Abeṛṛani n Albert Camus

Post on 06-Mar-2015

1,404 views 10 download

description

traduction de l'étranger d'Albert Camus en tamazight

transcript

1

AbeAbeAbeAbeṛṛaniṛṛaniṛṛaniṛṛani

((((L’EtrangerL’EtrangerL’EtrangerL’Etranger)))) UngalUngalUngalUngal

Editions Editions Editions Editions InternetInternetInternetInternet

2

Albert CAMUSAlbert CAMUSAlbert CAMUSAlbert CAMUS

AbeAbeAbeAbeṛṛaniṛṛaniṛṛaniṛṛani

(L’Etranger)(L’Etranger)(L’Etranger)(L’Etranger)

UUUUngalngalngalngal

TasuqiltTasuqiltTasuqiltTasuqilt Mohamed Arab Ait Kaci Mohamed Arab Ait Kaci Mohamed Arab Ait Kaci Mohamed Arab Ait Kaci

Editions Editions Editions Editions InternetInternetInternetInternet

3

G.TG.TG.TG.T: : : : ad ssutread ssutread ssutread ssutreɣ i yimeɣ i yimeɣ i yimeɣ i yimeɣriyen ad cegg&en ula d nitni adlisɣriyen ad cegg&en ula d nitni adlisɣriyen ad cegg&en ula d nitni adlisɣriyen ad cegg&en ula d nitni adlis----agi I agi I agi I agi I yimeddukalyimeddukalyimeddukalyimeddukal----nsen s ttawil n lanternat (internet). U ma yella nsen s ttawil n lanternat (internet). U ma yella nsen s ttawil n lanternat (internet). U ma yella nsen s ttawil n lanternat (internet). U ma yella win yeswin yeswin yeswin yes&an alba&ḍ n timenna yezmer ad iyi&an alba&ḍ n timenna yezmer ad iyi&an alba&ḍ n timenna yezmer ad iyi&an alba&ḍ n timenna yezmer ad iyi----dddd----yaru yaru yaru yaru ɣer tansaɣer tansaɣer tansaɣer tansa----w: aitkaci_med_arab@yahoo.frw: aitkaci_med_arab@yahoo.frw: aitkaci_med_arab@yahoo.frw: aitkaci_med_arab@yahoo.fr

4

AAAAḤḤḤḤRIC IRIC IRIC IRIC I

5

IXEFIXEFIXEFIXEF I I I I

ss-agi temmut yemma neɣ ahat yezmer iḍelli, ur ẓriɣ ara. Yewweḍ-iyi-d utiligṛam seg waxxam n yemɣaren : « yemma-k temmut. Tanṭelt azekka.

Ad ak-ye&ḍem Ṛebbi lajeṛ ». Annect-agi yark ur yes&i yara lma&na, ahat yezmer iḍelli.

Axxam n yemɣaren yezga-d di Marengo azal n 80 ikilumitriyen ɣef Lezzayer. Ad ṭfeɣ lkaṛ n zzuǧ, ad awḍaɣ tameddit. Akka zemreɣ ad &iwzeɣ fell-as iḍ n wass-a akken ad d-uɣaleɣ tameddit uzekka. Ssutreɣ sin wussan n tesriḥ i um&alem, ur walaɣ ara amek ara yagi s sseba am tagi. Acu kan iban-iyi-d ur t-ye&ǧib ara lḥal. Rniɣ nniɣ-as : « mači s ɣur-i i d-tekka ». Ur d iyi-d-yerra yara. Nniɣ-as ger-i d yiman-iw ahat ur ilaq ara ad as-iniɣ akka. Yerna mači d nek ara yessutren asuref. Ittulef d netta ara yi-d-i&eḍmen lajeṛ. Ahat ad iyi-t-id-yini sell azekka, mara d iyi-wali s leḥzen. Tura akka, am akken mazal temmut yemma. Umba&d tanṭelt ad tuɣal temsalt dayen i&eddan, ad teṣfu u kullec ad d-iban d unṣib.

A

6

Ṭṭfeɣ lkaṛ n zzuǧ. Lḥal d aẓɣal. Ččiɣ di beṛṛa, deg usečču n Celeste, akken uɣeɣ tannumi. Ɣaḍeɣ-ten meṛṛa u Celeste yenna-yi-d : « ḥala yiwet n yemmat-nneɣ i nes&a di ddunit .» Ddan-ed yidi armi d tawwurt. Lliɣ &erqent-iyi cwiya imi ilaq-iyi ad aliɣ ɣer Emmanuel akken ad iyi-d-yerḍel takkrabaṭ taberkant akked ubeḥnuq n tayett. Ula d netta yemmut &emi-s meqbel akka s kra n wagguren.

Uzleɣ akken ur d iyi-tettaǧa yara lkaṛ. Aɣiwel akked tazla, ma terniḍ-asen ddḥis, rriḥa n liṣunṣ d umecbaṛṛeq ttmecbaṛṛiqen webrid akked yigenni, ahat ɣef annect-agi yark i ɣef ṭṭsaɣ di lkaṛ. Gneɣ yark ayen yeqqim webrid. U makken i d-ukiɣ, ufiɣ-ed iman- iw sendeɣ ɣef yiwen userdas i d iyi-d-yeḍsan. Dɣa yesteqsa-yi-d ma yella yeb&ed ansegga i d-usiɣ. Nniɣ-as « ih » akken ur nesseɣzaf ara ameslay.

Axxam n yemɣaren yezga-d azal n sin ikilumitriyen ɣef taddart. Lḥiɣ ɣer din ɣef uḍar. Bɣiɣ imiren ad waliɣ yemma. Acu kan a&essas yenna-yi-d ilaq ad waliɣ meqbel anemhal. Netta yufa-t-id lḥal yes&a cɣel. Ṛǧiɣ cwiṭ. Ayen akken qqimeɣ la ttṛaǧuɣ, a&essas yella ad iyi-d-iheddeṛ, syin kecmaɣ ad waliɣ anemhal di lbiru-ines. D yiwen akkenni n wemɣar i i&elqen ɣef yiri-s yiwet n cci&a. Imuqel-iyi-d s wallen-is tizemṛaqin. Syin yefka-yi-d afus-is, u yeṭṭef afus-iw yiwen umecwaṛ meqqren armi ur ẓriɣ ara amek ara t-id-kkseɣ. Imuqel ɣer lekwaɣeḍ-is dɣa yenna-yi-d : « massa Meursault, hatt-an qrib qrad (3) isseggasen segmi i d-tekcem ɣer dagi. Ḥala keč i tes&a ». Ǧa&leɣ yebɣa ad iyi-nnaɣ, dɣa bɣiɣ as-ed-sfehmeɣ. Acu kan igzem-iyi awal : « ur k-terri yara tmara ad d-tesfehmeḍ. A mmi, ɣriɣ lekwaɣeḍ n yemma-k, ufiɣ ur tezmireḍ ara ad teṭhellaḍ deg-s, ilaq-as win ara tt-yett&assan. Taxriṭ-ik ur tt-tettqaḍa& ara. Ternuḍ tufa iman-is dagi aṭas ». Nniɣ-as : « tes&iḍ lḥeq ». Yenna-d : « tezriḍ, aṭas imeddukkal i tes&a si tezyiwin-is. Tezmer ad tecrek yid-

7

sen aṭas n tɣawsiwin ye&nan ḥala imɣaren. Keč meẓẓiyeḍ u ḥala addiguti ara teddiguti yid-ek ».

D tidett wayen akka i d-yenna. Makken tella yemma deg uxxam ɣuri tes&eday akud-is deg umuqel deg-i di tsusmi. Deg wussan imezwura i tekcem s axxam n yemɣaren terra-tt ḥala i imeṭṭi. Wannect-a yekka-d si tannumi. Kra n wagguren umba&d tezmer ad tru lemmer i tt-id-kksen syin. U dima si tannumi. Ɣef ayagi, mači aṭas i ṛuḥeɣ ɣur-es asseggas-agi aneggaru. Akk daɣen annect-agi yettawi-iyi ass lḥed i deg-i ste&fuyeɣ. Mebla ma seddaɣ-ed &eggu n lkaṛ, tiɣin itikkiyen akked snat n swaye& n webrid.

