô|dæºôd’&é‡,

ãjÓ÷ @C…+≥¢qT yê&Ü\ì ‘Ó*j·TCÒj·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

2012`13 KØ|òt˝À sêh+˝À 2619 yÓTÁÏø˘ ≥qTï\

ø°≥ø£HêX¯qT\qT ñ|üjÓ÷–+#ês¡T.

sêh+˝À ø°≥ø£HêX¯qT\ $ìjÓ÷>∑+(yÓTÁÏø˘

≥qTï˝À¢)

dü+e‘·‡s¡+ $ìjÓ÷>∑+

2008`09 8,374

2009`10 8,146

2010`11 8,869

2011`12 9,289

2012`13(2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î) 2,619

eékÕj·T j·÷+Árø£s¡D |ü<∏äø£+

¬s’‘·T\≈£î dü_‡&û <Ûäs¡\‘√ 2012`13 qT+&ç eT÷&fi¢

ø±\+˝À ` 2500 ø√≥¢ $\TyÓ’q eékÕj·T j·T+Á‘ê\qT

düs¡|òüsê #˚j·÷\ì Á|ü‹bÕ~+#·&É+ »]–+~. 2012`13

dü+e‘·‡s¡+˝ÀH düTe÷s¡T ` 700 ø√≥¢ $\TyÓ’q eékÕj·T

j · T+Á‘ê\qT d üs ¡| ò üsê # ˚j · TqTHêïs ¡ T . eékÕj·T

j·÷+Árø£s¡D≈£î 2011`12 `205 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #˚j·T&É+

»]–+~. eékÕj·T j·÷+Árø£s¡D ø√dü+ 2012`13 Ä]úø£

dü+e‘·‡s¡+˝À sêÁw”ºj·T øÏkÕHé $ø±dt jÓ÷»q(ÄsY¬ø$yÓ’) ÁøÏ+<ä

` 190 ø√≥T¢, eékÕj·T j·÷+Árø£s¡D |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä `

143.00 ø√≥T¢, C≤rj·T ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘ê $TwüHé ÁøÏ+<ä ` 18

ø√≥T¢ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

|ü+≥\ ;e÷

C≤rj·T eékÕj·T ;e÷ |ü<∏äø£+

¬s’‘·T\≈£î |ü+≥ ~>∑Tã&ç À qwüº+ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT Ä]úø£

eT<ä›‘·T n+~e«&É+, ‘·TbòÕqT¢, es¡<ä\T, ø£s¡Te⁄\T dü+uÛÑ$+∫,

ô|<ä› m‘·TÔq |ü+≥ qwüº+ yêÏ*¢q|ü⁄Œ&ÉT, ‘·<äT|ü] |ü+≥\≈£î

¬s’‘·T\T s¡TD≤\T bı+<$<Ûä+>± #dæ, eékÕj·T Ä<ëj·÷\T

dæús¡+>± ñ+&˝≤ #j·T&É+ ø√dü+ 2000 KØ|òt d”»Hé qT+&ç

C≤rj·T eékÕj·T ;e÷ |ü<∏äø±(mHém◊mdt)ìï neT\T

#˚düTÔHêïs¡T.

sêh+˝Àì nìï õ˝≤¢ À¢ |ü+≥\ ;e÷≈£î Á>±e÷ìï

j·T÷ìŸ>± neT\T #düTÔqï @¬ø’ø£ sêh+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ.

Bìì 2008 KØ|òt qT+&ç neT\T #düTÔHêïs¡T. KØ|òt

d”»Hé À 20, s¡; d”»Hé À 10 |ü+≥\≈£î á ;e÷qT neT\T

#düTÔHêïs¡T. 2000`01 qT+&ç 2011 KØ|òt es¡≈£î |ü+≥\

;e÷ øÏ+<ä 70.05 \ø£å\ eT+~ ¬s’‘·T\≈£î ` 4535.39

ø√≥T¢ #Ó*¢+#·&É+ »]–+~.

sêh+˝À ÁbÕs¡+_Û+#·ã&çq ø=‘·Ô ;e÷ |ü<∏äø±\T

yê‘êes ¡D Ä<Ûë]‘ · | ü+≥\ ;e÷

|ü<∏äø£+(&ÉãT¢ _dæ◊mdt)

C≤rj·T eékÕj·T ;e÷ |ü<∏äø£+‘√ bÕ≥T sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ 2009 KØ|òt d”»Hé qT+&ç yê‘êes¡D Ä<Ûë]‘·

|ü+≥\ ;e÷ |ü<∏äø±ìï neT\T #k Ô+~. á |ü<∏äø±ìï yÓTT<ä≥

>∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ Àì $Ts¡|ü |ü+≥≈£î neT\T #dæ, Ä ‘·s¡Tyê‘·

Ç‘·s¡ õ˝≤¢ À¢ |ü‹Ô, $Ts¡|ü, ≥e÷À, y˚s¡TX¯q>∑, ã‘êÔsTT,

ÄsTT˝Ÿ bÕyéT, ns¡Ï, J&çe÷$T&ç, e÷$T&ç yÓTT<ä\>∑T

|ü+≥\≈£î $düÔ]+#ês¡T.

Ä<ÛäT˙ø£]+∫q C≤rj·T eékÕj·T ;e÷

|ü<∏äø£+(m+mHém◊mdt)

C≤rj·T eékÕj·T ;e÷ |ü<∏äø£+‘√ bÕ≥T 2010`11

s¡; d”»Hé À sêh+˝Àì Á|üø±X+, HÓ\÷¢s¡T, es¡+>∑ Ÿ õ˝≤¢ À¢

ô|’ Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q Ä<ÛäT˙ø£]+∫q C≤rj·T eékÕj·T ;e÷

|ü<∏äø±ìï ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. á |ü<∏äø£+˝À Á>±e÷ìï

j·T÷ìŸ>± |ü]>∑DÏkÕÔs¡T. á |ü<∏äø±ìï ‘·÷s¡TŒ>√<ëe], |ü•ÃeT

>√<ëe], ø£ècÕí õ˝≤¢ À KØ|òt d”»Hé À, Á|üø±X+, HÓ\÷¢s¡T,

es¡+>∑ Ÿ õ˝≤¢ À¢ s¡; d”»Hé À neT\T #düTÔHêïs¡T.


eékÕj·T s¡TD≤\T

2011`12 dü+e‘·‡sêìøÏ yê]¸ø£ eékÕj·T s¡TD

Á|üD≤[ø£ ` 48,000 ø√≥T¢ ø±>± ` 58,511 ø√≥T¢(122%)

s¡TD≤\T>± Çe«&É+ »]–+~. 2012`13˝À ` 37,128 ø√≥¢

|ü+≥ s¡TD≤\T Çyê«\qï~ \ø£å + ø±>± 2012 &çôd+ãsY

HêÏøÏ 37,313 ø√≥T¢(100.5%) |ü+|æD° #j·T&É+ »]–+~.

eékÕj·T+, eékÕj·T nqTã+<Ûä s¡+>±\≈£î Bs¡Èø±*ø£,

dü«\Œø±*ø£ s¡TD≤\ ÁøÏ+<ä 2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY

es¡≈£î `15,844 ø√≥¢ \øå±´ìøÏ >±qT ` 15,018ø√≥T¢

(94.79%) |ü+|æD° #j·T&É+ »]–+~. yÓTT‘·Ô+ ` 52,972

ø√≥T¢ eékÕj·T s¡TD Á|üD≤[ø£ \ø£å + ø±>±, 2012 &çôd+ãsY

HêÏøÏ ` 52,331 ø√≥T¢(98.79%) |ü+|æD° #XÊs¡T.

2011`12˝À 4,71,590 ¬s’‘·T\≈£î ø=‘·Ô>± s¡TD≤\T

eT+ps¡T #˚j·T&É+ »]–+~. M]øÏ ` 1325.36 ø√≥T¢

n+<äCÒj·T&É+ »]–+~. 2012`13˝À 51,166 ¬s’‘·T\≈£î

ø=‘·Ô>± ` 96 ø√≥T¢ s¡TD≤\T Çe«&É+ »]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ uÛÑ÷$T kÕ>∑T<ës¡T\ #·≥º+, 2011

(Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ≤´+&é …’ôdHé‡&é ø£*ºy≥sY‡ j·÷øº, 2011)

øö\T<ës¡¢≈£î s¡TD≤\T, Ç‘·s¡ Á|üjÓ÷»Hê\T ø£*Œ+#˚

ns¡Ω‘·ø±s¡T¶\qT n+<äCÒùd+<äT≈£î ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ #·≥º+ #˚dæq

yÓTT≥ºyÓTT<äÏ sêh+>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ì*∫+~. 2011 &çôd+ãsY

23q ªÄ+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ≤´+&é …’ôdHé‡&é ø£*ºy≥sY‡ j·÷øº 2011µqT

neT˝À¢øÏ ‘Ó∫Ã+~. 2011`12˝À 5,76,147 eT+~ øö\T

¬s’‘·T\≈£î s¡TD ns¡Ω‘·ø±s¡T¶\T C≤Ø #dæ, Ç+<äT˝À 1,97,747

eT+~ s¡TD ns¡Ω‘· ø±s¡T¶<ës¡T\≈£î ` 393.45 ø√≥T¢ s¡TD≤\T

n+<äCÒj·T&É+ »]–+~. 2012`13˝À ¬syÓq÷´ XÊK

3,87,928 eT+~ øö\T ¬s’‘·T\≈£î s¡TD eT]j·TT Ç‘·s¡ ns¡Ω‘·

ø±s¡T¶\T (m ŸÇdæ) eT+ps¡T #dæ+~. Ç+<äT˝À 1,56,872

ø=‘·Ô$ ø±>±, 2,31,056 ø±s¡T¶\qT ¬sqTé˝Ÿ #˚j·T&É+

»]–+~. 95,973 eT+~øÏ ` 196.85 ø√≥T¢ |ü+≥ s¡TD≤\T

Çe«&É+ »]–+~.

|ü+≥ s¡TD≤\ô|’ bÕe˝≤ e&û¶ |ü<∏äø£+

¬s’‘·T\ MT<ä Ä]úø£ uÛ≤s¡+ ‘·–Z+#+<äT≈£î Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

Á|üuÛÑT‘·«+ 2008 qT+&ç |ü+≥ s¡TD≤\ô|’ bÕe˝≤ e&û¶(3%

e&û¶) |ü<∏äø±ìï Á|üyXô|Ïº+~.

ôw&É÷´ Ÿ¶ ø£eT]¸j·T Ÿ u≤´+≈£î\T/düVü≤ø±s¡ u≤´+≈£î\T/

ÁbÕ+rj·T Á>±MTD u≤´+≈£î\˝À KØ|òt |ü+≥\≈£î rdüT≈£îqï

s¡TD≤\qT e÷]Ã 31 À|ü⁄, s¡; |ü+≥\≈£î rdüT≈£îqï s¡TD≤\qT

pHé 30 ˝À|ü⁄ r]Ãq ¬s’‘·T\+<äs¡÷ á |ü<∏ äø±ìøÏ

ns¡TΩ\e⁄‘ês¡T.

¬s’‘·Tl(e&û¶ Òì |ü+≥ s¡TD≤\T)

düø±\+˝À s¡TD≤\T #Ó*¢+∫q ¬s’‘·T\≈£î ` 1.00 \ø£å

˝À|ü⁄ s¡TD≤ìøÏ e&û¶ Òì |ü+≥ s¡TD≤\T, ` 1 \ø£å qT+&ç ` 3

\ø£å\ es¡≈£î bÕe˝≤ e&û¶‘√ |ü+≥ s¡TD≤\T n+~+# |ü<∏äø±ìï

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2011 qe+ãsY À Á|üø£Ï+∫+~. 2012`13

dü+e‘·‡sêìøÏ e&û ¶˝Òì s¡TD≤\ ÁøÏ+<ä ` 375 ø√≥T¢

πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

e&û¶ m‹Ôy‘· |ü<∏äø£+

2010 KØ|òt˝À 16 õ˝≤¢˝À¢ì es¡<ä eTT+|ü⁄q≈£î

>∑T¬s’q≥T¢ >∑T]Ô+∫q eT+&É ≤\˝Àì ¬s’‘·T\ |ü+≥ s¡TD≤\≈£î

7% e&û¶ m‹Ôy‘· |ü<∏äø±ìï $düÔ]+#ê\ì Á|üuÛÑT‘·«+ 2011

|òæÁãe]˝À ñ‘·Ôs¡T«\T C≤Ø #dæ+~. 2011`12˝À á |ü<∏äø£+

ÁøÏ+<ä 18.57 \ø£å\ eT+~ ¬s’‘·T\≈£î ` 330.10 ø√≥T¢

#Ó*¢+#·&É+ »]–+~.

Ä<äs¡Ù¬s’‘·T

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 2007`08˝À Ä<äs¡Ù¬s’‘·T

eédüúqT Á|üyXô|Ïº+~. ¬s’‘·T\≈£î, eékÕj·T $düÔs¡D dæã“+~,

eT]j·TT Ç‘·s¡ dü+ã+~Û‘· XÊK\ eT<Ûä´ nqTdü+<Ûëq+>±

eés¡Væ≤+#·&ÜìøÏ á eédüúqT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

sêh+˝À eékÕj·T $düÔs¡D ùde\qT ã˝Àù|‘·+ #j·T&ÜìøÏ

50,000 eT+~ Ä<äs¡Ù¬s’‘·T\qT ìj·T$T+#ê\qï~ \ø£å + ø±>±,

Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 39,804 eT+~ |üì #düTÔHêïs¡T. M]øÏ

HÓ\≈£î ` 1000 >ös¡e y‘·q+>± #Ó*¢+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

bı\+ã&ç ø±s¡ Áø£eT+

ø°≥ø±\qT, ‘Ó>∑Tfi¯¢qT ìj·T+Á‹+#˚+<äT≈£î HêHêÏøÏ

ø°≥ø£HêX¯qT\ yê&Éø£+ ô|]–b˛‘√+~. Ç~ kÕ>∑T e´j·T+

ô|+|ü⁄<ä\≈£î, ñ‘·Œ‹Ô À HêD´‘· ‘·>∑TZ<ä\≈£î <ë]rdæ, ‘·<ë«sê

‘ ·≈ £ î ÿe e÷¬sÿŸ < Û äs ¡ , n\Œ sêã&ÉT\T sêe&ÜìøÏ

ø±s¡DeTe⁄‘√+~. Ç~ |üsêés¡D+˝À nH˚ø£ $|ü‘·TÔ\T

dü+uÛÑ$+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘√+~. á H|ü<∏ä +˝À bı\+ã&ç

<ë«sê ¬s’‘·T\≈£î •ø£åD Çyê«\ì Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡ísTT+∫+~.

bı\+ã&ç |ü]e÷D+ 10 ôV≤ø±ºs¡T¢ ñ+&ç, 30 eT+~ ¬s’‘·T\T

ñ+&Ü*.


Ç‘·s¡ ø±s¡ Áø£e÷\T

@s¡Tyêø£ bÂs¡í$T

HÓ’s¡T‹ s¡T‘·T|üeHê\ sêø£‘√ ¬s’‘·T\T eékÕj·T

ø±s¡ Áø£e÷\qT ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ dü÷∫ø£>± @s¡Tyêø£ bÂs¡í$T

Hê&ÉT bı\+ |üqT\T yÓTT<ä\T ô|&É‘ês¡T. ¬s’‘·T˝À¢ eékÕj·T+

| ü≥ ¢ d ü÷Œ ¤] Ôì ì+| æ , ñ‘êŒ< äø £‘ · ô|+# ˚$< Û ä+>±

Áb˛‘·‡Væ≤+#+<äT≈£î 2012 pHé 4q mìïø£\T Òì 7 õ˝≤¢ À¢

@s¡Tyêø£ bÂs¡í$Tì ìs¡«Væ≤+#·&É+ »]–+~. á dü+<äs¡“¤+>±

¬s’‘·T\≈£î ne>±Vü≤q ô|+# $$<Ûä ø±s¡ Áø£e÷\qT ìs¡«Væ≤+#·&É+

»]–+~.

nÁ–ø£\ÃsY f…ø±ï\J yTHCŸyÓT+Ÿ @C… ‡(Ä‘·à)

πø+Á<ä Á|üuÛ ÑT‘·«+ 2005 pHé1 Ä‘·à |ü<∏äø±ìï

ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Ç~ Á|üdüTÔ‘·+ 29 sêÁcÕº\T, 2 πø+Á<ä

ÁbÕ+‘ê˝À¢ì 591 õ˝≤¢˝À¢ neT\e⁄‘√+~. eTq sêh+˝À

ôV’≤<äsêu≤<é ns¡“Hé õ˝≤¢ $TqVü‰ $T>∑‘ê nìï õ˝≤¢ À¢ á

|ü<∏äø£+ neT˝À¢ ñ+~. Bì neT\T≈£î πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T

90:10 ìwüŒ‹Ô À ì<ÛäT\qT uÛÑ]kÕÔsTT.

sêÁw”ºj·T ø£èwæ $ø±dt jÓ÷»q(ÄsY¬ø$yÓ’)

Ç~ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« Á|ü‹cÕº‘·àø£ ø±s¡ Áø£e÷˝À¢ ˇø£Ï.

|üP]Ô>± πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ì<ÛäT\‘√ q&ç# |ü<∏äø£+ sêÁw”ºj·T ø£èwæ

$ø±dt jÓ÷»q(ÄsY¬ø$yÓ’). 11e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À

eékÕj·T s¡+>∑+˝À 4 XÊ‘êìøÏ ô|’>± eè~∆ kÕ~Û+#ê\H˚

\ø£å +‘√ á ø±s¡ Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. ÄsY¬ø$yÓ’

ÁøÏ+<ä $$<Ûä ÁbÕC…≈£îº\ neT\T≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 2012`13˝À

` 601.98 ø√≥T¢ πø≤sTT+∫+~. Ç+<äT˝À eékÕj·T+,

<ëì ñ|ü |ü<∏äø±\≈£î ` 321.05 ø√≥T¢ πø≤sTT+#·&É+

»]–+~.

C≤rj·T ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘ê $TwüHé (mHém|òtmdtm+)

C≤rj·T ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘ê $TwüHé sêh+˝À 2007`08

s¡; d”»Hé qT+&ç neT\e⁄‘√+~. á |ü<∏äø£+ e] |ü+≥≈£î

11 õ˝≤¢ À¢, |ü|ü⁄Œ <ÛëHê´\≈£î 22 õ˝≤¢ À¢ neT\e⁄‘√+~.

e] |ü+≥≈£î neT\e⁄‘·Tqï õ˝≤¢\T: lø±≈£îfi+, $»j·Tq>∑s¡+,

$XÊK|ü≥ï+, ø£ècÕ í, > ∑T+≥÷s¡T, HÓ\÷¢s ¡T, yÓT<äø ˘,

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, q˝§Z+&É, KeTà+, Ä~˝≤u≤<é.

dædüºyéT Ä|òt ¬s’dt Ç+f…ì‡|òæπøwüHé(l)

sêh+˝À C≤rj·T ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘ê $TwüHé ÁøÏ+<ä e] ñ

‘·Œ‹Ô, ñ‘êŒ<äø £‘ ·qT ô|+#·&ÜìøÏ dæd ü ºy éT Ä|ò t ¬s ’d t

Ç+f…ì‡|òæπøwüHé(l)qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ ˇø£ eTTKýÓTÆq #·s¡ >±

#Ó|üŒe#·TÃ. ‘·≈£îÿe Ï‘√ m≈£îÿe e] <ÛëHê´ìï ñ‘·Œ‹Ô #j·T&É+

Bì ñ<›X+. l kÕ>∑T e\q Ç+ø± #ê˝≤ Á|üjÓ÷»Hê\T ñ

HêïsTT. #Ós¡Te⁄\T, u≤e⁄\T, uÀs¡T u≤e⁄\T, ø±\Te ∫e]

uÛÑ÷eTT˝À¢ l kÕ>∑TqT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. 2012

KØ|òt d”»Hé˝À 1,53,483 ôV≤ø±ºs¡¢˝À l kÕ>∑T |ü<ä∆‹ì

ne\+_Û+#·&É+ »]–+~. 2012`13˝À l kÕ>∑T |ü<ä∆‹ì 5

\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î $düÔ]+#ê\ì \ø£å +>± ô|≥Tºø√e&É+ »]–+~.

düVü≤ø±s¡ s¡+>∑+

sêh+˝À düVü≤ø±s¡ ñ<ä eT+ 100 dü+e‘·‡sê\T |üP]Ô

#düT≈£î+~. Á>±MTD |üs¡|ü‹ düVü≤ø±s¡ eédüú. eT÷&É+#Ó\T

ø£*– ñ+~. n‘·T´qï‘· kÕúsTT˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh düVü≤ø±s¡

u≤´+≈£î, <ëì ÁøÏ+<ä õ˝≤¢ kÕúsTT˝À õ˝≤¢ düVü≤ø±s¡, πø+Á<ä

u≤´+≈£î\T(&çdædæ_), Á>±eT kÕúsTT˝À ÁbÕ<∏ä$Tø£ eékÕj·T

| üs ¡| ü‹ düV ü≤ø±s ¡ d ü+|ò ü÷\T(|æmdæmdt) ñ+≤sTT.

|æmdæmdt\˝Àì 38.74 \ø£å\ eT+~ ¬s’‘·T dü+uÛÑT´\≈£î øÏkÕHé

Á¬ø&çŸ ø±s¡T¶\qT C≤Ø #˚j·T&É+ »]–+~. Ábıô|òdüsY m.

yÓ’<ä Hê<∏äHé H‘·è‘·«+˝Àì ≤dtÿbò sY‡ dæbòÕs¡düT\≈£î nqT>∑TD+>±

sêh+˝À ñqï 4465 ÁbÕ<∏ ä$Tø£ eékÕj·T düVü≤ø±s¡

dü+|òü÷\qT 2949≈£î |ü⁄qs¡«éd”úø£]+#·&É+ »]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh düVü≤ø±s¡ u≤´+≈£î 2012`13˝À

2012 nø√ºãsY HêÏøÏ ` 5523.76 ø√≥T¢ s¡TD≤\T

n+<äCÒdæ+~.

düMTø£è‘· düVü≤ø±s¡ n_Ûeè~∆ ÁbÕC…≈£îº (◊dæ&ç|æ)

◊dæ&ç|æ |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä eékÕj·T+, nqTã+<Ûä s¡+>±\

n_Ûeè~∆ ø√dü+ q÷´&Ûç©¢˝Àì C≤rj·T düVü≤ø±s¡ n_Ûeè~∆

dü+düú(mHédæ&çdæ) >√&ÍqT¢, ◊s¡Hé ùd|òt\T, u≤´+øÏ+>¥ øö+≥s¡T¢,

k˛ºπsJ kÂø£sê´\T e+Ï eTÚ*ø£ edü‘·T\ ø£\Œq≈£î Ä]úø£

düVü≤ø±s¡+ n+~k Ô+~. á ÁbÕC…≈£îºqT sêh+˝À 1989 qT+&ç

neT\T #düTÔHêïs¡T. Ç|üŒÏπø @&ÉT õ˝≤¢ À¢ neT\T |üP]Ô ø±>±

eTs√ 15 õ˝≤¢ À¢ Á|üdüTÔ‘·+ neT˝À¢ ñ+~. n$: $XÊK|ü≥ï+,

yÓT<äø, es¡+>∑ Ÿ, HÓ\÷¢s¡T, lø±≈£îfi+, $»j·Tq>∑s¡+, |ü•ÃeT

>√<ëe], yÓ ’mdtÄsY, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, nq+‘·|ü⁄s¡+,

Ä~˝≤u≤<é, ø£Ø+q>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶, Á|üø±X+, KeTà+ õ˝≤¢\T.

e÷¬sÿÏ+>¥ düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T

¬s’‘·T\T ‘·eT ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î ø£˙dü –≥Tºu≤≥T <Ûäs¡\T

bı+<˚˝≤ #˚j·T&É+ ø√dü+ sêh+˝À 22 õ˝≤¢ düVü≤ø±s¡

e÷¬sÿÏ+>¥ kıôd’°(&çdæm+mdt)\T eékÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\qT

ùdø£]düTÔHêïsTT. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ $‘·ÔHê_Ûeè~∆ dü+düú ‘·s¡|òü⁄q

$‘·ÔHê\qT, e÷sYÿô|ò&é ‘·s¡|òü⁄q Ç‘·s¡ ùdø£s¡D ø±s¡ ø£ ≤bÕ\qT

ìs¡«Væ≤düTÔHêïsTT.


Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ e÷sYÿô|ò&é

sêh+˝Àì düVü≤ø±s¡ e÷¬sÿÏ+>¥ kıôd’°\≈£î e÷sYÿô|ò&é

n‘·T´qï‘· kÕúsTT dü+düú>± eéVü≤]düTÔ+~. Ç~ düVü≤ø±s¡

e÷¬sÿÏ+>¥ kıôd’°\≈£î, eékÕj·T ñ‘êŒ<äø±\T, |üX¯óe⁄\

<ëD≤, ms¡Te⁄\T, õ|ü‡yéT, ì‘êédüs¡ düs¡T≈£î\T, nedüs¡yÓTÆq

Ç‘·s¡ düs¡T≈£î\qT n+<äCÒdüTÔ+~. Á|üuÛÑT‘·« Vü‰düºfi¢≈£î ì‘êédüs¡

edüTÔe⁄\T, yÓ#êÃ\T düs¡|òüsê #˚düTÔ+~. 1987˝À sêh+˝À

dæ+– Ÿ $+&√ eédüúqT Á|üyXô|Ïºq ‘·s¡Tyê‘· e÷sYÿô|ò&é ‘·q

ùde\qT ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT˝À |æmdæmdt\ <ë«sê, õ˝≤¢ kÕúsTT˝À

&çõm+mdt\ <ë«sê n+<äCÒk Ô+~. 2011`12˝À e÷sYÿô|ò&é

` 1374.66 ø√≥¢ _õHÓd t ≥s√ïesY kÕ~Û+∫+~.

2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î ` 973.83 ø√≥¢

≥s√ïesY kÕ~Û+∫+~.

Ä+Á<Û äÁ|ü<˚XŸ sêh düVü≤ø±s¡ j·T÷ìj·THé

(m|æmdtdæj·TT)

düVü≤ø±s¡ $<ä , •ø£åD s¡+>∑+˝À m|æmdtdæj·TT n‘·T´qï‘·

düVü≤ø±s¡ eédüú>± eéVü≤]düTÔ+~. BìøÏ ÁøÏ+<ä ◊<äT düVü≤ø±s¡

•ø£åD≤ πø+Á<ë\T ñHêïsTT. Ç$ ø√ Ä|üπsÏyé yTHCŸyÓT+Ÿ,

ø£+|üP´≥sY n|æ¢πøwüHé˝À &çbı¢e÷ ø√s¡T‡\T n+~düTÔHêïsTT.

m|æmdtdæj·TT ªdüVü≤ø±s¡ düe÷#ês¡+µ nH˚ e÷dü|üÁ‹ø£qT

Á|ü#·T]k˛Ô+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh düVü≤ø±s¡ Á>±MTD kÕ>∑T˙Ï

dü+düú(m|æmdtdæÄsY◊dæ)

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh düVü≤ø±s¡ Á>±MTD kÕ>∑T˙Ï dü+düú

eékÕj·÷ìøÏ dü+ã+~Û+∫q uÀs¡Tu≤e⁄\ ‘·e«ø£+, m‹Ôb˛‘·\

|ü<∏äø±\ ìs¡«Vü≤D, #Óø&ÜýéT\ ìsêàD+ yÓTT<ä\>∑T yêÏì

#˚|ü&ÉT‘·T+~. 1995`96 qT+&ç $_Ûqï ø±s¡´Áø£e÷\qT

ìs¡«Væ≤dü÷Ô kÕ<Ûës¡D |üqT\qT ≈£L&Ü #|ü&ÉT‘√+~. ñ<ë´q

|ü+≥\ πøåÁ‘ê˝À¢ ˙Ï #Ós¡Te⁄\ @sêŒ≥T≈£î sêh ñ<ë´qeq

XÊK Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh düVü≤ø±s¡ Á>±MTD kÕ>∑T˙Ï dü+düúqT

H√&É Ÿ @C… ‡>± >∑T]Ô+∫+~.

Á>±MTD $<äT´‘Y düs¡|òüsê düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T

(¬sk˛ÿ)

düMT|ü+˝Àì &çdüÿyéT\ qT+&ç ô|<ä› yÓTT‘·Ô+˝À $<äT´‘Y

ø=qT>√\T #dæ, ‘·q |ü]~Û Àì >∑èVü≤, bÕ]ÁXÊ$Tø£, eékÕj·T

$ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î |ü+|æD° #j·T&ÉyT Á>±MTD $<äT´‘Y düs¡|òüsê

düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ Á|ü<Ûëq \ø£å +. Á|üdüTÔ‘·+ düVü≤ø±s¡ XÊK

ÁøÏ+<ä ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ Àì ≈£î|üŒ+, $XÊK|ü≥ºD+˝Àì nqø±|ü*¢,

$»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢ Àì N|ü⁄s¡T|ü*¢, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ dæ]dæ\¢ À

Hê\T>∑T ¬sk˛ÿ\T |üì #düTÔHêïsTT. MÏ À |ü]~Û Àì 665

Á>±e÷\T, 801 Äyêdü ÁbÕ+‘ê˝À¢ 5.45 \ø£å\ $<äT´‘Y ø£HÓø£åqT¢

ñHêïsTT. 360.16 ø√≥¢ $\TyÓ’q ÄdüTÔ\qT ø£*– ñHêïsTT.

ôV’≤<äsêu≤<é eékÕj·T düVü≤ø±s¡ nk˛dæjTwüHé

*$Tf…&é (Vü‰ø±)

ÁbÕ<∏ä$Tø£ eékÕj·T |üs¡|ü‹ dü+|òü÷\ <ë«sê ¬s’‘·T\≈£î

ùde\+~+# \ø£å +‘√ Vü‰ø±qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

HêDýÓTÆq k˛j·÷;Hé, y˚s¡TX¯q>∑, e], ÄeTT<ä+, ø£+~

$‘·ÔHê\T, ms¡Te⁄\T, |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\T, Ç‘·s¡ eékÕj·T ñ

‘êŒ<äø±\‘√ bÕ≥T _j·T´+, |ü|ü⁄Œ <ÛëHê´\T, q÷HÓ\T, H√≥T

|ü⁄düÔø±\T, ≥bÕdüT\T e+Ï Ç‘·s¡ $ìeTj·T edüTÔe⁄\qT

düs¡|òüsê #j·T&É+ ≈£L&Ü Vü‰ø± @sêŒ≥T˝À Á|ü<ÛëH√<›X+. Vü‰ø±

2011`12 dü+e‘·‡sêìøÏ ` 17334.54 ˝ø£å\ yê´bÕs¡

≥s√ïesY kÕ~Û+∫+~. 2012 nø√ºãsY es¡≈£î ` 160 \ø£å\

˝≤uÛ≤ìï Ä]®+∫+~.

$ìjÓ÷>∑<ës¡T\ düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T

|ü≥ºD, Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ <Ûäs¡\qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ ‘Ó∫Ã,

HêDýÓTÆq $ìeTj·T edüTÔe⁄\qT ‘·≈£îÿe <Ûäs¡\≈£î |ü+|æD°

#j·T&É+˝À $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T eTTK´bÕÁ‘·

b˛wæ+#ê\H \ø£å +‘√ MÏì ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. 2011 e÷]Ã

HêÏøÏ 700 $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ dü+|òü÷\T |üì #˚düTÔHêïsTT.

yÓTT‘·Ô+ ` 151.30 ø√≥¢ ≥s√ïesY kÕ~Û+#êsTT.

ã\V”≤qesêZ\ düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T

ÒãsY ø±+Á≤≈£îº düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T, düVü≤ø±s¡ ñeTà&ç

kÕ>∑T dü+|òü÷\T ã\V”≤qesêZ\ düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ |ü]~Û ÀøÏ

ekÕÔsTT. ÒãsY ø±+Á≤≈£îº düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T eT÷&É+#Ó\

eédüúqT ø£*– ñHêïsTT. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT˝À 3,99,321

eT+~ düuÛÑT´\‘√ 6,714 ÒãsY ø±+Á≤≈£îº düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T,

23 õ˝≤¢ düe÷K´\T, sêh kÕúsTT˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh düVü≤ø±s¡

ÒãsY ø±+Á≤≈£îº düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ düe÷K´ ñ+~.

düVü≤ø±s¡ ñeTà&ç kÕ>∑T dü+|òü÷\T(dæC…m|òtmdt) ≈£L&Ü

eT÷&É+#Ó\ eédüúqT ø£*– ñHêïsTT. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT˝À

1,92,716 eT+~ düuÛÑT´\‘√ 2,295 dæC…m|òtmdt\T, õ˝≤¢

kÕúsTT˝À 23 düe÷K´\T, sêh kÕúsTT˝À ôV’≤<äsêu≤<é πø+Á<ä+>±

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh düVü≤ø±s¡ ñeTà&ç kÕ>∑T düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\

düe÷K´ |üì #k Ô+~. dæC…m|òtmdt\ ÁøÏ+<ä 2,62,776 mø£sê\

uÛÑ÷$T kÕ>∑e⁄‘√+~. Ç|üŒÏ es¡≈£î 89,567 mø£sê\qT

n_Ûeè~∆ #j·T&É+ »]–+~.


düVü≤ø±s¡ ÁÏãT´qfió¢

sêh+˝À Hê\T>∑T düVü≤ø±s¡ ÁÏãT´qfió¢ ñHêïsTT. MÏ À

ôV’≤<äsêu≤<é, $»j·Tyê&É ÁÏãT´qfi¢qT 1993˝À, es¡+>∑ Ÿ,

$XÊK|ü≥ºD+ ÁÏãT´qfi¯ ¢qT 2003˝À @sêŒ≥T#˚XÊs¡T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ #·≥º+ 1964 ÁøÏ+<ä C≤Ø

#dæq Ä<XÊ\ Á|üø±s¡+ MÏøÏ n|æŒ Ò≥T Hê´j·÷~Ûø±sê\T ñ

+≤sTT. 2012 &çôd+ãsY 31 HêÏøÏ á ÁÏãT´qfi¢ À 1103

πødüT\T ô|+&ç+>¥ À ñHêïsTT.

ñ<ë´q |ü+≥\T

ñ<ë´q |ü+≥\ s¡+>∑+ eékÕj·T s¡+>∑+˝À ˇø£

eTTKýÓTÆq ñ|üs¡+>∑+>± m<ä>∑&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, õmdt&ç|æ À

yê≤qT Áø£eT+>± ô|+#·T≈£î+À+~.

mHéôV≤#Y_ &≤ uÒdt 2011 Á|üø±s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

düT>∑+<ÛäÁ<äyê´\T, |ü+&É¢ ñ‘·Œ‹Ô À yÓTT<äÏ kÕúq+,

|üP\ ñ‘·Œ‹Ô À 3e kÕúq+˝À ñ+~.

dæÁ≥dt C≤‹ |òü ≤\T, u§bÕŒsTT, ÄsTT Ÿ bÕyéT, ≥e÷À

ñ‘·Œ‹Ô À yÓTT<äÏ kÕúq+˝À ñ+~.

e÷$T&ç, J&çe÷$T&ç ñ‘·Œ‹Ô˝À ¬s+&Ée kÕúq+˝À,

$&ç|üP\ ñ‘·Œ‹Ô À 3e kÕúq+˝À, ns¡Ï ñ‘·Œ‹Ô À

Hê\T>∑e kÕúq+˝À ñ+~.

kÕ>∑T $d”Ôs¡í+

1982˝À sêh+˝À ñ<ë´q |ü+≥\ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+

πøe\+ 3.70 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢ e÷Á‘·y˚T. 2011`12HêÏøÏ

25.59 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ô|]–+~. eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\

Á|üø±s¡+ 2012`13˝À 27.01 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ô|s¡T>∑T‘·T+<äì

n+#·Hê.

2011`12˝À ñ<ë´q |ü+≥\ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+, ~>∑Tã&ç

|ü+≥\ πø≥–Ø $d”Ôs¡í+ ñ‘·Œ‹Ô

(\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ À) (\ø£å\ ≥qTï˝À¢)

|ü+&É¢ ‘√≥\T 6.72 98.41

bÕ¢+fÒwüHé Áø±|t‡ 3.21 13.70

≈£Ls¡>±j·T\T, <äT+|ü\T 6.61 120.25

düT>∑+Á<Ûä Á<äyê´\T 8.41 36.40

ø£Ÿ |òü¢esY‡ 0.002 7092(\ø£å\T)

\÷CŸ |òü¢esY‡ 0.616 2.70

yÓTT‘·Ô+ 25.59 273

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ yÓTÆÁø√ Ç]π>wüHé ÁbÕC…≈£îº

m.|æ. yÓTÆÁø√ Ç]π>wüHé ÁbÕC…≈£îº ˇø£ düeTÁ>∑yÓTÆq, $•wüº

ÁbÕC…≈£îº. Bìì sêh+˝À ô|<ä› m‘·TÔq neT\T #˚j·T&É+

»s¡T>∑T‘√+~ yÓTÆÁø√ Ç]π>wüHé eédüú\ <ë«sê ˙Ï $ìjÓ÷>∑

kÕeTsêú´ìï ô|+∫, |ü+≥\ ñ‘êŒ<äø£‘·qT ô|+#˚ \ø£å´+‘√

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ yÓTÆÁø√ Ç]π>wüHé ÁbÕC…≈£îº(m|æm+◊|æ)qT 2003

qe+ãsY˝À ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. 2003 qe+ãsY 3

qT+&ç 2012 e÷]Ã 31 eT<Ûä yÓTT‘·Ô+ 8.95 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î

yÓTÆÁø√ Ç]π>wüHé kÂø£s¡ + ø£*Œ+#·&É+ »]–+~. 2011`12˝À

1.10 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢qT Á&ç|t/ÁdæŒ+ø£¢sY Ç]π>wüHé ÁøÏ+<ä≈£î ‘e&É+

»]–+~. 2012`13˝À 2 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢qT yÓTÆÁø√ Ç]π>wüHé

|ü]~Û ÀøÏ ‘yê\ì \ø£å +>± ìπs›•+#·&É+ »]–+~.

sêh Vü‰]ºø£\ÃsY $TwüHé

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø£yÓTÆq ùdºŸ Vü‰]ºø£\ÃsY

$TwüHéqT sêh+˝À 2005 qe+ãsY 3q Ä$wüÿ]+#·&É+

»]–+~. ÁbÕ+‘ê\ yêØ>± $_ÛqïyÓTÆq kÕ>∑T eP´Vü‰\qT

nqTdü]+#·&É+ <ë«sê ñ<ë´q |ü+≥\ kÕ>∑TqT ô|+#˚ ñ

<˚›X¯+‘√ Bìì ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. á ø±s¡´Áø£eT+

ôV’≤<äsêu≤<é, $»j·Tq>∑s¡+, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe], ø£ècÕí $TqVü‰

sêh+˝Àì $T–*q 18 õ˝≤¢\T, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ Àì

s¡+|ü#√&Ées¡+, $XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢˝Àì bÕ&˚s¡T –]»q

ÁbÕ+‘ê˝À¢ neT\T »s¡T>∑T‘√+~. á $TwüHé ÁøÏ+<ä $$<Ûä

ø±s¡´Áø£e÷\ neT\T≈£î 2011`12˝À ` 114.71 ø√≥T¢

$ìjÓ÷–+#·&É+ »]–+~. 2012`13˝À ` 45.83 ø√≥T¢

Ks¡TÃ #j·T&É+ »]–+~.

sêh ñ<ë´qeq XÊK e÷$T&ç |üfi¯¢qT ø±¬s’“&é≈£î

ã<äT\T>± Ç~∏©Hé‘√ eT>∑Zô|≥º&Üìï Áb˛‘·‡Væ≤dü÷Ô, |ü+&É¢

m>∑TeT‹ì Áb˛‘·‡Væ≤k˛Ô+~. >∑‘· @&Ü~ 539.73 ≥qTï\

e÷$T&ç |ü+&É¢qT Ç~∏©Hé‘√ eT>∑Zô|≥º&É+ »]–+~. Ç~∏©Hé

ø±≈£î+&Ü Ç‘·s¡ |ü<ësêú\‘√ eT>∑Zô|Ïºq e÷$T&ç |ü+&É¢ <Ûäs¡

≥qTï≈£î ` 25,000 e÷Á‘·yT ñ+&É>±, Ç~∏©Hé‘√ eT>∑Zô|Ïºq

|ü+&É¢ <Ûäs¡ 62,000 |ü\ø£&É+ »]–+~. ‘·<ë«sê ¬s’‘·T ≥qTï≈£î

` 37,000 n<äq|ü⁄ Á|üjÓ÷»q+ bı+<ä&É+ »]–+~. 2012˝À

ìs¡«Væ≤+∫q e÷$T&ç yTfi≤˝À bÕ˝§Zqï ¬s’‘·T\T ` 1.99 ø√≥¢

n<äq|ü⁄ ˝≤uÛÑ+ bı+<ës¡T.

uÒdt …’Hé düπs« 2010`11

sêh+˝À ñ<ë´q |ü+≥\T |ü+&çdüTÔqï ¬s’‘·T\ $esê\qT

sêh ñ<ë´qeq XÊK uÒdt …’Hé düπs« ù|s¡T‘√ ùdø£]+∫+~.

Ç|üŒÏ es¡≈£î 38.72 \ø£å\ ¬s’‘·T\ &≤qT qyÓ÷<äT #j·T&É+

»]–+~.


πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 1992 qT+&ç ÄsTT ŸbÕyéT n_Ûeè~∆

ø±s¡´Áø£e÷\qT Áb˛‘·‡Væ≤k˛Ô+~. 2012`13 dü+e‘·‡s¡+˝À

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ À 27,000 ôV≤ø±ºs¡¢ uÛÑ÷$Tì

ÄsTT˝ŸbÕyéT kÕ>∑T˝ÀøÏ ‘Ó#˚Ã+<äT≈£î ` 13093.88 \ø£å\T

πø≤sTT+∫+~. nsTT‘˚, 5,819 ôV≤ø±ºs¡¢qT $düÔ]+#·&É+

»]–+~.

sêh+˝À ˇø£Ï Áô|’y≥T, eTs=ø£Ï ñ<ë´qeq XÊK

Ä<Ûä«s¡´+˝À ¬s+&ÉT ÄsTT˝ŸbÕyéT $‘·Ôq ‘√≥\qT @sêŒ≥T

#˚j·T&É+ »]–+~. |ü•ÃeT>√<ëe] õ˝≤¢ ô|<äy˚–˝À ñqï

ÄsTT Ÿ bÕyéT H˚wüq Ÿ ØôdsYÃ ôd+≥sY(mHéÄsYdæ) kÕ+πø‹ø£

e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+˝À $‘·ÔHê\qT ñ‘·Œ‹Ô #j·T&É+ »]–+~.

2012`13˝À |üP\ ‘√≥\qT 306 ôV≤ø±ºs¡ ¢˝À

$düÔ]+#·&É+ »]–+~.

2011`12˝À ` 709.62 ø√≥¢ $\TyÓ’q ñ<ë´qeq

ñ‘·Œ‘·TÔ\qT m>∑TeT‹ #j·T&É+ »]–+~.

|üX¯ób˛wüD

<˚X¯+˝À düTdü+|üqïyÓTÆq |üX¯ódü+|ü<ä eqs¡T\T ñqï

sêÁcÕº\˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ˇø£Ï. |üXó dü+s¡ø£åD ø±s¡ ø£ ≤bÕ˝À¢

n‘·´+‘· n_Ûeè~∆ #Ó+~q sêÁcÕº\˝À ≈£L&Ü Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

ˇø£Ï>± ø=qkÕ>∑T‘√+~. eékÕj·÷ìøÏ ñ|üs¡+>∑yÓTÆq |üXó

b˛wüD s¡+>∑+ 60 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\≈£î ô|’>± ñbÕ~Û ø£*Œk Ô+~.

ô|<ä› dü+K´˝À ≈£î≥T+u≤\T >=Á¬s\T, y˚Tø£\ ô|+|üø£+ô|’

JeH√bÕ~Û bı+<äT‘·THêïs¡T. MÏøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ 100% ;e÷

ø£*Œk˛Ô+~.

sêh+˝À |üXóe⁄\ dü+K´

(2007˝À ùdø£]+∫q >∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡+)

πø≥–Ø dü+K´(\ø£å À¢)

Äe⁄\T 112.23

π><Ó\T 132.72

>=Á¬s\T 255.39

y˚Tø£\T 96.26

|ü+<äT\T 4.39

ø√fi¯ó¢ 1239.85

π><Ó\T, >=Á¬s\ dü+K´ nHø£ dü+e‘·‡sê\T>± Áø£eT+>±

ô|s¡T>∑T‘·T+&É>±, 1999 qT+&ç ø√fi¢ dü+K´ >∑D˙j·T+>± eè~∆

#Ó+<äT‘√+~. 2012`13 eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+

õmdt&ç|æ À |üXób˛wüD s¡+>∑+ 5.3% ñ+&É>±, eékÕj·T

s¡+>∑+˝À 28.5% yê≤ ø£*– ñ+~.

bÕ\T, >∑T&ÉT¢, e÷+dü+ ñ‘·Œ‹Ô

j·T÷ìŸ 2010 2011 @Á|æ Ÿ`

`11 `12 ôdô|º 12

bÕ\T y˚\ ≥qTï\T 11,204 12,087 3,444

eè~∆πs≥T % 7.4 7.9 `

>∑T&ÉT¢ ø√≥¢ dü+K´ 2012.8 2121 573.6

eè~∆πs≥T % 3.8 5.4

e÷+dü+ y\ ≥qTï\T 747 824 226

eè~∆πs≥T % 9.8 10.3

Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡ Áø£e÷˝À¢ì eTTU≤´+XÊ\T

_|æm˝Ÿ ≈£î≥T+u≤\ dü+πøåeT+ ø√dü+ sêh+˝À

2007`08 qT+&ç ª|üX¯óÁø±+‹ |ü<∏äø±ìïµ neT\T

#˚düTÔHêïs¡T.

eTTKéT+Á‹ bÕ´πøJ ÁøÏ+<ä $‘·Ôq bıfÒºfi¯ó¢, bıfÒºfi¯¢

j·T÷ì≥T¢, yTø£\ j·T÷ì≥¢qT |ü+|æD° #j·T&É+ <ë«sê

_| æm˝ Ÿ ≈ £ î≥T+u≤\≈ £ î Ä] úø £ d üV ü ≤ø±s ¡+

n+<äCÒj·T&ÜìøÏ 2007`08 qT+&ç ªJeÁø±+‹ |ü<∏äø£+µ

Á|üy˚X¯ô|≤ºs¡T.

˙* Hê\Tø£ e+Ï yê´<ÛäT\‘√ >=Á¬s\T #·ìb˛e&É+

e\¢ @s¡Œ&˚ qwüº+ qT+&ç >=Á¬s\ ô|+|üø£+<ës¡¢qT

Ä<äT≈£îH˚+<äT≈£î 2006`07 qT+&ç >=Á¬s\ ;e÷

ø±s¡ Áø£e÷ìï neT\T #düTÔHêïs¡T.

|üXóe⁄\ Äs√>∑ ø±s¡ Áø£e÷\T

sêh+˝À |üX¯óe⁄\ Äs√>∑´ dü+s¡ø£åD≈£î ◊<äT s¡ø±\

dü+düú\T ñHêïsTT. n$: 20 yÓ≥s¡ïØ bÕ*øÏ¢ìø\T, 3 dü÷|üsY

ôdŒcÕ*° ÄdüŒÁ‘·T\T, 278 yÓ≥s¡ïØ ÄdüŒÁ‘·T\T, 2202

yÓ≥s¡ïØ &çôdŒq¸Ø\T, 42 yÓTTu…’ Ÿ yÓ≥s¡ïØ øÏ¢ìø\T, 2736

s¡÷s¡ Ÿ …’yékÕºø j·T÷ì≥T¢ ñHêïsTT.

ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì yÓ≥s¡ïØ ãjÓ÷˝≤õø£˝Ÿ ØôdsYÃ

Çìdæº≥÷´Ÿ˝À ãjÓ÷˝≤õø£˝Ÿ Ábı&Éø£åHé &ç$»Hé, &çd”CŸ

ÇHÓ«dæºπ>wüHé &ç$»Hé nH ¬s+&ÉT $uÛ≤>±\T ñHêïsTT. yÓ≥s¡ïØ

ãjÓ÷˝≤õø£ Ÿ ØôdsYÃ Çìdæº≥÷´Ÿ >∑‘· 60 dü+e‘·‡sê\˝À

10 $_Ûqï s¡ø±\ yê´øÏ‡q¢qT ñ‘·Œ‹Ô #dæ+~. yêÏì sêh+˝Àì

¬s’‘·T\≈£î ñ∫‘·+>± |ü+|æD° #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.


ø√kÕÔ õ˝≤¢\ nedüsê\T rs¡Ã&ÜìøÏ ‘·÷s¡TŒ>√<ëe]

õ˝≤¢ kÕeTs¡¢ø√≥˝À ø£ $Tì yê´øÏ‡Hé ñ‘·Œ‹Ô j·T÷ìŸ(yÓ≥s¡ïØ

ãjÓ÷˝≤õø£ Ÿ ØôdsYÃ j·T÷ìŸ)qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

>=Á¬s\ n_Ûeè~∆

2007 |üXóe⁄\ >∑Dq Á|üø±s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ 255.39

\ø£å\ >=Á¬s\‘√ <X+˝ÀH Á|ü<∏äeT kÕúq+˝À ñ+~. MÏ‘√

bÕ≥T 96.26 \ø£å\ yTø£\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. yTø£\ dü+K´˝À

sêh+ uÛ≤s¡‘·<X+˝À 8e kÕúq+˝À ñ+~. sêh+˝À <ë<ë|ü⁄

7 qT+&ç 8 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\T >=Á¬s\T, yTø£\ ô|+|üø£+ô|’

Ä<Ûës¡|ü&ç J$düTÔHêïsTT.

M] dü+πøåeT+ ø√dü+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ >=Á¬s\T, y˚Tø£\

düVü≤ø±s¡ düe÷K´ *$Tf…&é |üì #k Ô+~. Bì <ë«sê JeÁø±+‹,

>=Á¬s\ ;e÷, uÛÒ<é bÕ\ø ;e÷(ôd+Á≥ Ÿ eP Ÿ &Óe\|tyÓT+Ÿ

uÀsY¶) yÓTT<ä\>∑T |ü<∏äø±\qT neT\T #düTÔHêïs¡T.

sêh+˝À 2006`07 qT+&ç Á|üuÛÑT‘·«+ >=Á¬s\ ;e÷

|ü<∏äø±ìï #|üÏº+~.

ø√fi¢ |ü]ÁXeT n_Ûeè~∆

Ä+Á<Û ä Á|ü<˚XŸ ø√fi¯ ¢ |ü]ÁX¯eT y˚>∑+>± n_Ûeè~∆

#Ó+<äT‘√+~. ø√&ç>∑T&ÉT¢, Áu≤sTT\sY ø√fi¯¢ ñ‘·Œ‹Ô˝À sêh+

<X+˝À Á|ü<∏äeT kÕúq+˝À ñ+~. sêh+˝À dü+e‘·‡sêìøÏ 2121

ø√≥¢ ø√&ç>∑T&ÉT¢, 22 ø√≥¢ Áu≤sTT\sY ø√fió¢ ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·THêïsTT.

|òæwüØ\T

sêh kÕe÷õø£, Ä]úø±_Ûeè~∆ À eT‘·‡´s¡+>∑+ Á|üeTTK

bÕÁ‘· b˛wæk˛Ô+~. 1.4 $T*j·Tq¢ eT+~ á s¡+>∑+ô|’

Á|ü‘· ø£å+>± Ò<ë |üs√ø£å+>± Ä<Ûës¡|ü&ç ñHêïs¡T. eTq sêh+

ñ|ü⁄Œ˙Ï s=j·T´\ ñ‘·Œ‹Ô À yÓTT<äÏ kÕúq+, eT+∫˙Ï s=j·T´\

ñ‘·Œ‹Ô À yÓTT<äÏ kÕúq+, eT+∫˙Ï #|ü\ ñ‘·Œ‹Ô À ¬s+&Ée

kÕúq+˝À ñ+~. yÓTT‘·Ô+ s=j·T´\T, #|ü\ ñ‘·Œ‹Ô À ¬s+&Ée

kÕúq+˝À ñ+~. düeTTÁ<ä ñ‘·Œ‘·TÔ\˝À ◊<äe kÕúq+˝À

ì\Tk Ô+~. düeTTÁ<ä ñ‘·Œ‘·TÔ\ <ë«sê sêh+ ` 3,000 ø√≥¢

Ä<ëj·T+ Ä]®k Ô+~. <Xyê´|üÔ+>± »]π> düeTTÁ<ä|ü⁄ ñ‘·Œ‘·TÔ\

m>∑TeT‘·T˝À¢ eTq sêh+ 40 XÊ‘·+ yê≤ ø£*– ñ+~.

2007`08˝À sêh+˝À #|ü\T/s=j·T´\ ñ‘·Œ‹Ô 10.56

\ø£å\ ≥qTï\T ñ+&É>±, 2011`12 HêÏøÏ 16.03 \ø£å\

≥qTï\≈£î ô|]–+~. dü+e‘·‡sêìøÏ dü>∑≥Tq 11.5% eè~∆

#Ó+<äT‘√+~.

uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·« rs¡ÁbÕ+‘· Äø±«ø£\ÃsY n<∏ë]° #·≥º+

eT]j·TT ìã+<Ûäq\T 2005 Á|üø±s¡+ düeTTÁ<ë\T, q<äT\T

yÓTT<ä\>∑T yêÏ ôV’≤f…Æ&é …’Hé qT+&ç 2 øÏ ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À|ü⁄

ñqï uÛÑ÷$T ø√düº Ÿ Äø±«ø£\ÃsY n<∏ë]°(dæmm) |ü]~Û ÀøÏ

edüTÔ+~.

düeTTÁ<ë˝À¢ #|ü\ y≥qT ìùw~Û+# @Á|æ Ÿ, yT HÓ\˝À¢

eT‘·‡´ø±s¡T\T Äø£*‘√ n\eTÏ+#·≈£î+&Ü ñ+&˚+<äT≈£î

Á|üuÛÑT‘·«+ 66,183 eT‘·‡´ø±s¡ ≈£î≥T+u≤\≈£î 31 øÏ À\ #=|ü⁄Œq

_j·÷´ìï ñ∫‘·+>± |ü+|æD° #düTÔ+~.

eT‘·‡´ $TÁ‘· Á>∑÷|ü⁄\T

eT‘·‡´ø±s¡ eTVæ≤fi¯\qT ≈£L&Ü dü«j·T+ düVü‰j·Tø£

ãè+<ë\˝À Ç$T&Ã \ø£å +‘√ eT‘·‡´ $TÁ‘· Á>∑÷|ü⁄\T(m+m+õ)

@sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. Á|üdüTÔ‘· sêh+˝À 61,625 eT+~

düuÛÑT´\‘√ ≈£L&çq 866 eT‘·‡´ø±s¡ eTVæ≤fi≤ düVü≤ø±s¡ kıôd’°\T

ñHêïsTT. eT‘·‡´ $TÁ‘· Á>∑÷|ü⁄\qT eT‘·‡´ø±s¡ eTVæ≤fi≤ düVü≤ø±s¡

kıôd’°\ |ü]~Û À @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. 18,000 eT+~

eTVæ≤fi\T 1539 eT‘·‡´ $TÁ‘· Á>∑÷|ü⁄\T>± @s¡Œ&Ü¶s¡T.

n&Ée⁄\T

n≥M $d”Ôs¡í+ Ø‘ê´ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ uÛ≤s¡‘·<X+˝À ¬s+&Ée

kÕúq+˝À ñ+~. nMXÊK ìy~ø£\ Á|üø±s¡+ sêh+˝À n≥M

$d”Ôs¡í+ 63,814 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢. Ç~ sêh uÛÖ>√[ø£ $d”Ôs¡í+˝À

23.20 XÊ‘·+.

yÓTT‘·Ô+ n≥M $d”Ôs¡í+˝À ]»s¡T«&ÉT bòÕ¬sdtº @]j·÷

50,478 #·.øÏ.MT\T ø±>±, s¡øÏå‘· n≥M ÁbÕ+‘·+ 12,365

#·.øÏ.MT\T, $T–*q 971 #·.øÏ.MT\T Ä eØZø£è‘· n≥M

ÁbÕ+‘·+. C≤rj·T n≥M $<Ûëq+, 1988, 1993, düe]+∫q

sêh n≥M $<Ûëq+ 2002, $»Hé 2020 $~Û+∫q \øå±´\T,

ìπs›X¯ø±\≈£î nqT>∑TD+>± n≥M XÊK |ü\T n_Ûeè~∆

ø±s¡ Áø£e÷\qT neT\T #k Ô+~.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ n+‘êìøÏ 33% uÛÖ>√[ø£

$d”Ôs¡í+˝À #Ó≥T¢ ñ+&Ü\H˚ \øå±´ìï #˚s¡T≈£îH˚+<äT≈£î Á^Hé

Ç+&çj·÷ $TwüHé ø±s¡ Áø£eT+>± ÁøÏ+<ä 26.96 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢

n<äq|ü⁄ n≥MjT‘·s¡ uÛÑ÷$T˝À #Ó≥¢qT ô|+#·&É+ »]–+~.

n≥M ñ‘·Œ‘·TÔ\T

‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À »]π> ‘·Tìø±≈£î yê´bÕs¡+˝À

ø±+Á≤≈£ºs¡¢ @C…˙‡ì ‘=\–dü÷Ô, 1971 qT+&ç C≤rj·T+

#j·T&É+ »]–+~. 2006 @Á|æ Ÿ qT+&ç ‘·Tìø±≈£î ùdø£s¡D

<ë«sê e#˚Ã ìø£s¡ Ä<ëj·÷ìï Ä≈£îqT ùdø£]+∫q yê]πø

n+<äCÒdüTÔHêïs¡T. ‘·Tìø±≈£î‘√ bÕ≥T ø£\|ü, yÓ<äTs¡T, e+≥#Ós¡≈£î,

#ês√ÿ˝Ÿ Ç‘·s¡ ñ‘·Œ‘·T Ô\ <ë«sê n≥MXÊK Ä<ëj·T+

bı+<äT‘·T+~. 2008`09˝À n≥M s¡+>∑+ <ë«sê ` 87.19

ø√≥¢ Ä<ëj·T+ sê>±, 2009`10˝À ` 103.37 ø√≥T¢,


2010`11˝À ` 128.74 ø√≥T¢, 2011`12˝À ` 148.86

ø√≥T¢, 2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î 73.37 ø√≥T¢

Ä<ëj·T+ \_Û+∫+~.

bòÕ¬sdtº &Óe\|tyÓT+Ÿ n<∏ë]°

ˇø£ ÁbÕ+‘·+\ ˝Ò<ë eq´ÁbÕDÏ n≥M $uÛ≤>∑+

|ü]~Û˝Àì nìï eqdü+s¡ø£åD dü$T‘·T\ düe÷K´\T n≥M

n_Ûeè~∆ @C…˙‡\T(bòÕ ¬sdt º &Óe\|tyÓT+Ÿ @C…˙‡\T)>±

eéVü≤]kÕÔsTT. Ç$ eT÷&É+#Ó À¢ ñ+≤sTT. sêh kÕúsTT˝À

ùdºŸ bòÕ¬sdtº &Óe\|tyÓT+Ÿ @C… ‡(mdtm|òt&çm), &ç$»Hé kÕúsTT˝À

bòÕ¬sdtº &Óe\|tyÓT+Ÿ @C… ‡(m|òt&çm), Á>±eT kÕúsTT˝À eq

düs¡+ø£åD dü$T‹($mdtmdt) ñ+≤sTT. sêh kÕúsTT ô|ò&ÉπswüHé>±

mdtm|òt&çmqT 2010 @Á|æ Ÿ 15q qyÓ÷<äT #j·T&É+ »]–+~.

BìøÏ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ qT+&ç 100% Á>±+≥T \_ÛdüTÔ+~.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\T mdtm|òt&çm <ë«sê neT\e⁄‘êsTT.

sêh+˝À 8 Á|ü<Ûëq ø£\|ü Ä<Ûë]‘· |ü]ÁX¯eT\T ñ

HêïsTT. nsTT‘ n&Ée⁄\qT ªVü≤]‘· eT÷\<Ûäq+(Á^Hé ø±´|æ≥ Ÿ)µ

|ü]>∑DÏdüTÔ+&É≥+ e\q n≥M XÊK qT+&ç á |ü]ÁXeT\≈£î

m≥Te+Ï eTT&ç düs¡T≈£î düs¡|òüsê #j·Tã&É≥+ Ò<äT.

kÕe÷õø£ n≥M ø±s¡ Áø£eT+

kÕe÷õø£ n≥M ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä y|ü, ø±qT>∑, sê$,

eTÁ], >∑+>∑sê$, ñdæ], d”‘ê|òü\+, u≤<ä+, e÷$T&ç, fÒ≈£î,

ø±düT¬s’Hê, j·T÷ø£*|üºdt e+Ï yÓTTø£ÿ\qT |ü+|æD° #dæ, ãVæ≤s¡+>∑

düú ≤˝À¢ HêÏ+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

eqeTôVA‘·‡e+

düe÷»+˝À yÓTTø£ÿ\T HêfÒ dü+düÿè‹ì ô|+bı+~+∫,

$düÔè‘· ÁbÕ#·Ts¡ + ø£*Œ+#+<äT≈£î sêh n≥M XÊK Á|ü‹jT≤

p …’ HÓ\˝À eqeTôVA‘·‡yêìï ìs¡«Væ≤düTÔ+~. 2012 p …’

31q sêh+˝Àì 668 Á|ü<XÊ˝À¢ 16.14 \ø£å\ yÓTTø£ÿ\qT

Hê≥&É+ »]–+~.

eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+˝À

uÛ≤>∑+>± n≥M XÊK eTVü‰‘êà>±+BÛ eq qs¡‡Ø(m+õ$mHé)

ø±s¡´Áø£e÷ìï ìs¡«Væ≤k˛Ô+~. á ø±s¡´Áø£eT+ ÁøÏ+<ä Á|ü‹

eT+&É˝≤ìøÏ 2 qT+&ç 3 #=|ü ⁄Œq sêh+˝À 1293

eTVü‰‘êà>±+BÛ eq qs¡‡Ø\qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

ø±+|üH‡≥Ø mbòÕ¬sùdºwüHé |òü+&é yTHCŸyÓT+Ÿ n+&é

bÕ¢ì+>¥ n<∏ë]°(ø±+bÕ)

Á|üdüTÔ‘·+ ñqï düVü≤»dæ<ä∆ n&Ée⁄\T, eq´ÁbÕDT\T, yêÏ

Äyêdü ÁbÕ+‘ê\ dü+s¡ø£åD, s¡ø£åD, |ü⁄qs¡T‘êŒ<äq, ìs¡«Vü≤D

ø√dü+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+, πø+Á<ä |üsêés¡D eT]j·TT n≥M

XÊK ø±+|üH˚‡≥Ø mbòÕ¬sùdºwüHé |òü+&é y˚TH˚CŸyÓT+Ÿ n+&é

bÕ¢ì+>¥ n<∏ë]°(ø±+bÕ)ì @sêŒ≥T #˚XÊsTT. Bìì eTq

sêh+˝À m|æ ø±+bÕ ù|]≥ 2009`10 qT+&ç neT\T

#˚düTÔHêïs¡T.

eq´ÁbÕDÏ dü+s¡ø£åD

5000 yÓTTø£ÿ C≤‘·T\T, 500 |üøÏå C≤‘·T\T, 100 ø°ås¡<ä

C≤‘·T\T, 100≈£î ô|’>± düØdüè|ü C≤‘·T\‘√ JeyÓ’$<Ûä´+˝À

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ düTdü+|üqïyÓTÆq~>± Á|üdæ~∆>±+∫+~. ø±e÷øÏå,

mÁs¡#·+<äq+, ø£*$ ø√&ç, ã+>±s¡Tã*¢, <˚yê+>∑|æ*¢ e+Ï

ns¡T<Ó’q C≤‘·T\T eTq sêÁcÕºìøÏ kı+‘·+.

eTq sêh+˝À 6 C≤rj·T bÕs¡Tÿ\T, 21 eq´ÁbÕDÏ

dü+s¡ø£åD πø+Á<ë\T ÇHédæ≥T ø£q®πs«wüHé˝À ñHêïsTT. s¡øÏå‘·

n≥M ÁbÕ+‘·+ 13,005.78 #·.øÏ.MT\T yTs¡ $düÔ]+∫ ñ

+~. Ç~ sêh uÛÖ>√[ø£ $d”Ôs¡í+˝À 4.72% Ò<ë sêh n≥M

$d”Ôs¡í+˝À 20.38% ñ+~.

mø˘‡dæ≥T ø£q® πs«wüHé ÁøÏ+<ä sêh+˝À Hê\T>∑T

p˝≤õø£ Ÿ bÕs¡Tÿ\T, 6 õ+ø£\ bÕs¡Tÿ\T ñHêïsTT.

ÁbÕC…≈£îº f…Æ>∑sY

1979˝À Hê>±s ¡ T ®q kÕ> ∑s Y lX Ë ’\+ f … Æ> ∑s Y

]»s¡T«(sêJyé>±+BÛ eq´ÁbÕDÏ dü+s¡ø£åD πø+Á<ä+)qT @sêŒ≥T

#j·T&É+ »]–+~. BìøÏ 1983˝À f…Æ>∑sY ]»s¡T« ôVA<ë

\_Û+∫+~. Ç~ ø£s¡÷ï\T, Á|üø±X¯+, >∑T+≥÷s¡T, q˝§Z+&É,

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY (yÓTT‘·Ô+ 5 õ˝≤¢˝À¢) õ˝≤¢˝À¢ 3,568.09

#·.øÏ.MT\ yTs¡ $düÔ]+∫ ñ+~. 1194 #·.øÏ.MT\ $d”Ôs¡í+˝À

ñqï >∑T+&É¢ ÁãùV≤àX¯«s¡+ eq´ÁbÕDÏ dü+s¡ø£åD πø+Á<ëìï

Hê>±s¡T®qkÕ>∑sY lXË’\+ f…Æ>∑sY ]»s¡T« ÁøÏ+<ä H√Ïô|ò’ #j·T&É+

»]–+~. JeyÓ’$<Ûë´ìøÏ ù|s¡T>∑qï á ÁbÕ+‘·+˝À 353 s¡ø±\

Wwü<Ûä yÓTTø£ÿ\T \_ÛkÕÔsTT. Çø£ÿ&É |ü⁄\T\‘√ bÕ≥T ∫s¡T‘·\T,

eT#·Ã\ õø£+, Hê\T>∑T ø=eTTà\T <äT|æŒ, n&É$ <äTqï, ãTÁs¡

õ+ø£, <äT|æŒ, n&É$≈£îø£ÿ, m\T>∑Tã+ãT¢ yÓTT<ä\>∑Tq$ ñHêïsTT.

MÏ‘√ n‘· +‘· ns¡T<Ó’q, n+‘·]+∫b˛‘·Tqï C≤‘·T …’q C≤]DÏ

|ü+~(eTÚdt &ûsY), ‘HÓ ≈£îø£ÿ(Vü‰˙ u≤&ÉZsY), C…sTT+Ÿ dæÿ¬s Ÿ

e+Ï »+‘·Te⁄\T ≈£L&Ü á ÁbÕ+‘·+ ì\j·T+>± ñ+~.

1994˝À á ÁbÕ+‘·+˝À 34 |ü⁄\T\T ñ+&É>±, 2011

HêÏøÏ yêÏ dü+K´ 70≈£î ô|’>± ô|]–+~. á f…Æ>∑sY ]»s¡T«

ÁbÕ+‘·+˝À <X+˝ÀH n‘· +‘· düTdü+|üqïyÓTÆq ãjÓ÷&Ó’e]‡°

Vü‰ŸkÕŒŸ\˝À ø£f…Æq ‘·÷s¡TŒ ø£qTeT˝À¢ì q\¢eT\ n&Ée⁄˝À¢

ñ+~. Hê>±s¡T®qkÕ>∑sY lXË’\+ f…Æ>∑sY ]»s¡T« ÁbÕ+‘·

ìs¡«Vü≤D˝À Ä~eT –]»q ‘Ó>∑ nsTTq #Ó+#·T\qT ≈£L&Ü

uÛ≤>∑kÕ«eT´+ #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.


ø£yê«* f…Æ>∑sY ]»s¡T«

Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢˝Àì ø£yê«* eq´ÁbÕDÏ dü+s¡ø£åD

πø+Á<ëìï 2012 @Á|æ˝Ÿ 10q f…Æ>∑sY ]»s¡T« >∑T]Ô+#·&É+

»]–+~. Ç~ 1123 #·.øÏ.MT\ |ü]~Û À $düÔ]+∫ ñ+~.

Bì‘√ sêh+˝À f…Æ>∑sY ]»s¡T«\ dü+K´ ¬s+&ÉT≈£î ô|]–+~.

ÁbÕC…≈£îº m*ô|ò+Ÿ

#·T≥Tº |üø£ÿ\ sêÁcÕº\ qT+&ç eTq sêh+˝ÀøÏ e\dü

e#Ã @qT>∑T\qT s¡øÏå+#+<äT≈£î øö+&çq´ eq´ÁbÕDÏ dü+s¡ø£åD

πø+Á<ä+‘√ ø£*|æ sêj·T\ m*ô|ò+Ÿ ]»s¡T«qT @sêŒ≥T #j·T&É+

»]–+~. Bìì ÁbÕC…≈£îº m*ô|ò+Ÿ ÁøÏ+<ä n_Ûeè~∆ #düTÔHêïs¡T.

sêh+˝Àì eq´ÁbÕDT\ dü+s¡ø£åDô|’ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ dü\Vü‰

Ç#Ã+<äT≈£î ùdºŸ uÀsY¶ |òüsY yÓ’ Ÿ¶ …’|òt, p n<∏ë]° Ä|òt

Ç+&çj·÷qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

Hê>±s¡T®qkÕ>∑sY, lXË’\+ f…Æ>∑sY ]»s¡T« ÁbÕ+‘·+˝Àì

lXË’\+ e<ä› ãjÓ÷&Ó’e]‡° ø£q®πs«wüHé ˝ÒuÀπs≥Øì

@sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ bòÕ¬sdtº nø±&ÉMT ôV’≤<äsêu≤<é düMT|ü+˝Àì

<ä÷\|ü*¢ À ñ+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ãjÓ÷&Ó’e]‡° uÀsY¶qT 2006˝À @sêŒ≥T

#j·T&É+ »]–+~.

sêh+˝Àì eq´ÁbÕD Ï d ü+s ¡ø £ åD πø+Á<ë\qT

dü+s¡øÏå+#+<äT≈£î ãjÓ÷&Ó’e]‡° ø£q®πs«wüHé kıôd’° Ä|òt

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸqT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

$XÊK|ü≥ï+˝À &Ü*Œ¤Hé ø£q®πs«wüHé kıôd’° @sêŒ≥T

#˚dæq ãjÓ÷&Ó ’e]‡° bÕs¡Tÿ Ä+Á<Û ä Á|ü<˚XŸ˝ÀH˚

yÓTT≥ºyÓTT<äÏ mø˘‡ dæ≥T ãjÓ÷&Ó’e]‡° bÕs¡Tÿ>±

>∑T]Ô+#·ã&ç+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ n≥M n_Ûeè~› dü+düú

(m|æm|òt&çdæ)

n≥M Ä<Ûë]‘· |ü]ÁXeT\ nedüsê\qT rs¡Ã&É+ ø√dü+

j·T÷ø£*|üºdt, yÓ<äTs¡T, ø±|ò”, J&çe÷$T&ç yÓTT<ä\>∑T |ü+≥\

n_Ûeè~∆ì #˚j·T&É+, uÛÑ÷$T˝Òì eékÕj·T ø±]à≈£î\≈£î ñ

bÕ~Û ø£*Œ+#·&É+ \ø£å´+>± 1975˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bòÕ¬sdtº

&Óe\|tyÓT+Ÿ ø±s=ŒπswüHé(m|æm|òt&çdæ)qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+

»]–+~. á dü+düú Á|üdüT Ô‘·+ Çø√ ≥÷]C≤ìï ≈£L&Ü

Áb˛‘·‡Væ≤k˛Ô+~. ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì ôV’≤f…ø˘ dæ° düMT|ü+˝À

u§≤ìø£˝Ÿ >±¬s¶Hé, eTVü‰MsY ìXÊ#·˝Ÿ eq ÁbÕC…≈£îº\qT

ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Ç&ÉT|ü⁄\bÕj·T e<ä› sêJyé Çø√ bÕs¡TÿqT,

XÊMTsYù|≥ e<ä› eTs=ø£ Çø√ bÕs¡TÿqT ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~.

HÓ’Ÿ dübòÕØ, ãsY¶ bÕs¡Tÿ, ∫\÷ÿs¡T C≤rj·T bÕs¡Tÿ, HÓÁVüA

p˝≤õø£ Ÿ bÕs¡Tÿ˝À¢ Çø√ ≥÷]»+ |üqT\T n_Ûeè~∆ <äX˝À

ñHêïsTT.

|ü≥TºkÕ>∑T(ôd]ø£\ÃsY)

sêh+˝À |ü≥TºkÕ>∑T Á>±MTD ù|<ä\T, ìs¡T<√´>∑

j·TTe‘·≈£î ô|<ä› m‘·TÔq ñbÕ~Û neø±XÊ\T ø£*Œk Ô+~. dü>∑≥Tq

ˇø£ mø£sê |ü≥TºkÕ>∑Tô|’ ◊<äT>∑Ts¡T e´≈£îÔ\T dü+e‘·‡s¡+ bı&Ée⁄Hê

JeH√bÕ~Û bı+<äe#·TÃ. |ü≥TºkÕ>∑T˝À 60% eT+~ eTVæ≤fi Ò

ñ+≥THêïs¡T. eT\“Ø, ≥kÕsY |ü≥Tº>∑÷fi¢ ñ‘·Œ‹Ô À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

<X+˝À ¬s+&Ée kÕúq+˝À ñ+~. <X+˝À ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·Tqï

≥kÕsY, m], eTT>±, eT\“Ø nH Hê\T>∑T s¡ø±\ |ü≥TºqT ñ

‘·Œ‹Ô #düTÔqï @¬ø’ø£ sêh+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ.

Ä~˝≤u≤<é, ø£Ø+q>∑sY, es¡+>∑ Ÿ, KeTà+ õ˝≤¢ À¢ì

n≥M ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñ+& –]»qT\T nø£ÿ&ç ÄVü‰s¡ yÓTTø£ÿ\ô|’

≥kÕsY |ü≥Tº |ü⁄s¡T>∑T\ô|’ ô|+#·T‘ês¡T. düTe÷s¡T 1500 –]»q

≈£î≥T+u≤\T Bìô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç J$düTÔHêïsTT. q˝§Z+&É,

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢\ ¬s’‘·T\T

ÄeTT<ä+, ø£Ás¡ô|+&É\+ Ä≈£î\qT m] |ü≥Tº|ü⁄s¡T>∑T\ ô|+|üø±ìøÏ

ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.

nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+˝À 1995˝À @sêŒ≥T

#j·Tã&çq Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh |ü≥TºkÕ>∑T |ü]XÀ<Ûäq eT]j·TT

n_Ûeè~∆ dü+düú(ôd]ø£\ÃsY ØôdsYÃ n+&é &Óe\|tyÓT+Ÿ

Çìdæº≥÷´Ÿ) n+‘·sê®rj·T ÁX‚DÏ |ü≥Tº>∑÷fi¯ó¢/|ü≥Tº ñ‘·Œ‹Ô

kÕeTs¡ú + ø£*–q q÷‘·q e+>∑&Ü\ n_Ûeè~∆ ø£èwæ #k Ô+~.

eékÕj·T e÷¬sÿÏ+>¥

ôV’≤<äsêu≤<é eékÕj·T ñ‘·Œ‹Ô eT]j·TT |üXób˛wüD

e÷¬sÿŸ #·≥º+, 1930, eTÁ<ëdüT yêDÏ»´ |ü+≥\ #·≥º+

1933\qT $©q+ #dæ, Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh+ yÓTT‘êÔìøÏ e]Ô+#

$<Ûä+>± 1966˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ(eékÕj·T ñ‘·Œ‹Ô |üX¯ó

e⁄\) e÷¬sÿ≥¢ #·≥º+ 1966qT neT˝À¢øÏ ‘Ó#êÃs¡T. Á|üdüTÔ‘·+

sêh+˝À 333 eékÕj·T e÷¬sÿŸ ø£$T°\T ñHêïsTT. MÏ

ÁøÏ+<ä 906 e÷¬sÿŸ j·÷s¡T¶\T ñHêïsTT. Á|ü‹ e÷¬sÿŸ ø£$T° À

18 eT+~ düuÛÑT´\T ñ+≤s¡T. M]˝À 11 eT+~ kÕ>∑T<ës¡T\T,

eTT>∑TZs¡T yê´bÕs¡T\T, $T–*q yês¡T kÕúìø£ dü+düú\ Á|ü‹ì<ÛäT\T,

Á|üuÛÑT‘·« XÊK\ Á|ü‹ì<ÛäT\T ñ+≤s¡T. á ø£$T°øÏ kÕ>∑T<ës¡T\

Á|ü‹ì~Û qT+&ç ˇø£s¡T #Ó’s¡àHé>± eéVü≤]kÕÔs¡T. düuÛÑT´\qT


Á|üuÛÑT‘·«+ Hê$THŸ #düTÔ+~. e÷¬sÿŸ ø£$T°\T eékÕj·T

ñ‘·Œ‘·TÔ\ Áø£j·T,$Áø£j·÷\ô|’ ø=qT>√\T<ës¡T qT+&ç 1%

j·÷&√«\s¡yéT πs≥T#=|ü⁄Œq e÷¬sÿŸ |ò”E edü÷\T #kÕÔsTT.

e÷¬sÿŸ ø£$T°\πø Ç< Ä<ëj·T eqs¡T. Bìì e÷¬sÿŸ ø£$T°

|òü+&é n+≤s¡T. 2011`12˝À nìï e÷¬sÿŸ ø£$T°\T `

543.53 ø√≥T¢ edü÷\T #˚j·T>±, 2012`13˝À 2012

nø√ºãsY es¡≈£î ` 277.89 ø√≥T¢ e÷¬sÿŸ |ò”EqT sêã≤ºsTT.

¬s’‘·Tã+<ÛäT |ü<∏äø£+

¬s ’‘ · T\T ‘ ·eT ñ‘·Œ‘ · T Ô\qT ‘ ·≈ £ î ÿe <Û äs ¡\≈ £î

$Áø£sTT+#·Tø√≈£î+&Ü Ä<äT≈£îH˚+<äT≈£î ¬s’‘·Tã+<ÛäT |ü<∏äø±ìï

Á|üyXô|≤ºs¡T. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä ¬s’‘·T\≈£î s¡TD≤\T Çe«&É+

»s¡T>∑T‘·T+~. Bìô|’ yÓTT<äÏ eT÷&ÉT HÓ\\≈£î m≥Te+Ï e&û¶

edü÷\T #j·Ts¡T. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 2010`11˝À 3024

eT+~ ¬s’‘·T\T \_∆bı+<ä>±, 2012`13˝À 840 eT+~

\_∆bı+<ës¡T.

¬s’‘·TuC≤s¡T¢

sêh+˝À 107 ¬s’‘·TãC≤s¡T¢ ñHêïsTT. MÏ <ë«sê

45,000 eT+~ ¬s’‘·T\T dü>∑≥Tq yêsêìøÏ 1.90 \ø£å\ øÏ«+≤fi¢

≈£Ls¡>±j·T\qT Hs¡T>± $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î $Áø£sTTdüTÔHêïs¡T.

ôV’≤<äsêu≤<é, $»j·Tyê&É q>∑sê˝À¢ dü+#ês¡ ¬s’‘·TãC≤s¡¢qT

ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

sêh+˝À uÛÑ÷ ø£eT‘ê\ $esê\T(2005-06 2010-11)

ø£eT‘·+ ø£eT‘ê\ dü+K´ yÓTT‘·Ô+ ø£eT‘ê\˝À % $d”Ôs¡í+ yÓTT‘·Ô+ ø£eT‘ê\˝À % dü>∑≥T ø£eT‘·+

\ø£å\ dü+K´˝À (\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ À) $d”Ôs¡í+ (ôV≤ø±ºs¡¢ À)

2005-06 2010-11 2005-06 2010-11 2005-06 2010-11 2005-06 2010-11 2005-06 2010-11

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

ñbÕ+‘· 74.18 84.25 61.59 63.95 32.870 37.27 22.69 26.08 0.44 0.44

∫qï 26.39 29.18 21.91 22.15 37.30 41.20 25.75 28.82 1.41 1.41

ôdMT MT&çj·T+ 14.44 13.99 11.99 10.62 38.35 36.85 26.47 25.78 2.66 2.63

eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ 4.87 3.97 4.05 3.02 27.59 22.09 19.04 15.46 5.66 5.56

uÛ≤Ø 0.56 0.36 0.47 0.27 8.78 5.52 6.06 3.86 15.66 15.33

yÓTT‘·Ô+ 120.45 131.75 100.00 100.00 144.89 142.93 100.00 100.00 1.20 1.08

Source: Directorate of Economics and Statistics


sêh+˝À uÛÑ÷ $ìjÓ÷>∑+ rs¡T(\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ À)

dü+e‘·‡s¡+ n&Ée⁄\T ;&ÉT u≤ ¬sHé eékÕj˚T‘·s¡ |ü∫Ãø£ ãj·Tfi¯ó¢ #Ó≥T¢, bı<ä\T kÕ>∑T≈£qTyÓ’q Ç‘·s¡ ;fi¯ó¢ Á|üdüTÔ‘· ;fi¯ó¢ ìø£s¡ kÕ>∑T yÓTT‘·Ô+ $d”Ôs¡í+

uÛÑ÷eTT\T ñ|üjÓ÷>±ìøÏ eè<Ûë uÛÑ÷$T uÛÑ÷$T

ñ+∫q uÛÑ÷$T

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1955-56 56.62 29.32 13.51 11.71 2.55 16.67 6.99 19.57 112.91 269.85

1956-57 55.55 25.87 15.24 12.36 2.33 18.13 8.06 17.85 113.73 269.12

1957-58 58.99 26.33 15.64 12.31 2.80 18.52 8.87 20.07 110.14 273.67

1958-59 59.54 23.87 16.48 12.32 2.84 18.32 9.07 21.23 110.50 274.17

1959-60 59.14 23.32 17.01 12.34 2.75 17.57 9.68 22.27 108.89 272.97

1960-61 58.47 23.59 18.31 12.04 2.93 16.27 8.96 24.56 107.84 272.97

1961-62 59.53 23.53 17.69 11.91 2.90 15.70 8.80 21.78 112.91 274.75

1962-63 61.17 21.58 18.69 11.29 2.74 14.23 8.04 20.57 116.44 274.75

1963-64 61.17 21.35 19.46 11.67 2.87 13.95 8.11 22.12 114.05 274.75

1964-65 61.17 21.24 19.42 11.65 2.83 13.92 8.11 21.56 114.85 274.75

1965-66 61.17 21.21 19.70 11.69 3.11 14.20 9.42 24.30 109.95 274.75

1966-67 61.17 20.83 20.56 11.57 3.05 13.74 8.66 21.74 113.43 274.75

1967-68 61.17 20.92 20.66 11.60 3.08 13.73 8.61 21.30 113.68 274.75

1968-69 61.17 21.27 21.15 11.57 3.09 13.32 9.18 24.82 109.18 274.75

1969-70 65.09 20.53 20.82 11.52 3.23 12.22 9.10 16.78 115.11 274.40

1970-71 63.37 21.01 21.22 10.79 2.97 11.16 8.83 17.71 117.34 274.40

1971-72 62.40 23.12 20.87 10.28 2.74 10.42 8.55 23.33 112.69 274.40

1972-73 62.95 23.47 20.85 9.76 2.84 10.90 10.50 22.36 110.77 274.40

1973-74 63.07 23.30 20.60 9.89 2.74 10.56 9.96 17.92 116.36 274.40

1974-75 63.59 22.47 20.62 9.74 2.86 10.55 9.81 19.84 114.92 274.40

1975-76 63.60 22.45 20.70 9.64 2.74 9.55 11.51 22.48 111.73 274.40

1976-77 63.82 22.87 21.04 9.72 2.74 9.56 12.16 26.47 106.02 274.40

1977-78 62.31 23.37 21.27 9.54 2.65 9.08 10.75 26.25 109.18 274.40

1978-79 62.22 23.49 21.34 9.48 2.63 8.88 10.53 22.34 113.49 274.40

1979-80 62.35 23.43 21.49 9.48 2.76 8.83 13.78 26.96 105.32 274.40

1980-81 62.12 23.40 21.68 9.28 2.69 8.71 13.51 25.63 107.38 274.40

1981-82 61.61 23.01 21.84 9.24 2.72 8.89 13.19 20.65 113.25 274.40

1982-83 61.72 22.96 22.16 8.99 2.72 9.01 14.70 21.80 110.34 274.40

1983-84 62.00 22.98 22.17 9.01 2.76 8.94 13.79 18.40 114.35 274.40

1984-85 58.36 22.97 22.36 8.95 2.71 8.70 13.85 31.64 104.86 274.40

1985-86 58.35 22.69 22.48 8.81 2.64 8.65 14.92 31.59 104.27 274.40

1986-87 58.36 22.69 22.60 8.81 2.64 8.64 14.96 35.23 100.47 274.40

1987-88 58.36 22.69 22.60 8.81 2.64 8.64 14.51 31.41 104.74 274.40

1988-89 58.36 22.59 22.78 8.81 2.70 8.47 14.28 26.30 110.11 274.40

1989-90 62.40 21.44 22.91 8.46 2.68 7.92 13.38 24.27 110.94 274.40

1990-91 62.68 20.96 23.07 8.43 2.62 7.80 13.78 24.84 110.22 274.40

1991-92 62.81 20.73 23.52 8.31 2.63 7.66 13.66 24.68 110.40 274.40

1992-93 62.81 20.58 24.27 8.20 2.58 7.74 14.74 28.82 104.66 274.40

1993-94 62.46 20.91 24.74 7.79 2.53 7.93 15.67 28.75 103.62 274.40

1994-95 62.45 20.70 25.00 7.63 2.47 7.79 17.45 27.26 103.65 274.40

1995-96 61.49 21.46 24.34 7.47 2.36 7.84 16.95 25.38 107.11 274.40

1996-97 62.45 20.83 24.72 7.63 2.47 7.22 15.47 24..43 109.18 274.40

1997-98 61.99 21.09 24.96 6.93 2.46 7.52 16.20 33.92 99.33 274.40

1998-99 61.99 21.09 24.96 6.86 2.41 7.74 15.28 23.33 110.74 274.40

1999-00 61.99 21.06 25.12 6.82 2.42 7.81 14.52 27.61 107.05 274.40

2000-01 61.99 21.00 25.19 6.75 2.69 7.28 14.17 23.12 112.21 274.40

2001-02 61.99 20.84 25.50 6.76 2.77 7.00 14.21 30.08 105.25 274.40

2002-03 61.99 20.84 25.88 6.76 2.77 7.00 16.79 35.07 97.30 274.40

2003-04 61.99 20.84 25.96 6.76 2.77 7.00 16.58 30.36 102.14 274.40

2004-05 61.99 20.84 26.08 6.76 2.78 6.94 16.51 28.19 104.31 274.40

2005-06 61.99 20.84 26.15 6.76 2.78 6.92 16.23 24.34 108.39 274.40

2006-07 62.10 20.98 25.91 6.02 3.20 6.95 15.83 31.66 102.39 275.04

2007-08 62.10 20.59 26.37 5.71 3.06 6.59 15.00 27.19 108.43 275.04

2008-09 62.10 20.55 26.52 5.69 2.98 6.50 14.88 26.24 109.58 275.04

2009-10 62.10 20.43 26.72 5.66 2.95 6.47 16.26 33.60 100.85 275.04

2010-11 62.30 20.26 27.71 5.54 2.90 6.26 14.90 22.29 112.88 275.04

2011-12 62.30 20.24 28.03 5.52 2.89 6.14 15.59 22.73 111.60 275.04


sêh+˝À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ ñ‘·Œ‹Ô

dü+e‘·‡s¡+ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ ñ‘·Œ‹Ô

(\ø£å\ yÓTø±ºs¡¢ À) (\ø£å\ ≥qTï˝À¢)

1975-76 98.20 94.28

1976-77 88.75 74.76

1977-78 92.55 89.85

1978-79 96.48 106.67

1979-80 88.22 95.28

1980-81 87.56 99.91

1981-82 92.22 114.16

1982-83 87.73 111.73

1983-84 92.20 118.81

1984-85 80.57 96.16

1985-86 78.28 103.74

1986-87 77.05 91.63

1987-88 75.68 99.00

1988-89 80.25 129.00

1989-90 80.48 127.72

1990-91 77.62 123.30

1991-92 74.31 117.05

1992-93 70.02 116.58

1993-94 68.75 122.54

1994-95 68.78 117.83

1995-96 68.94 116.64

1996-97 73.09 136.81

1997-98 65.20 108.22

1998-99 73.71 149.05

1999-2000 71.40 136.97

2000-01 76.74 160.27

2001-02 70.56 148.36

2002-03 62.89 106.55

2003-04 68.07 136.97

2004-05 62.67 133.94

2005-06 71.68 169.50

2006-07 72.74 162.29

2007-08 73.87 198.17

2008-09 74.43 204.21

2009-10 66.67 155.99

2010-11 80.29 203.14

2011-12 72.89 184.02

2012-13* 66.32 170.78

* As per second advance estimates during 2012-13 as on 05-01-2013

bÕ\T, >∑T&ÉT¢ e÷+dü+ ñ‘·Œ‹Ô

Áø£. dü+e‘·‡s¡+ bÕ\T >∑T&ÉT¢ e÷+dü+

(y\ ≥qTï\T) ($T*j·TqT¢) (y\ ≥qTï\T)

1 2 3 4 5

1 1999-00 5122 11200 268

2 2000-01 5521 11800 291

3 2001-02 5814 13310 333

4 2002-03 6583 14862 398

5 2003-04 6959 14993 447

6 2004-05 7257 15804 451

7 2005-06 7624 16453 459

8 2006-07 7935 15941 484

9 2007-08 8926 17588 556

10 2008-09 9569 18344 604

11 2009-10 10430 19396 680

12 2010-11 11204 20128 747

12 2011-12 12087 21210 824

13 2012 ôdô|º+ 3444 5736 226

e. dü+e‘·‡s¡+ #˚|ü\T, düeTTÁ<ä yÓTT‘·Ô+

s=j·T´\T dü+|ü<ä

1 2 3 4 5

1 2000-01 407000 219000 626000

2 2001-02 471000 242000 713000

3 2002-03 579000 287000 866000

4 2003-04 649000 296000 945000

5 2004-05 608000 244000 852000

6 2005-06 631000 260000 891000

7 2006-07 694193 240712 934904

8 2007-08 802078 254892 1056970

9 2008-09 961617 291160 1252777

10 2009-10 1000705 293150 1293855

11 2010-11 1269052 290553 1559605

12 2011-12 1223751 379417 1603168

13 2012 ôdô|º 744170 125985 870155

#|ü\T, s=j·T´\ ñ‘·Œ‹Ô (y\ ≥qTï˝À¢)


sêh+˝À $$<Ûä kÕ>∑T˙Ï eqs¡T\ ÁøÏ+<ä dü÷ú\ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+(\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ À)

e.dü+ dü+e‘·‡s¡+ ø±\Te\T #Ós¡Te⁄\T u≤e⁄\T Ç‘·s¡ eqs¡T\T yÓTT‘·Ô+

1 2 3 4 5 6 7

1 1996-97 21.99 9.69 23.91 2.23 57.82

2 1997-98 20.48 6.14 23.06 1.90 51.58

3 1998-99 22.86 9.28 26.44 2.34 60.92

4 1999-2000 22.08 7.19 25.95 2.24 57.46

5 2000-01 22.02 7.98 26.93 2.23 59.16

6 2001-02 20.89 6.34 26.18 2.08 55.49

7 2002-03 14.52 4.54 24.79 1.51 45.36

8 2003-04 15.13 5.38 25.73 1.57 47.81

9 2004-05 17.30 5.15 25.63 1.79 49.87

10 2005-06 22.31 7.62 27.96 2.07 59.96

11 2006-07 22.98 6.96 28.91 1.84 60.69

12 2007-08 22.50 6.69 31.74 1.92 62.85

13 2008-09 23.76 7.26 34.17 2.22 67.41

14 2009-10 18.65 3.71 33.43 1.86 57.65

15 2010-11 25.03 7.55 36.72 2.23 71.53

16 2011-12 22.16 6.01 37.56 2.12 67.85

sêh+˝À $$<Ûä kÕ>∑T˙Ï eqs¡T\ ÁøÏ+<ä ìø£s¡ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+(\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ À)

e.dü+ dü+e‘·‡s¡+ ø±\Te\T #Ós¡Te⁄\T u≤e⁄\T Ç‘·s¡ eqs¡T\T yÓTT‘·Ô+

1 2 3 4 5 6 7

1 1996-97 16.29 8.44 17.28 1.94 43.95

2 1997-98 15.37 5.62 16.77 1.68 39.44

3 1998-99 16.34 8.10 18.97 1.98 45.39

4 1999-2000 16.34 6.52 19.00 1.98 43.84

5 2000-01 16.49 7.27 19.54 1.98 45.28

6 2001-02 15.63 5.67 19.28 1.80 42.38

7 2002-03 12.09 4.25 18.43 1.37 36.14

8 2003-04 11.36 4.90 18.70 1.38 36.34

9 2004-05 13.46 4.77 19.03 1.55 38.81

10 2005-06 15.72 6.62 19.87 1.72 43.93

12 2007-08 16.10 5.85 22.87 1.62 46.44

13 2008-09 16.70 6.48 23.23 1.80 48.21

14 2009-10 14.46 3.32 22.84 1.53 42.15

15 2010-11 17.47 6.50 24.61 1.76 50.34

16 2011-12 18.18 5.50 25.44 1.77 50.89


sêh+˝À ms¡Te⁄\ $ìjÓ÷>∑+ (\ø£å\ ≥qTï˝À¢)

e.dü+ ms¡Te⁄ 2010`11 2011`12 yê&Éø£+˝À e÷s¡TŒ%

1 2 3 4 5

1 j·T÷]j·÷ 29.96 29.33 -2.10

2 ø±+ô|¢≈£î‡ ms¡Te⁄\T 21.33 22.59 5.91

3 &Ó’ nyÓ÷àìj·T+ bÕùdŒ¤Ÿ(&çm|æ) 9.84 9.74 -1.02

4 dæ+– Ÿ dü÷|üsY bÕùdŒ¤Ÿ 2.80 3.45 23.21

5 eT÷ πsŸ Ä|òt bı≤wt 6.01 3.81 -36.61

6 Ç‘·s¡ ms¡Te⁄\T 1.86 1.91 2.69

yÓTT‘·Ô+ 71.80 70.83 -1.35

sêh+˝À b˛wüø±\ yêØ>± ms¡Te⁄\ yê&Éø£+(\ø£å\ ≥qTï˝À¢)

e.dü+ dü+e‘·‡s¡+ qÁ‘·»ì(mHé) bòÕdüŒs¡dt(|æ) bı≤wæj·T+(¬ø) yÓTT‘·Ô+

1 2 3 4 5 6

1 2001-02 11.84 5.48 2.27 19.59

2 2002-03 10.36 4.34 2.03 16.73

3 2003-04 11.39 4.74 2.40 18.53

4 2004-05 11.57 5.39 2.92 19.88

5 2005-06 15.23 6.90 3.40 25.53

6 2006-07 14.66 6.86 3.32 24.84

7 2007-08 15.61 6.95 4.12 26.68

8 2008-09 17.20 8.52 4.98 30.70

9 2009-10 17.04 8.71 4.79 30.54

10 2010-11 19.53 10.18 4.99 34.70

11 2011-12 19.78 10.43 3.22 33.43

12 2012-13 19.60 9.08 3.92 32.60

sêh+˝À |üXóe⁄\ dü+K´(\ø£å À¢)

e.dü+ dü+e‘·‡s¡+ Äe⁄\T π><Ó\T >=Á¬s\T yTø£\T |ü+<äT\T ø√fió¢

1 2 3 4 5 6 7 8

1 1956 112.76 59.67 78.46 36.93 6.20 147.37

2 1961 123.45 69.48 83.63 42.46 5.90 162.48

3 1966 123.41 67.90 80.03 37.58 5.82 147.14

4 1972 125.07 70.56 83.43 43.80 6.90 190.47

5 1977 120.40 71.62 70.64 43.69 7.55 216.08

6 1983 132.20 87.03 75.15 54.59 7.86 323.91

7 1987 123.47 87.57 68.71 48.75 7.24 390.50

8 1993 109.47 91.53 77.87 43.29 6.48 498.83

9 1999 106.02 96.58 97.43 52.13 7.48 650.95

10 2003 94.24 107.68 210.15 64.27 5.49 1005.80

11 2007 112.23 132.72 255.39 96.26 4.39 1239.85


ñ<ë´q eq |ü+≥\ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+(ôV≤ø±ºs¡¢ À), ñ‘·Œ‹Ô(≥qTï\˝À)2011`12 2012`13

Áø£. |ü+≥ $d”Ôs¡í+ ñ‘·Œ‹Ô $d”Ôs¡í+ ñ‘·Œ‹Ô

1 2 3 4 5 6

I ‘êC≤ |üfió¢ 671685 9841072 745570 10923590

1 e÷$T&ç 408692 3514753 453648 3901376

2 ã‘êÔsTT Hê]+» 86619 1169358 96147 1297988

3 ns¡Ï 82847 2899629 91960 3218589

4 ìeTà 47836 717533 53097 796461

5 u§bÕŒsTT 14874 1189927 16510 1320819

6 Á<ëø£å 1374 28855 1525 32029

7 düb˛≤ 12757 127569 14160 141601

8 C≤eT 8933 133989 9915 148728

9 Ç‘·s¡ |üfi¯ó¢ 7753 59459 8608 65999

II ‘√≥ |ü+≥\T 320737 1348927 333566 1402704

1 J&ç e÷$T&ç 78917 53664 82074 55810

2 ø=ã“] 142025 21304 (\ø£å À¢) 147706 21304 (\ø£å À¢)

3 ÄsTT Ÿ bÕyéT 85484 1282257 88903 1333548

4 ø=ø√yê 8992 4496 9352 4496

5 eø£ÿ\T 5319 8510 5531 8850

III ≈£Ls¡>±j·T\T 660970 12025276 680799 12384703

1 ø£Ás¡ô|+&É\+ 3090 61799 3183 63653

2 ã+>±fi≤<äT+|ü 4919 98384 5067 101336

3 ∫\>∑&É <äT+|ü 482 9640 496 9929

4 ≥e÷À 300755 6015103 309778 6195556

5 ñ*¢>∑&É¶ 48516 824773 49972 849516

6 e+ø±j·T 76246 1524920 78533 1570667

7 ∫≈£îÿfi¯ó¢ 19384 232613 19966 239592

8 >∑TeTà&ç 48319 724793 49769 746537

9 <√dü 14452 289040 14886 297712

10 ø±úÒJ 28927 433910 29795 446927

11 Ç‘·s¡ ≈£Ls¡>±j·T\T 115880 1810301 119354 1863278

IV eTkÕ˝≤ ~qTdüT\T 841193 3670296 874841 3817108

1 $T]Ã 501000 1689762 521039 1757352

2 |üdüT|ü⁄ 293698 1820925 305445 1893762

4 ∫+‘·|ü+&ÉT 3572 27503 3715 28603

5 n\¢+ 3434 68680 3571 71427

6 yÓ\T¢*¢ 3727 37274 3877 38765

7 Ç‘·s¡ düT>∑+<ÛäÁ<äyê´\T 35762 26152 37194 27199

V |ü⁄cÕŒ\T 64152 389008 66062 400677

1 eT …¢\T 33354 166768 34354 171771

2 ø£qø±+ãsê\T 1453 4649 1496 4788

3 ã+‹ 4539 34042 4675 35063

4 #êeT+‹ 10609 121998 10927 125658

5 Ç‘·s¡ |ü⁄cÕŒ\T 11819 61551 12175 63397

6 >∑T˝≤;\T 2364 7092 (\ø£å À¢) 2435 36525(dü+K´)

7 >±¢&çjÓ÷\dt 14 7.07(\ø£å À¢) - -

VI düT>∑+<Ûä yÓTTø£ÿ\T 256 3837 263 3952

yÓTT‘·Ô+ 2558993 27278416 2701101 28932734


eè~∆ e÷sêZ\qT ô|+bı+~+#·&É+, ñbÕ~Û ø£\Œq˝À

|ü]ÁXeT\ s¡+>∑+ jÓTTø£ÿ ÁbÕeTTK´‘·qT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« 12e

|ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ m‹Ô #·÷|æ+~. |ü]ÁXeT\ s¡+>∑+˝À eè~∆ì

eTT+<äT≈£î rdüT¬øfi¢&ÜìøÏ ‘·j·÷Ø s¡+>±ìï yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+

ø°\ø£ eP´Vü≤+>± >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~.

|ü]ÁXeT˝Àì $$<Ûä s¡+>±\≈£î nqTyÓ’q $<ÛëHê\qT

s¡÷bı+~+#·&É+ <ë«sê dü«<˚o, $<˚o ô|≥Tºã&ÉT\qT

Äø£]¸+#·&É+, eqs¡T\ \uÛÑ ‘·qT nH«wæ+#·&É+, düVü‰j·Tø±]>±

ñ+&˚ bÕ]ÁXÊ$Tø £ yê‘êes ¡D≤ìï ø £*Œ+# ·& É+,

m>∑TeT‹<ës¡T\≈£î e÷¬sÿŸÇHé|ü⁄ŸqT ø£*Œ+#·&É+ <ë«sê

m>∑TeT‘·T\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+ yÓTT<ä …’q$ |ü]ÁXeT\ XÊK

|ü]~Û Àì eTTKýÓTÆq n+XÊ\T. ãjÓ÷f…ø bÕs¡Tÿ\T, f…ø‡f…Æ Ÿ

bÕs¡Tÿ\T, …<äsY bÕs¡Tÿ\T, ÄÀ bÕs¡Tÿ\T, bòÕúŸdæ°, Vü‰sYºysY

bÕs¡Tÿ\T e+Ï s¡+>±\ yê] ì]›wüº bÕ]ÁXÊ$Tø£ eTÚ*ø£

edü‘·T\qT ø£*Œ+#·&É+ <ë«sê bòÕsêàdü÷Ïø£ Ÿ‡, ãjÓ÷f…ø±ï\J,

|òü⁄&é ÁbÕôddæ+>¥ ÄÁ>√ uÒdt¶ ¬ø$Tø£ Ÿ‡, …<äsY, f…ø‡f…Æ Ÿ‡,

@s√ùdŒdt Ç+»˙]+>¥, m\Áø±ºìø‡, ôd$Tø£+&Éø£ºsY‡, ÄÀyÓTTu…’ Ÿ

ÄÀø±+b˛HÓ+Ÿ‡ e+Ï ø°\ø£ s¡+>±\qT n_Ûeè~∆|ü]∫

sêh+˝À bÕ]ÁXÊ$Tø£ eè~∆ì y˚>∑e+‘·+ #˚j·T&É+ô|’ sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ πø+ÁBø£]+∫+~.

õ˝≤¢ bÕ]ÁXÊ$Tø£ πø+Á<ë\T

|ü]ÁX¯eT\T @sêŒ≥T #˚ùd bÕ]ÁXÊ$Tø£y˚‘· Ô\≈£î

düVü≤ø£]+# H√&É Ÿ @C… ‡>± eéVü≤]+#·&ÜìøÏ 1978˝À õ˝≤¢

bÕ]ÁXÊ$Tø£ πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ »]–+~.

|ü]ÁXeT\T @sêŒ≥T #düTø√e&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq nìï edü‘·T\T/

øÏ¢j·T¬sqT‡\qT á πø+Á<ë\T dæ+– Ÿ $+&√ ÁøÏ+<ä ø£*ŒkÕÔsTT.

õ˝≤¢ bÕ]ÁXÊ$Tø£ πø+Á<ë\T m+mdtm+Ç&ç #·≤ºìï neT\T

#ùd @C… ‡\T>± ≈£L&Ü eéVü≤]kÕÔsTT. dü÷ø£åà, ∫qï, eT<Ûä

‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\ @sêŒ≥T≈£î nedüs¡yÓTÆq |üs¡|ü‹ kÂø£sê´\qT

ø£*Œ+#·&ÜìøÏ $$<Ûä Ä]úø£ dü+düú\‘√ Á|üuÛ≤ee+‘·yÓTÆq

dü+ã+<Ûë\qT HÓ\ø=\TŒø√e&É+‘√ bÕ≥T m+ÁÏÁ|”qsY

y Ó Ty Ó÷sê+&Ü\(Çm+)qT C≤Ø # ˚kÕ ÔsTT. õ˝≤ ¢˝Àì

bÕ]ÁXÊ$Tø±_Ûeè~∆ô|’ düe÷#êsêìï ùdø£]kÕÔsTT.

dæ+– Ÿ $+&√ #·≥º+

bÕ]ÁXÊ$Tø£ dü+düú\ @sêŒ≥T≈£î nedüs¡yÓTÆq $$<Ûä

s¡ø±\ nqTeT‘·T\T/øÏ¢j·T¬sqT‡\qT y>∑e+‘·+>± |üP]Ô #dæ,

C≤Ø #˚j·T&É+‘√ bÕ≥T sêh+˝À ô|≥Tºã&ÉT\≈£î nqTyÓ’q

yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#·&É+ ø√dü+ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2002˝À

ªªÇ+&ÉÁdæºj·T Ÿ dæ+– Ÿ $+&√ øÏ¢j·T¬sqT‡ #·≤ºµµìï rdüTø=∫Ã+~.

á #·≥º+ neT˝À¢øÏ e∫Ãq|üŒÏ qT+&ç 2012 Ä>∑düTº 31

HêÏøÏ ` 4,55,358 ø√≥¢ Á|ü‹bÕ~‘· ô|≥Tºã&ç‘√ ≈£L&çq

63,191 j·T÷ì≥¢≈£î dü+ã+~Û+∫q 98,920 øÏ¢j·T¬sqT‡\qT

C≤Ø #j·T&É+ »]–+~.

uÛ≤Ø ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\T

1991˝À bÕ]ÁXÊ$Tø£ $<ÛëHêìï Á|üy˚X¯ô|Ïºq|üŒÏ

qT+&ç 2012 nø√ºãsY 31 HêÏøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ` 9,10,666

ø√≥¢ ô|≥Tºã&ÉT\‘√, 14,34,529 eT+~øÏ ñbÕ~Û ø£*Œ+#

7,632 Á|ü‹bÕ<äq\≈£î dü+ã+~Û+∫q ÇHÓ«dtºyÓT+Ÿ Ç+f…q¸Hé

Ç+&ÉÁdæºj·T˝Ÿ m+ÁÏÁ|”qsY yÓTyÓ÷sê+&Ü\qT n+<äT≈£î+~.

Ç+<äT˝À ` 84,550 ø√≥¢ ô|≥Tºã&ç, 5,16,403 eT+~øÏ ñ

bÕ~Û ø£*Œ+# 3,206 Á|ü‹bÕ<äq\T ñ‘·Œ‹Ô ÁbÕs¡+_Û+#êsTT.

uÛ≤Ø ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\ $esê\T

dæú‹ Á|ü‹bÕ<äq\ Á|ü‹bÕ~‘· Á|ü‹bÕ~‘·

dü+K´ ô|≥Tºã&ç ñ<√´–‘·

(` ø√≥¢ À)

ñ‘·Œ‹Ô yÓTT<ä …’q~ 3206 84,550 5,16,403

neT˝À¢ ñqï$ 548 1,16,872 1,41,755

Äs¡+uÛÑ<äX¯ À ñqï$ 2054 5,77,706 4,74,706

$s¡$T+#·T≈£îqï$ 1824 1,31,538 3,01,665

yÓTT‘·Ô+ 7,632 9,10,666 14,34,529

yÓT>± ÁbÕC…≈£îº\T

q÷‘·q bÕ]ÁXÊ$Tø£ Áb˛‘ê‡Vü≤ø£ $<Ûëq+ 2010`15

Á|üø±s¡+ ` 250 ø√≥¢≈£î ô|’>± ô|≥Tºã&ç ø£*–q ÁbÕC…≈£îº\qT

yÓT>± ÁbÕC…≈£îº\T n+≤s¡T. 2012 nø√ºãsY31 HêÏøÏ sêh+˝À

6. |ü]ÁXeT\T


` 55,532 ø√≥¢ ô|≥Tºã&ç ø£*–q 129 yÓT>± ÁbÕC…≈£îº\T ñ

‘·Œ‹Ôì ÁbÕs¡+_Û+#êsTT. 2,99,465 eT+~øÏ ñbÕ~Û

ø£*ŒdüTÔHêïsTT. á $<Ûëq+ neT\T˝ÀìøÏ e∫Ãq|üŒÏ qT+&ç

` 2,04,186 ø√≥¢ ô|≥Tºã&ç‘√ ≈£L&çq 134 yÓT>± ÁbÕC…≈£îº\T

neT\T≈£î dæ<ä∆+>± ñHêïsTT. Ç$ 1,47,569 eT+~øÏ ñ

bÕ~Û ø£*Œ+#·qTHêïsTT. eTs√ ` 4,94,043 ø√≥¢ ô|≥Tºã&ç‘√

≈£L&çq 391 yÓT>± ÁbÕC…≈£îº\T ÁbÕs¡+uÛÑ<äX˝À ñHêïsTT.

$<o Á|ü‘· ø£å ô|≥Tºã&ÉT\T

2000 qT+&ç 2012 Ä>∑düTº es¡≈£î sêÁcÕºìøÏ `

31,680 ø√≥¢ $\TyÓ’q $<o Á|ü‘· ø£å ô|≥Tºã&ÉT\T áøÏ«°

s¡÷|ü+˝À e#êÃsTT. dü+e‘·‡sê\ yêØ>± $<˚o Á|ü‘·´ø£å

ô|≥Tºã&ÉT\ $esê\T..

dü+e‘·‡s¡+ yÓTT‘·Ô+ (` ø√≥¢ À)

(»qe]`&çôd+ãsY)

1999 es¡≈£î 9,613

2000`2005 2,737

2006 2,518

2007 3,185

2008 6,203

2009 5,440

2010 5,753

2011 4,039

2012(Ä>∑düTº es¡≈£î) 1,805

yÓTT‘·Ô+ 41,293

dü÷ø£åà, ∫qï eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\T

dü÷ø£åà, ∫qï eT<Ûä´ ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁX¯eT\ n_Ûeè~∆

(m+mdtm+Ç&ç) #·≥º+ 2006 Á|üø±s¡+ ô|≥Tºã&ç |ü]$T‘·T\qT

ô|+#·&É+ »]–+~. 15 XÊ‘·+ yê]¸ø£ eè~∆πs≥TqT kÕ~Û+#·&É+,

ñbÕ~Û ø£\ŒqqT ô|+#·&É+, nyê+‘·sê\T ˝Òì kÕqT≈£L\

yê‘êes¡D≤ìï düèwæº+#·&É+, ∫qï |ü]ÁXeT\T, ø=‘·Ô kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„Hêìï, HÓ’|ü⁄D≤´\qT n+~|ü⁄#·TÃ≈£îH˝≤ düVü‰j·T|ü&É≥+,

m>∑TeT‘·T\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+, uÛ≤Ø ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\T, ∫qï

|ü]ÁXeT\ eT<Ûä nqTdü+<ÛëHêìï @s¡Œs¡#·&É+, U≤sTT˝≤|ü&É¶

|ü]ÁX¯eT\ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D≈£î dü¬s’q dü+kÕú>∑‘· j·T+Á‘ê+>±ìï

Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ ø√dü+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ á $<ÛëHêìï

Ä$wüÿ]+∫+~.

2012`13 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 2012 Ä>∑düTº 31

es¡≈£î ` 1554 ø√≥T¢ ô|≥Tºã&ç‘√ 52,932 eT+~øÏ ñbÕ~Û

ø£*Œ+# 2,859 dü÷ø£åà, ∫qï eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\qT

@sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

m|æ yÓTÆÁø√, kÕà˝Ÿ, MT&çj·T+ m+≥sYÁô|’C…dt

ô|òdæ*fÒwüHé øöì‡ Ÿ

dü÷ø£åà, ∫qï ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁX¯eT\≈£î »]π> #Ó*¢+|ü⁄˝À¢

C≤bÕ´ìï ìyê]+#˚+<äT≈£î Äj·÷ sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T yÓTÆÁø√,

kÕà Ÿ, MT&çj·T+ m+≥sYÁô|’C…dt ô|òdæ*fÒwüHé øöì‡fi¢qT @sêŒ≥T

#düTø√yê\ì dü÷ø£åà, ∫qï eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\ n_Ûeè~∆

#·≥º+ 2006 ìπs›•+∫+~. <ëì Á|üø±s¡+ sêh+˝À m|æ yÓTÆÁø√,

kÕà Ÿ, MT&çj·T+ m+≥sYÁô|’C…dt ô|òdæ*fÒwüHé øöì‡ ŸqT @sêŒ≥T

#j·T&É+ »]–+~. Ç~ ø±«d” E´&çwæj·T Ÿ dü+düú.

Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ñbÕ~Û ø£\ŒHê ø±s¡´Áø£eT+

(|æm+Çõ|æ)

2008 ôdô|º+ãsY qT+&ç neT˝À¢øÏ e∫Ãq Á|ü<ÛëqeT+Á‹

ñbÕ~Û ø£\ŒHê ø±s¡ Áø£eT+(|æm+Çõ|æ) neT\T≈£î πø+Á<ä dü÷ø£åà,

∫qï eT]j·TT eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\ eT+Á‹‘·« XÊK ì<ÛäT\T

düeT≈£Ls¡TdüTÔ+~. á |ü<∏äø±ìï ¬ø$◊_ düVü≤ø±s¡+‘√ ¬ø$◊dæ,

õ˝≤¢ bÕ]ÁXÊ$Tø£ πø+Á<ë\ <ë«sê sêh Á|üuÛÑT‘·«+ neT\T

#˚düTÔ+~. dü_‡&û‘√ ≈£L&çq á |ü<∏äø£+ neT˝À¢ mdtdæ\≈£î

15%, mdtÏ\≈£î 7.5%, z_dæ\≈£î 27%, yÓTÆHê]°\≈£î

1%, e÷J ôd’ìø√<√´>∑T\≈£î 1%, $ø£˝≤+>∑T\≈£î 3%,

eTVæ≤fi\≈£î 30% ]»πs«wüHé ø£*Œ+#·&É+ »]–+~.

á |ü<∏äø±ìï sêh+˝À |ü]ÁXeT\ XÊK 2009`10

qT+&ç neT\T #k Ô+~.

sêh+˝À Á|ü<ÛëqeT+Á‹ ñbÕ~Û ø£\ŒHê

ø±s¡ Áø£eT+ kÕ~Û+∫q Á|ü>∑‹

dü+e‘·‡s¡+ ÁbÕs¡+_Û+∫q |ü+|æD° #˚dæq ñ<√´–‘·

j·T÷ì≥T¢ yÓTT‘·Ô+

(` ø√≥¢ À)

2009`10 702 20.98 17,730

2010`11 900 23.31 14,200

2011`12 769 23.18 16,159

2012`13 270 7.78 5,879

(2012 nø√ºãsY es¡≈£î)


sêh+˝À 2012`13 dü+e‘·‡s¡+˝À |æm+Çõ|æ

neT\T≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ` 28.76 ø√≥T¢ πø≤sTT+∫+~.

U≤sTT˝≤|ü&É ¶ ∫qï ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁX¯eT\≈£î

|ü⁄qsêyêdü+

∫qï ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\ s¡+>∑+˝À U≤sTT˝≤ düeTdü qT

|ü]wüÿ]+#·&ÜìøÏ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ∫qï ‘·s¡Vü‰

|ü]ÁX¯eT\ |ü⁄qs¡TJ®e |ü<∏ äø±(m|æmdtmdtÇÄsYmdt)ìï

Á|üyXô|Ïº+~. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä @sêŒ≥T #j·Tã&çq Á|ü‘´ø£

ôd Ÿ 58 ñ|üXeTq, sêsTTr bÕ πøJ\qT Á|üø£Ï+∫+~. Ä

‘·s¡Tyê‘· sêh Á|üuÛÑT‘·«+ á |ü<∏äø±ìï düMTøÏå+∫, U≤sTT˝≤

|ü&É¶ |ü]ÁX¯eT\ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D‘√ bÕ≥T kÕeTs¡ú´+ ø£*–q

|ü]ÁX¯eT\≈£î |ü⁄Hêsêyêdü+, U≤sTT˝≤ |ü&˚ |ü]dæ ú‹ì

Äs¡+uÛÑ+˝ÀH ìyê]+#·&É+ ø√dü+ ªªÄ+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ∫qï ‘·s¡Vü‰

U≤sTT˝≤ |ü]ÁX¯eT\ |ü⁄qs¡TJ®e |ü⁄qsêyêdü |ü<∏äø£+

`2006µµqT ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Ä]úø£ dü+düú\T, u≤´+≈£î\T

yÓTT<ä\>∑Tq$ n+~+∫q ô|≥Tºã&ÉT\≈£î bÕøÏåø£+>±HÓ’Hê

|ü]Vü‰s¡+ #Ó*¢+#·&É+ ø√dü+ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ªªÄ+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ∫qï

‘·s¡Vü‰ |ü]ÁX¯eT\ |ü⁄qs¡TJ®e eT]j·TT |ü⁄qsêyêdü ì~Ûµµì

@sêŒ≥T #dæ+~.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T

bÕ]ÁXÊ$Tø£ ô|≥Tºã&ç $<Ûëq+ (Ç+&ÉÁdæºj·T Ÿ

ÇHÓ«dtºyÓT+Ÿ Á|üyÓ÷wüHé bÕ\d”) 2010`2015

dü÷ø£åà, ∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\T, uÛ≤Ø ‘·s¡Vü‰

|ü]ÁXeT\≈£î Ç|üŒÏπø ÇdüTÔqï |ü\T Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\qT $düÔ]dü÷Ô

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 2010˝À bÕ]ÁXÊ$Tø£ ô|≥Tºã&ç

Áb˛‘ê‡Vü≤ø£ $<Ûëq+ 2010`2015qT Á|üø£Ï+∫+~.

$»j·Tyê&É eTTì‡|ü Ÿ ø±s=ŒπswüHé, Áπ>≥sY $XÊK|ü≥ï+, Áπ>≥sY

ôV’≤<äsêu≤<é eTTì‡|ü˝Ÿ ø±s=ŒπswüHé $TqVü‰ á $<Ûëq+

sêheT+‘·≤ neT\e⁄‘·T+~. nsTT‘ MÏ |ü]~Û À Ç|üŒÏπø

ñqï bÕ]ÁXÊ$Tø£ mùdº≥T¢/bÕs¡Tÿ\T, Á|üø£Ï+∫q/Á|üø£Ï+#ê*‡

ñqï bÕ]ÁXÊ$Tø £ mùd º ¢qT á ìã+<Û äq qT+& ç

$TqVü‰sTT+#ês¡T. nsTTq|üŒÏø°, ôV’≤<äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç¶

õ˝≤¢˝À¢ì düq‘Yq>∑sY, ÄC≤e÷u≤<é, #·+<äT˝≤˝Ÿãsê<ä],

ø±fÒ<ëHé bÕ]ÁXÊ$Tø£ mùdº≥¢ À ñqï bÕ]ÁXÊ$Tø£ dü+düú\T

Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T/sêsTTr\≈£î ns¡Ω+ ø±e⁄. sêh+˝Àì nìï

eTTì‡|ü Ÿ ø±s=Œπswüq¢ dü]Vü≤<äT›\ ˝À|ü\ @sêŒ≥T #j·Tã&çq

ùdyê ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T πøe\+ ô|≥Tºã&ç sêsTTrøÏ e÷Á‘·y˚T

ns ¡ ΩeTe⁄‘êsTT. sêh+˝À @ ÁbÕ+‘ ·+˝À @sêŒ≥T

#˚düT≈£îqï|üŒÏø° yê´bÕs¡ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\≈£î m≥Te+Ï

Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T ñ+&Ée⁄. á $<Ûëq+ ÁøÏ+<ä $$<Ûä s¡ø±\

|ü]ÁXeT\≈£î Á|üø£Ï+∫q sêsTTr\ $esê\T:

dü÷ø£åà ∫qï ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\T

dü÷ø£åà, ∫qï ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁX¯eT\≈£î >∑]wüº+>± ` 20

\ø£å\ es¡≈£î ô|fÒº dæús¡ eT÷\<Ûäqô|≥Tºã&çô|’ 15%

ô|≥Tºã&ç sêsTTr.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ $ìjÓ÷>∑+ ø√dü+ ø=qT>√\T #˚dæq

uÛ Ñ÷$TøÏ |ü]ÁX ¯eT #Ó* ¢+∫q kÕ º+|ü ⁄ & É÷´°,

ã<ä ≤sTT+|ü⁄ düT+ø£+ 100% ‹]– #Ó*¢+|ü⁄.

nìï s¡ø±\ bÕ]ÁXÊ$Tø£ mùdº≥T¢, Ç+&ÉÁdæ ºj·T˝Ÿ

bÕs¡Tÿ\˝À uÛÑ÷$T KØ<äTô|’ 25% ‘·–Z+|ü⁄.

yêDÏ»´|üs¡yÓTÆq ñ‘·Œ‹Ô ÁbÕs¡+_Û+∫q|üŒÏ qT+&ç 5

dü+e‘·‡sê\ es¡≈£î $<äT´‘YqT j·T÷ìŸ≈£î ` 0.75\

#=|ü⁄Œq düs¡|òüsê #j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

dü÷ø £ å à | ü] ÁX ¯eT\T yêD Ï»´| üs ¡y Ó T Æq ñ‘ · Œ‹ Ô

ÁbÕs¡+_Û+∫q|üŒÏ qT+&ç 5 dü+e‘·‡sê\ es¡≈£î yê´Ÿ/

dæmdtÏ ˝Ò<ë sêh düs¡T≈£î\T eT]j·TT ùde\

|üqTï(mdtõmdtÏ)qT 100 XÊ‘·+ ‹]– #Ó*¢+#·&É+

»s¡T>∑T‘·T+~. ∫qï |ü]ÁXeT\ $wüj·T+˝À 50 XÊ‘·+

ØsTT+ãsY‡ #˚j·Tã&ÉT‘·T+~. eT<Ûä´, uÛ≤Ø ‘·s¡Vü‰

|ü]ÁX¯eT\ $wüj·T+˝À yêDÏ»´|üs¡yÓT Æq ñ‘·Œ‹Ô

ÁbÕs¡+_Û+∫q|üŒÏ qT+&ç 5 dü+e‘·‡sê\ es¡≈£î yê´Ÿ/

dæmdtÏ ˝Ò<ë sêh düs¡T≈£î\T eT]j·TT ùde\

|üqTï(mdtõmdtÏ)qT 25 XÊ‘·+ ‹]– #Ó*¢kÕÔs¡T.

ø=‘·Ô dü÷ø£åà, ∫qï ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\T dæús¡ eT÷\<Ûäq

ô|≥Tºã&çô|’ rdüT≈£îqï ≥sYà ˝ÀqT MT<ä bÕe˝≤ e&û¶

|ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä e&û¶ô|’ dü_‡&û Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

kÕúìø£ ÁXÊ$Tø£X¯øÏ Ô HÓ ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆, •ø£åD ø√dü+

yÓ∫Ã+∫q yÓTT‘·Ô+˝À ˇø=ÿø£ÿ e´øÏÔ ` 2000 >∑]wüº

|ü]$T‹ es¡≈£î 50 XÊ‘·+ ØsTT+ãsY‡ #kÕÔs¡T.

ø±«*° dü]º|òæ πøwüHé/ù|f…+Ÿ ]õÁùdºwüHé≈£î nsTTq

Ks¡TÃ˝À ` 2.00 \ø£å\≈£î $T+#·≈£î+&Ü 50 XÊ‘·+

‹]– #Ó*¢+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

uÛÑ÷$Tì bÕ]ÁXÊ$Tø£ $ìjÓ÷>±ìøÏ nqT>∑TD+>±

e÷]Ãq+<äT≈£î nsTTq Ks¡TÃ˝À 25 XÊ‘·+ ‹]–

#Ó*¢kÕÔs¡T. nsTT‘ >∑]wüº+>± `10.00 \ø£å\ es¡≈£î

e÷Á‘·yT Á|üuÛÑT‘·«+ ‹]– #Ó*¢düTÔ+~.


XóÁuÛÑyÓTÆq ñ‘·Œ‹Ô #·s¡ \≈£î nsTTq Ks¡TÃ˝À ` 5.00

\ø£å\ |ü]$T‹ es¡≈£î 25% dü_‡&û n+<äCÒj·T&É+

»s¡T>∑T‘·T+~.

Á|üdüTÔ‘·+ ñqï Ç+&ÉÁdæºj·T˝Ÿ mùdºŸ‡/Ç+&ÉÁdæºj·T˝Ÿ

&Óe\|tyÓT+Ÿ ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç 10 øÏ ÀMT≥s¡¢≈£î ô|’>±

<ä÷s¡+˝À @sêŒ≥T #˚j·Tã&çq eT<Ûä´, uÛ≤Ø ‘·s¡Vü‰

|ü]ÁXeT\≈£î s√&ÉT¶, $<äT´‘Y, Ï düs¡|òüsê e+Ï eTÚ*ø£

edü‘·T\qT Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥T #düTÔ+~. Ç+<äTø√dü+

bÕ]ÁXÊ$Tø£ eTÚ*ø£ edü‘·T\ n_Ûeè~∆ ì~Û qT+&ç 50

XÊ‘·+ πø≤sTTkÕÔs¡T. nsTT‘ eTÚ*ø£ edü‘·T\ n_Ûeè~∆øÏ

nj˚T´ e´j·T+ |ü]ÁX¯eT @sêŒ≥T≈£î ô|Ïºq dæús¡

eT÷\<Ûäq ô|≥Tºã&ç À 15 XÊ‘·+ es¡≈£î e÷Á‘·yT ñ

+&Ü*.

ôw& É÷´\T ¶ ≈ £ î˝≤\T, ôw& É÷´\T ¶ ‘ Ó> ∑\

bÕ]ÁXÊ$Tø£y‘·Ô\≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T

ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\T, ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\ bÕ]ÁXÊ$Tø£ y‘·Ô\≈£î

ô|’q ù|s=ÿqï sêsTTr\‘√ bÕ≥T eT]ø=ìï n<äq|ü⁄

Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T ≈£L&Ü n+<äCÒkÕÔs¡T.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ mùdº≥T¢/Ç+&ÉÁdæºj·T˝Ÿ bÕs¡Tÿ\˝À uÛÑ÷$T

e´j·T+˝À >∑]wüº+>± ` 10.00 \ø£å\ |ü]$T‹ es¡≈£î

33.33 XÊ‘·+ es¡≈£î ‘·–Z+∫ ÇkÕÔs¡T.

mdtdæ, mdtÏ bÕ]ÁXÊ$Tø£ y‘·Ô\T @sêŒ≥T #dæq dü÷ø£åà

∫qï ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\≈£î dæús¡ eT÷\<Ûäq ô|≥Tºã&ç

MT<ä 50 \ø£å\ >∑]wüº |ü]$T‹ es¡≈£î 35% ô|≥Tºã&ç

sêsTTr Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. mdtdæ, mdtÏ eTVæ≤fi≤

bÕ]ÁXÊ$Tø£ y‘·Ô\≈£î 40% es¡≈£î ô|≥Tºã&ç À dü_‡&û

ÇkÕ Ôs ¡ T. ôw&É÷´\T ¶ ÁbÕ+‘ê\˝À |ü]ÁX ¯eT\T

@sêŒ≥T#dæq mdtÏ bÕ]ÁXÊ$Tø£ y‘·Ô≈£î eTs√ 5%

n<äq|ü⁄ dü_‡&û ÇkÕÔs¡T.

eTVæ≤fi≤ bÕ]ÁXÊ$Tø£ y‘·Ô\≈£î ô|’ nìï Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\‘√

bÕ≥T dæús¡ eT÷\<Ûäq ô|≥Tºã&çô|’ 5 XÊ‘·+ n<äq|ü⁄

ô|≥Tºã&ç dü_‡&û ÇkÕÔs¡T.

yÓT>± ÁbÕC…≈£îº\T

` 250 ø√≥T¢, n+‘·≈£î ô|’>± ô|≥Tºã&ç ø£*–, 2000

eT+~øÏ ô|’>± ñbÕ~Û neø±XÊ\T ø£*Œ+#˚ yÓT>±

ÁbÕC…≈£îº\≈£î eT<Ûä , uÛ≤Ø ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\≈£î e]Ô+#

nìï Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T n+<äCÒkÕÔs¡T.

MÏ‘√ bÕ≥T yÓT>± ÁbÕC…≈£îº\ nedüsê\qT ãÏº

ÁbÕC…≈£îº\ yêØ>± Á|ü‘˚´ø£ Á|üjÓ÷»Hê\qT ≈£L&Ü

Á|üuÛÑT‘·«+ ø£*ŒdüTÔ+~.

bÕe˝≤ e&û¶ |ü<∏äø£+

sêh+˝À |òü⁄&é ÁbÕôddæ+>¥ |ü]ÁXeT\‘√ bÕ≥T ø=‘·Ô>±

@sêŒ≥T #ùd dü÷ø£åà ∫qï ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\ô|’ e&û¶ uÛ≤sêìï

‘·–Z+#˚+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ªªbÕe˝≤ e&û¶µµ ù|]≥ e&û¶

sêsTT‘·r |ü<∏äø±ìï Á|üyXô|Ïº+~. 2010 p …’ 1 qT+&ç

2015 eT<Ûä @sêŒ≥T #˚ùd dü÷ø£åà, ∫qï |ü]ÁX¯eT\≈£î á

|ü<∏äø£+ e]ÔdüTÔ+~. q÷‘·q bÕ]ÁXÊ$Tø£ ô|≥Tºã&ÉT\ Áb˛‘ê‡Vü≤ø£

$<Ûëq+ 2010`2015 ÁøÏ+<ä @sêŒ≥T #j·Tã&ç, uÛ≤s¡rj·T

]»s¡T« u≤´+≈£î >∑T]Ô+∫q ôw&É÷´\T¶ yêDÏ»´ u≤´+≈£î\T,

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé, mdt◊&ç_◊ <ë«sê

s¡TD≤\T bı+< |ü]ÁXeT\≈£î á |ü<∏äø±ìï e]Ô+|üCÒkÕÔs¡T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·« |òü⁄&é ÁbÕôddæ+>¥ $<Ûëq+

ÄÁ>√ |ü]ÁXeT\qT sêh yêDÏ»´, Ä]úø£ eédüú eè~∆øÏ

Á|ü<Ûëq #√<äø£XøÏÔ>± n_Ûeè~∆ #j·T&É+, Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢

ô|<ä› m‘·TÔq ñbÕ~Û neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&É+, ¬s’‘·T\≈£î n~Ûø£

Ä<ëj·÷\T ø£*Œ+#·&É+, eékÕj·T+, <ëì nqTã+<Ûä s¡+>±\

kÕeTsêú ìï, neø±XÊ\qT >∑]wüº kÕúsTT˝À $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+

á $<Ûëq+ jÓTTø£ÿ eTTUÀ´<›X+. Ä+Á<ÛäÁ|ü<X |òü⁄&é ÁbÕôddt

$<Ûëq+ ÁøÏ+<ä sêh Á|üuÛ ÑT‘·«+ |ü\T Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T

Á|üø£Ï+∫+~. Á|ü‘´øÏ+∫ |òü⁄&é ÁbÕôddæ+>¥ j·T÷ì≥¢≈£î $<äT´‘Y

#ÛêØ®\˝À j·T÷ìŸ≈£î ` 1 #=|ü⁄Œq ØsTT+ãsY‡ #˚j·T&Éy˚T

ø±≈£î+&Ü, bÕ]ÁXÊ$Tø£ ô|≥Tºã&ç Áb˛‘ê‡Vü≤ø£ $<Ûëq+

2010`2015 ÁøÏ+<ä e]Ô+# nìï Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\qT eT+ps¡T

#j·T&É+ »]–+~.

πø+Á<ä |ò ü ⁄& é ÁbÕôddæ+>¥ Ç+&ÉÁd ” ºd t eT+Á‹‘·«

XÊK(m+zm|òt|æ◊) 12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À nìï sêÁcÕº\T

neT\T #ùd $<Ûä+>± Hwüq Ÿ $TwüHé ÄHé |òü⁄&éÁbÕôddæ+>¥

(mHém+m|òt|æ)ì ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Bì neT\T ø√dü+ sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ ªªÄ+Á<ÛäÁ|ü<XŸ |òü⁄&é ÁbÕôddæ+>¥ kıôd’°µµì @sêŒ≥T

#dæ+~. |ü]ÁXeT\T yêDÏ»´ XÊK &Ó’¬sø£ºsYqT á |ü<∏äø£+

neT\T ø√dü+ ªªùdºŸ $TwüHé &Ó’¬sø£ºsYµµ>± ìj·T$T+#·&É+ »]–+~.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ eTÚ*ø£ edü‘·T\ n_Ûeè~∆ ì~Û

(◊◊&çm|òt)

Á|ü‹bÕ~‘· bÕ]ÁXÊ$Tø£ mùdº≥T¢/j·T÷ì≥¢≈£î eTÚ*ø£

edü‘·T\T, kÂø£sê´\ n_Ûeè~∆øÏ Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+#+<äT≈£î

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ªªbÕ]ÁXÊ$Tø£ eTÚ*ø£ edü‘·T\ n_Ûeè~∆

ì~Û(Ç+&ÉÁdæºj·T Ÿ ÇHéÁbòÕÁdüºø£ÃsY &Óe\|tyÓT+Ÿ|òü+&é(◊◊&çm|òt)µµ

nH |ü<∏äø±ìï Á|üyXô|Ïº+~. Bì ÁøÏ+<ä ø£*Œ+# kÂø£sê´\T:


1. ‘ê>∑T˙s¡T, |ü]ÁXeT\≈£î nedüs¡eTjT´ ˙s¡T

2. $<äT´‘Y

3. f…*ø£eT÷´ìπøwüqT¢

4. Á&Ó’HJ @sêŒ≥T¢

5. s√&ÉT¢

6. Á|üuÛÑT‘·«+ ÄyÓ÷~+∫q Ç‘·s¡ eTÚ*ø£ edü‘·T\T

7. ñeTà&ç m|òüP¢j·T+Ÿ Á°ŸyÓT+Ÿ bÕ¢+≥T¢

ãjÓ÷f…ø±ï\J bÕs¡Tÿ\T

ãjÓ÷f…ø ‘·j·÷Ø j·T÷ì≥T¢≈£î n~Ûø£ HêD´‘·‘√ ≈£L&çq

eTÚ*ø£ edü‘·T\qT ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq e´j·÷ìøÏ, düMTø£è‘· ùde\‘√

n+~+#˚+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ sêh yê´|üÔ+>± ãjÓ÷f…ø˘

bÕs¡Tÿ\qT @sêŒ≥T #j·T&ÜìøÏ ‘·\ô|Ïº+~. ãjÓ÷f…ø ø£¢düºsY

eT÷&ÉT ãjÓ÷f…ø bÕs¡Tÿ\qT ø£*– ñ+≥T+~. n$: ◊¬ø|æ

Hê …&ç® bÕsYÿ(◊¬ø|æ) Ò<ë ◊dæ◊dæ◊ Hê …&é® bÕs¡Tÿ, Ç+‘·≈£î

eTT+<äT wüs¡÷ŒJ |ü˝À¢+õ ãjÓ÷f…ø˘ bÕsYÿ>± |æ\Teã&˚

n …>±®+Á&çj·÷ Hê …&é® bÕs¡Tÿ, m|æ◊◊dæ ãjÓ÷f…ø bÕs¡Tÿ.

düMTø£è‘· eTÚ*ø£ edü‘·T\ n_Ûeè~∆ πø+Á<ë\T

Á>±MTD/yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü]ÁXeT\ @sêŒ≥T≈£î

nedüs¡yÓTÆq kÂø£sê´\T ø£*Œ+#·&É+‘√ bÕ≥T eékÕj·÷ìøÏ,

|ü]ÁXeT\≈£î eT<Ûä |üÏwüºyÓTÆq nqTdü+<ÛëHêìï ô|+#·&É+ ø√dü+

düMTø£è‘· eTÚ*ø£ edü‘·\T n_Ûeè~∆ πø+Á<ë\(◊◊&çdæ)qT

@sêŒ≥T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. ◊◊&çdæ\ @sêŒ≥Tø£j˚T´

e´j·÷ìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Á>±+≥T s¡÷|ü+˝À n+<äCÒdüTÔ+~.

$T–*q yÓTT‘êÔìï mdt◊&ç_◊ <ë«sê s¡TD+>± bı+<äe#·TÃ.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ sêÁcÕºìøÏ ` 1449.69 \ø£å\ ô|≥Tºã&ç‘√

≈£L&çq 4 ◊◊&çdæ\qT eT+ps¡T #dæ+~.

$esê\T

e.dü Á|ü<X+ õ˝≤¢ ÁbÕC…≈£îº e´j·T+

(` \ø£å À¢)

1. $»j·Tyê&É ø£ècÕí 370.00

2. q+<ë´\ ø£s¡÷ï\T 328.00

3. ‘·&É mdt|æmdt HÓ\÷¢s¡T 404.69

4. >±E\sêe÷s¡+ s¡+>±¬s&ç¶ 347.00

bÕ]ÁXÊ$Tø£ eTÚ*ø£ edü‘·T\T

Á|ü‘´ø£ Ä]úø£ eT+&Éfió¢(ôdCŸ\T)

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À Á|ü‘´ø£ Ä]úø£ eT+&Éfi¢(ôdŒwü Ÿ mø£Hê$Tø

CÀq¢)≈£î Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Ç+&ÉÁdæºj·T Ÿ ÇHéÁbòÕÁdüºø£ÃsY ø±s=ŒπswüHé

(m|æ◊◊dæ) H√&É Ÿ @C… ‡>± eéVü≤]düTÔ+~. sêh+˝À Ç|üŒÏ

es¡≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 115 ôdCŸ\qT ÄyÓ÷~+∫+~. yêÏ À

76 ôdCŸ\qT H√Ïô|ò’ #j·Tã&Ü¶sTT. 28 ôdCŸ\T ìs¡«Vü≤D˝ÀøÏ

e#êÃsTT.

á ôdCŸ\ <ë«sê 16,39,349 eT+~øÏ Á|ü‘· ø£å ñbÕ~Û

\_ÛdüTÔ+<äì n+#·Hê. nsTT‘ Ç|üŒÏ es¡≈£î 1,65,161 eT+~øÏ

ñbÕ~Û ø£*Œ+#·&É+ »]–+~. ` 1,05,447 ø√≥¢ ô|≥Tºã&ç

edüTÔ+<äì n+#·Hê ø±>±, Ç|üŒÏ es¡≈£î ` 14,267.43 ø√≥T¢

ô|≥Tºã&ÉT\qT kÕ~Û+#·&É+ »]–+~.

sêh+˝Àì ôdCŸ\ <ë«sê »]–q m>∑TeT‘·T\T

dü+e‘·‡s¡+ m>∑TeT‘·T\ $\Te

(` ø√≥¢ À)

2008`09 3,021.00

2009`10 5,554.00

2010`11 13,334.69

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ô|ÁÀ*j·T+ ¬ø$Tø£˝Ÿ n+&é

ô|ÁÀ ¬ø$Tø£˝Ÿ ÇHÓ«d t ºy ÓT+Ÿ Ø»Hé(m|æ

|ædæ|æ◊ÄsY)

$XÊK|ü≥ï+ ` ø±øÏHê&É ÁbÕ+‘·+˝À 603.58

#·.øÏ.MT\ |ü]~Û À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ô|ÁÀ*j·T+ ¬ø$Tø£ Ÿ n+&é

ô|ÁÀ¬ø$Tø£ Ÿ ÇHÓ«dtºyÓT+Ÿ Ø»Hé(m|æ |ædæ|æ◊ÄsY)qT n_Ûeè~∆

#ùd+<äT≈£î πø+Á<ä ¬ø$Tø£ Ÿ‡ ô|ÁÀ¬ø$Tø£ Ÿ‡ XÊK 2009

e÷]Ã˝À nqTeT‹+∫+~. Bìô|’ πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\

eT<Ûä 2009 nø√ºãsY 1q ne>±Vü≤q ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î~]+~.

á ÁbÕ+‘·+˝À bÂs¡ dü<äTbÕj·÷\T ø£*Œ+∫, e÷düºsY bÕ¢qTqT

s¡÷bı+~+∫ Á|üD≤[ø± ã<ä∆+>± n_Ûeè~› #˚j·T&É+ ø√dü+

Ç|üŒÏπø sêh Á|üuÛÑT‘·«+ $XÊK|ü≥ï+` ø±øÏHê&É ô|ÁÀ*j·T+

¬ø$Tø£ Ÿ n+&é ô|ÁÀ¬ø$Tø£ Ÿ ÇHÓ«dtºyÓT+Ÿ Øõj·THé ôdŒwü Ÿ

&Óe\|tyÓT+Ÿ n<∏ë]°($¬ø|ædæ|æ◊ÄsYmdt&çm) ù|s¡T‘√ ˇø£

Á|ü‘´ø£ n_Ûeè~∆ n<∏ë]°ì @sêŒ≥T #dæ+~. á ÁbÕC…≈£îº≈£î

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ `40.99 ø√≥T¢ eT+ps¡T #dæ+~.


Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ >±´dt ÇHéÁbòÕÁdüºø£ÃsY ø±s=ŒπswüHé

(m|æõ◊dæ)

$<äT´‘Y, ms¡Te⁄\T, ôdsê$Tø‡, >±¢düT, yêDÏ»´, >∑èVü≤

Ç+<Ûäq+, ÄÀyÓTTu…’ Ÿ yÓTT<ä\>∑T s¡+>±\˝À düVü≤»yêj·TTe⁄qT

$ìjÓ÷–+#·& É+ <ë«sê sêh düs ¡«‘√eTTU≤_Ûeè~∆ø Ï

<√Vü≤<ä|ü&Ü\H ñ<›X+‘√ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ªÄ+Á<ÛäÁ|ü<XŸ >±´dt

ÇHéÁbòÕÁdüºø£ÃsY ø±s=ŒπswüHé(m|æõ◊dæ)µì 2009 ôdô|º+ãsY 2q

Á|üuÛÑT‘·« ø£+ô|˙>± @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. Ç~ m|æ◊◊dæ,

m|æC…Héø√\ C≤sTT+Ÿ yÓ+#·sY ø£+ô|˙.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ >±´dt &çÁdæºã÷´wüHé ø±s=ŒπswüHé

‘=\T‘· á dü+düúqT m|æõ◊dæ |üP]Ô nqTã+<Ûä dü+düú>±

@sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« Ä<XÊqTkÕs¡+

nq+‘·s¡+ 50% yê≤qT >±´dt n<∏ë]° Ä|òt Ç+&çj·÷

*$Tf…&é≈£î 2011 ôdô|º+ãsY 9q Çe«&É+ »]–+~. Á|üdüTÔ‘·+

Ç+<äT˝À m|æõ◊dæ, ¬>sTT Ÿ 25% #=|ü⁄Œq, Áô|’y≥T dü+düú\T

50% yê≤qT ø£*– ñ+&+<äT≈£î nqTeT‹e«&É+ »]–+~.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ ñ‘·Œ‹Ô dü÷∫(Ç+&Óø‡ Ä|òt

Ç+&ÉÁdæºj·T Ÿ Ábı&Éø£åHé)

sêh+˝Àì bÕ]ÁXÊ$Tø £ eè~∆ì ø=*#˚+<äT≈ £î

bÕ]ÁXÊ$Tø£ ñ‘·Œ‹Ô dü÷∫(◊◊|æ) ˇø£ ø=\ã<ä› e+Ï~. ˇø£

ì]›wüº ø±\+˝À n+‘·≈£î eTT+<äT dü+e‘·‡s¡|ü⁄ n< ø±\+‘√

b˛*ùdÔ |ü]ÁX¯eT\ s¡+>∑+ jÓTTø£ÿ uÛÖ‹ø£ ñ‘·Œ‹Ô˝À e∫Ãq

kÕù|ø£å e÷s¡TŒqT bÕ]ÁXÊ$Tø£ ñ‘·Œ‹Ô dü÷∫ yÓ\¢&çdüTÔ+~.

‘·j·÷Ø, yÓTÆì+>¥ ø±«ØsTT+>¥, $<äT´‘Y s¡+>±\˝À ø=ìï

m+|æø£ #dæq j·T÷ì≥¢ qT+&ç düe÷#êsêìï ùdø£]+∫, HÓ\

yêØ>± ◊◊|æì n+#·Hê ykÕÔs¡T. dü÷ú\ sêÁc º‘·Œ‹Ô(õmdt&ç|æ)˝À

bÕ]ÁXÊ$Tø£ s¡+>∑ yê≤qT n+#·Hê y˚j·T&Éy˚T ◊◊|æ

Á|ü<ÛëH√<˚›X¯+.

sêh+˝À bÕ]ÁXÊ$Tø£ ñ‘·Œ‹Ô dü÷∫ì 1993`94 Ä<Ûës¡

dü+e‘·‡s¡+>± n+#·Hê ykÕÔs¡T. ‘·j·÷Ø s¡+>∑+˝À ¬s+&É+¬ø\

kÕúsTT˝À 17 bÕ]ÁXÊ$Tø£ eØZø£s¡D\≈£î ◊◊|æì n+#·Hê

y˚kÕÔs¡T.

eTT+<ädüTÔ n+#·Hê\ Á|üø±s¡+ 2011 @Á|æ˝Ÿ `

&çôd+ãsY‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ 2012 @Á|æ˝Ÿ ` &çôd+ãsY‘√

b˛\TÃ≈£î+fÒ yÓTÆì+>¥ ø±«ØsTT+>¥, ‘·j·÷Ø, $<äT´#·Ã¤øÏÔ

s¡+>±\ bÕ]ÁXÊ$Tø£ ñ‘·Œ‹Ô dü÷∫(◊◊|æ) es¡Tdü>± 3.1%,

` 11.5%, `5.5% eè~∆ì qyÓ÷<äT #düT≈£îHêïsTT.

sêh+˝À ◊◊|æ dü÷∫

dü+e‘·‡s¡+ bÕ]ÁXÊ$Tø£ ñ‘·Œ‹Ô dü÷∫

2000`01 140.7

2001`02 145.1

2002`03 155.1

2003`04 164.2

2004`05 173.8

2005`06 188.7

2006`07 223.6

2007`08 242.0

2008`09 234.7

2009`10 250.6

2010`11 273.8

2011`12 294.7

|ü]ÁXeT\ yê]¸ø£ düπs«

sêh+˝Àì bÕ]ÁXÊ$Tø£ >∑D≤+ø±\≈£î |ü]ÁXeT\ yê]¸ø£

düπs« eTTK´ eqs¡T>± ñ+≥T+~. Bìì 1948 |ü]ÁX¯eT\

#·≥º+˝Àì ôdø£åHé 2m+(1) eT]j·TT 2m+(2) ÁøÏ+<ä qyÓ÷<äT

ø±ã&çq dü+|òüTÏ‘·s¡+>∑ e÷´qTbòÕ´ø£Ã]+>¥ j·T÷ì≥¢ qT+&ç

düe÷#ês¡ ùdø£s¡D ø√dü+ dü+e‘·‡sêìøÏ ø£kÕ] ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.

sêh kÕúsTT Á|üuÛÑT‘·« |ü]ÁXeT\T

sêh+˝À 44 sêh kÕ úsTT Á| üu Û Ñ T‘ · «

m+≥sYÁô|’C…dt(mdtm˝Ÿ|æÇ) |üì #˚düTÔHêïsTT. 2009`10

dü+e‘·‡s¡+˝À yêÏ |üìrs¡TqT ~>∑Teq $e]+#·&É+ »]–+~.

yÓTT‘·Ô+ 44 dü+düú À¢ ` 69,355.98 ø√≥¢ eT÷\<Ûäq+

ñ+~.

eT÷\<Ûäq |üs¡+>± yÓTT<äÏ ◊<äT kÕúHê˝À¢ ñqï

Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú\T

1. Vü≤Ödæ+>¥ ø±s=ŒπswüHé

2. m.|æ. C…Héø√

3. m|ædæ|æ&çdæm Ÿ

4. m|æmdt|æ&çdæm Ÿ

5. Á≤Hé‡ø√


yÓTT‘·Ô+ 44 Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú˝À¢ ñqï yÓTT‘·Ô+

eT÷\<Ûäq+˝À 61.50% á ◊~+Ï ÀH ñ+~.

44 Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú\ yê]¸ø£ ≥s√ïesY $\Te `

64,181.73 ø√≥T¢.

≥s√ïesY |üs¡+>± yÓTT<äÏ ◊<äT kÕúHê˝À¢ ñqï

dü+düú\T:

1. ùdºŸ uÒeπsC…dt ø±s=ŒπswüHé

2. m|ædæ|æ&çdæm Ÿ

3. dæ+>∑πsDÏ ø±\Ødt ø√. *$Tf…&é

4. m.|æ.C…Héø√

5. m|æmdt|æ&çdæm Ÿ

44 Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú\ yÓTT‘·Ô+ ≥s√ïe˝À yÓTT<äÏ

◊<äT kÕúHê˝À¢ dü+düú\ ≥s√ïesY 65.71% ñ+~.

44 Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú\≈£î >±qT 2009`10˝À 31

Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düÔ\T ˝≤uÛ≤\T kÕ~Û+#êsTT. yÓTT‘·Ô+ ˝≤uÛÑ+

` 1562.26 ø√≥T¢.

˝≤uÛ≤˝À¢ yÓTT<äÏ ◊<äT kÕúHê˝À¢ ñqï dü+düú\T:

dü+düú ˝≤uÛÑ+(` ø√≥¢ À)

1. m.|æ.C…Héø√ 510.08

2. dæ+>∑πsDÏ ø±\Ødt 466.04

3. m.|æ. Á≤Hé‡ø√ 146.80

4. m|æmdtm|òtdæ 99.65

5. Vü≤Ödæ+>¥ uÀsY¶ 73.92

á ◊<äT dü+düú\T ø£*|æ ` 1296.49 ø√≥T¢ ˝≤uÛÑ+

kÕ~Û+#·>±, yÓTT‘·Ô+ Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú\T kÕ~Û+∫q ≤uÛÑ+˝À

Ç~ 82.84% ñ+≥T+~.

2008`09˝À sêh kÕúsTT Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú\T 30

ñ+&É>±, 2009`10˝À 44≈£î ô|]>±sTT. nq>± 47%

ô|]>±sTT. ≥s√ïesY ` 36,277 ø√≥¢ qT+&ç ` 64,182

ø√≥¢≈£î ô|]–+~. 77% eè~∆ kÕ~Û+#·&É+ »]–+~. eT÷\

<Ûäq+ 113% ô|]–+~. ˝≤uÛÑ+ e÷Á‘·+ 31% |ü&çb˛sTT+~.

>∑qT\T uÛÑ÷>∑s¡“¤ eqs¡T\T

sêh Ä] úø±_ Ûeè~ ∆˝À KìC≤\T ø °\ø £ bÕ Á‘ ·

b˛wædüTÔHêïsTT. $kÕÔs¡yÓTÆq Kì» dü+|ü<ä‘√, Á|ü‘˚´øÏ+∫

bÕ]ÁXÊ$Tø£ Kì»˝≤\‘√ sêh+ <˚X¯+˝ÀH˚ n‘· +‘· Kì»

dü+|ü<ä ø£*–q sêh+>± yÓ\T>=+<äT‘√+~. sêh+˝À 48

KìC≤\T \_ÛdüTÔHêïsTT. _ÛqïyÓTÆq •\\T, KìC≤\≈£î Á|ü|ü+#·

Á|üdæ~∆>±+∫ ªªs¡‘·ï>∑s¡“¤µµ HêeT<Û j·÷ìï kÕs¡∆ø£+ #düT≈£î+~.

sêh+˝À \_Û+# Á|ü<Ûëq KìC≤\T:

ã+>±s¡+, eÁC≤\T, u≤¬ø’‡Ÿ, ;#YkÕ+&é, ˝…’yéTk˛ºHé,

u§>∑TZ, #·eTTs¡T, düVü≤»yêj·TTe⁄, e÷+>∑ düT, &√\yÓTÆŸ, ø±«sYº®,

ô|ò Ÿ¶düŒsY, s¡‘êï\T, ã+ø£eTqTï, ø± …’‡Ÿ, dæºj·÷f…ÆŸ, ÇqTeTT,

øå±s¡ ˝ÀVü‰\T, u…¬s’Ÿ‡, j·TTπsìj·T+, Á>±HÓ’Ÿ, düTqï|ü⁄sêsTT,

e÷s¡T“ Ÿ‡, &Ó’yÓTq¸q Ÿ k ºHé‡, Ç‘·s¡ _*¶+>¥ yÓT°]j·T Ÿ‡.

sêh+˝À \_Û+# KìC≤\T` yÓTT‘·Ô+ uÛ≤s¡‘·<X ñ

‘·Œ‹Ô À yê≤

Kì»+ uÛ≤s¡‘·<X ñ‘·Œ‹Ô À sêh yê≤

düTqï|ü⁄sêsTT 34%

u§>∑TZ 10%

yÓTÆø± 86%

&√\yÓTÆŸ 11%

u≤¬ø’‡Ÿ 40%

u…¬s’Ÿ‡ 96%

ã+ø£eTqTï 30%

ôV≤M $Tqs¡ Ÿ ;#YkÕ+&é 40%

e÷+>∑˙düT 10%

ô|ò˝Ÿ¶düŒsY 11%

ø±«sYº®, dæ*ø± kÕ+&é, k˛|tk ºHé 16%

ã+>±s¡+, eÁC≤\T 16%

j·TTπsìj·T+, #·eTTs¡T düVü≤»yêj·TTe⁄,

s¡‘êï\T, Á>±HÓ’Ÿ 40%

|ü\ø£\T, e÷s¡T“ Ÿ‡, &Ó’yÓTq¸q Ÿ k ºHé‡ 40%


sêh+˝À Kì» ìπøåbÕ\ n+#·Hê

Kì»+ |ü]e÷D+

($T*j·THé ≥qTï˝À¢)

u§>∑TZ 18,927

düTqï|ü⁄sêsTT 35,179

u≤¬ø’‡Ÿ 615

u…¬s’°dt 70

;#YkÕ+&é‡ 241

ã+>±s¡+(eTT&ç Kì»+) 12.10

eÁC≤\T 18.23

(\ø£å\ πø¬s≥T¢)

Á>±HÓ’Ÿ 2,406

($T*j·THé |òüTq|ü⁄ MT≥s¡T¢)

u…¬s’°dt, düTqï|ü⁄sêsTT, ;#YXÊ+&é, uÛ≤s¡ Kì»

ìπøåbÕ\˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|ü<∏äeT kÕúq+˝À ñ+~.

ã+>±s¡+, eÁC≤\T, neT÷\´ s¡‘êï\≈£î Á|üdæ~∆

#Ó+~+~.

‘·÷s¡TŒ>√<ëe], $XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢˝À¢ ô|<ä› m‘·TÔq

u≤¬ø’‡Ÿ ìπøåbÕ\T ñHêïsTT.

ø £ècÕ í ` >√<ëe] uÒd æH é˝À u Û≤Ø # ·eTTs ¡ T ,

düVü≤»yêj·TTe⁄ ìπøåbÕ\T ñHêïsTT.

ø£&É|ü, q˝§Z+&É õ˝≤¢ À uÛ≤Ø j·TTπsìj·T+ ìπøåbÕ\T

ñHêïsTT.

<äøÏåD uÛ≤s¡‘·<X+˝À u§>∑TZ ìπøåbÕ\T ø£*– ñqï @¬ø’ø£

sêh+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ.

Á|üø±X+, ø£ècÕí, KeTà+, ø£Ø+q>∑sY, ø£s¡÷ï\T, ø£&É|ü

õ˝≤¢ À¢ nø£ÿ&Éø£ÿ&É ìeTïÁyDÏ eTT&ç ÇqTeTT ìπøåbÕ\T

ñHêïsTT.

NeT≈£î]Ô u≤¢ø ¬>˝≤ø°‡ Á>±HÓ’Ÿ, lø±≈£îfi+ ã÷¢ Á>±HÓ’Ÿ,

KeTà+, es¡+>∑ Ÿ u≤¢ø Á>±HÓ’Ÿ, ø£Ø+q>∑sY ≤Hé ÁuÖHé

Á>±HÓ’Ÿ yÓTT<ä …’q$ Á|ü|ü+#· Á|üU≤´‹ #Ó+<ësTT. Á|ü‹

dü+e‘·‡s¡+ sêh+˝À 8 \ø£å\ |òüTq|ü⁄ MT≥s¡¢ Á>±HÓ’Ÿ

ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘√+~.

Kì» Ä<Ûë]‘· |ü]ÁXeT\T

dæyÓT+≥T, ñ≈£îÿ, <äTø£ÿ ÇqTeTT(kÕŒ+CŸ ◊s¡Hé),

ms¡Te⁄\T, ô|òÁs√ n˝≤¢sTTdt, >±E, #·eTTs¡T Xó~∆, ô|ò’ãsY >±¢dt,

ôdsê$Tø˘‡, ØÁbòÕø£ºØdt, õ+≈£îX¯ó~∆, s¡kÕj·THê\T yÓTT<ä˝…’q

yêÏøÏ dü+ã+~Û+∫ sêh+˝À Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T s¡+>±\˝À

¬s+&ç+Ï À ø£*|æ 97 eTTKýÓTÆq uÛ≤Ø, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ Kì»

Ä<Ûë]‘· |ü]ÁX¯eT\T ñHêïsTT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À n‘· ~Ûø£+>±

dæyÓT+≥T ñ‘·Œ‹Ô #ùd sêÁcÕº\˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ¬s+&Ée kÕúq+˝À

ñ+~. sêh+˝À dü+e‘·‡sêìøÏ 50 $T*j·THé ≥qTï\

eékÕú|æ‘· kÕeTs¡ú + ø£*–q 42 dæyÓT+≥T |ü]ÁXeT\T ñ

HêïsTT. MÏ‘√ bÕ≥T 5000 Á>±HÓ’Ÿ, e÷s¡T“ Ÿ, …’yéTk ºHé

ø£Ï+>¥, bÕ*wæ+>¥ j·T÷ì≥T¢, ùd¢Ÿ ø£Ï+>¥ j·T÷ì≥T¢, yÓTÆø±

ÁbÕôddæ+>¥ j·T÷ì≥T¢, C…yéT ø£Ï+>¥, ù|òôdÏ+>¥ j·T÷ì≥T¢,

Á>±HÓ’Ÿ $Á>∑Vü‰\ ‘·j·÷Ø j·T÷ì≥T¢, |ü\«¬s’õ+>¥ j·T÷ì≥T¢,

k ºHéÁø£wüs¡T¢, yÓTTC≤sTTø, ôdsê$Tø f…Æ Ÿ j·T÷ì≥T¢, düTqï|ü⁄

ã°º\T, sê‹ ÇdüT≈£î j·T÷ì≥T¢ ñHêïsTT.

yÓTÆì+>¥ s¡+>±ìï eè~∆ #√<äø£ s¡+>±˝À¢ ˇø£Ï>±

>∑T]Ô+#·&É+‘√ bÕ≥T u≤¬ø’‡Ÿ, uÛ≤Ø KìC≤\T, ;#YkÕ+&é,

düTqï|ü⁄sêsTT, u§>∑TZ, ã+>±s¡+, eÁC≤\T, &√\yÓTÆŸ, #·eTTs¡T

düVü≤»yêj·TTe⁄, j·TTπsìj·T+, >±¬sàŸ, Á>±HÓ’Ÿ, f…Æ≤ìj·T+

yÓTT<ä\>∑T KìC≤\T πø+ÁBø£]+#·&É+ »]–+~.

KìC≤\ ñ‘·Œ‹Ô $\Te

|ü\T s¡ø±\ |ü]ÁXeT\T, KìC≤\ Ä<Ûë]‘· ‘·j·÷Ø

s¡+>∑ ñ‘·Œ‘·TÔ\qT Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+&É≥+‘√ KìC≤\ $ìjÓ÷>∑+

>∑D˙j·T+>± ô|s¡T>∑T‘√+~. sêh+˝À @≤ 100 qT+&ç 110

$T*j·THé ≥qTï\ bÕ]ÁXÊ$Tø£ KìC≤\T, 200 $T*j·THé

≈£L´_ø MT≥s¡¢ ø=\‘· sêfió¢, Ç‘·s¡ ìsêàD kÕeTÁ– ñ‘·Œ‹Ô

ne⁄‘√+~.

eTq sêh+ u…¬s’°dt, düTqï|ü⁄sêsTT ñ‘·Œ‹Ô À Á|ü<∏äeT

kÕúq+˝À ñ+~. <˚X¯ Kì» ñ‘·Œ‹Ô $\Te˝À eTq sêh+

<ë<ë|ü⁄ 15% yê≤ ø£*– ñ+~. ` 1000 ø√≥¢ $<˚o

e÷s¡ø£ Á<äyê´ìï Ä]®k Ô+~.

sêã&ç

2011`12˝À sêh Kì» eT]j·TT yÓTÆì+>¥ s¡+>∑+ `

2402 ø√≥¢ Ä<ëj·÷ìï sêãÏº+~. 2012`13˝À ` 2733

ø√≥¢ sêã&ç \ø£å + ø±>±, 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ ` 1294

ø√≥¢ Ä<ëj·T+ e∫Ã+~. 2010`11‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ

2011`12˝À á s¡+>∑+ sêã&ç 27% ô|]–+~.


es¡Ôø£+ m>∑TeT‘·T\ Áb˛‘ê‡Vü≤+

sêh+ 2010`11˝À ` 91,614 ø√≥¢ m>∑TeT‘·T\qT

qyÓ÷<äT #j·T>±, 2011`12˝À ` 1,16,103 ø√≥¢ $\TyÓ’q

m>∑TeT‘·T\T »]|æ+~.

yÓTT‘·Ô+ m>∑TeT‘·T˝À¢ ø£+|üP´≥sY kÕ|òtºysY m>∑TeT‘·T\T

düTe÷s¡T 35% es¡≈£î ñHêïsTT.