Yerna-yi-d unemhal lehduṛ. Acukan uɣaleɣ ur d as-selleɣ ara yark. Syin yenna-yi-d : « iwerra-yi-d Ṛebbi tebɣiḍ ad tezreḍ yemma-k » kkreɣ-ed seg ukersi mebla ma nniɣ-ed kra, dɣa yezwar-iyi ɣer tewwurt. Di tseddaṛin, yessefhem-iyi-d : « newwi-tt ɣer texxamt tamectuḥt anda nesrusuy lmeggtin-nneɣ akken ur nessagad ara wiyaḍ. Imi yal mara yemmet yiwen dagi, wiyaḍ tqelliqen cwiya azal n sin neɣ qrad (3) n wussan u annect-a yettara liḥala teqbeṛ ». N&edda seg yiwet n lḥaṛa anda llan aṭas n yemɣaren yellan ttqessiṛen d tirebuya& timecṭaḥ. Susmen makken i n&edda ger-asen. Dɣa akken nfut, yuɣal-ed uqesseṛ-nni, ad as-tiniḍ d asčewčew n temṛeqmin deg alba&ḍ iɣezṛawen. Akken newweḍ ɣer tewwurt n yiwen ubaṭimut, yenna unemhal : « ad k-ǧǧeɣ da a mass Meursault, ma yella kra i teḥwaǧeḍ aqli di lbiru. Nennum tanṭelt tettili-d ɣef mraw (10) n ṣbeḥ. Nenna-yas akka ad tizmireḍ ad t&iwzeḍ fell-as ». Awal aneggaru yenna-yak : « waqila tenna-d acḥal d tikkal i yimeddukkal-is belli tebɣa ad tettwanṭel s le&wayed n ddin iṛumyen. Nek xedmeɣ ayen ilaqen. Acu kan bɣiɣ ad k-ed-&eggneɣ ». Nniɣ-as tanemmirt. Yemma, ɣas ma yella mači d tin ur nettamen ara, werǧin txemmem asmi tedder ɣef ddin.

8

Kecmeɣ ɣer zdaxel. D yiwet n texxamt yes&an tafat, tettwasleɣ s tumlilt tamellalt syin ɣumen-tt s zǧaǧ. Llan deg-s aṭas ikkersiyen akked lelwaḥ n ṣbiɣa yes&an talɣa am X. Sin seg-sen, si tlemmast, refden yiwen usenduq yes&an lɣum. Nezmer kan ad nwali timesmaṛin yettmecbeṛṛiqen, i ikecmen kan cwiṭ di lluḥ yettwasebɣen. Ar tamma usenduq teqqim yiwet n tefremlit ta&ṛabt s tqendduṛt tamellalt akked tfunaṛt taberqaqact ɣef uqarru-yis.

Imiren, ikcem-ed u&essas deffir-i. Izmer ahat yuzzel-ed. Yesqewqew-ed cwiṭ : « nemdel asenduq fell-as, acu kan ilaq ad d-fsiɣ imesmaṛen akken ad tt-twaliḍ ». Yuẓa-d s asenduq makken i t-id-ḥebsaɣ. Yenna-yi-d : « ur tebɣiḍ ara?». Nniɣ as : « ala ». Yeḥbes, dɣa nneḥcameɣ cwiṭ imi ḥulfaɣ am akken ur ilaq ara ad d-iniɣ annect-a. Amecwaṛ akka cwiṭ, immuqel-ed dɣa yesteqsa-yi-d : « ayɣer? » acu kan mači am win ara yi-ḥasben, yebɣa kan ad iẓer. Nniɣ as : « ur ẓriɣ ara ayɣer » dɣa imiren, umba&d mi yebren claɣem-is i icaben, yenna-yi-d mebla ma imuqel-ed ɣur-i : « fehmeɣ-k ». Cebḥit wallen-is tizeṛqaqin, akked weglim-is azeggaɣ. Yefka-yi-d akkersi, netta yeqqim cwiṭ ɣer deffir. Tekker-ed tefremlit dɣa tṛuḥ metwal tawwurt ad teffeɣ. Imiren yenna-yi-d u&essas : « d aṭan n weglim i tes&a ». Seg makken ur fhimeɣ ara, muqleɣ ɣer tefremlit dɣa walaɣ belli tes&a abeḥnuq amellal seddaw n wallen-is i d-yezzin yark i uqerru-yis. Ya&del wunuḍ-nni ɣer tama n yanzaren-is. Ḥala temlel ubeḥnuq i d-yettbanen ɣef udem-is.

Makken teffeɣ, yenna-d u&essas : « ad k-ǧǧeɣ tura ma yehwa-yak weḥdek ». Ur ẓriɣ ara acu i s-wehhaɣ s ufus-iw, dɣa yeqqim s ibeddi deffir-i. Taxxamt teččuṛ d tafat n tmeddit n wass. Sin warduzen zenzunen deffir lemri. Ḥulfaɣ i naddam. Nniɣ-as i u&essas mebla ma zziɣ ɣur-es : « aṭas

9

ayagi i txeddmeḍ dagi?» Yerra-d imiren : « semmus (5) isseggasen » am win yuṛǧan si zik asteqsi-inu.

Syin, aṭas i yemmeslay. Ad t-swehmen lemmer i d as-nnan asmi meẓẓi belli ad yekfu d a&essas n wexxam n yemɣaren n Marengo. Is&a (64) isseggasen di le&meṛ-is u yekka-d si « Paris ». Imiren ḥebseɣ-t : « ah! keč ihi mači n da? » dɣa mmektaɣ-ed belli meqbel ad iyi-yawi s anemhal ihdeṛ-iyi-d ɣef yemma. Yenna-yi-d ilaq ad nɣiwel ad tt-nenṭel, imi deg uzaɣar yeḥma lḥal ladɣa di tmurt-agi. Dɣa imiren swaswa i yi-d-yenna belli yella yezdeɣ di « Paris » u yew&eṛ fell-as tura ad tt-yettu. Di « Paris » nettɣimi d lmegget qrad (3) n wussan, tikkwal Kuẓ (4). Dagi akud yettazal u yew&eṛ ad aɣ-tekcem tikti belli d lawan ad neddu deffir usenduq. Tenna-yas-d tmeṭṭut-is imiren : « susem tura keč, mači d tiɣawsiwin-agi ara d-teḥkuḍ i wergaz ». Yuɣal wemɣar d azeggaɣ dɣa yessuter-ed deg-i ad as-ssurfeɣ. Dɣa skecmeɣ-d iman-iw ger-asen akken ad as-iniɣ : « ala, ala tezemreḍ ». Ufiɣ ayen akken i d-yenna d tidett u dayen i iggerzen.

Di texxamt-nni n lmegget, yenna-yi-d belli yewweḍ-ed d ameɣbun s axxam-agi n yemɣaren. Segmi i iwala iman-is yezmer, yuɣal yessuter ad as-fken amḍiq-agi u&essas. Nniɣ-as belli akken d as-yehwu yella, ula d netta d amezdaɣ dagi. Yenna-yi-d ala. Yeswhem-iyi meqbel ɣef ayɣer i d-yeqqar : « nitni », « wiyaḍ », akk tikkwal kan « imɣaren », ma iheddeṛ ɣef imɣaren n wexxam anda kra seg-sen d tizyiwin-is. Acu kan ɣur-es mgaraden lecɣal. Netta d a&essas, tzemreḍ ad d-tiniḍ yes&a kra izerfan fell-asen.

Tekcem-ed tefremlit imiren. Amecwaṛ kan yeɣli-d yiḍ. Yeɣli-d butellis deffir lemri deg yiwet n tegnitt. Issaɣ u&essas taftilt dɣa testulles-iyi tafat-is i yi-d-yewten s allen. I&reḍ-iyi ad dduɣ s aḥanu n wučči. Acu kan nek ur lluẓeɣ

10

ara. Dɣa yenna-yi-d ma yella yezmer ad iyi-d-yawi lqahwa s uyefki; Segmi akken ḥemleɣ lqahwa s uyefki, qebleɣ ad iyi-tt-id-yawi. Amecwaṛ yuɣal-ed s sniwa deg ufus. Swiɣ-tt. Dɣa tusa-yi-d nnefḥa n ddexxan. Acu kan kukraɣ cwiṭ imi ur ẓriɣ ara ma yella zemreɣ ad tt-xedmeɣ zdat yemma. Meyzeɣ cwiṭ, ufiɣ annecta ur yes&i yara lma&na. Fkiɣ-as yiwen iggiṛu i u&essas, dɣa nkkeyef di sin.

Cwiṭ akka, yenna-yi-d : « tezriḍ, imeddukkal n yemma-k ad d-ṛuḥen ula d nitni ad &iwzen fell-as. Akka i nnumen. Ilaq-iyi ad ṛuḥeɣ ad d-heggiɣ ikkersiyen akked lqahwa taberkant. Ssutreɣ-as ma yezmer ad yessexsi yiwet si teftilin-nni yuɣen. Aca&ce& n tafat ɣef leḥyuḍ imellalen yettqaṛṛiḥ-iyi allen-iw. Yenna-yi-d d awezɣi. Imi akka i tettwaxdem trisiti dagi. Ad aɣent yark tiftilin deg yiwen ubrid neɣ ulac yark. Uɣaleɣ ttuɣ-t. Yeffeɣ, yuɣal-ed, iṣṣeggem ikkersiyen. U ɣef yiwen sseg-sen, isers taḥemmayt n lqahwa akked ifenǧalen yessembab wa ɣef wa. Syin yeqqim-ed zdat-i, udem-is iweha-t-id ɣur-i, si tama nniḍen n yemma. Tafremlit teqqim ula d nettat di tesga n texxamt, tezzi s uzagur. Ur walaɣ ara acu txeddem. Acu kan seg umbbiwel n ifassen-is, iban d tin i iẓeṭṭen. Lḥal yebbuḥra, lqahwa tesseḥma-yi idmaren-iw u si tewwurt yellin tkečem-ed rriḥa n yiḍ akked tin ijeǧǧigen. Qrib ur d iyi-tewwi tnafa.

D asami afessas i d iyi-d-yessakin. Segmi akken bel&eɣ allen-iw tban-iyi-d texxamt tettmecbaṛṛiq tura kteṛ si tafat tamellalt. Zdat-i ulac tili dɣa yal taɣawsa u yal tiɣmert akked talɣiwin n leḥwayeǧ irkelli, ttbanent-ed armi i ttqeriḥent wallen-iw. Imiren swaswa i d-kecmen imeddukkal n yemma. Wwḍen azal n mraw (10) yidsen, u kečmen di tafat-agi yesderɣilen. Qqimen meṛṛa mebla ma yujjaq yiwen ukersi. Ttwaliɣ deg iqudam-nsen akken werǧin walaɣ yiwen, ulac aḥebbuy i d iyi-ṛuḥen seg udmawen-nsen neɣ si

11

timmelsa-nsen. Ɣas akken ur asen-selleɣ ara ttbanen-iyi-d am akken d lexyalat kan.

Tugti si tlawin lsant iṭabliten akked waggus i sent-izemḍen ammas i d-yessufuɣen a&ebbuḍ-nsent i icufen. Werǧin greɣ tamawt acḥal meqqer u&ebbuḍ n temɣarin. Irgazen d imej&uden meṛṛa u s&an yark ti&ekkzatin ger ifassen-nsen. Ayen i d iyi-swehmen deg udmawen-nsen d akken ur da ttwaliɣ ara allen-nsen; Ttwaliɣ ḥala yiwet n tafat tacenneltaḥt di tlemmast n yiwen n wannar ukmic. Makken qqimen, tugti seg-sen muqlen-iyi-d dɣa huccen-d aqerru-nsen ɣur-i s useḍḥi, s kra akken icenfuren yečča uxenfuc mebla tuɣmas, mebla ma ẓriɣ ma d slam i d-selmen felli neɣ akkenni kan i gan. Iban-yi-d d slam. Imiren i faqeɣ belli qqimen-d meṛṛa qbala s udem-iw, ɣer tama u&essas, s naddam yeṭfen iqerra-nsen yettṣubbun. Yiwen umecwaṛ mecṭuḥen ḥulfaɣ am akken llan din akken kan ad iyi-ḥasben.

Cwiṭ umba&d, tebda yiwet n tmeṭṭut imeṭṭi. Tella teqqim di ṣṣef wis sin, teffer-itt yiwet si tmeddukkal-is, ur tt-walaɣ ara akken yelha. Tettru s ssuɣat timectaḥ yugin ad ḥebsent. Iban-iyi-d am akken mači d tin ara yessusmen yark.Wiyaḍ ttbanen-d am akken ur as-slan ara. Senden s leḥzen akked tsusmi ɣef ikkersiyen. Ttmuqqulen kan s asenduq neɣ ar t&ekkazin-nsen neɣ s ayen nniḍen, allen-nsen am tidak i isebken ɣef tɣawsiwin-nni kan. Tameṭṭut-nni mazal-itt tettru. Wehmeɣ deg-s imi ur tt-sineɣ ara. Lemmer ttafeɣ dayen ur as-selleɣ ara. Ɣas akken ur zmireɣ ara ad as t-iniɣ. Iṭṭanez u&essas ɣur-es, ihdeṛ-as, dɣa thuc aqerruy-is, tesxartem-as-ed kra imeslayen, syin tuɣal ar imeṭṭi-s. Yuɣal-ed dɣa imiren u&essas ɣer tama-w, yeqqim-ed ɣur-i. Umba&d yiwen umecwaṛ meqqren yenna-yi-d s usbesbec mebla ma imuqel-ed ɣuri : « te&del aṭas nettat d yemma-k. Tenna-yi-d

12

belli ḥala nettat i d tameddakkelt-is dagi, u tura weḥdes ara d-tegri ».

Neqqim akken ddeqs. Nnehtat akked imeṭṭawen n tmeṭṭut-nni segmi i neqsen. Aṭas i tnetter. Taggara teḥbes. Nek ur nuddmeɣ ara, acu kan a&yiɣ u qeṛḥen-iyi ibeṛdiyen-iw.Tura tuɣal d tasusmi n lɣaci-yagi i yeẓẓayen fell-i. Tikkwal akka selleɣ i yiwen akken n ṣṣut ur nban ara, ur ssawḍeɣ ara ad d-fehmeɣ d acu-t. Ddeqs umba&d, faqeɣ belli d kra seg imɣaren-nni i imečḥen tiddmujin-nsen si zdaxel n yimi u yettban-ed am usṭarḍeq. Ula d nitni s yiman-nsen ur faqen ara s wanect-en imi zren deg ixemmimen-nsen. Armi ḥulfaɣ belli lmegget, yellan yeẓẓel zdat-nsen, ur yes&i abruy n lma&na. Acu kan tura iban-iyi-d belli ayen akka ḥulfaɣ ɣelṭeɣ deg-s.

Neswa yark lqahwa i ɣ-ed-yesserba u&essas. Syin, ur ẓriɣ ara acu yeḍran. I&edda yiḍ. Cfiɣ belli yiwet n tikkelt, lliɣ-ed allen-iw, walaɣ imɣaren-nni wa yeṭṭes ɣef tayett n wayeḍ, kkes-ed ḥala yiwen, aɣesmaṛ-is ɣef ifassen ickenteḍen ɣef t&ekkazt-is, yettmuqel-ed ɣur-i am win yettṛaǧun kan ad d-akiɣ. Syin uɣaleɣ s iḍes. Ukiɣ-ed seg uqraḥ ibeṛdiyen-iw. Tafat n wass tkeččem-ed s la&qel si lemri n ṭwiqan. Cwiṭ akka yekker-ed yiwen seg imɣaren-nni, teṭṭef-it tusut. Syin yessusef deg yiwet n tmacwaṛt taberqaqact u yal asusef yettban-ed am akken d lḥaǧa i d-yeqqucmen seg idmaren-is. Yessaki-d wiyaḍ dɣa yenna-yasen u&essas belli d lawan ad ṛuḥen. Kkren-d. A&waz-agi amezlagu yerra udmawen-nsen am iɣiɣden. Swehmen-iyi makken ṛuḥen ad fɣen akked makken i yi-d-fkan labas am akken iḍ-agi nes&edda mebla ma yuli-yaɣ-ed umeslay isnerna tamusni ger-aneɣ.

Ɛyiɣ. Yewwi-yi u&essas s axxam-is anda ssardaɣ cwiṭ. Rniɣ daɣen swiɣ-ed lqahwa s uyefki ẓiden aṭas. Makken i d-

13

fɣen, yufa-d lḥal yuli wass irkkelli. Igenni yeččuṛ d tezweɣ nnig tɣaltin yellan ger Marengo akked yillel, aḍu i d-yettasen s nnig-sent yettaw-id yides rriḥa n lemlaḥ. Ass-a d ass iggerzen, yelha lḥal. Aṭas Ayagi ur ḥewṣeɣ di tmurt, ḥulfaɣ ad iggerez uḥeweṣ lemmer ulac yemma.

Ṛǧiɣ di lḥaṛa seddaw yiwen useklu. Bdiɣ la sraḥayeɣ rriḥa n wakal aleqqaq armi i d iyi-kkes naddam. Mmektaɣ-ed imiren immeddukkal n lbiru anda xeddmeɣ. Di lawan-agi i d-tekkren akken ad ṛuḥen s ixeddim : d sa&a-yagi i iwe&ṛen deg wass. Rniɣ meyzeɣ cwiṭ ɣef tɣawsiwin-agi, yewwi-yi ddehn-iw yiwen n naqus iṭenṭunen zdaxel ubaṭimut. Yekker-itt yiwen uhetwir deffir ṭwiqan, umba&d cwiṭ kullec yessusem. Yuli-d yiṭij cwiya deg igenni : yebda ad yesseḥmay iḍaren-iw. Igzem-ed ɣur-i u&essas lḥaṛa-nni taɣezfant dɣa yenna-yi-d belli yeḥwaǧ-iyi unemhal. Ṛuḥeɣ ɣer lbiru-ines. Yefka-yi-d stenyaɣ tameqqunt n lekwaɣeḍ. Sneqdaɣ belli yelsa yiwen utriku aberkan s yiwen userwal bu-ijardan. Yeddem-ed tilifun deg ufus-is dɣa yenna-yi-d : ixeddamen n tkebbanit iẓekwan si zgelli i d-wwḍen. Ad kkreɣ ad asen-iniɣ ad ṛuḥen ad semṛen asenduq. Neɣ ahat tebɣiḍ ad twaliḍ yemma-k tikkelt taneggarut? Nniɣ as ala. Yenna-yasen di tilifun s la&qel : « Figeac, ini-asen belli zemren ».