$T–*q Á|ü<Ûëq m>∑TeT‘·T˝À¢ Ç+»˙]+>¥ edüTÔe⁄\T,

Wwü<Ûë\T, bòÕsêàdü÷Ïø£ Ÿ‡, $TÁXeT s¡kÕj·THê\T, bÕ¢dæºø\T,

eékÕj·T eT]j·TT eékÕj·T Ä<Ûë]‘· ñ‘·Œ‘·TÔ\T, ‘√fió¢,

»+‘·T, düeTTÁ<ä ñ‘·Œ‘·TÔ\T, KìC≤\T, Kì» ñ‘·Œ‘·TÔ\T ñ

HêïsTT.

sêh+ qT+&ç »s¡T>∑T‘·Tqï m>∑TeT‘·T\ $esê\T

dü+e‘·‡s¡+ m>∑TeT‘·T\ $\Te(` ø√≥¢ À)

2001`02 12,400.00

2002`03 13,614.64

2003`04 15,381.00

2004`05 18,281.00

2005`06 24,407.90

2006`07 40,601.00

2007`08 57,343.00

2008`09 77,605.00

2009`10 73,143.00

2010`11 91,614.00

2011`12 1,16,103.00

bÕ]ÁXÊ$Tø£ dü+ã+<Ûë\T

|ü]ÁX¯eT\ eè~∆, n_Ûeè~∆øÏ bÕ]ÁXÊ$Tø£ Á|üXÊ+‘·‘·

m+‘√ nedüs¡+. ˇø£ ì]›wüº ø±\ eé~Û À j·÷»e÷Hê´\≈£î,

ø±]à≈ £î\≈£î eT<Û ä ´ bÕ]ÁXÊ$Tø£ $yê<ë\ e\¢ |üì

ì*∫b˛e&É+, |üs¡ ekÕq+>± ì*∫b˛sTTq |üì ~Hê\qT

|ü]ÁX¯eT\˝À ÁXÊ$Tø£ ìs¡«Vü≤D HÓ’|ü⁄D≤´ìï dü÷∫+#˚ ˇø£

eTTKýÓTÆq dü÷N>± |ü]>∑DÏkÕÔs¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q j·T+Á‘ê+>∑+

<ë«sê $yê<ë\qT düsê«yÓ÷<äjÓ÷>∑ yÓTÆq |ü<ä∆‘·T˝À¢ |ü]wüÿ]+∫,

bÕ]ÁXÊ$Tø£ Á|üXÊ+‘· yê‘êes¡D≤ìï HÓ\ø=˝ÒŒ+<äT≈£î ø£èwæ

#˚k˛Ô+~.

bÕ]ÁXÊ$Tø£ dü+ã+<Ûë\T

2011 2012

ôdô|º+ãsY es¡≈£î

düyÓTà\T 12 2

˝≤øö≥T¢ 7 4

bÕ˝§Zqï ø±]à≈£î\T 16,741 6,353

ø√˝ÀŒsTTq |üì~Hê\T 21.60 15.30

(\ø£å\ dü+K´˝À)


sêh+˝Àì uÛ≤Ø, dü÷ø£åà, ∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\ $esê\T

uÛ≤Ø |ü]ÁX¯eT\T dü÷ø£åà ∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁX¯eT\T yÓTT‘·Ô+

dü+e‘·‡s¡+ kÕú|æ+∫q ô|≥Tºã&ç ñ<√´>±\T kÕú|æ+∫q ô|≥Tºã&ç ñ<√´>±\T ô|≥Tºã&ç ñbÕ~Û

j·T÷ì≥T¢ s¡÷. ø√≥¢ À j·T÷ì≥T¢ s¡÷. ø√≥¢ À s¡÷. ø√≥¢ À

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1991-92 130 2311 25992 7706 111 67450 2422 93442

1992-93 234 3357 48286 6201 155 41454 3512 89740

1993-94 176 1127 30252 5612 157 46362 1284 76614

1994-95 341 3271 41844 4435 185 40899 3456 82743

1995-96 157 1130 35168 4123 191 33836 1321 69004

1996-97 164 1436 22663 4970 211 37900 1647 60563

1997-98 236 3317 28911 4935 297 49999 3614 78910

1998-99 297 3856 38333 4997 552 58253 4408 96586

1999-00 215 1319 28690 4195 539 39664 1858 68354

2000-01 63 541 7798 2124 327 25433 868 33231

2001-02 105 2240 17671 1612 261 19211 2501 36882

2002-03 65 1181 8103 1641 235 24293 1416 32396

2003-04 50 404 3464 1573 204 21949 608 25413

2004-05 68 1831 6852 1632 266 24076 2097 30928

2005-06 81 1550 10875 1267 245 15832 1795 26707

2006-07 194 5516 26193 2440 886 36019 6402 62212

2007-08 172 6321 23075 4209 2161 79258 8482 102333

2008-09 135 5680 25058 4599 2628 85211 8308 110269

2009-10 74 11610 11933 5101 4423 64844 16033 76777

2010-11 95 9403 20626 8507 4905 104620 14308 125246

2011-12 75 8707 21543 8464 4881 120435 13588 141978

2012-13 18 5307 12959 2859 1554 52932 6861 65891

(12 Ä>∑düTº)

m>∑TeT‘·T\T (s¡÷. ø√≥¢ À)

Áø£ ñ‘·Œ‹Ô düeTT<ëj·T+ 2002-032003-042004-052005-062006-072007-08 2008-09 2009-10 2010-112011-12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 eékÕj·T, n≥M

ñ‘·Œ‘·TÔ\T 3035 1805 1152 1210 4893 6083 5799 5833 6347 11772

2 ‘√\T, »+‘·T, düeTTÁ<ä

ñ‘·Œ‘·TÔ\T 1931 1785 1715 1852 1808 1746 1915 1889 2582 4364

3 KìC≤\T, KìCÀ‘·Œ‘·TÔ\T 729 862 910 974 3083 2711 4409 3499 8387 4139

4 #H‘· <äTdüTÔ\T 426 447 477 506 680 1097 685 1613 1844 2298

5 Vü≤düÔø£fi\T, ‹yêN\T 201 252 270 281 458 545 1284 885 1116 3152

6 Wwü<Ûë\T, bòÕsêà ñ‘·Œ‘·TÔ\T 2420 3753 3900 4914 7199 10787 14850 13650 15970 20642

7 Ç+»˙]+>¥ edüTÔe⁄\T 1150 1368 1582 2008 2861 7148 13783 9141 16209 27277

8 m\Áø±ºìø˘‡ 55 84 130 143 1037 1104 2371 3151 4136 1813

9 kÕ|òtºy˚sY 3668 5025 8145 12521 18582 26122 32509 33482 35023 40646

yÓTT‘·Ô+ 13615 15381 18281 24408 40601 57343 77605 73143 91614 116103


düTdæúsê_Ûeè~∆ kÕ<Ûäq≈£î Ä]úø£ eTÚ*ø£ edü‘·T\ ø£\Œq

m+‘√ ø°\ø£+. yêDÏ»´ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T, ñ‘·Œ‹Ô, ˙Ï

j·÷»e÷q´+, $<äT´‘Y, f…*ø£eT÷´ìπøwüqT¢, eTTs¡T>∑T˙Ï

bÕs¡T<ä\ bÕ]X¯ó<Ûä´+, >±´dt, s√&ÉT¢, ¬s’˝Ò«\T, b˛s¡Tº\T,

$e÷HêÁX¯j·÷\T yÓTT<ä\>∑Tq$ Ä]úø£ eTÚ*ø£ edü‘·T\

|ü]~Û ÀøÏ ekÕÔsTT. MÏ‘√ bÕ≥T u≤´+øÏ+>¥, bÕ]ÁXÊ$Tø£,

yêDÏC≤´_Ûeè~∆, |üsê´≥ø£s¡+>∑+, $H√<ä πø+Á<ë\T, Ç‘·s¡

s¡+>±\T ≈£L&Ü eè~∆ Á|üÁøÏj·T˝À ‘·eT e+‘·T bÕÁ‘·qT

b˛wækÕÔsTT.

eTÚ*ø£ edü‘·T\ ø£\Œq˝À Á|üuÛÑT‘·« ø£èwæ‘√ bÕ≥T Áô|’y≥T

uÛ≤>∑kÕ«eT´ s¡÷|ü+˝À Áô|’y≥T s¡+>∑+ bÕÁ‘· ≈£L&Ü m+‘√

eTTKýÓTÆ+~. Á|ü‘˚´øÏ+∫ s¡yêD≤, ø£eT÷´ìπøwüqT¢, $H√<ä+

yÓTT<ä\>∑T ø=ìï ì]›wüº s¡+>±˝À¢ Áô|’y≥T s¡+>∑+ bÕÁ‘· eTÚ*ø£

edü‘·T\ eè~∆ y>±ìï eT]+‘· ô|+#·T‘·T+~.

kÕ>∑T˙Ï bÕs¡T<ä\(Ç]π>wüHé)

>√<ëe], ø£ècÕí, ô|Hêï, e+X<Ûës¡ e+Ï Á|ü<Ûëq qB

eédüú\‘√ bÕ≥T eTs√ 36 ∫qï q<äT\ Á|üyêVü≤+‘√

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ªqB sêh+(]esY ùdºŸ)µ>± Á|üdæ~∆ >±+∫+~.

75% &çô|+&ÉãT*Ï‘√ eTq sêh Ä<Ûës¡ »˝≤\ yê≤qT

2,764 Ïm+dæ(X‘·ø√Ï |òüTq|ü⁄≥&ÉT>∑T\T)>± n+#·Hê yj·T&É+

»]–+~. Ç+<äT˝À >√<ëe] qB eédüú <ë«sê 1480

Ïm+dæ\T, ø£ècÕí qB eédüú <ë«sê 811 Ïm+dæ\T, ô|Hêï

qT+&ç 98 Ïm+dæ\T, Ç‘·s¡ q<äT\ qT+&ç $T>∑‘ê ˙s¡T

\_ÛdüTÔ+~.

ø£ècÕí q~ Ä<Ûës¡ C˝≤\ yê≤ yÓTT‘êÔìï |ü\T

]»sê«j·Ts ¡ T ¢ , u≤´ πsJ\ ìsêàD+ <ë«sê | üP] Ô>±

$ìjÓ÷–+#·Tø√>∑\T>∑T‘·Tqï|üŒÏø°, >√<ëe] qT+&ç edüTÔqï

»˝≤˝À¢ Á|üdüTÔ‘·+ ñìøÏ À ñqï ÁbÕC…≈£îº\ <ë«sê 720 Ïm+dæ\

˙Ïì e÷Á‘·yT ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e&É+ »s¡T>∑T‘√+~. $T>∑T\T

Á|üyêVü‰˝À¢ dü>∑≥Tq 400 Ïm+dæ\ s¡T düeTTÁ<ä+˝À eè<Ûë>±

ø£*dæb˛‘√+~. nìï q<äT\ <ë«sê sêÁcÕºìøÏ \uÛÑ eTe⁄‘·Tqï

˙Ï˝À Á|üdüTÔ‘·+ ñìøÏ˝À ñqï ÁbÕC…≈£îº\ <ë«sê 1765

Ïm+dæ\ Ïì e÷Á‘·yT $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

n+<äTe\¢ n<äq|ü⁄ kÕ>∑T˙Ï ø£\Œq kÕeTsêú ìï düèwæº+#·&ÜìøÏ

eTq≈£î $kÕÔs¡yÓTÆq ˙Ï eqs¡T\T ñHêïsTT.

Á|üD≤[ø± ø±˝≤ìøÏ(1951≈£î) |üPs¡«+ ø£ècÕí, >√<ëe],

ô|Hêï q<äT\ô|’ Á|ü<Ûëq Äqø£≥º\T, kÕ>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\ eédüú

ÁøÏ+<ä eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ ÁbÕC…≈£îº\qT ì]à+#·&É+ <ë«sê sêh+˝À

66.77 \ø£å\ mø£sê\ Äj·Tø£≥TºqT n_Ûeè~∆ #˚j·T&É+

»]–+~. yêÏ $esê\T

ÁbÕC…≈£îº |ü<∏äø±\ dü+K´ Äj·Tø£≥Tº

(\ø£å\ mø£sê˝À¢)

uÛ≤Ø 11 30.96

eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ 45 1.93

∫qï˙Ï eqs¡T\T 12,351 33.88

kÕ«‘·+Á‘· + nq+‘·s¡+ |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£\qT #|üÏº,

eékÕj·T eè~∆ì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ kÕ>∑T˙Ï s¡+>∑+ MT<ä

ô|≥Tºã&ÉT\qT ô|+#·&É+ »]–+~. ¬ø.dæ.¬øHê˝Ÿ, ø£&Ó+,

Ï_|æôV≤#Ym Ÿdæ ùdºCŸ 1, sêCÀ*ã+&É eT[¢+|ü⁄ |ü<∏äø£+ e+Ï

Á|ü<ÛëqyÓTÆq ÁbÕC…≈£îº\qT ì]à+#·&É+‘√ bÕ≥T >√<ëe], ø£ècÕí

q<äT\ô|’ ñqï Äqø£≥º\ kÕúq+˝À >√<ëe] u≤ πsJ, Á|üø±X+

u≤ πsJ\qT ì]à+#·&É+ »]–+~. yÓTT<äÏ |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£

qT+&ç 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ es¡≈£î yÓTT‘·Ô+ 94 uÛ≤Ø,

eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ ÁbÕC…≈£îº\qT |üP]Ô #j·T&É+ »]–+~. yÓTT<äÏ

|ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ qT+&ç 2012 nø√ºãsY es¡≈£î Ç+<äTø√dü+

` 98,765.17 ø√≥T¢ e´j·T+ #j·T&É+ »]–+~.

>√<ëe]‘√ bÕ≥T Ç‘·s¡ q<äT\ <ë«sê \uÛÑ eTe⁄‘·Tqï

˙Ïì |üP]Ô>± $ìjÓ÷–+#·T≈£îì, kÕ<Ûä yÓTÆq nìï eqs¡T\

qT+&ç ì<ÛäT\qT düMTø£]+∫, kÕ>∑T˙Ï edü‘·T Ò¢ì ÁbÕ+‘ê\≈£î

n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´‘·ìdü÷Ô, Ä ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘·ø£åD kÕ>∑T˙Ï kÂø£s¡ +

ø£*Œ+#˚+<äT≈£î, Á|üdüTÔ‘·+ ìsêàD+˝À ñqï ø=‘·Ô ÁbÕC…≈£îº\

ìsêàD≤ìï dü‘·«s¡yT |üP]Ô #j·÷\H ãèVü≤‘·Ôs¡ \ø£å +‘√ sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ 2004˝À ªª»\j·T»„+µµ nH˚ ˇø£ #ê]Á‘ê‘·àø£

ø±s¡ Áø£e÷ìï lø±s¡+ #·TÏº+~. »\j·T»„+ ÁøÏ+<ä 86 ÁbÕC…≈£îº\T

(44 uÛ≤Ø, 30 eT<Ûä ‘·s¡Vü‰, 4 es¡<ä ø£≥º\T, 8 Ä<ÛäT˙ø£s¡D)

#|ü≥º&É+ »]–+~. M≥ìïÏì |üP]Ô #j·T&É+ <ë«sê 97.06

\ø£å\ mø£sê\≈£î ø=‘·Ô>± kÕ>∑T˙Ïì n+~+#·&É+‘√ bÕ≥T

22.54 \ø£ å\ mø£sê\ Äj·Tø £≥T ºqT dæ úØø £]+#·&É+

»s¡T>∑T‘·T+~.

2004`05 qT+&ç 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î 14

7. Ä]úø£ eTÚ*ø£ edü‘·T\ ø£\Œq


ÁbÕC…≈£îº\qT |üP]Ô #j·T&É+ »]–+~. bÕøÏåø£ kÕ>∑T˙Ï kÕeTs¡ú +

ø£*Œ+# eTs√ 23 ÁbÕC…≈£îº\≈£î s¡T $&ÉT<ä\ #j·T&É+ »]–+~.

uÛ≤Ø, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ ÁbÕC…≈£îº\ <ë«sê 2004`05 qT+&ç

2012`13 eT<Ûä 21.43 \ø£å\ mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙Ï kÕeTs¡ú +

ø£*Œ+#·&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À 17.47 \ø£å\ mø£sê\T q÷‘·q

Äj·Tø£≥Tº ø±>±, 3.96 \ø£ å\ mø£sê\ Äj·Tø£≥TºqT

dæúØø£]+#·&É+ »]–+~.

∫qï˙Ï eqs¡T\T, m|æmdt◊&çdæ kÕ>∑T˙Ï ÁbÕC…≈£îº\

<ë«sê eTs√ 8.25 \ø£å\ mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙s¡T n+~+#·&É+

»]–+~.

‘·<ë«sê 2004`05 qT+&ç 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î

yÓTT‘·Ô+ 29.68 \ø£å\ mø£sê\≈£î ø=‘·Ô>± kÕ>∑T˙s¡T n+~+#·&É+

»]–+~.

Á|ü<Ûëq ÁbÕC…≈£îº\ $esê\T

1. &Üø£ºsY _.ÄsY. n+uÒ<äÿsY ÁbÕDVæ≤‘· ` #yÓfi¢

düT»\ Ádüe+‹:

>√<ëe]øÏ ñ|üq~ nsTTq ÁbÕDVæ≤‘· qT+&ç 160

Ïm+dæ\ ˙Ïì eT[¢+#˚+<äT≈£î ` 38,500 ø√≥¢ uÛ≤Ø

e´j·T+‘√ #˚|üÏºq yÓT>± kÕ>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\ ÁbÕC…≈£îº Ç~.

Bì <ë«sê Ä~˝≤u≤<é, ø£Ø+q>∑sY, es¡+>∑ Ÿ, ìC≤e÷u≤<é,

yÓT<äø˘, q˝§Z+&É, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ À¢ 16.40 ˝À\ mø£sê\

q÷‘·q Äj·Tø£≥Tº @s¡Œ&ÉT‘·T+~. e÷s¡Z+ eT<Ûä ˝À e#Ã Á>±e÷\

‘ê>∑T˙Ï nedüsê\T, ôV’≤<äsêu≤<é˝À |ü]ÁX¯eT\ ˙Ï

nedüsê\T rs¡T‘êsTT.

2. eTVü‰‘êà CÀ´‹sêe⁄ |üP˝Ò <äTeTTà>∑÷&Ó+`

Hê>±s¡T®qkÕ>∑sY f…sTT Ÿ bÕ+&é:

es¡<ä\ d”»qT˝À >√<ëe] q~ qT+&ç <äTeTTà>∑÷&Ó+

Äqø£≥º m>∑Te Á|üyêVü≤+ qT+&ç 165 Ïm+dæ\ ˙Ïì

m‹Ôb˛‘·\ <ë«sê Hê>±s¡T®qkÕ>∑sY f…sTT ŸbÕ+&é≈£î ‘·s¡*+∫

kÕ>∑T˙Ï nedüsê\qT rs¡Ã&ÜìøÏ ` 19,521.41 ø√≥¢‘√ á

ÁbÕC…≈£îºqT #|ü≥º&É+ »]–+~.

3. ∫+‘·\|üP&ç m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø£+:

|ü•Ã>√<ëe], ø£ècÕí õ˝≤¢ À¢ì m>∑Te uÛÑ÷$T ÁbÕ+‘ê˝À¢

2 \ø£å\ mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙Ïì n+~+#+<äT≈£î ` 1,701

ø√≥¢ e´j·T+‘√ á ÁbÕC…≈£îºqT #|ü≤ºs¡T.

4. u≤ãT »>∑J®eqsê+ ñ‘·Ôsê+Á<Ûä düT»\ Ádüe+‹

ÁbÕC…≈£îº:

lø±≈£îfi¯+, $»j·Tq>∑s¡+, $XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢˝À¢ì

m>∑Te uÛÑ÷$T ÁbÕ+‘ê˝À¢ 8 \ø£å\ mø£sê\ Äj·Tø£≥TºqT

düèwæº+#˚+<äT≈£î ` 7,214 ø√≥¢ e´j·T+‘√ á ÁbÕC…≈£îºqT

ì]àdüTÔHêïs¡T.

5. |æ.$. qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ ø£+‘êq|ü*¢ düT»\ Ádüe+‹:

>√<ëe] q~ô|’ u≤ πsJ ì]à+∫, ‘·<ë«sê 50 Ïm+dæ\

˙Ïì Á|üdüTÔ‘·+ ñqï ø±ø£rj·T ¬øHê Ÿ ÀøÏ m‹Ôb˛e&É+ <ë«sê

lsê+kÕ>∑sY ÁbÕC…≈£îº ùdºCŸ `1(f…sTT …+&é Äj·Tø£≥Tº) ÁøÏ+<ä,

ùdºCŸ 2˝À es¡+>∑ Ÿ, q˝§Z+&É, KeTà+ õ˝≤¢ À¢ eTs√ 7.50

\ø£å\ mø£sê\ ø=‘·Ô Äj·Tø£≥Tº ø£*Œ+# \ø£å +‘√ ` 10,409

ø√≥¢ n+#·Hê e´j·T+‘√ á ÁbÕC…≈£îºqT Á|ü‹bÕ~+#ês¡T.

&Ó ≤º eédüú\ Ä<ÛäTìø°ø£s¡D

&Ó ≤º eédüú\‘√ bÕ≥T Ç‘·s¡ ÁbÕC…≈£îº\ Ä<ÛäTìø°ø£s¡DqT

` 15,001.45 ø√≥¢ e´j·T+‘√ #|ü≥º&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À

>√<ëe] &Ó ≤º Ä<ÛäTìø°ø£s¡D≈£î ` 3,361 ø√≥T¢, ø£ècÕí &Ó ≤º

Ä<ÛäTìø°ø£s¡D≈£î ` 4,573 ø√≥T¢, ô|Hêï &Ó ≤º Ä<ÛäTìø°ø£s¡D≈£î

`1,001.73 ø√≥T¢, Ï_|æ ôV≤#Ym˝Ÿdæ m˝Ÿm˝Ÿdæ\

Ä<ÛäTìø°ø£s¡D≈£î ` 794.12 ø√≥T¢, ìC≤+kÕ>∑sY ÁbÕC…≈£îº≈£î `

549.60 ø√≥T¢, @ Òs¡T &Ó ≤º≈£î ` 138.00 ø√≥T¢, Hê>±e[

&Ó˝≤º≈£î `139.59 ø√≥T¢ πø≤sTT+#ês¡T. Bì‘√ bÕ≥T

e+X<Ûës¡, Hê>±e[, >√<ëe], ø£ècÕí, Vü≤+Á~, ô|Hêï, ø£+&É Òs¡T

yÓTT<ä\>∑T q<äT\ es¡<ä ø£≥º\ yÓTs¡T>∑T<ä\ |üqT\qT 231.76

ø√≥¢ e´j·T+‘√ #|ü≤ºs¡T.

m◊_|æ ÁbÕC…≈£îº\T

πø+Á<ä »\ dü+|òüT+, Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ nqTeT‘·T\‘√

ìsêàD+˝À ñqï uÛ≤Ø, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ ÁbÕC…≈£îº\qT y>∑e+‘·+>±

|üP]Ô #˚ùd+<äT≈£î πø+Á<ä Á|üuÛ ÑT‘·«+ 1996`97 qT+&ç

j·÷ø£‡\πsf…&é Ç]π>wüHé u…ì|òæŸ Áb˛Á>±+(m◊_|æ) ÁøÏ+<ä

düVü≤ø±s¡+ n+~k Ô+~. 1996`97 qT+&ç Ç|üŒÏ es¡≈£î 33

ÁbÕC…≈£îº\T(17 uÛ≤Ø, 16 eT<Ûä ‘·s¡Vü‰) m◊_|æ ÁøÏ+<ä #s¡Ã&É+

»]–+~. MÏ <ë«sê 14,786 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î kÕ>∑T˙Ï

kÂø£s¡ + ø£*Œ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Ç+<äT˝À 2004`05≈£î

11 ÁbÕC…≈£îº\qT, 2004`05 ‘·s¡Tyê‘· 22 ÁbÕC…≈£îº\qT m◊_|æ

ÁøÏ+<ä #s¡Ã&É+ »]–+~. 2004`05 ‘·s¡Tyê‘· #]Ãq 22

ÁbÕC…≈£îº˝À¢ 15 ÁbÕC…≈£îº\qT Á|ü<ÛëqeT+Á‹ |ü⁄qsêyêdü

bÕ πøJ(|æm+ÄsY|æ) ÁøÏ+<ä #˚|ü≥º&É+ »]–+~. $T–*q 7

ÁbÕC…≈£îº\qT kÕ<Ûës¡D m◊_|æ ÁøÏ+<ä ì]àdüTÔHêïs¡T. ô|’q ù|s=ÿqï

22 ÁbÕC…≈£îº˝À¢ 12 ÁbÕC…≈£îº\T(7 uÛ≤Ø, 5 eT<Ûä´ ‘·s¡Vü‰)

|üPs¡Ôj·÷´sTT. ø£ ÁbÕC…≈£îºqT ì*|æyj·T&É+ »]–+~. m◊_|æ


ÁbÕC…≈£îº\ ÁøÏ+<ä 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ 5.966 \ø£å\

ôV≤ø±ºs¡¢≈£î kÕ>∑T˙Ï edü‹ ø£*Œ+#·&É+ »]–+~.

∫qï ˙ÏbÕs¡T<ä\ s¡+>∑+(yÓT ÆqsY

Ç]π>wüHé)

sêh+˝À düTe÷s¡T 78,000 #Ós¡Te⁄\ ÁøÏ+<ä 46.50

\ø£å\ mø£sê\ Äj·Tø£≥Tº kÕ>∑e⁄‘√+~. Ç+<äT˝À 14.70

\ø£å\ mø£sê\ Äj·Tø£≥Tº ø£*–q 66,000 #Ós¡Te⁄\qT

|ü+#êj·TrsêCŸ XÊK qT+&ç ã~© #dæ, 167 ø√≥¢ e´j·T+‘√

yÓTÆqsY Ç]π>wüHé ]Vü‰_*fÒwüHé ÁøÏ+<ä yêÏ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D |üqT\T

#|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ≈£eT÷´ì° Ä<Ûë]‘· #Ós¡Te⁄\ j·÷»e÷q´

ÁbÕC…≈£îº(m.|æ. ø£eT÷´ì° uÒdt¶ ≤´+ø yTHCŸyÓT+Ÿ ÁbÕC…≈£îº)

ÁøÏ+<ä ø=‘·Ô #Ós¡Te⁄\ ìsêàD+, ñqï #Ós¡Te⁄\qT dæúØø£]+#·&É+

ø√dü+ Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î, Hêu≤s¡T¶, C…_◊dæ, m◊_|æ, sêh

kÕ<Ûës¡D Á|üD≤[ø£ qT+&ç Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ bı+<ä&É+

»s¡T>∑T‘√+~. sêqTqï eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\˝À |ü\T |ü<∏äø±\

ÁøÏ+<ä 3 \ø£å\ mø£sê\ n<äq|ü⁄ Äj·Tø£≥TºqT düèwæº+#+<äT≈£î

Á|ü‹bÕ<äq\T dæ<ä∆+ #j·T&É+ »]–+~.

m◊_|æ ÁøÏ+<ä –]»q, ø£s¡Te⁄ |”&ç‘· ÁbÕ+‘ê\˝À

56,640 mø£sê\ q÷‘·q Äj·Tø£≥TºqT düèwæº+#˚+<äT≈£î `

168.72 ø√≥¢ e´j·T+‘√ 61 |ü<∏äø±\qT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

eT+ps¡T #dæ+~. MÏ neT\T≈£î πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T


Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î ì<ÛäT\‘√ neT\j˚T´ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

ø £eT÷´ì° Ä<Ûë]‘· #Ós¡Te⁄\ j·÷»e÷q´ ÁbÕC…≈ £î º

(m|ædæ_Ïm+|æ) ÁøÏ+<ä eT+ps¡T #˚dæq yÓTÆqsY Ç]π>wüHé

|ü<∏äø±\ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D |üqT\T |ü⁄s√>∑‹˝À ñHêïsTT. á |ü<∏äø£+

ÁøÏ+<ä ` 1044 ø√≥¢ e´j·T+‘√ 2157 #Ós¡Te⁄\qT

|ü⁄qs¡T<ä ∆]+∫, 15.37 \ø£ å\ ôV≤ø± ºs ¡ ¢ Äj·Tø£≥T ºqT

d æ úØø £]+# ˚+< ä T≈ £ î ìs ¡ ísTT+# ·>±, 2100 | üqT\T

ÁbÕs¡+uÛÑeTj·÷´sTT. 1189 |üqT\T |üPs¡Ôj·÷´sTT.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Ç]π>wüHé …’$©VüQ&é Ç+|æ¢yÓT+fÒwüHé

ÁbÕC…≈£îº

0.42 \ø£å\ mø£sê\˝À ø=‘·Ô Äj·Tø£≥Tº ø£*Œ+#+<äT≈£î

Ä+Á< Û ä Á| ü< ˚X Ÿ Ç] π>w üH é ˝ … ’M ¢V üQ& é Ç+|æ ¢y Ó T+fÒw üH é

ÁbÕC…≈£îº(m|æ◊m˝Ÿ◊|æ) ÁøÏ+<ä 48 $T>∑T\T qB |ü]yêVü≤ø£

ÁbÕ+‘ê\˝À ` 257.79 ø√≥¢ n+#·Hê e´j·T+‘√ 55 q÷‘·q

yÓTÆqsY Ç]π>wüHé #Ós¡Te⁄\qT @sêŒ≥T #ùd+<äT≈£î ìs¡ísTT+#·&É+

»]–+~. Ç+<äT˝À 10 #Ós¡Te⁄\T |üP]Ô ø±>±, 33 |ü⁄s√>∑‹˝À

ñHêïsTT. $T–*q 8 #Ós¡Te⁄\ |üqT\T yÓTT<ä\j·÷´sTT.

yÓTÆqsY Ç]π>wüHé ôdq‡dt

2006`07˝À ìs¡«Væ≤+∫q 4e yÓTÆqsY Ç]π>wüHé ôdq‡dt

Á|üø±s¡+ sêh+˝À 23.06 \ø£å\ yÓTÆqsY Ç]π>wüHé eqs¡T\T ñ

HêïsTT. n+‘·≈£î eTT+<äT 2000`01˝À ìs¡«Væ≤+∫q 3e

ôdq‡dt À 20.36 \ø£å\ eqs¡T\T e÷Á‘·yT ñ+&É>±, Hê\Tπ>fi¢

eé~Û À yÓTÆqsY Ç]π>wüHé eqs¡T\ dü+K´ 13.28% ô|]–+~.

uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\T

Á>±MTD, |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\T ¬s+&ç+Ï Àq÷ uÛÑ÷>∑s¡“¤

»˝≤\T ‘ê>∑T˙ÏøÏ Á|ü<Ûëq eqs¡T>± ñ+≥THêïsTT. Bì‘√

bÕ≥T eékÕj·T+, |ü]ÁX¯eT\≈£î ôd’‘·+ eTTKýÓTÆq ˙Ï

eqs¡T>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·THêïsTT. »\#·Áø£+˝À eTTKýÓTÆq,

n+‘·sê“¤>∑yÓTÆq|üŒÏø°, uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\ \uÛÑ ‘· es¡bÕ‘·+, Ø#ê]®

|ü]dæú‘·T\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+ñ~. >∑‘· ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\T>±

|ü\T ÁbÕ+‘ê˝À¢ uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\ yê&Éø£+ Xs¡y>∑+>± ô|s¡>∑&É+‘√

˙Ï eT≥º+ u≤>± |ü&çb˛‘√+~. ÄVü‰s¡ eT]j·TT yêDÏ»´

|ü+≥\T ¬s+&ç+Ï kÕ>∑T˙Ï nedüsê\ ø√dü+ $#·ø£åD≤

s¡Væ≤‘·+>± u≤e⁄\qT ‘·e«&É+ ô|s¡T>∑T‘√+~. eékÕj·T+,

|ü]ÁX¯eT\T, >∑èVü≤edüsê\ eT<Ûä´ HÓ\ø=qï rÁeyÓTÆq b˛°

ø±s¡D+>± uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\ eT≥º+ y>∑+>± |ü&çb˛‘√+~. ñ|ü]‘·\,

uÛÑ÷>∑s¡“ »˝≤\ düMTø£è‘·, düeTq«j·T n_Ûeè~∆, Áø£eTãB∆ø£s¡D

<ë«sê uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\ <√|æ&ûì ìj·T+Á‹+#ê\ì C≤rj·T

»\ $<Ûëq+ 1987 |æ\T|ü⁄ì∫Ã+~.

uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\ eqs¡T\ n+#·Hê

uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝ eqs¡T\qT n+#·Hê yj·T&ÜìøÏ sêÁcÕºìï

1229 yê≥sYôw&é\T(»\ $uÛ≤»ø£ πøåÁ‘ê\T)>± $uÛÑõ+#ês¡T.

MÏì uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\ Vü≤]yêD≤\T, eT~+|ü⁄ j·T÷ì≥T¢ nì

≈£L&Ü n+≤s¡T. ∫e] kÕ]>± 2008`09 düe÷#ês¡+

Ä<Ûës¡+>± 2010`11˝À uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\ eqs¡T\qT n+#·Hê

yXÊs¡T. Ä n+#·Hê\ Á|üø±s¡+ uÛÑ÷>∑s¡“ »\ eqs¡T\ n_Ûeè~∆

ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ñ+~.

πø≥–] yê≥sYôw&é\T eT+&É ≤\T

n~Ûø£ <√|æ&ûøÏ >∑Ts¡e⁄‘·Tqï$ 94 84

øÏ¢wüº |ü]dæú‘·T˝À¢ ñqï$ 49 26

ns¡ú øÏ¢wüº|ü]dæú‘·T˝À¢ ñqï$ 102 93

düTs¡øÏå‘·+>± ñqï$ 984 905

yÓTT‘·Ô+ 1229 1108


Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ˙s¡T, uÛÑ÷$T eT]j·TT #Ó≥¢ #·≥º+(yê≥sY,

˝≤´+&é n+&é Á°dt j·÷øº m|æyê˝≤º) Á|üø±s¡+ 2123

Á>±e÷\qT uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\qT n~Ûø£+>± ‘√&ÉT‘·Tqï

Á>±e÷\T>± >∑T]Ô+∫, ‘ê>∑T˙ÏøÏ $TqVü‰ eTπs Ç‘·s¡

Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\qT ‘√&É≈£î+&Ü

ìùw~Û+#·&É+ »]–+~.

sêh+˝À 30,761 m+dæm+($T*j·THé ≈£L´_ø MT≥s¡¢)

uÛ Ñ÷>∑s¡“ ¤ »˝≤\T \uÛ ÑéTe⁄‘·T+&É>±, 14,145

m+dæm+\ ˙Ïì $$<Û ä Á| üjÓ÷»Hê\ ø√dü+

$ìjÓ÷–+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. $T–*q 16,616

m+dæm+\ ˙Ïì e~ Òj·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. eTq

sêh+˝À yÓTT‘·Ô+ uÛÑ÷>∑s¡“¤ »˝≤\ n_Ûeè~∆ 46%>± ñ

+~.

sêh $d”Ôs¡í+˝À 23% ñ+&˚ ø£e÷+&é @]j·÷˝À

uÛÑ÷>∑s¡“ »˝≤\ n_Ûeè~∆ kÕúsTT 30% ñ+&É>±, $T–*q

HêHé ø£e÷+&é @]j·÷˝À 57% ñ+À+~.

2010`11 Ä<Ûës¡ dü+e‘·‡sêìøÏ uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\

eqs¡T\qT |ü⁄qsY n+#·Hê y˚dæ, $esê\qT πø+Á<ä

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ |ü+|æ+#·&É+ »]–+~.

Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À ˇø=ÿø£ÿ u≤$ øÏ+<ä dü>∑≥Tq 1.2

ôV≤ø±ºs¡¢ uÛÑ÷$T kÕ>∑e⁄‘√+~.

dü> ∑≥Tq d ü+e‘ · ‡sêìø Ï 50,000 u≤e⁄\T

|ü⁄≥Tºø=düTÔHêïsTT. Bì e\q dü>∑≥Tq ø√ÿ u≤$ ÁøÏ+<ä

kÕ>∑jT´ kÕ>∑T $d”Ôs¡í+ ‘·>∑Ze#·TÃ.

2010`11˝À uÛÑ÷>∑s¡“ »˝≤\ ÁøÏ+<ä 22.84 \ø£å\

ôV≤ø±ºs¡¢≈£î kÕ>∑T˙s¡T n+~+#·&É+ »]–+~.

Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 25 \ø£å\≈£î ô|’>± u≤e⁄\T (MÏ À

n‘· ~Ûø£ XÊ‘·+ uÀs¡T u≤e⁄\T) ñHêïsTT.

2009`10˝À u≤e⁄\ <ë«sê 33.43 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢

kÕ>∑T #j·T&É+ »]–+~. 2010`11˝À Ç~ 36.72

\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ô|]–+~.

dü÷ø£åà kÕ>∑T˙Ï |ü<ä∆‘·T\qT #|ü&ç‘ uÛÑ÷>∑s¡“ »˝≤\

ÁøÏ+<ä kÕ>∑T˙Ï kÕeTs¡<∏ä´+ 46 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î

ô|s¡T>∑T‘·T+~.

uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\ eT≤º\ |üs¡ yø£åD

2012 yT HÓ\ eTT+<äT ø±\+‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ 2012

qe+ãsY HêÏøÏ sêh+˝À uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\ eT≥º+ 3.99 MT≥s¡T¢

ô|]–+~. ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À 4.35 MT≥s¡T¢, sêj·T\d”eT

ÁbÕ+‘·+˝À 1.70 MT≥s¡T¢, ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À 4.65 MT≥s¡T¢

y˚Ts¡ ô|]–+~. 2011 qe+ãsY‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ 2012

qe+ãsY À 0.29 MT≥s¡T¢ ô|]–+~. ø√kÕÔ Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À

1.50 MT≥s¡T¢, sêj·T\d”eT ÁbÕ+‘·+˝À 2.42 MT≥s¡T¢,

‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À 0.29 MT≥s¡T¢ ô|]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ≈£eT÷´ì° Ä<Ûë]‘· #Ós¡Te⁄\

ìs¡«Vü≤D ÁbÕC…≈£îº

#Ós¡Te⁄\ ÁøÏ+<ä kÕ>∑T n~Ûø£+>± ñqï ÁbÕ+‘ê\˝À

$\Ty Ó ’q u Û Ñ÷> ∑s ¡ “ ¤ »˝ eqs ¡ T\qT C≤Á> ∑‘ · Ô>±

$ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ #˚ùd+<äT≈£î Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ø£eT÷´ì°

Ä<Ûë]‘· #Ós¡Te⁄\ ìs¡«Vü≤D ÁbÕC…≈£îº(≈£LeT´ì° uÒdt¶ ≤´+ø

y˚TH˚CŸyÓT+Ÿ ÁbÕC…≈£îº)qT ñ<˚›•+#ês¡T. á ÁbÕC…≈£îºqT

sêh+˝Àì 13 õ˝≤¢ À¢, 146 eT+&É ≤˝À¢ neT\T #düTÔHêïs¡T.

ø£&É|ü, ∫‘·÷Ôs¡T, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, s¡+>±¬s&ç¶, yÓT<äø õ˝≤¢ À¢

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕC…≈£îºqT neT\T #düTÔHêïs¡T.

$<äT´‘Y s¡+>∑+

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh $<äT´‘Y dü+düú(m|æmdtÇ_)ì 1959˝À

@sêŒ≥T #XÊs¡T. <ëìì 1999˝À m|æC…Héø√, m|æÁ≤Hé‡ø√\T>±

$uÛÑõ+#ês¡T. 2000 @Á|æ Ÿ 1q Hê\T>∑T |ü+|æD° ø£+ô|˙\qT

@sêŒ≥T #j·T&É+ <ë«sê |ü+|æD° yê´bÕsêìï m|æÁ≤Hé‡ø√≈£î

n|üŒ–+#ês¡T. $<äT´‘Y #·≥º+ 2003qT nqTdü]+∫, yê´bÕs¡

ø±s¡ ø£ ≤bÕ\qT 2005 pHé 9 qT+&ç Hê\T>∑T &çdüÿyéT\≈£î

n|üŒ–+#·&É+ »]–+~. 1959 qT+&ç 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ

eékÕú|üø£ $<äT´‘Y kÕeTs¡ ú´+ 213 yÓT>±yê≥¢ qT+&ç

15,895.30 yÓT>±yê≥¢≈£î ô|]–+~. $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ dü+K´

2.7 \ø£å\ qT+&ç 246.06 \ø£å\≈£î #s¡T≈£î+~. $<äT´#·Ã¤øÏÔ

ìs¡«Vü≤D kÕeTs¡ú + 686 $T*j·THé j·T÷ì≥¢ qT+&ç 41,165

$T*j·THé j·T÷ì≥¢≈£î ô|]–+~. yê]¸ø£ sêã&ç `5.50 ø√≥¢

qT+&ç ` 28,188.55 ø√≥¢≈£î ô|]–+~.

sêh+˝À $<äT´‘Y s¡+>∑ n_Ûeè~∆

n+X¯+ 1959 2012 ôdô|º+ãsY

eékÕú|üø£kÕeTs¡ú´+(yÓT.yê) 213 15,895.30

>∑]wüº &çe÷+&é(yÓT.yê) 146 11,972

(19.03.2012)

$ìjÓ÷>∑<ës¡T\T(\ø£å˝À¢) 2.7 246.06

yê]¸ø£ $<äT´#·Ã¤øÏÔ yê&Éø£+ 686 41,165

($T*j·THé j·T÷ì≥T¢)

eékÕj·T ø£HÓø£åqT¢(\ø£å À¢) 0.18 31.07

yê]¸ø£ sêã&ç(2010`11) 5.50 28,188.55

(`ø√≥¢˝À)

‘·\dü] $ìjÓ÷>∑+(øÏ Àyê≥T¢)11.5 1050


Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ @sêŒ≥T#˚dæq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

$<äT´‘Y ìj·T+Á‘·D ø£$TwüHé(m|æÇÄsYdæ) 1999 e÷]Ã 31

qT+&ç $<ÛäT\qT ìs¡«Væ≤k˛Ô+~. 2000`01 qT+&ç Áø£eT+

‘·|üŒ≈£î+&Ü yê]¸ø£/ãVüQyê]¸ø£ ≤]|òt Äs¡¶s¡¢qT C≤Ø #k Ô+~.

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2012`13˝À ` 5,358.67 ø√≥¢

≤]|òt dü_‡&û n+~+∫+~. n+<äT˝À eékÕj·T s¡+>±ìøÏ `

3,621.98 ø√≥¢ kÕ<Ûës¡D dü_‡&û, ` 3,491.87 ø√≥¢ Áø±dt

dü_‡&û n+~+∫+~.

e÷s¡TŒ #˚dæq $<Ûëq+ Á|üø±s¡+ yÓT≥º bı˝≤˝À¢ 3

eékÕj·T $<äT´‘Y ø£HÓø£åqT¢, e÷>±DÏ uÛÑ÷eTT˝À¢ 2.5 mø£sê\

uÛÑ÷$T ñqï yê]øÏ e÷Á‘·yT ñ∫‘· $<äT´‘Y n+~+#·ã&ÉT‘·T+~.

Á|üdüTÔ‘·+ ñqï 31.07 \ø£å\ eékÕj·T $<äT´‘Y ø£HÓø£åq¢ À

95% eT+~ á sêsTTrøÏ ns¡TΩ\e⁄‘ês¡T.

2012`13˝À 1,50,000 ø=‘·Ô eékÕj·T ø£HÓø£åqT¢

Çyê«\ì ìs¡ísTT+#·&É+ »]–+~. 2012 ôdô|º+ãsY e≈£î

45,151 ø£HÓø£åq¢qT eT+ps¡T #j·T&É+ »]–+~.

sêh+˝À 2012 &çôd+ãsY 31 HêÏøÏ 33¬ø$ düs¡|òüsê

ø£*–q 4 uÛ≤Ø *|òü⁄º Ç]π>wüHé |ü<∏äø±\T, 11¬ø$ düs¡|òüsê

ø£*–q 710 eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ *|òü⁄º Ç]π>wüHé |ü<∏äø±\T, m ŸÏ

düs¡|òüsê ø£*–q 2,217 yÓTÆqsY *|òü⁄º Ç]π>wüHé |ü<∏äø±\T ñ

HêïsTT.

sêJyé>±+BÛ Á>±MTD $<äT´Bø£s¡D jÓ÷»q

(ÄsYõõ$yÓ’)

<X+˝Àì nìï ≈£î≥T+u≤\≈£î $<äT´‘YqT n+~+#ê\H

\ø£å´+‘√ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 2005˝À sêJyé>±+BÛ Á>±MTD

$<äT´Bø£s¡D jÓ÷»q(ÄsYõõ$yÓ’)qT Á|üyXô|Ïº+~.

á |ü<∏äø£+ neT˝À¢ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ yÓTT<äÏ kÕúq+˝À

ì*∫+~. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 25.92 \ø£å\ eT+~ Á>±MTD

ìs¡Tù|<ä ≈£î≥T+u≤\≈£î $<äT´‘Y kÂø£s¡ + ø£*Œ+#ê\qï~ \ø£å +

ø±>±, 27.02 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\(104.30%)≈£î $<äT´‘Y

kÂø£s¡´+ n+~+∫ Ä<äs¡Ù+>± ì*∫+~. <˚X¯+ yê´|üÔ+>±

191.17 \ø£å\ _|æm˝Ÿ ≈£î≥T+u≤\≈£î $<äT´‘Y kÂø£s¡´+

ø£*Œ+#·>±, n+<äT˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 14.13% yê≤qT

bı+~+~.

Á|üdüTÔ‘· |ü]dæú‹

2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ sêh+˝À $<äT´‘Y eékÕú|üø£

kÕeTs¡ú + 15,895.30 yÓT>±yê≥T¢.

ô|s¡T>∑T‘·Tqï nedüsê\qT n+<äT≈£îH+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+

sêh Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+˝À ÁbÕC…≈£îº\qT ì]à+#·&É+‘√ bÕ≥T

Áô|’y˚≥T s¡+>∑+˝À >±´dt Ä<Ûë]‘· ÁbÕC…≈£îº\qT, Ç‘·s¡

ÁbÕC…≈£îº\qT Áb˛‘·‡Væ≤k Ô+~.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À kÕ~Û+∫q Á|ü>∑‹

11e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À n<äq+>± 3,880.18

yÓT>±yê≥¢ kÕeTsêú ìï CÀ&ç+#·&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À 2,164

yÓT>±yê≥T¢ sêh s¡+>∑+ qT+&ç ø±>±, πø+Á<ä s¡+>∑+ qT+&ç

261.85 yÓT>±yê≥T¢, Áô|’y˚≥T s¡+>∑+ qT+&ç 1,128.10

yÓT>±yê≥T¢, kÕ+Á|ü<ëjT‘·s¡ Ç+<Ûäq eqs¡T\ <ë«sê 326.25

yÓT>±yê≥T¢ kÕ~Û+#·&É+ »]–+~.

12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ \øå±´\T

12e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø± (2012`13 qT+&ç

2016`17) ø±\+˝À n<äq+>± 12,325 yÓT>±yê≥¢

eékÕú|üø£ kÕeTsêú ìï kÕ~Û+#ê\ì \ø£å +>± ô|≥Tºø√e&É+

»]–+~. Ç+<äT˝À 5,490 yÓT>±yê≥T¢ sêh Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+˝À,

1,225 yÓT>±yê≥T¢ πø+Á<ä+ qT+&ç, 5,610 yÓT>±yê≥T¢ Áô|’y≥T

s¡+>∑+˝À kÕ~Û+#ê\ì ìπs›•+#·&É+ »]–+~.

s√&ÉT¢ uÛÑeHê\T

sêh+˝À Á|üuÛÑT‘·« uÛÑeHê\ |æ¢+‘Y @]j·÷ 1965 @Á|æ Ÿ

1q 22.80 \ø£å\ #·<äs¡|ü⁄ n&ÉT>∑T\T ñ+&É>±, 2012 nø√ºãsY

31 HêÏøÏ 99.72 \ø£å\ #·<äs¡|ü⁄ n&ÉT>∑T\≈£î ô|]–+~.

sêh+˝À s√&É¢ $esê\T

2012 nø√ºãsY 31 HêÏøÏ sêh+˝À ÄsY _ s√&é

HÓŸesYÿ 70,879 øÏ.MT\T. Ç+<äT˝À

C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\T 4,730 øÏ.MT

sêh s¡Vü≤<ës¡T\T 10,491 øÏ.MT

Á|ü<Ûëq õ˝≤¢ s√&ÉT¢ 32,262 øÏ.MT

Á>±MTD s√&ÉT¢ 23,396 øÏ.MT

sêh+˝À Á|ü‹ #·<äs¡|ü⁄ øÏ ÀMT≥s¡T≈£î s√&éHÓŸes¡Tÿ

kÕ+Á<ä‘· 0.23 øÏ.MT

Á|ü‹ yÓsTT´ eT+~øÏ s√&ÉT¶ kÕ+Á<ä‘· 0.86 øÏ.MT

sêh+˝À …’q¢ yêØ>± s√&É¢ $esê\T(øÏ.MT\˝À)

Hê\T>∑T …’qT¢ 2,880

&ÉãT Ÿ …’qT¢ 15,336

eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ …’qT¢ 3,769

dæ+– Ÿ …’Hé 48,894

yÓTT‘·Ô+ 70,879


ñ|ü]‘·\+ yêØ>± s√&É¢ $esê\T(øÏ.MT\˝À)

dæyÓT+≥T ø±+Áø°≥T 1,218

‘ês¡T s√&ÉT¢ 65,185

yÓT≥ Ÿ s√&ÉT¢ 1,688

nHé yÓT≥ Ÿ s√&ÉT¢ 2,788

yÓTT‘·Ô+ 70,879

C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\T

2012 &çôd+ãsY HêÏøÏ sêh+˝À 17 C≤rj·T

s¡Vü≤<ës¡T\T ñHêïsTT. MÏ bı&Ée⁄ 4,730 øÏ.MT\T.

Ç+<äT˝À 2,045 øÏ.MT\T Hê\T>∑T …’qT¢ ø±>±, 2,310

øÏ ÀMT≥s¡T¢ &ÉãT Ÿ …’qT¢, 375 øÏ.MT\T dæ+– Ÿ …’qT

s√&ÉT¢ ñHêïsTT.

2011 HêÏøÏ sêh+˝À Á|ü‹ \ø£å eT+~ »HêuÛ≤≈£î

dü>∑≥Tq 6.20 øÏ.MT\ C≤rj·T s¡Vü≤<ë] ñ+~.

Á|ü‹ yÓsTT´ #·<äs¡|ü⁄ øÏ ÀMT≥s¡¢≈£î 16.88 øÏ.MT.\

bı&ÉyÓ’q C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T¢ ñHêïsTT.

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Á|ü‹ \ø£å eT+~øÏ dü>∑≥Tq 6.40

øÏ.MT\T, Á|ü‹ yÓsTT´ #·<äs¡|ü⁄ øÏ ÀMT≥s¡¢≈£î 19.55

øÏ.MT\ C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T¢ ñHêïsTT.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ s√&é &Óe\|tyÓT+Ÿ ø±s=ŒπswüHé

(m|æÄsY&çdæ)

sêh+˝Àì s√&É¢ n_Ûeè~∆, ìs¡«Vü≤D, Ç‘·s¡ nqTã+<Ûä

ø±s¡ ø£ ≤bÕ\ ìs¡«Vü≤D ø√dü+ 1998˝À s√&é &Óe\|tyÓT+Ÿ

ø±s=ŒπswüHéqT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ »]–+~. Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î

s ¡ TD+‘√ # ˚| ü Ï ºq Ä+Á< Û ä Á| ü< ˚X Ÿ sêh ôV ’ ≤y ˚

ÁbÕC…≈£îº(m|æmdtôV≤#Y|æ) ÁøÏ+<ä 1734 øÏ.MT\ bı&ÉyÓ’q s√&É¢qT

yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+ »]–+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Ä]úø£ |ü⁄qs¡«éd”úø£s¡D

|ü<∏ äø £+ Áø Ï+<ä 1818 øÏ˝ÀMT≥s¡ ¢ bı&ÉyÓ ’q s√&É ¢qT

yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+ »]–+~.

sêh s¡Vü≤<ës¡T\ô|’ Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´

|üqT\T

Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´(|æ|æ|æ) |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä

sêh+˝À 2010 qT+&ç ¬s&ÉT |üqT\qT #|ü≥º&É+ »]–+~.

1. ôV’≤<äsêu≤<é ` ø£Ø+q>∑sY ` sêeT>∑T+&É+ s√&ÉT¶: á

s√&ÉT¶ bı&Ée⁄ 207 øÏ.MT\T. ÁbÕC…≈£îº e´j·T+ `

1,466.24 ø√≥T¢. á s√&ÉT¶ ìsêàD eé~Û ¬s+&ÉTqïs¡

dü+e‘·‡sê\T. sêsTTr eé~Û 25 dü+e‘·‡sê\T. 2013

Ä>∑düTº 16 HêÏøÏ s√&ÉT¶ |üqT\T |üP]Ô ø±yê*‡ ñ+~.

2. Hês¡ÿŸ|ü*¢ ` n<ä›+øÏ yT<äs¡yÓT≥¢ s√&ÉT¶: á s√&ÉT¶

bı&Ée⁄ 213 øÏ.MT\T. ÁbÕC…≈£îº e´j·T+ ` 1309.56

ø√≥T¢. ìsêàD eé~Û ¬s+&ÉTqïs¡ dü+e‘·‡sê\T. sêsTTr

ø±\+ 24 dü+e‘·‡sê\T. 2013 p …’ 18 HêÏøÏ

|üP]Ô ø±yê*.

|ü+#êj·Tr sêCŸ s√&ÉT¢

2012 @Á|æ Ÿ 1 HêÏøÏ |ü+#êj·TrsêCŸ Ç+»˙]+>¥

XÊK ÁøÏ+<ä ñqï Á>±MTD s√&É¢ bı&Ée⁄ 1,43,918 øÏ.MT.

Ç+<äT˝À

õ˝≤¢ s√&ÉT¢ ` 5,448 øÏ.MT\T

Á|ü<Ûëq õ˝≤¢ s√&ÉT¢ ` 1,222 øÏ.MT\T

Á>±eT s√&ÉT¢ ` 1,37,248 øÏ.MT\T

dædæ s√&ÉT¢ ` 3,644 øÏ.MT\T

_Ï s√&ÉT¢ ` 38,518 øÏ.MT\T

&ÉãT¢ _m+ s√&ÉT¢ ` 27,032 øÏ.MT\T

Á>±yÓ Ÿ s√&ÉT¢ ` 74,724 øÏ.MT\T

s¡yêD≤

sêh Ä]úø±_Ûeè~∆˝À s√&ÉT¶ s¡yêD≤ Á|üeTTK bÕÁ‘·

b˛wæk˛Ô+~.

2012 qe+ãsY 30 HêÏøÏ sêh+˝À 133.89 \ø£å\

yêVü≤Hê\T qyÓ÷<äj·÷´sTT.

MÏ À düTe÷s¡T 72.22% ~«#·Áø£yêVü≤Hê\T.

ø±s¡T¢, Ár M\s¡T¢, ãdüT‡\T, Á≥≈£îÿ\T ‘·<äT|ü] kÕúHê˝À¢

ñHêïsTT.

sêh+˝À dü+e‘·‡sêìøÏ yêVü≤Hê\ eè~∆ 14%>± ñ

+~.


s¡yêD≤ XÊK sêã&ç

dü+e‘·‡s¡+ sêã&ç (` ø√≥¢ À)

2001`02 950.92

2002`03 918.69

2003`04 1095.85

2004`05 1096.49

2005`06 1354.19

2006`07 1372.00

2007`08 1591.61

2008`09 1846.52

2009`10 2007.10

2010`11 2618.37

2011`12 2982.00

2012`13(2012 &çôd+ãsY) 2271.42

s√&ÉT¶ uÛÑÁ<ä‘·

sêh+˝À s√&ÉT¶ Á|üe÷<ë\ dü+K´qT ‘·–Z+#·&ÜìøÏ

Á|üuÛÑT‘·«+ kÕ<Ûä yÓTÆq nìï s¡ø±\ #·s¡ \T rdüT≈£î+À+~. s√&ÉT¶

uÛÑÁ<ä‘ê eT+&É*(s√&é ùd|ò”º øöì‡ Ÿ)øÏ eTTKéT+Á‹ #Ó’sY|üs¡‡Hé>±

ø£*– ñqï @¬ø’ø£ sêh+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ. s√&ÉT¶ uÛÑÁ<ä‘· nH˚~

ãVüQfi¯ ø√D, ãVüQfi¯ s¡+>±\≈£î dü+ã+~Û+∫q düeTdü´>±

Á|üuÛÑT‘·«+ >∑T]Ô+∫+~. n+<äTe\¢ düeTq«j·T+‘√ ≈£L&çq n+‘·sY

Áø£eT•ø£åD≤ <äèø£Œ<∏ä+ nedüs¡+. düeTs¡úe+‘·yÓTÆq düeTq«j·÷ìï

kÕ~Û+#˚+<äT≈£î s¡yêD≤ XÊKqT H√&É˝Ÿ &çbÕs¡TºyÓT+≥T>±

#j·T&É+ »]–+~. sêh+˝À s√&ÉT¶ Á|üe÷<ë\ dü+K´qT ‘·–Z+#

<äèwæº‘√ sêh s¡yêD≤ XÊK ªdü|òüsY(ùd|ò”º Ä Ò«dt |òüsY Ä Ÿ s√&é‡)µ

ù|]≥ ˇø£ s√&ÉT¶ uÛÑÁ<ä‘ê ø±s¡ Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~. <ëì

ÁøÏ+<ä nHø£ #·s¡ \T #|üÏº+~.

Ä+Á<Û äÁ|ü<˚XŸ s√&ÉT ¶ s¡yêD≤ dü+dü ú

(m|æmdtÄsYÏdæ)

sêh+˝Àì Á| ü»\ nedüsê\T rs ¡ Ã&Üìø Ï

yÓTT≥ºyÓTT<äÏkÕ]>± 1932 pHé À ìC≤+ ¬s’ Ò«dt yês¡T 27

ãdüT‡\T, 166 eT+~ dæã“+~‘√ ˇø£ $uÛ≤>±ìï @sêŒ≥T

#j·T&É+ »]–+~. eTTK´+>± ¬s’ Ò« ùdºwüq¢≈£î e#Ã Á|üj·÷DÏ≈£î\

nedüsê\qT rs¡Ã&ÜìøÏ MÏì @sêŒ≥T #XÊs¡T. nq+‘·s¡+

1951 qe+ãsY 1 qT+&ç s√&ÉT¶ s¡yêD≤ s¡+>∑+ ôV’≤<äsêu≤<é

sêh Á|üuÛ Ñ T‘ ·« $uÛ≤> ∑+ Áø Ï+<ä≈ £î e∫Ã+~. sêÁcÕ º\

|ü⁄qs¡«éd”úø£s¡D ‘·s¡Tyê‘· 1958 »qe] 11 qT+&ç

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh+˝À ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ ø±s=ŒπswüHéqT @sêŒ≥T

#XÊs¡T. á ø±s=ŒπswüHéqT @sêŒ≥T #dæq Äs¡+uÛÑ+˝À 609

ãdüT‡\T, 16 &çb˛\T, 5,081 eT+~ dæã“+~ ñ+& yês¡T.

n|üŒÏ qT+&ç s¡yêD≤ nedüsê\T ô|s¡T>∑T‘·÷ e#êÃsTT. B+‘√

ø±s=ŒπswüHéqT C≤rj·T+ #XÊs¡T.

m|æmdtÄsYÏdæ <X+˝ÀH n‹ô|<ä› Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ s√&ÉT¶

s¡yêD≤ dü+düú>± *e÷ÿ ãTø˘ Ä|òt ]ø±sY¶‡(2000),

–ìïdtãTø˘ Ä|òt es¡˝Ÿ¶ ]ø±sY¶‡(1999) >∑T]Ô+#·&É+

»]–+~.

m|æmdtÄsYÏdæ 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ 7 CÀqT¢, 23

Øõj·TqT¢, 211 &çb˛\T, 22,604 ãdüT‡\T ø£*– ñ

+~. 1.23 \ø£å\ eT+~ dæã“+~ |üì #düTÔHêïs¡T.

©≥s¡T≈£î 5.12 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ Ç+<Ûäq kÕeTsêú´ìï

kÕ~Û+∫+~.

Á|ü‹ s√p 82.03 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+ ãdüT‡\T

q&ÉTdüTÔHêïsTT. 1.50 ø√≥¢ eT+~ Á|üj·÷DÏ≈£î\qT

>∑eT´kÕúHê\≈£î #˚s¡TdüTÔHêïsTT.

ˇø√ÿ ãdüT‡ dü>∑≥Tq s√E≈£î 365 øÏ ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+

q&ÉTk˛Ô+~.

$e÷HêÁX¯j·÷\T

ôV’≤<äsêu≤<é n+‘·sê®rj·T $e÷HêÁXj·T+

Ç+‘·≈£î |üPs¡«+ uÒ>∑+ù|≥˝À ñqï n+‘·sê®rj·T

$e÷HêÁX¯j·÷ìøÏ Á|ü‘êé÷ïj·T+>± Á|üdüTÔ‘·+ sêJyé>±+BÛ

n+‘·sê®rj·T $e÷HêÁX¯j·T+(ÄsYõ◊m) q&É|üã&ÉT‘√+~.

Bìì Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ÁøÏ+<ä õm+ÄsY

ôV ’ ≤< äsêu≤< é Ç+≥πsïw üq˝ Ÿ msTTs Yb˛s ¡ T º *$Tf…& é

(õôV≤#Y◊mm Ÿ) ì]à+∫, ô|≥Tºã&ÉT\T ô|Ïº, ìs¡«Væ≤k Ô+~.

á $e÷HêÁXj·T+ yÓTT<äÏ <äXqT ` 2920 ø√≥¢ e´j·T+‘√

õôV≤#Y◊mm Ÿ dü+düú |üP]Ô #j·T&É+ »]–+~. C≤sTT+Ÿ

yÓ+#·sY ø£+ô|˙ nsTTq õôV≤#Y◊mm˝Ÿ˝À õm+ÄsY Á>∑÷|ü⁄

63%, eT Òwæj·÷ msTTsYb˛sYº‡ ôVA*¶+>¥ u…sêΩ&é(m+môV≤#Y_)

11%, Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 13%, msTTsYb˛s¡Tº‡ n<∏ë]°

Ä|òt Ç+&çj·÷(mm◊) 13% yê≤\qT ø£*– ñHêïsTT. 2012

ôdô|º+ãsY HêÏøÏ õôV≤#Y◊mm Ÿ À 556 eT+~ ñ<√´>∑T\T

ñHêïs¡T.


msTTsYb˛s¡Tº \ø£åD≤\T

sêJyé>±+BÛ n+‘·sê®rj·T $e÷HêÁXj·÷ìï ◊dæmz

Á| üe÷D≤\≈ £ î nqT> ∑ TD+>± ì]à+# ·& É+ »]–+~.

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À yÓTT≥ºyÓTT<äÏkÕ]>± á $e÷HêÁX¯j·T+˝ÀH˚

msTTsYb˛sYº Ä|üπswüq˝Ÿ &˚≤uÒdt f…ø±ï\Jì Á|üy˚X¯ô|≥º&É+

»]–+~. msTTsYb˛s¡Tº Àì nìï $uÛ≤>±\ eT<Ûä düeTq«j·÷ìøÏ

Hê&û πø+Á<ä+>± eéVü≤]+# |üP]Ô ÄÀyTf…&é msTTsYb˛s¡Tº

Ä|üπswüHé‡ ø£+ÁÀ˝Ÿ ôd+≥sYqT ø£*– ñqï yÓTT≥ºyÓTT<äÏ

$e÷HêÁX ¯j·T+>± ≈ £L&Ü Ç~ Á| üd æ~ ∆>±+∫+~. á

$e÷HêÁXj·÷ìï dü+e‘·‡sêìøÏ 12 $T*j·Tq¢ Á|üj·÷DÏ≈£î\qT

#˚s¡y˚ùd+<äT≈£î nqT>∑TD+>± ì]à+#·&É+ »]–+~. <äX¯\

yêØ>± n_Ûeè~∆ |üs¡∫ dü+e‘·‡sêìøÏ 40 $T*j·Tq¢

Á|üj·÷DÏ≈£î\≈£î ùde\+~+# kÕúsTTøÏ rdüT≈£îsêqTHêïs¡T. Bì

yÓTT‘·Ô+ $d”Ôs¡í+ 5,495 mø£sê\T.

uÛ≤s¡‘·<˚X¯ uÛÖ>√fi¯ πø+Á<ä+ e<ä› ñqï ôV’≤<äsêu≤<é

<X+˝Àì nìï Á|ü<Ûëq q>∑sê\≈£î ¬s+&ÉTqïs¡ >∑+≥\ yêj·TT

j·÷q yê´kÕs¡ú+˝À, eT<Ûä ÁbÕ#· eT]j·TT Äπ>ïj·÷dæj·÷ <XÊ\

Á|ü<Ûëq q>∑sê\≈£î Hê\T>∑Tqïs¡ >∑+≥\ $e÷qj·÷q

yê´kÕs¡ ú+˝À ñ+~. n+<äTe\¢ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àq eTTKýÓTÆq $e÷qj·÷q Vü≤uŸ˝À¢ ˇø£Ï>±

ne‘·]+#·qT+~.

Á|üdüTÔ‘·+ ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç 12 $<o, 5 <oj·T

$e÷qj·÷q dü+dü ú\T 43 ÁbÕ+‘ê\≈£î $e÷Hê\T

q&ÉT|ü⁄‘·THêïsTT.

Á≤|òæø˘ ôV’≤ …’Ÿ‡

2011`12 <oj·T msTTsYÁ≤|òæø eT÷yéyÓT+Ÿ(mÏm+)

23.14% ô|]–+~. n+‘·sê®rj·T mÏm+ 2.11%

ô|]–+~. yÓTT‘·Ô+>± 19.65% eè~∆ #Ó+~+~.

2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î <oj·T mÏm+

5.30%, n+‘·sê®rj·T mÏm+ 5.73% eè~∆

#Ó+~q|üŒÏø °, yÓTT‘· Ô+ MT<ä `3.71% eè~›

qyÓ÷<äsTT+~.

2011`12˝À <oj·T Á|üj·÷DÏ≈£î\ dü+K´ 16.43%,

n+‘·sê®rj·T Á|üj·÷DÏ≈£î\ dü+K´ 1.33% ô|]–+~.

yÓTT‘·Ô+ Á|üj·÷DÏ≈£î\ dü+K´ 12.72% ô|]–+~.

2011`12˝À yÓTT‘· Ô+ 8.60 $T*j·Tq¢ eT+~

Á|üj·÷DÏ≈£î\≈£î ùde\+~+∫+~. 2012`13˝À

2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î <oj·T Á|üj·÷DÏ≈£î\ dü+K´˝À

ô|s¡T>∑T<ä\ `3.39% ñ+&É>±, n+‘·sê ®rj·T

Á|üj·÷DÏ≈£î\ dü+K´˝À ô|s¡T>∑T<ä\ 2.49%>±

qyÓ÷<äsTT+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä Á|üj·÷DÏ≈£î\ dü+K´˝À

ô|s¡T>∑T<ä\ `2.04% eè~∆ qyÓ÷<äsTT+~.

2011`12˝À <oj·T ø±s√Z s¡yêD≤˝À eè~∆ 5.27%

ñ+&É>±, n+‘·sê®rj·T ø±s√Z s¡yêD≤˝À 5.89% eè~∆

ñ+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä ø±s=Z s¡yêD≤ 0.86% ô|]–+~.

2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î <oj·T ø±s√Z

s¡yêD≤˝À eè~∆ ` 4.60% ñ+&É>±, $<˚o ø±s√Z

s¡yêD≤˝À 1.68% ñ+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä ø±s√Z s¡yêD≤˝À

`0.95% Á|ü‹≈£L\ eè~∆ qyÓ÷<äsTT+~.

2012 |òæÁãe] 9q sêJyé>±+BÛ n+‘·sê®rj·T

$e÷HêÁX¯j·T+˝À ¬s+&Ée s¡Héy˚qT ÁbÕs¡+_Û+#·&É+

»]–+~.

2012 e÷]Ã 14q Ç+&çj·THé s√ÀÁø±|òtº ôV≤*ø±|üºsY

nôd+;¢ j·T÷ìŸ≈£î X+≈£îkÕú|üq #j·T&É+ »]–+~.

2012 e÷]Ã 13q πø+Á<ä bÂs¡ $e÷qj·÷q eT+Á‹

nõ‘Y d æ+> ¥ y Ó TsTT+ ÏH ÓH é ‡ , ]ù|s Y

zesYVü‰ Ÿ(mÄsYz) kÂø£sê´ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.

Ç‘·s¡ $e÷HêÁXj·÷\T

‹s¡T|ü‹ msTTsYb˛sYº: Ç~ 634.61 mø£sê\ |ü]~Û À

$düÔ]+∫ ñ+~. Bìì n+‘·sê®rj·T kÕúsTT $e÷HêÁXj·T+>±

n_Ûeè~∆ #j·T&É+ ø√dü+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ eTs√ 718

mø£sê\ uÛ Ñ÷$Tì Ç#˚Ã+<äT≈ £ î n+^ø£]+∫+~. á

$e÷HêÁX¯j·÷ìï n+‘·sê®rj·T Á|üe÷D≤\≈£î nqT>∑TD+>±

n_Ûeè~∆ #˚ùd+<äT≈£î Á|ü<ÛëqeT+Á‹ 2010 nø√ºãsY˝À

X¯+≈£îkÕú|üq #˚XÊs¡T. á |üqT\T 2013 &çôd+ãsY HêÏøÏ

|üP]Ô ø±qTHêïsTT.

ø£&É|ü msTTsYb˛sYº: 476.33 mø£sê˝À¢ $düÔ]+∫,

Á|üdüTÔ‘·+ ìs¡T|üjÓ÷>∑+>± ñqï á $e÷HêÁXj·÷ìï n_Ûeè~∆

#ùd+<äT≈£î msTTsYb˛sYº n<∏ë]° Ä|òt Ç+&çj·÷(mm◊) #·s¡ \T

#˚|üÏº+~.

es¡+>∑ Ÿ msTTsYb˛sYº: 748.02 mø£sê˝À¢ $düÔ]+∫

ñqï á $e÷HêÁXj·÷ìï n_Ûeè~∆ #j·T&É+ ø√dü+ msTTsYb˛sYº

n<∏ë]° Ä|òt Ç+&çj·÷(mm◊)‘√ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ne>±Vü≤Hê

ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃ≈£î+~.

$»j·Tyê&É msTTsYb˛sYº: Á|üdüTÔ‘·+ ìs¡«Vü≤D˝À ñqï

Bìì eT]+‘· n_Ûeè~∆ #ùd+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ msTTsYb˛sYº

n<∏ë]° Ä|òt Ç+&çj·÷‘√ ne>±Vü≤q |üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃ≈£î+~.

sê»eT+Á&ç msTTsYb˛sYº: uÀsTT+>¥ 337`800/m320

e+Ï uÛ≤Ø $e÷Hê\T Çø£ÿ&É qT+&ç ãj·T\T <˚πs+<äT≈£î


nedüs¡yÓTÆq n_Ûeè~∆ |üqT\T #˚|üfÒº+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+

msTTsYb˛sYº n<∏ë]° Ä|òt Ç+&çj·÷‘√ ne>±Vü≤q ˇ|üŒ+<ä+

≈£î<äTs¡TÃ≈£î+~.

HÍø±ÁX¯j·÷\T

974 øÏ˝ÀMT≥s¡ ¢ bı&ÉyÓ ’q rs¡ πsK ø£*– ñqï

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÄBÛq+˝À ñqï Á|ü<Ûëq z&Éπse⁄

$XÊK|ü≥ï+‘√ bÕ≥T eTs√ 14 HêHé yT»sY z&Éπse⁄\T ñ

HêïsTT. #Ó’Hê‘√ bÕ≥T Ç‘·s¡ Ädæj·÷ <XÊ\≈£î uÛ≤s¡‘·<X+

qT+&ç es¡Ôø£+ >∑D˙j·T+>± ô|s¡T>∑T‘√+~. Bì‘√ ‘·÷s¡TŒ

rs¡+ qT+&ç düs¡T≈£î\ s¡yêD≤ ≈£L&Ü eè~∆ #Ó+<äT‘√+~.

>∑+>∑es¡+ b˛s¡Tº

>∑+>∑es¡+ b˛s¡Tº $XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢ À ñ+~. nìï

yê‘êes¡D |ü]dæ ú‘ ·T\≈£î ‘·≥T º≈ £îH ˚ $<Û ä+>±, Bìì

uÛ≤s¡‘·<X+˝ÀH n‘· +‘· À‘Ó’q(21 MT≥s¡T¢) z&Éπse⁄>± Áô|’y≥T

uÛ≤>∑kÕ«eT´+ düVü‰j·T+‘√ s¡÷bı+~+#ês¡T. á z&Éπse⁄ 2008

p˝…’ qT+&ç ìs¡«Vü≤D˝ÀøÏ e∫Ã+~. yÓTT<äÏ <äX¯ ìsêàD

n+#·Hê e´j·T+ 1,850 ø√≥T¢, ¬s+&Ée <äX n+#·Hê e´j·T+

` 2,600 ø√≥T¢, eT÷&Ée <äX n+#·Hê e´j·T+ ` 10,000

ø√≥T¢. yÓTT<äÏ <äX˝À 35 $T*j·THé ≥qTï\T, ¬s+&Ée <äX˝À

75 $T*j·THé ≥qTï\T, eT÷&Ée <äX˝À 200 $T*j·THé ≥qTï\

Vü‰´+&ç¢+>¥ kÕeTs¡ú + ø£*– ñ+~.

2011`12˝À á z&Éπse⁄ 138.70 \ø£å\ ≥qTï\

düs¡T≈£îqT s¡yêD≤ #dæ, ` 504.80 ø√≥¢ sêã&çì Ä]®+∫+~.

2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î 62.40 \ø£å\ ≥qTï\

düs¡T≈£îqT s¡yêD≤ #˚dæ, ` 225.95 ø√≥T¢ Ä<ëj·÷ìï

>∑&ç+∫+~.

ø±øÏHê&É j·÷+ø£πsCŸ b˛sYº

Ç~ ø±øÏHê&É≈£î düMT|ü+˝Àì 17 øÏ.MT.\ bı&ÉyÓ’q

ôVA|t ◊˝≤+&é À ñ+~. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ Çø£ÿ&É≈£î 150

qT+&ç 200 z&É\T ekÕÔsTT.

ø±øÏHê&É &û|tyê≥sY b˛sYº

Çø£ÿ&É Á|üuÛÑT‘·«+ n_Ûeè~∆ |üs¡∫q u…s¡TÔ\qT 1999˝À

Áô|’y°ø£]+∫, 50 dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T ìs¡«Vü≤D ø√dü+ yÓTdü‡sY‡

d”b˛sYº *$Tf…&é≈£î n|üŒ–+#·&É+ »]–+~. Bì ìs¡«Vü≤D ø√dü+

ø±øÏHê&É d”b˛sYº *$Tf…&é(¬ømdt|æm Ÿ) nH ˇø£ ôdŒwü Ÿ |üs¡Œdt

yÓVæ≤øÏ ŸqT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

s¡e« b˛s¡Tº

Ç~ ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ À ñ+~. Ç‘·s¡ z&Éπse⁄\≈£î

s¡yêD≤ #ùd Ä|òtc˛sY ÄsTT Ÿ ≤´+ø£s¡¢ ø√dü+ Çø£ÿ&É ˇø£ Ä|òt

c˛sY dæ+– Ÿ ãjÓ÷ eT÷]+>¥ eédüúqT @sêŒ≥T #j·T&É+

»]–+~.

ø£èwüí|ü≥ï+ z&Éπse⁄

<X+˝ÀH yÓTT≥ºyÓTT<äÏ Vü≤]‘·πøåÁ‘· z&Éπse⁄\ nsTTq

ø£èwüí|ü≥ï+ z&Éπse⁄ HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ À ñ+~. Bìì ì]à+#·T,

ìs¡«Væ≤+#·T, |ü+#·Tø=qT, ã<ä ≤sTT+#·T(_zmdtÏ) Á|ü‹bÕ~ø£q

Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´ |ü<ä∆‹˝À 30 dü+e‘·‡sê\ ø±˝≤ìøÏ

ø£èwüí|ü≥ï+ b˛s¡Tº ø£+ô|˙ *$Tf…&é(¬ø|ædæm Ÿ) dü+düú n_Ûeè~∆

|ü]∫+~. b˛s¡Tº Àì yÓTT<äÏ <äXqT 1,200 ø√≥¢ ô|≥Tºã&ç‘√

n_Ûeè~∆ #XÊs¡T. Ç~ 2009 e÷]Ã qT+&ç yêDÏ»´ ùde\T

n+~+#·&É+ ÁbÕs¡+_Û+∫+~.

á b˛s¡Tº 2011`12˝À 154.17 \ø£å\ ≥qTï\

düs¡T≈£îqT s¡yêD≤ #dæ 566.32 ø√≥¢ Ä<ëj·T+ Ä]®+∫+~.

2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î 94.13 \ø£å\ ≥qTï\

düs¡T≈£îqT s¡yêD≤ #dæ, ` 359.62 ø√≥¢qT Ä]®+∫+~.

y√&É πse⁄, ìC≤+|ü≥ï+ b˛s¡T º eT]j·TT

Ç+&ÉÁdæºj·T Ÿ ø±]&ÜsY(yêHé|æø) ÁbÕC…øº

Á|üø±X¯+ õ˝≤¢˝Àì y√&Éπse⁄, >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝Àì

ìC≤+|ü≥ï+ e<ä› ¬s+&ÉT z&Éπse⁄\qT Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T

uÛ≤>∑kÕ«eT´+˝À ì]à+#·T, ìs¡«Væ≤+#·T, ã~© #j·TT(ã÷Ÿ)

ÁbÕ‹|ü~ø£q n_Ûeè~∆ #˚j·T&ÜìøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+

Á|ü‹bÕ~+∫+~. Ç+<äTø√dü+ 33 dü+e‘·‡sê\ sêsTTr

eé~Û‘√ 2008 p …’ À yÓTdü‡sY‡ yêHé|æø˘ b˛sYº‡ Áô|’y˚≥T

*$Tf…&é‘√ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äTs¡TÃø√e&É+ »]–+~.

eT∫©|ü≥ï+ b˛s¡Tº

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ø£ècÕí õ˝≤¢ Àì eT∫©|ü≥ï+˝À á

z&É πse⁄qT ì]à+# · T , ø £*– ñ+&É T , ìs ¡ «V æ ≤+# · T ,

ã<ä ≤sTT+#·T(ã÷Ÿ) ÁbÕ‹|ü~ø£q Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´

|ü<ä∆‹˝À n_Ûeè~∆ #˚k˛Ô+~. yÓTdü‡sY‡ eT∫©|ü≥ï+ b˛s¡Tº

*$Tf…&é‘√ 30 dü+e‘·‡sê\ sêsTTr ø±˝≤ìøÏ ˇ|üŒ+<ä+

|üPs¡ÔsTT+~.


ø£eT÷´ìπøwüqT¢

2012 e÷]Ã 31 HêÏø Ï sêh+˝À 16,142

b˛kÕº|ò”düT\T ñHêïsTT. Ç+<äT˝À 104 ôV≤&éb˛kÕº|ò”düT\T,

2,335 düuŸ b˛kÕº|ò”düT\T, 13,703 Áu≤+#Y b˛kÕº|ò”düT\T ñ

HêïsTT. n<$<Ûä+>± 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ f…*Á>±|òt ôdø£åHé

ø£*–q 416 $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ ùdyê πø+Á<ë\T, 4,263 f…*bò Hé

mπøÃ¤+CŸ\T ñHêïsTT.

Á≤sTT ìy˚~ø£ Á|üø±s¡+ 2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ

sêh+˝À 675.92 \ø£å\ yÓ’sY …dt f…*bò Hé ø£HÓø£åqT¢, 22.89

\ø£å\ yÓ’sY …’Hé ø£HÓø£åqT¢ ñHêïsTT.

u≤´+øÏ+>¥

2012 &çôd+ãsY HêÏøÏ sêh+˝À 9,313 ôw&É÷´\T¶

u≤´+≈£î XÊK\T ñHêïsTT. MÏ˝À yÓTT‘·Ô+ ñqï &çbÕõ≥T¢

$\Te ` 3,74,730 ø√≥T¢ ø±>±, 2012 &çôd+ãsY HêÏøÏ

Ç∫Ãq s¡TD≤\T ` 4,47,438 ø√≥T¢ ñHêïsTT. ÄsY_◊

Á|üe÷D≤\ Á|üø±s¡+ Á¬ø&çŸ &çbÕõŸ ìwüŒ‹Ô 60% ñ+&Ü*‡

ñ+&É>±, sêh+˝À 119.40% ñ+~.

ÁbÕ<Ûëq´ s¡+>±\≈£î Ç∫Ãq s¡TD≤\T ` 1,98,665

ø√≥T¢. Ç$ ìø£s¡ u≤´+≈£î s¡TD≤˝À¢ ÄsY_◊ Á|üe÷D≤\ Á|üø±s¡+

40% ñ+&Ü*. ø±ì, 50.37% ñHêïsTT. eékÕj·T s¡+>±ìøÏ

Ç#Ã s¡TD≤\T ìø£s¡ u≤´+≈£î s¡TD≤˝À¢ 18% ñ+&Ü*. nsTT‘

eTq sêh+˝À 29.65%(` 1,16,927 ø√≥T¢) ñHêïsTT.

eékÕj˚T‘·s¡ s¡+>±\≈£î Ç∫Ãq s¡TD≤\T `33,395

ø√≥T¢(7.46%) ñHêïsTT. Ç‘·s¡ ÁbÕ<Ûëq´‘· s¡+>∑ s¡TD≤\T `

48,343 ø√≥T¢(10.80%) ñHêïsTT.

|üsê´≥ø£ s¡+>∑+

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh+ 600≈£î ô|’>± |üsê´≥ø£ Á|ü<XÊ\‘√

<X+˝ÀH n‘· ~Ûø£ dü+K´˝À <oj·T, $<o |üsê´≥≈£î\(Á|ü‹

dü+e‘·‡s¡+ 70 \ø£å\ eT+~)qT Äø£]¸dü÷Ô ø√Væ≤q÷sY Ä|òt

Ç+&çj·÷>± Á|üdæ~∆>±+∫+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ |üsê´≥ø£ s¡+>∑ n_Ûeè~∆ dü+düú

(m|æÏ&çdæ)

m|æÏ&çdæì 1976˝À sêh Á|üuÛÑT‘·« dü+düú>± @sêŒ≥T

#XÊs¡T. |üsê´≥ø£ s¡+>∑+˝À eTÚ*ø£ edü‘·T\ ø£\Œq, Ç‘·s¡ ñ

‘·Œ‘·TÔ\ düèwæºô|’ πø+ÁBø£]+#·&É+‘√ sêh |üsê´≥ø£ s¡+>∑+

1999`2000 qT+&ç >∑D˙j·TyÓTÆq Á|ü>∑‹ kÕ~Ûk˛Ô+~.

m|æÏ&çdæ Çø√ ≥÷]»+, ;#Y ≥÷]»+, Á≈£LsTTCŸ ≥÷]»+

ù|]≥ dü]ø=‘·Ô ≥÷]»+ ñ‘·Œ‘·TÔ\qT Áb˛‘·‡Væ≤k˛Ô+~.

ø£eT÷´ì° Ä<Ûë]‘√ Çø√ ≥÷]»+ ÁøÏ+<ä 6 ø=‘·Ô Çø√ ≥÷]»+

πø+Á<ë\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. n$:

1. ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ e÷πs&ÉT$T*¢

2. HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ H\|ü≥Tº

3. ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ eTeT+<ä÷sY, ‘·\ø√q, ìqïj·÷ Ÿ

4. ø£&É|ü õ˝≤¢ u≤\|ü*¢

5. >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ m‹Ôb˛‘·\

6. $XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢ ø£+u≤\ ø=+&É.

>√<ëe] q~ MT<ä |üÏºd”eT qT+&ç bÕ|æø=+&É\T,

ø£ècÕí q~ MT<ä Hê>±s¡T®qkÕ>∑sY qT+&ç lXË’\+ eT<Ûä ]esY

Á≈£LsTTCŸ ≥÷]»+ u≤>± ÁbÕ#·Ts¡ + bı+~+~.

2004`05 qT+&ç 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î sêh+˝À

|üsê´≥≈£î\T, Ä<ëj·T+

dü+e‘·‡s¡+ |üsê´≥≈£î\T Ä<ëj·T+

(\ø£å\ dü+K´˝À) (`ø√≥¢˝À)

2004`05 24.96 59.18

2005`06 43.83 76.46

2006`07 53.54 89.50

2007`08 62.47 100.89

2008`09 73.79 109.00

2009`10 77.48 116.70

2010`11 41.63 124.68

2011`12 42.22 137.03

2012 ôdô|º+ãsY 23.12 81.55

ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J ø£eT÷´ìπøwüqT¢

sêÁcÕºìï yÓ’C≤„ìø£ düe÷»+(Hê …&é® kıôd’°)>± e÷]Ã,

ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J(◊Ï) |òü ≤\qT sêh+˝Àì ∫e] yÓTÆ\T

es¡≈£î bÂs¡T\+<ä]ø°, Á|ü‘˚ øÏ+∫ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\ yê]øÏ

n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘yê\ì sêh Á|üuÛÑT‘·«+ dü+ø£*Œ+∫+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ◊Ï yê´bÕs¡ eè~∆øÏ dü¬s’q yê‘êes¡D≤ìï

ø£*Œ+#·>∑*π> sêh+>± ne‘·]+#·&Éy˚T ø±≈£î+&Ü, <˚X¯+˝À

n‘· +‘· ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*–q ◊Ï πø+Á<ë\˝À ø£Ï>± m~–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üdüTÔ‘·+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯|ü⁄ ◊Ï ~>∑ZC≤˝…’q


Ïdæmdt, ÇH√Œ¤dædt, $Áb˛, ôV≤#Ydæm˝Ÿ, eTV”≤+Á<ä, dü‘·´+,

ø√–ï»+Ÿ, |üÏï, f…øeTV”≤+Á<ë, kıHê≤, ÇH√Œ¤f…ø e+Ï

dü+düú\‘√ bÕ≥T ãVüQfiC≤‹ ◊Ï ~>∑ZC≤\T, bòÕs¡÷Ã´Hé 500

ø£+ô|˙\T yÓTÆÁø√kÕ|òtº, >∑÷>∑T Ÿ, ◊_m+, ˇsêøÏ Ÿ, yÓ÷≥s√˝≤,

&Ó˝≤sTTŸ, ø£q«Ø®dt, j·TT_mdt, u≤´+ø˘ Ä|òt nyÓT]ø±,

ôV≤#Ymdt_dæ, Vü‰˙yÓ Ÿ, d”yÓTHé‡, C…|æ yÓ÷sêZHé, j·TTôV≤#Yõ

yÓTT<ä\>∑T yêÏøÏ kÕúes¡+>± ñ+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ◊Ï s¡+>∑+ ˇø£ #√<äø£X¯øÏÔ>± sêh

kÕe÷õø£ Ä]úø±_Ûeè~∆øÏ m+‘·>±H√ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘√+~.

2011`12 uÛ≤s¡‘·<X+˝À ◊Ï s¡+>∑+ 15.7% eè~∆

kÕ~Û+#·>±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 16% eè~∆ qyÓ÷<äsTT+~.

uÛ≤s¡‘·<X ◊Ï m>∑TeT‘·T˝À¢ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ 12.4% yê≤

ø£*– ñ+&É≥y˚T ø±≈£î+&Ü, ◊Ï s¡+>∑ n_Ûeè~∆˝À

<X+˝À 4e kÕúq+˝À ñ+~.

sêh+˝Àì nìï s¡+>±\ qT+&ç »]π> m>∑TeT‘·T˝À¢

◊Ï s¡+>∑+ m>∑TeT‘·T\T düTe÷s¡T 39% ñ+&É≥+

>∑eTHês¡Ω+.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J(◊Ï) s¡+>∑+ yÓTT‘·Ô+

` 40,646 ø√≥¢ m>∑TeT‘·T\qT qyÓ÷<äT #j·T&É+‘√

bÕ≥T n<äq+>± 2011`12˝À 39,186 eT+~ ◊Ï

ì|ü⁄DT\≈£î ñbÕ~Û ø£*Œ+∫+~. B+‘√ 2011`12˝À

◊Ï s¡+>∑+˝À ñbÕ~Û bı+< yê] dü+K´ 3,18,624≈£î

ô|]–+~.

sêh+˝À ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J eè~∆rs¡T

dü+e‘·‡s¡+ m>∑TeT‘·T\T ñ<√´>∑T\ dü+K´

(` ø√≥¢ À)

1997`98 284 8,700

1998`99 574 12,000

1999`2000 1,059 25,500

2000`01 1,917 48,700

2001`02 2,907 64,000

2002`03 3,668 71,445

2003`04 5,025 85,945

2004`05 8,270 1,26,920

2005`06 12,521 1,51,789

2006`07 18,582 1,87,450

2007`08 26,122 2,39,000

2008`09 32,509 2,51,786

2009`10 33,482 2,64,375

2010`11 35,022 2,79,438

2011`12 40,646 3,18,624

yÓ’C≤>¥, $»j·Tyê&É, ø±øÏHê&É, ‹s¡T|ü‹ e+Ï f…ÆsY 2

q>∑sê˝À¢ ≈£L&Ü ◊Ï s¡+>∑+ n_Ûeè~∆ Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s¡+>± ñ

+~.

2011`12˝À f…ÆsY q>∑sê˝À¢ ◊Ï s¡+>∑+

eè~∆rs¡T

πø+Á<ä+ m>∑TeT‘·T\T ñbÕ~Û

(` ø√≥¢ À)

yÓ’C≤>¥ 1200.00 16,000

$»j·Tyê&É 95.60 2,558

ø±øÏHê&É 34.67 1,379

‹s¡T|ü‹ 4.25 157

◊Ï n_Ûeè~∆ #·s¡ \T

1. ◊dæÏ bÕ\d” 2010`2015:

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸqT n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*–q ◊Ï

πø+Á<ä+>± n_Ûeè~∆ #j·T&É+‘√ bÕ≥T, sêh+˝À ◊Ï s¡+>∑

eè~∆ kÕeTsêú ìï ô|+#·&É+ ø√dü+ ÇqŒ¤πsàwüHé ø£eT÷´ìπøwüHé

f…ø±ï\J bÕ\d”(◊dæ Ï) 2010`2015qT 2010 p …’

qT+&ç neT\T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. á $<Ûëq+ ø=‘·Ô

ø£+ô|˙\T, ∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ ø£+ô|˙\T, Ç+»˙]+>¥ ùde\T,

ñ‘·Œ‹Ô/ ÄsY &ç ø£+ô|˙\T, j·÷ìyTwüHé, π>$T+>¥ yÓTT<ä\>∑T

ø£+ô|˙\≈£î |ü\T Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T, kÂø£sê´\T Á|üø£Ï+∫+~.

2. m\Áø±ºìø Vü‰sY¶ysY bÕ\d” 2012`2017:

◊Ï s¡+>∑+ n_Ûeè~∆ À m\Áø±ºìø Vü‰sY¶ysY |ü]ÁXeT

jÓTTø£ÿ ÁbÕeTTK´‘·qT >∑T]Ô+∫q sêh Á|üuÛÑT‘·«+ m\Áø±ºìø˘

Vü‰sY¶ysY bÕ\d” 2012`2017qT Á|üø£Ï+∫+~. Ç~ 2012

p …’ 24 qT+&ç neT˝À¢øÏ e∫Ã+~. uÛ≤s¡‘·<X+˝À Ç≥Te+Ï

$<ÛëHêìï Á|üø£Ï+∫q yÓTT<äÏ sêh+>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ì*∫+~.

m\Áø±ºìø Vü‰sY¶ysY |ü]ÁXeT Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± 1.75

ÁÏ*j·THé &Ü\s¡T¢, uÛ≤s¡‘·<X+˝À 1 _*j·THé &Ü\s¡¢ yê´bÕs¡

kÕeTsêú ìï ø£*– ñ+~.

3. f…ÆsY 2/3 ◊Ï Vü≤uŸ\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+:

ôV’≤<äsêu≤<é s√˝Ÿ yÓ÷&É˝Ÿ>± sêh Á|üuÛ ÑT‘·«+

$XÊK|ü≥ï+, ‹s¡T|ü‹, $»j·Tyê&É, ø±øÏHê&É, q˝§Z+&É,

es¡+>∑˝Ÿ yÓTT<ä\>∑T f…ÆsY 2/3 q>∑sê˝À¢ ◊Ï Vü≤uŸ\qT

Áb˛‘·‡Væ≤k˛Ô+~. á q>∑sê˝À¢ ◊Ï |ü]ÁX¯eT HÓ\ø=q&ÜìøÏ

Á|ü‘´ø£ Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\T Çe«&É+ »s¡T>∑T‘√+~.


2012˝À $XÊK|ü≥ï+˝À ˇø=ÿø£ÿÏ 50,000 #·<äs¡|ü⁄

n&ÉT>∑T\‘√ ¬s+&ÉT ◊Ï ≥esY\T, es¡+>∑˝Ÿ, ‹s¡T|ü‹,

ø±øÏHê&É À¢ 15,000 #·<äs¡|ü⁄ n&ÉT>∑T\T ø£*–q ˇø=ÿø£ÿ ◊Ï

≥esY\qT ì]à+#ê\ì ìs¡ísTT+#·&É+ »]–+~.

4. ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J ÇHÓ«dtºyÓT+Ÿ Øõj·THé

(◊Ï◊ÄsY):

ÇqŒ ¤ πs àw üH é f …ø±ï\J(◊Ï) , ◊Ï Ä< Ûë]‘ ·

ùde\T(◊ÏÇmdt), m\Áø±ºìø˘ Vü‰sY¶y˚sY e÷´qTbòÕ´ø£Ã]+>¥

(ÇôV≤#Ym+) j·T÷ì≥¢qT kÕú|æ+∫, eè~∆ #ùd+<äT≈£î n+øÏ‘·+

#dæq dü«j·T+ düMTø£è‘· $C≤„q ø£¢düºs¡T¢>± ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J

ÇHÓ«dtºyÓT+Ÿ Øõj·Tq¢(◊Ï◊ÄsY)qT Á|ü‹bÕ~+#·&É+ »]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ ôV’≤<äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢\

#·T≥Tº|üø£ÿ\ ÁbÕ+‘·+˝À ◊Ï◊ÄsY n_Ûeè~∆øÏ 202 #·.øÏ.MT\T

ÁbÕ+‘êìï >∑T]Ô+#+<äT≈£î #·s¡ \T #|üÏº+~.

◊Ï◊ÄsY e\¢ Á|üjÓ÷»Hê\T

Á|ü‘· ø£å sêã&ç ` 3,10,849 ø√≥T¢

◊Ï ô|≥Tºã&ç kÕeTs¡ú + ` 2,19,440 ø√≥T¢

◊Ï m>∑TeT‘·T\T ` 2,35,000 ø√≥T¢

Á|ü‘· ø£å ñbÕ~Û düTe÷s¡T 15 \ø£å\T

|üs√ø£å ñbÕ~Û düTe÷s¡T 53 \ø£å\T

sêh |üqTïsêã&ç À ô|s¡T>∑T<ä\ ` 30,170 ø√≥T¢

◊Ï ôdCŸ\ Áb˛‘ê‡Vü≤+

Á|ü‘´ø£ Ä]úø£ eT+&É*(ôdCŸ) $<ÛëHêìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

Áb˛‘·‡Væ≤+∫+~. ôdCŸqT bÕ]ÁXÊ$Tø£, ùde\T, yê´bÕs¡

ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ ø√dü+ ˇø£ $<˚o uÛÖ>√[ø£ ÁbÕ+‘·+>±

|ü]>∑DÏ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ø£düºyéT‡ düT+ø±\˝À dü&É*+|ü⁄

ñ+≥T+~. Ç‘·s¡ düT+ø±\ $~Û+|ü⁄\T, $<o ô|≥Tºã&ÉT\T,

Ç‘·s¡ ˝≤yê<M˝À¢ düs¡∞ø£s¡D\T ñ+≤sTT. ôdCŸqT ø£ dü+

10 ôV≤ø±ºs¡¢ À, ø£ dü+ 1 \ø£å #·<äs¡|ü⁄ MT≥s¡¢ _\º|t ÁbÕôddæ+>¥

@]j·÷‘√, n+<äT˝À 50% $d”Ôs¡í+ &Óe\|æ+>¥ ÁbÕôddæ+>¥

@]j·÷ ø£*– ñ+&$<Ûä+>± @sêŒ≥T #j·÷*.

sêh+˝À 43 ◊Ï/◊ÏÄ<Ûë]‘· ôdCŸ\qT H√Ïô|ò’

#˚j·T&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À 18 ôdCŸ\T ìs¡«Vü≤D˝ÀøÏ

e#êÃsTT. yÓTT‘·Ô+ ` 6,277.56 ø√≥¢ ô|≥Tºã&ç e∫Ã+~.

◊Ï dæ XÊK uÛÑ$wü ‘· Á|üD≤[ø£\T

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ◊Ï dæ $<Ûëq+ 2010`2015˝À

bı+<äT|ü]∫q \øå±´\qT kÕ~Û+#+<äT≈£î ◊Ï dæ XÊK ÁøÏ+~

\øå±´\qT ìπs›•+#·T≈£î+~.

1. 2015 HêÏøÏ ` 70,000 ø√≥¢ (15 _*j·THé &Ü\s¡¢)

m>∑TeT‘·T\qT kÕ~Û+#·&É+

2. 17% yê]¸ø£ eè~∆πs≥TqT n+<äTø√e&É+

3. ø=‘·Ô>± 1,25,000 eT+~øÏ ñbÕ~Û ø£*Œ+#·&É+

4. |üs√ø£å+>± 5,00,000 eT+~øÏ ñbÕ~Û ø£*Œ+#·&É+

◊dæÏ s¡+>∑+˝À eTVæ≤fi≤ uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï

Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+

sêh+˝À |üì#˚düTÔqï ◊Ï ñ<√´>∑T˝À¢ 30 XÊ‘êìøÏ

ô|’>± eTVæ≤fi≤ ñ<√´>∑T\T ñ+≤s¡T. n+<äT˝À n‘· ~Ûø£ XÊ‘·+

eT+~ ◊Ï Ä<Ûë]‘· ùde\T/_|æz ø±s¡ ø£ ≤bÕ\≈£î dü+ã+~Û+∫

24I7I365 ø±\+ bÕ≥T wæ|òü⁄º |ü<ä∆‘·T˝À¢ |üì #ùd ø± Ÿdü

m+≥sY ñ<√´>±˝À¢ |üì #düTÔHêïs¡T.

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·q ◊dæÏ $<Ûëq+ 2010`2015˝À

eTVæ≤fi¯\ bÕÁ‘·qT ø°\ø£yÓTÆq~>± >∑T]Ô+∫, n+<äTø√dü+

ø=ìï#·s¡ \T #|üfÒº ≤ ◊Ï |ü]ÁXeTqT Áb˛‘·‡Væ≤k Ô+~.

1. ◊Ï dü+düú À¢ì $$<Ûä kÕúsTT˝À¢ , nq>± uÀsY¶ Ä|òt

&Ó’ ¬sø£ºs¡T¢, ñbÕ<Ûä´≈£åî\T, m–®≈£L´Ïyé\T, d”ìj·TsY

yTH»s¡T¢, ÁøÏ+~ kÕúsTT ñ<√´>∑T\T yÓTT<ä\>∑T kÕúHê˝À¢

eTVæ≤fi\ uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï ô|+#+<äT≈£î ø£ ìXÃj·÷s¡úø£

ø±sê´#·s¡DqT Á|üyXô|≤ºs¡T.

2. ìj·÷eTø±\T, |ü<√qï‘·T\T, ¬øØsY neø±XÊ\T, ÁbÕC…≈£îº

πø≤sTT+|ü⁄\T, •ø£ åD≤ neø±XÊ˝À¢ düÁø£eTyÓTÆq

|ü<ä∆‘·T\qT bÕÏ+#˝≤ #j·T&É+

3. eTVæ≤fi≤ ñ<√´>∑T\T düC≤e⁄>± |üì #ùd+<äT≈£î nqTyÓ’q

|üì |ü]dæú‘·T\qT ø£*Œ+#·&É+.

4. |üì >∑+≥\T, HÓ’≥T wæ|òü⁄º À¢ |üì Á|ü<X+ e<ä› eTVæ≤fi≤

ñ<√´>∑T\≈£î nedüs¡yÓTÆq uÛÑÁ<ä‘·, s¡ø£åD @sêŒ≥T¢

#˚j·T&É+.

5. |üì >∑+≥\T |üPs¡ÔsTTq ‘·s¡Tyê‘· eTVæ≤fi≤ ñ<√´>∑T\T

‘·eT Ç+ÏøÏ düTs¡øÏå‘·+>± #˚s¡T≈£îH˚+<äT≈£î mkÕÿsYº

kÂø£s¡ + ø£*Œ+#·&É+

6. Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü e´‘ê´kÕìøÏ dü+ã+~Û+∫ ‘· …‘Ô e´‹πsø£

|ü]dæú‘·T\qT m<äTs=ÿH+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆq eè‹Ô|üs¡yÓTÆq

øöì‡*+>¥ @sêŒ≥T¢ ø£*Œ+#·&É+

7. eTVæ≤fi\T ‘·eT düeTdü \qT |ü]wüÿ]+#·T≈£îH+<äT≈£î,

‘·eT |üì |ü]dæú‘·T\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·T≈£îH+<äT≈£î M\T>±


y~ø£qT ø£*Œ+#·&É+.

8. m|üŒÏø£|ü⁄Œ&ÉT eTVæ≤fi≤ ñ<√´>∑T\≈£î nìï kÕúsTT˝À¢

•ø£åD Ç|æŒ+#·&É+.

»eVü≤sY $C≤„q πø+Á<ë\T(C…¬ødæ)

Ç+»˙]+>¥ ô|ò’q˝Ÿ Çj·TsY $<ë´s¡Tú\T ñbÕ~ÛøÏ

nedüs¡yÓTÆq HÓ’|ü⁄D≤´\˝À •ø£åD Ç∫Ã, $<ë´ HêD´‘·qT

yÓTs¡T>∑T|ü]#+<äT≈£î »eVü≤sY $C≤„q πø+Á<ë\T(»eVü≤sY Hê …&é®

ôd+≥sY‡`C…¬ødæ) @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. MÏì Á|üeTTK

Ç+»˙]+>¥ ø±˝ÒJ˝À¢ @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T. $<ë´]ú bÕsƒ¡´

Á|üD≤[ø£≈£î, |ü]ÁXeT≈£î nedüs¡yÓTÆq HÓ’|ü⁄D≤´\≈£î eT<Ûä ñqï

n+‘·sêìï »eVü≤sY $C≤„q πø+Á<ë\T |üP&ÉTkÕÔsTT. »eVü≤sY

$C≤„q πø+Á<ë\T |ü]ÁX¯eT≈£î nedüs¡yÓTÆq HÓ’|ü⁄D≤´\˝À

n‘·T´‘·ÔeT e÷qe eqs¡T\ •ø£åDqT n+~kÕÔsTT. $<ë´s¡Tú\T

°yéT esYø£, f…ÆyéT y˚TH˚CŸyÓT+Ÿ, kÕ|òt ºy˚sY n|æ¢ πøwüq¢qT

düeTs¡ úe+‘·+>± n_Ûeè~∆ #˚ ùd |ü<ä ∆‘ ·T\T yÓTT<ä\>∑T

ì»J$‘·+˝À m<äTs=ÿH |ü]dæú‘·T\ô|’ Ä#·s¡D≤‘·àø£ nqTuÛÑyêìï

Ä]®+#˚+<äT≈£î »eVü≤sY Hê˝…&é® ôd+≥s¡T¢ <√Vü≤<ä|ü&É‘êsTT.

C…¬ødæ ø±s¡´Áø£eT+ ª˝…]ï+>¥ u…’ *»ì+>¥($q&É+ <ë«sê

nuÛÑ düq+)µ‘√ bÕ≥T ª …]ï+>¥ u…’ &É÷sTT+>¥(Ä#·s¡D <ë«sê

nuÛÑ´dü+)µ |ü<ä∆‹ <ë«sê $<ë´s¡Tú\T bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£, bÕsƒ¡´

|ü⁄düÔø±\≈£î $T+∫ $C≤„Hêìï ô|+bı+~+#+<äT≈£î neø±X+

ø£*ŒdüTÔHêïsTT.

á ø±s¡´Áø £e÷ìï Á|üy˚X ¯ ô|Ï ºq 2004˝À 30

Ç+»˙]+>¥ m+dæm ø± ÒJ˝À¢ 1500 eT+~ $<ë´s¡Tú\T

qyÓ÷<äT #˚sTT+#·Tø√e&É+ »]–+~. Á|üdüT Ô‘·+ 423

Ç+»˙]+>¥, m+dæm ø± ÒJ˝À¢ 49,725 eT+~ $<ë´s¡Tú\T

qyÓ÷<äT #sTT+#·T≈£îHêïs¡T.

»eVü≤sY Hê …&é® ôd+≥sY‡ ø±s¡ Áø£e÷ìï 2006 qT+&ç

&çÁ^ ø± ÒJ˝À¢ ≈£L&Ü Á|üyXô|≥º&É+ »]–+~. 2012 ôdô|º+ãsY

HêÏøÏ sêh yê´|üÔ+>± 179 &çÁ^ ø± ÒJ˝À¢ C…¬ødæ\qT @sêŒ≥T

#˚j·T&É+ õs¡–+~. yêÏ˝À¢ 10,616 eT+~ $<ë´s¡Tú\T

qyÓ÷<äT #düT≈£îHêïs¡T.

‘Ó\T>∑T $»j·T+

‘Ó\T>∑T uÛ≤wü≈£î |üPs¡« yÓ’uÛÑyêìï rdüTø=#˚Ã+<äT≈£î

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üãT‘·«+ 2011 ôdô|º+ãsY À ªª‘Ó\T>∑T $»j·T+µµ

nH Á|ü‹cÕº‘·àø£ ÁbÕC…≈£îºqT ÁbÕs¡+_Û+∫+~. kÕe÷q´ Á|ü»\≈£î

n+<äTu≤≥T˝À ñ+&$<Ûä+>± uÛ≤cÕ eqs¡T\ìï+Ïì ø£#√≥≈£î

rdüT≈£îsêe&ÉyT Bì Á|ü<Ûëq \ø£å +.

2011˝À »]–q yÓTT≥ºyÓTT<äÏ n+‘·sê®rj·T ‘Ó\T>∑T

Ç+≥¬sïŸ ø±qŒ¤¬sHé‡˝À #dæq 16 rsêàHê˝À¢ 6 rsêàHê\qT

kÕ~Û+#·&É+ »]–+~.

á ÁbÕC…≈£îº ÁøÏ+<ä 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î kÕ~Û+∫q

|òü*‘ê\T:

18 j·TTìø√&é ‘Ó\T>∑T bòÕ+≥¢qT n_Ûeè~∆ #j·T&É+

»]–+~.

uÛ≤s¡‘·<X uÛ≤wü\ #·]Á‘· ÀH yÓTT≥ºyÓTT<äÏkÕ]>± |üP]Ô

‘ Ó\T>∑T nø£ ås ¡ <√cÕ\ ‘·ìF(ôdŒ˝Ÿ #Óø £s Y)qT

s¡÷bı+~+#·&É+ »]–+~.

2 \ø£å\≈£î ô|’>± |ü<ë\‘√ ‘Ó\T>∑T Ç+ ¢wüß` ‘Ó\T>∑T

&çõ≥ Ÿ &çø£åqØì s¡÷bı+~+#·&É+ »]–+~.

Væ≤+B, ‘·$Tfi+, ø£qï&É+, eTsêØƒ, ø±oàØ uÛ≤wü\‘√

65y\≈£î ô|’>± |ü<ä ≤‘√ ~«uÛ≤cÕ &çø£åqØì ‘·j·÷s¡T

#j·T&É+ »]–+~.

‘Ó\T>∑T |üsê´j·T |ü<äø√X+, ‘Ó\T>∑T X‘êe<Ûëq+, u≤\

yê´ø£s¡D≤ìï s¡÷bı+~+#·&É+ »]–+~.

sêh &≤ πø+Á<ä+(mdt&çdæ)

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ jÓTTø£ÿ nìï XÊK\ nedüsê\≈£î

nqT>∑TD+>± eTDÏø=+&É Á>±eT+˝Àì Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ô|ò’Hêì¸j·T Ÿ

&çÁdæºøº À düTe÷s¡T 8,900 #·<äs¡|ü⁄ n&ÉT>∑T\ $d”Ôs¡í+˝À sêh

&≤ πø+Á<ëìï(mdt&çdæ) @sêŒ≥T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. á

yTs¡≈£î 2010 ôdô|º+ãsY 24q $Áb˛ *$Tf…&é‘√ ˇ|üŒ+<ä+ô|’

dü+‘·ø£+ #j·T&É+ »]–+~.

MT ùde

sêh+˝À ñqï ùdºŸyÓ’&é @]j·÷ HÓŸesYÿ, ùdºŸ &≤

ôd+≥sY, á ùdyê πø+Á<ë\T, m|æ ÄHé …’Hé πø+Á<ë\T e+Ï

◊Ï eTÚ*ø£ edü‘·T\qT ñ|üjÓ÷–+#·T≈£î+fÒ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

Á|üuÛ ÑT‘·«+ ªMT ùdeµ nH˚ ªÇ`>∑e¬sïHé‡µ ø±s¡´Áø£e÷ìï

ÁbÕs¡+_Û+∫+~. sêh+˝Àì Á>±MTD Á|ü»\≈£î Ç`>∑e¬sïHé‡

|òü*‘ê\qT n+~+#˚+<äT≈£î ñ<˚›•+∫q á ø±s¡´Áø£e÷ìï

2011 qe+ãsY˝À ‹s¡T|ü‹˝À ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~.

‘=\T‘· 15 ¬syÓq÷´, ]õÁùdºwüHé XÊK\ ùde\qT n+~+#·&É+

»]π>~. Á|üdüTÔ‘·+ sêh yê´|üÔ+>± $düÔ]+∫q á ø±s¡ Áø£eT+

<ë«sê 45≈£î ô|’>± ùde\qT n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.


m|æ ÄHé …’Hé

Ç~ bÂs¡T\≈£î dæ+– Ÿ $+&√ <ë«sê ãVüQfi ùde\T

n+~düTÔqï Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛ ÑT‘·« á >∑e¬sïHé‡ jÓTTø£ÿ

dæ+Vü≤<ë«s¡+(π>Ÿy˚). Bìì Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üãT‘·«+, ≤≤

ø£q‡ …º ‡ düØ«ôddt\ dü+j·TTø£Ô ÁbÕC…≈£îº. eT©º|ü⁄ Ÿ &Ó*eØ #êq Ÿ‡

<ë«sê Çfi¯ó¢, ø±sê´\j·÷\‘√ bÕ≥T @ düeTj·T+˝ÀHÓ’Hê,

mø£ÿ&Ó’Hê bÂs¡T\≈£î ùde\qT n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘ÓdüTÔ+~.

Ç+≥sê´øÏºyé ùde\T, |ü\T s¡ø±\ &Ó*eØ #êq Ÿ‡/øÏjÓ÷düTÿ\

<ë«sê #Ó*¢+|ü⁄ ùde\qT n+~dü÷Ô |ü\T s¡ø±\ _\T¢ #Ó*¢+|ü⁄\qT

πø øö+≥sY <ë«sê ìs¡«Væ≤k Ô+~. 2012 @Á|æ Ÿ qT+&ç nø√ºãsY

es¡≈£î m|æ ÄHé …’Hé <ë«sê 1,74,85,728 ≤yê<M\T »s¡>∑>±,

` 580.37 ø√≥T¢ edü÷\j·÷´sTT. Bì‘√ bÕ≥T 33

dü∫yê\j·T XÊK\T, 258 eT+~ XÊU≤~Û|ü‘·T\T, ø±s=ŒπswüqT¢,

sêh Á|üuÛ Ñ T‘·« dü+dü ú\≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+

m|üŒÏø£|ü⁄Œ&ÉT m|æÄHé …’Hé À n|t&Ÿ ne⁄‘·T+~.

á Ábı≈£L´sYyÓT+Ÿ

á`>∑e ¬sïH é ‡≈ £ î d ü+ã+~Û+∫q eTTKý Ó T Æq

ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ á ` Ábı≈£L´sYyÓT+Ÿ ≈£L&Ü ˇø£Ï. Ç~

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·« ùdø£s¡D, ø=qT>√\T $<ÛëHê\T yê≥+‘·≥

ny neT\T »]π> $<Ûä+>± #düTÔ+~. Á|üuÛÑT‘·« XÊK\ìï+Ïì

m\Áø±ºìø˘ Ábı≈£L´sYyÓT+Ÿ˝À n‘·T´‘· ÔeT |ü<ä ∆‘·T\qT

Á|üy˚X ¯ ô|fÒ º+<äT≈ £î ÇqŒ¤ πsàwüHé f…ø±ï\J kÕ<Û äHê\qT

$ìjÓ÷–+#·Tø√e&ÉyT á ÁbÕC…≈£îº jÓTTø£ÿ eTÚ*ø£ ñ<›X+.

Á|üdüTÔ‘·+ 27 Á|üuÛÑT‘·« XÊK\T, 41 Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑ dü+düú\T

ø±s=ŒπswüqT¢, 15 j·T÷ìe]‡°\T, 128 |ü≥ºD kÕúìø£ dü+düú\T

á ` Ábı≈£L´sYyÓT+Ÿ ùde\qT $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïsTT.

sêh+˝À kÕ>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\ ø£\Œq, $ìjÓ÷>∑+ (\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ À)

Áø£.dü kÕ>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\ ø£\Œq $ìjÓ÷>∑+

Á|üD≤[ø£ uÛ≤Ø, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ ∫qï˙ÏbÕs¡T<ä\ yÓTT‘·Ô+ uÛ≤Ø, eT<Ûä ∫qï˙Ï yÓTT‘·Ô+

ÁbÕC…≈£îº\T ÁbÕC…≈£îº\T bÕs¡T<ä\

1 1951≈£î eTT+<äT 13.313 13.710 27.023 13.313 13.710 27.023

2 1e Á|üD≤[ø£(1951`56) 0.768 0.255 1.023 0.590 0.255 0.845

3 2e Á|üD≤[ø£(1956`61) 1.810 0.162 1.972 1.290 0.162 1.452

4 3e Á|üD≤[ø£(1961`66) 3.680 0.498 4.178 0.910 0.498 1.408

5 3 yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£\T(1966`69) 0.780 0.372 1.152 3.500 0.372 3.872

6 4e Á|üD≤[ø£ (1969-74) 1.900 0.630 2.530 2.170 0.630 2.800

7 5e Á|üD≤[ø£(1974`78) 2.016 0.917 2.933 1.750 0.917 2.667

8 2 yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£\T(1978`80) 1.540 0.560 2.100 1.490 0.560 2.050

9 6e Á|üD≤[ø£(1980`85) 3.050 0.816 3.866 1.710 0.816 2.526

10 7e Á|üD≤[ø£(1985`90) 0.892 0.668 1.560 0.753 0.668 1.421

11 yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£(1990`91) 0.064 0.083 0.147 0.040 0.083 0.123

12 yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£(1991`92) 0.093 0.074 0.167 0.112 0.074 0.186

13 8e Á|üD≤[ø£(1992`97) 0.461 0.245 0.706 0.368 0.244 0.612

14 9e Á|üD≤[ø£(1997`2002) 1.924 0.452 2.376 1.924 0.452 2.376

15 10e Á|üD≤[ø£(2002`07) 4.845 0.929 5.774 3.571 0.895 4.466

16 11e Á|üD≤[ø£(2007-08) 3.035 0.582 3.617 1.700 0.582 2.282

17 11e Á|üD≤[ø£ (2008-09) 1.891 0.421 2.312 0.985 0.251 1.236

18 11e Á|üD≤[ø£(2009-10) 0.360 0.336 0.696 0.260 0.290 0.550

19 11e Á|üD≤[ø£(2010-11) 0.365 0.128 0.493 0.282 0.128 0.410

20 11e Á|üD≤[ø£ (2011-12) 0.392 0.114 0.506 0.314 0.091 0.405

21 12e Á|üD≤[ø£(2012-13) 0.081 0.081 0.065 0.065

yÓTT‘·Ô+ 43.260 21.952 65.212 37.097 21.678 58.775


sêh+˝À ∫qï ˙ÏbÕs¡T<ä\ eqs¡T\ …øÏÿ+|ü⁄(yÓTÆqsY Ç]π>wüHé ôdq‡dt)

Áø£.eqs¡T 1e >∑Dq 2e >∑Dq 3e >∑Dq 4e >∑Dq 1e 2e 2e 3e 3e 4e

(1986`87) (1993`94) (2001`06) (2006`07) eT<Ûä ‘&Ü% eT<Ûä ‘&Ü% eT<Ûä ‘&Ü%

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 ‘·e«ø£|ü⁄ u≤e⁄\T 1175345 1216412 1185219 1007216 3.49 -2.56 -15.02

2 ‘·≈£îÿe ˝À‘·T

>=≥º|ü⁄ u≤e⁄\T 110071 317197 656359 917173 188.17 106.92 39.74

3 ˝À‘Ó’q >=≥º|ü⁄ u≤e⁄\T 13421 31216 87482 275972 132.59 180.25 215.46

4 ñ|ü]‘·\ bÕs¡T<ä\ 79023 79953 82443 81010 1.18 3.11 -1.74

5 m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø±\T 15071 19426 24193 24610 28.90 24.54 1.72

yÓTT‘·Ô+ 1392931 1664204 2035696 2305981 19.47 22.32 13.28

sêh+˝À $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô |ü+|æD°

n+X+ j·T÷ìŸ 2010 e÷]Ã 2011 e÷]Ã 2012 e÷]Ã 2012 ôdô|º+ãsY

1. eékÕú|æ‘· kÕeTs¡ú + yÓT>±yê≥T¢

m. m.|æ. C…Héø√ ˆˆ 8087.86 8384.86 8924.86 8924.86

_. dü+j·TTø£Ô s¡+>∑+(>±´dt) ˆˆ 272.00 272.00 272.00 272.00

dæ. Áô|’y≥T s¡+>∑+ ˆˆ 3217.12 3463.50 3563.09 3583.99

&ç. πø+Á<ä+ qT+&ç e#Ã yê≤ ˆˆ 3048.54 2882.68 3116.54 3114.45

yÓTT‘·Ô+(m,_,dæ,&ç) ˆˆ 14625.52 15003.04 15876.49 15895.30

2. $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô $T.j·T÷

m. <∏äs¡à Ÿ ˆˆ 24179.41 26927.01 32981.29 17539.47

_. ôV’≤&É Ÿ ˆˆ 5511.90 7821.56 6255.60 1350.28

yÓTT‘·Ô+ ˆˆ 29691.31 34748.57 39236.89 18889.75

3. ‘·\dü] $ìjÓ÷>∑+ øÏ ÀyêŸ‡ 929.00 952.00 1050.00 `

4. düuŸ ùdºwüqT¢ 4096 4291 4484 4616

5. $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T \ø£å À¢

m. >∑èVü≤ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T 170.65 179.27 187.81 192.00

_. >∑èùV≤‘·s¡ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T 15.28 16.15 17.11 17.59

dæ. bÕ]ÁXÊ$Tø£ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T 1.95 2.01 2.09 2.12

&ç. ≈£î°s¡ |ü]ÁX¯eT\T 0.21 0.22 0.23 0.24

Ç. eékÕj·T ø£HÓø£åqT¢ 27.08 29.09 30.62 31.07

yÓTT‘·Ô+ ø£HÓø£åqT¢ 218.27 229.54 240.82 246.06


sêh+˝À yÓ÷≤s¡T yêVü≤Hê\ dü+K´

yÓ÷≤s¡T yêVü≤q+ 1`4`2000 1`4`2005 1`4`2010 30`11`2012

1 2 3 4 5 6

1 ÄÀ ]øå±\T 62248 191313 431551 600145

2 ø±+Á≤≈£îº ø±´]j·Ts¡T¢ 1342 2810 5274 6219

3 $<ë´ dü+düú\ yêVü≤Hê\T 5764 12866 21960 25231

4 düs¡T≈£î\ s¡yêD≤ yêVü≤Hê\T 148208 242312 464564 484767

5 e÷´ø°‡ ø±úŸ\T 4176 13155 22599 68741

6 yÓ÷ô|&ÉT¢ yÓ÷≤s¡T ôd’øÏfió¢ 2222674 3781537 6328308 9910692

7 ø±s¡T¢ 274278 468822 842470 1309282

8 yÓ÷≤s¡T ø±úŸ‡ 23332 41048 82974 122459

9 Áô|’y≥T düØ«düT yêVü≤Hê\T 1910 3984 5593 8885

10 ùdºCŸ ø±´]j·TsY yêVü≤Hê\T 12241 20216 24787 34585

11 Á≤ø£ºs¡T¢ Áf…Æ\s¡T¢ 200355 292330 501996 662319

12 Ç‘·s¡ yêVü≤Hê\T 34191 41607 57194 1561450

yÓTT‘·Ô+ 2990719 5112000 8789270 13389470

sêh+˝À b˛kÕº|ò”düT\T, f…*bò Hé ø£HÓø£åqT¢

n+X¯+ 2008 e÷]Ã 2009 e÷]Ã 2010 e÷]Ã 2011 e÷]Ã 2012 e÷]Ã

1 2 3 4 5 6 7

b˛kÕº|ò”düT\T

1 ôV≤&éb˛kÕº|ò”düT\T 104 96 95 95 95

2 eTTK´ &Üø|òüTsY\T - - 9 9 9

3 düuŸ b˛kÕº|ò”düT\T 2333 2341 2339 2334 2335

4 mø˘‡Á≤&çbÕs¡ºyÓT+≥˝Ÿ düuŸb˛kÕº|ò”düT\T 31 31 - - -

5 Áu≤+#Y Ä|ò”düT\T 13681 13681 13703 13703 13703

yÓTT‘·Ô+ 16149 16149 16146 16141 16142

f…*ø£+

1 f…*bò Hé mπøÃ¤+CŸ\T 4003 4166 4213 4266 4266

2 ˝≤´+&é …’Hé ø£HÓø£åqT¢ 2710876 2455426 2392031 234844 2288597

2010 ôdô|º 2011 nø√º 2012 ôdô|º

3 f…*Á>±|òt Ä|ò”düT\T 185 168 152 169 416

4 |ü_¢ø f…*bò qT¢ 241212 200291 161113 127961 130282

5 yÓ’sY …dt ø£HÓø£åqT¢(\ø£å À¢) 414.39 527.37 654.42 675.92

(2009 &çôd) (2010 ôdô|º) (2011 nø√º) 2012 ôdô|º


sêh+˝À u≤´+≈£î\ XÊK\ $esê\T

dü+e‘·‡s¡+ mdt_◊ C≤rj·T+ #dæq $<o u≤´+≈£î\T ÁbÕ+rj·T Á>±MTD ôw&É÷´\T yÓTT‘·Ô+ XÊK\T

nqTã+<Ûä u≤´+≈£î\T u≤´+≈£î\T u≤´+≈£î\T u≤´+≈£î\T

1 2 3 4 5 6 7

2007 1471 2557 11 1163 513 5715

2008 1635 2811 11 1205 634 6296

2009 1744 2920 11 1291 675 6641

2010 1971 3085 14 1363 796 7229

2011 2815 3198 15 1342 841 8211

2012 2282 3614 25 1524 1868 9313


»HêuÛ≤

»HêuÛ≤ Ø‘ê´ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ◊<äe n‹ô|<ä› sêh+. 2011

»q>∑Dq(‘ê‘êÿ*ø£) Á|üø±s¡+ uÛ≤s¡‘·<X »HêuÛ≤˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

7.0 XÊ‘·+ »HêuÛ≤qT ø£*– ñ+~. 1901˝À πøe\+ 19.1

$T*j·TqT¢ ñqï sêh »HêuÛ≤ >∑&ç∫q X¯‘êã› ø±\+˝À

Hê\T–+‘·\≈£î ô|’>± ô|]– 2011 HêÏøÏ 84.7 $T*j·Tq¢≈£î

#s¡T≈£î+~. Ç+<äT˝À 42.5 $T*j·Tq¢ eT+~ |ü⁄s¡Twüß\T ø±>±,

42.22 $T*j·Tq¢ eT+~ eTVæ≤fi\T ñHêïs¡T. 1961 es¡≈£î

15 XÊ‘êìøÏ ~>∑Teq ñqï <äXÊã› »HêuÛ≤eè~∆πs≥T 1991

es¡≈£î ô|s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~. 1981`91˝À 24.2 XÊ‘·+

]ø±s¡T¶ kÕúsT n‘·´~Ûø£ »HêuÛ≤eè~∆πs≥T qyÓ÷<äsTT+~. Ä

‘ ·s ¡ Tyê‘ · > ∑D˙j·T+>± ‘ ·> ∑ Z& É+ ÁbÕs ¡+_ Û+∫+~.

1991`2001˝À πøe\+ 14.6% »HêuÛ≤eè~∆πs≥T e÷Á‘·yT

qyÓ÷<Ó ’+~. 2001`11˝À eT]+‘· 11.1 XÊ‘êìøÏ

|ü&çb˛sTT+~. uÛ≤s¡‘·<X <äXÊã› »HêuÛ≤ eè~∆πs≥T 17.6%

ø£+fÒ Ç~ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe.

1961 qT+&ç 2011 eT<Ûä sêh+˝À <äXÊã› »HêuÛ≤

eè~∆πs≥T

<äXÊã›+ sêh+˝À <˚X¯+˝À

»HêuÛ≤eè~∆% »HêuÛ≤eè~∆%

1961`71 20.90 24.80

1971`81 23.10 24.66

1981`91 24.20 23.85

1991`2001 14.59 21.54

2001`2011 11.10 17.56

»HêuÛ≤ Ø‘ê´ ñ‘·Ôs¡Á|ü<XŸ, eTVü‰sêh, ;Vü‰sY, |ü•ÃeT

u…+>±˝Ÿ\ ‘·s¡Tyê‘· eTq sêh+ 5e kÕúq+˝À ñ+~.

sêh+˝Àì õ˝≤¢\qT |ü]o*ùdÔ, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢qT

n~Û>∑$T+∫, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ n‘· ~Ûø£ »HêuÛ≤ ø£*–q õ˝≤¢>±

nÁ>∑kÕúq+˝ÀøÏ e∫Ã+~. $»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢ n‘· \Œ »HêuÛ≤

ø£*–q õ˝≤¢>± qyÓ÷<Ó’+~.

Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô

Á|ü‹ yÓsTT´ eT+~ |ü⁄s¡Twü »HêuÛ≤≈£î ñqï eTVæ≤fi\

dü+K´qT Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô n+≤s¡T. sêh+˝À Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü

ìw ü Œ‹ Ô 1991 es ¡≈ £ î | ü‘ ·q < Û √s ¡D Ï˝À ñ+& É>±,

yÓTT≥ºyÓTT<äÏkÕ]>± 2001˝À kÕqT≈£L\ <Û√s¡DÏ ø£q|ü&ç+~.

2011˝À n< <Û√s¡DÏ ø=qkÕ–+~. sêh+˝À Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô

2001˝À 978 ø±>±, 2011˝À 992≈£î ô|]–+~. Ç~

uÛ≤s¡‘·<X dü>∑≥T Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô 940 ø£+fÒ #ê˝≤ m≈£îÿe.

ìC≤e÷u≤<é, $»j·Tq>∑s¡+, lø±≈£îfi+ õ˝≤¢ À¢ Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü

ìwüŒ‹Ô kÕqT≈£L\ <Û√s¡DÏ À ñ+&É>±, 2001˝À Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü

ìwüŒ‹Ô 1000 ø£+fÒ ‘·≈£îÿe ñqï Ä~˝≤u≤<é, ø£Ø+q>∑sY,

KeTà+, $XÊK|ü≥ï+, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe], |ü•ÃeT>√<ëe],

>∑T+≥÷s¡T, ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ À¢ 2011 »q>∑Dq˝À Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü

ìwüŒ‹Ô 1000 ø£+fÒ m≈£îÿe>± qyÓ÷<Ó’+~.

»qkÕ+Á<ä‘·

ˇø£ #·<äs¡|ü⁄ øÏ ÀMT≥s¡T $d”Ôs¡í+˝À ìedæ+# »HêuÛ≤

dü+K´qT »qkÕ+Á<ä‘·>± ìs¡«∫kÕÔs¡T. Ç<=ø£ eTTKýÓTÆq

&ÓyÓ÷Á>±|òæø˘ dü÷N. 2011 »q>∑Dq Á|üø±s¡+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯

»qkÕ+Á<ä‘· 382 ø±>±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ »qkÕ+Á<ä‘· 308.

sêh+˝Àì õ˝≤¢ À¢ 18, 480 »qkÕ+Á<ä‘·‘√ ôV’≤<äsêu≤<é

yÓTT<äÏ kÕúq+˝À ñ+&É>±, n‹ô|<ä› n≥M $d”Ôs¡í+ ñqï

Ä~˝≤u≤<é, KeTà+ õ˝≤¢\T n‘·´\Œ »qkÕ+Á<ä‘· ñqï

õ˝≤¢\T>± ø=qkÕ>∑T‘·THêïsTT.

|ü≥ºD°ø£s¡D

yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤˝À |ü≥ºD »HêuÛ≤ XÊ‘·+ 2001˝À

27.3% ñ+&É>±, 2011 HêÏøÏ 33.49XÊ‘êìøÏ ô|]–+~.

õ˝≤¢ À¢ ôV’≤<äsêu≤<é 100 XÊ‘·+ |ü≥ºD »HêuÛ≤qT ø£*– ñ

qï @¬ø’ø£ õ˝≤¢>± ì*∫+~. 70.32% |ü≥ºD »HêuÛ≤‘√

s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ ¬s+&Ée kÕúq+˝À ñ+~. πøe\+ 15% |ü≥ºD

»HêuÛ≤ ñqï eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ n‘· \Œ+>∑ |ü≥ºD°ø£s¡D

#Ó+~q õ˝≤¢>± ì*∫+~. 16.6% |ü≥ºD »HêuÛ≤‘√ lø±≈£îfi+

<ëì ‘·s¡Tyê‘· kÕúq+˝À ñ+~.

8. kÕe÷õø£ edü‘·T\ ø£\Œq


sêh+˝À Á>±MTD, |ü≥ºD, yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤(\ø£å À¢)

dü+e‘·‡s¡+ yÓTT‘·Ô+ Á>±MTD |ü≥ºD

»HêuÛ≤ »HêuÛ≤ »HêuÛ≤

1961 360 297 63

1971 435 351 84

1981 536 411 125

1991 665 486 179

2001 762 554 208

2011 847 563 284

nø£åsêdü ‘·

ˇø£ e´øÏÔ 7 dü+e‘·‡sê\T, n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe ej·TdüT

ø£*– ñ+&ç, @<Ó’Hê uÛ≤wüqT ne>±Vü≤q #düT≈£îì, sêj·T&É+,

#·<äe&É+ ¬s+&É÷ #˚j·T>∑*–q#√ Ä e´øÏÔì nø£åsêdüT´ì>±

˝…øÏÿkÕÔs¡T.

sêh+˝À 2001˝À 60.47% nø£åsêdü´‘· ñ+&É>±

2011˝À 67.66 XÊ‘êìøÏ ô|]–+~. Ç~ uÛ≤s¡‘·<X dü>∑≥T

nø£åsêdü ‘· 74.04% ø£+fÒ ‘·≈£îÿe ø±e&É+ >∑eTHês¡Ω+.

uÛ≤s¡‘·<X+˝À 2001`2011 eT<Ûä nø£åsêdü ‘· πs≥T

64.84% qT+&ç 74.04 XÊ‘êìøÏ ô|s¡>∑>±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À

60.47% qT+&ç 67.66 XÊ‘êìøÏ #]+~. 1991 qT+&ç

2011 eT<Ûä 44.1 % qT+&ç 67.66 XÊ‘êìøÏ ô|]–+~.

¬s+&ÉT <äXÊu≤›\ ø±\+˝À 24 XÊ‘·+ bÕsTT+≥T¢ ô|]–+~.

nsTTq|üŒÏø°, C≤rj·T dü>∑≥T ø£+fÒ ~>∑TeH ñ+~.

2001 qT+&ç 2011 eT<Ûä |ü⁄s¡Twüß\ nø£åsêdü ‘· πs≥T

70.32% qT+&ç 75.56 XÊ‘êìøÏ, eTVæ≤fi\ nø£åsêdü ‘· πs≥T

50.43% qT+&ç 59.74 XÊ‘êìøÏ #s¡T≈£î+~.

õ˝≤¢˝À¢ 80.96% nø£åsêdü´‘·πs≥T‘√ ôV’≤<äsêu≤<é

Á|ü<∏äeT kÕúq+˝À ñ+&É>±, 56.06% nø£åsêdü´‘·πs≥T‘√

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ n≥º&ÉT>∑Tq ñ+~.

bÕsƒ¡XÊ\ $<ä

ªn+<ä]ø° $<ä µ nH˚ \ø£å kÕ<Ûäq≈£î sêh, C≤rj·T

kÕúsTT˝À¢ @fi¯¢ ‘·s¡ã&ç ø£èwæ »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+~. uÛ≤s¡‘·

sêC≤´+>∑+˝Àì 45e n~Ûø£s¡D+ Á|üø±s¡+ kÕs¡«Á‹ø£ÁbÕ<∏ä$Tø£

$<ä πøe\+ Ä<•ø£ dü÷Á‘·+ e÷Á‘·yT. 93e sêC≤´+>∑ dües¡D

2009 <ë«sê #s¡Ãã&çq 21m n~Ûø£s¡D <ë«sê $<ä ÁbÕ<∏ä$Tø£

Vü≤≈£îÿ>± e÷]+~. 6 qT+&ç 14 dü+e‘·‡sê\ ˝À|ü⁄ ej·TdüT

>∑\ u≤\\+<ä]ø° ñ∫‘·, ìs¡“+<Ûä $<ä qT ø£*Œ+#·&É+ Á|üuÛÑT‘·«

u≤<Ûä´‘·>± e÷]+~. á n~Ûø£s¡D+ <ë«sê eTq <˚X¯+˝À

$<ä ≈£î sêC≤´+>∑ ôVA<ë ø£*Œ+#·&É+ »]–+~. á \øå±´ìï

eT]+‘· düeTs¡úe+‘·+>±, ns¡úe+‘·+>± neT\T #˚ùd+<äT≈£î

ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´qT ªªdüs¡«•øå±_Ûj·÷Hé(mdtmdtm)µ ÁøÏ+<ä≈£î,

ôdø £+& ÉØ kÕ úsTT $< ä ´qT ªsê Áw ” ºj · T e÷< Û ä ´$Tø £

•øå±_Ûj·÷Hé(ÄsYm+mdtm)µ ÁøÏ+<ä≈£î rdüT≈£îsêe&É+ »]–+~.

bÕsƒ¡XÊ\ $<ä qT n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘e&É+, Vü‰»s¡T

XÊ‘êìï ô|+#·&É+, <ëìì ì\u…≥º&É+, $<ä´ HêD´‘·qT

ô|+#·&É+ yÓTT<ä\>∑Tq$ á ¬s+&ÉT |ü<∏äø±\ eTTK´ \øå±´\T.

2015 HêÏøÏ dü+|üPs¡í nø£åsêdü´‘· kÕ~Û+#ê\H˚

\øå±´ìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ ø£≥Tºã&ç ñ+~. á ~X¯>± >∑TD≤‘·àø£,

|ü]e÷D≤‘·àø£ yÓTs¡T>∑T<ä\ ø√dü+ nH˚ø£ #·s¡´\T #˚|ü≥º&É+

»s¡T>∑T‘√+~.

bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK sêh+˝À 1.33 ø√≥¢ eT+~ ã&ç

á&ÉT |æ\¢\≈£î bÕsƒ¡XÊ\ kÂø£s¡ + ø£*Œk Ô+~.

bÕsƒ¡XÊ\ $<ä qT n+<ä]øÏ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘e&É+

ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ ~>∑Te \øå±´\‘√ ø£èwæ #k Ô+~.

nìï »HêyêkÕ\≈£î 1 øÏ ÀMT≥s¡T <ä÷s¡+˝À ÁbÕ<∏ä$Tø£

kÕúsTT bÕsƒ¡XÊ\\qT n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘e&É+

5 øÏ ÀMT≥s¡¢ |ü]~Û À ôdø£+&ÉØ kÕúsTT bÕsƒ¡XÊ\qT

n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·&É+

BìøÏ dü+ã+~Û+∫ sêh+ ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT˝À 99%,

ôdø£+&ÉØ kÕúsTT˝À 91.5% \øå±´ìï kÕ~Û+∫+~.

2011`12 HêÏøÏ bÕsƒ¡XÊ\\ $esê\T

yÓTT‘·Ô+ bÕsƒ¡XÊ\T\ ` 1,02,436

ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\\T ` 66,721

n|üŒsY Áô|’eTsY bÕsƒ¡XÊ\\T ` 15,759

ôdø£+&ÉØ/Vü≤j·T´sY ôdø£+&ÉØ dü÷ÿ Ÿ‡ ` 19,053

Áô|’eTØ, n|üŒsYÁô|’eTØ, ôdø£+&ÉØ n˙ï ø£*|æ ñqï dü÷ÿfió¢

` 903


2011`12˝À j·÷»e÷Hê´\ yêØ bÕsƒ¡XÊ\\T

j·÷»e÷q´+ ÁbÕ<∏ä$Tø£ ÁbÕ<∏ä$T ñqï‘· Vü≤j·T´sY yÓTT‘·Ô+

ø√qï‘· ôdø£+&ÉØ

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 16 3 42 53 114

sêh Á|üuÛÑT‘·«+. 5,058 366 1,716 576 7,716

m+|æ|æ/»&é|æ|æ 49,659 8,339 8,395 - 66,393

eTTì‡|ü˝Ÿ 1,644 159 312 - 2,115

msTT&Ó&é 2,091 423 821 - 3,335

nHémsTT&Ó&éÁô|’y˚≥T 8,253 6,469 7,767 274 22,763

yÓTT‘·Ô+ 66,721 15,759 19,053 903 1,02,436

2011`12˝À bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ qyÓ÷<äT $esê\T

nìï bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ qyÓ÷<Ó’q $<ë´s¡Tú\T ` 133.91 \ø£å\T

Á|” Áô|’eTØ bÕsƒ¡XÊ\\T ` 4.10 \ø£å\T(3.06%)

1 qT+&ç 5 ‘·s¡>∑‘·T\T ` 70.84 \ø£å\T(52.91%)

6 7 ‘·s¡>∑‘·T\T ` 26.06 \ø£å\T((19.46%)

8 qT+&ç 10 ‘·s¡>∑‘·T\T ` 32.67 \ø£å\T(24.40%)

11 12 ‘·s¡>∑‘·T\T ` 0.23 \ø£å\T(0.17%)

2011`12˝À Á&ÜbÂ≥T¢ $esê\T

1 qT+&ç 5 ‘·s¡>∑‘·T\T(ÁbÕ<∏ä$Tø£kÕúsTT) `15.60%

1 qT+&ç 7 ‘·s¡>∑‘·T\T(ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘·kÕúsTT) ` 20.79%

1 qT+&ç 10 ‘·s¡>∑‘·T\T(ôdø£+&ÉØ kÕúsTT) ` 45.71%

ñbÕ<Ûë´j·TT\T

2011`12˝À nìï s¡ø±\ bÕsƒ ¡XÊ\˝À¢ ø£*|æ

4,95,111 eT+~ ñbÕ<Ûë´j·TT\T ñHêïs¡T.

ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\\T ` 1,89,722

ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· bÕsƒ¡XÊ\\T ` 97,015

ôdø£+&ÉØ, Vü≤j·T´sY ôdø£+&ÉØ dü÷ÿ Ÿ‡ ` 1,94,724

Áô|’eTØ, n|üŒsY Áô|’eTØ, ôdø£+&ÉØ ø£\dæ ñqï dü÷ÿfió¢

` 13,650

2011`12˝À j·÷»e÷Hê´\ yêØ>± ñbÕ<Ûë´j·TT\

$esê\T

j·÷»e÷q´+ ÁbÕ<∏ä$Tø£ ÁbÕ<∏ä$T ñqï‘· Vü≤j·T´sY

ø√qï‘· ôdø£+&ÉØ

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 78 15 795 1,430

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 9,266 1,679 14,099 5,526

m+|æ|æ/»&é|æ|æ1,08,721 41,675 99,683 -

eTTì‡|ü˝Ÿ 5,153 861 4,659 -

msTT&Ó&é 5,628 2,038 5,954 -

nHémsTT&Ó&é 60,876 50,729 69,534 6,694

TyÓTT‘·Ô+ 1,89,722 97,015 1,94,724 13,650

ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´]ú ìwüŒ‹Ô

sêh+˝À Á|üdüT Ô‘ ·+ ñqï nuÛ Ñ´düq kÕúsTT\qT

yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ ñbÕ<Ûë´j·T, $<ë´]ú ìwüŒ‹Ôì ‘·–Z+#·&É+

<ë«sê yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ø£èwæ #k Ô+~.

$<ëýê\+°s¡ ¢‘√ ø£*|æ sêh+˝À ÁbÕ<∏ ä$Tø£,

ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘·, ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ñqï ñbÕ<Ûë´j·T, $<ë´]ú

ìwüŒ‹Ô $esê\qT |üÏºø£ À >∑eTì+#·e#·TÃ.

dü+e‘·‡s¡+ ÁbÕ<∏ä$Tø£ ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· ñqï‘·

bÕsƒ¡XÊ\\T bÕsƒ¡XÊ\\T bÕsƒ¡XÊ\\T

2002`03 37 33 29

2003`04 35 31 31

2004`05 29 25 30

2005`06 28 25 30

2006`07 29 24 29

2007`08 28 23 28

2008`09 27 22 29

2009`10 28 23 28

2010`11 26 21 25

2011`12 24 20 25


eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<∏äø£+

sêh+˝À eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<∏äø±ìï 2003 »qe]

qT+&ç neT\T #˚düTÔHêïs¡T. ‘=\T‘· 1 qT+&ç 5e ‘·s¡>∑‹

es¡≈£î $<ë´s¡Tú\≈£î ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. 2007 qT+&ç 6 qT+&ç

8e ‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î, 2008 qT+&ç 9, 10e ‘·s¡>∑‹

$<ë´s¡Tú\≈£î ≈£L&Ü neT\T #düTÔHêïs¡T.

|æ\¢˝À¢ bÂwæ ºø±Vü‰s¡ kÕúsTTì ô|+#·&É+, yês¡T

bÕsƒ ¡XÊ\\≈£î Áø £eT‘·| üŒ≈ £î+&Ü Vü‰»s¡j˚T´ $<Û ä+>±

Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ á |ü<∏äø£+ jÓTTø£ÿ eTTK´ ñ<›XÊ\T.

Ç~ πø+Á<ä ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø£+.

1 qT+&ç 8e ‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î á |ü<∏äø£+ neT\Tπø

nj˚T´ Ks¡TÃqT πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T 75:25 ìwüŒ‹Ô À

uÛÑ]kÕÔsTT.

9, 10e ‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î 100% sêh Á|üuÛÑT‘·«yT

uÛÑ]düTÔ+~.

2012`13˝À á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 70.54 \ø£å\ eT+~

$<ë´s¡Tú\T \_∆bı+<ës¡T. yê] $esê\T

ÁbÕ<∏ä$Tø£(1 ` 5 ‘·s¡>∑‘·T\T) ` 37.42 \ø£å\T

n|üŒsY Áô|’eTØ(6`8 ‘·s¡>∑‘·T\T) ` 20.20 \ø£å\T

ñqï‘· (9,10 ‘·s¡>∑‘·T\T) ` 12.74 \ø£å\T

u≤\ø±]àø£ bÕsƒ¡XÊ\\T `0.17 \ø£å\T

bÕsƒ¡XÊ\ Äs√>∑ ø±s¡ Áø£eT+

Äs√>∑ XÊK‘√ ø£*|æ $<ë´ XÊK bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú\≈£î

ø£+Ï |üØø£å\T ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. 2012`13˝À

&ûyê]à+>¥, ◊s¡Hé, bò˛*ø˘ j·÷dæ&é ≤u…¢≥¢qT bÕsƒ¡XÊ\

|æ\¢\+<ä]ø° |ü+|æD° #j·T&É+ »]–+~.

◊dæÏ bÕsƒ¡XÊ\ ø£+|üP´≥Øø£s¡D ÁbÕC…≈£îº

ø£+|üP´≥sY $<ä ø±s¡ Áø£e÷ìï ì]à+#·T, ìs¡«Væ≤+#·T,

j·÷»e÷Hê´ìï ã<ä˝≤sTT+#·T(ã÷Ÿ) |ü<ä∆‹ ÁøÏ+<ä @&ÉT

@C…˙‡\T 2008`09 qT+&ç 5000 ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À¢,

2010`11 dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç eTs=ø£ 1300 ñqï‘·

bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ◊<fi¢ bÕ≥T neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Ç~

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø£+. πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T


sêh+˝Àì Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ $<ëúÛ≤´dü+ #düTÔqï

6 qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î ø£+|üP´≥sY |ü]C≤„q+

ø£*Œ+#·&ÉyT á ø±s¡ Áø£eT+ jÓTTø£ÿ eTTUÀ´<›X+.

bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ eè‹Ô $<ä

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À eè‹Ô $<ë´ |ü<∏äø±ìï(Vocational

Education Scheme) 1984`85˝À Á|üyXô|≤ºs¡T. bÕsƒ¡XÊ\

$<ä´‘√ bÕ≥T JeH√bÕ~ÛøÏ nedüs¡yÓT Æq HÓ ’|ü⁄D≤´\qT

n+~+#·&ÉyT á |ü<∏äø£+ jÓTTø£ÿ eTTUÀ´<›X+. sêh+˝À 297

ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ Bìì neT\T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

sêh+˝À 28 eT+&É\ eè‹Ô $<ë´ πø+Á<ë\T |üì #düTÔHêïsTT.

34,800 eT+~ $<ë´s¡Tú\T •ø£åD bı+<äT‘·THêïs¡T.

sêÁw”ºj·T e÷<Ûä $Tø£ •øå±_Ûj·÷Hé(ÄsYm+mdtm)

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø£yÓTÆq sêÁw”ºj·T e÷<Ûä $Tø£

•øå±_Ûj·÷HéqT sêh+˝À 2009`10 $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç

neT\T #˚düTÔHêïs¡T. 14 qT+&ç 18 dü+e‘·‡sê\ ˝À|ü⁄

$<ë´s¡Tú\≈£î HêDýÓTÆq ôdø£+&ÉØ $<ä qT n+~+#·&ÉyT á

|ü<∏äø£+ jÓTTø£ÿ \ø£å +.

sêÁw”ºj·T e÷<Ûä $Tø£ •øå±_Ûj·÷Hé \øå±´\qT kÕ~Û+#·&É+,

$<ë´ HêD´‘·qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+, ôdø£+&ÉØ bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ñ

bÕ<Ûë´j·T, $<ë´]ú ìwüŒ‹Ôì ø±bÕ&É≥+ ø√dü+ 2011`12˝À

9,569 dü÷ÿ˝Ÿ ndæôdº+Ÿ b˛düTº\qT eT+ps¡T #˚j·T&É+

»]–+~.

yÓ÷&É Ÿ dü÷ÿfió¢

sêh+˝À $<ë´|üs¡+>± yÓqTø£ã&çq eT+&É ≤\T>± 732

eT+&É˝≤\qT >∑T]Ô+#·>±, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ yÓTT<äÏ <äX¯˝À

uÛ≤>∑+>± 2010`11˝À sêÁcÕºìøÏ 355 yÓ÷&É˝Ÿ dü÷ÿfi¯¢qT

eT+ps¡T #dæ+~. ˇø√ÿ bÕsƒ¡XÊ\ düeTT<ëj·T+ ìsêàD≤ìøÏ

HêHé ]ø£]+>¥ j·T÷ìŸ e´j·T+ 3.02 ø√≥T¢, Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+

njT´ ]ø£]+>¥ e´j·T+ 75 \ø£å\T>± ìs¡ísTT+#·&É+ »]–+~.

á bÕsƒ¡XÊ\\T 6 qT+&ç 12e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î sêh

dæ\ãdt‘√ Ç+^¢wüß MT&çj·T+˝À ¬ø.$. f…+ù|¢Ÿ |ü<ä∆‹˝À

ìs¡«Væ≤+#·ã&É‘êsTT.

á bÕsƒ¡XÊ\\qT 2013 pHé qT+&ç 6 qT+&ç 8e

‘·s¡>∑‹ eT]j·TT 11e ‘·s¡>∑‹‘√ ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

dü+e‘·‡sê\T >∑&ç#˚ ø=~› ô|’ ‘·s¡>∑‘·T\qT »‘· #˚j·T&É+

»s¡T>∑T‘·T+~.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ¬s+&Ée <äfiÀ 234 yÓ÷&É Ÿ dü÷ÿfi¢qT

eT+ps¡T #dæ+~.

Á|ü‹ yÓ÷&É Ÿ dü÷ÿ Ÿ≈£î ø£ u≤*ø£\ Vü‰düº ŸqT eT+ps¡T

#j·T&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À 100 eT+~øÏ edü‹ kÂø£s¡ +

ø£*ŒkÕÔs¡T.


yÓTÆHê]°\ $<ä

eT<äs¡kÕ $<ä qT Ä<ÛäT˙ø£]+# |ü<∏äø£+

eT<äs¡kÕ\T, eTU≤ÔuŸ\T e+Ï kÕ+Á|ü<ëj·T $<ë´

dü+düú\qT Áb˛‘·‡Væ≤+∫, yêÏ À ôd’Hé‡, >∑DÏ‘·+, k˛wü Ÿ düº&ûdt,

Ç+ ¢wüß e+Ï düu…®≈£îº\qT Á|üyXô|≥º&É+ á |ü<∏äø£+ jÓTTø£ÿ+

ñ<˚›X¯+.

õ˝≤¢ $<ë´ eT]j·TT •ø£åD≤ dü+düú(&Ó’Ÿ)

sêh+˝Àì 23 ñbÕ<Ûë´j·T •ø£åD≤ dü+düú\(°#·sY

Áf… Æì+>¥ Çìdæº≥÷´Ÿ)qT õ˝≤¢ $<ë´ eT]j·TT •ø£ åD≤

dü+düú\T(&çÁdæºøº Çìdæº≥÷´Ÿ‡ Ä|òt m&ÉT πøwüHé n+&é Áf…Æì+>¥

` &ç◊áÏ(&Ó’Ÿ))>± ôVA<ë ô|+#·&É+ »]–+~. 13 &Ó’Ÿ\˝À

düe÷+‘·s¡+>± ñs¡÷› MT&çj·T+ ôdø£åq¢qT ìs¡«Væ≤+#·&É+

»s¡T>∑T‘√+~. ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ ø±πs«Ïq>∑s¡+˝À ñqï &Ó’Ÿ À

‘·$Tfi MT&çj·T+ $uÛ≤>±ìï ≈£L&Ü ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. sêh+˝À

217 Áô|’y≥T &Ó’Ÿ\T ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·THêïsTT. ø=ÿø£ÿ ø± ÒJ˝À

50 eT+~ $<ë´s¡Tú\≈£î nqTeT‹+#·&É+ »]–+~.

sêJyé $<ë´ $TwüHé

sêh+˝À kÕs¡« Á‹ø£ ÁbÕ<∏ ä$Tø £ $<ä´ \øå±´ìï

kÕ~Û+#+<äT≈£î Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêJyé $<ë´ $TwüHé

1. düs¡«•øå±_Ûj·÷Hé(mdtmdtm)

2. ÁbÕ<∏ ä$Tø£ kÕ úsTT˝À u≤*ø± $<ä´≈ £î C≤rj·T

ø±s¡´Áø£eT+(mHé|æÇõÇm˝Ÿ)

3. ø£dü÷Ôsê“ >±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\T(¬øõ_$)

nH eT÷&ÉT ø±s¡ Áø£e÷\qT neT\T #k Ô+~.

1. düs¡«•øå±_Ûj·÷Hé

Bìì 2001`02˝À Á|üyXô|≥º&É+ »]–+~. 6 qT+&ç

14 dü+e‘·‡sê\˝À|ü⁄ u≤\u≤*ø£\+<ä]ø° ñ|üj·TTø£ÔyÓTÆq,

ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä qT n+~+#ê\qï< á ø±s¡ Áø£eT+ eTTUÀ´<›X+.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø£yÓTÆq á |ü<∏äø±ìï sêh+˝À

2001`02 qT+&ç neT\T #düTÔHêïs¡T. sêJyé $<ë´ $TwüHé,

Ä+Á<Û ä Á| ü< ˚X Ÿ Bìì neT\T #˚düT Ô+~. $<ë´ Vü≤≈ £îÿ

# ·≥ º+(Äs Y ÏÇ) ìã+<Û äq\qT neT\T # ˚j·T&Üìø Ï

düs¡«•øå±_Ûj·÷HéqT Á|ü<Ûëq yêVü≤ø£+>± >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~.

á |ü<∏äø£+ \øå±´\T:

|æ\¢\+<ä]˙ bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ qyÓ÷<äT #sTT+#·&É+

|æ\¢\+<äs¡÷ 8 dü+e‘·‡sê\ ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´qT

bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ |üP]Ô #ùd˝≤ #j·T&É+

ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä ô|’ πø+ÁBø£]+#·&É+

ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´ kÕúsTT˝À nìï s¡ø±\ …’+–ø£, kÕe÷õø£

es¡Z n+‘·sê\qT ‘·T&ç∫yj·T&É+.

2. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT˝À u≤*ø± $<ä´≈£î C≤rj·T

ø±s¡´Áø£eT+(mHé|æÇõÇm˝Ÿ)

u≤*ø± $<ä´≈£î n<äq|ü⁄ n+XÊ\qT CÀ&ç+#ê\H˚

\ø£å´+‘√ düs¡«•øå±_Ûj·÷Hé≈£î dües¡D>± á ø±s¡´Áø£e÷ìï

2003˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.

u≤*ø± $<ë´_Ûeè~∆, Áb˛‘ê‡Vü‰ìøÏ kÂø£sê´\T

ø£*Œ+#·&É+, bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ u≤*ø£\ Vü‰»s¡T XÊ‘êìï

ô|+#·&É+, $<ë´ s¡+>∑+˝À eTVæ≤fi\T, u≤*ø£\≈£î $X‚wü

uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìï ø£*Œ+#·&É+.

|ü\T #·s¡ \ <ë«sê $<ë´ HêD´‘·qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+,

u≤*ø£\ kÕ~Ûø±s¡‘·≈£î <√Vü≤<ä|ü& $<Ûä+>± u≤*ø± $<ä

HêD´‘·qT ô|+bı+~+#·&É+ á |ü<∏äø£+ \øå±´\T.

2001 »HêuÛ≤ ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ C≤rj·T eTVæ≤fi≤

nø£åsêdü ‘ê πs≥T 46.13% ø£+fÒ ‘·≈£îÿe nø£åsêdü ‘· ñ+&ç,

Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü n+‘·s¡+ 21.59% ø£+fÒ m≈£îÿe>± ñqï sêh+˝Àì

661 eT+&É˝≤\\qT á ø±s¡´Áø£eT+ neT\T ø√dü+

m+#·Tø√e&É+ »]–+~. >∑T]Ô+#·ã&çq |ü≥ºD eTT]øÏ yê&É\˝À

≈£L&Ü á ø±s¡ Áø£e÷ìï neT\T #düTÔHêïs¡T.

3. ø£dü÷Ôsê“ >±+BÛ u≤*ø± $<ë´\j·÷\T(¬øõ_$):

$<ë´|üs¡+>± yÓqTø£ã&çq s¡bÕ+‘ê˝À¢ ÁbÕ<∏ä$Tø£

kÕúsTT˝À mdtdæ, mdtÏ, _dæ, yÓTÆHê]° ø£eT÷´ì°\≈£î #Ó+~q

u≤*ø£\≈£î edü‹ kÂø£sê´\‘√ ≈£L&çq bÕsƒ¡XÊ\ @sêŒ≥T ø√dü+

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 2004`05˝À ø£dü÷Ôsê“ >±+BÛ u≤*ø±

$<ë´\j·÷\T nH |ü<∏äø±ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~.

\øå±´\T

düe÷»+˝À n≥º&ÉT>∑T esêZ\≈£î #Ó+~q u≤*ø£\ ø√dü+

ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT˝À edü‹ kÂø£sê´\‘√ ≈£L&çq >∑Ts¡T≈£î\

bÕsƒ¡XÊ\\ @sêŒ≥T <ë«sê yê]øÏ HêDýÓTÆq $<ä qT

n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘e&É+

¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ Á_&ç® ø√s¡T‡ πø+Á<ë\ <ë«sê Á|ü<Ûëq

Ádüe+‹øÏ #Ó+~q bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ #˚]Œ+∫, eTVæ≤fi≤

nø£åsêdü ‘ê πs≥T ‘·≈£îÿe>± ñqï eT+&É ≤\˝À eT<Ûä ˝À

ã&ç e÷Hdæq u≤*ø£\≈£î HêDýÓTÆq $<ä qT ø£*Œ+#·&É+

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ sêÁcÕºìøÏ $<ë´|üs¡+>± yÓqTø£ã&çq

eT+&É ≤˝À¢ 743 ø£dü÷Ôsê“ u≤*ø± $<ë´\j·÷\qT eT+ps¡T


#dæ+~. 2012 qT+&ç yÓTT‘·Ô+ bÕsƒ¡XÊ\\T |üì #düTÔHêïsTT.

$<ë´ dü÷N\T

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À ]f…q¸Hé eT]j·TT Á≤ì‡wüHé

πs≥¢ À >∑D˙j·TyÓTÆq e÷s¡TŒ ø£ì|æ+∫+~. Áô|’eTØ eT]j·TT

m*yÓT+≥Ø kÕúsTT˝À ]f…q¸Hé πs≥T¢ es¡Tdü>± 80.21 qT+&ç

84.4≈£î, 65.08 qT+&ç 79.21≈£î ô|]>±sTT. n<$<Ûä+>±

Á≤ì‡wüHé πs≥T ≈£L&Ü 91.43 qT+&ç 96.57≈£î ô|]–+~.

$<ë´ Vü≤≈£îÿ #·≥º+ ìã+<Ûäq\≈£î nqT>∑TD+>± 11e

»qyêkÕ\≈£î 1 qT+&ç 3 øÏ˝ÀMT≥s¡¢ |ü]~Û˝À bÕsƒ¡XÊ\

kÂø£sê´ìï ø£*Œ+#ê\H \ø£å +‘√ 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À

sêh+˝À 243 ÁbÕ<∏ä$Tø£ eT]j·TT 223 ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘·

bÕsƒ¡XÊ\\qT ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~.

|ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ nHê<∏ä |æ\¢\ ø√dü+ ôV’≤<äsêu≤<é,

$»j·Tyê&É, $XÊK|ü≥ï+, KeTà+˝À Hê\T>∑T ¬sdæ&Óì¸j·T Ÿ

dü÷ÿfi¢qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

ñ∫‘· j·T÷ìbòÕsê\T

$<ë´ Vü≤≈£îÿ #·≥º+ ÁøÏ+<ä 2010`11˝À 52.66 \ø£å\

eT+~øÏ, 2011`12˝À 56.26 \ø£å\ eT+~øÏ ñ∫‘·

j·T÷ìbòÕsê\T n+~+#·&É+ »]–+~.

bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£ô|’ düMTø£å, ø=‘·Ô f…ø˘‡º |ü⁄düÔø±\

s¡÷|üø£\Œq

$<ë´ Vü≤≈£îÿ #·≥º+ 2009 Á|üø±s¡+ mdtdæÇÄsYÏ sêh

nø£&É$Tø n<∏ë]°>± >∑T]Ô+#·ã&ç+~. Ç~ Hwüq Ÿ ø£]≈£î´\yéT

Áù|òyéTesYÿ 2005≈£î nqT>∑TD+>± ùdºŸ ø£]≈£î´\yéT Áù|òyéTesYÿ

2011qT s¡÷bı+~+#·&É+ »]–+~.

q÷‘·q ø£]≈£î´˝+ Áù|òyéTesYÿ Ä<Ûës¡+>± m*yÓT+≥Ø

kÕúsTT˝À ø=‘·Ô f…øº‡ |ü⁄düÔø±\qT Á|üyXô|≥º&É+ »]–+~.

bÕsƒ¡XÊ\ kÕúsTT˝À n<ÛäTHê‘·q |ü<ä∆‘·T\ neT\T

|æ\¢ À¢ ñqï n+‘·s¡Z‘· kÕeTsêú \qT yÓ*øÏ rùd+<äT≈£î

1. >√&É|üÁ‹ø£, 2. dü÷ÿ Ÿ b˛dtºu≤≈£î‡, 3. $<ë´]ú &Ó’Ø, 4.

∫Á\¶Hé ø£¢uŸ, 5. ø±¢dt s¡÷+ …’ÁãØ, °#·sY &Ó’Ø e+Ï ø=ìï

n<ÛäTHê‘·q |ü<ä∆‘·T\qT neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

ùdïVü≤ u≤\

nuÛÑ´düHêìï eT]+‘· $<ë´s¡Tú\≈£î nqTyÓ’q~>±

e÷s¡Ã&É+ ø√dü+ ùdïVü≤u≤\ ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä 1, 2, 3e

‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î ôd ŸŒ¤ …]ï+>¥ Ç+≥sêøÏºyé yÓT°]j·T Ÿ

ø±s¡T¶\(mdtm˝Ÿ◊m+)qT Á|üy˚X¯ô|≥º&É+ »]–+~. nuÛÑ´düq

ô|+|ü⁄<ä\ ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä á $<ÛëHêìï s¡÷bı+~+#·&É+

»]–+~.

dü$Tà[‘· $<ä

rÁeyÓTÆq, n‘·´+‘· rÁeyÓTÆq ãT~∆e÷+<ä´+ ø£*–q

|æ\¢\≈£î ø√dü+ ôVA+ uÒdt¶ m&ÉT πøwüHé |òüsY ∫Á\¶Hé

ÁøÏ+<ä 21,765 eT+~ |æ\¢\≈£î Á|ü‘˚´ø£ $<ä´qT

n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

n≥Te+Ï $<ë´s¡Tú\≈£î 54,327 uÀ<ÛäH√|üø£s¡D

|ü]ø£sê\qT |ü+|æD° #j·T&É+ »]–+~.

36,476 bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ¬ssTT*+>¥‘√ ≈£L&çq sê´+|ü⁄\qT

@sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

mkÕÿsYº düVü‰j·T+‘√ bÕsƒ¡XÊ\≈£î edüTÔqï 11,353

eT+~ $<ë´s¡T ú\≈£î mkÕÿsY º n\yÓqT‡ Çe«&É+

»s¡T>∑T‘√+~.

Á|ü‹ eT+&É\+˝À |ò æõjÓ÷ <∏ Ós¡|” ø±´+|ü⁄\qT

ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

Á|ü‹ eT÷&ÉT eT+&É ≤\≈£î ø£Ï #=|ü⁄Œq 382 dü$Tà[‘·

$<ë´ eqs¡T\ πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

$<ë´ |üøå√‘·‡yê\T

2012˝À pHé 18 qT+&ç p …’ 2 es¡≈£î, p …’ 9

qT+&ç p …’ 21 es¡≈£î ¬s+&ÉT kÕs¡T¢ $<ë´ |üøå√‘·‡yê\qT

ìs¡«Væ≤+∫, bÕsƒ¡XÊ\≈£î yÓ\T|ü\ ñqï u≤\\qT bÕsƒ¡XÊ\˝À¢

#]Œ+#·&É+ »]–+~.