Syin yenna-yi-d belli ad yeḥdeṛ i uẓekka, nniɣ-as tanemmirt. Yuɣal ɣer deffir lbiru-s yeqqim, yessemlal tiqejaṛṛin-is timecṭaḥ. I&eggen-iyi-d belli ḥala netta akked nek ara yilin, akked tefremlit. Imi imezdaɣ n wexxam ur ilaq ara ad ḥedṛen i tenṭelt. Yettanef-asen kan ad &iwzen : « tagi d tamsalt n wul », i d-yenna. Acu kan di tilawt yekfa tesriḥ i yiwen wemɣar yellan d tamusni taqdimt n yemma, ad yeddu deffir usenduq : « Thomas Pérez ». Yecmumeḥ unemhal mi d-yuder isem-agi. Yenna-yi-d : « twalaḍ amek, wagi ẓriɣ d

14

aḥulfu n warac imecṭah. Acu kan netta akked yemma-k ur ttemfaṛaqen ara yark. Deg uxxam tmesxiṛen fell-asen, qqarnen-as : « Pérez, tagi d taxḍibt-ik. Netta yettaḍsa. I&ǧeb-iten lḥal ataṣ. U lmut n massa Meursault tḥuza-t aṭas. Xemmeɣ am akken ur ilaq ara ad as-agiɣ ad yeddu ɣer tenṭelt. Acu kan ugiɣ-as ad ye&wez iḍelli imi d amejjay ur as-nunif ara ».

Neqqim akka aṭas i nessusem. Yekker-ed unemhal imuqel si ṭṭaq n lbiru-s. Amecwaṛ yenna-d : « hatan yewweḍ-ed umṛabeḍ n teglizt n Marengo. Zik i d-yewweḍ ass-a». I&eggen-iyi-d belli ma drus ad neqqim qrad (3) taṛba&tin n ssa&a di tikli ɣer teglizt i d-yezgan di tlemmast n taddart. Nṣub-ed ɣer zdat ubaṭimut, nufa-d limam akked d sin warrac imectaḥ. Yiwen sseg-sen yeṭṭef taqedduḥt n ttbaxuṛ, limam yeṭṭanez akken ad issa&del teɣzi n sensla n lfeṭṭa yetteqluqulen ɣer wammas-is. Makken newweḍ ɣur-sen, yekker-ed umṛabeḍ iṛumyen. Yessawel-iyi-d «a mmi» u yenna-yi-d kra imeslayen. Syin yekcem, ḍefreɣ-t si deffir.

Walaɣ belli imesmaṛen usenduq ttwassemṛen u llan kuẓ (4) n yergazen iberkanen di texxamt-nni. Sliɣ imiren i unemhal mi la s-yeqqar ad aɣ-tettṛaǧu tkeṛṛust akked limam iṛumyen mi yebda ttedkiṛ-ines. Seg imiren kullec yedda s tazla. Uẓan yergazen-nni s asenduq s yiwet n tduli. Limam d warrac-is, anemhal akked nek neffeɣ-ed ɣer beṛṛa. Zdat tewwurt tella yiwet n tmeṭṭut ur ssineɣ ara : «a mass Meursault», i d-yenna unemhal. Ur sliɣ ara i yisem n tmeṭṭut-nni. Fehmeɣ-d kan d nettat i d tameqrant n tefremliyin. Tesṭannez udem-nni-ines aɣezfan yeqquṛen mebla ula d azmumeg, syin nṣeggem iman-nneɣ ɣer yiwet n tama akken ad as-nanef i usenduq ad i&eddi. Nedda-d deffir widak i irefden asenduq dɣa neffeɣ-ed seg ubatimut. Takeṛṛust tella zdat tewwurt, ɣezzifet, zeddiget u

15

tettemecbeṛṛiq, ad as-tiniḍ d tajuxriṭ n rrica n tira. Ɣer tama-s yella unehhaṛ-is temsal n ddin, yiwen wergaz amectuḥ s timelsiwt yesseḍsayen, akked yiwen n wemɣar iṭṭhellayen aṭas deg yiman-is : fehmaɣ belli d netta i d mass « Pérez». Yes&a yiwet n lemḍella mm-tqerruct ibernen akked yiran icaṛqen aṭas (yekkes-itt-id seg uqerru-yis makken i i&edda usenduq si tewwurt), yelsa yiwen ukustim yenḍen seg ukessar d asawen deg iḍarren akked yiwet n tyerrist n ubeḥnuq aberkan i d-yezgan mecṭuḥet aṭas i tebluzt-is mm-lkull amellal ameqṛan. Ticenfurin-is ttargigint seddaw wanzaren yeččuṛen d tiḥebbuyin tiberkanin. Ma d acebbub-is amellal arqiqan yunef i sin imeẓẓaɣ iɣezfanen ad d-fɣen u taglimt-nsen zeggaɣen am idammen tessewham mara temmuqleḍ s udem-is awṛaɣ. Anehhar n temsal n ddin iṛuḥ-ed iṣṣeggem-aɣ, yal yiwen deg-nneɣ yefka-yas amkan-is. Yezwar limam ɣer zdat, syin tarna-d tkeṛṛust uɣur llan qus (4) n yergazen ɣer tama. Deffir-nsen nerna-d nek d unemhal, u ɣer zdeffir meṛṛa tella tefremlit akked mass Pérez.

Yufa-d lḥal iṭij yeččuṛ igenni d tafat. Ifeṭṭiwjen-ines bdan la ttaẓayen ɣef akal u aẓɣal segmi i irennu. Ur ẓriɣ ara ayɣer neṛǧa aṭas akken ad nebdu tikli. Yenɣa-yi lɣeṭ seddaw leḥwayeǧ-agi-inu tiberkanin. Amɣar-nni yellan yersa ačabbun-is, yekkes-it-id tura. Zziɣ allen-iw ɣer tama-s akken ad t-mmuqleɣ makken i yi-d-yemmeslay fell-as unemhal. Yenna-yi-d belli yemma akked mass Pérez uɣen tannumi ttḥewwiṣen timeddiyin arma d taddart, nitni akked tefremlit. Muqleɣ lexlawi i yi-d yezzin. Fehmeɣ imiren yemma s uẓeṭṭa-yagi isekla yettawin ɣer tɣaltin yettsamin igenni, s wakal azeggaɣ izgezwen, s kra-nni kan n yexxamen yettwabnan akken yelha. Timeddiyin, di tmurt-agi banent d tidak yettilin am tirga tifessasin. Ass-a iṭij i izaden,

16

yettciriwen tamuɣli, tamurt tuɣal teḥzen u d tamarẓagut i wemdan.

Nebda tikli. Faqeɣ Imiren i Pérez belli yesḥarejdil cwiṭ. Takkeṛṛust segmi trennu aɣiwel, ma d amɣar segmi i yessegray aḍar ɣer deffir. Yiwen seg irgazen yellan yedda ɣer tama n tkkeṛust, yuɣal ula d netta teǧǧa-t, u tura yuɣal ad d-ileḥḥu ɣer tama-w. Ttwehimeɣ deg iṭij yettalin s tazla deg igenni. Greɣ tamawt belli ddeqs-aya segmi tebda tmurt tezunzun s ccna ibe&ac akked uṭerḍeq n uṣaɣuṛ iḥeḍmen. Tidi tebda tecceṛcuṛ-ed ɣef ddmuj-iw. Segmi akken ur s&iɣ ara ačappun, bdiɣ ad sbuḥruyaɣ s tmacwaṛt-iw. Axeddam n tkebbanit i iqqazen iẓekwan yenna-yi-d yiwen akken n wawal i wumi ur sliɣ ara. Di lawan i deg isfeḍ tamelɣiɣt-is s tmacwart yeṭṭef s ufus azelmaḍ, afus ayeffus irfed takaskiṭ. Nniɣ as : « amek ?» yales-iyi-d s uwehhi s igenni : «a yekkat s aqerru ». Nniɣ as : «ih». Amecwaṛ akka yesteqsa-yi-d : «d yemma-k i yellan da? ». Nniɣ-as : « ih » « meqret aṭas di la&meṛ?» Rriɣ-as : « akka i d ddunit», imi ur ẓriɣ ara acḥal di la&meṛ-is swaswa. Syin yessusem. Zziɣ udem-iw ɣer deffir, walaɣ Pérez, yellan yeb&ed s wazal n semmus n tmerwin (50) n lmitrat fell-aɣ, yettɣawal-ed, s lemḍella yejelwaḥ s ufus-is. Muqlaɣ daɣen s anemhal yellan ileḥḥu s la&qel, Mebla ma izad tikli. Kra n tmeqwa n tidi banent-ed ɣef unyir-is, yerna ur tent-isfiḍ ara.