Ç+≥Øà&çj·TŸ $<ä

ôdø£+&ÉØ bÕsƒ¡XÊ\ eédüú ìsêàD≤ìï e÷sêÃ\ì

1964˝À $<Ûëq|üs¡yÓTÆq ìs¡íj·T+ rdüTø√e&É+ »]–+~. Bì

Á|üø±s¡+ ôdø£+&ÉØ $<ä ˝À 11 dü+e‘·‡sê\≈£î ã<äT\T 10

dü+e‘·‡sê\ eé~Ûì Á|üy˚X¯ô|≤º\ì, Vü≤j·T´sY ôdø£+&ÉØ,

eT©º|üs¡Œdt eédüú kÕúq+˝À ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\ Ç+≥Øà&çj·TŸ

$<ä´qT Á|üy˚X¯ô|≤º\ì ìX¯ÃsTT+#ês¡T. eTq sêh+˝À

1969`70 qT+&ç 10G2G3 $<ë´ $<ÛëHêìï Á|üyXô|≤ºs¡T.

ñqï‘· $<ë´ &Ó’¬sø£ºπsŸqT 1989 qe+ãsY 1 qT+&ç &Ó’¬sø£ºπsŸ

Ä|òt Ç+≥Øà&çj·TŸ m&ÉT πøwüHé, &Ó’¬sø£ºπsŸ Ä|òt ø± ÒJjTŸ

m&ÉT´ πøwüHé>± $uÛ Ñõ+#ês¡T. Á|üdüT Ô‘·+ &Ó ’ ¬sø£ º πsŸ Ä|ò t

Ç+≥Øà&çj·TŸ m&ÉT πøwüHé |ü]bÕ\Hê ìj·T+Á‘·D ÁøÏ+<ä 812

Á|üuÛÑT‘·« pìj·TsY ø± ÒJ\T, 12 Á|üuÛÑT‘·« y=πøwüq Ÿ pìj·TsY

ø± ÒJ\T ñHêïsTT. Bì‘√ bÕ≥T eTs√ 205 Áô|’y≥T msTT&Ó&é

ø± ÒJ\T ≈£L&Ü q&ÉTdüTÔHêïsTT.


1999`2000 qT+&ç Hê\T>∑T Ç+≥Øà&çj·TŸ Ø»q Ÿ

C≤sTT+Ÿ &Ó’¬sø£ºsY ø±sê´\j·÷\T, 18 õ˝≤¢ eè‹Ô $<ë´ n~Ûø±]

ø±sê´\j·÷\T |üì #düTÔHêïsTT. Ç+≥Øà&çj·TŸ $<ä Øõq Ÿ

C≤sTT+Ÿ &Ó’¬sø£ºsY ø±sê´\j·÷\T sê»eT+Á&ç, >∑T+≥÷s¡T, ø£&É|ü,

es¡+>∑ Ÿ\˝À ñHêïsTT.

Ç+≥Øà&çj·TŸ $<ä´˝À kÕ+Á|ü<ëj·Tø£ ôd’Hé‡, ÄsYº‡,

ø±eTsY‡, ˇπøwüq˝Ÿ ø√s¡T‡\qT n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

Ç+»˙]+>¥ f…ø±ï\J, eékÕj·T+, ôVA+ôd’Hé‡,

bÕsêyÓT&çø£ Ÿ, _õHÓdt ø±eTsY‡, VüQéTì°dt n+XÊ\˝À

1335 pìj·TsY ø±˝ÒJ\˝À 34 ˇπøwüq˝Ÿ ø√s¡T‡\qT

n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

sêh+˝À $$<Û ä πø≥–Ø\ ÁøÏ+<ä q&ÉTdüT Ôqï

Ç+≥Øà&çj·TŸ ø± ÒJ\ $esê\T

πø≥–Ø ø± ÒJ\ dü+K´

1. Á|üuÛÑT‘·« pìj·TsY ø± ÒJ\T 812

2. Áô|’y≥T msTT&Ó&é pìj·TsY ø± ÒJ\T 179

3. Ç+≥sY $<ä qT n+~düTÔqï Áô|’y≥T msTT&Ó&é

&çÁ^ ø± ÒJ\T 46

4. Áô|’y≥T nHé msTT&Ó&é ø± ÒJ\T 3,889

5. πøwüq Ÿ ø± ÒJ\T(Áô|’y≥T) 12

6. Ç+HÓ‡Ïyé pìj·TsY ø± ÒJ\T 114

7. m|æÄsYC…dæ, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«, kÕ+|òæTø£, –]»q

dü+πøåeT, $ø£ ≤+>∑ dü+πøåeT, düVü≤ø±s¡, ¬s’ Ò«

ø±˝ÒJ\T 386

yÓTT‘·Ô+ ø± ÒJ\T 6,136

698 Á|ü‘´ø£ Áô|’y≥T πøwüq Ÿ ø± ÒJ\T, 12 Á|üuÛÑT‘·«

ˇπøwüq˝Ÿ ø±˝ÒJ\‘√ bÕ≥T n<äq+>± 753 pìj·TsY

ø± ÒJ˝À¢ πøwüq Ÿ ø√s¡T‡\qT n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

pìj·TsY ø± ÒJ˝À¢ $<ë´s¡Tú\ qyÓ÷<äT $esê\T

dü+e‘·‡s¡+ kÕ+Á|ü<ëj·T πøwüq˝Ÿ yÓTT‘·Ô+

ø√s¡T‡\T ø√s¡T‡\T

2009`10 7,84,219 68,085 8,52,304

2010`11 8,18,100 73,078 8,91,178

2011`12 7,88,268 82,252 8,70,520

2012`13 9,16,893 1,01,474 10,18,367

2012`13 $<ë´ dü+e‘·‡s¡+˝À 8,215 eT+~ì

Á|üuÛÑT‘·« pìj·TsY ø± ÒJ˝À¢ …ø£Ãs¡s¡T¢>± ø±+Á≤≈£îº |ü<ä∆‹q

ìj·T$T+#·&É+ »]–+~. M]øÏ 2011 pHé qT+&ç HÓ\≈£î `

18,000 >ös¡e y‘·q+ #Ó*¢düTÔHêïs¡T.

ø± ÒJ $<ä

Á|üdüTÔ‘·+ ø£fi≤XÊ\ $<ë´XÊK |üs¡ yø£åD˝À 252 Á|üuÛÑT‘·«

&çÁ^ ø± ÒJ\T, 179 msTT&Ó&é ø± ÒJ\T ñHêïsTT.

2012`13˝À sêh+˝À ñqï &çÁ^ ø± ÒJ\ $esê\T

j·÷»e÷q´+ ø± ÒJ\ dü+K´ $<ë´s¡Tú\ dü+K´

Á|üuÛÑT‘·«+ 252 1,90,933

msTT&Ó&é ø± ÒJ\T 179 1,43,761

yÓTT‘·Ô+ 431 3,34,694

»eVü≤sY $C≤„q πø+Á<ë\T

»eVü≤sY $C≤„q πø+Á<ë\qT &çÁ^ ø± ÒJ $<ë´s¡Tú\ ñ

<√´>∑ Äø±+ø£å\qT HÓs¡yπsÃ y~ø£>± r]Ã~<ä›&É+ »]–+~. ñ

<√´>∑, |ü]ÁXeT\ nedüsê\≈£î ‘·>∑Z HÓ’|ü⁄D≤´\qT Ä]®+#·&É+˝À

$<ë´s¡Tú\≈£î »eVü≤sY Hê …&é® ôd+≥s¡¢ <ë«sê •ø£åD Çe«&É+‘√

bÕ≥T b˛° yê‘êes¡D≤ìï ‘·≥Tº≈£îH $<Ûä+>± yê]ì dü+dæ<ä∆+

#j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

sêh+˝Àì &çÁ^ ø± ÒJ˝À¢ Ç|üŒÏ es¡≈£î 333 »eVü≤sY

Hê …&é® ôd+≥s¡¢qT @sêŒ≥T #˚dæ, yêÏ <ë«sê $<ë´s¡Tú\≈£î

ø£eT÷´ìπøwüHé dæÿ Ÿ‡, kÕ|òtº dæÿ Ÿ‡, mq\Ïø£ Ÿ dæÿ Ÿ‡, ø£+|üP´≥sY

dæÿ Ÿ‡˝À •ø£åD Çe«&É+ »s¡T>∑T‘√+~. u≤´+øÏ+>¥ s¡+>∑+ |ü≥¢

ÄdüøÏÔ ñqï $<ë´s¡Tú\≈£î u≤´+ø m>±®yéT Áf…Æì+>¥ ø±s¡ Áø£eT+

<ë«sê •ø£åD Çe«&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

2012`13˝À »eVü≤sY $C≤„q πø+Á<ë\T kÕ~Û+∫q

|òü*‘ê\T

dü+e‘·‡s¡+ •ø£åD bı+~q ñ<√´>∑+ bı+~q

yês¡T yês¡T

2006`07 619 354

2007`08 20,787 4,193

2008`09 27,161 2,088

2009`10 9,311 1,852

2010`11 15,967 2,293

mdtÏ|æ 5,949

2011`12 21,619 2,048

2012`13 10,756 1,233

yÓTT‘·Ô+ 1,12,169 14,061


yÓ÷&É Ÿ ø± ÒJ\T

ñqï‘· $<ä ˝À n\Œ dü÷ú\ qyÓ÷<äT ìwüŒ‹Ô(low Gross

Enrolment Ratio in Higher Education) ñqï 374 õ˝≤¢ À¢

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ yÓ÷&É Ÿ ø± ÒJ @sêŒ≥TqT 11e |ü+#·es¡

Á|üD≤[ø± ø±\+˝À #|üÏº+~. MÏ @sêŒ≥T≈£î j·TTõdæ <ë«sê

1/3 e+‘·T düVü≤ø±s¡+ n+~düTÔ+~. $T–*q e´j·÷ìï sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ uÛÑ]+#·e\dæ ñ+≥T+~. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ sêh+˝À

dü÷ú\ qyÓ÷<äT ìwüŒ‹Ô(õÇÄsY) 6% ø£*–, C≤rj·T dü>∑≥T

ø£+fÒ ‘·≈£îÿe>± ñqï 11 õ˝≤¢\qT yÓ÷&É Ÿ ø± ÒJ\ @sêŒ≥T

ø√dü+ >∑T]Ô+∫+~. Ä õ˝≤¢\T: lø±≈£îfi¯+, $»j·Tq>∑s¡+,

‘·÷s¡TŒ >√<ëe], |ü•ÃeT >√<ëe], Á|üø±X¯+, ø£s¡÷ï\T,

nq+‘·|ü⁄s¡+, Ä~˝≤u≤<é, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, yÓT<äø˘,

ìC≤e÷u≤<é.

Ç+ ¢wüß ˝≤+π>«CŸ ˝≤úŸ‡

sêh+˝Àì 75 Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø± ÒJ˝À¢ ˇø=ÿø£ÿÏ `

18 \ø£å\ e´j·T+‘√ Ç+ ¢wüß ≤+π>«J ≤úŸ‡ @sêŒ≥T #j·T&É+

»]–+~. MÏ <ë«sê $<ë´s¡Tú\≈£î Ç+^¢wüß ø£eT÷´ìπøwüHé

dæÿ˝Ÿ‡, mq\Ïø£ Ÿ dæÿ˝Ÿ‡, ñ<√´>±s¡Ω‘· HÓ’|ü⁄D≤´\T, f…øÏïø£ Ÿ

dæÿ Ÿ‡qT n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

Hêø nÁøÏ&wüHé

ø±˝ÒJ\ |üìrs¡T HêD´‘·qT eT~+|ü⁄ #˚ùd eTTK´

bÕsê$T‹ nsTTq ªH˚wüq˝Ÿ nôddtyÓT+Ÿ n+&é nÁøÏ&˚wüHé

øöì‡ Ÿµ sêh+˝Àì 130 Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø± ÒJ\≈£î nÁøÏ&wüHé

Çe«>±, 120 ø± ÒJ\T ª_µ Ò<ë n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe Áπ>&éqT

bı+<ësTT.

2012 qe+ãsY 30 HêÏøÏ 20 Á|üuÛÑT‘·« &çÁ^ ø± ÒJ\T

Hêø qT+&ç ØnÁøÏ&wüHé bı+<ä>±, n+<äT˝À 10 ø± ÒJ\T ªmµ

Áπ>&é, 20 ø± ÒJ\T ª_µ Áπ>&é bı+<ësTT.

kÕ+πø‹ø£ $<ä

nbÕs¡ $C≤„q+,HÓ’|ü⁄D´+, kÕqT≈£L\ ÁXeT dü+düÿè‹,

yÓTs¡T¬>’q kÕeTs¡ú +, ñ‘êŒ<äø£‘· ø£*–q Ç+»˙s¡T¢, kÕ+πø‹ø£

ì|ü⁄DT\qT ‘·j·÷s¡T #ùd+<äT≈£î kÕ+πø‹ø£ $<ë´ XÊK sêh+˝À

kÕ+πø‹ø£ $<ä´qT Áb˛‘·‡Væ≤k˛Ô+~. eTq |ü]ÁX¯eT\T

düeTs¡úe+‘·+>± |üì #ùd˝≤ uÛÑs√kÕ Çe«&É+‘√ bÕ≥T eTq

$<ë´s¡Tú\qT Á|ü|ü+#· e÷¬sÿŸ˝À b˛°ì ‘·≥Tº≈£îH˚$<Ûä+>±

s¡÷|ü⁄~<ä›&Éy˚T Bì n+‹eT \ø£å´+. &çÁ^, &çbı¢e÷ kÕúsTT

¬s+&ç+Ï Àq÷ kÕ+πø‹ø£ $<ä n_Ûeè~∆øÏ kÕ+πø‹ø£ $<ë´Xè≤K

u≤<Ûä ‘· eVæ≤düTÔ+~.

sêh+˝Àì Ábıô|òwüq Ÿ ø± ÒJ\T, $<ë´s¡Tú\ dü+K´

ø√s¡T‡ $<ë´ dü+düú\T $<ë´s¡Tú\T

Ç+»˙]+>¥ 707 3,35,000

m+dæm 644 46,795

m+_m 926 86,905

_.bòÕs¡àd” 290 29,520

bÕ*f…øÏïø˘ 263 76,000

&ç. bòÕs¡àd” 47 2,560

sêh+˝À 263 bÕ*f…øÏïø˘ $<ë´ dü+düú\T, 47 &ç.

bòÕs¡àd” dü+düú\T ñHêïsTT. bÕ*f…øÏïø $<ë´ dü+düú À¢ 76,000

eT+~, &ç. bòÕs¡àd” ø± ÒJ˝À¢ 2560 eT+~ $<ë´s¡Tú\T ñ

Hêïs¡T.

2012`13˝À Á|üuÛ Ñ T‘ ·«+ $»j·Tq>∑s ¡+ õ˝≤¢

∫qy˚Ts¡+–, nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ Hês¡Œ\, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢

#˚sê´˝Ÿ˝À eT÷&ÉT ø=‘·Ô Á|üuÛÑT‘·« bÕ*f…øÏïø˘ ø±˝ÒJ\qT

eT+ps¡T #dæ+~.

dæÿ Ÿ &Óe\|tyÓT+Ÿ ôd+≥s¡T¢(mdt&çdæ)

dü«j·T+ eTqT>∑&É ÁbÕ‹|ü~ø£q sêh+˝Àì 23 õ˝≤¢ À¢

25 dæÿ Ÿ &Óe\|tyÓT+Ÿ ôd+≥s¡¢ @sêŒ≥T≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+

nqTeT‹+∫+~. Ç+<äTø√dü+ ` 660 \ø£å\T eT+ps¡T

#˚dæ+~.

sêJyé>±+BÛ j·T÷ìe]‡° Ä|ò t Hê˝…&é ®

f…ø±ï\Jdt(ÄsYõj·TT¬øÏ)

Á>±MTD j·TTe‘· $<ëédüsê\qT rπsÃ $<Ûä+>±

2008˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ sêJyé>±+BÛ j·T÷ìe]‡°

Ä|òt Hê …&é® f…ø±ï\JdtqT @sêŒ≥T #dæ+~.

Bì ÁøÏ+<ä Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ u≤düs¡, ø£ècÕí õ˝≤¢

q÷õM&ÉT, ø£&É|ü õ˝≤¢ ÄsY.¬ø. yê´©˝À eT÷&ÉT |üP]Ô kÕúsTT

>∑Ts¡T≈£î\ ÁÏ|ü⁄˝Ÿ ◊°\qT kÕú|æ+#·&É+ »]–+~. Çø£ÿ&É

ÇqŒ¤πsàwüHé f…ø±ï\J‘√ bÕ≥T n<ÛäTHê‘·q Ç+»˙]+>¥, ôd’qT‡

ø√s¡T‡˝À¢ uÀ<Ûäq n+~kÕÔs¡T.


≈£î≥T+ã dü+πøåeT+

sêh+˝À ≈£î≥T+ã dü+πøåeT XÊK e÷‘·è Äs√>∑´

dü+s¡ø£åD, •Xó Äs√>∑ dü+s¡ø£åD, ≈£î≥T+ã dü+πøåeT ùde\qT

n+~k Ô+~. sêh+˝À ñqï $$<Ûä s¡ø±\ Á|üuÛÑT‘·« ÄdüŒÁ‘·T\

$esê\T:

ñ|üπø+Á<ë\T ` 12,522

ÁbÕ<∏ä$Tø£ Äs√>∑ πø+Á<ë\T ` 1,624

ø£eT÷´ì° Äs√>∑ πø+Á<ë\T ` 292

@]j·÷ ÄdüŒÁ‘·T\T ` 91

õ˝≤¢ ÄdüŒÁ‘·T\T ` 17

e÷‘ê, •Xó dü+s¡ø£åD ÄdüŒÁ‘·T\T ` 11

uÀ<ÛäHê ÄdüŒÁ‘·T\T ` 14

ôV’≤<äsêu≤<é À ñqï |ü≥ºD ≈£î≥T+ã dü+πøåeT πø+Á<ë\T

` 116

|ü≥ºD Äs√>∑ •_sê\T ` 12

sêh+˝Àì |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñqï |ü≥ºD Äs√>∑ πø+Á<ë\T

` 272

XÊ+|æ Ÿ ]õÁùdºwüHé dædüºyéT ãT …ÏHé nø√ºãsY 2012

Á|üø±s¡+ sêh+˝À 2011˝À Äs√>∑ dü÷N\ $esê\T:

»qqπs≥T ` 17.5

eTs¡Dπs≥T ` 7.5

•Xó eTs¡D≤\ πs≥T ` 43

|ü⁄s¡Twüß\ dü>∑≥T J$‘· ø±\+ ` 66.9 dü+ˆˆ

eTVæ≤fi\ dü>∑≥T J$‘·ø±\+ ` 70.9 dü+ˆˆ

uÛ≤s¡‘·<X+˝À |ü⁄s¡Twüß\ dü>∑≥TJ$‘·ø±\+ ` 67.3 dü+ˆˆ

uÛ≤s¡‘·<X+˝À eTVæ≤fi\ dü>∑≥T J$‘·ø±\+ ` 69.6 dü+ˆˆ

sêh+˝À Á|üdü÷‹ eTs¡D≤\ πs≥T(m+m+ÄsY) `134

uÛ≤s¡‘·<X+˝À Á|üdü÷‹ eTs¡D≤\ πs≥T ` 212

ÄX

(Accredited Social Health Activitist)

Á>±MTD ÁbÕ+‘· Á|ü»\≈£î Äs√>∑ eqs¡T\ ø±s¡ ø£s¡Ô

n+~+# ùde\qT eT]+‘· n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘Ó#Ã \ø£å +‘√

á ø±s¡ Áø£e÷ìï 2005`06 qT+&ç ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~.

sêh+˝Àì 23 õ˝≤¢ À¢ 70,700 eT+~ ÄX ø±s¡ ø£s¡Ô\qT

sêÁcÕºìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø=ìï eTTKýÓTÆq Äs√>∑ dü÷N\T

dü+e‘·‡s¡+ •X¯ó eTs¡D≤\πs≥T Á|üdü÷‹ eTs¡D≤\πs≥T »qqπs≥T eTs¡D≤\πs≥T dü>∑≥T J$‘·ø±\+

2001 66 195 20.8 8.1 |ü⁄: 64.1

2002 62 (2001`03) 20.7 8.1 Ád”Ô:65.4

2003 59 20.4 8.0 (2001`06)

2004 59 19.0 7.0

2005 57 154 19.1 7.3

2006 56 (2004`06) 18.9 7.3 |ü⁄:65.4

2007 54 18.7 7.4 Ád”Ô: 69.4

2008 52 18.4 7.5 (2006`10)

2009 49 134 18.3 7.6

2010 46 (2007`09) 17.9 7.6 |ü⁄: 66.9

2011 43 17.5 7.5 Ád”Ô: 70.9

(2011`15)


ìeTsTT+#ês¡T. M]˝À 55,400 eT+~ì Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢,

5,300 eT+~ì |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢, 10,000 eT+~ì –]»q

ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìj·T$T+#·&É+ »]–+~.

s¡ø£Ô ì~Û, s¡ø£Ô ì\« πø+Á<ë\T

sêh+˝À 19 s¡ø£Ô ì<ÛäT\T(ã¢&é u≤´+≈£î\T), 18 ã¢&é

k ºπsJ ôd+≥s¡¢qT $$<Ûä <äX˝À¢ @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

Ç$ 2005`06 qT+&ç |üì #düTÔHêïsTT. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+

s¡ø£Ô e÷]Œ&ç ùde\≈£î Ç+&çj·THé ¬s&éÁø±dt kıôd’°ì sêh kÕúsTT

H√&É Ÿ @C… ‡>± ìj·T$T+∫+~.

»q˙ düTs¡ø£å jÓ÷»q(C…mdtyÓ’)

Á|üdü÷‹, •X¯ó eTs¡D≤\qT ‘·–Z+#˚ \ø£ å´+‘√,

ÄdüŒÁ‘·T\˝ÀH˚ ø±qTŒ\T »]π> $<Ûä+>± >∑]“¤D° Ád”Ô\qT

Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ ø√dü+ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 2005 @Á|æ Ÿ À »q˙

düTs¡ø£å jÓ÷»q(C…mdtyÓ’)qT ÁbÕs¡+_Û+∫+~. sêh+˝À Bìì

2005 qe+ãsY 1 qT+&ç neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

ÄdüŒÁ‘·T\˝À ø±qTŒ\T »]–q <ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq ñqï

eTVæ≤fi\≈£î »q˙ düTs¡ø£å jÓ÷»q ÁøÏ+<ä πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ `

700 n+<äCÒdüTÔ+~. Bì‘√ bÕ≥T Á>±MTD eTVæ≤fi\≈£î eTs=ø£

` 300 Ç#Ã+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ düTFuÛÑe ø±s¡ Áø£e÷ìï

ÁbÕs¡+_Û+∫+~. á |ü<∏äø±ìï |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\≈£î $düÔ]+#·&É+

»]–+~. Bì ÁøÏ+<ä |ü≥ºD eTVæ≤fi¯\≈£î ` 600 Çe«&É+

»s¡T>∑T‘·T+~. Çfi¢ e<ä› ø±qTŒ\T »]–q eTVæ≤fi\≈£î ` 500

n+<äCÒkÕÔs¡T. á |ü<∏äø£+ neT\T≈£î 2011`12˝À ` 20.80

ø√≥T¢ n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·&É+ »]–+~. 2011`12˝À

2,61,860 eT+~, 2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î

1,03,396 eT+~ á |ü<∏äø±ìï ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e&É+

»]–+~.

»q˙ •Xó düTs¡ø£å ø±s¡ Áø£eT+(C…mdtmdt¬ø)

Ç~ >∑]“¤D°\≈£î q>∑<äT nedüs¡+ ˝Ò≈£î+&Ü ø±qTŒ

kÂø£s¡ + ø£*Œ+#·&É+, ã\V”≤q+>± »ìà+∫q qeC≤‘· •Xó

e⁄\≈£î |ü⁄Ïºq|üŒÏ qT+&ç 30e s√E es¡≈£î Á|üuÛÑT‘·« yÓ’<ä

dü+düú À¢ ñ∫‘· yÓ’<ä kÂø£s¡ + ø£*Œ+#+<äT≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

Á|üyXô|Ïºq |ü<∏äø£+. Bìì sêh+˝À 2011 nø√ºãsY qT+&ç

neT\T #düTÔHêïs¡T. ø±qTŒq≈£î eTT+<äT, Ä ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü

ñ∫‘· yÓ’<ä ùde\T n+~+#·&ÉyT ø±≈£î+&Ü, ø±qTŒ ‘·s¡Tyê‘·

ÁbÕ<∏ä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ë˝À¢ 3 s√E\ bÕ≥T, ◊Ï&çm

ÁbÕ+‘ê˝À¢ì Á|üuÛÑT‘·« yÓ’<ä dü+düú À¢ 5 s√E\ bÕ≥T, dæCÒ]j·THé

»]–q |üø£å+˝À nìï Á|üuÛÑT‘·« yÓ’<ä dü+düú À¢ 7 s√E\ ñ∫‘·

ÄVü‰s¡+ ≈£L&Ü n+~kÕÔs¡T. Bì‘√ bÕ≥T>± ñ∫‘· s¡ø£Ô e÷]Œ&ç,

ñ∫‘· s¡yêD≤ kÂø£sê´\T ø£*ŒkÕÔs¡T. qeC≤‘· •X¯óe⁄≈£î

nedüs¡yÓTÆq Wwü<Ûë\T, s¡ø£Ô+, Ç‘·s¡ yÓ’<ä ùde\T, s¡yêD≤ ñ

∫‘·+>± n+~kÕÔs¡T.

•Xó Äs√>∑ dü+s¡ø£åD ùde\T

qeC≤‘· •Xó dü+s¡ø£åD ùde\qT ã˝Àù|‘·+ #j·T&É+

<ë«sê •X¯ó eTs¡D≤\ πs≥T(◊m+ÄsY)qT ‘·–Z+#·&É+ ø√dü+

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 44 Á|ü‘´ø£ qeC≤‘· •Xó dü+s¡ø£åD j·T÷ì≥T¢,

156 qeC≤‘· dæúØø£s¡D j·T÷ì≥T¢, 1372 qeC≤‘· dü+s¡ø£åD

ø±s¡ïs¡T¢ @sêŒ≥T #j·T&É+ ÁbÕs¡+_Û+∫+~.

•X¯óe⁄\T, |æ\¢\T »ãT“\qT ‘·≥Tº≈£îH˚$<Û ä+>±

s√>∑ìs√<Ûäø£ XøÏÔì ô|+#·&É+ ø√dü+ kÕs¡«Á‹ø£ ÇeT÷´HÓ’CÒwüHé

ø±s¡ Áø£e÷ìï neT\T #j·T&É+ <ë«sê •Xó Äs√>∑ dü+s¡ø£åD

ùde\qT n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

Á|üuÛÑT‘·«, Á|üuÛÑT‘·« msTT&Ó&é bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ 1 qT+&ç 10e

‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄‘·Tqï $<ë´s¡Tú\ Äs√>±´ìï yÓTs¡T>∑T|ü]#+<äT≈£î

2010 qe+ãsY 14 qT+&ç »eVü≤sY u≤\ Äs√>∑ s¡ø£å(C…_mÄsY)

ø±s¡ Áø£e÷ìï neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

2012 ôdô|º+ãsY 14q sêh yê´|üÔ+>± &ûyê]à+>¥

~H√‘ · ‡yêìï ìs ¡«V æ ≤+∫, 1,04,350 bÕs ƒ ¡XÊ\˝À ¢

1,31,08,383 eT+~ |æ\¢\≈£î ∫øÏ‘·‡\T ìs¡«Væ≤+#·&É+

»]–+~.

≈£î≥T+ã dü+πøåeT ùde\T

1997˝À s¡÷bı+~+#·ã&çq sêh »HêuÛ≤ $<Ûëq+

ìπs›X¯ø£‘·«+˝À $$<Ûä |ü<∏äø±\T, #·s¡ \qT neT\T #˚j·T&É+

<ë«sê ≈£î≥T+ã dü+πøåeT ùde\qT n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

Á|ü‹ j˚T≤ p˝…’ 11q Á|ü|ü+#· »HêuÛ≤ ~H√‘·‡yêìï

ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

ôdº] …’CÒwüHé |ü<ä∆‘·T\T

»HêuÛ≤ eè~∆ì ìj·T+Á‹+#·&ÜìøÏ ôdº] …’CÒwüHé |ü<∏äø±ìï

1952˝À ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. XÊX¯«‘· ≈£î≥T+ã

ìj·T+Á‘·D |ü<ä∆‘·T\T>± y˚düø£ºMT, ≥÷ú…ø£ºMT |ü<ä∆‘·T\qT

nqTdü]düTÔ+&É>±, ‘ê‘êÿ*ø£ |ü<ä∆‘·T\ ÁøÏ+<ä e÷Á‘·\T,

ø£+&√yéT\qT |ü+|æD° #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. m≈£îÿe ø±\+

dü+‘êq+ ø£q&Üìï yêsTT<ë ydüT≈£îH eTVæ≤fi\ ø√dü+ ◊j·TT&ç

|ü<ä∆‹ì nqTdü]+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. ≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·D

XÁdüÔ ∫øÏ‘·‡ #sTT+#·T≈£îqï _|æm Ÿ, mdtdæ mdtÏ eTVæ≤fi\≈£î

` 600, |ü⁄s¡Twüß\≈£î ` 1100, Ç‘·s¡T\≈£î ` 250 Çe«&É+

»s¡T>∑T‘√+~.


≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·D ;e÷ |ü<∏äø£+

ôdº] …’CÒwüHé≈£î n+^ø£]+∫q yê]øÏ ;e÷ ø£+ô|˙‘√

≈£î~]q ˇ|üŒ+<ä+ Á|üø±s¡+ ;e÷ n+<äCÒùd ñ<›X+‘√ á

|ü<∏äø±ìï 2005 qT+&ç ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. ôdº] …’CÒwüHé ø±s¡D+>±

ÄdüŒÁ‹˝À eTs¡D+ dü+uÛÑ$+∫Hê, Ò<ë Ä|üπswüHé »]–q @&ÉT

s√E\˝À|ü⁄ Ä e´øÏÔ eTs¡DÏ+∫Hê yê] ≈£î≥T+u≤ìøÏ `

2,00,000, ôdº] …’CÒwüHé »]– ÄdüŒÁ‹ qT+∫ &çXÊÃ]® nsTTq

‘·s¡Tyê‘· 8 qT+&ç 30 s√E\ ˝À|ü⁄ eTs¡D+ dü+uÛÑ$ùdÔ,

n≥Te+Ï yê] ≈£î≥T+u≤ìøÏ 50,000, ôdº] …’CÒwüHé Ä|üπswüHé

$|òü\yÓTÆ‘ @ø£ yÓTT‘·Ô+ ` 30,000, ôdº] …’CÒwüHé ø±s¡D+>±

‘· …‘Ô yÓ’<ä |üs¡yÓTÆq düeTdü \ ∫øÏ‘·‡≈£î >∑]wüº+>± ` 25,000

#Ó*¢kÕÔs¡T.

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 2011˝À 54 eT+~, 2012˝À

ôdô|º+ãsY es¡≈£î 44 eT+~ \_∆bı+<ës¡T.

|ü≥ºD eTT]øÏ yê&É\ Äs√>∑ ùde\T

|ü≥ºD eTT]øÏ yê&É À¢ ìedæ+# Á|ü»\≈£î s√>∑ ìs√<Ûäø£

ùde\T, yÓ’<ä ∫øÏ‘·‡ ùde\T n+~+# \ø£å +‘√ á |ü<∏äø±ìï

2000˝À ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. sêh Á|üuÛÑT‘·« ì<ÛäT\‘√

dü«#·Ã¤+<ä dü+düú\ <ë«sê sêh+˝À 272 |ü≥ºD Äs√>∑ πø+Á<ë\T

|üì #düTÔHêïsTT.

|ü≥ºD eTT]øÏ yê&É˝À¢ 15,000 qT+&ç 20,000

eT+~øÏ ˇø£ |ü≥ºD Äs√>∑ πø+Á<ä+ ñ+~.

C≤rj·T Á>±MTD Äs√>∑ $TwüHé(mHéÄsYôV≤#Ym+) ÁøÏ+<ä

2005 qT+&ç <äX¯\ yêØ>± sêh+˝À 80 |ü≥ºD Äs√>∑´

πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

sêJyé Äs√>∑ l Äs√>∑ ;e÷ |ü<∏äø£+

ô|qTuÛ≤s¡+>± e÷]q Äs√>∑ Ks¡TÃ\ qT+&ç sêh+˝Àì

233 \ø£å\ ù|<ä\ ≈£î≥T+u≤\≈£î düVü≤ø±s¡+ n+~+#+<äT≈£î

sêJyé Äs√>∑ l Äs√>∑ ;e÷ |ü<∏äø±ìï Äs√>∑ l ôV≤ ŸÔπøsY

Á≥dtº <ë«sê sêh+˝À neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. Á|üuÛÑT‘·«,

Áô|’y˚≥T ÄdüŒÁ‘·T\ HÓŸesYÿ <ë«sê á |ü<∏ äø£+ ÁøÏ+<ä

>∑T]Ô+#·ã&çq yê´<ÛäT\≈£î q>∑<äT s¡Væ≤‘· ùde\T n+~+#·&É+

»s¡T>∑T‘√+~.

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä <ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq(_|æm Ÿ) ñ

qï Á|ü‹ ≈£î≥T+u≤ìøÏ ` 2.00 \ø£å\ es¡≈£î Äs√>∑

;e÷qT n+<äCÒj·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

á |ü<∏äø±ìï 2007 @Á|æ Ÿ 1q ô|’\Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q

ÁbÕs¡+_Û+∫, <äX\ yêØ>± sêh+ yÓTT‘·Ô+ 7.0 ø√≥¢

eT+~ »HêuÛ≤≈£î $düÔ]+#·&É+ »]–+~.

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 31 πø≥–Ø˝À¢ 938 s¡ø±\ ∫øÏ‘·‡\qT

>∑T]Ô+#·&É+ »]–+~.

á |ü<∏äø±ìøÏ Á|üuÛÑT‘·«yT ì<ÛäT\T düeT≈£Ls¡TdüTÔ+~.

á |ü<∏äø±ìï ˇø£ düeTs¡úe+‘·yÓTÆq ◊Ï b˛s¡º Ÿ <ë«sê

ÄHé …’Hé <ë«sê neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

ìs¡ø£åsêdüT´ …’q s√>∑T\≈£î düVü≤ø±s¡+ n+~+#+<äT≈£î

nìï ÁbÕ<∏ä$Tø£ Äs√>∑ πø+Á<ë\(|æôV≤#Ydæ)˝À Äs√>∑

$TÁ‘·(ôV≤ ŸÔ es¡ÿsY)qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

á |ü<∏äø±ìï ÁbÕs¡+_Û+∫q 2007 @Á|æ Ÿ 1 qT+&ç

2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î HÓŸesYÿ ÄdüŒÁ‘·T\ <ë«sê Á>±MTD

ÁbÕ+‘ê˝À¢ 35,391 yÓ’<ä´ •_sê\qT ìs¡«Væ≤+∫, 62.98

\ø£å\ eT+~ ù|wü+≥¢qT |üØøÏå+#·&É+ »]–+~. M]˝À 40.80

\ø£å\ eT+~ ù|wü+≥¢≈£î WŸù|wü+Ÿ ∫øÏ‘·‡\T, 18.17 \ø£å\

eT+~øÏ 425 HÓŸesYÿ ÄdüŒÁ‘·T\˝À ÇHéù|wü+Ÿ ùde\T

n+~+#·&É+ »]–+~. 16.36 \ø£å\ ∫øÏ‘·‡\qT 4436.87

ø√≥¢ e´j·T+‘√ #j·T&É+ »]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ yÓ’<ä $<Ûëq |ü]wü‘Y

ôdø£+&ÉØ kÕúsTT ÄdüŒÁ‘·T\ ìs¡«Vü≤D≈£î >±qT

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ yÓ’<ä $<Ûëq |ü]wü‘Y(m|æ$$|æ)qT 1986 qe+ãsY

1q ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. Á|üdüTÔ‘·+ Bì ÁøÏ+<ä sêh+˝À

234 ÄdüŒÁ‘·T\T ñHêïsTT. yêÏ $esê\T:

ÄdüŒÁ‹ ‘·s¡Vü‰ ÄdüŒÁ‘·T\T |ü&Éø£\ dü+K´

õ˝≤¢ ÄdüŒÁ‘·T\T 17 4550

@]j·÷ ÄdüŒÁ‘·T\T 60 6000

ø£eT÷´ì° Äs√>∑ πø+Á<ë\T 121 4810

ôdŒcÕ*° ÄdüŒÁ‘·T\T 10 824

&çôdŒq¸Ø\T 26 `

yÓTT‘·Ô+ 234 16184

sêh+˝À Äs√>∑ dü+s¡ø£åD ùde\ ø√dü+ 2,234 eT+~

yÓ’<ä , 4,733 eT+~ q]‡+>¥, 3,893 eT+~ bÕsêyÓT&çø£ Ÿ,

2,743 eT+~ düVü‰j·Tø£, |ü]bÕ\Hê dæã“+~ |üì #düTÔHêïs¡T.

s√&ÉT¶ Á|üe÷<ä u≤~Û‘·T\≈£î n‘·édüs¡ yÓ’<ä´ ùde\T

n+~+#+<äT≈£î 5 eT]j·TT 7e q+ãs¡T C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\ô|’

ñqï 10 yÓ’<ä $<Ûëq|ü]wü‘Y ÄdüŒÁ‘·T\˝À Á≤e÷ πøsY ôd+≥s¡¢

@sêŒ≥TqT Á|üuÛÑT‘·«+ #|üÏº+~.


Äs√>∑ |ü<∏äø±\T

C≤rj·T njÓ÷&çHé ˝À|ü yê´<ÛäT\ ìj·T+Á‘·D

ø±s¡ Áø£eT+

á ø±s¡ Áø£eT+ 1962 qT+&ç neT\e⁄‘√+~. |üP]Ô>±

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø£+. e÷qe⁄ì kÕ<Ûës¡D XØs¡, e÷qdæø£

eè~∆øÏ 100 qT+&ç 150 yÓT ÆÁø√ Á>±eTT\ njÓ÷&çHé

nedüs¡eTe⁄‘·T+~. ìyê]+#·<ä>∑Z ãT~∆e÷+<ä´+, yÓT<ä&ÉT

<Óã“‹q&ÜìøÏ njÓ÷&çHé ˝À|üyT ø±s¡D+. njÓ÷&çHé ˝À|ü+

ñqï |æ\¢˝À¢ m<äT>∑T<ä\ ‘·≈£îÿe>± ñ+&É≥y˚T ø±≈£î+&Ü,

#·Ts¡T≈£î<äq+ ≈£L&Ü ˝À|ædüTÔ+~. dü¬s’q #·\q+ Ò<ë $ìøÏ&ç

˝À|ü+‘√ e÷+<ä´+ ø£*– ñ+≤s¡T. >±sTT≥sY, njÓ÷&çHé

˝À|ü+ e\¢ e#Ã Ç‘·s¡ yê´<ÛäT\T, yêÏ ìyês¡Dô|’ ne>±eTq

ø£*Œ+#·&É+, njÓ÷&çHé ñ|ü⁄ŒqT yê& $<Ûä+>± Á|ü»\qT #Ó’‘·q´+

#j·T&É+, njÓ÷&çHé À|ü+ e\¢ e#Ã yê´<ÛäT\ rÁe‘·ô|’ düπs«\T

ìs¡«Væ≤+#·&É+ á ø±s¡ Áø£eT+ jÓTTø£ÿ eTTUÀ´<›XÊ\T.

ô|<ä›\≈£î s√E≈£î 150 yÓTÆÁø√ Á>±eTT\T

>∑]“¤D° Ád”Ô\≈£î 200 yÓTÆÁø√ Á>±eTT\T

1`5 dü+e‘·‡sê\ |æ\¢\≈£î 90 yÓTÆÁø√Á>±eTT\T

9`12 dü+e‘·‡sê\ |æ\¢\≈£î 120 yÓTÆÁø√Á>±eTT\

njÓ÷&çHé nedüs¡+.

bı>±≈£î dü+ã+~Û‘· yê´<ÛäT\T ìj·T+Á‘·D

bı>±≈£î ø±´q‡sY, Vü≤è<äj·T ø£+&És¡ yê´<ÛäT\T e+Ï

Hê\T>∑T Á|ü<Ûëq ndü+Áø£$Tø£ yê´<ÛäT\≈£î ø±s¡DyÓTÆq ø±s¡ø±˝À¢

ˇø£Ï. HêHé ø£eT÷´ìø£ãT Ÿ yê´<ÛäT\ e\q dü+uÛÑ$düTÔqï Á|ü‹

Äs¡T eTs¡D≤˝À¢ ˇø£ <ëìøÏ bı>±≈£î ø±s¡DeTe⁄‘√+~.

n+<äTe\¢ πø+Á<ä Äs√>∑ , ≈£î≥T+ã dü+πøåeT eT+Á‹‘·«

XÊK 2007`08˝À C≤rj·T bı>±≈£î ìj·T+Á‘·D ø±s¡ Áø£e÷ìï

ÁbÕs¡+_Û+∫+~.

sêh+˝À bı>±≈£î yê´<ÛäT\ uÛ≤sêìï ‘·–Z+#+<äT≈£î sêh

bı>±≈£î ìj·T+Á‘·D $uÛ≤>∑+ ø£èwæ #k Ô+~.

C≤rj·T ø±´q‡sY ne>±Vü≤q ~H√‘·‡yêìï qe+ãsY

7q bÕÏkÕÔs¡T.

Á|ü|ü+#· eT<ÛäTyTVü≤ ~Hêìï qe+ãsY 14q bÕÏkÕÔs¡T.

C≤rj·T kÕ+Áø£$Tø£ yê´<ÛäT\ ìj·T+Á‘·D ø±s¡ Áø£eT+

1953˝À C≤rj·T eT Ò]j·÷ ìj·T+Á‘·D ø±s¡ Áø£e÷ìï

ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ eTT+<äT <X+˝À Á|ü‹jT≤ 17 $T*j·Tq¢

eT Ò]j·÷ πødüT\T qyÓ÷<äe&ÉyT ø±≈£î+&Ü, 8 \ø£å\ eT+~

eTs¡DÏ+#˚yês¡T. 1958˝À C≤rj·T eT˝Ò]j·÷ ìs¡÷à\q

ø±s¡ Áø£eT+ ÁbÕs¡+_Û+∫q ‘·s¡Tyê‘· 1977 qT+&ç jT≤ 2

$T*j·Tq¢ eT˝Ò]j·÷ πødüT\T e÷Á‘·y˚T qyÓ÷<äe&É+

»s¡T>∑T‘√+~. Á|ü|ü+#·u≤´+≈£î düVü‰j·T+‘√ 1997˝À

yÓTs¡T>∑T|ü]∫q eT Ò]j·÷ ìj·T+Á‘·D ÁbÕC…≈£îº(Enhanced

Malaria Control Project)qT sêh+˝Àì 10 õ˝≤¢˝À¢ì

–]»q ÁbÕ+‘ê\˝À Á|üyXô|≥º&É+ »]–+~. á ø±s¡ Áø£e÷ìï

2004˝À C≤rj·T kÕ+Áø£$Tø£ yê´<ÛäT\ ìj·T+Á‘·D ø±s¡ Áø£eT+(

NVBDCP)>± e÷s¡Ã&É+ »]–+~. á ø±s¡´Áø£eT+ ÁøÏ+<ä

eT Ò]j·÷, »|ü dt mHéôd|òü …’°dt(yÓT<ä&ÉT yê|ü⁄ yê´~Û), &Ó+>∑÷´,

∫≈£îqT>∑THê´, ô|ò’˝Ò]j·÷, ø±˝≤ nC≤sY e+Ï yê´<ÛäT\qT

|üs¡ yøÏå+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

ø£åj·Tìj·T+Á‘·D ø±s¡ Áø£eT+

düMTø Ï å+# ·ã& çq C≤rj·T ø £ åj · T ìj·T+Á‘ ·D

ø±s¡ Áø£e÷(Revised National TB Control Programme

(RNTCP))ìï 1995 qT+&ç &çm|ò t◊&ç düVü≤ø±s¡+‘√

ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. BìøÏ 2005 qe+ãsY qT+&ç

õm|òtÏm+ ≈£L&Ü düVü≤ø±s¡+ n+~k Ô+~. á ø±s¡ Áø£e÷ìï

1995`96˝À yÓTT<ä≥ ôV’≤<äsêu≤<é, yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝À¢

ÁbÕs¡+_Û+∫, 2004 |òæÁãe] HêÏøÏ <äX¯\ yêØ>± sêh+

yÓTT‘êÔìøÏ $düÔ]+#ês¡T. Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 178 Ï_ j·T÷ì≥T¢,

918 &çõπ>ïf…&é yÓTÆÁø√k˛ÿ|” ôd+≥s¡T¢, 80,000 &Ó’¬søº© nã®sY«&é

Á°ŸyÓT+Ÿ(&ÜŸ) πø+Á<ë\T |üì #düTÔHêïsTT. ø£åj·T e\¢ ø£*π>

eTs¡D≤\qT, s√>∑ yê´|æÔì n]ø£≥º&É+ á ø±s¡ Áø£eT+ jÓTTø£ÿ

eTTK´ \ø£å +. ø£|òü |üØø£å À bÕõÏyé ñqï yê]ì >∑T]Ô+∫,

yê]øÏ yê´~Ûì ìj·T+Á‹+#·&É+‘√ bÕ≥T, yê] <ë«sê eT]ø=+‘·

eT+~øÏ yê´~Û dü+Áø£$T+#·≈£î+&Ü á ø±s¡ Áø£eT+ ìyê]düTÔ+~.

C≤rj·T n+<Ûä‘·« ìj·T+Á‘·D ø±s¡ Áø£eT+

2020 HêÏøÏ n+<Ûä‘·« yê´|æÔì 1.4% qT+&ç 0.3

XÊ‘êìøÏ ‘·–Z+#˚ \ø£å´+‘√ á ø±s¡´Áø£e÷ìï 1976˝À

ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. 2006`07˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

ìs¡«Væ≤+∫q düπs« Á|üø±s¡+ Á|üdüTÔ‘·+ n+<Ûä‘·« yê´|æÔ πs≥T 1%

>± ñ+~.

C≤rj·T n+<Ûä‘·« ìj·T+Á‘·D ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä ñ

∫‘· X¯óø±¢ Ä|üπswüqT¢ ìs¡«Væ≤+#·&É+‘√ bÕ≥T, bÕsƒ¡XÊ\

$<ë´s¡Tú\≈£î ø£+Ï |üØø£å\T ìs¡«Væ≤+∫, ø£fi¢<ë›\T n+~+#·&É+,

H˚Á‘· <ëHêìï, ◊ u≤´+≈£î\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+, >±¢ø√e÷,

&Éj·÷u…Ïø ¬sÏH√|ü‹ e+Ï yêÏì eTT+<äT>±H >∑T]Ô+∫,

ìyês¡D #·s¡ \T #|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

ÄsYÇôV≤#Y <ë«sê $XÊK|ü≥ï+ qT+&ç bÕ&˚s¡T,

j·T\eT+∫* ÁbÕ+‘ê\≈£î f…* Ä|òüÔe÷\J ùde\T n+~+#·&É+


»s¡T>∑T‘√+~.

$»j·Tyê&É, ø£s¡÷ï\T, es¡+>∑˝Ÿ\˝À Á|üuÛ ÑT‘·«

Ä<Ûä«s¡ +˝À eT÷&ÉT ø£+Ï u≤´+≈£î\T(◊ u≤´+≈£î\T) ñHêïsTT.

2011`12˝À 6,47,832 ø£+Ï X¯óø±¢\ Ä|üπswüqT¢

ìs¡«Væ≤+#·>±, 2012`13˝À 2012 qe+ãsY es¡≈£î

3,53,415 Ä|üπswüqT¢ #j·T&É+ »]–+~.

C≤rj·T ejÓ÷eè<äT∆\ Äs√>∑ dü+s¡ø£åD ø±s¡ Áø£eT+

(National Programme for Health Care of Elderly)

Á|ü‹ j˚T≤ nø√ºãsY 1e ‘˚Bì n+‘·sê®rj·T

ejÓ÷eè<äT∆\ ~H√‘·‡yê(International Day for Older per-

sons (IDOP))ìï bÕÏkÕÔs¡T. 2012 dü+e‘·‡sêìøÏ á

~H√‘·‡e ìHê<ä+ ôV≤˝ŸÔπøsY |òüsY d”ìj·TsY dæÏ»Hé‡. á

dü+<äs¡“¤+>± C≤rj·T ejÓ÷ eè<äT∆\ Äs√>∑´ dü+s¡ø£ åD

ø±s¡´Áø£eT+ ÁøÏ+<ä >∑T]Ô+∫q õ˝≤¢ ÄdüŒÁ‘·T\T, @]j·÷

ÄdüŒÁ‘·T\T, ø£eT÷´ì° Äs√>∑´ πø+Á<ë\ìï+Ï˝À d”ìj·TsY

dæ≥»q¢≈£î ñ∫‘· Äs√>∑ •_sê\T ìs¡«Væ≤+#·&É+ »]–+~.

C≤rj·T bò˛¢s√dædt ìyês¡D eT]j·TT ìj·T+Á‘·D

ø±s¡ Áø£eT+

á ø±s¡´Áø£e÷ìï πø+Á<ä Á|üãT‘·«+ 2009`10˝À

HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ À, 2010`11˝À q˝§Z+&É õ˝≤¢, 2011`12˝À

Á|üø±X¯+, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢\T, 2012`13˝À >∑T+≥÷s¡T,

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢\≈£î eT+ps¡T #dæ+~.

msTT&é‡ ìj·T+Á‘·D

<XÊìøÏ ô|qT düyê\T>± e÷]q Ä<ÛäTìø£ Á|üC≤s√>∑

düeTdü ˝À¢ ôV≤#Y◊$/msTT&é‡ ≈£L&Ü ˇø£Ï. 2008˝À ydæq

n+#·Hê\ Á|üø±s¡+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À 22.7 \ø£å\ eT+~

ôV≤#Y◊$‘√ J$düTÔHêïs¡T.

C≤rj·T msTT&é‡ ìj·T+Á‘·D ø±s¡´Áø£eT+(National

AIDS Control Programme (NACP)) eT÷&Ée <äX¯qT

C≤rj·T msTT&é‡ ìj·T+Á‘·D dü+düú( National AIDS Con-

trol Organization (NACO)) <ë«sê neT\T #˚j·T&É+

»s¡T>∑T‘√+~.

ôV≤#Y◊$ yÓ’s¡dt dü+Áø£$T+# $<Ûëq+

94% …’+–ø£ dü+Áø£eTD <ë«sê

4% ‘·*¢ qT+&ç _&É¶\≈£î

0.6% eT‘·TÔ|ü<ësêú\qT Ç+C…ø£åHé <ë«sê rdüTø√e&É+

<ë«sê

0.4% s¡ø£Ô+, s¡ø£Ô ñ‘·Œ‘·TÔ\ <ë«sê

ôV≤#Y◊$ n~Ûø£ ÁbÕã\´‘·≈£î ø±s¡D≤\T

1. n|üs¡∫‘·T\‘√ $#·Ã\$&ç …’+–ø£ dü+ã+<Ûë\T

2. …’+–ø£ uÛ≤>∑kÕ«eTT\ eT<Ûä …’+–ø£ yê´<ÛäT\T Á|üã*

ñ+&É≥+

3. n|üs¡∫‘· e´≈£îÔ\‘√ ø£*dæq|ü⁄Œ&ÉT ø£+&√yéT\qT

yê&Éø£b˛e&É+

4. ô|<ä› m‘·TÔq e\dü\T ô|s¡>∑&É+

5. $kÕÔs¡yÓTÆq C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\ HÓŸesYÿ

6. e÷qe⁄\ nÁø£eT ‘·s¡*+|ü⁄

7. ne>±Vü≤q Òø£b˛e&É+

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh msTT&é‡ ìj·T+Á‘·D kıôd’°ì 1998

ôdô|º+ãsY À qyÓ÷<äT #j·T&É+ »]–+~.

<X+˝À msTT&é‡ ÁbÕã\´‘· n‘· ~Ûø£+>± ñqï sêÁcÕº\T

Äs¡T ø±>±, yêÏ˝À Ä+Á<Û äÁ|ü<˚XŸ nÁ>∑uÛ≤>±q ñ+~.

nsTTq|üŒÏø° ìs¡+‘·s¡ ø£èwæ e\q 2010 HêÏøÏ ÁbÕã\´‘·

‘·>∑TZeTTK+ |üÏº+~. Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À ôV≤#Y◊$/msTT&é‡‘√

ìedædüTÔqï ejÓ÷»qT\ dü+K´ 4.24 qT+&ç 5.96 \ø£å\

es¡≈£î ñ+&Ée#·Ãì n+#·Hê.

msTT&é‡ ìyês¡D #·s¡ \T

C≤rj·T msTT&é‡ ìj·T+Á‘·D ø±s¡´Áø£eT+ eT÷&Ée

<äX(2007`12)qT 2007 p …’ 6q ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~.

Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± sêh+˝À ø=‘·Ô>± msTT&é‡ k πø yê] dü+K´qT

2012 HêÏø Ï 60 XÊ‘êìøÏ ‘ ·– Z+#ê\ì \ø£ å ´+>±

ìπs›•+#·Tø√e&É+ »]–+~.

XóuÛÑ+ Á|ü#ês¡+

ôV≤#Y◊$ |üØø£å\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+, ‘·<ë«sê Á|ü»\qT

unknown to known HIV>± e÷πsÃ \ø£å +‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

msTT&é‡ ø£+ÁÀ˝Ÿ kıôd’° ªX¯óuÛ Ñ+µ nH˚ $•wüº Á|ü#ês¡

ø±s¡ Áø£e÷ìï #|üÏº+~. kÕ<Ûës¡D e´≈£îÔ\T ôV≤#Y◊$ dæú‹ì

‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î Ç+ÏÁπ>f…&é øöì‡*+>¥ n+&é f…dæº+>¥

ôd+≥sY‡(◊dæÏdæ)qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

düVü‰sê >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T

j·÷+Ï ¬s ÁÀy Ó ’s ¡˝ Ÿ < ∏ Ós ¡| ” (Äs Y º ) Ww ü< Û ë\T

n+<äT≈£î+≥Tqï ù|wü+≥¢≈£î ªdüVü‰sêµ >∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T Çe«&É+

»]–+~. Bì <ë«sê yês¡T Á|üuÛÑT‘·«+ ø£*Œ+# Á|üj·÷D+˝À


sêsTTr, >∑èVü≤ ìsêàD |ü<∏äø±˝À¢ ÁbÕ<Ûëq´‘·, ô|q¸qT¢ yÓTT<ä\>∑T

yêÏøÏ ns¡TΩ\e⁄‘ês¡T. sêh+˝À 38,000 eT+~øÏ düVü‰sê

>∑T]Ô+|ü⁄ ø±s¡T¶\T Çe«&É+ »]–+~.

eTVæ≤fi≤_Ûeè~∆ •Xó dü+πøåeT+

|ü+#·es¡ Á|üD≤[ø±\T, Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡ Áø£e÷\T $_Ûqï

s¡+>±\˝À eTVæ≤fi\ |ü⁄s√>∑‘ \ø£å +>± ø£èwæ #XÊsTT. 5e

|ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£(1974`78) qT+&ç eTVæ≤fi\ düeTdü \ô|’

Á|üuÛÑT‘·« <Û√s¡DÏ e÷]+~. eTVæ≤fi\ dü+πøåeT+ ø√düyT ø±≈£î+&Ü,

yê] n_Ûeè~∆ ø√d ü+ Á| üD≤[ø£\T s ¡÷bı+~+#·& É+

ÁbÕs¡+uÛ ÑyÓT Æ+~. ã\V”≤qesêZ\T, Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\T,

kÕ+Á|ü<ëjT‘·s¡, ndü+|òüTÏ‘· s¡+>±\≈£î #Ó+~q eTVæ≤fi\≈£î

$<ä´, Äs√>∑´+, ñ‘êŒ<äq eqs¡T\qT n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ

‘Ó#Ã+<äT≈£î ø£èwæ #j·T&É+ »]–+~. Bì |òü*‘·+>± kÕe÷õø£,

kÕ+düÿè‹ø£ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\T, XÊÁdüÔ, kÕ+πø‹ø£ $C≤„q s¡+>±\T

yÓTT<ä\>∑T yêÏ˝À eTVæ≤fi¯\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ >∑D˙j·T+>±

ô|]–+~.

eTVæ≤fi¯\T Á|üdüTÔ‘·+ $<ä´, sê»ø°j·÷\T, MT&çj·÷,

ø£fi\T, dü+düÿè‹, ùde\ s¡+>∑+, XÊÁdüÔ, kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+

yÓTT<ä\>∑T s¡+>±\ìï+Ï À eTT+<äT≈£î <ä÷düT¬øfió‘·THêïs¡T.

C≤rj·T e÷qe eqs¡T\ dü+s¡ø£åD≈£î u≤\\ düeTÁ>∑

$ø±düyT ñ‘·ÔeT e÷s¡Z+>± >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~. n+<äTe\¢

yê] $ø±dü+, dü+πøåeT+ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·« nìï s¡ø±\T>± ø£èwæ

#˚k˛Ô+~.

2004˝À ÄyÓ÷~+#·ã&çq Hwüq Ÿ #ês¡ºsY |òüsY ∫Á\¶Hé

eTqT>∑&É, Äs√>∑ , bÂwæºø±Vü‰s¡+, Jeq Á|üe÷D≤\T, Ä≥\T,

$ÁXÊ+‹, ‘=* u≤\´<äX dü+s¡ø£åD, $<ä , u≤*ø± •Xó dü+s¡ø£åD,

øöeTs¡ u≤\\ kÕ~Ûø±]‘· yÓTT<ä\>∑T u≤\\ Vü≤≈£îÿ\ |ü≥¢

ìã<ä∆‘·qT Á|üø£Ï+∫+~.

n+<äTe\¢ eTVæ≤fi\T, u≤\\ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ nHø£

ø±s¡ Áø£e÷\T #|üÏº+~.

øÏ¢wüº |ü]dæú‘·T˝À¢ ñqï eTVæ≤fi¯\T, u≤\\ nedüsê\

ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ ~>∑Te ù|s=ÿqï dü+düú\qT q&ÉT|ü⁄‘√+~.

eTVæ≤fi≤ •Xó dü+πøåeT XÊK Ä<Ûä«s¡ +˝À u≤\\ ø√dü+

81 ôVAyéT\T, eTV æ ≤fi ¯\ ø√d ü+ 34 d ü+d ü ú\T

q&É|üã&ÉT‘·THêïsTT.

1. düØ«düT ôVAyéT\T:

18 qT+&ç 35 dü+e‘·‡sê\ ˝À|ü⁄ ej·TdüT ø£*– ñ

+&ç kÕe÷õø£+>±, Ä]úø£+>± yÓqTø£ã&çq esêZ\ eTVæ≤fi\

ø√dü+ |ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢ ø£Hêï|ü⁄s¡+, HÓ\÷¢s¡T,

nq+‘·|ü⁄s¡+, es¡+>∑ Ÿ, ôV’≤<äsêu≤<é\˝À düØ«dt ôVAyéT\qT

ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. Çø£ÿ&É yê]øÏ $$<Ûä eè‘·TÔ À¢ •ø£åD Çe«&É+,

7, 10e ‘·s¡>∑‹ |üØø£ å\≈£î Vü‰»s¡j˚T´+<äT≈£î $<ë´

uÀ<Ûäq‘√bÕ≥T ÄVü‰s¡+, edü‹, <äTdüTÔ\T, yÓ’<ä´ ùde\T

n+~düTÔHêïs¡T.

2. ùdºŸôVAyéT‡:

ø£¬sø£åq Ÿ ôVAyéT‡ qT+&ç $&ÉT<ä\ #j·Tã&É¶ eTVæ≤fi\T,

‘·eTqT ‘êeTT ø±bÕ&ÉTø√ Òì eTVæ≤fi\ ø√dü+ sêh Á|üuÛÑT‘·«+

lø±≈£îfi¯+, sê»eT+Á&ç, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, ôV’≤<äsêu≤<é\˝À

Hê\T>∑T ùdºŸôVAyéT‡ ìs¡«Væ≤k Ô+~.

3. ¬sdü÷ÿ´ ôVAyéT:

b˛©d ü T\# ˚ | ü≥T ºø√ã& ç , ø√s ¡ T º˝À $#ês ¡D

m<äTs=ÿ+≥Tqï eTVæ≤fi¯\≈£î $#ês¡D düeTj·T+˝À edü‹

ø£*Œ+#˚+<äT≈£î ôV’≤<äsêu≤<é˝À ˇø£ ¬sdü÷ÿ´ ôVAyéTqT

ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.

4. eè<äT∆\ >∑èVü‰\T(ôVAyéT‡ |òüsY @CŸ¶):

60 @fi¢≈£î ô|’ã&çq nHê<∏ä eè<äT∆\≈£î ÄVü‰s¡+, edü‹

ø £*Œ+#˚+< äT≈ £ î ôV ’ ≤< äsêu≤< é , ∫‘·÷ Ôs ¡ T\˝À ¬s+&ÉT

eè<ë∆ÁX¯e÷\qT ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.

5. ø± ÒJ $<ë´]úqT\ >∑èVü‰\T:

10e ‘·s¡>∑‹ ñrÔs¡Tí …’, 15 qT+&ç 25 dü+e‘·‡sê\

eT<Ûä ej·TdüT ø£*–q ø£fi≤XÊ\ u≤*ø£\ ø√dü+ $»j·Tq>∑s¡+,

‘·DT≈£î, >∑T+≥÷s¡T, ‹s¡T|ü‹, es¡+>∑ Ÿ, ôV’≤<äsêu≤<é\˝À Äs¡T

edü‹ >∑èVü‰\T ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. Çø£ÿ&É yê]øÏ edü‹ ø£*Œ+∫,

◊<˚fi¯¢ bÕ≥T nø£ÿ&˚ ñ+&ç ñqï‘· $<ä´ |üP]Ô #˚j·T&ÜìøÏ

nedüs¡yÓTÆq kÂø£sê´\T ø£*ŒkÕÔs¡T.

6. e]ÿ+>¥ e⁄yÓTHé‡ Vü‰düº Ÿ‡:

ø±¢dt m q>∑sê˝À¢ |üì #dü÷Ô, HÓ\≈£î ` 5,000 ø£+fÒ

‘·≈£îÿe Ä<ëj·T+, Ç‘·s¡ q>∑sê\T, |ü≥ºD≤˝À¢ HÓ\≈£î 4,500

ø£+fÒ ‘·≈£îÿe Ä<ëj·T+ ø£*–q eT<Ûä ‘·s¡>∑‹ ÁXÊ$Tø£ eTVæ≤fi\

ø√dü+ sêh+˝À 16 Vü‰düºfi¢qT ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.

ñ»«\ |ü<∏äø£+

e÷qe⁄\ nÁø£eT ‘·s¡*+|ü⁄qT, ˝…’+–ø£ <√|æ&çì

ìyê]+∫, u≤~Û‘·T\qT s¡øÏå+∫, yê]øÏ |ü⁄qsêyêdü+ ø£*Œ+∫,

eTH√<ÛÓ’s¡´+ ø£*Œ+#˚+<äT≈£î πø+Á<ä eTVæ≤fi≤, •X¯ó n_Ûeè~∆

eT+Á‹‘·« XÊK ªñ»«\µ nH |ü<∏äø±ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~. á


|ü<∏ äø£+ ÁøÏ+<ä u≤~Û‘·T\≈£î ÄVü‰s¡+, edü‹, <äTdüT Ô\T

n+~+#·&É+‘√ bÕ≥T øöì‡*+>¥ ÇkÕÔs¡T. ñ∫‘· Hê´j·T

düVü‰j·T+ n+<äCÒkÕÔs¡T. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ sêÁcÕºìøÏ 11 ñ

»«\ |ü⁄qsêyêdü πø+Á<ë\qT eT+ps¡T #dæ+~. 2012`13˝À

2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î 849 eT+~ \_∆bı+<ës¡T.

kÕ«<ÛësY ôw\ºsY ôVAyéT‡

e÷qe⁄\ nÁø£eT ‘·s¡*+|ü⁄ qT+&ç ø±bÕã&çq eTVæ≤fi\

ÁbÕ<∏ä$Tø£ nedüsê …’q edü‹, ÄVü‰s¡+, <äTdüTÔ\T, dü+s¡ø£åD

yÓTT<ä\>∑T yêÏì rπsÃ+<äT≈£î kÕ«<ÛësY ôw\ºsY ôVAyéT\qT

ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~. Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 26 kÕ«<ÛësY

ôw\ºsY ôVAyéT\T ñHêïsTT. MÏ À 25 ôVAyéT\qT dü«#·Ã¤+<ä

dü+düú\T, ˇø£ <ëìì Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡«Væ≤düTÔHêïsTT.

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY

es¡≈£î 1488 eT+~ \_∆bı+<ës¡T.

∫Á\¶Hé ôVAyéT\T

nHê<∏ä u≤*ø£\T, ìsêÁXj·TT\T, $ø£ ≤+>∑T\ |æ\¢\T,

e÷J ôd’ì≈£î\ |æ\¢\ ø√dü+ ∫Á\¶Hé ôVAyéT\qT ìs¡«Væ≤+#·&É+

»s¡T>∑T‘√+~. 6 qT+&ç 10 dü+e‘·‡sê\ ˝À|ü⁄ |æ\¢\≈£î

Ç+<äT˝À edü‹ ø£*ŒkÕÔs¡T. yê]øÏ edü‹‘√ bÕ≥T 10e ‘·s¡>∑‹

es¡≈£î <äTdüTÔ\T, Äs√>∑ dü+s¡ø£åD n+~kÕÔs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À

81 ∫Á\¶Hé ôVAyéT\T ñHêïsTT.

•Xó $Vü‰sY •Xó >∑èVü‰\T

e~*yj·Tã&É¶ •Xóe⁄\T, Äπsfi¢ À|ü⁄ nHê<∏ä\qT •Xó

$Vü‰s¡T¢, •Xó >∑èVü‰\˝À #s¡Ã&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. •Xó>∑èVü‰\˝À

ñqï |æ\¢\qT dü+‘êq+ Òì <ä+|ü‘·T\≈£î #·≥ºã<ä∆+>± <ä‘·Ô‘·

Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ôV’≤<äsêu≤<é, ∫‘·÷Ôs¡T\˝À ¬s+&ÉT •Xó

$Vü‰sY\T ñHêïsTT.

MÏ‘√ bÕ≥T sêh+˝À 23 •Xó >∑èVü‰\T ñHêïsTT.

2012˝À 198 eT+~ |æ\¢\qT <ä‘·Ô‘· Çe«&É+ »]–+~.

>∑èVü≤ Væ≤+dü #·≥º+ 2005

eTVæ≤fi\≈£î >∑èVü≤ Væ≤+dü qT+&ç s¡ø£åD ø£*Œ+# #·≥º+

2005, ìã+<Ûäq\T 2006 (Protection of Women from

Domestic Violence, Act- 2005 and Rules 2006) 2006

qT+&ç neT˝À ¢ø Ï e#êÃsTT. Ä+Á<Û ä Á| ü< ˚X Ÿ ôV ’≤ø√s ¡T º

]õÁkÕºsY($õ˝…Hé‡) Ä<˚XÊqTkÕs¡+ sêh+˝Àì nìï eTTK´

õ˝≤¢\, ôdwüHé‡ »&û®\T, ôV’≤<äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢\

yÓTÁÀbÕ*≥Hé »&û®\T >∑èVü≤ Væ≤+dü #·≥º+ 2005 ÁøÏ+<ä

qyÓ÷<Ó’q πødüT\qT #|ü≥º&ÜìøÏ yês¡+˝À Ò<ë |üø£å+˝À ˇø£

s√EqT ì]›wüº+>± πø≤sTT+#ê*. á $<Ûä+>± 16 õ˝≤¢ À¢

ˇø£ s√EqT πø≤sTT+#·&É+ »]–+~. ôV’≤<äsêu≤<é ôdwüHé‡

»&ç® >∑èVü≤ Væ≤+dü πødüT\ $#ês¡D≈£î ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢˝À¢

eT÷&ÉT Á|ü‘´ø£ ø√s¡Tº\qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

düMTø£è‘· •Xó $ø±dü ùde\T

(Integrated Child Development Services)

•Xó $ø±kÕìøÏ dü+ã+~Û+∫ ◊dæ&çmdt |ü<∏äø£+ @¬ø’ø£

n‹ô|<ä› ø±s¡ Áø£eT+. Ç~ |üP]Ô>± πø+Á<ä ì<ÛäT\‘√ q&ç# |ü<∏äø£+.

Bìì 1975`76˝À ô|’\Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q sêh+˝Àì 2

u≤¢≈£î\˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. nq+‘·s¡+ sêh yê´|üÔ+>±

$düÔ]+#·&É+ »]–+~. 2007 @Á|æ˝Ÿ qT+&ç düe]+∫q

Á|üe÷D≤\T, HêD´‘·‘√ kÕs¡«Árø£]+#·&É+ »]–+~.

Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 91,307 n+>∑Héyê&û πø+Á<ë\‘√

≈£L&çq 387 ◊dæ&çmdt ÁbÕC…≈£îº\T ñHêïsTT. MÏ À 300

Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À, 29 –]»q ÁbÕ+‘ê˝À¢, 58 |ü≥ºD

ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñHêïsTT.

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä n+~düTÔqï ùde\T

6 HÓ\\ qT+&ç 6 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä ej·TdüT >∑\

u≤\\T, >∑]“¤D°\T, u≤*+‘·\≈£î nqTã+<Ûä bÂwæºø±Vü‰s¡+

n+~+#·&É+

u≤\\T, eTVæ≤fi\≈£î ÇeT÷´HÓ’CÒwüHé Çe«&É+

u≤\\T, eTVæ≤fi\≈£î Äs√>∑ |üØø£å\T ìs¡«Væ≤+#·&É+

u≤\\T, eTVæ≤fi\≈£î Äs√>∑ ùde\T n+~+#·&É+

‘·\T¢\T, øÏXÀs¡ u≤*ø£\≈£î bÂwæºø±Vü‰s¡+, Äs√>∑ $<ä

n+~+#·&É+

3 qT+&ç 6 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä >∑\ u≤\\≈£î nìj·T‘·

$<ä n+~+#·&É+

sêJyé>±+BÛ øÏXÀs¡ u≤*ø£\ kÕ~Ûø±]‘· |ü<∏äø£+ `

düã\

á |ü<∏äø±ìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 2010 qe+ãsY 19q

ÁbÕs¡+_Û+∫+~. <Xyê´|üÔ+>± m+|æø£ #dæq 200 õ˝≤¢ À¢

ô|’\Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q á |ü<∏äø±ìï neT\T #˚düTÔHêïs¡T. 11

qT+&ç 18 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä ej·TdüT >∑\ u≤*ø£\≈£î á

|ü<∏äø£+ e]ÔdüTÔ+~. eTq sêh+˝À |ü•ÃeT>√<ëe], ∫‘·÷Ôs¡T,

nq+‘·|ü⁄s¡+, Ä~˝≤u≤<é, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, ôV’≤<äsêu≤<é

õ˝≤¢\qT á |ü<∏äø£+ neT\T≈£î m+#·T≈£îHêïs¡T. á 7 õ˝≤¢ À¢ì

117 ◊dæ&çmdt ÁbÕC…≈£îº |ü]~Û À 2011`12˝À 6.19 \ø£å\

eT+~øÏ, 2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î 6.03 \ø£å\


eT+~øÏ á |ü<∏äø±ìï e]Ô+|üCÒXÊs¡T.

øÏXÀ] düeT÷Vü‰\ @sêŒ≥T

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä ˇø£ n+>∑Héyê&û πø+Á<ä+/ Á>±eT+

qT+&ç 15 qT+&ç 25 eT+~ øÏXÀs¡ u≤*ø£\‘√ ˇø£ ãè+<ëìï

@sêŒ≥T #kÕÔs¡T. Á|ü‹ ãè+<ä+ qT+&ç ø£ dü+e‘·‡s¡+ ø±˝≤ìøÏ

eTT>∑TZs¡T Hêj·T≈£î\qT mqTï≈£î+≤s¡T. M]ì ªdüœµ ˝Ò<ë

ªdüùV≤*µ nì |æ\TkÕÔs¡T. Ç˝≤ m+|æ¬ø’q yê]øÏ ÁbÕC…≈£îº/dü]ÿ Ÿ

kÕúsTT˝À •ø£åD ÇkÕÔs¡T.

2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î 23,730 eT+~ \_∆bı+<ës¡T.

Ç+~sê>±+BÛ e÷‘·è‘·« düVü≤jÓ÷>¥ jÓ÷»q

(IGMSY)

Ç~ πø+Á<ä ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø£+. Bìì πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

2010 nø√ºãsY À ÄyÓ÷~+∫+~. Ç~ wüs¡‘·T\‘√ ≈£L&çq

q>∑<äT ã~© |ü<∏äø£+. ‘=\T‘· ô|’\Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q <X yê´|üÔ+>±

52 õ˝≤¢ À¢ neT\T #düTÔHêïs¡T. á |ü<∏äø±ìï ◊dæ&çmdt <ë«sê

neT\T #kÕÔs¡T. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À Bìì |ü•ÃeT>√<ëe], q˝§Z+&É

õ˝≤¢ À¢ neT\T #düTÔHêïs¡T. |ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢ À 2011

nø√ºãsY À ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~.

>∑]“¤DT\T, u≤*+‘·\T, •Xóe⁄\ Äs√>±´ìï, b˛wüVü≤ø±s¡

dæú‹ì yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÉyT á |ü<∏äø£+ jÓTTø£ÿ ñ<›X+.

19 dü+e‘·‡sê\≈£î ô|’ã&çq eTVæ≤fi\T á |ü<∏äø±ìøÏ

ns¡TΩ\e⁄‘ês¡T. yÓTT<äÏ ¬s+&ÉT ø±qTŒ\≈£î •Xóe⁄≈£î 6 HÓ\\

ej·TdüT‡ e#Ã es¡≈£î eT÷&ÉT yêsTT<ë˝À¢ ` 4000 #Ó*¢kÕÔs¡T.

n+>∑Héyê&û es¡ÿsY, düVü‰j·T≈£îsê*øÏ es¡Tdü>± ` 200, `

100 Áb˛‘ê‡Vü≤+ ÁøÏ+<ä n+<äCÒkÕÔs¡T. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä

2011`12˝À 31,788 eT+~, 2012`13˝À 2012

ôdô|º+ãsY es¡≈£î 20,869 eT+~ \_∆bı+<ës¡T.

øÏXÀ] XøÏÔ jÓ÷»q

øÏXÀs¡ u≤*ø£ À¢ bÂwæºø±Vü‰s¡ ˝ÀbÕìï ‘=\–+#·&É+,

*+>∑ $eø£åqT ‘=\–+#·&É+, dü«j·T+ $ø±kÕìøÏ nqT≈£L\yÓTÆq

yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#·&É+ ø√dü+ á |ü<∏äø±ìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

2000˝À Á|üyXô|Ïº+~.

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä bÂwæºø±Vü‰s¡+ n+~+#·&É+, Äs√>∑

|ü]s¡ø£ åD, $<ä´, HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆, kÕe÷õø£ ne>±Vü≤q

ø£*ŒkÕÔs¡T.

düã\ ø±s¡´Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+∫q ‘·s¡Tyê‘· á

|ü<∏äø±ìï $T–*q 16 õ˝≤¢ À¢ì 268 ◊dæ&çmdt ÁbÕC…≈£îº\

|ü]~Û˝À neT\T #˚düTÔHêïs¡T. 11 qT+&ç 18 dü+e‘·‡sê\

eT<Ûä ej·TdüT ñqï u≤*ø£\T á |ü<∏äø±ìøÏ ns¡TΩ\e⁄‘ês¡T.

düMTø£è‘· •Xó dü+s¡ø£åD |ü<∏äø£+

(Integrated Child Protection Scheme)

á |ü<∏äø±ìï Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 2010 yT 5q

ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Á|üuÛÑT‘·«, Á|üuÛÑT‘«‘·s¡ dü+düú\T, Áô|’y≥T s¡+>∑

dü+|òü÷\T, ì|ü⁄DT\ dü+düú\T, dü+ã+~Û‘· e´≈£îÔ\T n+<äCÒdüTÔqï

ùde\qT d üMTø £ è‘ ·+ # ˚d æ , eTV æ≤fi ¯\T, •X ¯óe⁄\≈ £î

Á|üuÛ≤ee+‘·yÓTÆq dü+s¡ø£åD, kÕ~Ûø±]‘· n+~+#·&ÉyT á |ü<∏äø£+

jÓTTø£ÿ eTTUÀ´<›X+.

á |ü<∏äø£+ <äTs¡“\T¬s’q •X¯óe⁄\T, e\dü e∫Ãq

≈£î≥T+u≤\T, ø£Ïø£ <ë]Á<ä´+˝À ìedædüTÔqï ≈£î≥T+u≤\T,

$eø£å≈£î >∑T¬s’q mdtdæ\T, mdtÏ\T, z_dæ ≈£î≥T+u≤\T,

yÓTÆHê]°\ |æ\¢\T, ôV≤#Y◊$/msTT&é‡ k˛øÏq •X¯óe⁄\T,

nHê<∏ä\T, eT‘·TÔ eT+<äT≈£î u≤ìdü …’q |æ\¢\T, M~Û u≤\\T,

…’+–ø£ <√|æ&çøÏ >∑T¬s’q, nÁø£eT+>± ‘·s¡*+#·ã&É¶ |æ\¢\T, U…’B\

|æ\¢\T yÓTT<ä\>∑T yê]øÏ dü+s¡ø£åø£, #·≥ºã<ä∆yÓTÆq s¡ø£åD,

|ü⁄Hêsêedü ùde\T n+~düTÔ+~.

Ç|üŒÏ es¡≈£î $$<Ûä õ˝≤¢ À¢ á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 902

Á>±eT •X¯ó dü+s¡ø£åD ø£$T°( Village Child Protection

Committees)\qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

u≤*ø± •Xó dü+s¡ø£åD |ü<∏äø£+

á |ü<∏äø£+ 2005 @Á|æ Ÿ qT+&ç neT˝À¢øÏ e∫Ã+~.

u≤*ø± •X¯óe⁄\qT dü÷ÿ˝À¢ qyÓ÷<äT #˚düT≈£îì,

#·<äTe⁄ø=qkÕ–+#˚˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+, ø£˙dü+

Ç+≥Øà&çj·TŸ kÕúsTT es¡≈£î #·~y˝≤ #j·T&É+.

u≤*ø£\T 18 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT ì+&çq ‘·s¡Tyê‘

$yêVü≤+ #düT≈£îH˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+.

Ç<ä›s¡T u≤*ø£\T ø£*–q ‘·s¡Tyê‘· ≈£î≥T+ã ìj·T+Á‘·D

bÕÏ+#˝≤ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+.

u≤*ø± •X¯óe⁄ Vü≤≈£îÿ\qT dü+s¡øÏå+#·&É+, yê]øÏ

kÕe÷õø£, Ä]úø£ kÕ~Ûø±]‘· ø£*Œ+#·&É+

u≤*ø£\≈£î e´‹πsø£+>± ñ+& Á|ü‹≈£L\ kÕ+düÿè‹ø£

<Û√s¡DT\T, Ä#êsê\qT bÕs¡Á<√\&É+

u≤*ø± •X¯óe⁄ dæú‹ì yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+˝À ≈£î≥T+ã

bÕÁ‘·qT ã˝Àù|‘·+ #j·T&É+

nHê<∏ä, ìsêÁXj·T, $_Ûqï kÕeTsêú \ u≤*ø£\≈£î Á|ü‘´ø£

ùde\T n+~+#·&É+


á |ü<∏äø£+ neT\T, Á|üD≤[ø£, |üs¡ yø£åD, eT~+|ü⁄\≈£î

eTVæ≤fi≤_Ûeè~∆ •X¯ó dü+πøåeT XÊK H√&É˝Ÿ @C…˙‡>±

eéVü≤]düTÔ+~.

u≤*ø± •X¯ó dü+s¡ø£åD ÁøÏ+<ä \_∆bı+~q yê]

$esê\T

dü+e‘·‡s¡+ \_∆<ës¡T\ dü+K´

ˇø£ u≤*ø£ Ç<ä›s¡T u≤*ø£\T yÓTT‘·Ô+

2005`06 4,914 33,980 38,894

2006`07 7,269 76,801 84,070

2007`08 6,682 86,211 92,893

2008`09 4,684 62,693 67,377

2009`10 5,648 64,654 70,302

2010`11 6,076 85,716 91,792

2011`12 3,648 55,686 59,334

2012`13 1,410 14,112 15,522

(2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î)

yÓTT‘·Ô+ 40,331 4,79,853 5,20,184

Ç+~sê <ä]Ùì e÷´>∑C…’Hé

eTVæ≤fi≤ n_Ûeè~∆, •Xó dü+πøåeT XÊK neT\T #düTÔqï

|ü\T dü+πøåeT ø±s¡´Áø£e÷ >∑T]+∫ Á|ü»˝À¢ ne>±Vü≤q

ø£*Œ+#˚+<äT≈£î 2011 p˝…’ qT+&ç Ç+~sê <ä]Ùì nH˚

e÷dü|üÁ‹ø£qT Á|ü#·T]+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

$ø£ ≤+>∑T\ dü+πøåeT+

$ø£ ≤+>∑T\ |ü⁄qsêyêdü+, $<ä , ñbÕ~Û, eè‹Ô $<ë´

•ø£åD, Ä≥+ø±\T Òì yê‘êes¡D+ ø£*Œ+#·&É+ e+Ï

yêÏ ø√dü+ πø+Á<ä, sêÁcÕ º\T ¬s+&ç+Ï˝Àq÷

$ø£ ≤+>∑T\ #·≥º+ 1996(Persons with Disabili-

ties Act, 1996) neT˝e⁄‘√+~.