Iban iyi-d belli tarba&t i nga deffir usenduq segmi tettɣawal. Mazal zzin-aɣ-ed lexlawi yettfeǧiǧen, yeččuṛen d iṭij.

Tafat igenni tekkat s allen,yew&er wemdan ad as- yesbeṛ. Yiwet n tikkelt n&edda seg yiwen weḥric n webrid yettwa&awden. Iṭij yesṭarḍeq-as aggudṛun. Kečmen isebaḍen deg-s u lateṛ-nneɣ itelli-yas iqcer-is yettmecbaṛṛiqen. Nnig tcariṭ, ačapun unehhar ittwaxedmen s weglim ifuṛṛen,

17

yettban-ed yettwaggwa deg aluḍ-agi aberkan. Lliɣ &erqent-iyi ger igenni-yagi ajenjaṛi mellulen akked lenwal-agi iḥeznen, tebrek ugudṛun yettmentaḍen ifezqen, tebrek tacenneltaḥt n ikustimen, tebrek taqurant n tkeṛṛust. Annect-agi yark, rnu-yas iṭij, rriḥa n weglim akked imuzzuren n tcariṭ, tin n sbiɣa akked tin n ttbaxuṛ, &eggu n wa&waz n yiḍ, annect-a yark sxeṛben-iyi iẓri-w akked d tiktiwin-iw. Zziɣ s wudem tikkelt nniḍen ɣer deffir : iban-iyi-d Pérez yeb&ed ugar, ye&ṛeq deg yiwen wagu n weẓɣal, syin iɣab ɣef allen-iw. Nudaɣ-t s wallen, walaɣ-t iffeɣ i webrid u yegzem ger lexlawi. Daɣen faqaɣ belli abrid yellan zdat-nneɣ d abrid ubrin. Fehmeɣ imiren belli Pérez yesnen tamurt, yegzem ger lexlawi akken ad aɣ-ed-yeqḍe&. Dɣa di ṭṭurna yeqḍe&-aɣ-ed. Syin iṛuḥ-aɣ si ger wallen. Igzem daɣen ger lexlawi u ikemmel akka acḥal n tikkal. Ma d nek ḥulfaɣ i yidamen mi d-sṭebṭuben ɣef tiwwura uqerru-yiw.

Syin kulec ikemmel s lemɣawla, s tannumi akked le&wayed, armi ur cfiɣ i kra yeḍran. Yiwet n tɣawsa kan : akken nṛuḥ ad nekcem ɣer taddart, temmeslay-id tefremlit i iddan yid-nneɣ. Tes&a akken yiwet n taɣect yemgaraden aṭas nettat d tqadumt-is, taɣect-is ḥninet u d targagayt. Tenna-yi-d : « lemmer ad nkemmel akka tikli s la&qel ad aɣ-yesra& yiṭij. U lemmer ad nɣiwel, ad aɣ-teccef tidi, u zdaxel n teglizt ad aɣ-yewwet ubeḥri si ḥamu akked tesmeḍ ». Ufiɣ tes&a lḥaq. Ulac tifrat. Seg wass-nni mazal-iyi-d kra n cfayat : amedya, udem n Pérez makken i ɣ-en-yeqḍa& qrib ɣer taddart. Timeqwa tizuranin imeṭṭawen n utqeleq akked leḥzen la d-neggint ɣef ddmuj-is acu kan, imi yekmec, ur ad d-ɣellint ara. Ttnernint, ttemlilint armi gant tamda n waman ɣef udem-nni-ines wesren. Cfiɣ daɣen i teglizt akked imezdaɣ n taddart ɣef utṛutwaṛ, ijeǧǧigen izeggaɣen ɣef iẓekwan, anexsuf n Pérez (ad as-tiniḍ d ajeɣlal yulwan), akal

18

zeggaɣen am idammen yettrusun ɣef usenduq n yemma, iẓuran imellalen i ixelḍen d wakal, ternuḍ-as lɣaci, ssuɣat, taddart, aṛaǧu zdat yiwet n lqahwa, acexeṛ umutur yugin ad yekfu, akked lfeṛḥ-iw makken i yekcem lkaṛ di tesga n teftilin n Lezzayer akked uxemmem imiren belli ad kecmeɣ ad ṭṭseɣ xeṛsum tnac n swaya&.

19

IXEFIXEFIXEFIXEF IIIIIIII Akken d-ukiɣ si tguni, fehmeɣ ayɣer yesxenfeṛ um&ellem-inu mi d as-ssutreɣ sin wussan n tesriḥ : ass-a d ass n ssebt. Tzemreḍ ad d-tinniḍ amzun ttuɣ-t, acu kan mi d-kkreɣ, tusa-yi-d tikti-yagi. Am&ellem-inu ixemmem belli akka ad awiɣ qus (4) n wussan ma tsseddaḍ-ed lḥed u annect-a mači dayen ara t-isfeṛḥen. Acu kan si tama nniḍen, mači sɣur-i i d-tekka imi tettwanṭel yemma iḍelli, mači ass-a. Daɣen si tama-nniḍen ad awiɣ ssebt akked lḥed-inu akken d as-yehwa yella lḥal. Mebla ma nniɣ-ed, annect-a mači dayen ara yi-iǧǧen ur fehmmeɣ ara am&ellem-inu. Ɛegzeɣ yark amek ara d-kkreɣ imi lliɣ a&yiɣ aṭas seg iḍelli. Makken i ttseṭileɣ tamart-iw xemmeɣ acu zemreɣ ad xedmeɣ ass-a, dɣa nniɣ-as ittif ad ṛuḥeɣ ɣer tefsit ad &awmaɣ. Ṭṭfeɣ letṛam armi d lmina. Din neggzeɣ ger teẓra deg waman. Aṭas n yelmeẓyen i yellan din. Mlaleɣ-ed deg waman Marie Cardona, d yiwet akken i ixedmen yid-nneɣ yiwen zman d taddakktilutt (tekkat ddaktilu), u di tallit-nni tella te&ǧeb-iyi cwiya. Ula d nettat waqila lliɣ &eǧbeɣ-tt. Acu kan cwiṭ kan tetaxeṛ seg ixeddim dɣa ur nes&i yara akud akken ad yili kra ger-

20

aneɣ. Ɛiwnaɣ-tt tuli ɣef ṛṛuda i icuffen, sumaɣ-ed imiren tidmarin-is. Mazal-iyi deg waman makken teẓẓel s u&ebbuḍ ɣef tcuffett. Tezzi-d ɣur-i, acebbub deg allen-is, dɣa teḍsa-yi-d. Uliɣ ar tama-s, ɣef tcufett. Yelha lḥal u, am akken s uqesseṛ, rriɣ aqerruy-iw ɣer deffir, serseɣ-t ɣef u&ebbuḍ-is. Tessusem, ur d-tenni kra. dɣa unfeɣ-as akken. Yewwet-iyi-d igenni ajenjaṛi yettmecbaṛṛiqen s allen-iw. Ḥulfaɣ seddaw temggaṛṭ-iw i u&ebbuḍ n Marie mi yessebraq s la&qel. Neqqim akken deqqs s ufella n tcufett, am widak yeṭṭsen. Akken tḥulfa yerɣa yiṭij, teɣmes deg waman dɣa ḍefreɣ-tt. Qeḍ&aɣ-tt, dɣa s&eddaɣ afus-iw deffir wammas-is syin nkkemmel a&ummu akken di sin. Tettaḍsa aṭas. Ɣef yiri n lmina, makken neqqim ad nettkaw, tenna-yi-d : « berrikeɣ ugar-ik ». Nniɣ-as ma ad teddu ɣer ssinima tameddit-a . Terna taḍsa u tenna-yi-d belli tebɣa ad twali asaru n « Fernandel ». Mi nelsa leḥwayeǧ-nneɣ, tewhem mi yi-d-twala lsiɣ takkrabaṭ taberkant dɣa testeqsa-yi-d ma yella kra id iyi-ḍran. Nniɣ-as belli temmut yemma. Tebɣa ad tẓer si melmi, nniɣ-as seg iḍelli. Tuɣal ɣer deffir cwiṭ, acu kan ur tes&iḍ acu i d-tenna. Bɣiɣ ad as-iniɣ belli mači d lɣelṭa-inu acu kan ṭṭfeɣ iman-iw imi yufa-d lḥal nniɣ-t meqbel i um&ellem-iw. Annect-a ẓriɣ, ur yes&i yara anamek. Akken d as-yehwa tella liḥala dima neɣleḍ cwiṭ. Tameddit-nni, Marie tettu kullec. Asaru yella anda yesseḍsay tikkwal, acu kan yeqeṛs u yessexcawat. Amessaḍ-is isuma-d amessaḍ-iw. Sselfeɣ-as i tedmarin-is. Taggara usaru, ssudneɣ-tt-id, acu kan tasudent ur nban ara amek akken. Mi d-neffeɣ, tedda-d yidi s axxam. Makken i d-ukiɣ, ufiɣ-ed Marie tṛuḥ. Tenna-yi-d belli ad tṛuḥ ad d-tẓer nanna-s. Mmektaɣ-ed belli d lḥed