$ø£ ≤+>∑T\ dü+πøåeT+ ø√dü+ sêh+˝À 1981˝À ˇø£

dü«‘·+Á‘· ø±s=ŒπswüHéqT, 1983˝À ˇø£ Á|ü‘´ø£ XÊKqT

@sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

sêh+˝À <äèwæº À|ü+ ñqï yê] ø√dü+ 5 ¬sdæ&Óì¸j·T Ÿ

bÕsƒ¡XÊ\\T, $ìøÏ&ç ˝À|ü+ ñqï yê] ø√dü+ 6

¬sdæ&Óì¸j·T Ÿ bÕsƒ¡XÊ\\T ñHêïsTT.

$ìøÏ&ç ˝À|ü+ ñqï yê] ø√dü+ >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢

u≤|ü≥¢ À ˇø£ ¬sdæ&Óì¸j·T Ÿ pìj·TsY ø± ÒJ, <äèwæº

˝À|ü+ ñqï yê] ø√dü+ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY˝À ˇø£

¬sdæ&Óì¸j·T Ÿ pìj·TsY ø± ÒJ |üì #düTÔHêïsTT.

$ø£ ≤+>∑T\ dü+πøåeT XÊK Ä<Ûä«s¡ +˝À 40 Vü‰düºfió¢, 3

ôVAyéT\T ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·THêïsTT.

sêh+˝À $ø£ ≤+>∑T\ $esê\T

2001 »HêuÛ≤ …ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ sêh+˝À 13,64,981

eT+~ $ø£ ≤+>∑T\T ñHêïs¡T. yÓTT‘·Ô+ »HêuÛ≤˝À M]

XÊ‘·+ 1.79%.

yÓTT‘·Ô+ $ø£ ≤+>∑T˝À¢ 10,50,400(76.95%) eT+~

Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ìedædüTÔHêïs¡T.

3,14,581(23.05%) eT+~ |ü≥ºD≤˝À¢ ñ+≥THêïs¡T.

$ø£˝≤+>∑T˝À¢ 5,91,010 eT+~ eTVæ≤fi¯\T ø±>±,

7,73,971 eT+~ |ü⁄s¡Twüß\T ñHêïs¡T.

$ø£ ≤+>∑T\≈£î kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·

Ä]úø£ |ü⁄qsêyêdü |ü<∏ äø£+ ÁøÏ+<ä 2011`12˝À

$ø£ ≤+>∑T\≈£î ` 3,000 dü_‡&û Çe«&É+ »]–+~.

$ø£˝≤+>∑T\qT $yêVü≤+ #˚düT≈£îH˚ yê]øÏ Ç#˚Ã

Áb˛‘ê‡Vü≤ø£ ãVüQeT‹ì ` 10,000 qT+&ç `

50,000≈£î ô|+#·&É+ »]–+~.

yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ ` 24,000 ˝À|ü⁄ ñ+&ç, Á|üj·÷D+

ø√dü+ kı+‘· yÓ÷≤s¡T yêVü≤Hêìï ñ|üjÓ÷–düTÔqï

$ø£ ≤+>∑T\≈£î ô|ÁÀ\T <Ûäs¡ À 50% dü_‡&û Çe«&É+

»s¡T>∑T‘√+~.

d”ìj·TsY dæÏ»qT¢

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ yÓTsTT+f…Hé‡ n+&é yÓ˝ÒŒ¤sY Ä|òt

bÕ´ ¬s+Ÿ‡ n+&é d”ìj·TsY dæÏ»Hé‡ j·÷ø˘ º 2007qT

ÄyÓ÷~+∫+~.

Bì Á|üø±s¡+ sêh+˝Àì 81 düuŸ &ç$»q¢ À ÁÏãT´qfi¢qT

@sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. 23 õ˝≤¢ À¢ ø£ …ø£ºs¡¢ n<Ûä ø£å‘·q

n|æŒ ÒŸ ÁÏãT´qfi¢qT @sêŒ≥T #XÊs¡T.


yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ dü+πøåeT+

sêh+˝À 138 yÓqTø£ã&çq ø£eT÷´ì°\T ñHêïsTT.

yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ yê] ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ |ü\T dü+πøåeT,

$<ë´, Ä]úø±_Ûeè~∆ ø±s¡ Áø£e÷\qT neT\T #k Ô+~.

Vü‰düºfi¯ó¢:

Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 1,398 Á|üuÛÑT‘·« _.dæ. Vü‰düºfió¢ ñ

HêïsTT. MÏ À 1,074 u≤\Ts¡ Vü‰düºfió¢ ø±>±, 309

u≤*ø£\ Vü‰düºfió¢. 15 düMTø£è‘· Vü‰düºfió¢.

2011`12˝À 1,54,096 eT+~øÏ edü‹ ø£*Œ+#·>±,

2012`13˝À 1,34,415 eT+~ Vü‰düºfi¢ À #sês¡T.

_.dæ. Vü‰düºfi¢ À 76% yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\T, 10%

ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\T, 5% ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\T, 3%

yÓTÆHê]°\T, 6% Ç‘·s¡ ≈£î˝≤\ yê]øÏ edü‹ ø£*ŒkÕÔs¡T.

Vü‰düºfi¢ À ñ+& 3 qT+&ç 7e ‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î

HÓ\≈£î yÓTdt #ÛêØ® ÁøÏ+<ä ` 475, 8 qT+&ç 10e

‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î ` 535 Á|üuÛÑT‘·«+ #Ó*¢düTÔ+~.

7e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î ø±k˛àÏø #ÛêØ®\ ÁøÏ+<ä u≤\Ts¡≈£î

` 50, u≤*ø£\≈£î ` 55 ÇkÕÔs¡T. 8 qT+&ç 10e

‘·s¡>∑‹ es¡≈£î u≤*ø£\≈£î HÓ\≈£î ` 75\T ÇkÕÔs¡T.

Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ |ü⁄düÔø±\T, Hê\T>∑T »‘·\ ã≥º\T ñ

∫‘·+ ÇkÕÔs¡T.

¬sdæ&Óì¸j·T Ÿ dü÷ÿfió¢

_.dæ. $<ë´s¡Tú\ ø√dü+ sêh+˝À 45 ¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ

dü÷ÿfió¢ ñHêïsTT. 29 eT+~ u≤\Ts¡ ø√dü+ ø±>±, 16 u≤*ø£\

ø√dü+ @sêŒ≥T #XÊs¡T. yÓTT‘·Ô+ 16,668 eT+~ $<ëúÛ≤´dü+

#˚düTÔHêïs¡T.

_dæ $<ë´s¡Tú\≈£î b˛dtºyÓTÁÏø kÕÿ\sYwæ|t\T, |ò”E

]j·T+ãsY‡yÓT+Ÿ

yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\≈£î #Ó+~q $<ë´s¡Tú\T ñqï‘·

#·<äTe⁄\qT ø=qkÕ–+#˚+<äT≈£î sêh Á|üuÛ ÑT‘·«+

b˛d t ºy Ó T Á Ïø ˘ kÕÿ\s Yw æ| t\T, ≥÷´w üH é | ò ”E

]j·T+ãsY‡yÓT+Ÿ |ü<∏äø±\qT neT\T #k Ô+~.

≈£î≥T+ã yê]¸ø£ Ä<ëj·T+ ` 1.00 \ø£å≈£î $T+#·ì

_.dæ. $<ë´s¡T ú\+<äs¡÷ á ¬s+&ÉT |ü<∏ äø±\≈£î

ns¡TΩ\e⁄‘ês¡T.

2011`12˝À 14.43 \ø£å\ eT+~ _.dæ. $<ë´s¡Tú\≈£î

b˛d t ºy Ó T Á Ïø ˘ kÕÿ\s Yw æ| t\T, ≥÷´w üH é | ò ”E

Øj·T+ãsY‡yÓT+Ÿ |ü<∏äø±\qT e]Ô+|üCÒj·T&É+ »]–+~.

2012`13˝À 13,34,392 eT+~øÏ b˛dtºyÓTÁÏø˘

kÕ ÿ\s Yw æ| t\T, 13,71,346 eT+~ø Ï | ò ”E

]j·T+ãsY‡yÓT+Ÿ |ü<∏äø±ìï e]Ô+|üCÒXÊs¡T.

2009`10 qT+&ç Ä]úø£+>± yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\

$<ë´s¡Tú\≈£î ≈£L&Ü |ò”E ]j·T+ãsY‡yÓT+Ÿ |ü<∏äø±ìï

neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. 2011`12˝À 3.03

\ø£å\ eT+~, 2012`13˝À 4,17,429 eT+~

\_∆bı+<ës¡T.

ø£fi≤XÊ\ u≤*ø£\T, u≤\Ts¡ Vü‰düºfió¢

yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ u≤*ø£\T ñqï‘· $<ä´qT

ø=qkÕ–+#˚+<äT≈£î Á|ü‹ nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£esêZìøÏ

ˇø£Ï #=|ü⁄Œq 2008`09˝À 300 _.dæ. u≤*ø£\

ø£fi≤XÊ\ Vü‰düºfi¢qT eT+ps¡T #j·T&É+ »]–+~. MÏ\

282 Vü‰düºfió¢ ÁbÕs¡+uÛÑeTj·÷´sTT.

2010`11˝À Á|ü‹ nôd+;¢ ìjÓ÷»ø£ esêZìøÏ ˇø£Ï

#=|ü⁄Œq 300 u≤\Ts¡ ø£fi≤XÊ\ Vü‰düºfi¢qT eT+ps¡T

#j·T>±, 244 ÁbÕs¡+uÛÑeTj·÷´sTT. ˇø=ÿø£ÿ Vü‰düº Ÿ À

100 eT+~øÏ edü‹ kÂø£s¡ + ø£*ŒkÕÔs¡T.

á Vü‰düºfi¯¢˝À 60% yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ yê]øÏ,

15% ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ yê]øÏ, 6% ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\

yê]øÏ, 10% yÓTÆHê]°\≈£î d”≥¢qT πø≤sTTkÕÔs¡T.

_dæ düº&û dü]ÿfió¢

dæ$˝Ÿ düØ«ôddt, sêh+˝À ìs¡«Væ≤+#˚ Á>∑÷|t`1,

Á>∑÷|t`2 Ç‘·s¡ b˛° |üØø£å\≈£î Vü‰»s¡j˚T´ ìs¡T<√´>∑

Á>±&ÉT´jT≥T¢, b˛düTº Á>±&ÉT´jT≥¢≈£î ñ∫‘· •ø£åD Çe«&É+ ø√dü+

15 _dæ dü º&û dü]ÿfi¯ ¢qT ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

2011`12˝À 5,852 eT+~øÏ, 2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY

es¡≈£î 4,135 eT+~øÏ ñ∫‘· •ø£åD Çe«&É+ »]–+~.

ˇø=ÿø£ÿ düº&û dü]ÿ Ÿ À 66% eT+~ _.dæ. $<ë´s¡Tú\T,

20% mdtdæ\T, 14% mdtÏ\≈£î •ø£åD Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\≈£î #Ó+~q ìs¡Tù|<ä ≈£î≥T+u≤\≈£î

dü«j·T+ ñbÕ~Û ø£*Œ+#·&ÜìøÏ _dæ dü+πøåeT XÊK Ä<Ûä«s¡ +˝À

~>∑Te ù|s=ÿqï dü+düú\qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

1. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ düVü≤ø±s¡ Ä]úø£ dü+düú

*$Tf…&é, ôV’≤<äsêu≤<é

2. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ s¡»ø£ düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ düe÷K´ *$Tf…&é,


ôV’≤<äsêu≤<é

3. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ HêsT÷ Áu≤Vü≤àD düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\

düe÷K´ *$Tf…&é, ôV’≤<äsêu≤<é

4. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ e&Ó¶s¡ düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ düe÷K´ *$Tf…&é,

ôV’≤<äsêu≤<é

5. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ dü>∑s¡(ñ|üŒs¡) düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ düe÷K´


6. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ yê©àøÏ/uÀj·T düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ düe÷K´


7. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ø£èwüí ã*», |üPdü\ düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\

düe÷K´ *$Tf…&é, ôV’≤<äsêu≤<é

8. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ uÛÑÁ≤E düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\ düe÷K´

*$Tf…&é, ôV’≤<äsêu≤<é.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑T‘·\ düVü≤ø±s¡ Ä]úø£

dü+düú *$Tf…&é(m.|æ. u≤¢øyêsY¶ ø±¢ôddt ø√ Ä|üπsÏyé

ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&é)

sêh+˝Àì yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ yê] Ä]úø£ |ü⁄s√>∑‹

ø√dü+ 1974˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\ düVü≤ø±s¡

Ä]úø£ dü+düú *$Tf…&é, ôV’≤<äsêu≤<éqT @sêŒ≥T #˚j·T&É+

»]–+~. á dü+düú 1. e÷]®Hé eT˙, 2. sêJyé nuÛÑT´<äj·T

jÓ÷»q nH |ü<∏äø±\qT neT\T #düTÔ+~.

e÷]®Hé eT˙ |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 2008`09 qT+&ç 50%

dü_‡&û, 40% u≤´+≈£î s¡TD+, 10% \_∆<ës¡Tì yê≤ |ü<ä∆‹˝À

neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

sêJyé nuÛÑT´<äj·T jÓ÷»q

|ü≥ºD≤\˝Àì _.dæ. Vü≤düÔø£fi¯\T/_dæ ≈£î\ eè‘·TÔ\

düeT÷Vü‰\≈£î Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+# \ø£å +‘√ á |ü<∏äø±ìï

2005`06˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Bìì 2005`06 qT+&ç

2011`12 es¡≈£î neT\T #j·T&É+ »]–+~.

kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT+

sêh+˝À ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ »HêuÛ≤ 1991˝À 105.92

\ø£å\T ñ+&É>±, 2001 HêÏøÏ 123.39 \ø£å\≈£î

ô|]–+~. 2001 »HêuÛ≤ …ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ sêh »HêuÛ≤

ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ »Hêu≤ 16.19% ñ+~.

1991`2001 eT<Û ä´ mdtdæ »HêuÛ≤ 16.50%

ô|]–+~.

<X+˝À n‘· ~Ûø£ mdtdæ »HêuÛ≤ ø£*–q 4e sêh+>±

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ì*∫+~.

82 XÊ‘êìøÏ ô|’>± mdtdæ »HêuÛ≤ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢

ìedædüTÔHêïs¡T.

M]˝À Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô 981. Ç~ sêh dü>∑≥T

978 ø£+fÒ m≈£îÿe.

1961˝À 88.9% mdtdæ\T Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢

ìedæ+# yês¡T. nsTT‘ 2001 HêÏøÏ 82.8 XÊ‘êìøÏ

|ü&çb˛sTT+~.

2001 »HêuÛ≤ ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ <˚X¯+˝À mdtdæ\

nø£åsêdü ‘· 54.69% ø±>±, sêh+˝À 53.52%.

ôV’≤<äsêu≤<é˝À mdtdæ »HêuÛ≤ 8.02% ñ+&É>±,

n‘· ~Ûø£+>± HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ À 22% ñHêïs¡T.

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ À mdtdæ\ nø£åsêdü ‘· 32.58%

ø±>±, |ü•ÃeT>√<ëe] õ˝≤¢ À n‘· ~Ûø£+>± 68.75%

ñ+~.

2011`12˝À kÕ<Ûës¡D 6 qT+&ç 15 dü+e‘·‡sê\

u≤\\ bÕsƒ¡XÊ\ qyÓ÷<äT ìwüŒ‹Ô 89.16% ø±>±,

mdtdæ À 104.95% ñ+&É≥+ >∑eTHês¡Ω+. Á&ÜbÂŸ

πs≥T kÕ<Ûës¡D $<ë´s¡Tú\˝À 45.99% ñ+&É>±,

mdtdæ\˝À 48.67% ñ+~.

$<ë´ ø±s¡ Áø£e÷\T

sêh+˝À 2011`12˝À mdtdæ $<ë´s¡Tú\ ø√dü+ 2,358

Vü‰düºfió¢ ñHêïsTT. yêÏ À 1,640 u≤\Ts¡≈£î, 718 u≤*ø£\≈£î

ñ<˚›•+#·ã&Ü¶sTT. 1.96 \ø£å\ eT+~ $<ë´s¡Tú\T edü‹

bı+<ës¡T. yÓTdt #ÛêØ®\qT @&Ée ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î >∑\ $<ë´s¡Tú\≈£î

` 475 qT+&ç ` 850≈£î, 8 qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î

` 535 qT+&ç ` 850≈£î ô|+#·&É+ »]–+~. MÏ‘√ bÕ≥T

ø±k˛ºÏø˘ #ÛêØ®\T, ôV≤sTTsY ø£Ï+>¥ #ÛêØ®\T, dü+e‘·‡sêìøÏ

Hê\T>∑T »‘·\ ã≥º\T, ¬s+&˚fi¯ ¢≈ £î ˇø£kÕ] <äT|üŒ≥T¢

n+<äCÒdüTÔHêïs¡T.

Á| üu Û Ñ T‘ · «+ d üMTø £ è‘ · d ü+ πø åeT V ü ‰d ü º˝ Ÿ

düeTT<ëj·÷\(Integrated Welfare Hostel Complexes

(IWHC)) ìsêàD≤ìï #|üÏº+~. ø=ÿø£ÿ düeTT<ëj·T+˝À 400

eT+~ mdtdæ/mdtÏ/_dæ $<ë´s¡Tú\≈£î edü‹ ø£*ŒkÕÔs¡T. yÓTT<äÏ

<äX˝À 87 Vü‰düºfi¢ ìsêàD≤ìï #|ü≥º&É+ »]–+~. 2012`13˝À

mdtdæ ñ|üÁ|üD≤[ø£ ì<ÛäT\ <ë«sê 63 ø=‘·Ô düeTT<ëj·÷\

ìsêàD≤ìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡íj·T+ rdüT≈£î+~.


Äq+<ä ì\j·÷\T

nHê<∏ä $<ë´s¡Tú\T, bÕ]Xó<Ûä eè‘·TÔ\≈£î #Ó+~q yê]

|æ\¢\ ø√dü+ sêh+˝À Á|üdüTÔ‘·+ 79 Äq+<ä ì\j·÷\T |üì

#düTÔHêïsTT. MÏ À 50% eT+~ nHê<∏ä $<ë´s¡Tú\T, eTs=ø£

50% eT+~ bÕ]Xó<Ûä eè‘·TÔ\≈£î #Ó+~q $<ë´s¡Tú\T ñ+≤s¡T.

MÏ˝À¢ kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT Vü‰düºfi¯¢˝À ø£*Œ+#˚ edü‘·T\˙ï

ø£*ŒkÕÔs¡T.

ø± ÒJ Vü‰düºfió¢

2009`10≈£î eTT+<äT sêh+˝À mdtdæ $<ë´s¡Tú\ ø√dü+

143 ø± ÒJ Vü‰düºfió¢(74 u≤\Ts¡, 69 u≤*ø£\ Vü‰düºfió¢) ñ

+&$. 2009`10˝À 200 u≤*ø£\T, 200 u≤\Ts¡ Vü‰düºfi¢qT

ø=‘·Ô>± eT+ps¡T #j·T&É+ »]–+~.

b˛dtºyÓTÁÏø kÕÿ\sYwæ|t\T

mdtdæ/mdtÏ $<ë´s¡Tú\T b˛dtº yÓTÁÏø˘ kÕÿ\sYwæ|t

bı+<ä&ÜìøÏ ñ+& ≈£î≥T+ã yê]¸ø£ Ä<ëj·T |ü]$T‹ì

2011`12 qT+&ç ` 2 \ø£å\≈£î ô|+#·&É+ »]–+~.

2011`12˝À 5,80,773 eT+~ mdtdæ $<ë´s¡Tú\≈£î

` 702.40 ø√≥T¢ kÕÿ\sYwæ|t\T>± n+~+#·&É+

»]–+~.

2012 &çôd+ãsY qT+&ç mdtdæ $<ë´s¡Tú\ Vü‰düº Ÿ yÓTdt

#ÛêØ®\qT >∑D˙j·T+>± ô|+#ês¡T.

|æ.õ. ø√s¡T‡\T #˚düTÔqï yê]øÏ ` 820 qT+&ç `

1050≈£î, Á>±&ÉT´jTŸ ø√s¡T‡\T #düTÔqï yê]øÏ 570

qT+&ç ` 1050≈£î, Ç+≥sY kÕúsTT ø√s¡T‡\≈£î ` 520

qT+&ç ` 1050≈£î ô|+#ês¡T.

sêJyé $<ë´ ByÓq

Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\\T, Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT

¬sdæ&Óì¸j·T Ÿ dü÷ÿfi¢ À #·<äTe⁄‘·Tqï mdtdæ $<ë´s¡Tú\ ø√dü+

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2012`13 qT+&ç sêJyé $<ë´ ByÓq nH Á|æ

yÓTÁÏø˘ kÕÿ\sYwæ|t\ |ü<∏äø±ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~. á |ü<∏äø£+

ÁøÏ+<ä 4.40 \ø£å\ eT+~ mdtdæ $<ë´s¡Tú\T \_∆bı+<äT‘ês¡T.

á |ü<∏äø£+ ø√dü+ 2012`13˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ` 112

ø√≥T¢ πø≤sTT+∫+~. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä & kÕÿ\s¡¢≈£î HÓ\≈£î

` 150, Vü‰düºfi¢ À ñ+≥Tqï yê]øÏ 350 kÕÿ\sYwæ|t ÇkÕÔs¡T.

9e ‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î dü+e‘·‡sêìøÏ n&éVü‰ø Á>±+≥T ÁøÏ+<ä

` 750, 10e ‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î ` 1000 #Ó*¢kÕÔs¡T. á

|ü<∏äø±ìï q>∑<äT ã~© ÁøÏ+<ä≈£î #˚sêÃ\ì Á|ü‹bÕ~+#·&É+

»]–+~.

≈£î˝≤+‘·s¡ $yêVü‰\T

≈£î˝≤+‘·s¡ $yêVü≤+ #˚düT≈£îH˚ »+≥\≈£î Ç#˚Ã

Áb˛‘ê‡Vü≤ø±ìï Á|üuÛÑT‘·«+ ` 10,000 qT+&ç ` 50,000≈£î

ô|+∫+~.

Çfi¢ düú ≤\ |ü+|æD°

ã\V”≤q esêZ\≈£î Çfi¯¢ düú˝≤\ |ü+|æD°ì Á|üuÛÑT‘·«+

Á|ü‹cÕº‘·àø£ ø±s¡ Áø£eT+>± #|üÏº+~. ¬syÓq÷´ XÊK Áô|’y≥T,

d”*+>¥, <yê<ëj·T, nôd’Hé¶, Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷eTT\qT ùdø£]+∫,

<ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î ñ∫‘·+>± |ü+|æD°

#˚düTÔ+~. Áô|’y˚≥T, nôd’Hé¶, <˚yê<ëj·T<Ûäsêà<ëj·T uÛÑ÷eTT\

ùdø£s¡D≈£î ¬syÓq÷´ XÊK ì<ÛäT\T düeT≈£Ls¡TdüTÔ+~.

$$<Ûä esêZ\ yê]øÏ Çfi¢ düú ≤\ πø≤sTT+|ü⁄ á

$<Ûä+>± ñ+&ÉTqT

ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\T ` 40%

ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\T ` 10%

yÓqTø£ã&çq ‘·s¡>∑‘·T\T ` 30%

yÓTÆHê]°\T `10%

Ç‘·s¡ ù|<ä\T ` 10%

Ç+~s¡eTà ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä ` 952.57 ø√≥T¢ Ks¡TÃ

#dæ, 7,91,629 ≈£î≥T+u≤\≈£î Çfi¢ düú ≤\T |ü+|æD° #j·T&É+

»]–+~. 2012`13˝À 2012 nø√ºãsY HêÏøÏ 7,561 Çfi¢

düú ≤\qT |ü+|æD° #XÊs¡T.

m|æ düº&û dü]ÿ Ÿ

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>±\ ø√dü+ Á|üj·T‹ïdüTÔqï yê]øÏ

m|æ dü º&û dü]ÿ˝Ÿ <ë«sê HêDýÓT Æq ø√∫+>¥ Çe«&É+

»s¡T>∑T‘√+~. 1980 qT+&ç Ç|üŒÏ es¡≈£î m|æ düº&û dü]ÿ Ÿ

<ë«sê 389 eT+~ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« düØ«düT\≈£î m+|æø£j·÷´s¡T.

ôV’≤<äsêu≤<é˝À ñqï m|æ düº&û dü]ÿ˝ŸqT ã˝Àù|‘·+

#˚j·T&É+, $»j·Tyê&É, $XÊK|ü≥ºD+, ‹s¡T|ü‹, es¡+>∑˝Ÿ

õ˝≤¢˝À ¢ ø=‘· Ô ø√∫+>¥ ôd+≥s¡ ¢qT ÁbÕs¡+_Û+#·&ÜìøÏ

2012`13˝À ` 8.40 ø√≥T¢ πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ düVü≤ø±s¡ Ä]úø£

dü+düú

m|æ ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ düVü≤ø±s¡ Ä]úø£ dü+düú(A.P.Scheduled Castes Cooperative Finance CorporationLtd.)qT 1974˝À @sêŒ≥T #XÊs¡T.


eékÕj·T+, |üX¯ób˛wüD, e÷¬sÿÏ+>¥, ÁbÕôddæ+>¥,

eékÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\ düs¡|òüsê, ì\«, ∫qï ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\T,

≈£î°s¡ |ü]ÁXeT\T, yê´bÕsê\T Ò<ë ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ Á|ü»\

Ä<ëj·÷\qT ô|+∫, yê] Jeq Á|üe÷D≤\qT ô|+# @<Ó’Hê

ø±s¡ ø£ ≤|ü+ ø√dü+ Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+# ø±s¡ Áø£e÷\qT

#|ü≥º&ÜìøÏ á dü+düúqT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

2011`12˝À 9,05,008 eT+~ mdtdæ \_∆<ës¡T\≈£î

` 1,012.23 ø√≥¢ Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+#·&É+ »]–+~.

2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î 31,319 eT+~

\_∆<ës¡T\≈£î ` 199.43 ø√≥¢ Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+#ês¡T.

á dü+düúqT @sêŒ≥T #dæq 1974 dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç

Ç|üŒÏ es¡≈£î 64,71,294 eT+~ mdtdæ \_∆<ës¡T\≈£î `

6,148.44 ø√≥¢ Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+#·&É+ »]–+~.

ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ \_∆<ës¡T\≈£î Ç#˚Ã dü_‡&ûì `

10,000 qT+&ç ` 30,000≈£î ô|+#·&É+ »]–+~.

C…’\T qT+&ç $&ÉT<ä …’q mdtdæ U…’B\≈£î Á|ü‘´ø£ |ü⁄qsêyêdü

|ü<∏äø±ìï neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

mdtdæ\ô|’ ‘·\dü] ô|≥Tºã&ç

ù|<ä˝…’q mdtdæ \_∆<ës¡T\≈£î düTdæús¡ Ä<ëj·÷ìï

ø£*Œ+#·&É+ ø√dü+ yê]ô|’ ô|fÒº ‘·\dü] ô|≥Tºã&ç 1974`75˝À

` 730 ñ+&˚~. n~ 2011`12 HêÏøÏ ` 50,000≈£î

ô|]–+~. 2013`14˝À ` 64,000≈£î #˚s¡T≈£î+≥T+<äì

n+#·Hê yXÊs¡T.

ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ ñ|üÁ|üD≤[ø£, –]»q ñ

|üÁ|üD≤[ø£ (Á|üD≤[ø£, πø≤sTT+|ü⁄, Ä]úø£

eqs¡T\ $ìjÓ÷>∑+) #·≥º+, 2013

ªÄ+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ ñ|ü Á|üD≤[ø£ eT]j·TT

–]»q ñ|üÁ|üD≤[ø£(Á|üD≤[ø£, πø≤sTT+|ü⁄ eT]j·TT Ä]úø£

eqs¡T\ $ìjÓ÷>∑+) #·≥º+ 2013(Andhra PradeshScheduled Castes Sub-Plan and Tribal Sub-Plan(Planning Allocation and Utilization of Financial Re-sources) Act.No1 of 2013)µqT ÄyÓ÷~+#·&É+ <ë«sê sêh+

ˇø£ #ê]Á‘ê‘·àø£ yÓTÆ\TsêsTTì n~Û>∑$T+∫+~. mdtdæ, mdtÏ\

|ü⁄s√>∑‹øÏ Ç≥Te+Ï #·≥ºã<ä ∆yÓT Æq #·s¡´qT rdüT≈£îì

e÷s¡Z<äs¡Ùø£+>± ì*∫q yÓTT<äÏ sêh+>± #·]Á‘·¬øøÏÿ+~.

sêh »HêuÛ≤˝À ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\T, ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\

»HêuÛ≤ yê≤≈£î nqT>∑TD+>± sêh Á|üD≤[ø±

πø≤sTT+|ü⁄\ yÓTT‘·Ô+˝À ø=+‘· yê≤qT ôw&É÷´\T¶

≈£î˝≤\ ñ|üÁ|üD≤[ø£/–]»q ñ|üÁ|üD≤[ø£ ù|]≥

πø≤sTT+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ‘·<ë«sê ôw&É÷´\T¶

≈£î˝≤\T, ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑ À¢ düe÷q‘ê«ìï Áb˛‘·‡Væ≤+∫,

uÛÑÁ<ä‘·qT, kÕe÷õø£ ôVA<ë≈£î uÛÑs√kÕ Çe«&É+‘√

bÕ≥T yê] Ä]úø£, $<ä , e÷qyê_Ûeè~∆ô|’ πø+ÁBø£]+∫,

sêqTqï |ü<fi¢ À ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\T, ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\˝À

y˚>∑e+‘·yÓTÆq n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ á #·≥º+ ñ

<˚›•+#·ã&ç+~.

mdtdæ ñ|üÁ|üD≤[ø£/mdtÏ ñ|üÁ|üD≤[ø£ ˝À #˚s¡Ãã&É¶

|ü<∏äø±\T ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q e´≈£îÔ\T Ò<ë

≈£î≥T+u≤\T Ò<ë ÄyêkÕ\≈£î Á|ü‘· ø£å+>± \_∆ #≈£L]Ã,

n_Ûeè~∆ À Ç‘·s¡T\≈£î mdtdæ, mdtÏ\≈£î eT<Ûä ñqï

n+‘·sêìï |üP&ÉÃ&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&É‘êsTT.

mdtdæ ñ|üÁ|üD≤[ø£/–]»q ñ|üÁ|üD≤[ø£ neT\T≈£î

Á|üuÛ≤ee+‘·yÓTÆq dü+kÕú>∑‘· j·T+Á‘ê+>±ìï ≈£L&Ü á

#·≥º+ @sêŒ≥T #dæ+~.

mdtdæ ñ|üÁ|üD≤[ø£ eT]j·TT mdtÏ ñ|üÁ|üD≤[ø£ <ë«sê

Çe«ã&É¶ n~Ûø±s¡T\T, yêÏøÏ dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\

neT\T |üs¡ yø£åD ø√dü+ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ eTTKéT+Á‹

n<Ûä ø£å‘·q sêh ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ eT]j·TT ôw&É÷´\T¶

‘Ó>∑\ n_Ûeè~∆ eT+&É*(State Council for Devel-

opment of Scheduled Castes and Scheduled

Tribes)ì @sêŒ≥T #dæ+~.

á eT+&É* mdtdæ ñ|üÁ|üD≤[ø£/mdtÏ ñ|üÁ|üD≤[ø£≈£î

dü+ã+~Û+∫q $<Ûëq|üs¡yÓT Æq n+XÊ\ô|’ sêh

Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ dü\Vü‰*düTÔ+~.

ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ ñ|üÁ|üD≤[ø£(SCSP) neT\T≈£î

kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT eT+Á‹ n<Ûä ø£å‘·q H√&É Ÿ @C… ‡ì

@sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT XÊK

H√&É Ÿ &çbÕs¡TºyÓT+≥T>± eéVü≤]düTÔ+~.

n˝≤π> –]»q ñ|üÁ|üD≤[ø£(TSP) neT\T≈£î sêh

–]»q dü+πøåeT XÊK eT+Á‹ n<Ûä ø£å‘·q H√&É Ÿ @C… ‡ì

@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. –]»q dü+πøåeT XÊK H√&É˝Ÿ

&çbÕs¡TºyÓT+≥T>± eéVü≤]düTÔ+~.

õ˝≤¢ ø£ …ø£ºsY #Ó’s¡àHé>± Á|ü‹ õ˝≤¢ À õ˝≤¢ |üs¡ yø£åD

ø£$T°\T @sêŒ≥T #j·÷*. á ø£$T°\T Äj·÷ õ˝≤¢ À¢

mdtdæ ñ|üÁ|üD≤[ø£/–]»q ñ|üÁ|üD≤[ø£ neT\T≈£î

u≤<Ûä ‘· eVæ≤kÕÔsTT.

õ˝≤¢ Á|üD≤[ø± ø£$T°\T Äj·÷ õ˝≤¢˝À¢ mdtdæñ

|üÁD≤[ø£/–]»q ñ|üÁ|üD≤[ø£ neT\TqT düMTøÏåkÕÔsTT.


–]»q dü+πøåeT+

–]»qT\≈£î $<ä , Ä]úø±_Ûeè~∆, Ç‘·s¡ ø±s¡ Áø£e÷˝À¢

düVü≤ø±s¡+ n+~+#˚+<äT≈£î 1962 –]»q dü+πøåeT

XÊKqT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

2001 »HêuÛ≤ …ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ sêh+˝À –]»q »HêuÛ≤

50.24 \ø£å\T. Ç~ sêh »Hêu≤˝À 6.59%.

ôw&É÷´\T¶ ÁbÕ+‘·+˝À sêh uÛÖ>√[ø£ $d”Ôs¡í+˝À 11%

nq>±, 31,485.35 #·<äs¡|ü⁄ øÏ ÀMT≥s¡¢ À $düÔ]+∫

ñHêïsTT. ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\ Á|ü»\T lø±≈£îfi¯+,

$»j·Tq>∑s¡+, $XÊK|ü≥ºD+, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe],

|ü•ÃeT>√<ëe], KeTà+, es¡+>∑˝Ÿ, Ä~˝≤u≤<é,

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY (yÓTT‘· Ô+ 9) õ˝≤¢˝À¢ì 5,948

Á>±e÷˝À¢ m≈£îÿe>± ñHêïs¡T.

ôw&É÷´\T¶ ‘Ó>∑\˝À 35 ø£eT÷´ì°\T ñHêïsTT.

yÓTT‘·Ô+ 50.24 \ø£å\ –]»q »HêuÛ≤˝À 30.47 \ø£å\

eT+~ ô|’q ù|s=ÿqï 9 õ˝≤¢ À¢H ñHêïs¡T. $T–*q

19.77 \ø£å\ eT+~ $T>∑‘ê õ˝≤¢ À¢ $düÔ]+∫ ñ

Hêïs¡T.

2001 »HêuÛ≤ ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ sêh+˝À kÕ<Ûës¡D

nø£åsêdü ‘· πs≥T 60.5% ø±>±, –]»qT˝À¢ 37.04%

e÷Á‘·yT ñ+~.

ÄÁXeT bÕsƒ¡XÊ\\T, Vü‰düºfió¢

–]»q dü+πøåeT XÊK Ä<Ûä«s¡ +˝À sêh+˝À 599 ÄÁXeT

bÕsƒ¡XÊ\\T, 442 Vü‰düºfió¢ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·THêïsTT.

MÏ‘√ bÕ≥T 4,317 Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\\T,

269 b˛dtºyÓTÁÏø Vü‰düºfió¢ |üì #düTÔHêïsTT.

>∑Ts¡T≈£î\+(APTWREIS) 284 ÄÁXeT bÕsƒ¡XÊ\\qT

ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

–]»q $<ë´s¡Tú\ $<ë´ |ü⁄Hê~ì ã˝Àù|‘·+ #˚ùd

\ø£å +‘√ 3 qT+&ç 9e ‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\≈£î –]»q

dü+πøåeT bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ |ü⁄Hê~ nH |ü<∏äø±ìï Á|üyXô|≥º&É+

»]–+~.

$$<Ûä Ä]úø£ eT<ä›‘·T ø±s¡´Áø£e÷\ ÁøÏ+<ä –]»q

\_∆<ës¡T\≈£î Ç#Ã dü_‡&û yÓTT‘êÔìï 2009`10˝À `

10,000 qT+&ç ` 30,000≈£î ô|+#·&É+ »]–+~.

$T˙ ôV’≤&É Ÿ ÁbÕC…≈£îº\T

sêeT#·+Á<äes¡+ ◊Ï&çm, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ À¢ì

y≥e÷$T&ç, |æ+C≤]ø=+&É, $T≥¢bÕ …+˝À eT÷&ÉT $Tì ôV’≤&É Ÿ

ÁbÕC…≈£îº\qT #|ü≥º&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À y≥e÷$T&ç ÁbÕC…≈£îº

ñ‘·Œ‹Ô ÁbÕs¡+_Û+#·>±, $T–*q ¬s+&ÉT ÁbÕC…≈£îº\T $$<Ûä <äX˝À¢

ñHêïsTT.

&Üø£ºsY yÓ’mdt sê»X‚Ks¡¬s&ç¶ düº&û dü]ÿ Ÿ

$$<Ûä b˛° |üØø£å\≈£î Vü‰»s¡jT´ –]»q $<ë´s¡Tú\≈£î

ñ∫‘· •ø£åD Ç#Ã+<äT≈£î 2009˝À &Üø£ºsY yÓ’mdt sê»X‚Ks¡¬s&ç¶

düº&û dü]ÿ ŸqT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À 100

eT+~ $<ë´s¡Tú\≈£î •ø£åD ÇkÕÔs¡T.

yÓTÆHê]°\ dü+πøåeT+

2001 »HêuÛ≤ …ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ sêh+˝À 82 \ø£å\

eT+~ n\Œ dü+U≤´ø£ esêZ\ yês¡T ñHêïs¡T.

Ms¡T yÓTT‘·Ô+ sêh »HêuÛ≤˝À 11% ñ+≤s¡T.

yÓTÆHê]°\T m≈£îÿe>± |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñ+≥THêïs¡T.

M]˝À n‘· ~Ûø£ »HêuÛ≤ <ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq ñ

Hêïs¡T.

|ü⁄s¡Twüß\‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ eTVæ≤fi¯\T $<ë´|üs¡+>±,

Ä]úø£+>± #ê˝≤ yÓqTø£ã&ç ñHêïs¡T.

Ä]úø±_Ûeè~∆, eTVæ≤fi≤_Ûeè~∆, $<ë´_Ûeè~∆, eøŒ¤ ÄdüTÔ\

dü+s¡ø£åD, n_Ûeè~∆, ñs¡÷› uÛ≤wü dü+s¡ø£åD, kÕe÷õø£,

kÕ+düÿè‹ø£ n_Ûeè~∆, $eø£å uÛ≤eqqT ‘=\–+#·&É+

y Ó T T< ä\> ∑ T yê Ïì y Ó T ÆHê] °\ n_Ûeè~ ∆˝À

Á|ü<ÛëHê+XÊ\T>± Á|üuÛÑT‘·«+ >∑T]Ô+∫, |ü\T s¡ø±\ #·s¡ \T

#˚|üÏº+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh yÓTÆHê]°\ ø£$TwüHé

Bìì 1979˝À @sêŒ≥T #XÊs¡T. nq+‘·s¡+ 1998˝À

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh yÓTÆHê]°\ ø£$TwüHé #·≥º+ #˚XÊs¡T. á

ø£$TwüHé yÓTÆHê]°\T m<äTs=ÿ+≥Tqï düeTdü \T, $eø£åô|’ e#Ã

|òæsê´<äT\qT |ü]wüÿ]düTÔ+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh yÓTÆHê]°\ ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé

eTTdæ¢+\T, dæ≈£îÿ\T, uÖ<ä∆ eT‘·düTÔ\T, bÕØÙ\T yÓTT<ä\>∑T

n\Œ dü+U≤´ø£ esêZ À¢ì ã\V”≤qesêZ\ kÕe÷õø£, Ä]úø±_Ûeè~∆

ø√dü+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh yÓTÆHê]°\ ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé

*$Tf…&éqT 1985˝À @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. yê´bÕsê\T,

| ü]ÁX ¯eT\T, eékÕj·T+, eékÕj·T nqTã+<Û ä

ø±s¡ ø£ ≤bÕ\‘√ JeH√bÕ~Û bı+< yê]øÏ u≤´+≈£î\ <ë«sê

Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+#·&É+‘√ bÕ≥T á ø±s=ŒπswüHé dü_‡&û


n+~düTÔ+~.

<ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ù|<ä eTTdæ¢+ u≤*ø£\≈£î

kÕeT÷Væ≤ø£ $yêVü‰\T »]|æ+#˚ ø±s¡´Áø£e÷ìï Á|üuÛÑT‘·«+

Á|üyXô|Ïº+~. sêh yÓTÆHê]°\ ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé 2012

ôdô|º+ãsY es¡≈£î 215 kÕeT÷Væ≤ø£ $yêVü‰\T »]|æ+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ sêh Á¬ø’düÔe(yÓTÆHê]°\) ô|ò’HêHé‡

ø±s=ŒπswüHé

Á¬ø’düÔe⁄\˝À ã\V”≤qesêZ\ ø√dü+ 2009˝À Á|ü‘´ø£+>±

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh Á¬ø’düÔe(yÓTÆHê]°\) ô|ò’HêHé‡ ø±s=ŒπswüHé

*$Tf…&éqT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. Bì <ë«sê Á¬ø’düÔe

j·TTe‘·≈£î $<ë´, ñbÕ~Û s¡+>±˝À¢ Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+

n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

n+‘ø±≈£î+&Ü á dü+düú <ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq ñqï

ù|<ä Á¬ø’düÔe u≤*ø£\≈£î kÕeT÷Væ≤ø£ $yêVü‰\T »s¡T|ü⁄‘√+~.

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä Á|ü‹ »+≥≈£î ` 25,000 πø≤sTTdüTÔHêïs¡T.

Äs√>∑ +, $<ä , eè<äT∆\ ùde\T, nHê<∏ä\T, j·TTe‘·

n_Ûeè~∆ ø√dü+ #·]Ã\ Ä<Ûä«s¡ +˝À q&ÉTdüTÔqï dü+πøåeT dü+düú\≈£î

>∑&ç∫q eT÷&ÉT dü+e‘·‡sê\˝À sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2045 \ø£å\T

$&ÉT<ä\ #dæ+~.

j·TTe»q ùde\T

sêJyé j·TTeXøÏÔ ø±s¡ Áø£eT+

á ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä |ü]ÁXeT\T, ùde\T, yê´bÕs¡

s¡+>±\˝À dü«j·T+ ñbÕ~Û @sêŒ≥T #düT≈£îH+<äT≈£î ns¡TΩ …’q

ìs¡T<√´>∑T\≈£î Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

2012`13 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 9,000 eT+~ \_∆<ës¡T\≈£î

` 90 ø√≥T¢ Ä]úø£ düVü≤ø±s¡+ n+~+#ê\ì \ø£å´+>±

ô|≥Tº≈£îHêïs¡T. Ç+<äT˝À ` 27 ø√≥T¢ dü_‡&û ø±>±, ` 63

ø√≥T¢ u≤´+≈£î s¡TD≤\T.

>∑èVü≤ ìsêàD+

C≤rj·T >∑èVü≤ ìsêàD(Hwüq Ÿ Vü≤Ödæ+>¥) $<ÛëHêìøÏ

nqT>∑TD+>± n+<ä]ø° Çfió¢ \øå±´ìï kÕ~Û+#·&É+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

e÷s¡Z<äs¡Ùø£+>± ì\Tk Ô+~.

ã\V”≤q esêZ\ >∑èVü≤ ìsêàD ø±s¡ Áø£eT+ ÁbÕs¡+uÛÑ+

qT+&ç 2012 e÷]Ã 31 es¡≈£î sêh+˝À 1,05,82,211

Çfi¯¢qT |üP]Ô #˚j·T&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À 97,30,333

>∑èVü‰\qT Á>±e÷\˝À, 8,51,878 >∑èVü‰\qT |ü≥ºD≤˝˝À

ì]à+#·&É+ »]–+~. 2012`13˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î

2,03,475 Çfi¢ ìsêàD+ |üPs¡ÔsTT+~. MÏ À 1,90,927

Çfió¢ Á>±e÷\˝À, 12,548 Çfió¢ |ü≥ºD≤\˝À ñHêïsTT.

sêJyé dü«>∑èVü≤

sêh+˝Àì nìï eTTìdæbÕ*°\T, eTTì‡|ü˝Ÿ

ø±s=Œπswüq¢ À |ü]$T‘· Ä<ëj·T+ ø£*–q esêZ\ yê]øÏ #Í¬ø’q

<Ûäs¡ À¢ Çfió¢ ì]à+∫ Ç#Ã+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2007˝À

ªsêJyé dü«>∑èVü≤µ ø±s¡ Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~. á ø±s¡ Áø£eT+

ÁøÏ+<ä e÷¬sÿŸ <Ûäs¡\ ø£+fÒ 25% ‘·≈£îÿe e´j·T+‘√ Çfió¢

ì]à+∫ ÇkÕÔs¡T.

Ç~ &çe÷+&é Ä<Ûë]‘· dü«j·T+ b˛wæ‘· ø±s¡ Áø£eT+.

Ç+<äT˝À m≥Te+Ï Á|üuÛÑT‘·« dü_‡&û ñ+&É<äT.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Vü≤Öõ+>¥ uÀs¡T¶

nedüs¡yÓTÆq yê]øÏ n+<äTu≤≥T <Ûäs¡\˝À ìyêdü+

ø£*Œ+∫ Çe«&ÉyT á dü+düú Á|ü<Ûëq ñ<›X+. 1960 qT+&ç

2012 e÷]Ã es¡≈£î Bì Ä<Ûä«s¡ +˝À 1,05,088 >∑èVü‰\qT

ì]à+#·&É+ »]–+~.

Á>±MTD ˙Ï düs¡|òüsê

Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î düVü‰j·T+‘√, 864 ø√≥¢ e´j·T+‘√

$XÊK|ü≥ºD+, Á|üø±X+, ø£&É|ü, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, ø£Ø+q>∑sY,

Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ À¢ì |ü\T Äyêdü ÁbÕ+‘ê\˝À kÕ>∑T˙Ï edü‹

ø£*Œ+#+<äT≈£î ˇø£ ÁbÕC…≈£îºqT eT+ps¡T #j·T&É+ »]–+~.

ìs¡à Ÿ uÛ≤s¡‘Y n_Ûj·÷Hé

dü+|üPs¡í bÕ]X¯ó<Ûä´ ø±s¡´Áø£eT+(Total Sanitation

Campaign (TSC)) ù|s¡TqT 2012 @Á|æ Ÿ 1 qT+&ç ìs¡à Ÿ

uÛ≤s¡‘Y n_Ûj·÷Hé(NBA)>± e÷s¡Ã&É+ »]–+~. 1999`2000

qT+&ç 2003 es¡≈£î πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ <äX\ yêØ>± 22 õ˝≤¢\≈£î

ÁbÕC…≈£îº\qT eT+ps¡T #dæ+~. Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ <ë]Á<ä

πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î 1,02,65,917 e´øÏÔ>∑‘·

eTs¡T>∑T<=&É ¢qT ì]à+#ê\ì á ø±s¡´Áø£eT+ \ø£ å´+>±

ìπs›•+∫+~. n˝≤π> 1,15,908 bÕsƒ¡XÊ\ eTs¡T>∑T<=&ÉT¢,

14,990 n+>∑Héyê&û eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ì]à+#ê\ì ìπs›•+#·&É+

»]–+~. 2012 qe+ãsY HêÏøÏ 81,71,542 e´øÏÔ>∑‘·

eTs¡T>∑T<=&ÉT¢, 1,12,588 bÕsƒ¡XÊ\ eTs¡T>∑T<=&ÉT¢, 8,073

n+>∑Héyê&û eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ì]à+#·&É+ »]–+~.


Á|üC≤s√>∑ + eTTì‡|ü Ÿ Ç+»˙]+>¥

|üPs¡« ôV’≤<äsêu≤<é sêh+˝Àì kÕúìø£ Á|üuÛÑT‘·« düØ«düT\T,

Ä+Á<Ûë eTTì‡|ü Ÿ Ç+»˙]+>¥ düØ«dt, |æ&ÉãT¢ &ç Àì XÊìØ

Ç+»˙]+>¥ XÊK\qT $©q+ #dæ, 1960 pHé À Á|üC≤s√>∑ +

eTTì‡|ü Ÿ Ç+»˙]+>¥ XÊK(Public Health & Munici-

pal Engineering Department )qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+

»]–+~.

á XÊK Áπ>≥sY ôV’≤<äsêu≤<é, $»j·Tyê&É, Áπ>≥sY

$XÊK|ü≥ï+ eTTì‡|ü Ÿ ø±s=ŒπswüqT¢ $TqVü‰ sêh+˝Àì $T–*q

152 eTTì‡bÕ*°\T, 15 eTTì‡|ü Ÿ ø±s=ŒπswüqT¢, 46 q>∑s¡

|ü+#êj·Tr\˝À ‘ê>∑T˙Ï düs¡|òüsê, d”eπsCŸ ìs¡«Vü≤D≈£î

ÇHé#Ûê]®>± eéVü≤]düTÔ+~.

˙Ï düs¡|òüsê dæú‹

ôd+Á≥˝Ÿ |ü_¢ø˘ ôV≤˝ŸÔ Ç+»˙]+>¥ mì«sêHéyÓT+Ÿ

Äs¡ZHÓ’CÒwüHé(CPHEEO) s¡÷bı+~+∫q ìã+<Ûäq\ Á|üø±s¡+

‘ê>∑T˙Ï düs¡|òüsê ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ñ+&Ü*.

1. n+&ÉsYÁ>ö+&é Á&Ó’H˚J ñqï |ü≥ºD≤\≈£î ` s√E≈£î

‘·\dü] 135 ©≥s¡T¢(Liters Per Capita per Day

(LPCD))

2. n+&ÉsY Á>ö+&é Á&HJ Òì |ü≥ºD≤\≈£î s√E≈£î ‘·\dü]

70 ©≥s¡T¢

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À 1301.37 ø√≥¢ n+#·Hê

e´j·T+‘√ 58 Ï düs¡|òüsê |ü<∏äø±\qT |üP]Ô #dæ, Ïdüs¡|òüsê

eékÕú|üø£ kÕeTsêú ìï 1,229.24 m+m Ÿ&ç($T*j·THé ©≥s¡T¢

|üsY &) qT+&ç 1730.13 m+m Ÿ&çøÏ ô|+#·&É+ »]–+~.

‘·<ë«sê dü>∑≥T ˙Ï düs¡|òüsê 63 m˝Ÿ|ædæ&ç qT+&ç 85

m Ÿ|ædæ&ç\≈£î ô|]–+~.

$$<Ûä |ü≥ºD kÕúìø£ dü+düú˝À¢ ˙Ï düs¡|òüsê 40

m Ÿ|ædæ&ç\ qT+&ç 150 m Ÿ|ædæ&ç\ es¡≈£î ñ+À+~.

s√E ‘ê>∑T˙s¡T n+~düTÔqï |ü≥ºD≤\T ` 92

s√Ee÷]Ã s√E ‘ê>∑T˙s¡T n+~düTÔqï |ü≥ºD≤\T

` 58

eT÷&ÉT s√E\≈£î ˇø£kÕ] ‘ê>∑T˙s¡T n+~düTÔqï

|ü≥ºD≤\T ` 17

»eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA C≤rj·T |ü≥ºD

|ü⁄qs¡T<ä∆s¡D $TwüHé(Jawaharlal Nehru National Urban RenewalMission)

πø+Á<ä Á|üuÛ ÑT‘·«+ á |ü<∏ äø±ìï 2005`06˝À

ÁbÕs¡+_Û+∫+~. @&˚fi¯¢ ø±˝≤ìøÏ ` 50,000 ø√≥T¢ ã&Ó®Ÿ

πø≤sTT+#·&É+ »]–+~. dü+düÿs¡D\T, y>∑e+‘·yÓTÆq eTÚ*ø£

edü‘·T\ n_Ûeè~∆ \ø£å´+>± >∑\ á $TwüHé 65 q>∑sê\T/

|ü≥ºD düeTT<ëj·÷\≈£î e]ÔdüTÔ+~.

Bì‘√ bÕ≥T á $TwüHé ÁøÏ+<ä ø=ìï Ç‘·s¡ ø±s¡ Áø£e÷\T

neT\e⁄‘·THêïsTT. n$:

1. ∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü≥ºD≤\≈£î |ü≥ºD eTÚ*ø£

edü‘·T\ n_Ûeè~∆ |ü<∏äø£+

(Urban Infrastructure Development Scheme for

Small and Medium Towns):

C…mHémHéj·TTÄsYm+˝À ø£ n+XyÓTÆq á ø±s¡ Áø£e÷ìï

˙Ï düs¡|òüsê, uÛÑ÷>∑s¡“¤ Á&Ó’HJ, es¡<ä ˙Ï bÕs¡T<ä\, kÕ*&é

ydtºyTHCŸyÓT+Ÿ, s¡yêD≤ kÂø£sê´\T yÓTT<ä\>∑T yêÏ À |ü≥ºD

eTÚ*ø£ edü‘·T\T ø£*Œ+#·&É+ ø√dü+ ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~.

Ç~ ôV’≤<äsêu≤<é, $XÊK|ü≥ºD+, $»j·Tyê&É, ‹s¡T|ü‹ $TqVü‰

sêh+˝Àì nìï |ü≥ºD kÕúìø£ dü+düú À¢ neT\e⁄‘·T+~.

á ø±s¡´Áø£eT+ neT\T≈£î πø+Á<ä, sêh, kÕúìø£

Á|üuÛÑT‘ê«\T 80:10:10 ìwüŒ‹Ô À ì<ÛäT\T uÛÑ]kÕÔsTT.

2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î 72 |ü≥ºD kÕúìø£ dü+düú\≈£î

` 2968.66 ø√≥¢ $\TyÓ’q 84 ÁbÕC…≈£îº\qT eT+ps¡T

#j·T&É+ »]–+~.

2. düMTø£è‘· >∑èVü≤ ìsêàD eTT]øÏyê&É\ n_Ûeè~∆

ø±s¡ Áø£eT+

(Integrated Housing Slum Development Program):

Ç~ eTT]øÏ yê&É À¢ eTÚ*ø£ edü‘·T\ yÓTs¡T>∑T<ä\≈£î

ñ<›•+∫q ø±s¡ Áø£eT+. Bì ÁøÏ+<ä sêh+˝Àì 30 |ü≥ºD

kÕúìø£ dü+düú À¢ ` 409.87 ø√≥¢ $\TyÓ’q 30 ÁbÕC…≈£îº\qT

eT+ps¡T #XÊs¡T.

3. XÊÏ˝…’Ÿ Öq¢˝À |ü≥ºD eTÚ*ø£ edü‘·T\

n_Ûeè~∆:

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì @&ÉT yÓT>± dæ°\≈£î e]Ô+|üCÒdüTÔqï

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä $ø±sêu≤<éqT ôV’≤<äsêu≤<é q>∑sêìøÏ XÊÏ …’Ÿ


|ü≥ºD+>± m+#·Tø√e&É+ »]–+~. πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ $ø±sêu≤<é

eTTì‡bÕ*°øÏ 191.26 ø√≥¢ e´j·T+‘√ ≈£L&çq ø£ |ü<∏äø±ìï

eT+ps¡T #dæ+~.

eTTì‡|ü Ÿ |ü]bÕ\q

sêh+˝À 170 |ü≥ºD kÕúìø£ dü+düú\T ñHêïsTT. yêÏ À

19 ø±s=Œ πsw üqT ¢ , 113 eTTì‡bÕ*°\T, 38

q>∑s¡|ü+#êj·Tr\T(47 eTTì‡bÕ*°\T/q>∑s¡ |ü+#êj·Tr\qT

ø=‘·Ô>± @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~).

sêh+˝À Á|ü‹ s√E 13,358 Ï|æ&ç(Tons per day)\

#Ó‘·Ô(e´sêú\T) ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘√+~. |ü≥ºD kÕúìø£ dü+düú˝À¢ì

yÓTT‘·Ô+ eTT]øÏ ˙ÏbÕs¡T<ä\ ø±\Te bı&Ée⁄ 23,448.64

øÏ.MT\T. s√&É¢ bı&Ée⁄ 20,500 øÏ.MT\T.

sêJyé q>∑s¡ u≤≥

|ü≥ºD≤˝À¢ ù|<ä\T ìedædüTÔqï ÁbÕ+‘ê˝À¢ dü¬s’q ‘ê>∑T˙Ï

düs¡|òüsê, eTTs¡T>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\ eédüú, M~Û˝…’≥T¢, s√&ÉT¢

yÓTT<ä\>∑T yêÏ ø£\Œq‘√ eTÚ*ø£ edü‘·T\T ø£*Œ+#·&É+,

<yê\j·÷\T, eTd”<äT\T, #·]Ã\T yÓTT<ä\>∑T eT‘· dü+düú\T,

ø£eT÷´ì°\ ÁbÕ+‘ê\˝À ø£ dü edü‘·T\T ø£*Œ+#·&É+ ø√dü+

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 2005 »qe]˝À sêJyé q>∑s¡ u≤≥

ø±s¡ Áø£e÷ìï Ä$wüÿ]+∫+~.

Ç+~s¡eTà ø±s¡ Áø£eT+

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ eTTì‡|ü Ÿ ÁbÕ+‘ê˝À¢ì nìï yês¡T¶\˝À

eT÷&fi¢ ø±\+˝À >∑T]Ô+#·ã&çq eTÚ*ø£ edü‘·T\T ø£*Œ+#+<äT≈£î

Ç+ÏÁπ>f…&é Hêe Ÿ &Óe\|tyÓT+Ÿ ÇHé s¡÷s¡ Ÿ @]j·÷dt n+&é

y Ó÷& É˝ Ÿ eTTì‡| ü˝ Ÿ @]j·÷d t( INDIRAMMA)qT

ÁbÕs¡+_Û+∫+~.

Ç+~s¡eTà ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä eT÷&ÉT <äX˝À¢ 6,93,815

eT+~øÏ ô|q¸qT¢ Çe«&É+ »]–+~.

$TwüHé |òüsY m*$TH˚wüHé Ä|òt bÕeØº ÇHé

eTTì‡|ü Ÿ @]j·÷dt (MEPMA)

eTT]øÏ yê&É À¢ ìedædüTÔqï ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q ù|<ä

eTVæ≤fi¯\+<ä]˙ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\T>± dü+|òüTÏ‘·

|üs¡∫, yês¡T kı+‘· ø±fi¢ô|’ ì\ã&˝≤ #j·T&ÉyT Ç+~sê Áø±+‹

|ü<∏ä+ ÁøÏ+<ä ìs¡«Væ≤+#·ã& m+Ç|æm+m Á|ü<Ûëq \ø£å +. |ü≥ºD

ÁbÕ+‘ê\ eTT]øÏ yê&É À¢ 2012 qe+ãsY HêÏøÏ 3.02 \ø£å\

eTVæ≤fi≤ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\T @s¡Œ&É>±, yêÏ À 30.20

\ø£å\ eT+~ düuÛÑT´\T>± ñHêïs¡T.

9,339 eTT]øÏ yê&É\ kÕúsTT düe÷K´\T, 105 |ü≥ºD

kÕúsTT düe÷K´\T, 211 |ü≥ºD kÕúsTT düe÷K´\T @s¡Œ&Ü¶sTT.

1,27,608 eT+~ $ø£ ≤+>∑T\T 12,308 Á|ü‘˚ ø£ dü«j·T+

düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\T>± @s¡Œ&Ü¶s¡T. Çe˙ï ø£\dæ 139 |ü≥ºD

$ø£ ≤+>∑T\ düe÷K´\T>± @s¡Œ&É≥+ »]–+~.

MÏ‘√ bÕ≥T>± 133 ãT~∆e÷+<ä ‘· ø£*–q e´≈£îÔ\

‘·*¢<ä+Á&ÉT\ nk˛dæjTwüqT¢(Parents Associations of Per-

sons with Mental Rehabilitation (PAPWMRs)) ≈£L&Ü

ñHêïsTT.

&Üø£ºsY yÓ’.mdt.ÄsY. nuÛÑj·T Vü≤düÔ+(ô|q¸Hé, ;e÷

|ü<∏äø£+)

Ç~ 18 dü+e‘·‡sê\T ì+&çq dü«j·T+ düVü‰j·Tø£

ãè+<ë\ eTVæ≤fi\≈£î ñ<›•+∫q |ü<∏äø£+. 60 dü+e‘·‡sê\

ì+&çq ‘·s¡Tyê‘· yê]øÏ kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘· ø£*Œ+# ñ<›X+‘√

á |ü<∏äø±ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Ç~ ø£+ÁÏã÷´≥Ø ô|q¸Hé, ;e÷

|ü<∏äø£+. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~q 2.24

\ø£å\ eT+~ eTVæ≤fi\T dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\ düuÛÑT´\T

#sês¡T. M]˝À 60 dü+e‘·‡sê\T ì+&çq 19,053 eT+~øÏ

HÓ\≈£î ` 500 #=|ü⁄Œq ô|q¸Hé #Ó*¢+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

»ql ;e÷ jÓ÷»q

yÓ’.mdt.ÄsY. nuÛÑj·T Vü≤düÔ+˝À #s¡ì dü«j·T+ düVü‰j·Tø£

ãè+<ë\ düuÛÑT´\ ø√dü+ 2010 nø√ºãsY À »ql ;e÷ jÓ÷»q

|ü<∏äø±ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. 2012`13 dü+e‘·‡s¡+˝À 6.40

\ø£å\ eT+~ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\ düuÛÑT´\T, ]øå±

ø±]à≈£î\T, Ç+Ï |üìyêfi¯ó¢, dü«j·T+ ñbÕ~Û bı+<äT‘·Tqï

$ø£ ≤+>∑T\T á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä qyÓ÷<äT #düT≈£îHêïs¡T.

sêJyé Äyêdt jÓ÷»q(ÄsYmyÓ’)

eTT]øÏ yê&É\ Á|ü»\T, |ü≥ºD ù|<ä\ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+

ªªsêJyé Äyêdt jÓ÷»qµ nH |ü<∏äø±ìï Á|üø£Ï+∫+~. eTT]øÏ

yê&É\ Á|ü»\≈£î ÄdæÔ Vü≤≈£îÿ ø£*Œ+#·&ÜìøÏ dæ<ä∆+>± ñqï

sêÁcÕº\≈£î á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« düVü≤ø±s¡+

n+<äT‘·T+~. sêJyé Äyêdt jÓ÷»q neT\T <ë«sê eTT]øÏ

yê&É\ s¡Væ≤‘· Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸqT r]Ã~<ä›&ÜìøÏ m+Ç|æm+m H√&É Ÿ

@C… ‡>± eéVü≤]düTÔ+~.

25 kÕúìø£ dü+düú\≈£î Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ eTT]øÏ yê&É\ s¡Væ≤‘·

sêh ø±sê´#·s¡D Á|üD≤[ø£qT ` 4,824.35 ø√≥¢ n+#·Hê

e´j·T+‘√ s¡÷bı+~+#·&É+ »]–+~.

sêJyé Äyêdt jÓ÷»q ÁøÏ+<ä Áπ>≥sY ôV’≤<äsêu≤<é

eTTì‡|ü Ÿ ø±s=ŒπswüHé Àì X‚sY*+>∑+|ü*¢ dü]ÿ Ÿ À ñqï πøXyé


q>∑sY eTT]øÏyê&É m+|æ¬ø’+~. Bì n_Ûeè~∆ ø√dü+ πø+Á<ä

Á|üuÛÑT‘·«+ ` 58.74 ø√≥T¢ eT+ps¡T #dæ+~.

ôV ’ ≤< äsêu≤< é y Ó T ÁÀbÕ*≥Hé

&Óe\|tyÓT+Ÿ n<∏ë]° (ôV≤#Ym+&çm)

ôV ’ ≤< äsêu≤< é y Ó T ÁÀbÕ*≥Hé ÁbÕ+‘êìï

Á|üD≤[ø±ã<ä∆+>± neT\T #j·T&É+ ø√dü+ VüQ&Ü kÕúq+˝À

2008 Ä>∑düTº 24q ôV’≤<äsêu≤<é yÓTÁÀbÕ*≥Hé &Óe\|tyÓT+Ÿ

n<∏ë]°ì @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

ôV≤#Ym+&çm Ä<Ûä«s¡´+˝À 55 mø£sê\ düú\+˝À

$Tj·÷|üPsY e<ä› Ç+≥sY dæ° ãdt f…]àq ŸqT @sêŒ≥T #j·T&É+

»s¡T>∑T‘√+~. Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T ãdt Ä|üπs≥s¡¢‘√ bÕ≥T

Á|üj·÷D°≈£î\≈£î düMTø£è‘· ùde\+~+#+<äT≈£î á f…]àq ŸqT

ñ<›•+#ês¡T. Ç+<äT˝À Á|üuÛÑT‘·« ô|≥Tºã&ç XSq´+.

$»j·Tyê&É ôV’≤y(mHéôV≤#Y9) MT<ä u≤≥dæ+>±s¡+ e<ä›,

Hê>±s¡T®qkÕ>∑sY ôV’≤y MT<ä eT+>∑fi|ü*¢ e<ä› ¬s+&ÉT ˝≤õdæºø

bÕs¡Tÿ\qT @sêŒ≥T #ùd ÁbÕC…≈£îºqT ôV≤#Ym+&çm #|üÏº+~.

MÏì Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´ |ü<ä∆‹˝À ì]àdüTÔHêïs¡T.

»bÕHé≈£î #Ó+~q C…◊dæm s¡TD+‘√ ôV≤#Ym+&çm

VüQùd‡HékÕ>∑sY düs¡düT‡, ø±´#YyÓT+Ÿ @]j·÷ yÓTs¡T>∑T<ä\

ÁbÕC…≈£îºqT ` 370 ø√≥¢ e´j·T+‘√ #|üÏº+~.

HÓÁVüA W≥sY ]+>¥ s√&é

sêh Á|üuÛÑT‘·«+ #|üÏºq n‹ eTTKýÓTÆq eTÚ*ø£ edü‘·T\

kÂø£sê´\˝À ôV’≤<äsêu≤<é #·T≥÷º ì]à+∫q HÓÁVüA W≥sY ]+>¥

s√&ÉT¶ ÁbÕC…≈£îº ˇø£Ï. 158 øÏ ÀMT≥s¡¢ bı&ÉyÓ’q W≥sY ]+>¥

s√&é(mHéôV≤#Y 9 MT<ä) |ü≤Hé #Ós¡T` (mHéôV≤#Y 4 MT<ä ñ

qï) yT&ÉÃ Ÿ düMT|ü+˝Àì ø£+&É¢ø√sTT, sêJyé s¡Vü≤<ë] MT<ä

ñqï XÊMTsYù|≥ ` mHéôV≤#Y 202 MT<ä ñqï |òüTŸπødüsY,

mHéôV≤#Y 9 MT<ä ñqï ô|<ä› n+ãsYù|≥ ` mHéôV≤#Y7 MT<ä ñ

qï X+cÕu≤<é\ MT<äT>± yÓfió‘·÷ eTs¡ ≤ |ü≤Hé#Ós¡T e<ä›

ø£\TdüTÔ+~. Ä $<Ûä+>± |ü\T C≤rj·T s¡Vü≤<ës¡T\T, sêh

s¡Vü≤<ës¡T\qT nqTdü+<Ûëq+ #düTÔ+~. Bìì >∑+≥≈£î 120

øÏ ÀMT≥s¡¢ y>±ìï nqTeT‹+# mì$T~ …’q¢ j·÷¬ø‡dt ø£+ÁÀ Ÿ¶

mø˘‡Áô|dty˚>± #˚|ü≤ºs¡T. Bì‘√ bÕ≥T Çs¡T |üø£ÿ\ 2 …’q¢

düØ«düT s√&É¢qT ≈£L&Ü @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~. yÓTT‘·Ô+

ÁbÕC…≈£îºqT 3 <äX˝À¢ neT\T #düTÔHêïs¡T.

ôV’≤<äsêu≤<é yÓTÁÀ ¬s’\T ÁbÕC…≈£îº

ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï Á≤|òæø˘ s¡B›,

ø±\Twü´ düeTdü´ |ü]cÕÿsêìøÏ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÄyÓ÷<ä+‘√

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yÓTÁÀ¬s’\T ÁbÕC…≈£îº n_Ûeè~∆ì #|üÏº+~.

düTe÷s¡T 80 \ø£å\ »HêuÛ≤‘√ #ê]Á‘ê‘·àø£ ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+

bòÕsêà Ç+&ÉÁd”º, ◊Ï/◊Ï Ä<Ûë]‘· s¡+>±\≈£î Á|ü<Ûëq πø+Á<ä+>±

m~–+~.

yÓTÁÀ¬s’\T ÁbÕC…≈£îº yÓTT<äÏ <äX¯˝À 72 øÏ˝ÀMT≥s¡¢

<ä÷s¡+, 66 ùdºwüD¢‘√ 3 Á≤|òæø ø±]&Üs¡¢qT ø£esY #j·TqTHêïs¡T.

Ç~ Á|üuÛ Ñ T‘ ·«, Á ô|’y˚≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´ |ü<ä ∆‹˝À

ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·Tqï Á|ü|ü+#·+˝ÀH n‹ô|<ä› yÓTÁÀ¬s’\T ÁbÕC…≈£îº.

yÓTT‘·Ô+ ÁbÕC…≈£îº e´j·T+ ` 14,132 ø√≥T¢. Ç+<äT˝À

` 1,458 ø√≥¢qT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ $õm|òt |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä

düVü≤ø±s¡+ n+~düTÔ+~. $T–*q ` 12,674 ø√≥¢qT m Ÿ

Ï yÓTÁÀ ¬s’˝Ÿ ôV’≤<äsêu≤<é *$Tf…&é(L&T Metro Rail

Hyderabad Ltd. (L&TMRHL)) uÛÑ]düTÔ+~.

204 mø£sê\ Áô|’y≥T uÛÑ÷$T ùdø£s¡D, s√&ÉT¶ yÓ&É\TŒ,

bÕ<ä#ês¡T\ kÂø£sê´\ ø£\Œq yÓTT<ä\>∑T yêÏøÏ njT´ 1,980

ø√≥¢ n<äq|ü⁄ uÛ≤sêìï sêh Á|üuÛÑT‘·«+ uÛÑ]düTÔ+~.

72 øÏ ÀMT≥s¡¢ ôV’≤<äsêu≤<é yÓTÁÀ¬s’\T ÁbÕC…≈£îº Á|üuÛÑT‘·«,

Áô|’y˚≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´+˝À ì]àdüTÔqï n‹ô|<ä› Á|üC≤ s¡yêD≤

ÁbÕC…≈£îº>± ì\TdüTÔ+~.

|ü≥ºD s¡yêD≤ ÁbÕC…≈£îº À #ê˝≤ ‘·≈£îÿe ÁbÕC…≈£îº\T

e÷Á‘·yT Ä]úø£+>± $»j·Te+‘·eTj·÷´sTT. á H|ü<∏ä +˝À

ôV’≤<äsêu≤<é yÓTÁÀ ¬s’\T ÁbÕC…≈£îºqT ˇø£ n<ÛäTHê‘·q |ü<ä∆‹˝À

Ä] úø £+>± $»j·Te+‘ ·eTj˚T ´˝≤ s ¡÷bı+~+#·& É+

»s¡T>∑T‘√+~.

Á|üj·÷DÏ≈£î\ #êØ®\ <ë«sê 50%, ÄdüTÔ\ n_Ûeè~∆

<ë«sê 45%, yêDÏ»´ Á|üø£≥q\ <ë«sê 5% sêã&ç

sêã≥ºqTHêïs¡T.

Ç+<äT≈£î nqT>∑TD+>± ÄdüTÔ\ n_Ûeè~∆, yÓTÁÀ ùdºwüqT¢,

&çb˛\ e<ä› bÕ]ÿ+>¥, düs¡Tÿ´ ÒwüHé ÁbÕ+‘ê\˝À U≤∞ düú ≤\qT

yêDÏ»´ nedüsê\≈£î ñ|üjÓ÷–+#·&É+ <ë«sê >∑D˙j·TyÓTÆq

Ä<ëj·÷ìï sêãfÒº$<Ûä+>± s¡÷bı+~düTÔHêïs¡T.

ÁbÕC…≈£îº Vü≤≈£îÿ\ eé~Û 35 dü+e‘·‡sê\T. Bìì eTs=ø£

25 dü+e‘·‡sê\T bı&ç–+#·Tø√e#·TÃ.

ÁbÕC…≈£îº $esê\T

|üP]Ô>± |æ\¢s¡¢ô|’ ì]àdüTÔqï yÓTÁÀ¬s’\T ÁbÕC…≈£îº À ø=ÿø£ÿ

|æ\¢sY 2 MT≥s¡¢(7 n&ÉT>∑T\T) m‘·TÔ ñ+≥T+~. ø=ÿø£ÿ

|æ\¢sY≈£î eT<Ûä 30 MT≥s¡¢(100 n&ÉT>∑T\) <ä÷s¡+ ñ

+≥T+~.

¬s+&ÉT ¬s’fió¢ yÓfi‚¢ $<Ûä+>± 10 MT≥s¡¢(33 n&ÉT>∑T\)


ô|ò’¢esY e+Ï m*yf…&é ¬>’&éyqT ì]àdüTÔHêïs¡T.

dü>∑≥Tq 1 øÏ˝ÀMT≥s¡T ˇø£ ùdºwüHé #=|ü⁄Œq 63

Á|ü<XÊ˝À¢ 66 ùdºwüqT¢ @sêŒ≥T #düTÔHêïs¡T(Ç+<äT˝À 3

Ç+≥sY#Û+CŸ ùdºwüqT¢ ñ+≤sTT).

1. $Tj·÷|üPsY ` m Ÿ_q>∑sY(29 øÏ.MT, 27 ùdºwüqT¢).

2. dæøÏ+<äsêu≤<é ` |òü øqTe÷(15 øÏ.MT., 16 ùdºwüqT¢)

3. Hê>√ Ÿ ` •˝≤ŒsêeT+(28 øÏ.MT. 23 ùdºwüqT¢)

≈£eT÷´ìπøwüHé uÒdt¶ Áf…ÆHé ø£+ÁÀ Ÿ f…ø±ï\J(CBTC)

uÛ≤s¡‘·<X+˝À yÓTT≥ºyÓTT<äÏ kÕ]>± ôV’≤<äsêu≤<é yÓTÁÀ

¬s’\T <ë«sê Á|üyXô|≥ºuÀ‘·THêïs¡T.

yÓTÁÀ ¬s’\T ÁbÕC…≈£îº yÓTT<äÏ ôdø£åHé 2014 ∫e] HêÏøÏ

ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+<äì, yÓTT‘·Ô+ ÁbÕC…≈£îº 2017 eT<Ûä

HêÏøÏ |üPs¡Ôe⁄‘·T+<äì uÛ≤$düTÔHêïs¡T.

Á|üjÓ÷»Hê\T

s√&ÉT¶ô|’ q&ç#˚ yêVü≤Hê\‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ Ç+<Ûäq

$ìjÓ÷>∑+ 5e e+‘·T e÷Á‘·yT ñ+≥T+~. yêj·TT,

Xã› ø±\Twü + >∑D˙j·T+>± ‘·>∑TZ‘·T+~.

ˇø£ ¬s’\T …’qT 7 ãdüT‡ …’qT¢ Ò<ë 25 ø±s¡T …’q¢‘√

düe÷q+.

3 ø√#Y\ ñqï ¬s’\T 1000 eT+~ Á|üj·÷DÏ≈£î\qT, 6

ø√#Y\T ñqï ¬s’\T 2000 eT+~ Á|üj·÷DÏ≈£î\qT

rdüT¬øfió‘·T+~. ôV’≤<äsêu≤<é yÓTÁÀ ¬s’\T >∑+≥≈£î ˇø£

~X¯˝À 50,000 eT+~ Á|üj·÷DÏ≈£î\qT >∑e÷´ìøÏ

#˚s¡TdüTÔ+~.

Á|üj·÷D düeTj·T+ >∑D˙j·T+>± ≈£î~+#·ã&ÉT‘·T+~.

>∑]wüº+>± >∑+≥≈£î 80 øÏ ÀMT≥s¡T¢, dü>∑≥Tq >∑+≥≈£î

34 øÏ ÀMT≥s¡¢ y>∑+‘√ ¬s’fió¢ Á|üj·÷DÏkÕÔsTT. Ç~ s√&ÉT¶

y>∑+ ø£+fÒ 3 ¬s≥T¢ n~Ûø£+.

s¡B› düeTj·÷˝À¢ 2 qT+&ç 5 ì$TcÕ\≈£î ˇø£ ¬s’\T.

n‹ ‘·≈£îÿe #ÛêØ®\T.

50y˚\ ñ<√´>±\T ø£*Œ+#·ã&É‘êsTT. ôV’≤<äsêu≤<é,

<ëì #·T≥Tº |üø£ÿ\ nqTã+<Ûä |ü]ÁXeT\T yÓ\TkÕÔsTT.

ôV’≤<äsêu≤<é/ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À @¬ø’ø£ n‹ô|<ä› ô|≥Tºã&ç

düTe÷s¡T ` 50,000 ø√≥T¢ edüTÔ+<äì n+#·Hê.


sêh Á>±MTD≤_Ûeè~∆ ø£MTwüqπsŸ yê≥sYôw&é n_Ûeè~∆

ø±s¡´Áø£eT+, dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\≈£î dü+ã+~Û+∫q

ø±s¡´Áø£e÷\T, ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+ e+Ï Á>±MTD≤_Ûeè~∆

ø±s¡ Áø£e÷\qT neT\T #düTÔ+~.

2011 »HêuÛ≤ …ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á>±MTD

»HêuÛ≤ 563.12 \ø£å\T. Ç~ yÓTT‘·Ô+ sêh »HêuÛ≤˝À

66.51%.

yê≥sYôw&é n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷\T(&ç|æm|æ, &ç&ç|æ,

◊&ÉãT ¢´&ç|æ— ◊&ÉãT ¢´m+|æ), düeTÁ>∑ uÛ Ñ÷$T n_Ûeè~∆

ø±s ¡ ´ Áø £e÷\T(Ç+~s ¡ Á| üu Û Ñ ) , y ˚‘ ·q ñbÕ~ Û

ø±s¡ Áø£e÷\(eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT

|ü<∏äø£+)qT sêh Á>±MTD≤_Ûeè~∆ düe÷#ês¡+(RAGAS) kÕ|òtºysY

kı\÷´wüHé‘√ |üs¡ yøÏå+#·&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

yê≥sYôw&é n_Ûeè~∆ ø±s¡ Áø£e÷\T

sêh+˝À ì‘·´+ |ü⁄qsêeè‘·eTe⁄‘·Tqï ø£s¡Te⁄

|ü]dæ ú‘ ·T\qT m<äTs=ÿH ˚+<äT≈ £î yê≥sY ôw&é n_Ûeè~∆

ø±s¡ Áø£e÷\qT πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø± …’q &ç|æm|æ,

&ç&ç|æ, ◊&ÉãT¢ &ç|æ |ü<∏äø±\ <ë«sê sêh+˝À neT\T #düTÔHêïs¡T.

ˇø=ÿø£ÿ yê≥sYôw&é |ü]~Û À 500 ôV≤ø±ºs¡¢≈£î kÕ>∑T˙s¡T

n+~+#·&É+ yê≥sYôw&é n_Ûeè~∆ ø±s¡ Áø£eT+ jÓTTø£ÿ Á|ü<Ûëq

\ø£å´+.

46.50 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢ |ü]~Û À 9,301 yê≥sYôw&é\qT

#˚|ü≥º&É+ »]–+~. Ç|üŒÏ es¡≈£î 23.70 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢

|ü]~Û À 4,741 yê≥sYôw&É¢qT |üP]Ô #XÊs¡T.

1. ø£s¡Te⁄ |”&ç‘· ÁbÕ+‘·ø±s¡ Áø£eT+/m&Ü] n_Ûeè~∆

ø±s¡ Áø£eT+

(Drought Prone Area Programme /Desert Develop-

ment Programme)

Ç~ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø£+. 1998`99

es¡≈£î πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T ì<ÛäT\qT 50:50 ìwüŒ‹Ô À

uÛ Ñ]+#·>±, 1999`2000 qT+&ç 75:25 ìwüŒ‹Ô˝À

uÛÑ]düTÔHêïsTT. düeTÁ>∑, dü÷ø£åà yê≥sYôw&é n_Ûeè~∆ ÁbÕ‹|ü~ø£q

uÛÑ÷kÕs¡, ‘eT dü+s¡ø£åD, »\ dü+s¡ø£åD ìsêàD≤\T, n&Ée⁄\

ô|+|üø£+, ñ<ëéq ø±s¡ Áø£e÷\T e+Ï$ #|ü≥º&É+ <ë«sê

ø£s¡Te⁄ |ü]dæú‘·T\qT n&ÉT¶≈£îì, ø£s¡Te⁄ eTT|ü⁄Œ ñqï ÁbÕ+‘ê\qT

n_Ûeè~∆ #j·T&É+ ø√dü+ á ø±s¡ Áø£e÷ìï neT\T #düTÔHêïs¡T.

&ç|æm|æ |ü<∏äø±ìï 11 õ˝≤¢ À¢ì 94 &ç|æm|æ u≤¢≈£î˝À¢, m&Ü]


n_Ûeè~∆ ø±s¡´Áø£e÷ìï 1995`96 qT+&ç nq+‘·|ü⁄s¡+

õ˝≤¢ Àì 16 u≤¢≈£î˝À¢ neT\T #düTÔHêïs¡T.