21

dɣa ddiggutiɣ : ur ḥmileɣ ara lḥed. Dɣa, zziɣ ar tguni, nudaɣ rriḥa n lemlaḥ i d-yeǧǧa ucekkuḥ n Marie deg wusu syin kemleɣ taguni armi d mraw (10). keyfeɣ kra iggiṛa, dima deg wusu, armi d ṭnac. Ur bɣiɣ ara ad fetreɣ ɣer Celeste akken uɣeɣ tannumi, imi iban ad iyi-d-yesteqsi ɣef lǧanaza, u nek ur ḥmileɣ ara annect-a. Ssewweɣ-d timellalin di zzit, ččiɣ-tent-id si tmeqlitt mebla aɣrum imi yekfa-yi u nek ur bɣiɣ ad ṣubbeɣ ad d-aɣeɣ. Umba&d leftuṛ, lḥiɣ akk culaɣ cwiṭ deg uxxam seg uddiguti. Axxam yella iggerez asmi tella yemma. Tura meqqeṛ aṭas fell-i weḥdi, u terra-yi tmara wwiɣ-ed ṭṭabla n wučči ɣer texxamt-iw. Ḥala di texxamt-agi i ddreɣ tura, ger ikkersiyen uqeccuc yeṭṭuṭcen, taxzant i wumi icennelteḥ lemri, ṭṭabla n tarda akked umetṛeḥ n wuzzal. Ayen-nniḍen unfeɣ-as di ṭṭerf. Amecwaṛ umba&d, akken ur ttɣimiɣ ara, ddemɣ-ed yiwen weɣmis aqdim, ɣriɣ-t. Gezmeɣ-ed sseg-s yiwet n teswiṛa deg yiwen umagrad i d yettmeslayen ɣef lemlaḥ n kruschen, syin snetḍaɣ-tt deg yiwet uttafttar aqdim anda srusuyaɣ ayen i d iyi-tte&ǧaben deg iɣmisen. Ssardeɣ daɣen ifassen-iw, u syin ṛuḥeɣ qimeɣ deg ubbalkun. Taxxamt-iw tettak ɣer webrid ameqran n temnaṭ-nni. Ɣas akken azal n wass-a d win yelhan, abrid mazal-it yeččuṛ d aluḍ, lɣaci drus u ḥaren aṭas. Tazwara d tiwaculin i d-yusan ad ḥewṣent, sin warrac s ikustimen ibeḥriyen, takilluṭ nnig tigucrar am widak i iḥeṣlen di leḥwayeǧ-nsen tiquṛanin, akked yiwet n teḥdayt tamecṭuḥt s yiwen uqerddun adehbi meqqṛen akked tisebbaḍin tiberkanin yettwasirǧen. deffir-nsen, yemmat-nsen annectillatt s tqendduṛt n leḥrir taqehwit, akked babat-nsen, yiwen urgaz amecṭuḥ afessas i yuɣeɣ

22

tannumi ttwaliɣ. Yelsa lemḍella, takkrabaṭ uferṭeṭṭu akked t&ekkazt deg ufus. Mi t-walaɣ yedda-d netta d tmeṭṭut-is, fehmeɣ imiren ayɣer i s-qqaren di tezniqt-nneɣ belli d argaz i iṭṭhellan deg iman-is. Cwiṭ umba&d &eddan-ed ilmeẓyen n temnaṭ-nneɣ s icebbuben yettwaḍelḥen akked tekkrabaḍin tizeggaɣin, lbistat iḥerṣen, s leǧyub yettwabbṛuddin fell-asent akked isebbaḍen yes&an tiqerwac i&edlen. Nniɣ-as ger-i d yiman-iw ahat ar ssinima alemmas ara ṛuḥen. Ɣef ayagi i ṛuḥen zik u ttɣawalen akken ad qeḍ&en letṛam, u nutni ttaḍsan. Akken ɣaben, yuɣal wezniq cwiya cwiya d ilem. Yark imukan anda zehhun lɣaci, ahat tura bdan zzehwan-nseb. Deg webrid, i d-yeggran tura ḥala at-tḥuna akked yemcac. Igenni zeddig ɣas d acenneltaḥ, yewweḍ-ed tura nnig isekla yellan ɣef yiri n webrid. Ɣef tṛutwaṛ i yi-d-iqublen, azenzay n ddexan yessufeɣ-ed akkersi zdat n tewwurt-is, yeqqim fell-as mezlagu s usenned n sin iɣalen-is ɣef tzagurt ukkersi. Letṛamat yellan ččuṛen zgelli uɣalen tura d ilmawen. Di lqahwa-nni tamectuḥt : « chez Pierrot », ɣer tama n tḥanutt n ddexan, aggarṣun yella iferreḍ iḍuman deg uḥanu yellan d ilem. Ass-a ziɣ d lḥed swaswa. Berneɣ akkersi-w u sersaɣ-t am bab n tḥanutt n ddexan imi ufiɣ tiɣimit-nni telha. Keyfeɣ sin igeṛṛa, uɣaleɣ kecmeɣ s axxam ad d-awiɣ tiḥdert n cakula, bdiɣ ad tt-tettaɣ ɣer ṭṭaq. Cwiṭ akka ixseṛ-ed igenni armi ɣileɣ ad d-wwten igefran unebdu. Acu kan cwiya cwiya armi i d-yuzdag lḥal. A&eddi n wagu yeǧǧa-d di tezniqt yiwen usirem ugeffur i tt-yerran tetules cwiya. Qimeɣ aṭas akken la ttmuquleɣ s igenni. Tameddit, ɣef lxemsa, yuɣal-d letṛam s umaṛmeɣ akked ssuɣat. Yewwi-d seg wannar n ddabex igelfan n

23

lɣaci yeckenṭeḍen akken ufan ɣef tseddaṛin-is. Ma d letṛamat i d-yernan umba&d wwin-ed imyuraren i &eqleɣ s tbalizin-nsen timectaḥ. Ttɣenin cennun s lqedd ugerjum-nsen belli tarba&t-nsen ur tettmettat ara. Aṭas seg-sen i yi-d-iwehan s ufus. Yiwen seg-sen isuɣ-iy-d : « ass-a newwi-d lqeḍ-nsen». Rriɣ-as : «ih», s uhuzzu uqerru-yiw. Seg imiren bdant tkkeṛwas ad d-ttawḍent. Yerna yuẓa wass cwiṭ. Nnig yexxamen, yuɣal igenni d abuzeggaɣ u akken i d-tettrusu tmeddit, bdan iberdan la ttaččaṛen. Iḥewaṣṣen bdan la d-ttuɣalen cwiya cwiya. Ɛeqleɣ argaz-nni aḥlawan ger wiyaḍ. Tugett n warrac ttrun neɣ ttwazzuɣren. Ticki , ssinimat n tezniqt ad feggḍent ar webrid igelfan n lɣaci. Ger-asen ilmeẓyen yetteḥriṭiwen ugar n wayen uɣen tannumi u xemmeɣ belli izmer walan-d asaru n tmerẓi. Widak i d-yuɣalen si ssinma n temdint wwḍen-d cwiya umba&d. Ttbanen-d ẓẓayit. Ɣas mazal-iten ddessen, acu kan tikkwal ttbanen-d &yan u s&an inneẓma. Qimen deg webrid, ttṛuḥun ttuɣalen deg tṛutwaṛ i yi-d-iqublen. Tullas n tezniqt-nneɣ am inneẓden, teddunt iɣil deg wayeḍ. Ilmeẓyen xeddmen kullec akken ad tent-id-mlilen, ṭṭegiren-asent kra imeslayen s wacu ttaḍsant makken ara zzint s wudmawen-nsent. Aṭas i ssneɣ seg-sent, wehhant-iyi-d. Tiftilin n tezniqt uɣent-ed deg yiwen umecwaṛ, sweṛɣent itran imenza i d-ibanen deg igenni-yagi n yiḍ. Qarḥent-iyi wallen-iw si tmuɣli si tṛutwaṛen yeččuṛen d lɣaci akked teftilin. Tilambbulin smecbeṛṛiqent islaḍen n webrid yellexsen ; letṛamat, sya ɣer da, si tegnitt ɣer tayeḍ, tettuɣal-ed tafat-nsen seg icebbuben yettemca&len, neɣ seg ucmumeḥ n tuɣmas neɣ deg ibezgan n lfeṭṭa. Cwiya umba&d, letṛamat neɣsen, iḍ ilsa tebrek nnig isekla akked tiftilin, tefṛeɣ tezniqt s la&qel, armi d-i&eda wemcic

24

amezwaru deg webrid yexlan. Xemmeɣ imiren belli d lawan imensi. Iqerḥ-iyi umggarḍ-iw mi qqimeɣ akken aṭas sendeɣ ɣef tzagurt ukkersi. Ṣubbeɣ-d uɣeɣ-d aɣrum akked sbagiṭi, syin ssewweɣ-d u ččiɣ ayen i d-sewweɣ s ibeddi. Lliɣ bɣiɣ ad keyfeɣ yiwen ugeṛṛu ɣer ṭṭaq, acu kan yuɣal lḥal yebbuḥra cwiṭ u yenɣa-yi-d usemmiḍ. Medlaɣ-ed ṭṭwiqan-iw, u mi d-uɣaleɣ walaɣ di lemri aḥric si ṭṭabla anda tella ters llambba n lalkul ɣer tama iḥedren n weɣrum. Nniɣ-as ger-i d yiman-iw ass-a d yiwen n lḥed i&eddan, yemma dayen tenṭel tura, daɣen ad uɣaleɣ s ixeddim am zik, am wakken acemma ur yeḍri.