2. düMTø£è‘· ;&ÉT uÛÑ÷eTT\ n_Ûeè~∆ ø±s¡ Áø£eT+

(Integrated Wasteland Development

Programme)

á ø±s¡ Áø£e÷ìï 1992˝À 100% πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«

düVü≤ø±s¡+‘√ #˚|ü≥º&É+ »]–+~. q÷‘·q yê≥sYôw&é

e÷s¡Z<äs¡Ùø±\‘√ sêh+˝Àì yÓT≥ºuÛÑ÷$T n_Ûeè~∆ ø±s¡ Áø£e÷ìï

1995`96˝À düeT÷\+>± e÷s¡TŒ #˚j·T&É+ »]–+~.

düMTø£è‘· ;&ÉT uÛÑ÷eTT\ n_Ûeè~∆ ø±s¡ Áø£e÷ìï ø£s¡Te⁄ |”&É‘·

ÁbÕ+‘ê\ ø±s¡ Áø£eT+(&ç|æm|æ) neT\T #düTÔqï õ˝≤¢ À¢ì HêHé

&ç|æm|æ u≤¢≈£î\T, &ç|æm|æ neT\T #j·Tì nìï õ˝≤¢ À¢ neT\T

#düTÔHêïs¡T. 2003`04 qT+&ç yê≥sYôw&é\˝À πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

Vü≤sê´© ù|]≥ $&ÉT<ä\ #˚dæq e÷s¡Z<äs¡Ùø±\qT neT\T

#j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

3. düMTø£è‘· yê≥sYôw&é ìs¡«Vü≤D ø±s¡ Áø£eT+

( Integrated Watershed Management

Programme(IWMP))

Ç~ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø£+. πø+Á<ä sêh

Á|üuÛÑT‘ê«\T 90:10 ìwüŒ‹Ô˝À ì<ÛäT\T Ks¡TÃ ô|&É‘êsTT.

uÛÑ÷kÕs¡+, yÓTTø£ÿ\T, ˙s¡T e+Ï |ü‘·qeTe⁄‘·Tqï Á|üø£è‹

eqs¡T\qT |ü⁄qs¡T<ä∆]+#·&É+, dü+s¡øÏå+#·&É+, n_Ûeè~∆ #j·T&É+

<ë«sê |üsêés¡D düeT‘·T˝≤´ìï ø±bÕ&É≥yT á ø±s¡ Áø£eT+

jÓTTø£ÿ Á|ü<Ûëq \ø£å +.

4. Ç+~s¡ Á|üuÛÑ: düeTÁ>∑ uÛÑ÷ n_Ûeè~∆ ÁbÕC…≈£îº

ìs¡Tù|<ä mdtdæ, mdtÏ, _dæ eT]j·TT Ç‘·s¡T\

j·÷»e÷q´+˝À ñqï nôd’Hé¶ uÛÑ÷eTT\qT n_Ûeè~∆ #dæ, yê]øÏ

düMTø£è‘·, düeTÁ>∑ JeH√bÕ~Û neø±XÊ\qT ø£*Œ+#·&ÉyT á

ÁbÕC…≈£î º Á|ü<Ûëq ñ<˚ ›X ¯+. Bìì 2004 qe+ãsY˝À

ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. 4.46 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q 6.31

\ø£å\ mø£sê\ uÛÑ÷$T n_Ûeè~∆øÏ Ç|üŒÏ es¡≈£î ` 670.01

ø√≥T¢ eT+ps¡T #j·T&É+ »]–+~.

5. eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û

Vü‰MT |ü<∏äø£+

HÓ’|ü⁄D´‘· nø£ÿs¡ Òì XÊØs¡ø£ ÁXeT #j·T&ÜìøÏ dæ<ä∆|ü&É¶

Á>±MTD ≈£î≥T+u≤\˝Àì ejÓ÷»qT\≈£î dü+e‘·‡s¡+˝À ø£ dü+

100 s√E\ y‘·q ñbÕ~Ûì ø£*Œ+#·&ÜìøÏ eTVü‰‘êà>±+BÛ

C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û #·º+ Vü‰MT ÇdüTÔ+~.

á ø±s¡ Áø£e÷ìï eTq sêh+˝À 2006 |òæÁãe] 2q

13 õ˝≤¢ À¢ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. 2008 @Á|æ Ÿ HêÏøÏ sêh+˝Àì

nìï õ˝≤¢\≈£î $düÔ]+#·&É+ »]–+~.

á ø±s¡ Áø£e÷ìï sêh+˝Àì 1098 eT+&É ≤\˝Àì

21,861 Á>±eT |ü+#êj·Tr\˝À, 69,010 Äyêdü ÁbÕ+‘ê\˝À

neT\T #düTÔHêïs¡T. á ø±s¡ Áø£e÷ìï Äs¡+_Û+∫q|üŒÏ qT+&ç

Ç|üŒÏ es¡≈£î 91.3 \ø£å\ Á>±MTD ≈£î≥T+u≤\≈£î ñbÕ~Û

ø£*Œ+#·&É+ »]–+~. 1.89 ø√≥¢ eT+~ Á>±MTD ÁXÊ$T≈£î\T

á |ü<∏äø±ìï ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêïs¡T. á |ü<∏äø£+ neT\T ø√dü+

` 22,834 ø√≥T¢ e´j·T+ #j·T&É+ »]–+~. Ç+<äT˝À `

16,839 ø√≥T¢ y‘·q e´j·T+ ø±>±, 4,398 ø√≥T¢ kÕeTÁ–

ø√dü+ Ks¡TÃ #XÊs¡T.

dü>∑≥T s√E yêØ y˚‘·q+ ` 93.37 #Ó*¢+#·&É+

»]–+~. 180.4 ø√≥¢ e´øÏÔ |üì ~Hê\T ø£*Œ+#·ã&Ü¶sTT.

48.8 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\T >∑‘· Äs¡T dü+e‘·‡sê\T>± 100

s√E\ ñbÕ~Û bı+<ësTT.

sêh+˝À eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û

|ü<∏äø£+ neT\T rs¡T

n+X¯+ 2012`13 yÓTT‘·Ô+

(2012 nø√ºãsY es¡≈£î)

C≤Ø #dæq C≤uŸø±s¡T¶\T(\ø£å À¢) 3.67 128

|üPs¡ÔsTTq |üqT\T(\ø£å À¢) 3.3 23.87

yÓTT‘·Ô+ e´j·T+(` ø√≥¢ À) 3,688 22,834

ñbÕ~Û bı+~q ≈£î≥T+u≤\T(\ø£å À¢) 99.37 189

ø£*Œ+#·ã&çq e´øÏÔ |üì ~Hê\T 27.7 180.35

(ø√≥¢˝À)

100 s√E\T |üP]Ô #düT≈£îqï

≈£î≥T+u≤\T(\ø£å˝À¢) 6.5 48.8

≈£î≥T+u≤ìøÏ dü>∑≥Tq ø£*Œ+#·ã&É¶

|üì ~Hê\T 50.61

e´øÏÔøÏ s√Eyê] dü>∑≥T y‘·q+(`) 105.85 93.37


ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q, kÕe÷õø£ düVü≤ø±s¡

ø±s¡ Áø£e÷\T

Á>±MTD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q kıôd’°

(Society for Elimination of Rural Poverty)

sêh+˝Àì 22 Á>±MTD õ˝≤¢ À¢ì Á>±MTD eTVæ≤fi\

kÕe÷õø£ düMTø£s¡D≈£î n+&É>± ñ+& düTìï‘·yÓTÆq eédüú>±

Ä+Á<Û ä Á| ü< ˚X Ÿ Á| üu Û Ñ T‘ ·«+ Á>±MTD ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q

kıôd’°(ôdsYŒ)qT @sêŒ≥T #dæ+~. eTVæ≤fi≤ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£

ãè:<ë\T, yêÏ düe÷K´\qT @sêŒ≥T#dæ, ã˝Àù|‘·+ #j·T&É+

<ë«sê Á>±MTD ù|<ä˝À¢ kÕ~Ûø±]‘· kÕ~Û+∫, ù|<ä]ø£

ìs¡÷à\q˝À ø=‘·Ô ~XqT #·÷ù|+<äT≈£î á dü+düú düeTs¡úe+‘·+>±

|üì #k Ô+~. yêDÏ»´ u≤´+≈£î\T, JeH√bÕ~Û $\Te >=\TdüT,

e÷qyê_Ûeè~∆ $\Te >=\TdüT e+Ï eqs¡T\ <ë«sê ù|<ä\

dü+düú\qT ì]à+∫, ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q≈£î á dü+düú ãVüQeTTK

eP´Vü‰ìï nqTdü]k Ô+~.

Ç+~sêÁø±+‹ |ü<∏ä+(◊¬ø|æ)

sêh+˝Àì Á>±MTD ù|<ä ≈£î≥T+u≤\ JeH√bÕ~Ûì

yÓTs¡T>∑T|üs ¡#·Tø√e&É+‘√ bÕ≥T HêDýÓT Æq J$‘êìï

nqTuÛÑ$+#˝≤ #j·T&ÉyT Ç+~sê Áø±+‹ |ü<∏ä+ Á|ü<Ûëq \ø£å +.

ø£Ïø£ <ë]Á<ä +˝À ñqï ù|<ä\T, <ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq ñqï

≈£î≥T+u≤\˙ï ◊¬ø|æ \ø£å´‘· düeTT<ëj·÷\T>± ñ+≤sTT.

uÛÑ÷$T, dæm+mdtm, bÕ&ç|ü]ÁXeT, Äs√>∑ +, $<ä b˛wüø±Vü‰s¡+

yÓTT<ä\>∑T yê≥ìï+Ïì ø£*|æ ù|<ä]ø±ìï n~Û>∑$T+#·&É+ ø√dü+

á ø±s¡´Áø£e÷ìï s¡÷bı+~+#ês¡T. ì\ø£&Ó’q esê¸<Ûës¡

eékÕj·T |ü<ä∆‘·T\T, eékÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î n<äq|ü⁄ $\Te

#˚≈£Ls¡Ã&É+, ñ<√´>±\ ø£\Œq, eékÕj˚T‘·s¡ ñbÕ~Û

ø£*Œ+#·+‘√ bÕ≥T kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘ê #·s¡ \T, dü+düú\ <ë«sê

ù|<ä\T m<äTs=ÿH˚ Ä|ü<ä\qT ‘=\–+#·&É+ á ÁbÕC…≈£îº

Á|ü<Ûëq+>± <äèwæº kÕ]düTÔ+~.

Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 1,15,48,174 eT+~ dü«j·T+

düVü‰j·Tø£ düuÛÑT´\‘√≈£L&çq 10,59,101 dü«j·T+ düVü‰j·Tø£

ãè+<ë\T ñHêïsTT. Çe˙ï 38,821 Á>±eT dü+|òü÷\T, 1098

eT+&É\ düe÷K´\T>± @s¡Œ&Ü¶sTT. MÏ‘√ bÕ≥T 406 eT+&É\

$ø£ ≤+>∑T\ dü+|òü÷\T, 4 õ˝≤¢ $ø£ ≤+>∑T\ düe÷K´\T, 17

#Ó+#·T eT+&É\ düe÷K´\T, 7 eT‘·‡´ø±s¡ eT+&É\ düe÷K´\T,

20 j·÷Hê~ eT+&É\ düe÷K´\T ñHêïsTT.

2012 ôdô|º+ãsY HêÏøÏ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\

düuÛÑT´\T #dæq yÓTT‘·Ô+ bı<äT|ü⁄ ` 4,054.44 ø√≥T¢ ø±>±,

ø±s¡Œdt ì~Û ` 5,871.91 ø√≥T¢. á ÁbÕC…≈£îº <ë«sê 2012

ôdô|º+ãsY es¡≈£î düèwæ º+#·ã&çq kÕe÷õø£ eT÷\<Ûäq+

1,73,841.

dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\T u≤´+≈£î *+πøJ sêh+˝À

>=|üŒ $»j·T>±<∏ä>± ì*∫+~. ôdsYŒ 2012`13˝À 2012

ôdô|º+ãsY es¡≈£î 1,30,085 dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\≈£î

` 3244.98 ø√≥T¢ u≤´+≈£î s¡TD≤\T>± n+<äCÒdæ+~.

bÕe˝≤ e&û¶ |ü<∏äø£+

dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\ô|’ Ä]úø£ uÛ≤sêìï ‘·–Z+#

\ø£å +‘√ 2004˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ bÕe˝≤ e&û¶ |ü<∏äø±ìï

ÁbÕs¡+_Û+∫+~. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä s¡TD≤\Tbı+~q dü«j·T+

düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ 3 XÊ‘êìøÏ ô|’>± ñqï e&û¶ì

‹]– #Ó*¢düTÔ+~. á |ü<∏äø±ìï ÁbÕs¡+_Û+∫q|üŒÏ qT+&ç 2012

ôdô|º+ãsY es¡≈£î 1967.42 ø√≥T¢ Á|üuÛÑT‘·«+ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£

ãè+<ë\≈£î ‹]– #Ó*¢+∫+~.

s¡TD yêsTT<ë\qT düø±\+˝À #Ó*¢+#˚ dü«j·T+

düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\≈£î bÕe˝≤ e&û¶ ø£+fÒ eT]+‘· Áb˛‘ê‡Vü≤+

n+~+#+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2012 »qe] 1 qT+&ç e&û¶ Òì

s¡TD≤\ |ü<∏äø±ìï neT\T #k Ô+~. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä u≤´+≈£î\T

edü÷\T #dæq e&û¶ì dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\≈£î Á|üuÛÑT‘·«+

ØsTT+ãsY‡ #düTÔ+~.

Ád”Ô ì~Û |üs¡|ü‹ düVü≤ø±s¡ düe÷K´ *$Tf…&é

Ç~ Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|üÏºq Á|ü‹cÕº‘·àø£ ø±s¡´Áø£eT+.

u≤´+øÏ+>¥ s¡+>∑+ qT+&ç ÇdüTÔqï s¡TD≤\≈£î #<√&ÉTyê<√&ÉT>±

ñ+&+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+ Bìì ÁbÕs¡+_Û+∫+~. ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q

eP´Vü‰+˝À uÛ≤>∑+>± Ád”Ô ì~Û ù|<ä˝…’q dü«j·T+ düVü‰j·Tø£

ãè+<ë\ düuÛ ÑT´\≈£î düø±\+˝À, nedüs¡yÓT Æq |üs¡|ü‹

n+<äCÒdüTÔ+~.

Ád”Ô ì~Û <ë«sê dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\ düuÛÑT´\≈£î

<äs¡U≤düTÔ #˚düT≈£îqï 48 >∑+≥˝À¢H˚ s¡TD≤\T n+<äCÒkÕÔs¡T.

Äs√>∑ +, $<ä ‘√ bÕ≥T Ä<ëj·T ø£\Œq e÷sêZ …’q eékÕj·T+,

bÕ&ç |üXóe⁄\T, Ç‘·s¡ ø±s¡ ø£ ≤bÕ\≈£î s¡TD≤\T n+<äCÒj·T&É+

»s¡T>∑T‘·T+~.

Ád”Ô ì~Û 2011 nø√ºãsY qT+&ç 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î

2,37,809 eT+~ düuÛ ÑT´\≈£î ` 365 ø√≥¢ s¡TD≤\T

n+<äCÒdæ+~. Ád”Ô ì~Û <ë«sê Ç#Ã s¡TD≤\ô|’ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£

ãè+<ë\ düuÛÑT´\ qT+&ç 14% e&û¶ edü÷\T #kÕÔs¡T. Ç+<äT˝À

1% e&û¶ì eT+&É\ düe÷K´\T, Á>±eT dü+|òü÷\ |üs¡ yø£åD

e´j·T+ ø√dü+ ÇkÕÔs¡T. 2012`13˝À ` 1500 ø√≥¢ es¡≈£î

s¡TD≤\T Çyê«\ì \ø£å +>± ô|≥Tº≈£îHêïs¡T.


ñqï‹` ìs¡Tù|<ä\ düeTÁ>±_Ûeè~∆ eP´Vü≤+

ã\V”≤q esêZ\ Á|ü»\qT C≤>∑è‘·T\qT #dæ, yê]ì

ù|<ä]ø£+ qT+&ç yÓ\T|ü\≈£î rdüT≈£îsêe&É+, yê] Jeq

Á|üe÷D≤\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+ ø√dü+ ñ<›•+∫q ø±s¡ Áø£eTyT

ñqï‹.

Ç~ πøe\+ mdtdæ, mdtÏ ≈£î≥T+u≤\≈£î e÷Á‘·y˚T

e]ÔdüTÔ+~. eT÷&fi¢ ø±\+˝À $_Ûqï JeH√bÕ~Û eqs¡T\ <ë«sê

ˇø=ÿø£ÿ ≈£î≥T+u≤ìøÏ dü+e‘·‡sêìøÏ ø£ dü+ ` 1.20 \ø£å\

Ä<ëj·T+ ø£*Œ+#·&ÉyT á ø±s¡ Áø£eT+ ñ<›X+.

2011 @Á|æ Ÿ qT+&ç yÓTT<äÏ <äX˝À á ø±s¡ Áø£e÷ìï

22 õ˝≤¢ À¢ì 339 eT+&É ≤\T, 3163 Á>±eT |ü+#êj·Tr\˝À

6.2 \ø£å\ eT+~ ìs¡Tù|<ä mdtdæ/mdtÏ ≈£î≥T+u≤\≈£î á

ø±s¡ Áø£e÷ìï neT\T #j·T&É+ »]–+~.

¬s+&Ée <äX˝À á ø±s¡ Áø£e÷ìï 282 eT+&É ≤\˝Àì

2022 Á>±eT |ü+#êj·Tr\˝À 7.2 \ø£å\ ≈£î≥T+u≤\≈£î neT\T

#˚düTÔHêïs¡T.

yÓTT<äÏ, ¬s+&Ée <äX\T ø£\|æ á ø±s¡ Áø£e÷ìï 621

eT+&É ≤\\T, 5185 Á>±eT |ü+#êrj·T\T, 8110 Á>±eT

dü+|òü÷\≈£î #Ó+~q 15.9 \ø£å\ eT+~ ìs¡Tù|<ä ≈£î≥T+u≤\≈£î

e]Ô+|üCÒdüTÔHêïs¡T.

eT÷&Ée <äX˝À $T–*q nìï Á>±eT dü+|òü÷\T, nìï

eT+&É ≤\≈£î $düÔ]+#·qTHêïs¡T.

ø£eT÷´ì° j·÷»e÷q´ düTdæús¡ eékÕj·T+

(Community Managed Sustainable Agriculture(CMSA))

kÕ>∑T e´j·÷ìï ≈£î~+∫, ìø£s¡ Ä<ëj·÷ìï ô|+#·&É+

ø√dü+ ø£eT÷´ì° j·÷»e÷q´ düTdæ ús¡ eékÕj·÷ìï

Áb˛‘·‡Væ≤düTÔHêïs¡T. ùd+Á~j·T, kÕúìø£ ‘·j·÷Ø ms¡Te⁄\qT,

ø°≥ø£HêXqT\qT n+<äTu≤≥T˝À ñ+∫, ñ‘êŒ<äø±\ Ks¡TÃqT

‘·–ZkÕÔs¡T. 2011`12˝À á eékÕj·T+ 22 õ˝≤¢ À¢ì 653

eT+&É ≤˝À¢ >∑\ 11,000 Á>±e÷˝À¢, 38.71 \ø£å\ mø£sê˝À¢

neT\sTT+~. 19.67 \ø£å\ eT+~ ¬s’‘·T\T \_∆bı+<ës¡T.

2012`13 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î

29.09 \ø£å\ mø£sê\qT dæm+mdtm |ü]~Û ÀøÏ rdüT≈£îsê>±,

17.07 \ø£å\ eT+~ ¬s’‘·T\T \_∆bı+<äT‘·THêïs¡T.

dæm+mdtm e\q e]kÕ>∑T˝À mø£sêìøÏ bı<äT|ü⁄ `

1,000 qT+&ç ` 16,000≈£î ô|]–+~. $T]Ã kÕ>∑T˝À

mø£sêìøÏ ¬s’‘·T≈£î e#Ã n<äq|ü⁄ sêã&ç ` 5,000 qT+&ç `

10,000≈£î ô|]–+~.

sêh bÕ\ $TwüHé

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 2011`12˝À sêh bÕ\

$TwüHé(State Milk Mission)qT ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Bìô|’

Hê\Tπ>fi¢ ø±\+˝À ` 5332 ø√≥T¢ e´j·T+ #j·TqTHêïs¡T.

2014`15 HêÏøÏ sêh+˝À bÕ\ ñ‘·Œ‹Ôì ¬sÏº+|ü⁄ #j·T&ÉyT

á $TwüHé jÓTTø£ÿ \ø£å +.

á $TwüHé ÁøÏ+<ä bÕ\ Á|ü>∑‹ πø+Á<ä+ ù|]≥ $T˙

&Ó’Ø\qT Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔs¡T. ns¡TΩ …’q dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ëìøÏ

πø#√≥ ô|+# $<Ûä+>± 8 bÕ&ç |üXóe⁄\qT n+<äCÒkÕÔs¡T.

yês¡T |üXóe⁄\ ø=≤ºìøÏ <ä>∑Zs¡ ÀH 1.25 mø£sê\ uÛÑ÷$T˝À

|üXóe⁄\ yT‘·≈£î >∑&ç¶ì ô|+#ê*‡ ñ+≥T+~.

sêh bÕ\ $TwüHéqT 2012 »qe] 17q yÓT<äø õ˝≤¢

•e+ù|≥ eT+& É\+ ∫q>= Ï ºeTTø £ ÿ\ Á>±eT+˝À

ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î düTe÷s¡T 168 bÕ\

Á|ü>∑‹ πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

ÄyéT ÄBà ;e÷ jÓ÷»q(mm_yÓ’)

sêh+˝Àì 38 \ø£å\ uÛÑ÷$T Òì eékÕj·T ø±]à≈£î\

Á|üjÓ÷»Hês¡ú+ á ø±s¡ Áø£e÷ìï Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 2008

e÷]Ã˝À Ä$wüÿ]+∫+~. á ø±s¡ Áø£eT+ neT\T˝À dü«j·T+

düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\ düe÷K´ …’q õ˝≤¢ düe÷K´\T ø°\ø£ u≤<Ûä ‘·

eVæ≤kÕÔsTT. á kÕeT÷Væ≤ø£ ;e÷ |ü<∏äø£+ m˝Ÿ◊dæ Ä|òt

Ç+&çj·÷ düVü≤» eTs¡D≤ìøÏ 30,000, Á|üe÷<ä+˝À eTs¡DÏùdÔ

` 75,000 ;e÷ #Ó*¢düTÔ+~. á |ü<∏äø±ìøÏ πø+Á<ä, sêh

Á|üuÛÑT‘ê«\T 50:50 ìwüŒ‹Ô˝À ˇø=ÿø£ÿ]øÏ ` 320 yê]¸ø£

Á|”$Tj·T+ #Ó*¢kÕÔsTT.

ÄyéT ÄBà ;j·÷ jÓ÷»q 52 \ø£å\ eT+~ Á>±MTD

uÛÑ÷$T Òì eékÕj·Tø±]à≈£î\≈£î e]ÔdüTÔ+~. Bì‘√ bÕ≥T 39

\ø£å\ eT+~ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\ düuÛÑT´\≈£î »ql

;e÷ jÓ÷»qqT e]Ô+|üCÒdüTÔHêïs¡T.

C≤rj·T Á>±MTD JeH√bÕ~Û $TwüHé

(National Rural Livelihoods Mission (NRLM))

dü«s¡í»j·T+‹ dü«s√CŸ>±sY jÓ÷»q(mdtõmdtyÓ’) kÕúq+˝À

πø+Á<ä Á>±MTD≤_Ûeè~∆ eT+Á‹‘·« XÊK 2011 pHé À C≤rj·T

Á>±MTD JeH√bÕ~Û $TwüHé(NRLM)qT ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Bì

neT\T≈£î πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\T 75:25 ìwüŒ‹Ô À ì<ÛäT\qT

uÛÑ]kÕÔsTT.

Á>±MTD ù|<ä\ ≈£î≥T+ã Ä<ëj·÷\qT düTdæús¡yÓTÆq

JeH√bÕ~Û |ü<ä ∆‘·T\ <ë«sê, yÓTs¡T¬>’q Ä]úø£ ùde\qT


n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘˚e&É+ <ë«sê yê]øÏ düeTs¡úe+‘·yÓTÆq,

Á|üuÛ≤ee+‘·yÓTÆq dü+kÕú>∑‘· y~ø£\qT ø£*Œ+#·&ÉyT á $TwüHé

jÓTTø£ÿ Á|ü<Ûëq ñ<›X+.

á $TwüHéqT dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\T, düe÷K´

dü+düú\ <ë«sê neT\T #kÕÔs¡T.

eTVæ≤fi\ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\T

bı<äT|ü⁄ dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ñ<ä e÷ìï Á>±MTD ù|<ä

eTVæ≤fi\ ø√dü+ ô|<ä› m‘·TÔq #|ü≥º&É+ »]–+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\ $»j·T+ C≤rj·T qeT÷Hê>±

Ä$s¡“¤$+∫+~. Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 10.59 \ø£å\ dü«j·T+

düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\˝À 115.55 \ø£å\ eT+~ Á>±MTD ù|<ä

eTVæ≤fi\T düuÛÑT´\T>± ñHêïs¡T.

kÕe÷õø£ düVü≤ø±s¡ ø±s¡ Áø£e÷\T

$$<Ûä Á|üuÛÑT‘·« XÊK\# #Ó*¢+#·ã&ÉT‘·Tqï nìï s¡ø±\

ô|q¸Hé |ü<∏äø±\ neT\TqT 2006`07 qT+&ç Á>±MTD≤_Ûeè~∆

XÊK≈£î ã~© #j·T&É+ »]–+~.

$ø£ ≤+>∑T\≈£î $TqVü‰ $T>∑‘ê yês¡+<ä]ø° HÓ\≈£î `

200 ô|q¸Hé #Ó*¢+#·»s¡T>∑T‘√+~.

$ø£ ≤+>∑T\≈£î ` 500 #Ó*¢düTÔHêïs¡T.

Á|ü‹ HÓ\ 76.09 \ø£å\ eT+~øÏ ô|q¸qT¢ #Ó*¢+#ê\qï~

\ø£å´+.

2011`12 ã&Ó®Ÿ À ô|q¸q¢ ø√dü+ 1922.37 ø√≥T¢

πø≤sTT+#·>±, 1941.03 ø√≥T¢ $&ÉT<ä\ #j·T&É+ »]–+~.

yÓTT‘·Ô+ 69.04 \ø£å\ eT+~øÏ 2069 ø√≥T¢ |ü+|æD° #j·T&É+

»]–+~.

2012`13 ã&Ó®Ÿ À ô|q¸q¢ ø√dü+ 2178.44 ø√≥T¢

πø≤sTT+#ês¡T. 2012 ôdô|º+ãsY es¡≈£î 68.05 \ø£å\ eT+~øÏ

` 1089.22 ø√≥T¢ $&ÉT<ä\ #dæ, ` 1108.55 ø√≥T¢ |ü+|æD°

#˚XÊs¡T.

ø£\T¢ ‘· düVü≤ø±s¡ dü+|òü÷\T Ò<ë ‘·ø±]à≈£î\≈£î #Ó≥Tº

|ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä e´øÏÔ>∑‘· düuÛÑT´\T>± ñqï eè<äT∆ …’q ø£\T¢ ‘·

ø±]à≈£î\≈£î HÓ\≈£î ` 200 ô|q¸Hé #Ó*¢+#ê\ì Á|üuÛÑT‘·«+

ìs¡ísTT+∫+~. 2009 |òæÁãe] 1 HêÏøÏ 50 @fi¢ ej·TdüT

ì+&çq yês¡T á |ü<∏äø±ìøÏ ns¡TΩ\e⁄‘ês¡T.

C≤rj·T ≈£î≥T+ã Á|üjÓ÷»q |ü<∏äø£+

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 1995 Ä>∑düTº 15 qT+&ç eT÷&ÉT

n+XÊ\‘√ C≤rj·T kÕe÷õø£ düVü≤ø±s¡ ø±s¡ Áø£e÷ìï(NSAP)

Á|üyXô|Ïº+~. C≤rj·T ≈£î≥T+ã Á|üjÓ÷»q |ü<∏äø£+ n+<äT˝À

ˇø£Ï. <ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q

≈£î≥T+ã b˛wüD<ës¡T eTs¡DÏùdÔ Ä ≈£î≥T+u≤ìøÏ @ø£ yÓTT‘·Ô+>±

` 5000 Á|üuÛÑT‘·«+ #Ó*¢düTÔ+~.

sêJyé |ü …¢u≤≥

Hêj·T≈£î\T, Á|ü»\ eT<Ûä Á|ü‘· ø£å #·s¡Ã\≈£î ñ<›•+∫q

á |ü<∏ äø±ìï 2004˝À ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. á

ø±s¡´Áø£eT+ <ë«sê Á|ü»\T H˚s¡T>± ‘·eT düeTdü´\qT ‘·eT

H˚‘·\≈£î ‘Ó*j·TCÒj·Te#·TÃ. á ø±s¡´Áø£eT+˝À uÛ≤>∑+>±

eTTKéT+Á‹ õ˝≤¢ À¢ |üs¡ Ï+∫, Á|ü»\ düeTdü \qT Hs¡T>±

‘Ó\TdüT≈£î+≤s¡T. 2012`13 ã&Ó®Ÿ À á ø±s¡ Áø£eT+ ø√dü+

` 15 ø√≥T¢ πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

s¡#·Ãã+&É ø±s¡ Áø£eT+

Á|üC≤ düeTdü´\qT ‘·ø£åDy˚T |ü]wüÿ]+∫, Á|üuÛÑT‘·«

j·T+Á‘ê+>±ìï Á|ü»\ eTT+–≥≈£î rdüT¬øfi¯¢&É+, n_Ûeè~∆

ø±s¡ Áø£e÷\ neT\TqT |ü]o*+#·&É+, Á|üuÛÑT‘·« |üìrs¡TqT

n+#·Hê yj·T&É+ ø√dü+ á ø±s¡ Áø£e÷ìï 2011 »qe] 24

qT+&ç ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. s¡#·Ãã+&É ¬s+&Ée <äX¯qT

2011 qe+ãsY 2 qT+&ç 11 es¡≈£î ìs¡«Væ≤+#ês¡T.

Á|üC≤|ü<∏ä+

Á|ü»\ düeTdü \qT Hs¡T>± ‘Ó\TdüT≈£îH+<äT≈£î 2005,

2006, 2007, 2008, 2010\˝À Á|üC≤|ü<∏ä+ ìs¡«Væ≤+#·&É+

»]–+~. n< dü÷Œ¤]Ô‘√ 2012 @Á|æ Ÿ 15 qT+&ç yT 5e

‘˚B es¡≈£î sêh+˝Àì nìï Á>±e÷\T, yês¡T¶\˝À á

ø±s¡ Áø£e÷ìï ìs¡«Væ≤+#ês¡T.

Ç+~s¡eTà u≤≥

n_Ûeè~∆, dü+πøåeT ø±s¡ Áø£e÷\ neT\T rs¡TqT n+#·Hê

yùd+<äT≈£î Ç+~s¡eTà u≤≥ ø±s¡ Áø£e÷ìï 2012 p …’ 14q

ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. á ø±s¡ Áø£eT+˝À uÛ≤>∑+>±, eTTKéT+Á‹,

eT+Á‘·T\T, m+|æ\T, myÓTà Ò \T, myÓTà©‡\T Á|ü»\qT Hs¡T>±

ø£\TdüTø=ì, Á|üuÛÑT‘·« ø±s¡´Áø£e÷\T @ $<Ûä+>± neT\T

»s¡T>∑T‘·T+<√ n+#·Hê ykÕÔs¡T. 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î á

ø±s¡ Áø£e÷ìï 11 õ˝≤¢ À¢ ìs¡«Væ≤+#·&É+ »]–+~.


1961 qT+&ç õ˝≤¢\ yêØ>± »HêuÛ≤

õ˝≤¢ 1961 1971 1981 1991 2001 2011

1 2 3 4 5 6 7 8

1 Ä~˝≤u≤<é 1009292 1288348 1639003 2082479 2488003 2737738

2 ìC≤e÷u≤<é 1022013 1313268 1679683 2037621 2345685 2552073

3 ø£Ø+q>∑sY 1621515 1963928 2436323 3037486 3491822 3811738

4 yÓT<äø 1227361 1467944 1807139 2269800 2670097 3031877

5 ôV’≤<äsêu≤<é 2062995 2791762 2260702 3145939 3829753 4010238

6 s¡+>±¬s&ç¶ @s¡Œ&É Ò<äT @s¡Œ&É Ò<äT 1582062 2551966 3575064 5296396

7 eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 1590686 1932082 2444619 3077050 3513934 4042191

8 q˝§Z+&É 1574946 1819738 2279685 2852092 3247982 3483648

9 es¡+>∑ Ÿ 1545435 1870933 2300295 2818832 3246004 3522644

10 KeTà+ 1057542 1369892 1751574 2215809 2578927 2798214

11 lø±≈£îfi+ 2340878 2589991 1959352 2321126 2537593 2699471

12 $»j·Tq>∑s¡+ @s¡Œ&É Ò<äT @s¡Œ&É Ò<äT 1804196 2110943 2249254 2342868

13 $XÊK|ü≥ï+ 2290759 2805366 2576474 3285092 3832336 4288113

14 ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] 2608375 3087262 3701040 4541222 4901420 5151549

15 |ü•ÃeT>√<ëe] 1978257 2374306 2873958 3517568 3803517 3934782

16 ø£ècÕí 2076956 2493574 3048463 3698833 4187841 4529009

17 >∑T+≥÷s¡T 3009900 2844488 3434724 4106999 4465144 4889230

18 Á|üø±X+ @s¡Œ&É Ò<äT 1919995 2329571 2759166 3059423 3392764

19 mdt|æmdt HÓ\÷¢s¡T 2033679 1609617 2014879 2392260 2668564 2966082

20 yÓ’mdtÄsY 1342015 1577267 1933304 2267769 2601797 2884524

21 ø£s¡÷ï\T 1908740 1982090 2407299 2973024 3529494 4046601

22 nq+‘·|ü⁄s¡+ 1767464 2115321 2548012 3183814 3640478 4083315

23 ∫‘·÷Ôs¡T 1914639 2285536 2737316 3261118 3745875 4170468

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ 35983447 43502708 53549673 66508008 76210007 84665533

uÛ≤s¡‘·<X+ 439234771 548159652 683329097 846421039 1028610328 1210193422


õ˝≤¢\ yêØ>± <äXÊã› »HêuÛ≤ eè~∆πs≥T Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô

<äXÊã› »HêuÛ≤ eè~∆πs≥T Ád”Ô |ü⁄s¡Twü ìwüŒ‹Ô

õ˝≤¢ 1961 1971 1981 1991 2001 1961 1971 1981 1991 2001 2011

`71 `81 `91 `2001 `11

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

1 Ä~˝≤u≤<é 27.65 27.32 26.95 19.47 10.04 981 976 980 980 989 1003

2 ìC≤e÷u≤<é 29.01 27.90 21.31 15.12 8.80 1007 999 1013 1017 1017 1038

3 ø£Ø+q>∑sY 21.12 24.05 24.68 14.96 9.16 996 985 994 986 998 1009

4 yÓT<äø 19.10 23.11 25.60 17.64 13.55 996 986 982 970 974 989

5 ôV’≤<äsêu≤<é 41.17 33.81 39.76 21.74 4.71 953 936 920 933 933 943

6 s¡+>±¬s&ç¶ 27.50 43.47 60.32 40.09 48.15 - - 956 941 944 955

7 eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 21.46 26.53 25.87 14.20 15.03 1003 988 983 973 972 975

8 q˝§Z+&É 16.82 25.28 25.11 13.88 7.26 950 965 969 962 966 982

9 es¡+>∑˝Ÿ 21.06 22.95 22.54 15.15 8.52 954 956 964 962 973 994

10 KeTà+ 29.54 27.86 26.50 16.39 8.50 958 957 957 961 975 1010

11 lø±≈£îfi¯+ 13.80 10.70 18.46 9.33 6.38 1037 1025 1023 1012 1014 1014

12 $»j·Tq>∑s¡+ 12.65 13.50 17.00 6.55 4.16 - - 1006 1000 1009 1016

13 $XÊK|ü≥ï+ 22.26 26.56 27.50 16.66 11.89 1005 997 981 975 985 1003

14 ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] 18.36 19.88 22.70 7.93 5.10 999 996 993 998 993 1005

15 |ü•ÃeT>√<ëe] 20.02 21.04 22.39 8.13 3.45 992 994 991 994 991 1004

16 ø£ècÕí 20.06 22.25 21.33 13.22 8.15 962 964 971 969 978 997

17 >∑T+≥÷s¡T 22.23 20.75 19.57 8.72 9.50 976 974 973 970 984 1003

18 Á|üø±X¯+ 14.85 21.33 18.44 10.88 10.90 - 987 978 970 971 981

19 mdt|æmdt HÓ\÷¢s¡T 15.53 23.78 18.73 11.55 11.15 997 985 978 980 984 986

20 yÓ’mdtÄsY 17.52 22.59 17.47 14.78 10.87 957 958 959 955 974 984

21 ø£s¡÷ï\T 26.17 21.45 23.50 18.72 14.65 979 969 962 953 965 984

22 nq+‘·|ü⁄s¡+ 19.68 20.44 24.81 14.34 12.16 946 947 946 946 958 977

23 ∫‘·÷Ôs¡T 19.00 20.72 19.14 14.86 11.33 957 960 966 966 982 1002

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 20.90 23.10 24.20 14.59 11.10 981 977 975 972 978 992

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ 24.80 24.66 23.85 21.54 17.64 941 930 934 927 933 940


õ˝≤¢\ yêØ |ü≥ºD »HêuÛ≤ XÊ‘·+ »qkÕ+Á<ä‘·

|ü≥ºD »HêuÛ≤ XÊ‘·+ »qkÕ+Á<ä‘·

õ˝≤¢ 1971 1981 1991 2001 2011 1961 1971 1981 1991 2001 2011

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

1 Ä~˝≤u≤<é 15.92 19.34 23.13 26.53 27.68 62 80 102 129 154 170

2 ìC≤e÷u≤<é 15.94 19.21 20.27 18.11 23.03 127 165 211 256 295 321

3 ø£Ø+q>∑sY 10.72 15.79 20.55 19.44 26.08 136 166 206 257 295 322

4 yÓT<äø 8.51 11.97 14.47 14.36 24.02 129 152 186 234 275 313

5 ôV’≤<äsêu≤<é 65.88 100.00 100.00 100.00 100.00 266 362 10,418 14,499 17649 18,480

6 s¡+>±¬s&ç¶ - 23.83 47.23 54.20 70.32 - - 211 340 477 707

7 eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 8.97 10.93 11.12 10.57 15.00 86 105 133 167 191 219

8 q˝§Z+&É 6.69 11.38 11.87 13.32 19.00 111 128 160 200 228 245

9 es¡+>∑˝Ÿ 13.43 17.24 19.39 19.20 28.34 120 145 179 219 253 274

10 KeTà+ 13.59 16.98 20.23 19.81 23.43 67 86 109 138 161 175

11 lø±≈£îfi¯+ 10.65 10.89 12.50 10.98 16.16 232 266 336 398 435 462

12 $»j·Tq>∑s¡+ - 15.94 17.22 18.33 20.93 - - 276 323 344 358

13 $XÊK|ü≥ï+ 22.30 31.28 39.83 39.95 47.51 171 204 231 294 343 384

14 ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] 19.23 22.21 23.80 23.50 25.52 241 282 342 420 454 477

15 |ü•ÃeT>√<ëe] 17.71 20.77 20.71 19.74 20.55 254 305 371 454 491 508

16 ø£ècÕí 27.25 32.54 35.82 32.08 41.01 238 286 349 424 480 519

17 >∑T+≥÷s¡T 24.98 27.53 28.89 28.80 33.89 201 250 302 360 392 429

18 Á|üø±X¯+ 11.07 14.99 16.45 15.28 19.52 - 109 132 156 174 192

19 mdt|æmdt HÓ\÷¢s¡T 15.77 20.76 23.79 22.45 29.07 99 123 154 183 204 227

20 yÓ’mdtÄsY 14.18 19.37 24.03 22.59 34.10 87 103 126 148 169 188

21 ø£s¡÷ï\T 20.30 24.49 25.84 23.16 28.26 80 105 136 168 200 229

22 nq+‘·|ü⁄s¡+ 17.77 20.84 23.50 25.26 28.09 92 111 133 166 190 213

23 ∫‘·÷Ôs¡T 13.45 16.88 19.80 21.65 29.47 126 145 181 215 247 275

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 19.31 23.32 26.89 27.30 33.49 131 157 195 242 277 308

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ 17.98 19.51 22.87 25.49 27.82 144 177 216 273 325 382


õ˝≤¢\ yêØ>± nø£åsêdü ‘· XÊ‘·+

1961 1981 2001 2011

õ˝≤¢ |ü⁄s¡Twü Ád”Ô yÓTT‘·Ô+ |ü⁄s¡Twü Ád”Ô yÓTT‘·Ô+ |ü⁄s¡Twü Ád”Ô yÓTT‘·Ô+ |ü⁄s¡Twü Ád”Ô yÓTT‘·Ô+

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

1 Ä~˝≤u≤<é 18.76 4.54 11.72 27.81 9.58 18.79 64.98 40.30 52.68 71.22 51.99 61.55

2 ìC≤e÷u≤<é 22.98 5.73 14.33 31.89 11.70 21.73 64.91 39.48 52.02 72.66 52.33 62.25

3 ø£Ø+q>∑sY 21.16 4.59 12.89 31.87 11.07 21.50 67.09 42.75 54.90 74.72 55.18 64.87

4 yÓT<äø 23.31 4.74 14.05 32.00 10.87 21.53 64.33 38.66 51.65 72.50 52.49 62.53

5 ôV’≤<äsêu≤<é 45.88 23.67 35.05 66.72 49.22 58.33 83.74 73.50 78.80 83.35 78.42 80.96

6 s¡+>±¬s&ç¶ ` ` ` 39.09 19.28 29.41 75.26 56.49 66.16 84.00 71.82 78.05

7 eTVü≤ã÷uŸq>∑sY 21.51 5.44 13.46 28.12 10.56 19.42 56.63 31.89 44.41 66.27 45.65 56.06

8 q˝§Z+&É 22.00 5.80 14.11 31.59 13.00 22.44 69.23 44.68 57.15 74.93 55.05 65.05

9 es¡+>∑˝Ÿ 23.72 6.63 15.37 33.12 13.61 23.55 68.88 45.09 57.13 75.91 56.45 66.16

10 KeTà+ 22.04 8.13 15.23 33.16 17.68 25.59 66.11 47.44 56.89 73.20 57.85 65.46

11 lø±≈£îfi¯+ 24.70 7.04 15.71 32.65 13.02 22.72 67.19 43.68 55.31 72.25 52.56 62.30

12 $»j·Tq>∑s¡+ ` ` ` 30.98 12.55 21.74 62.37 39.91 51.07 69.04 50.16 59.49

13 $XÊK|ü≥ï+ 25.03 9.31 17.15 36.49 18.99 27.83 69.68 50.12 59.96 75.47 60.00 67.70

14 ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] 33.40 18.59 26.00 41.71 28.86 35.31 70.00 60.94 65.48 74.91 67.82 71.35

15 |ü•ÃeT>√<ëe] 38.12 23.35 30.76 43.58 31.59 37.61 78.05 68.99 73.53 77.63 71.05 74.32

16 ø£ècÕí 38.80 23.21 31.15 48.60 34.61 41.71 74.39 63.19 68.85 79.13 69.62 74.37

17 >∑T+≥÷s¡T 37.34 17.74 27.66 45.25 26.60 36.06 71.24 53.74 62.54 75.40 60.64 67.99

18 Á|üø±X¯+ ` ` ` 40.52 18.01 29.39 69.35 45.08 57.38 73.53 53.40 63.53

19 mdt|æmdt HÓ\÷¢s¡T 30.06 12.17 21.13 41.04 23.09 32.16 73.67 56.38 65.08 75.93 62.30 69.15

20 yÓ’mdtÄsY 33.63 9.35 21.75 43.91 17.77 31.11 75.83 49.54 62.83 78.41 57.26 67.88

21 ø£s¡÷ï\T 32.94 9.63 21.41 39.96 17.06 28.73 65.96 40.03 53.22 71.36 50.81 61.13

22 nq+‘·|ü⁄s¡+ 31.67 8.91 20.61 40.84 16.52 29.02 68.38 43.34 56.13 74.09 54.31 64.28

23 ∫‘·÷Ôs¡T 31.58 9.82 20.94 43.06 20.24 31.85 77.62 55.78 66.77 81.15 63.65 72.36

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ 30.19 12.03 21.20 39.26 20.39 29.94 70.32 50.43 60.47 75.56 59.74 67.66

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ 28.30 46.89 24.82 36.23 75.26 53.67 64.84 82.14 65.46 74.04


sêh+˝À Á&ÜbÂŸ XÊ‘·+

1 qT+&ç 5e ‘·s¡>∑‹ 1 qT+&ç 8e ‘·s¡>∑‹ 1 qT+&ç 9e ‘·s¡>∑‹

dü+e‘·‡s¡+ u≤\Ts¡T u≤*ø£\T yÓTT‘·Ô+ u≤\Ts¡T u≤*ø£\T yÓTT‘·Ô+ u≤\Ts¡T u≤*ø£\T yÓTT‘·Ô+

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1971-72 69.34 72.53 70.65 77.80 86.91 81.59 87.62 94.37 90.56

1981-82 58.48 62.87 60.31 64.40 73.19 67.98 78.28 85.91 81.35

1991-92 52.15 57.04 54.28 61.17 69.17 64.65 72.76 79.31 75.54

2001-02 35.36 33.64 34.54 51.98 55.77 53.78 71.62 73.28 72.37

2002-03 33.74 30.91 32.39 49.93 53.22 51.52 67.46 71.02 69.12

2003-04 42.42 42.80 42.61 52.71 55.92 54.27 65.08 68.53 66.70

2004-05 31.77 32.14 31.95 51.96 54.46 53.17 62.30 65.24 63.69

2005-06 24.61 24.85 24.73 50.26 52.37 51.30 62.24 65.20 63.67

2006-07 26.76 27.32 27.04 42.14 44.32 43.22 62.99 65.33 64.13

2007-08 19.10 18.48 18.79 33.26 35.23 34.24 62.30 64.00 63.13

2008-09 16.14 15.15 15.65 34.39 35.41 34.89 60.12 61.38 60.73

2009-10 16.34 15.24 15.80 26.38 26.50 26.44 52.73 54.02 53.36

2010-11 18.10 16.73 17.43 22.56 22.11 22.34 45.83 46.59 46.21

2011-12 15.92 15.27 15.60 21.51 20.06 20.79 45.43 45.99 45.71

bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ $<ë´s¡Tú\ qyÓ÷<äT $esê\T

dü+e‘·‡s¡+ Á|” Áô|’eT] 1 qT+&ç 5 6 8 8 qT+&ç 10 11, 12 yÓTT‘·Ô+

‘·s¡>∑‘·T\T ‘·s¡>∑‘·T\T ‘·s¡>∑‘·T\T ‘·s¡>∑‘·T\T

1 2000-2001 324418 8905953 2071461 2004587 6110 13312529

2 2001-2002 515790 8626241 2260895 2184462 5615 13593003

3 2002-2003 526100 8533631 2459624 2371996 5604 13896955

4 2003-2004 448264 7975659 2502130 2597200 6233 13529486

5 2004-2005 300302 7692411 2576184 2835173 6998 13411068

6 2005-2006 478012 7391922 2643305 2991162 7522 13511923

7 2006-2007 709233 7363237 2666222 3105289 7249 13851230

8 2007-2008 687041 7173537 2612882 3211461 6820 13691741

9 2008-2009 708817 7108373 2535044 3296180 10746 13659160

10 2009-2010 418114 7137291 2478006 3312157 20788 13366356

11 2010-2011 390476 7124940 2525632 3256850 20288 13318186

12 2011-2012 410086 7084567 2606413 3267222 22636 13390924


ˇø£ e´øÏ Ô düe÷»+ n+^ø£]+#˚ ø£˙dü Jeq

Á|üe÷D≤\qT ôd’‘·+ ìs¡«Væ≤+#· Òì dæú‹˝À ñ+&É≤ìï ù|<ä]ø£+

n+≤s¡T. Äs√>∑´ n<∏äeT kÕúsTT˝À ñ+&É≤ìøÏ, $<ä´˝À

yÓqTø£ã&çb˛e&ÜìøÏ, |ü]XóÁuÛÑyÓTÆq ˙s¡T, bÕ]Xó<Ûä + e+Ï

ø£ dü kÂø£sê´\T n+<äTø√ Òø£b˛e&ÜìøÏ, dü¬s’q uÛÖ‹ø£ uÛÑÁ<ä‘·

Òø£b˛e&ÜìøÏ, ‘·q yêDÏì dü]>± $ì|æ+#· Òø£b˛e&ÜìøÏ,

ñqï‘· kÕúsTTøÏ m<ä>∑&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq dü¬s’q kÕeTsêú \T,

neø±XÊ\T Òø£b˛e&ÜìøÏ ù|<ä]ø£yT eT÷\ø±s¡D+.

Ç|üŒÏø° nìï sêÁcÕº\T, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« $<Ûëq

ìs¡íj·÷\˝À ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\H πø+Á<ä _+<äTe⁄>± ñ+À+~.

|ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£\T Á|ü‘· ø£å+>± >±˙ Ò<ë |üs√ø£å+>± >±˙

ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q≈£î ìs¡+‘·s¡+ πø+Á<äø£]dü÷ÔH˚ ñHêïsTT.

uÛ≤s¡‘·<X+˝À C≤rj·T eT]j·TT sêh kÕúsTT˝À ù|<ä\ dü+K´,

ù|<ä\ XÊ‘êìï ˝…øÏÿ+#˚ |ü<ä∆‘·T\qT, n+#·Hê\qT πø+Á<ä

Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ ìs¡ísTTdüTÔ+~. Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ $&ÉT<ä\

#˚dæq n+#·Hê\qT n~Ûø±]ø£ n+#·Hê\T>± |ü]>∑DÏkÕÔs¡T.

Ç|üŒÏ es¡≈£î 1973`74, 1977`78, 1983, 1987`88,

1993`94, 2004`05, 2009`10 dü+e‘·‡sê\≈£î

dü+ã+~Û+∫q n~Ûø±]ø£ ù|<ä]ø£ n+#·Hê\T n+<äTu≤≥T˝À

ñHêïsTT.

2012 e÷]Ã˝À Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ ‘êC≤>± $&ÉT<ä\

#dæq n+#·Hê\ Á|üø±s¡+

2009`10 dü+e‘·‡sêìøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À

Á>±MTD ù|<ä]ø£+ ` 22.8%

|ü≥ºD ù|<ä]ø£+ ` 17.7%

yÓTT‘·Ô+ ù|<ä]ø£+ ` 21.1%

uÛ≤s¡‘·<X+˝À Á>±MTD ù|<ä]ø£+ ` 33.8%

|ü≥ºD ù|<ä]ø£+ ` 20.9%

yÓTT‘·Ô+ ù|<ä]ø£ ìwüŒ‹Ô ` 29.8%

Á|ü‘êé÷ïj·T ù|<ä]ø£ uÛ≤eq\qT düMTøÏå+∫, n~Ûø±]ø£

ù|<ä]ø£ n+#·Hê\≈£î Á|üdüTÔ‘·+ nqTdü]düTÔqï $<ÛëHê˝À¢

e÷s¡TŒ\qT dæbòÕs¡düT #j·T&ÜìøÏ Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ 2005˝À

Ábıô|òdüsY düTπswt &ç. f…+&É÷\ÿsY Ä<Ûä«s¡ +˝À ˇø£ ì|ü⁄DT\

ãè+<ëìï @sêŒ≥T #dæ+~. Ä ãè+<ä+ 2009 qe+ãsY À

ìy˚~ø£ düeT]Œ+∫+~. ì|ü⁄DT\ ø£$T° dæbòÕs¡düT\≈£î

nqT>∑TD+>± s¡÷bı+~+∫q <ë]Á<ä πsK\T >∑‘·+˝À ñqïyêÏ

ø£+fÒ ô|’ kÕúsTT˝À ñHêïsTT.

Ä<ëj·T ù|<ä]ø±ìï, Á|ü‘´øÏ+∫ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ |üìrs¡T Á|üuÛ≤eo\+>± ñqï≥Tº ù|<ä]ø£ n~Ûø±]ø£

n+#·Hê\T yÓ\¢&çdüTÔHêïsTT.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À ù|<ä]ø£ kÕúsTT\T C≤rj·T dü>∑≥T ø£+fÒ

‘·≈£îÿe>± ñ+&É≥yT ø±≈£î+&Ü, ù|<ä]ø£ ≈£î~+|ü⁄ πs≥T ≈£L&Ü

C≤rj·T kÕúsTT ø£+fÒ m≈£îÿe>± ñqï≥Tº Á|üD≤[ø± dü+|òüT+

n+#·Hê\T, n<˚$<Û ä+>± ì|ü⁄DT\ ø£$T° n+#·Hê\T

yÓ\¢&çdüTÔHêïsTT.

á |òüTq‘· yÓTT‘·Ô+ sêh+˝À neT\T #düTÔqï n<ÛäTHê‘·q

ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q ø±s¡ Áø£e÷\πø <ä≈£îÿ‘·T+~.

>∑&ç∫q ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\≈£î ô|’>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+

dü_‡&û _j·T´+ e+Ï $q÷‘·ï ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q |ü<∏äø±\qT

Á|üyXô|≥º&É+˝À ù|sêZ+∫+~.

kÕ<Ûës¡D Ä]úø£ $<ÛëHê\‘√ bÕ≥T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

Á|üuÛÑT‘·«+ neT\T #düTÔqï eTVæ≤fi≤ kÕ~Ûø±s¡‘·≈£î ñ<›•+∫q

Ç+~sê Áø±+‹ |ü<∏ä+, >∑èVü≤ ìsêàD |ü<∏äø£+, ô|q¸DT¢, uÛÑ÷$T

|ü+|æD°, Äs√>∑ l Äs√>∑ ;e÷ e+Ï $XÊ˝ <äèø£Œ<∏ä+‘√

≈£L&çq, \øÏå´‘· ù|<ä]ø£ ìs¡÷à\q ø±s¡´Áø£e÷\T ù|<ä\

nuÛÑT´qï‹øÏ nìï s¡ø±\T>± <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·THêïsTT.

ù|< ä]ø £ ìs ¡÷à\q ø±s ¡ ´ Áø £e÷\qT ã& Ó ® Ÿ

πø≤sTT+| ü ⁄\qT ô|+# ·& É+, | ü+| æD ° eéd ü ú\qT

yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&É+, Á|üuÛ≤ee+‘·yÓTÆq |üs¡ y˚ø£åD yÓTT<ä\>∑Tq$

ù|<ä]ø£ rÁe‘·qT ≈£î~+#·&ÜìøÏ <√Vü≤<ä|ü&É‘êsTT.

ñ<√´–‘· ìs¡T<√´–‘·

C≤rj·T qeT÷Hê düπs« dü+düú(mHémdtmdtz) ìs¡«Væ≤+#

n‘· +‘· eTTKýÓTÆq düπs«\˝À ◊<äT dü+e‘·‡sê\≈£î ˇø£kÕ]

ñ<√´–‘· ìs¡T<√´–‘·ô|’ düπs« ˇø£Ï. ‘êC≤ düπs«qT

2009`10(66e sö+&é)˝À ìs¡«Væ≤+#·&É+ »]–+~. ñ<√´–‘·,

ìs¡T<√´–‘· |ü]dæú‹øÏ dü+ã+~Û+∫q |ü\T s¡ø±\ ø√D≤\qT

yÓ*øÏrùd+<äT≈£î á düπs«˝À $_Ûqï #·\sêXó\≈£î dü+uÛÑ+~Û+∫q

9. ù|<ä]ø£+, ñ<√´–‘· ìs¡T<√´–‘·


düe÷#êsêìï ùdø£]kÕÔs¡T. m≥Te+Ï<Ó’Hê ø±˙, @<Ó’Hê Ä]úø£

ø±s¡´ø£˝≤|ü+˝À bÕ˝§ZH˚ e´≈£î Ô\+<ä]˙ ÁXÊ$T≈£î\T>±

ù|s=ÿ+≤s¡T. Ä]úø£ ø±s¡´ø£˝≤|ü ìs¡«Vü≤D≈£î düVü≤ø£]+#˚

m≥Te+Ï #Ó*¢+|ü⁄\T bı+<äì düVü‰j·T≈£î\qT ≈£L&Ü

ÁXÊ$T≈£î\T>± |ü]>∑DÏkÕÔs¡T.

ø±]àø£ XøÏÔ (Labour Force)

ñ<√´>∑T\T>± eØZø£]+#·ã&çq yês¡T(e]ÿ+>¥), |üì

ø√dü+ m<äTs¡T #·÷düTÔqï ˝Ò<ë |üìøÏ n+<äTu≤≥T˝À ñqï

(ìs¡T<√´>∑T\T) yê]ì yÓTT‘·Ô+ ø£*|æ ø±]àø£ XøÏÔ n+≤s¡T.

Á|ü‹ yÓsTT´ eT+~ e´≈£îÔ\≈£î ø±]àø£ XøÏÔ À ñqï e´≈£îÔ\ ìwüŒ‹Ôì

ø±]àø£XøÏÔ uÛ≤>∑kÕ«eT´ πs≥T(LFPR)>± ìs¡«∫kÕÔs¡T.

uÛ≤s¡‘·<˚X¯ kÕúsTT\‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À

Á>±MTD, |ü≥ºD ø±]àø£XøÏÔ uÛ≤>∑kÕ«eT´ πs≥T¢ ¬s+&É÷ n~Ûø£+>±H

ñHêïsTT.

ÁXÊ$Tø£XøÏÔ (Work Force (Employed))

@<Ó’Hê Ä]úø£ ø±s¡ ø£ ≤|ü+˝À ìeT>∑ïyÓTÆq e´≈£îÔ\+<ä]˙

ø£*|æ ÁXÊ$Tø£ XøÏÔ n+≤s¡T. Á|ü‹ yÓsTT´ eT+~ e´≈£îÔ\˝À ñ

<√´–‘· bı+~q e´≈£îÔ\ dü+K´qT ÁXÊ$Tø£ uÛ≤>∑kÕ«eT´

πs≥T(WFPR) n+≤s¡T. ÁXÊ$Tø£ XøÏÔ uÛ≤>∑kÕ«eT πs≥T Á|üdüTÔ‘·

s√EyêØ dæú‹ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. ø£¬s+Ÿ &Ó’© ùdº≥dt

Á|üø±s¡+ ˇø£ e´øÏÔ s√E yÓTT‘·Ô+˝À Hê\T>∑T Ò<ë n+‘·ø£+fÒ

m≈£îÿe >∑+≥\T ÁX$TùdÔ Ä e´øÏÔì Ä s√E yÓTT‘êÔìøÏ ÁXeT

#dæq≥T¢(ñ<√´–‘· bı+~q≥T¢)>± |ü]>∑DÏkÕÔs¡T.

Ä+Á< Û ä Á| ü< ˚X Ÿ˝À 2004`05‘√ b˛\TÃ≈ £ î+f Ò

2009`10˝À Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À |ü⁄s¡Twüß\ ÁXÊ$Tø£X¯øÏÔ

uÛ≤>∑kÕ«eT πs≥T¢ ô|s¡>∑>±, eTVæ≤fi˝À¢ ‘·–Z+~. |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢

Ád”Ô, |ü⁄s¡Twüß*<ä›]˝À ÁXÊ$Tø£XøÏÔ uÛ≤>∑kÕ«eT πs≥T |ü&çb˛sTT+~.

nsTT‘˚ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ yÓTT‘·Ô+˝À b˛\TÃ≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT á πs≥T

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À n~Ûø£+>± ñ+&É≤ìï >∑eTì+#·e#·TÃ.

sêh+˝Àì yÓTT‘·Ô+ ÁXÊ$T≈£î˝À¢ düTe÷s¡T 94% eT+~

ndü+|òüTÏ‘· s¡+>∑+˝ÀH ñHêïs¡T. n‘· ~Ûø£ XÊ‘·+ ñ<√´>±\T

ndü+|òüTÏ‘·/kÕ+Á|ü<ëjT‘·s¡ Ä]úø£ eédüú ÀH ñHêïsTT.

uÛÑ$wü ‘Y Ä]úø£ eè~∆øÏ dü÷∫ø£ À¢ ø£f…Æq »HêuÛ≤ ≈£Ls¡TŒ

sêh+˝À ÄXÊeVü≤+>± ñ+~. sêh+˝À ÁXeT #ùd ej·TdüT

yê] d ü+K´ ô|s ¡> ∑qT+~. Bì e\¢ | üsêB Ûq‘ ·

ìwüŒ‹Ô(dependency ratio) ‘·>∑TZ‘·T+~. |òü*‘·+>± bı<äT|ü⁄\T,

ô|≥Tºã&ÉT\T ô|s¡T>∑T‘êsTT.

ÁXÊ$Tø£XøÏÔ eékÕj·T+ qT+&ç eékÕjT‘·s¡ s¡+>±ìøÏ

e÷s¡&É+ e\q Á>±MTD ÁbÕ+‘ê\˝À HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆ <ë«sê

HêDýÓTÆq eékÕjT‘·s¡ ñbÕ~Û neø±XÊ\qT düèwæº+∫, ù|<ä\

Ä<ëj·T kÕúsTT\qT ô|+#·e#·TÃ.

>∑‘· ø±\+‘√ b˛*ùdÔ Ç°e\ ø±\+˝À C≤rj·T

kÕúsTT˝À ñ<√´–‘· eè~∆ |ü‘·qeTe⁄‘·T+&É>±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À

>∑D˙j·T+>± ô|s¡T>∑T‘√+~. ô|s¡T>∑T<ä\ y>∑+ ≈£L&Ü #ê˝≤

Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s¡+>± ñ+~.

1999`2000 qT+&ç 2004`05 eT<Ûä uÛ≤s¡‘·<X+˝À

yê]¸ø£ ñ<√´–‘· eè~∆ πs≥T 2.5% qT+&ç 2.10%

|ü&çb˛sTT+~. Ç< düeTj·T+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 0.70% qT+&ç

1.70% ô|s¡>∑&É+ $X‚wü+.

n<$<Ûä+>± õ&ç|æ À e#Ã e÷s¡TŒ‘√ bÕ≥T ñ<√´>∑

ø £\Œq˝À e#˚ Ã d ü Œ+< äqqT ‘ Ó*j·TC Ò ùd ñ<√´–‘ê

yê´ø√#·‘·«+(employment elasticit) 1999`2000 qT+&ç

2004`05 eT<Ûä´ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ kÕúsTT˝À 0.28% ñ+&É>±,

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 0.19%>± qyÓ÷<äsTT+~.

ìs¡T<√´–‘·

◊<äT d ü+e‘ · ‡sê\≈ £ î ˇø £kÕ] »]ù|

düπs«\(Quinquennial surveys) Ä<Ûës¡+>± C≤rj·T

qeT÷Hê düπs« ø±sê´\j·T+(National Sample Sur-

vey Office (NSSO)) ìs¡T<√´–‘·qT n+#·Hê

y˚düTÔ+~.

ˇø£ |ü⁄s¡Twüß&ÉT/Ád” Ô |üìì ø√s¡T‘·÷ ˝Ò<ë |üìøÏ

n+<äTu≤≥T˝À ñqï|üŒÏø° ˇø£ ìπs›X ø±\ eé~Û À

m≈£îÿe ø±\+ ÁX¯eT #˚j·T≈£î+&Ü ñ+fÒ n≥Te+Ï

yê]ì ìs¡T<√´>∑T\T>± |ü]>∑DÏ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.

ø±]àø£XøÏÔ Àì 1000 e´≈£îÔ\≈£î >±qT ìs¡T<√´>∑T\T>±

ñqï yê]ì ìs¡T<√´–‘· πs≥T>± ìs¡«∫kÕÔs¡T. Ç~

ø±]àø£X ¯ø Ï Ô˝À ñ|üjÓ÷–+#·Tø√≈£î+&Ü ñqï

uÛ≤>±ìï(unutilized portion) ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~.

ìs¡T<√´–‘· πs≥T¢ kÕ<Ûës¡D+>± Á|æì‡|ü˝Ÿ eT]j·TT

dü_‡&ÉØ dæú‹ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≤sTT. 1993`94 qT+&ç

2009`10 eT<Û ä´ ø±\+˝À ìs¡T<√´–‘· πs≥T¢

–dü ≤≥ <Û√s¡DÏì Á|ü<ä]Ù+#êsTT

1993`94 qT+&ç 1999`2000 eT<Ûä Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À,

n<˚$<Ûä+>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ≈£L&Ü Á>±MTD, |ü≥ºD

ìs¡T<√´–‘· πs≥T¢ ô|]>±sTT.

1999`2000 qT+&ç 2004`05 eT<Ûä Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À

Á>±MTD, |ü≥ºD ìs¡T<√´–‘· πs≥T¢ ‘·>±ZsTT.


2004`05 qT+&ç 2009`10 eT<Û ä´ Á>±MTD

ìs¡T<√´–‘· πs≥T 7 qT+&ç 12≈£î (5 bÕsTT+≥T¢)

ô|]–+~. |ü≥ºD ìs¡T<√´–‘· πs≥T 36 qT+&ç 31≈£î

(5 bÕsTT+≥T¢) ‘·–Z+~.

2004`05 qT+&ç 2009`10 eT<Ûä uÛ≤s¡‘·<X+˝À

|ü≥ºD ìs¡T<√´–‘· πs≥T 45 qT+&ç 34≈£î(11

bÕsTT+≥T¢) >∑D˙j·T+>± ‘·–Z+~. Á>±MTD ìs¡T<√´–‘·

πs≥T 17 qT+&ç 16≈£î (1bÕsTT+≥T) dü«\Œ+>± ‘·–Z+~.

ñ<√´–‘· •ø£åD

dü+|òüTÏ‘· s¡+>∑+˝À ñ<√´–‘·

m+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ mπøÃ¤+CŸ\T ùdø£]+∫q m+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ

e÷¬sÿÏ+>¥ ÇqŒ¤πsàwüHé(EMI) Á|üø±s¡+ 1966 e÷]Ã

HêÏøÏ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À dü+|òüTÏ‘· s¡+>∑+˝À 8,900

eékÕú|üq\T ñHêïsTT. MÏ˝À 3,123 Á|üuÛÑT‘·«

s¡+>∑+˝À ñ+&É>±, 5,777 Áô|’y≥T s¡+>∑+˝À ñHêïsTT.

2012 e÷]Ã HêÏøÏ 19,591 eékÕú|üq\T ñHêïsTT.

MÏ À 13,175 Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+˝À ñ+&É>±, 6,416

Áô|’y˚≥T s¡+>∑+˝À ñHêïsTT. 2012 e÷]Ã HêÏøÏ

yÓTT‘·Ô+ 20.28 \ø£å\ eT+~ dü+|òüTÏ‘· s¡+>∑+˝À ñ

bÕ~Û bı+<äT‘·THêïs¡T. 12.76 \ø£å\ eT+~ Á|üuÛÑT‘·«

s¡+>∑+˝À, $T–* 7.52 \ø£å\ eT+~ Áô|’y≥T s¡+>∑+˝À

ñHêïs¡T.

2012`13 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 2012 nø√ºãsY HêÏøÏ

1,97,087 eT+~ m+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ mπøÃ¤+CŸ\˝À

qyÓ÷<äT #düT≈£îHêïs¡T. 9,530 U≤∞\qT >∑T]Ô+∫, 820

eT+~ nuÛÑ s¡Tú\≈£î ñ<√´>±\T Ç|æŒ+#·&É+ »]–+~.

2012 nø√ºãsY HêÏøÏ 19,07,027 eT+~ nuÛÑ s¡Tú\T

m+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ mπøÃ¤+CŸ …’yé ]õdüºsY À ñHêïs¡T.

ì|ü⁄DT\≈£î •ø£åD (Craftsmen Training)

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À 140 Á|üuÛÑT‘·« ◊Ï◊\T, 654 Áô|’y≥T

◊Ïdæ\T ñHêïsTT. 2012`13˝À Á|üuÛÑT‘·« ◊Ï◊˝À¢ 24,250

eT+~, Áô|’y≥T ◊Ïdæ À¢ 74,500 eT+~ nuÛÑ s¡Tú\T •ø£åD

bı+<äT‘·THêïs¡T.

Á|ü|ü+#· u≤´+≈£î düVü≤ø±s¡+‘√ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

2006`07˝À y=πøwü Ÿ Áf…Æì+>¥ Ç+Á|üPyéyÓT+Ÿ ÁbÕC…≈£îºqT

Á|üyXô|Ïº+~. 25 Á|üuÛÑT‘·« ◊Ï◊\qT <äX\ yêØ>± á ÁbÕC…≈£îº

|ü]~Û ÀøÏ ‘e&É+ »]–+~.

πø+Á< ä Á| üu Û Ñ T‘ · «+ ` 350 \ø£ å\ e´j·T+‘√

$XÊK|ü≥ï+˝À ÇHéÁdüºø£ºsY Áf…Æì+>¥ $+>¥qT eT+ps¡T #dæ+~.

2012 dü+e‘·‡sêìøÏ ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ Àì ‘·+ãfi¢|ü*¢

Á|üuÛÑT‘·« ◊Ï◊ ªu…dtº |üsêŒ¤]à+>¥ dü<äs¡Hé ØõHé ◊Ï◊µ>±

m+|æ¬ø’+~. ;ÛeTes¡+ Á|üuÛÑT‘·« ◊Ï◊ 2012 dü+e‘·‡sêìøÏ

u…dtº ø£Hê‡*&˚wüHé Áô|’CŸ≈£î m+|æø£>±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁcÕºìï

2012 |òæÁãe]˝À eTT+u…’ À »]–q yÓTT≥ºyÓTT<äÏ C≤rj·T

HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆ dü<ädüT‡˝À Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ÁøÏ+<ä

u…dtº ÁbÕø°ºdæ+>¥ ùdºŸ>± m+|æø£ #XÊs¡T.

sêJyé ñ<√´>∑l kıôd’°

sêJyé ñ<√´>∑l kıôd’°ì 2007˝À @sêŒ≥T #j·T&É+

»]–+~.

sêh+˝ÀHê 10 \ø£å\ eT+~ $<ëé+‘·T …’q/ìs¡T<√´>∑

j·TTe‘·≈£î •ø£åD Çe«&É+, ñbÕ~Û ø£*Œ+#·&É+, $_Ûqï

s¡+>±\˝À ñbÕ~Û kÕeTsêú´ìï >∑T]Ô+#·&É+, |ü]ÁX¯eT\

nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± dü«\Œø±*ø£ ø√s¡T‡\˝À j·TTe‘·≈£î

•ø£åD Çe«&É+ Bì Á|ü<Ûëq \øå±´\T.

á kıôd’° <ë«sê 2011 e÷]Ã 31 HêÏøÏ 13.78

\ø£å\ eT+~øÏ •ø£åD Ç∫Ã, 8.90 \ø£å\ eT+~ ìs¡T<√´>∑T\≈£î

ñ<√´>±\T ø£*Œ+#·&É+ »]–+~. 2011`12 Ä]úø£

dü+e‘·‡s¡+˝À á kıôd’°øÏ ` 40 ø√≥T¢ πø≤sTT+#ês¡T.

sêJyé j·TTe øÏs¡D≤\T

ìs¡T<√´>∑ j·TTe‘· À ì]›wüºyÓTÆq ñ<√´>∑ HÓ’|ü⁄D≤´\qT

ô|+bı+~+∫, yê]øÏ ‘·–q≥Te+Ï Áô|’y≥T ñ<√´>±˝À¢ ñ

bÕ~Û ø£*Œ+# \ø£å +‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ sêJyé j·TTe

øÏs¡D≤\T(ÄsY¬øyÓ’) nH˚ ø±s¡´Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~. ô|<ä›

dü+K´˝À ìs¡ø£åsêdüT´\T, eT<Ûä´˝À ã&ç e÷ìy˚dæq yês¡T,

H Ó ’| ü ⁄D´‘· ˝Òì, ìs¡T<√´> ∑ j·TTe‘·˝À HÓ ’| ü ⁄D≤´\qT

ô|+bı+~+#·&É+ <ë«sê yê]ì ñ‘êŒ<äø£‘·‘√ ≈£L&çq ÁXÊ$Tø£

XøÏÔ>± e÷]Ã, ‘·<ë«sê dü$Tà[‘· eè~∆ì kÕ~Û+#·&ÉyT sêJyé

j·TTe øÏs¡D≤\ ãèVü≤‘·Ôs¡ \ø£å´+. 2014 HêÏøÏ Áô|’y˚≥T

s¡+>∑+˝À 15 \ø£å\ eT+~ j·TTe‘·≈£î ñ<√´>±\T ø£*Œ+#ê\ì

á |ü<∏äø£+ Á|ü‹bÕ~+∫+~.

á $TwüHé neT\T ø√dü+ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ eTTKéT+Á‹

n<Ûä ≈£åîì>±, 9 eT+~ πø_HÓŸ eT+Á‘·T\T, dü+ã+~Û‘· XÊK\

eTTK´ø±s¡ <äs¡TÙ\T, |ü]ÁX¯eT, $<ë´ dü+düú\≈£î #Ó+~q 10

eT+~ Á|ü‹ì<ÛäT\T>± ªsêJyé m&ÉT πøwüHé n+&é m+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ

øöì‡ Ÿ Ä|òt Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ(Rajiv Education and Employ-


ment Council of Andhra Pradesh(REECAP))µ qT

@sêŒ≥T #dæ+~. á n‘·T´qï‘· kÕúsTT ø£$T° $TwüHé neT\T≈£î

nedüs¡yÓTÆq Á|üÁøÏj·T≈£î e÷s¡Zìπs›Xq+ #düTÔ+~.

á $TwüHé≈£î dü+ã+~Û+∫q nìï Á|üj·T‘êï\qT

düeTq«j·T|ü]#+<äT≈£î ªsêJyé m&ÉT πøwüHé n+&é m+bÕ¢jYTyÓT+Ÿ

$TwüHé ÇHé Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ(Rajiv Education and Employ-

ment Mission in Andhra Pradesh(REEMAP))µqT

@sêŒ≥T #XÊs¡T.

Ç~ mì$T~ Á|üuÛÑT‘·« XÊK˝À¢ @sêŒ≥T #˚j·Tã&çq

mì$T~ düuŸ $Twüq¢ <ë«sê ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+~.

8 düuŸ $TwüqT¢, neT\T #j·TT Á|üuÛÑT‘·« XÊK\T

1. Á>±MTD ñbÕ~Û düuŸ $TwüHé : Á>±MTD≤_Ûeè~∆ XÊK

2. |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\ düuŸ $TwüHé : ñbÕ~Û eT]j·TT •ø£åD

XÊK

3. |ü≥ºD eTT]øÏ yê&É\ düuŸ $TwüHé : |ü≥ºD≤_Ûeè~∆ XÊK

4. $<ë´ dü+düú À¢ ñ<√´>±\ düuŸ $TwüHé : kÕ+πø‹ø£ $<ë´

XÊK

5. $ø£ ≤+>∑T\ düuŸ $TwüHé : $ø£ ≤+>∑T\ dü+πøåeT XÊK

6. –]»qT\ düuŸ $TwüHé : –]»q dü+πøåeT XÊK

7. yÓTÆHê]°\ düuŸ $TwüHé : yÓTÆHê]°\ dü+πøåeT XÊK

8. ôV’≤<äsêu≤<é düuŸ $TwüHé : õôV≤#Ym+dæ XÊK

õ˝≤¢ kÕúsTT˝À sêJyé j·TTe øÏs¡D≤\ Á|üD≤[ø£, neT\T,

|üs¡ yø£åD≈£î õ˝≤¢ ø£ …ø£ºsY #Ó’s¡àHé>± õ˝≤¢ kÕúsTT ø£$T°ì @sêŒ≥T

#˚kÕÔs¡T.

kÕ~Û+∫q Á|ü>∑‹

Hs¡T>± Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´(PPP) |ü<ä∆‹˝À

düTe÷s¡T 892 •ø£åD≤ πø+Á<ë\qT @sêŒ≥T #j·T&É+

»]–+~. 28 s¡+>±˝À¢, düTe÷s¡T 100 ø√s¡T‡\˝À

•ø£åD Çe«&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

sêJyé j·TTe øÏs¡D≤\ ÁøÏ+<ä ñ<√´>±\ ø√dü+ 22.29

\ø£å\ eT+~ qyÓ÷<äT #˚düT≈£îHêïs¡T. 2013 e÷]Ã

HêÏøÏ 3.43 \ø£å\ eT+~øÏ ñ<√´>±\T ø£*Œ+#ê\qï~

\ø£å´+ ø±>±, 2013 |òæÁãe] HêÏøÏ 2.75 \ø£å\

eT+~øÏ ñ<√´>±\T Ç|æŒ+#·&É+ »]–+~.

yÓTT‘·Ô+ ø£*Œ+∫q 2,74,818 ñ<√´>±\˝À 1,69,006

|ü⁄s¡Twüß\≈£î, 1,05,812 eTVæ≤fi\≈£î Çe«&É+ »]–+~.

45% _dæ\≈£î, 26% mdtdæ\≈£î, 18% zdæ\≈£î,

8% mdtÏ\≈£î, 4% yÓTÆHê]°\≈£î Çe«&É+ »]–+~.

s¡+>±\ yêØ>± ø£*Œ+∫q ñ<√´>±\T

(2013 |òæÁãe] HêÏøÏ)

s¡+>∑+ ñ<√´>±\T

1. ]f…Æ˝Ÿ/ùd˝Ÿ‡/e÷¬sÿÏ+>¥ 14,685

2. f…ø˘‡f…Æ˝Ÿ‡ 12,285

3. ìsêàD+ 13,981

4. ˝≤–dæºø˘‡ 14,375

5. ]f…Æ˝Ÿ/ùd˝Ÿ‡/e÷¬sÿÏ+>¥ 25,028

6. $<ä •ø£åD 25,764

7. e÷´qTbòÕ´ø£Ã]+>¥ 26,465

8. ◊Ï/◊Ï Ä<Ûë]‘·/_|æz 60,053

9. Ç‘·s¡ s¡+>±\T 96,867


<ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq ñqï yê] XÊ‘·+

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+

dü+e‘·‡s¡+ Á>±MTD |ü≥ºD yÓTT‘·Ô+ Á>±MTD |ü≥ºD yÓTT‘·Ô+

1 2 3 4 5 6 7

1973-74 48.41 50.61 48.86 56.44 49.01 54.88

1977-78 38.11 42.55 39.31 53.07 45.24 51.32

1983 26.53 36.30 28.91 45.65 40.79 44.48

1987-88 20.92 40.11 25.86 39.09 38.20 38.86

1993-94 15.92 38.33 22.19 37.27 32.36 35.97

2004-05 11.20 28.00 15.80 23.30 25.70 27.50

1993-94 48.10 35.20 44.60 50.10 31.80 45.30

2004-05 32.30 23.40 29.60 42.00 25.50 37.20

2009-10 22.80 17.70 21.10 33.80 20.90 29.80

<ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Tq ñqï yê] dü+K´(\ø£å À¢)


dü+e‘·‡s¡+ Á>±MTD |ü≥ºD yÓTT‘·Ô+ Á>±MTD |ü≥ºD yÓTT‘·Ô+

1 2 3 4 5 6 7

1973-74 178.21 47.48 225.69 2612.90 600.46 3213.36

1977-78 149.13 48.41 197.54 2642.47 646.48 3288.95

1983 114.34 50.24 164.58 2519.57 709.40 3228.97

1987-88 96.38 64.05 160.43 2318.80 751.69 3070.49

1993-94 79.49 74.47 153.96 2440.31 763.37 3203.68

2004-05 180.00 55.00 235.10 3258.10 814.10 4072.20

2009-10 127.90 48.70 176.60 2782.10 764.70 3546.80

ìs¡T<√´>∑ XÊ‘·+


mHémdtmdtz sö+&é Á>±MTD |ü≥ºD Á>±MTD |ü≥ºD

1 2 3 4 5

50e sö+&é(1993`94) 4 30 12 45

55e sö+&é(19993-2000) 8 39 15 47

61e sö+&é(2004-2005) 7 36 17 45

66e sö+&é(2009-2010) 12 31 16 34


Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y≥T s¡+>±˝À¢ ñ<√´>∑T\T

dü+e‘·‡s¡+ Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+ Áô|’y˚≥T s¡+>∑+ yÓTT‘·Ô+

1 2 3 4 5

1 1966 e÷]Ã 656003 300738 956741

2 1970 e÷]Ã 689464 294929 984393

3 1980 e÷]Ã 1106201 296700 1402901

4 1990 e÷]Ã 1368152 362500 1730652

5 2000 e÷]Ã 1503280 568362 2071642

6 2001 e÷]Ã 1489108 586154 2075262

7 2002 e÷]Ã 1462190 588541 2050731

8 2003 e÷]Ã 1475454 625335 2100789

9 2004 e÷]Ã 1443979 567666 2011645

10 2005 e÷]Ã 1395814 646966 2042780

11 2006 e÷]Ã 1374735 626719 2001454

12 2007 e÷]Ã 1393509 659633 2053142

13 2008 e÷]Ã 1365633 725298 2090931

14 2009 e÷]Ã 1357884 724916 2082800

15 2010 e÷]Ã 1350287 751357 2101644

16 2011 e÷]Ã 1277371 782457 2059828

17 2012 e÷]Ã 1276054 751854 2027908


sêh+˝Àì kÕe÷õø£ ` Ä]úø±_Ûeè<äT∆\T 2004`05

qT+&ç C≤rj·T <Û√s¡DT\≈£î nqT>∑TD+>± sêh Ä]úø£

eédüú Àì nìï s¡+>±\˝À Á|ü‘´ø£ y>±ìï, $düÔs¡DqT

n+<äT≈£îHêïsTT.