25

IXEFIXEFIXEFIXEF IIIIIIIIIIII Ass-a xedmeɣ aṭas di lbiru. Am&ellem yelha ar ɣur-i ass-agi. Yesteqsa-yi-d ma yella ur &yiɣ ara aṭas. Yebɣa daɣen ad iẓer la&meṛ n yemma. Nniɣ-as « azal n 60 iseggasen », akken ur tta&raqeɣ ara. Ur zṛiɣ ara ayɣer i yi-d iban am win yeṛtaḥen u amek yeḥseb tamsalt-agi d tin yekfan dayen. Llan aṭas n lekwaɣeḍ yembbabben ɣef ṭṭabla-inu, dɣa friɣ-ten yiwen yiwen. Meqbel ad d-fɣeɣ si lbiru akken ad fetṛeɣ, ssardeɣ-ed ifassen-iw. Ɣef ṭnac, ḥemleɣ aṭas ad ssirdeɣ ifassen-iw lawan-agi, tameddit, mači aṭas i tt-ḥemleɣ imi yettaf-ed lḥal tebzeg tṣerbiṭ-agi s wacu nsseffeḍ : tettwasexdem teɣzi n wass. Nniɣ-as yewwas i wem&elem. Yerra-yi-d belli d tidett, acu kan mači d lḥaǧa i is&an azal meqqren. Mači zik i d-fɣeɣ, tewweḍ d ṭnac d wezgen mi d-nsuhel nek d Emanuel i ixeddmen di lbiru ucegga&. Lbiru yettak tamuɣli s illel u neqqim ddeqs n wakud nettmuqul ɣer lembbabeṛ yellan rɣan di lmina seddaw yiṭij. Imiren yewweḍ-ed yiwen akkenni ukamyun deg yiwen uṭenṭen n snasel akked uṭerḍeq. Yenna-yi-d Emanuel « ma yella ad nṛuḥ » dɣa bdiɣ tazla. Yeǧǧa-yaɣ ukamyun dɣa neḍfer-it s tazla. Zreɣ deg yiwen z&aḍ akked uɣebaṛ. Ur walaɣ kra, ur ḥulfaɣ i kra ḥala ambbiwel izelgen ger tmacinin akked itṛaktuṛen n werfad, ger tigejda n iɣerruba iceṭṭḥen deg igenni akked iɣerruba yeṭsen d wumi nemṣaraf. Ckentḍeɣ deg-s d amezwaru dɣa

26

neggzeɣ ɣer zdaxel ukamyun netta mazal-it da ileḥḥu. Syin &awneɣ-d Emmanuel akken ad d-yali. Iqemḍaɣ nnefs, akamyun yettneggiz ɣef yeblaḍen izelgen n webrid, deg uɣebaṛ akked yiṭij. yeḍsa Emmanuel armi qrib yemmut. Newweḍ ɣer Celeste deg yiwet n temda n tidi. Mazal-it dima din s u&ebbuḍ annectilat, s uṭablyi-s akked claɣem-is imellalen. Yesteqsa-yi-d « ma yella labas ». Nniɣ-as : « ih » akk daɣen lluẓeɣ. Ɣawleɣ učči u swiɣ lqahwa. Syin kecmeɣ s axxam, ṭṭseɣ cwiṭ imi aṭas i swiɣ n cṛab, u makken i d-ukiɣ tusa-yi-d nnefḥa ad keyfaɣ. Yella ifut lḥal dɣa uzleɣ akken ad qeḍ&eɣ letṛam. Kemleɣ ixeddim armi d tameddit. Yeḥma aṭas di lbiru, u tameddit mi d-fɣeɣ, feṛḥeɣ mi d-uɣaleɣ ɣef uḍar s la&qel ɣef yiri n yillel. Ɣas akken, uɣaleɣ-d srid s axxam imi bɣiɣ ad sewweɣ lbaṭaṭa deg waman. Mi yuliɣ s axxam, di tseddaṛin yetulsen, ḥuzaɣ amɣar-nni n Salamano, lǧaṛ-iw yellan netta d weqjun-is. Hatan ṭam (8) isseggasen-ayagi segmi i ten-nettwali ddukkulen akken di sin. Aqjun-nni yes&a aṭan n weglim, d tabuzeggaɣt waqila, i s-yecencawen inneẓden-is u tettaǧa-yas iḥbuben deg uglim-is akked kra akken ixenfuṛen iqehwiyen. Skud ttidiren akken di sin deg yiwet n texxamt, amɣar n Salamano yewweḍ armi yettcabi s aqjun-is. Is&a ula d netta iḥbbuyen izeggaɣen deg udem-is akked inneẓden iwraɣen yefruza&en. Ma d aqjun yewwi-d si bab-is tikli nni s uzagur ibernen, anzaren ar zdat akked umggarḍ yennejbaden am tjiṛaft. Ttbanen-d am akken seg yiwet n ccetla i d-ufraren ɣas akken msekṛahen. Snat n tikkal deg wass, ɣef leḥdac n wass akked setta n tmeddit, amɣar yettawi aqjun-is ad iḥewes. Ṭam (8) isseggasen aya ur beddlen ara abrid. Tzemreḍ ad-ten-twaliḍ teɣzi n

27

tezniqt n Lyon, aqjun yezzuɣuren argaz arma yewet wugur amɣar-nni n Salamano. Dɣa ad yezzi imiren s aqjun ad t-yewet akk ad t-yerggem. Aqjun ad yemṛiṛeɣ si tagdi dɣa ad yanef i yiman-is ad yettwazuɣer. Imiren d amɣar ara t-yezzuɣṛen. Amecwaṛ kan aqjun ad yettu dɣa ad yebdu daɣen ad yezzuɣuṛ bab-is, u tikkelt nniḍen ad yettewet u ad yettwarggem. Dɣa ad ḥebsen ɣef tṛutwaṛ, wa yettmuqul wayeḍ, aqjun s tagdi, argaz s uɣuccu. Akka i tḍeṛru yid-sen yal ass. Yal mara yebɣu weqjun ad ibec, amɣar ur as yettaǧa yara akud, ad t yezzuɣer, yeṭṭegir imiren weqjun deffir-s azrar n tmeqwa. Ma yella akka yewwas teḍra ibec weqjun di texxamt dɣa kan imiren ara yaɣ ṭriḥa iggerzen. Attah ṭam (8) isseggasen i tettkkemil akka tedyant-nsen. Yeqqar-ed dima Celeste « meskin weqjun-ina » acu kan tidett ur tes&iḍ anwa i tt-yeẓran. Makken i t-id mlaleɣ di tseddaṛin, Salamano yella ireggem aqjun-is. Yeqqar-as : « Afuḥan! amurḍus! » Ma d aqjun yella ad yettinẓif. Nniɣ-as : « azul », acu kan amɣar mazal-it irreggem. Syin steqsaɣ-t acu i s-yexdem weqjun. Ur d iyi-d-yerra yara. Yeqqar kan : « Afuḥan! amurḍus! » Cikkeɣ-t am win yeṭṭanzen ɣef uqjun-is, ad as-yettṣeggim lḥaǧa di teqlaṭṭ-is. Hedṛeɣ-as s ṣṣut a&layan. Imiren ihi, mebla ma yezzi-d ɣuri, yerra-yi-d s yiwen n z&af i iqemḍen « mazal-it dima di ddunit-a » dɣa iṛuḥ s wejbad n ixten yellan yeẓẓel ɣef tqejaṛṛin-is, yettinẓif. Imiren swaswa yewweḍ-ed lǧaṛ-iw wis sin. Di tezniqt-nneɣ, qqaren-d medden belli yettidir s usexdem n tlawin ifuḥen. Mkul mara testeqsin acu i ixeddem, yettarra-d : « d axeznaǧi ». Sumata ulac anwa i t-iḥemlen. Acu kan nek iheddeṛ yid-i aṭas u tikkwal yes&edday cwiṭ n wakud ɣur-i imi ttḥessiseɣ-as. Ttafeɣ ayen i d-yeqqar d ayen yellan. Yerna ur s&iɣ ula d yiwet n sseba akken ur as