11e | ü+# ·es ¡ ¸ Á| üD≤[ø £ y Ó T T< ä Ï

dü+e‘·‡s¡+(2007`08) #ê˝≤ ÄXÊeVü≤ |ü]D≤eT+‘√

yÓTT<ä …’+~. Ä dü+e‘·‡s¡+ sêh Ä]úø£ eédüú 12%

ô|’>± Ä]úø£ eè~∆ì qyÓ÷<äT #dæ+~.

10e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À #√≥T #˚düT≈£îqï n~Ûø£

eè~∆πs≥T ø±s¡D+>± <äè&ÛÉ+>± ñqï Ä]úø£ |ü⁄qs¡T‘êúq+

≈£L&Ü BìøÏ <√Vü≤<ä|ü&ç+~. nsTT‘˚ Ä ‘·s¡Tyê‘·

dü+e‘·‡sê\˝À Á|üj·÷D+ kÕ|ò”>± kÕ>∑ Ò<äT.

2008`09, 2009`10 ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\ bÕ≥T

es¡Tdü>± sêh Ä]úø£ eédüú eT+<ä–+∫+~. ndæús¡yÓTÆq

Á|ü|ü+#· |ü]dæ ú‘·T\≈£î nqqT≈£L\ yê‘êes¡D

|ü]dæú‘·T\T, nø±\ es¡<ä\T, Ç‘·s¡ Á|üø£è‹ $|ü‘·TÔ\T

‘√&Éj·÷´sTT.

á |ü]dæú‘·T\ qT+&ç ø√\T≈£îqï ‘·s¡Tyê‘· 2010`11˝À

eè~∆πs≥T y>±ìï ø=qkÕ–+∫+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä 10e

|ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£ eè~∆‘√ b˛˝ÒÃ $<Ûä+>± 11e

|ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À ≈£L&Ü 8 XÊ‘êìøÏ ô|’>±

eè~∆πs≥TqT qyÓ÷<äT #dæ+~.

<äXÊu≤›\T>± kÕ<Ûës¡D »HêìøÏ n+<ä≈£î+&Ü ñqï

dü$Tà[‘·‘·«+ 12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£≈£î ≈£L&Ü Á|ü<Ûëq

mC…+&Ü>± ñ+&çb˛sTT+~.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À eè~∆rs¡T

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£(2007`12)˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ

Ä]úø£ eédüú(õmdt&ç|æ) 8.18% eè~∆πs≥T kÕ~Û+∫+~.

uÛ≤s¡‘·<X õmdt&ç|æ kÕ~Û+∫q 8.03% eè~∆πs≥T ø£+fÒ

Ç~ ø=+#Ó+ m≈£îÿe.

>∑&ç∫q eT÷&ÉT |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£\ qT+&ç sêh Ä]úø£

eédüú eè~∆ rs¡T uÛ≤s¡‘·<X dü>∑≥T ø£+fÒ ø=+#ÓyÓTÆHê

yÓTs¡T>±ZH ñ+À+~. nsTT‘ 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£

\øå±´ìï kÕ~Û+#·ø£b˛e&ÉyT ˝À≥T>± ù|s=ÿyê*.

11e | ü+# ·es ¡ ¸ Á| üD≤[ø± ø±\+˝À

2007`08(12.02%), 2010`11(9.96%)

dü+e‘·‡sê\˝À kÕ~Û+∫q eè<˚∆ yÓTT‘·Ô+ Á|üD≤[ø±

ø±\+˝À kÕ~Û+∫q eè~∆øÏ Ä\+ãq>± ì*∫+~.

2009`10˝À eè~∆πs≥T 4.53% ø£ìwüº kÕúsTTøÏ

|ü&çb˛sTT+~. Ç°e\ ø±\+˝À Ç+‘· ‘·≈£îÿe eè~∆πs≥T

m|ü⁄Œ&É÷ qyÓ÷<äT ø± Ò<äT. BìøÏ eékÕj·T s¡+>∑+

πøe\+ 0.2% eè~∆πs≥T kÕ~Û+#·&ÉyT Á|ü<Ûëq ø±s¡D+.

nsTTq|üŒÏø° Á|üD≤[ø£˝Àì ∫e] dü+e‘·‡s¡yÓTÆq

2011`12˝À qy Ó÷< Ó ’q 7.82% eè~ ∆ πs≥T

düTdæús¡eè~∆ô|’ ÄX\qT düJe+>± ñ+∫+~.

11e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£ ∫e] dü+e‘·‡s¡yÓT Æq

2011`12˝À ≈£L&Ü eékÕj·T s¡+>∑+ 1%

eè~∆πs≥TqT e÷Á‘·yT kÕ~Û+∫, ìsêX|ü]∫+~.

ùde\ s¡+>∑+ 10.53% n<äT“¤‘·yÓTÆq eè~∆πs≥TqT

kÕ~Û+#·>±, <ëìøÏ |ü]ÁX¯eT\ s¡+>∑+ kÕ~Û+∫q

7.71% eè~∆πs≥T ø=+‘Ó’Hê ñ|üXeTq+ ø£*–+∫+~.

eékÕj·T s¡+>∑+

yÓTT‘·Ô+ õmdt&ç|æ À düTe÷s¡T 21% yê≤ ø£*– ñ

qï eékÕj·T s¡+>∑+ yÓTT‘·Ô+ MT<ä 10e |ü+#·es¡

Á|üD≤[ø£‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À

yÓTs¡T¬>’q |òü*‘ê\H˚ kÕ~Û+∫+~. 10e |ü+#·es¡¸

Á|üD≤[ø£ À 3.98% eè~∆πs≥T qyÓ÷<äT ø±>±, 11e

|ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À 5.28% eè~∆ kÕ~Û+∫+~.

Ä]úø£ eédüú À ‘·q yê≤ ≈£î~+#·T≈£îb˛‘·Tqï|üŒÏø°,

»HêuÛ≤˝À n‘·´~Ûø£ XÊ‘êìøÏ ñbÕ~Û, JeH√bÕ~Û

ø£*ŒdüT Ôqï eékÕj·T s¡+>∑+ Ç|üŒÏø° eè~∆

dü÷Á‘·<Ûë]>±H ñ+~.

eékÕj·T õmdt&ç|æ À düTe÷s¡T 35% ñ+& ÄVü‰s¡

<ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô ãTT‘·T|üeHê\ <äTs¡“\‘ê«ìøÏ

>∑Ts¡e⁄‘·÷H˚ ñ+~. nsTTq|üŒÏø° 11e |ü+#·es¡¸

Á|üD≤[ø£ À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô |ü⁄s√>∑‹˝ÀH ñ

+~. 2008`09˝À 204 \ø£å\ ≥qTï\ ]ø±s¡T¶ kÕúsTTøÏ

10. 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ ` düMTø£å


#s¡T≈£îqï ‘·s¡Tyê‘· nqqT≈£L\ yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\

e\q 2009`10˝À 156 \ø £ å\ ≥qTï\≈ £ î

|ü&çb˛sTT+~. eTs¡˝≤ 2010`11˝À 203 \ø£å\

≥qTï\≈£î |ü⁄+E≈£î+~. nsTTq|üŒÏø° sêh yê´|üÔ+>±

˝À≥T es¡¸bÕ‘·+, |üs¡ékÕq+>± @s¡Œ&˚ ø£s¡Te⁄

|ü]dæú‘·T\ ø±s¡D+>± 2011`12˝À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\

ñ‘·Œ‹Ô 184 \ø£å\ ≥qTï\≈£î ~–e∫Ã+~.

nqqT≈£L\ yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\≈£î, eT+<ä>∑eTq+

‘√&Ó’q Á|üuÛ≤e+ eékÕj·T nqTã+<Ûäs¡+>±\ìï+Ïô|’

ø£ì|æ+∫+~.

eékÕj·T nqTã+<Ûä s¡+>±˝À¢ |üXób˛wüD s¡+>∑+ ô|<ä›

dü+K´˝À ∫qï, düqïø±s¡T ¬s’‘·T\≈£î, Á|ü‘´øÏ+∫ ø£s¡Te⁄

|”&ç‘· ÁbÕ+‘· ¬s’‘·T\≈£î ˇø£ eTTKýÓTÆq Á|ü‘êé÷ïj·T

Ä<ëj·T eqs¡T>± ne‘·]+∫+~.

<X+ yÓTT‘·Ô+˝Àì |üXó dü+|ü<ä À sêh+ 10% ô|’>±

yê≤qT ø£*– ñ+~. >∑T&ÉT¢, e÷+dü+ ñ‘·Œ‹Ô À yÓTT<äÏ

kÕúq+˝À, bÕ\ ñ‘·Œ‹Ô À 2e kÕúq+˝À ì*∫+~.

sêqTqï 5 dü+e‘·‡sê\˝À 25 \ø£å\ eT+~øÏ \_∆

#≈£LπsÃ $<Ûä+>±, uÛ≤Ø πø≤sTT+|ü⁄\‘√ sêh Á|üuÛÑT‘·«+

sêh bÕ\ $Tw üH é (State Milk Mission)qT

s¡÷bı+~+∫+~.

|üX¯ób˛wüD s¡+>∑+ eékÕj·T õmdt&ç|æ˝À 26%,

yÓTT‘·Ô+ sêh õmdt&ç|æ À 5.4% yê≤ ø£*– ñ+~.

11e |ü+#·es¡ ¸ Á|üD≤[ø£˝À 7.1% eè~∆ πs≥T

kÕ~Û+∫+~.

#˚|ü\ ñ‘·Œ‹Ô˝À sêh+ 2e kÕúq+˝À ñ+&É≥y˚T

ø±≈£î+&Ü, eékÕj·T õmdt&ç|æm˝À |òæwüØdt ñ|ü s¡+>∑+

12.1%, sêh õmdt&ç|æ À 2.6% yê≤ ø£*– ñ

+~. 11e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À 10% eè~∆

kÕ~Û+∫+~.

eékÕj·T õmdt&ç|æ˝À n&Ée⁄\T ø£\|ü s¡+>∑+

5.57%, sêh õmdt&ç|æ˝À 1.2% ñ+≥T+~. á

s¡+>∑+ 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À 1.9% eè~∆πs≥T

kÕ~Û+∫+~.

yÓTT‘·Ô+ sêh õmdt&ç|æ À 21.27% yê≤ ø£*– ñqï

eékÕj·T s¡+>∑+ 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À 5.28%

eè~∆ì qyÓ÷<äT #düT≈£î+~.


11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø± ø±\+˝À |ü]ÁXeT\ s¡+>∑+

õmdt&ç|æ dü>∑≥Tq 25% yê≤ ø£*– ñ+~.

nsTT‘ 10e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø± ø±\+ ø£+fÒ 11e

|ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À ‘·≈£îÿe eè~∆πs≥T kÕ~Û+∫+~.

7.26% eè~∆πs≥TqT qyÓ÷<äT #düT≈£î+~.

$<äT´‘Y ø=s¡‘· |ü]ÁX¯eT\ s¡+>∑+ HÓeTà~+#·&ÜìøÏ

Á|ü<Ûëq ø±s¡DyÓT Æ+~. |ü]ÁX¯eT\ eè~∆ y˚> ∑+

|ü⁄+Eø√e&ÜìøÏ $<äT´‘Y, Ç‘·s¡ uÛÖ‹ø£ edü‘·T\T

y>∑+>± ô|s¡>∑e\dæq nedüs¡+ ñ+~.

|ü]ÁXeT\ s¡+>∑+˝À $<äT´‘Y, >±´dt, ˙Ï düs¡|òüsê ñ

|üs¡+>∑+ 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À 10.07% eè~∆ì

kÕ~Û+#·>±, ìsêàD s¡+>∑+ 8.24% eè~∆πs≥T‘√

ì\ø£&Ó’q, dæús¡yÓTÆq eè~∆ì ø=qkÕ–+∫+~.

yÓTÆì+>¥ ø±«ØsTT+>¥ ñ|üs¡+>∑+ nì•Ã‘· eè~∆

<Û√s¡DÏ‘√ 3.12% eè~∆πs≥TqT e÷Á‘·yT kÕ~Û+∫+~.

|ü]ÁX¯eT\ õmdt&ç|æ˝À 48% ô|’>± yê≤, sêh

õmdt&ç|æ˝À 12% ô|’>± yê≤ ø£*– ñqï

‘·j·÷Ø(manufacturing) ñ|üs¡+>∑+ 11e |ü+#·es¡

Á|üD≤[ø£ À 7.63% eè~∆ì kÕ~Û+∫+~.

ùde\ s¡+>∑+

sêh õmdt&ç|æ À ùde\ s¡+>∑+ 53% ô|’>± yê≤‘√

dæ+Vü≤uÛ≤>∑+>± ø=qkÕ>∑T‘√+~. n<˚$<Ûä+>± n~Ûø£

eè~∆πs≥TqT ø=qkÕ–k Ô+~. 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À

9.81% eè~∆πs≥TqT kÕ~Û+∫+~.

ø£eT÷´ìπøwüHé‡, u≤´+øÏ+>¥ Çq÷‡¬sHé‡, ]j·T Ÿ mùdºŸ

yê´bÕs¡ ùde\T, s¡yêD≤ k ºπsJ ‘·~‘·s¡ ùdyê

s¡+>∑ ñ|üs¡+>±\ eè~∆πs≥T¢ Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s¡+>± ñHêïsTT.

‘·\dü] Ä<ëj·T+

>∑D˙j·T+>± ô|s¡T>∑T‘·Tqï ‘·\dü] Ä<ëj·T+ Á|ü»\

Jeq Á|üe÷D≤˝À¢ $kÕÔs¡+>± edüTÔqï yÓTs¡T>∑T<ä\qT

dü÷∫düTÔ+~. Á|üdüTÔ‘· <Ûäs¡\ e<ä› sêh ‘·\dü] Ä<ëj·T+

◊<fi¢ ø±\+˝À ¬s+&ç+‘·\ ø£+fÒ m≈£îÿe>± ô|]–+~.

2006`07˝À ‘·\dü] Ä<ëj·T+ ` 33,135 ø±>±,

2011`12 HêÏøÏ ` 68,970≈£î ô|]–+~.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À uÛ≤s¡‘·<X ‘·\dü] Ä<ëj·T

ô|s¡T>∑T<ä\‘√ b˛\TÃ≈£î+fÒ sêh+˝À ‘·\dü] Ä<ëj·T

ô|s¡T>∑T<ä\ y>∑+>± ñ+~.


sêh, πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘ê«\T Á|üyXô|Ïºq |ü\T s¡ø±\ ù|<ä]ø£

ìs¡÷à\q, ñbÕ~Û ø£ ŒHê ø±s¡ Áø£e÷\qT ñ‘·ÔeTyÓTÆq

|ü+|æD° j·T+Á‘ê+>∑+, uÛÑÁ<ä‘ê #·s¡´\ düVü‰j·T+‘√

düeTs¡úe+‘·+>± neT\T #j·T&É+‘√ sêh Á|ü»\T ñ

‘·ÔeT Jeq Á|üe÷D≤\qT n+<äT≈£îHêïs¡T.

πø≤sTT+|ü⁄\T ` e´j·÷\T

Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø± ø±\+˝À

2007`08 qT+&ç 2011`12 es¡≈£î sêh yê]¸ø£

Á|üD≤[ø£\≈£î πø≤sTT+∫q yÓTT‘·Ô+ ` 1,87,796.75

ø√≥T¢.

Ç+<äT˝À ` 1,58,020.86 ø√≥T¢ nq>±, yÓTT‘·Ô+

πø≤sTT+|ü⁄˝À¢ 84.14% Ks¡TÃ #j·T&É+ »]–+~.

11e |ü+# ·es ¡ ¸ Á| üD≤[ø £ yê]¸ø £ Á| üD≤[ø±

πø≤sTT+|ü⁄˝À¢ dæ+Vü≤ uÛ≤>∑+(düTe÷s¡T 64%) Ä]úø£

ùde\πø πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

kÕ+|òæTø£ ùde\≈£î 35%≈£î ô|’>±, kÕ<Ûës¡D ùde\≈£î

1% ø£+fÒ ‘·≈£îÿe πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

yÓTT‘·Ô+ πø≤sTT+|ü⁄˝À¢ n‘· ~Ûø£+>± kÕ>∑T˙Ï bÕs¡T<ä\

s¡+>±ìøÏ 39.8% πø≤sTT+#·&É+ »]–+~. Ä

‘·s¡Tyê‘· >∑èVü≤ìsêàD s¡+>±ìøÏ 8.9% yê≤,

Á>±MTD≤_Ûeè~∆øÏ 8.1% yê≤ Çe«&É+ »]–+~.

|ü≥ºD≤_Ûeè~∆, dü+πøåeT, s¡yêD≤ s¡+>±\T MÏ ‘·s¡Tyê‘·

kÕúHê˝À¢ ñHêïsTT.

Ä]úø£ ùde\≈£î ` 1,20,068.51 ø√≥T¢(63.94%)

πø≤sTT+# ·>±, n+<äT˝À 1,00,029.56

ø√≥T¢(83.31%) Ks¡TÃ #j·T&É+ »]–+~.

kÕ+|òæTø£ ùde\≈£î ` 66,659.13 ø√≥T¢(35.50%)

πø≤sTT+#·>±, ` 57,229.93 ø√≥T¢(85.85%)

e´j·T+ #XÊs¡T.

kÕ<Ûës¡D ùde\≈£î 1,069.11 ø√≥T¢ πø≤sTT+#·>±,

`761.37 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #XÊs¡T.

>√<ëe], ø£ècÕí »˝≤\qT |üP]Ô>± $ìjÓ÷–+#·T≈£îì,

eékÕj·÷_Ûeè~∆øÏ ô|<ä› |”≥ yj·÷\H \ø£å +‘√ sêh

Á|üuÛ ÑT‘·«+ »\j·T»„+ ø±s¡´Áø£e÷ìï #˚|üÏ º+~.

Ç+<äTø√dü+ Á|üD≤[ø± πø≤sTT+|ü⁄˝À¢ kÕ>∑T˙Ï

s¡+>±ìøÏ n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«&É+ »]–+~. 11e

|ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À sêh Á|üuÛÑT‘·«+ yÓTT‘·Ô+ Ä]úø£

ùde\ πø≤sTT+|ü⁄˝À¢ 40% nq>± ` 74,732.52

ø√≥T¢ kÕ>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\ s¡+>±ìøÏ πø≤sTT+#·&É+

»]–+~. Ç+<äT˝À ` 54,023.86 ø√≥T¢(72.29%)

Ks¡TÃ #j·T&É+ »]–+~.

sêh Á|üuÛÑT‘·« kÕe÷õø£, Ä]úø±_Ûeè~∆ $<ÛëHê˝ Á|ü<Ûëq

\ø£å + ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘· ø£*Œ+#·&É+, ø±]àø£XøÏÔøÏ ñbÕ~Û

ø£*Œ+#·&É+. Bìì <äèwæº À ô|≥Tº≈£îì 11e |ü+#·es¡

Á|üD≤[ø£ À eékÕj·T+, <ëì nqTã+<Ûä s¡+>±\≈£î

ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«&É+ »]–+~. MÏøÏ Á|üD≤[ø±

πø≤sTT+| ü ⁄\T ` 7,958.37 ø√≥T ¢ ø±>±,

πø≤sTT+|ü⁄\≈£î $T+∫ ` 10,401.86 ø√≥T¢ e´j·T+

#j·T&É+ »]–+~.

Á>±MTD≤_Ûeè~∆øÏ ` 15,269.84 ø√≥T¢(yÓTT‘· Ô+

πø≤sTT+|ü⁄˝À¢ 8.13%) πø≤sTT+#·>±, 16,330.24

ø√≥T¢(106.94%(yÓTT‘·Ô+ πø≤sTT+|ü⁄˝À¢ 10.33%))

Ks¡TÃ #j·T&É+ »]–+~.

s¡yêD≤ s¡+>±ìøÏ ` 10,332.23 ø√≥T¢(yÓTT‘·Ô+

πø≤sTT+|ü⁄˝À¢5.5%) πø≤sTT+#·>±, ` 9,983.65

ø√≥T¢ e´j·T+ #j·T&É+ »]–+~.

kÕ<Ûës¡D Ä]úø£ ùde\ ÁøÏ+<ä ` 5,805.85 ø√≥T¢

πø≤sTT+#·>±, 4,361.78(75.13%) Ks¡TÃ #j·T&É+

»]–+~.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À sêh >∑èVü≤ ìsêàD s¡+>±ìøÏ

` 16,688.36 ø√≥T ¢ πø≤sTT+# ·>±, `

11,696.54(70.09%) e´j·T+ #j·T&É+ »]–+~.

kÕ<Ûës¡D $<ä ≈£î ` 7,994.19 ø√≥T¢ πø≤sTT+∫, `

6,308.80 ø√≥T¢ (78.92%) Ks¡TÃ #j·T&É+ »]–+~.

yÓ ’< ä ´+, Á| üC≤s√>±´ìøÏ ` 6,752.68 ø√≥T ¢

πø≤sTT+#·>±, 6,288.27 ø√≥T¢(93.12%) Ks¡TÃ

#j·T&É+ »]–+~.

düs√«‘·ÿèwü º ø±s¡´Áø£e÷\(Flagship

Programmes) neT\T

$$<Ûä s¡+>±˝À¢ #˚düTÔqï ø£èwæì eT]+‘· y˚>∑e+‘·+

#j·÷\H eP´Vü≤+‘√ πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Ä]úø£ eTÚ*ø£ edü‘·T\

s¡+>∑+ eT]j·TT kÕ+|òæTø£ s¡+>±\ ÁøÏ+<ä düs√«‘·ÿèwü º

ø±s¡ Áø£e÷\(flagship programmes)qT Ä$wüÿ]+∫+~.

Ç°e\ ø±\+˝À düs√«‘·ÿèwüº ø±s¡ Áø£e÷\ neT\Tô|’

ÁX<ä∆ ô|s¡T>∑T‘√+~.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø±\ |ü⁄qs¡«éd”úø£s¡Dô|’

@sêŒ≥T #˚dæq #·‘·Tπs«~ ø£$T° πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\


s¡÷|üø£\Œq˝À sêÁcÕº\ Á|ü‘´ø£ kÕúìø£ nedüsê\qT <äèwæº À

ô|≥Tº≈£îì yÓdüT\Tu≤≥T ø£*Œ+#ê\ì dü÷∫+#ês¡T. Ç+<äTø√dü+

nìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« ÁbÕjÓ÷õ‘· |ü<∏äø±\˝À 20% ã&Ó®Ÿ

πø≤sTT+|ü⁄\T, düs√«‘·ÿèwü º |ü<∏ äø±\˝À 10% ã&Ó ®Ÿ

πø≤sTT+|ü⁄\qT Ç+<äTø√dü+ πø≤sTT+#ê\ì dü÷∫+#·&É+

»]–+~. á ì<ÛäT\qT yÓdüT\Tu≤≥T ì<ÛäT\T(flexi funds)

n+≤s¡T.

sêh Á|üuÛ ÑT‘·«+ neT\T #˚düT Ôqï düs√«‘·ÿèwü º

ø±s¡´Áø£e÷\T

1. sêÁw”ºj·T ø£èwæ $ø±dt jÓ÷»q(RKVY)

2. C≤rj·T ñ<ë´qeq $TwüHé(National Horticulture

Mission (NHM))

3. eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT

|ü<∏äø£+(MGNREGS)

4. oÁ|òüT kÕ>∑T˙Ï Á|üjÓ÷»q ø±s¡ Áø£eT+(Accelerated

Irrigation Benefit Programme (AIBP))

5. sêJy é>±+B Û Á>±MTD $<ä T ´Bø £s ¡D

jÓ÷»q((RGGVY))/|ü⁄qs¡éd”úø£]+#·ã&çq oÁ|òüT

$<äT´‘Y n_Ûeè~∆ eT]j·TT dü+düÿs¡D\ ø±s¡ Áø£eT+(Re-structured Accelerated Power Developmentand Reforms Programme (R-APDRP))

6. C≤rj·T Á>±MTD ˙Ï düs¡|òüsê ø±s¡ Áø£eT+(NRDWP)

7. dü+|üPs¡í bÕ]X¯ó<Ûä´ Á|ü#ês¡+(TSC)/ìs¡à˝Ÿ uÛ≤s¡‘Y

n_Ûj·÷Hé(NBA)

8. Ç+~sê Äyêdt jÓ÷»q(IAY)

9. »eVü≤s Y˝≤˝ Ÿ H Ó ÁV üA | ü≥ ºD | ü ⁄qsê_ Ûeè~ ∆

$TwüHé(Jawaharlal Nehru National Urban Re-

newal Mission (JNNURM))

10. Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±yéT dü&Éø jÓ÷»q(PMGSY)

11. düs¡« •øå±_Ûj·÷Hé(SSA)

12. eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<∏äø£+

13. düMTø£è‘· •Xó $ø±dü ùde\T(Integrated Child De-

velopment Services (ICDS))

14. C≤rj·T kÕ+|òæTø£ düVü≤ø±s¡ ø±s¡ Áø£eT+(National So-

cial Assistance Programme(NSAP))

15. C≤rj·T Á>±MTD JeH√bÕ~Û $TwüHé(National Rural

Livelihood Mission (NRLM))

16. yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\ Á>±+≥T ì~Û(Backward Re-

gions Grant Fund (BRGF))

düs√«‘·ÿèwüº ø±s¡ Áø£e÷\≈£î πø≤sTT+|ü⁄\T, e´j·T+(`

ø√≥¢ À)

dü+e‘·‡s¡+ $&ÉT<ä\ e´j·T+

πø+Á<ä+ sêh+ yÓTT‘·Ô+

2007`08 6307.65 3727.57 10035.22 9224.75

2008`09 8707.00 5328.02 14035.02 11890.86

2009`10 11053.71 7099.63 18153.34 15788.53

2010`11 14038.50 5812.08 19850.58 15942.73

2011`12 9567.30 8038.00 17605.30 17480.82

yÓTT‘·Ô+ 49674.16 30005.30 79679.46 70327.69

2012`13 7626.39 4662.97 12289.36 11855.73

sêÁw”ºj·T ø£èwæ $ø±dt jÓ÷»q

n<äq|ü⁄ πø+Á<ä düVü≤ø±s¡ |ü<∏äø£+>± πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

2007`08‘√ sêÁw” ºj·T ø£èwæ $ø±dt jÓ÷»qqT

ÁbÕs¡+_Û+∫+~.

eékÕj·T s¡+>∑+ 4% XÊ‘êìøÏ ô|’>± yê]¸ø£ eè~∆

kÕ~Û+#·&É+ ø√dü+ sêÁcÕº\T eékÕj·T+, <ëì

nqTã+<Ûä s¡+>±˝À¢ ô|≥Tºã&ÉT\qT ô|+#˚ $<Ûä+>±

Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ á |ü<∏äø£+ jÓTTø£ÿ eTTUÀ´<›X+.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä sêh+

` 1861.74 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #j·T&É+ »]–+~.

2012`13 Ä]úø£ dü+e‘·‡s¡+˝À 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î

` 344.61 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #XÊs¡T.

C≤rj·T ñ<ë´qeq $TwüHé

C≤rj·T ñ<ëéTqeq $TwüHé ÁøÏ+<ä Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À

2005 qe+ãsY 3q sêh ñ<ë´qeq $TwüHéqT

ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. Bì ÁøÏ+<ä πø+ÁBø£]düTÔqï |ü+≥\T:

1. e÷$T&ç, 2. ã‘êÔsTT, 3. düb˛≤, 4. <ëìeTà,

5. ns¡Ï, 6. u§bÕŒsTT, 7. J&çe÷$T&ç, 8. |üP\T,

9. düT>∑+<Ûä Á<äyê´\T.

á $TwüHé ø√dü+ 11e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À `

607.73 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #j·T>±, 2012`13˝À 2012

&çôd+ãsY es¡≈£î ` 88.77 e´j·T+ #XÊs¡T.


eTVü‰‘êà>±+BÛ C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û Vü‰MT |ü<∏äø£+

á ø±s¡ Áø£e÷ìï sêh+˝Àì 22 õ˝≤¢ À¢ì nìï Á>±MTD

ÁbÕ+‘ê\˝À neT\T #düTÔHêïs¡T.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À 18,981.45 ø√≥T¢ Ks¡TÃ

ô|≥º>±, 2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î `

4,088.68 ø√≥T¢ e´j·T+ #XÊs¡T.

Á|üuÛÑT‘·«+ dü+e‘·‡sêìøÏ ø£*Œ+# |üì ~Hê\qT 150

s√E\≈£î, y‘·q πs≥TqT s√E≈£î ` 137≈£î ô|+∫+~.

2012`13 dü+e‘·‡s¡+˝À á ø±s¡ Áø£eT+ 55 \ø£å\

≈£î≥T+u≤\≈£î \_∆ #˚≈£L]Ã+~. 22 õ˝≤¢ À¢ 5.35

\ø£å\ C≤uŸ ø±s¡T¶\qT eT+ps¡T #j·T&É+ »]–+~.

oÁ|òüT kÕ>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\ Á|üjÓ÷»q |ü<∏äø£+

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 11e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À `

11,785.03 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #XÊs¡T. 2012`13 Ä]úø£

dü+e‘·‡s¡+˝À 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î ` 664.20

ø√≥T¢ Ks¡TÃ ô|≤ºs¡T.

á |ü<∏äø±ìï neT\T #düTÔqï 1996`97 qT+&ç Ç|üŒÏ

es¡≈£î 33 ÁbÕC…≈£îº$7 uÛ≤Ø, 16 eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ kÕ>∑T˙Ï

bÕs¡T<ä\ ÁbÕC…≈£îº$qT á |ü<∏äø£+ øÏ+<ä #˚s¡Ã&É+

»]–+~.

sêJyé>±+BÛ Á>±MTD $<äT´Bø£s¡D jÓ÷»q

Á>±e÷\qT $<äT´Bø£]+#·&É+, <ë]Á<ä πsK≈£î ~>∑Teq

ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î $<äT´‘YqT n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘e&É+

nH »+≥ \øå±´\‘√ á ø±s¡ Áø£e÷ìï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+

2005˝À ÁbÕs¡+_Û+∫+~.

11e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä `

886.31 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #j·T&É+ »]–+~.

C≤rj·T Á>±MTD ‘ê>∑T˙Ï ø±s¡ Áø£eT+

oÁ|òüT Á>±MTD Ï düs¡|òüsê ø±s¡ Áø£eT+ kÕúq+˝À πø+Á<ä

Á|üuÛÑT‘·«+ 2009`10 qT+&ç C≤rj·T Á>±MTD ‘ê>∑T˙Ï

ø±s¡ Áø£e÷ìï Ä$wüÿ]+∫+~.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À á |ü<∏äø±ìøÏ sêh+˝À `

4,119.31 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #XÊs¡T. 2012`13˝À 2012

&çôd+ãsY es¡≈£î ` 371.98 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #j·T&É+

»]–+~.

á ø±s¡´Áø£eT+ ÁøÏ+<ä sêh+˝À 72,387 Äyêdü

ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘ê>∑T˙Ï kÂø£s¡ + ø£*Œ+#ês¡T. n+<äT˝À

44.720(61.8%) Äyêdü ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘·\dü] s√E≈£î

40 ©≥s¡¢ düTs¡øÏå‘· ‘ê>∑T˙Ï düs¡|òüsê #˚düTÔHêïs¡T.

27,276(37.7%) Äyêdü ÁbÕ+‘ê\≈£î bÕøÏåø£+>±

düTs¡øÏå‘· ‘ê>∑T˙Ïì n+<äCÒj·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~.

dü+|üPs¡í bÕ]Xó<Ûä Á|ü#ês¡+/ìs¡à Ÿ uÛ≤s¡‘Y n_Ûj·÷Hé

dü+|üPs¡í bÕ]Xó<Ûä Á|ü#ês¡+ ù|s¡TqT 2012 @Á|æ Ÿ 1

qT+&ç ìs¡à Ÿ uÛ≤s¡‘Y n_Ûj·÷Hé>± e÷s¡Ã&É+ »]–+~. Bì

ø√dü+ 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À ` 403.19 ø√≥T¢ Ks¡TÃ

#j·T>±, 2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î ` 60.36

ø√≥T¢ e´j·T+ #XÊs¡T.

Ç+~sê Äyêdt jÓ÷»q

<ë]Á<ä´πsK≈£î ~>∑Teq ñqï ≈£î≥T+u≤\≈£î Çfi¯¢qT

ì]à+∫ Ç#Ã+<äT≈£î ñ<›•+∫q á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä 11e

|ü+#·es¡ ¸ Á| üD≤[ø£˝À ` 4,996.11 ø√≥T ¢ ,

2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î ` 983.53

ø√≥T¢ Ks¡TÃ #XÊs¡T.

2012`13 dü+e‘·‡sêìøÏ á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä mdtdæ/

mdtÏ\≈£î 1,62.968 >∑èVü‰\T, yÓTÆHê]°\≈£î 39,217

> ∑ èV ü ‰\T, Ç‘ ·s ¡ T\≈ £ î 68,214 > ∑ èV ü ‰\T

eT+ps¡j·÷´sTT.

»eVü≤sY ≤ Ÿ HÓÁVüA C≤rj·T |ü≥ºD |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D

$TwüHé

C…mHémHéj·TTÄsYm+ ÁøÏ+<ä 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À

` 5,937.21 ø√≥T¢, 2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î

` 505.75 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #XÊs¡T.

Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Á>±yéT dü&Éø jÓ÷»q

s√&É¢ nqTdü+<Ûëq+ ˝Òì ìyêdü ÁbÕ+‘ê\≈£î nìï

yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\qT ‘·≥Tº≈£îH s√&É¢qT ì]à+#ê\H \ø£å +‘√

á |ü<∏äø±ìï 2000`01˝À ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. á ø±s¡ Áø£eT+

ÁøÏ+<ä 11e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À ` 2,562.18 ø√≥T¢,

2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î ` 173.13 ø√≥T¢

Ks¡TÃ #XÊs¡T.

düs¡« •øå±_Ûj·÷Hé

6 qT+&ç 14 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä´ ej·TdüT ñqï

u≤\u≤*ø£\+<ä]ø° ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä qT

n+~+#ê\H˚ \ø £ å ´+‘√ 2001`02˝À

düs¡«•øå±_Ûj·÷HéqT Á|üyXô|≤ºs¡T.

á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä sêh+˝À 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À


` 6,922.83 ø√≥T¢, 2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY

es¡≈£î ` 1,675.90 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #XÊs¡T.

eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q |ü<∏äø£+

á |ü<∏äø±ìï 61,415 ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\\T, 9,216

ÁbÕ<∏ ä$Tø√qï‘· bÕsƒ ¡XÊ\\T, 10,292 ñqï‘·

bÕsƒ¡XÊ\˝À¢, 75.54 \ø£å\ eT+~ |æ\¢\≈£î neT\T

#˚düTÔHêïs¡T.

á |ü<∏äø£+ neT\T≈£î 11e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À

sêh+˝À ` 2,320.69 ø√≥T¢, 2012`13˝À 2012

&çôd+ãsY es¡≈£î ` 448.88 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #XÊs¡T.

C≤rj·T Á>±MTD Äs√>∑ $TwüHé

mHéÄsYôV≤#Ym+ ÁøÏ+<ä $$<Ûä n+XÊ\ neT\T≈£î 11e

|ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£˝À ` 3,146.89 ø√≥T¢, 2012`13˝À

2012 &çôd+ãsY es¡≈£î ` 570.20 ø√≥T¢ e´j·T+ #XÊs¡T.

düMTø£è‘· •Xó $ø±dü ùde\T(◊dæ&çmdt)

$$<Ûä ◊dæ&çmdt ø±s¡ ø£ ≤bÕ\ ø√dü+ 11e |ü+#·es¡

Á|üD≤[ø£ À 4,133.71 ø√≥T¢, 2012`13˝À 2012

&çôd+ãsY es¡≈£î ` 730.84 ø√≥T¢ e´j·T+ #XÊs¡T.

sêh+˝À 87,880 n+>∑Héyê&û πø+Á<ë\‘√ 387

◊dæ&çmdt ÁbÕC…≈£îº\qT neT\T #düTÔHêïs¡T.

á ÁbÕC…≈£îº À uÛ≤>∑+>± nqTã+<Ûä bÂwæºø±Vü‰s¡+ ÁøÏ+<ä

2012`13˝À Ç|üŒÏ es¡≈£î 55.55 \ø£å\ eT+~

Á|üjÓ÷»q+ bı+<äT‘·THêïs¡T.

C≤rj·T kÕ+|òæTø£ düVü≤ø±s¡ ø±s¡ Áø£eT+

Bìì 1995 Ä>∑düTº 15q ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. á

ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä Á|üdüTÔ‘·+ mHézm|æmdt, C≤rj·T ≈£î≥T+ã

Á|üjÓ÷»q |ü<∏äø£+, nqï|üPs¡í |ü<∏äø±\qT neT\T #düTÔHêïs¡T.

Bì ø√dü+ 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À sêh+˝À 1,663.31

ø√≥T¢, 2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY es¡≈£î ` 379.28

ø√≥T¢ e´j·T+ #XÊs¡T.

C≤rj·T Á>±MTD JeH√bÕ~Û $TwüHé(mHéÄsYm Ÿm+)

dü«s¡í»j·T+‹ Á>±eT dü«s√CŸ>±sY jÓ÷»q kÕúq+˝À

C≤rj·T Á>±MTD JeH√bÕ~Û $TwüHéqT 2011 pHé À πø+Á<ä

Á|üuÛÑT‘·«+ ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Bìø√dü+ 2012`13˝À 2012

&çôd+ãsY es¡≈£î ` 119.33 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #XÊs¡T.

yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\ Á>±+≥T ì~Û

sêÁw”ºj·T düeT $ø±dt jÓ÷»q(RSVY) kÕúq+˝À

yÓqTø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\ Á>±+≥T ì~Û(BRGF)ì @sêŒ≥T

#˚j·T&É+ »]–+~. n_Ûeè~∆˝À ÁbÕ+rj·T ndüe÷q‘·\qT

‘=\–+#·&É+ ø√dü+ Bìì neT\T #düTÔHêïs¡T. á |ü<∏äø±ìï

sêh+˝Àì 13 õ˝≤¢ À¢ neT\T #j·T&É+ »s¡T>∑T‘√+~. á

13 õ˝≤¢ À¢ Ä~˝≤u≤<é, nq+‘·|ü⁄s¡+, es¡+>∑ Ÿ, ∫‘·÷Ôs¡T,

ø£&É|ü, s¡+>±¬s&ç¶, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, $»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢\qT

yÓqTø£ã&çq õ˝≤¢\ ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä >∑T]Ô+#ês¡T. $T–*q

ø£Ø+q>∑sY, KeTà+, yÓT<äø, q˝§Z+&É, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢\qT

yêeT|üø£å rÁeyê<ä Á|üuÛ≤$‘· õ˝≤¢\ ÁøÏ+<ä >∑T]Ô+#·&É+ »]–+~.

_ÄsYõm|òt ÁøÏ+<ä 2012`13˝À 2012 &çôd+ãsY

es¡≈£î ` 197.07 ø√≥T¢ Ks¡TÃ #XÊs¡T.


11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À πø≤sTT+|ü⁄\T, e´j·T+

$es¡+ πø≤sTT+|ü⁄\T e´j·T+ πø≤sTT+|ü⁄˝À¢ yÓTT‘·Ô+ e´j·T+˝À

e´j·T+ % %

1 2 3 4 5 6

m. Ä]úø£ ùde\T

1 eékÕj·T+ nqTã+<Ûä ùde\T 7958.37 10401.86 130.70 6.58

2 Á>±MTD≤_Ûeè~∆ 15269.84 16330.24 106.94 10.33

3 Á|ü‘´ø£ ÁbÕ+‘· n_Ûeè~∆ 789.69 1087.51 137.71 0.69

4 kÕ>∑T˙s¡T es¡<ä ìj·T+Á‘·D 74732.52 54023.86 72.29 34.19

5 $<äT´#·Ã¤øÏÔ 1968.58 2149.95 109.21 1.36

6 |ü]ÁXeT\T KìC≤\T 3186.71 1678.42 52.67 1.06

7 s¡yêD≤ 10332.23 9983.65 96.63 6.32

8 ø£eT÷´ìπøwüqT¢

9 ôd’qT‡, f…ø±ï\J |üsêés¡D+ 24.72 12.28 49.68 0.01

10 kÕ<Ûës¡D Ä]úø£ ùde\T 5805.85 4361.78 75.13 2.76

yÓTT‘·Ô+ Ä]úø£ ùde\T 120068.51 100029.56 83.31 63.30

_. kÕ+|òæTø£ ùde\T

1 kÕ<Ûës¡D $<ä 7994.19 6308.80 78.92 3.99

2 Áø°&É\T j·TTe»q ùde\T 417.64 357.05 85.49 0.23

3 kÕ+πø‹ø£ $<ä 1970.50 1264.90 64.19 0.80

4 ø£fi\T dü+düÿè‹ 344.68 290.11 84.17 0.18

5 yÓ’<ä + Á|üC≤s√>∑ + 6752.68 6288.27 93.12 3.98

6 ˙Ï düs¡|òüsê bÕ]Xó<Ûä + 4902.75 4065.85 82.93 2.57

7 >∑èVü≤ ìsêàD+ 16688.36 11696.54 70.09 7.40

8 |ü≥ºD≤_Ûeè~∆ 12314.38 11913.01 96.74 7.54

9 düe÷#ês¡+ Á|ü#ês¡+ 174.44 325.27 186.47 0.21

10 mdtdæ,mdtÏ,_dæ, yÓTÆHê]°\ dü+πøåeT+ 11266.46 11935.73 105.94 7.55

11 ø±]àø£ ñbÕ~Û 372.72 191.39 51.35 0.12

12 kÕ+|òæTø£ uÛÑÁ<ä‘· dü+πøåeT+ 1693.13 1293.36 76.39 0.82

13 bÂwæºø±Vü‰s¡+(&ÉãT¢ &ç dæ&ÉãT¢ ) 1767.19 1299.65 73.54 0.82

yÓTT‘·Ô+ kÕ+|òæTø£ ùde\T 66659.13 57229.93 85.85 36.22

dæ. kÕ<Ûës¡D ùde\T 1069.11 761.37 71.22 0.48

yÓTT‘·Ô+ 187796.75 158020.86 84.14 100.00


Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Ä]úø£ eédüú eè~∆rs¡T Ç°e\ ø±\+˝À

XÊ¢|òüT˙j·T+>± ñ+À+~. n+‘·≈£î eTT+<äT <äXÊu≤›\‘√

b˛*ùdÔ, >∑‘· <äXÊã›+˝À sêh Ä]úø£ eédüú dü>∑≥T

eè~∆πs≥T ‘·–q+‘· n~Ûø£+>±H ñ+~.

>∑‘· <äXÊã›+˝À(2002`2012) C≤rj·T dü>∑≥T

eè~∆πs≥T 7.82% ñ+&É>±, sêh Ä]úø£ eédüú dü>∑≥T

eè~∆πs≥T <ëìì n~Û>∑$T+∫ 8% #=|ü⁄Œq ô|]–+~.

10e, 11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£\T ¬s+&ç+Ï Àq÷ sêh

Ä]úø£ eédüú eè~∆πs≥T C≤rj·T dü>∑≥T eè~∆πs≥T ø£+fÒ

n~Ûø£+>± ñ+&É≤ìï >∑eTì+#·e#·TÃ. Á|ü‘˚´øÏ+∫,

eékÕj·T+, |ü]ÁX¯eT\ s¡+>±˝À¢ Ç~ düŒwüº+>±

ø£ì|ædüTÔ+~.

õmdt&ç|æ eè~∆ n~Ûø£+>± ñ+&É≥+, sêh+˝À »HêuÛ≤

eè~∆πs≥T y˚>∑+>± ‘·–Zb˛e&É+ e\q sêh ‘·\dü]

Ä<ëj·T kÕúsTT C≤rj·T dü>∑≥\T ‘·\dü] Ä<ëj·T+

ø£+fÒ 10% n~Ûø£+>± ô|]–+~.

12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£(2012`17)

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ 12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ $<Ûëq |üÁ‘·

s ¡÷| üø £\Œq˝À bÂs ¡ d üe÷»+, d ü«# · Ã ¤+ d ü+d ü ú\qT

uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #dæ+~. düyêfi¢qT , Á|ü‘´ø£ ÁX<ä∆ ô|≥ºe\dæq

n+XÊ\qT >∑T]Ô+#·&É+˝À yê] dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T,

nqTuÛÑyê\qT |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüT≈£î+~. nq+‘·s¡+ $<Ûëq

|üÁ‘êìï #·]Ã+∫q Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ 12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£

ìy˚~ø£qT s¡÷bı+~+∫, C≤rj·T n_Ûeè~∆ eT+&É*(NDC)

düe÷yX+˝À ÄyÓ÷<ä+ bı+~+~.

Ç°e\ ø±\+˝À u Û ≤s ¡‘ ·< ˚X ¯ Ä] úø £ eéd ü ú

eT+<ä>∑eTHêìï <äèwæº À ô|≥Tº≈£îì 12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£

eè~∆πs≥T \øå±´ìï 9% qT+&ç 8.2 XÊ‘êìøÏ düe]+#ês¡T.

s¡+>±\ yêØ eè~∆ πs≥T \øå±´\qT ÁøÏ+~ $<Ûä+>±

ìπs›•+#ês¡T.

eékÕj·T+ ` 4%

|ü]ÁX¯eT\T ` 8.1%

ùde\T ` 9.1%

12e | ü+# ·es ¡ ¸ Á| üD≤[ø £ Á| ü< Û ëq ìHê< ä+

ªªy>∑e+‘·yÓTÆq, düTdæús¡yÓTÆq, eT]+‘· dü$Tà[‘· eè~∆(faster,

sustainable and more inclusive growth)µ.

12e Á|üD≤[ø£ 25 n‘· +‘· eTTKýÓTÆq |üs¡ yøÏå+#·<ä>∑Z

dü÷N\(monitorable indicators)qT >∑T]Ô+∫+~.

n$:

Ä]úø£ eè~∆

1. yêdüÔe õ&ç|æ eè~∆ πs≥T 8.2%

2. eékÕj·T eè~∆πs≥T 4.0%

3. ‘·j·÷Ø s¡+>∑ eè~∆πs≥T 10.0%

4. Á|ü‹ sêh+ 11e Á|üD≤[ø£ À kÕ~Û+∫q <ëìø£+fÒ

12e Á|üD≤[ø£ À n~Ûø£ dü>∑≥T eè~∆πs≥TqT ø£*– ñ

+&Ü*.

ù|<ä]ø£+ ñbÕ~Û

5. 12e Á|üD≤[ø£ eTT–ùd HêÏøÏ $ì$Tj·T ù|<ä]ø£

ìwüŒ‹Ôì ÁøÏ‘·+ n+#·Hê\ø£+fÒ 10% bÕsTT+≥¢qT

‘·–Z+#ê*.

6. 12e Á|üD≤[ø± ø±\+˝À eékÕjT‘·s¡ s¡+>∑+˝À 50

$T*j·Tq¢ ø=‘·Ô |üì neø±XÊ\qT düèwæº+∫, n<˚

dü+K´˝À HÓ’|ü⁄D´ <ÛäèMø£s¡DqT ø£*Œ+#ê*.

$<ä´

7. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ dü>∑≥T bÕsƒ ¡XÊ\

dü+e‘·‡sê\qT 7 dü+e‘·‡sê\≈£î ô|+#ê*.

8. Á|ü‹ ej·TdüT düeT÷Vü≤+˝À 2 $T*j·Tq¢ n<äq|ü⁄ d”≥¢qT

d ü èw æ º+# ·& É+ <ë«sê ñqï‘· $<ä´qT eT]+‘·

n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘yê*. Ä]úø£ eédüú≈£î nedüs¡yÓTÆq

HÓ’|ü⁄D≤édüsê\‘√ nqTdü+<Ûëq+ #j·÷*.

9. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ bÕsƒ¡XÊ\ qyÓ÷<äT˝À u≤\

u≤*ø£\ eT<Ûä ñ+& Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü n+‘·sê\qT, mdtdæ,

mdtÏ\T, eTTdæ¢+\≈£î eT]j·TT Ç‘·s¡T\≈£î eT<Ûä ñ

+& kÕe÷õø£ n+‘·sê\qT |üP]Ô>± ‘=\–+#ê*.

11. 12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£


Äs√>∑ +

10. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ •Xó eTs¡D≤\ πs≥TqT

25≈£î, Á|üdü÷‹ eTs¡D≤\ πs≥TqT 1≈£î ‘·–Z+#ê*. 0

qT+&ç 6 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä •X¯óe⁄˝À¢ Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü

ìwüŒ‹Ôì 950≈£î ô|+#ê*.

11. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ |ü⁄qs¡T‘·Œ‹Ô πs≥TqT 2.1≈£î

‘·–Z+#ê*.

12. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ 0`3 dü+e‘·‡sê\ eT<Ûä

ej·TdüT |æ\¢ À¢ bÂwæºø±Vü‰s¡ ˝ÀbÕìï mHém|òtôV≤#Y 3

kÕúsTT˝À¢ dü>±ìøÏ ‘·–Z+#ê*.

eTÚ*ø£ edü‘·T\T

13. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ eTÚ*ø£ edü‘·T˝À¢

ô|≥Tºã&ÉT\qT õ&ç|æ À 9 XÊ‘êìøÏ ô|+#ê*.

14. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ dü÷ú\ kÕ>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\

$d”Ôsêíìï 90 $T*j·THé ôV≤ø±ºs¡¢ qT+&ç 103 $T*j·THé

ôV≤ø±ºs¡¢≈£î ô|+#ê*.

15. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ nìï Á>±e÷\≈£î $<äT´‘Y

kÂø£s¡ + ø£*Œ+∫, mÏ dæ qcÕº\qT 20 XÊ‘êìøÏ

≈£î~+#ê*.

16. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ nìï Á>±e÷\≈£î nìï

s¡ø±\ yê‘êes¡D≤\qT ‘·≥Tº≈£îH s√&ÉT¢ ì]à+#ê*.

17. 12e Á| üD≤[ø£ ∫e] HêÏø Ï C≤rj·T, sêh

s¡Vü≤<ës¡T\qT ø£ dü+ ¬s+&ÉT …’q¢ Á|üe÷D≤ìøÏ ô|+#ê*.

18. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ ádüºs¡Hé yÓdüºs¡Hé

&Ó&çπøf…&é Áô|òsTTŸ ø±]&Üs¡¢qT |üP]Ô #j·÷*.

19. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ Á>±MTD f…* kÕ+Á<ä‘·qT

70 XÊ‘êìøÏ ô|+#ê*.

20. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ 50 XÊ‘·+ Á>±MTD

»HêuÛ≤≈£î dü>∑≥Tq s√E≈£î 55 ©≥s¡¢ ‘·\dü] düTs¡øÏå‘·

‘ê>∑T˙Ïì n+<äCÒj·÷*. 50% Á>±eT |ü+#êj·Tr\T

ìs¡à Ÿ Á>±eT yÓ÷<ëqT n+<äTø√yê*.

|üsêés¡D düTdæús¡‘·

21. 12e Á|üD≤[ø± ø±\+˝À Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ 1 $T*j·THé

ôV≤ø±ºs¡¢ yTs¡ |ü#·Ã<äHêìï ô|+#ê*.

22. 12e Á|üD≤[ø£ À 30,000 yÓT>±yê≥¢ |ü⁄qs¡T<ä∆s¡D

eqs¡T\ $<äT´#·Ã¤øÏÔ kÕeTsêú ìï ô|+#ê*.

23. 2020 HêÏøÏ Vü≤]‘· >∑èVü≤yêj·TTe⁄\ ñ<ëZs¡ rÁe‘·qT

2005 kÕúsTT\ ø£+fÒ 20 qT+&ç 25 XÊ‘êìøÏ

‘·–Z+#ê*.

ùde\ n+<äCÒ‘·

24. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ 90 XÊ‘·+ uÛ≤s¡rj·T

≈£î≥T+u≤\≈£î u≤´+øÏ+>¥ ùde\qT n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ

‘˚yê*.

25. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ Á|ü<Ûëq sêsTTr\T, dü+πøåeT

dü+ã+~Û‘ · #Ó* ¢+|ü ⁄\qT u≤´+≈£î nøö+≥¢‘√

nqTdü+<ÛëqyÓTÆq Ä<ÛësY y~ø£ <ë«sê Á|ü‘· ø£å q>∑<äT

ã~©øÏ e÷sêÃ*.

Ä+Á<Û ä Á|ü<˚XŸ ` 12e Á|üD≤[ø£≈£î

dü+dæ<ä∆‘·

uÛ≤s¡‘·<X+‘√ bÕ≥T Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ≈£L&Ü 2012 @Á|æ Ÿ

1q ÄXÊeVü≤ < ä èø £ Œ< ∏ ä+‘√ 12e | ü+# ·es ¡ ¸

Á|üD≤[ø£(2012`17)˝ÀøÏ Á|üy•+∫+~.

πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« Ä˝À#·q\≈£î nqT>∑TD+>± sêÁcÕºìøÏ

dü+ã+~Û+∫q 12e Á|üD≤[ø± $<Ûëq |üÁ‘êìï

s¡÷bı+~+#˚+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 10 e]ÿ+>¥

Á>∑÷|ü⁄\qT @sêŒ≥T #dæ+~.

πø+Á<ä Á|üD≤[ø± dü+|òüT+ 25 ø°\ø£ |üs¡ yøÏå‘· dü÷N\qT

>∑T]Ô+∫q≥T¢>±H sêh+ ≈£L&Ü 50 |üs¡ yøÏå‘· dü÷N\qT

>∑T]Ô+∫+~.

12e Á|üD≤[ø£≈£î eè~∆ \øå±´\T

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ 12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À 10% eè~∆

\øå±´ìøÏ ø£≥Tºã&ç ñ+~.

s¡+>±\ yêØ eè~∆ \øå±´\T:

eékÕj·T+ ` 6%

|ü]ÁX¯eT\T ` 10.5%

ùde\ s¡+>∑+ ` 11.5%

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ eè~∆ \øå±´\T

|ü+#·es¡ eékÕj·T+ |ü]ÁX¯eT\T ùde\T yÓTT‘·Ô+

Á|üD≤[ø£

10e 4% 10.2% 9.5% 8.2%

11e 5.3% 7.3% 9.8% 8.2%

12e 6% 10.5% 11.5% 10.0%


eékÕj·T+, |üXó dü+|ü<ä, |òæwüØ\T, ñ<ë´qeHê\T,

|ü]ÁXeT\T, ◊Ï, |üsê´≥ø£+, j·TTe»q dü+πøåeT+, yÓTÆHê]°\

dü+πøåeT+ e+Ï >∑T]Ô+∫q ø°\ø£ s¡+>±\≈£î 12e Á|üD≤[ø£

yÓTT<äÏ dü+e‘·‡s¡+(2012`13 yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£) qT+&˚

Á|üD≤[ø± πø≤sTT+|ü⁄\qT >∑D˙j·T+>± ô|+#ê\ì sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ >∑T]Ô+∫+~.

12e Á|üD≤[ø£ À n‘· ~Ûø£ πø≤sTT+|ü⁄

12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø± πø≤sTT+|ü⁄˝À¢ nìï sêÁcÕº\T,

πø+Á<ä bÕ*‘· ÁbÕ+‘ê\ ø£+fÒ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ≈£î n‘·´~Ûø£

πø≤sTT+|ü⁄\T »s¡|ü&É+ »]–+~. sêÁcÕºìøÏ ` 3,42,842

ø√≥T¢ πø≤sTT+#·&É+ »]–+~. Ç~ yÓTT‘·Ô+ sêÁcÕº\≈£î »]|æq

πø≤sTT+|ü⁄˝À¢ 9.2%.

12e Á|üD≤[ø£≈£î eTTKýÓTÆq eP´Vü‰\T

ù|<ä]ø£+ ‘·–Z+|ü⁄

Ä<ëj·T ù|<ä]ø±ìï ‘·–Z+#·&É+˝À, Á|ü‘´øÏ+∫ Á>±MTD

ÁbÕ+‘ê˝À¢ ù|<ä]ø±ìï ‘·–Z+#·&É+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ |üì rs¡T

dü÷Œ¤]Ô<Ûëj·Tø£+>± ñ+~. 2004`05˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À

ù|<ä]ø£+ 29.6% ñ+&É>±, 2009`10˝À 21.1 XÊ‘êìøÏ

|ü&çb˛sTT+~. Ç< ø±\+˝À uÛ≤s¡‘·<X+˝À 37% qT+&ç 29.8

XÊ‘êìøÏ ‘·–Z+~.

ù|<ä]ø£ πs≥T y>∑+>± ‘·>∑Z&É+ e\q sêh+˝À ù|<ä\

dü+K´ ≈£L&Ü >∑D˙j·T+>± ‘·>∑TZ‘·T+~.

eékÕj·T+, nqTã+<Ûä s¡+>±\T, kÕ>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\,


eékÕj·T+, ñ<ë´qeHê\T, |òæwüØ\T, |òü⁄&é ÁbÕôddæ+>¥,

k˛ºπsJ, e÷¬sÿÏ+>¥ n+XÊ\≈£î e]Ô+#˚ eékÕj·T

f …ø±ï\J $Tw üH é (Agriculture Technology

Mission(ATM))qT ã˝Àù|‘·+ #˚ùd eP´Vü‰\qT

|üÏwüº|ü]#+<äT≈£î Á>∑÷|t Ä|òt ôdÁø£≥ØdtqT @sêŒ≥T

#˚XÊs¡T.

eékÕj·T s¡+>∑+˝À 12e |ü+#·es¡¸ Á|üD≤[ø£

πø+ÁBø£]+# n+XÊ\T:

l(System of Rice Intensification (SRI)) kÕ>∑TqT

2016`17 HêÏøÏ 10 \ø£å\ ôV≤ø±ºs¡¢≈£î $düÔ]+#·&É+,

$‘·ÔHê\ e÷]Œ&ç, ÄsTT Ÿ bÕyéT n_Ûeè~∆, 50% es¡≈£î

$\Te #˚s¡TŒ ø√dü+ ø£¢düºsY &Óe\|tyÓT+Ÿ, ìs¡«Vü≤D

qcÕº\qT ‘=\–+#·&É+, eékÕj·T yê´bÕs¡ eP´Vü≤+.

esê¸<Ûë]‘· ÁbÕ+‘ê\˝À n~Ûø£ $\TeqT Ç#˚Ã

|ü+≥\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«*.

11e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ À ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô

204 \ø£å\ ≥qTï\ >∑]wüº kÕúsTTøÏ #˚s¡T≈£î+~.

n+<äTe\q 12e Á| üD≤[ø £˝À 300 \ø £ å\

≥qTï\(47% n<äq+) •Ks¡ kÕúsTTøÏ #s¡Tø√yê*.

Á|üdüTÔ‘·+ _j·T´+ ñ‘·Œ‹Ô 131.3 \ø£å\ ≥qTï\

kÕ<Ûës¡D kÕúsTT˝À ñ+~. <ëìì 12e Á|üD≤[ø£ À

216.2 \ø£å\ ≥qTï\≈£î ô|+#ê*.

Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À |ü|ü⁄Œ<ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô 19.71 \ø£å\

≥qTï\T ñ+~. 12e Á|üD≤[ø£ n+‘êìøÏ Bìì 24.2

\ø£å\ ≥qTï\≈£î ô|+#ê*.

yÓTTø£ÿC§qï ñ‘·Œ‹Ô Á|üdüTÔ‘·+ 37.5 \ø£å\ ≥qTï\T ñ

+&É>±, 12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ 51 \ø£å\ ≥qTï\≈£î

#˚s¡Tø√yê*.

sêh+˝À yÓTT‘·Ô+ nedüs¡yÓTÆq $‘·ÔHê\T 52.5 \ø£å\

øÏ«+≤fió¢. nsTT‘ 2006`17 HêÏøÏ 18.8 \ø£å\

øÏ«+≤fi¢ $‘·ÔHê\qT dü_‡&û <Ûäs¡\≈£î n+<äCÒj·÷\ì

Á|üD≤[ø£ s¡÷bı+~+#·&É+ »]–+~.

Ä+Á<Û ä Á|ü<˚XŸ H˚\˝À¢ dü÷ø£ å à b˛wüø±\ ˝ÀbÕìï

ìyê]+#·&É+ô|’ ≈£L&Ü 12e Á|üD≤[ø£˝À Á|ü‘˚´ø£

ÁX<ä∆ô|≥º&É+ »]–+~.

25 \ø£å\ ≥qTï\ ôd’+Ï|òæø k ºπsJ düú\ ìsêàD≤ìøÏ

ˇø£ ø±s¡ Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~.

o‘·\ –&É¶+>∑T\T(cold storages), Ç+ÏÁπ>f…&é bÕ´ø

Vü≤Ödt\T, ¬s’|üì+>¥ #Ûê+ãs¡T¢, Ø|òüsY yê´qT¢ yÓTT<ä\>∑T

b˛dtº Vü‰¬s«dtº eTÚ*ø£ edü‘·T\ô|’ ô|≥Tºã&ÉT\T ô|≥º&É+,

yêÏì ì]à+#·&É+ <ë«sê |ü+≥\ nq+‘·s¡+ »]π>

qcÕº\qT 35% qT+&ç 25 XÊ‘êìøÏ ~>∑Te≈£î

‘·–Z+#ê\ì \ø£å´+>± ìπs›•+#·Tø√e&É+ »]–+~.

Bì‘√ bÕ≥T ñ‘·Œ‹Ô ø£¢düºs¡T¢, ø=qT>√\T<ës¡¢ eT<Ûä´

nqTdü+<ÛëHêìï ≈£L&Ü ã˝Àù|‘·+ #˚j·÷\ì

ìs¡ísTT+#ês¡T.

12e Á|üD≤[ø± ø±\+˝À ø√ Ÿ¶ k ºπsJ\qT @sêŒ≥T

#dæ, eTÚ*ø£ edü‘·T\ ø£\Œq≈£î bÕ]ÁXÊ$Tø£ y‘·Ô\qT

ÄVü‰«ì+#ê\ì ìs¡ísTT+#·&É+ »]–+~.

sêh+˝À >√&Íq¢ ø=s¡‘·qT ìyê]+#+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«,

Áô|’y˚≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´ |ü<ä∆‹(PPP mode)˝À >√&Íq¢

ìsêàD+, ìs¡«Vü≤D≈£î Áô|’y≥T s¡+>±ìï ÄVü‰«ì+#ê\ì

ìs¡ísTT+#·&É+ »]–+~.

12e Á|üD≤[ø± ø±\+˝À Á|ü‹ õ˝≤¢ À ˇø£ yÓT>± |òü⁄&é

bÕs¡Tÿ @sêŒ≥T #j·÷\ì eP´Vü≤s¡#·q #XÊs¡T.

11e Á|üD≤[ø£ À |òæwüØdt s¡+>∑+ ñ‘·ÔeT |üìrs¡TqT


Á|ü<ä]Ù+∫+~. Á|üdüTÔ‘·+ sêh+˝À 16.5 \ø£å\ ≥qTï\

#|ü\T ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·THêïsTT. 12e Á|üD≤[ø£ ∫e]

HêÏøÏ Ç~ 22.5 \ø£å\ ≥qTï\≈£î #s¡T≈£î+≥T+<äì

Ä•düTÔHêïs¡T.

düeTTÁ<ä+˝À #|ü\ y≥ô|’ 5 \ø£å\≈£î ô|’>± ≈£î≥T+u≤\T

Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêïsTT. 15 \ø£ å\ eT+~øÏ ô|’>±

JeH√bÕ~Û bı+<äT‘·THêïs¡T.

12e Á|üD≤[ø£ À |üXób˛wüD≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«&É+

»s¡T>∑T‘√+~. Á|üdüTÔ‘·+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ 120 \ø£å\ yÓTÁÏø

≥qTï\ yê]¸ø£ bÕ\ ñ‘·Œ‹Ô‘√ <X+˝À 2e kÕúq+˝À

ñ+~. sêh bÕ\ $TwüHé <ë«sê bÕ\ ñ‘·Œ‹Ôì ¬sÏº+|ü⁄

#dæ, ¬s’‘·T\ Ä<ëj·÷ìï ô|+#ê\ì ìs¡ísTT+#ês¡T.

12e Á|üD≤[ø£ À ≈£L&Ü kÕ>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\ s¡+>∑+ô|’

πø+ÁBø£]+#ês¡T.

12e Á|üD≤[ø£ À 1.2 \ø£å\ ø√≥¢ n+#·Hê e´j·T+‘√

78.9 \ø£å\ mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙Ïì n+<äCÒj·÷\ì

Á|üD≤[ø£ s¡÷bı+~+#ês¡T.

12e Á|üD≤[ø£ yÓTT<äÏ ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\˝À 50

ÁbÕC…≈£îº\qT |üP]Ô #dæ, 30 \ø£å\≈£î ô|’>± mø£sê\≈£î

kÕ>∑T˙Ï edü‹ ø£*Œ+#ê\ì ìs¡ísTT+#ês¡T.

n‘· +‘· ìs¡Tù|<ä …’q mdtdæ/mdtÏ ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+~q

kÕ>∑T≈£î H√#·Tø√ì 10 \ø£å\ mø£sê\ uÛÑ÷$Tì kÕ>∑T≈£î

jÓ÷>∑ýÓTÆq kÕ>∑T˙ÏbÕs¡T<ä\ >∑\ uÛÑ÷eTT\T>±

e÷πsÃ+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ 2011 qe+ãsY À Ç+~s¡

»\ Á|üuÛÑqT ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. Bì ø√dü+ 12e

Á|üD≤[ø£ À ` 395 ø√≥T¢ πø≤sTT+#·&É+ »]–+~.

Á>±MTD≤_Ûeè~∆ |ü<∏äø±\qT düeTs¡úe+‘·+>± neT\T

#ùd+<äT≈£î 12e Á|üD≤[ø£ À ` 14,000 ø√≥¢ e´j·T

Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#ês¡T.

Á>±MTD s√&É¢qT nqTdü+<Ûëq+ #˚j·T&ÜìøÏ sêh

Á|üuÛÑT‘·«+ ÁbÕ<Ûëq´‘·ìk Ô+~. sêh+˝À yÓTT‘·Ô+ 2.15

\ø£å\ øÏ ÀMT≥s¡¢ bı&ÉyÓ’q s√&ÉT¢ ñ+&É>±, n+<äT˝À

1.44 \ø£å\ øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ |ü+#êj·Tr s√&ÉT¢ ø±>±,

$T–*q 0.71 \ø£å\ øÏ ÀMT≥s¡¢ s√&ÉT¢ ÄsY _

XÊK ÁøÏ+<ä ñHêïsTT.

$<äT´#·Ã¤øÏÔ

Ç°e\ ø±\+˝À sêh+˝À $<äT´‘Y düs¡|òüsê |ü]dæú‹

øÏ¢wüº+>± ñqï|üŒÏø° 32 \ø£å\≈£î ô|’>± ñqï eékÕj·T

|ü+|ü⁄ôd≥¢≈£î dü]|ü&Ü $<äT´‘YqT düs¡|òüsê #düTÔHêïs¡T.

sêqTqï dü+e‘·‡s¡ ø±\+˝À n<äq|ü⁄ $<äT´‘Y

kÕeTsêú ìï CÀ&ç+#+<äT≈£î m|æC…Héø√ nedüs¡yÓTÆq nìï

#·s¡ \T rdüT≈£î+À+~. ø±ø£rj·T <∏äs¡à Ÿ |üesY ùdºwüHé,

ø£èwüí|ü≥ï+ <∏äs¡à˝Ÿ |üesY ùdºwüq¢ ìsêàD+ <ë«sê

n<äq+>± 2200 yÓT>±yê≥¢ $<äT´‘YqT ñ‘·Œ‹Ô

#ùd+<äT≈£î m|æC…Héø√ Á|üD≤[ø£ dæ<ä∆+ #dæ+~.

sêh+˝À kÂs¡ $<äT´‘YqT ô|<ä› m‘·TÔq ñ‘·Œ‹Ô #˚ùd

\ø£å +‘√ sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ªÄ+Á<ÛäÁ|ü<XŸ kÂs¡ $<äT´‘Y

$<Ûëq+ 2012(Andhra Pradesh Solar PowerPolicy, 2012)qT Á|üø£Ï+∫+~. &çdüÿyéT\ <ë«sê

1000 yÓT>±yê≥¢ kÂs¡ $<äT´‘YqT ø=qT>√\T #ùd+<äT≈£î

Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+∫+~.


sêh+ ã\yÓTÆq bÕ]ÁXÊ$Tø£ |ü⁄Hê~ì ø£*– ñ+~.

uÛ≤Ø, e÷]®q˝Ÿ, ∫qï eT]j·TT eT<Û ä´ ‘·s¡Vü‰

|ü]ÁXeT\˙ï ø£\dæ sêh+˝À 28.26 \ø£å\ eT+~øÏ

ñbÕ~Û ø£*ŒdüTÔHêïsTT. e÷]®q Ÿ, ∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰

|ü]ÁXeT\T(MSME) uÛ≤Ø |ü]ÁXeT\ ø£+fÒ düTe÷s¡T

10 ¬s≥T¢ m≈£îÿe>± ñbÕ~Û ø£*ŒdüTÔHêïsTT.

n+<äTe\¢ dü÷ø£åà, ∫qï, eT<Ûä´ ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁX¯eT\

n_Ûeè~∆ <ë«sê HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆, ñbÕ~Û ø£\ŒqqT

ô|+bı+~+#·&É+ô|’ 12e Á|üD≤[ø£ Á|ü‘´ø£ <äèwæº ô|Ïº+~.

12e Á|üD≤[ø± ø±\+˝À f…ø‡f…Æ Ÿ‡, ìsêàD+, ◊Ï

◊Ï Ä<Ûë]‘· ùde\T, |üsê´≥ø£+, Äs√>∑ dü+s¡ø£åD,

Ç‘·s¡ s¡+>±\˝À 3.70 $T*j·Tq¢ n<äq|ü⁄ ñbÕ~Û

neø±XÊ\T ø£*Œ+#˚+<äT≈£î Á|üuÛ ÑT‘·«+ Á|üD≤[ø£

s¡÷bı+~+∫+~.

◊Ï |ü]ÁXeT

ôV’≤<äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢\ |ü]~Û À 202 #·.øÏ.MT\

$d” Ôs ¡ í+˝À ÇqŒ¤ πsàwüHé f…ø±ï\J ÇHÓ«dt ºy ÓT+Ÿ

Øõj·THé(ITIR)qT n_Ûeè~∆ #j·T&É+ <ë«sê ◊Ï s¡+>∑

eè~∆ì Áb˛‘·‡Væ≤+#˚+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ #·s¡´\T

rdüT≈£î+À+~.

sêh+˝À ◊Ï, ◊Ï Ä<Ûë]‘· ùde\ s¡+>±\T 3.19

\ø£å\ eT+~øÏ Hs¡T>± ñbÕ~Û ø£*ŒdüTÔHêïsTT. sêh+

qT+&ç »s¡T>∑T‘·Tqï m>∑TeT‘·T˝À¢ ◊Ï s¡+>∑+ 39%

yê≤qT ø£*– ñ+À+~.

HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆

sêh+˝Àì j·TTe‘ ·≈ £ î ñbÕ~ Û neø±XÊ\qT

ô|+bı+~+#˚+<äT≈£î sêJyé m&ÉT´ πøwüHé n+&é

m+bÕ¢sTTyÓT+Ÿ $TwüHé ÁøÏ+<ä sêJyé j·TTeøÏs¡D≤\T

ø±s¡ Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. á ø±s¡ Áø£eT+ ÁøÏ+<ä

dü+e‘·‡sêìøÏ 5 \ø£å\ eT+~øÏ #=|ü⁄Œq 2014 HêÏøÏ

15 \ø£å\ eT+~øÏ ñ<√´>∑ neø±XÊ\T ø£*ŒkÕÔs¡T.


kÕ+πø‹ø£ $<ä ‘√ düVü‰ ñqï‘· $<ä qT n_Ûeè~∆ #j·T&É+

12 Á|üD≤[ø£ jÓTTø£ÿ ø°\ø£ nC…+&Ü>± ñ+~.

Ç+<äTø√dü+ sêh+˝À 97 HÓ’|ü⁄D≤´_Ûeè~∆ πø+Á<ë\qT

@sêŒ≥T #j·T&É+ »]–+~.

kÕe÷õø£ s¡+>∑ ø±s¡ Áø£e÷\T

12e Á|üD≤[ø£˝À ‘ê>∑T˙Ï, bÕ]X¯ó<Ûä´ |ü]dæú‘·T\

yÓTs¡T>∑T<ä\ô|’ ÁX<ä∆ ô|≥º&É+ »]–+~.

sêh+˝À 72,388 Äyêdü ÁbÕ+‘ê\T ñ+&É>±,

17,318 Äyêdü ÁbÕ+‘ê\≈£î ‘·\dü] s√E≈£î 55 ©≥s¡¢

‘ê>∑T˙s¡T(55 lpcd) n+~düTÔ+&É>±, 40,276 Äyêdü

ÁbÕ+‘ê\≈£î bÕøÏ åø£+>± düTs¡øÏ å‘· ˙s¡T düs¡|ò üsê

#˚düTÔHêïs¡T.

12e Á|üD≤[ø£ ∫e] HêÏøÏ yÓTT‘·Ô+ Äyêdü ÁbÕ+‘ê\≈£î

düTs¡øÏå‘· ‘ê>∑T˙s¡T n+~+#·&É+ \ø£å +>± ô|≥Tºø√e&É+

»]–+~.

12e Á|üD≤[ø± ø±\+˝À yÓTT‘·Ô+ 21,757 Á>±eT

|ü+#êj·Tr\≈£î bÕ]Xó<Ûä kÂø£sê´\T ø£*Œ+#·qTHêïs¡T.

sêh+˝À Á|üC≤s√>∑´ ùde\qT yÓTs¡T>∑T|ü]#˚+<äT≈£î

4264 q÷´ÁÏwüHé ø£yéT &˚ πøsY ôd+≥s¡T¢(Nutritioncum Day Care Centers (NDCC)) @sêŒ≥T

#j·T&É+ »]–+~. dü«j·T+ düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\ <ë«sê

q&É|üã&˚ á πø+Á<ë\ <ë«sê >∑]“¤D° eTVæ≤fi¯\≈£î

bÂwæºø±Vü‰s¡+‘√ ≈£L&çq ñ&Éø£u…Ïºq y˚&ç uÛÀ»q+

n+~kÕÔs¡T.

sêh+˝À >∑‘· 20 dü+e‘·‡sê\T>± »HêuÛ≤ eè~∆πs≥T

>∑D˙j·T+>± ~–ek Ô+~. Á|üdüTÔ‘·+ yê]¸ø£ »HêuÛ≤

eè~∆ πs≥T 1.111%>± ñ+~. »HêuÛ≤ ìj·T+Á‘·D˝À

<X+˝ÀH Ç<=ø£ n<äT“¤‘· $»j·T+.

Á|üdü÷‹ eTs¡D≤\T, •Xó eTs¡D≤\qT ‘·–Z+#·&É+, •Xó

e⁄\ Äs√>∑´ eè~∆ì ô|+bı+~+#·&É+˝À uÛ≤>∑+>±

Á|üuÛ ÑT‘·«+ Ç°e\ ªªÇ+~s¡eTà neTè‘· Vü≤düÔ+µµ

ø±s¡ Áø£e÷ìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~. á ø±s¡ Áø£eT+ 102

◊dæ&çmdt ÁbÕC…≈£îº\ |ü]~Û˝À >∑]“¤D° eTVæ≤fi¯\T,

u≤*+‘·\≈£î s√E≈£î ˇø£ |üP≥ bÂwæ ºø±Vü‰s¡+

n+~kÕÔs¡T.

Á|ü|ü+#·yê´|üÔ >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~, <X+˝Àì nHø£ sêÁcÕº\T

nqTø£]düTÔqï sêJyé Äs√>∑ l Äs√>∑ ;e÷ |ü<∏äø£+,

108 ` n‘· edüs¡ ùde\T, 104 ` kÕs¡«Á‹ø£ Äs√>∑

düe÷#ês¡ ôV≤˝ŸŒ˝… ’Hé nH˚ eT÷&ÉT eTTKýÓT Æq

ø±s ¡ ´ Áø £e÷\qT $»j·Te+‘ ·+>± q& É| ü& É+

»s¡T>∑T‘√+~.

n+<ä]ø° $<ä´ kÕ~Û+#ê\H˚ düVü≤ÁkÕ_∆ \øå±´ìøÏ

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ø£≥Tºã&ç ñ+~.

Á|üuÛÑT‘·«, Áô|’y˚≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´ |ü<ä∆‹˝À ì]àdüTÔqï

ôV’≤<äsêu≤<é yÓTÁÀ ¬s’\T ÁbÕC…≈£îº Á|ü|ü+#·+˝Àì

eP´Vü‰‘·àø£ 100 yÓT>± ÇHÓ«dtºyÓT+Ÿ ÁbÕC…≈£îº\˝À

ˇø£Ï>± Á|üø£Ï+#·ã&ç+~.

Á|ü|ü+#·+˝À Áô|’y˚≥T dü+düú <ë«sê ì]à+|üã&ç,

ìs¡«Væ≤+#·ã& n‹ô|<ä› yÓTÁÀ¬s’\T ÁbÕC…≈£îº\˝À ø£Ï>±

ì\eqT+~. Bì‘√ bÕ≥T uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Á|üuÛÑT‘·«,

Áô|’y≥T uÛ≤>∑kÕ«eT´ |ü<ä∆‹˝À ì]à+#·ã&ÉT‘·Tqï @¬ø’ø£

n‹ô|<ä› ÁbÕC…≈£îº>± ù|sêZ+∫+~. Bìì &çC…’Hé, _ Ÿ¶,

ô|ò’HêHé‡, Ä|üπsŸ n+&é Á≤Hé‡|òüsY |ü<ä∆‹˝À n_Ûeè~∆

#˚düTÔHêïs¡T.

C…mHémHéj·TTÄsYm+ e+Ï πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« düs√«‘·ÿèwüº

ø±s¡´Áø£e÷\T nH˚ø£ |ü≥ºD ìs¡«Vü≤D düeTdü´\qT

|ü]wüÿ]+#·&É+˝À m+‘√ <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·THêïsTT. á

$TwüHé ÁøÏ+<ä Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ≈£î 11,877 ø√≥¢ e´j·T+‘√

≈£L&çq 252 ÁbÕC…≈£î º\qT eT+ps¡T #˚j·T&É+

»]–+~. ‘·<ë«sê C…mHémHéj·TTÄsYm+ ÁøÏ+<ä n‘· ~Ûø£

ÁbÕC…≈£îº\qT bı+~q 2e sêh+>± Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

ì*∫+~.

2014 HêÏøÏ eTT]øÏyê&É\ s¡Væ≤‘· Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ø√dü+

sêh Á|üuÛ ÑT‘·«+ ˇø£ $<ÛëHêìï Ä$wüÿ]+∫+~.

|ü≥ºD≤˝À¢ Çfió¢ Òì ù|<ä\+<ä]ø° >∑èVü‰\T, Ç‘·s¡ eTÚ*ø£

edü‘·T\qT ø£*Œ+#+<äT≈£î sêh Á|üuÛÑT‘·«+ ø£≥Tºã&ç ñ

+~.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Àì |ü≥ºD ù|<ä\T 2.5 \ø£å\ dü«j·T+

düVü‰j·Tø£ ãè+<ë\T>± @s¡Œ&ç, yê] J$‘ê\qT

yÓTs¡T>∑T|üs¡#·T≈£î+≥THêïs¡T.

kÕe÷õø£ Hê´j·T+, düeT‘·«+, düe÷q‘·«+

Ä+Á<äÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ 12e |ü+#·es¡ Á|üD≤[ø£ yÓTT<äÏ

dü+e‘·‡s¡+˝ÀH ªªÄ+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ôw&É÷´\T¶ ≈£î˝≤\ ñ|üÁ|üD≤[ø£

eT]j·TT –]» ñ|üÁ|üD≤[ø£(Ä]úø£ eqs¡T\ Á|üD≤[ø£,

πø≤sTT+|ü⁄, $ìjÓ÷>∑+) 2013µµ #·≤ºìï ÄyÓ÷~+∫+~.

Ä<ÛësY ÁbÕC…≈£îº

Ä<ÛësY ÁbÕC…≈£îºqT neT\T #˚j·T&É+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

eTT+<äT uÛ≤>±q ñ+~. yÓTT‘·Ô+ 8.4 ø√≥¢ sêh

»HêuÛ≤˝À 6 ø√≥¢≈£î ô|’>± Ç|üŒÏ πø qyÓ÷<äT

#˚düT≈£îHêïs¡T.

Ä<ÛësY Ä<Ûë]‘· #Ó*¢+|ü⁄\≈£î sêh+˝Àì ◊<äT õ˝≤¢\qT

ô| ’\Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q m+#·Tø√e&É+ »]–+~.

‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ j·TT◊&çm◊ <ë«sê Ä<ÛësY

>∑e¬sïHé‡ nyês¡T¶qT n+<äT≈£î+~.

Ä<ÛësY ùde˝À¢ ˝ÀbÕ\qT ìs√~Û+#˚+<äT≈£î ùdºŸ

¬sdæ&Ó+Ÿ &˚≤ Vü≤uŸ(SRDH) <ë«sê $$<Ûä s¡ø±\

&˚≤uÒdt ùde\qT düMTø£è‘·+ #˚j·T&ÜìøÏ ø£èwæ

»s¡T>∑T‘√+~.