28

heddeṛɣ ara. Ssawalen-as Raymond Sintès. D yiwen wezzilen s tuyat hrawen akked wanzaren n win yetturaren amennuɣ s lbbunya. Yettlusu dima akken ilaq. Ula d netta yenna-yi-d ɣef Salamano : « muqel kan ɣur-es meskin! ». Yesteqsa-yi-d ma yella ttɣanfuɣ-t, rriɣ-as ala. Nuli akken di sin u makken ṛuḥeɣ ad t-ǧǧeɣ, yenna-yi-d : « s&iɣ cwiṭ n weksum akked cṛab. Ma tebɣiḍ ad d-tṛuḥeḍ ad teččeḍ cwiṭ yid-i?... » Xemmeɣ belli annect-a ad iyi-ssukkes seg sewwi dɣa qebleɣ imiren. Ula d netta yes&a kan yiwet n texxamt akked d yiwet n tkuzint ur nes&i ṭṭaq. Nnig wussu-s tella yiwet n temsilt (statue) n lmalayek s umellal akked udehbi, teswiṛat n isaḍen (champions) n lbbunya akked snat neɣ qrad n teswiṛat n tilawin tibbu&eryanin. Taxxamt tella tumes, ussu yexṛeb. Yessaɣ meqbel taftilt n zzit, syin issufeɣ-ed lfaṣma taqdimt si lǧib-is dɣa icudd yess afus-is ayeffus. Steqsaɣ-t acu i t-yuɣen. Yenna-yi-d belli yennuɣ netta d yiwen akken i s-ed-yettnadin tillicin anda ulac-itent. «Tfehmeḍ, a mass Meursault, i yi-d-yenna, ɣas nek mači d win iwe&ṛen, acu kan d win izemren. Yenna-yi-d winna : « ṣubb-ed si letṛam ma yella keč dɣa d argaz ». Nniɣ-as : « aha sers iman-ik ». Yerra-yi-d belli nek mači d argaz. Dɣa ṣubbeɣ-d imiren ar ɣur-es nniɣ-as : « barka-k ittifxiṛ-ak, neɣ tura ad k-sewweɣ. Yerra-yi-d : « seg acu? » Syin fkiɣ-as yiwet n tiyta. Yeɣli menṭaq. Nek ṛuḥeɣ ad t-id-ssekraɣ. Acu kan netta yefka-yi-d iqeddamen si tegnitt anda yeẓẓel. Dɣa imiren fkiɣ-as yiwet n tiyta s tgucrart akked sin ibeqqayen imṣaṣayen. Yeččuṛ wudem-is d idammen. steqsaɣ-t ma yella yufa acu yettnadi. Yenna-yi-d : « ih» ». Makken i d-iḥekku Sintès tadyant-is, yella netta yettcuddu lfaṣma-s. Lliɣ qimeɣ ɣef yiri n wussu-s. Yenna-

29

yi-d : « twalaḍ amek, mači d nek i tt-id-nudan. D netta i yi-d-ilaǧen ». Ayen akka i d-yenna d tidett u dayen s wacu sta&eṛfeɣ. Dɣa yenna-yi-d belli yebɣa ad iyi-ciweṛ ɣef temsalt-agi, imi nek d argaz yesnen d acu i d tudert, u zemreɣ ad as-fkeɣ afus, syin ad yuɣal d ameddakkel-iw. Ur tes&iḍ acu i s-nniɣ, yesteqsa-yi-d daɣen ma bɣiɣ ad uɣaleɣ d ameddakkel-is. Nniɣ-as ur cli&eɣ ara : iban-ed am win ifeṛḥen. Yessufeɣ-ed amerggaz, yeqla-t-id di tmeqlitt, dɣa isers-ed lkisan, tiḍebsiyin, tiferciḍin d lemwwas akked snat n tquṛaṛ n cṛab. Annect-a yark s tsusmi. Dɣa neqqim di sin. Mi nella ntett, ibda ad iyi-d-iḥekku tamacahutt-is. Yella yekukra cwiṭ « sneɣ yiwet n tmeṭṭut… Tzemreḍ ad d-tiniḍ d tameddakkelt-iw ». Argaz ukkud yennuɣ d gma-s n tmeṭṭut-agi. Yenna-yi-d belli d netta i yeṭḥellan deg-s. Ur tes&iḍ acu i s-nniɣ u ɣas akken ssusmeɣ-as yerna-d imiren belli yeẓra acu heddṛen fell-as di tezniq-nneɣ, acu kan netta ul-is yeṛtaḥ u netta d axeddam kan ɣef yiman-is. « Akken ad d-nuɣal ɣer tmacahutt-iw, i yi-d yenna, faqeɣ belli tettkkellix-iyi ». Yettak-as kan s wacu tezmer ad tedder. D netta s yiman-is i s-yettxelliṣen taxxamt deg-i teggan. U yettak-as 20 n frank s wacu ara tečč yal ass. « 300 n fṛank n texxamt, 600 n fṛank n wučči, tayuga n ttqaciṛ sya ɣer da, tettaweḍ lḥaṣun ɣer 1000 fṛank. U lalla ur txeddem ara, ut tṛeddem. Yernu teqqar-iyi-d belli idrimen-agi ttqadan-tt s lḥeṛs, ur tessaweḍ s iqiḥ s wayen akka i s-ttakeɣ. Yerna dima qqareɣ-as : ayɣer ur txeddmeḍ ara xeṛsum azgen n wass? Ad iyi-tekkseḍ ta&kkemt xeṛsum si tɣawsiwin timectaḥ. Uɣeɣ-am-ed yiwet n tqenduṛt agur-agi kan, ttakeɣ-am 20 frank yal ass, ttxelliṣeɣ-am taxxamt, ma d kem tettesseḍ lqahwa yal tameddit kem d timeddukkal-im . Tesewwayeḍ-asent

30

lqahwa s skkeṛ. Nek sserbayeɣ-am-ed adrim. Xedmeɣ-am lxiṛ, terriḍ-iyi-t-id d ixmiṛ. Ɣas akka ur txeddem ara, dima teqqar-ed belli ur tessaweḍ ara, u akka i faqeɣ belli llant tkkellax dagi ». Yenna-yi-d imiren belli yufa di ṣṣak-is tawriqt n lluṭu, ur tufi yara amek ara s-ed-tessefhem amek i tt-id-tuɣ. Cwiṭ umba&d, yufa icer n lkaɣeḍ belli teṛhen sin izebgan ɣer « Mont-de-Piété ». Armi d imiren, ur yeẓri yara belli llan izebgan-nni. « Faqeɣ belli llant tkellax. Dɣa ǧǧiɣ-tt. Acu kan, meqbel xelṣeɣ-tt. Yerna-nniɣ-as tidett qeṛḥen. Nniɣ-as belli ayen yark tebɣa d zehwan s tɣawsa-s. Akken i s-nniɣ, tfehmeḍ a mass Meursault : ur twalaḍ ara belli aṭas i yettasmen si lehna-nni i d am-ttakkeɣ. Ad d-yaweḍ wass, ɣer zdat, ad tfaqeḍ s lehna i deg-i telliḍ tura ». Iwwet-itt armi i d-tfeggeḍ d idammen. Yella meqbel ur tt-yekkat ara. « ttbeqiḍeɣ-tt akka tikkwal, acu kan s leḥnana. Ad tru cwiṭ. Syin ad zemmeɣ ṭṭwiqan dɣa tkeffu akken tkeffu dima. Acu kan tikkelt-agi tew&aṛ temsalt. U nek ar ɣur-i maci aṭas i tt-xelṣeɣ ». Yessefhem-iyi-d imiren belli ɣef annect-a i yeḥwaǧ ad iyi-ciweṛ. Yeḥbes ameslay akken ad iṣṣeggem taxicant ireqqen n lamba ucaṛbun. Nek mazal-iyi sellaɣ-as. Swiɣ azal n ritla n cṛab, ḥulfaɣ rɣant tewwura uqerruy-iw. Ttkeyifeɣ seg ubbaki n ddexan n Raymond imi yekfa-yi wayla-w. Letṛamat ineggura &eddan tura, wwin le&yaḍ- nsen d ssuɣat beṛṛa n temdint. Ikkemmel Raymond lehduṛ-is. Ayen i t-yesddigutiyen, « imi mazal iḥemmel taguni yides ». Acu kan yebɣa kan ad tt-ixelleṣ. Ixemmem niqal ad tt-yawi s alba&ḍ issensuyen syin ad yessiwel i yiǧadeṛmiyen akken ad tt-yefḍeḥ u ad as-xedmen lkarṭa. Syin inuda imeddukkal yessen ger ibanddiyen. Ur tes&iḍ

31

anwa i yufa. Akken i k-yeqqar Raymond tmusni-nsen dima tes&a lfayda. Mi sen-yenna, rran-as-d belli zemren ad « tt-wecmen ». Acu kan netta mači dayen i yebɣa. Yenna-yasen ad ixemmem. Meqbel yella yebɣa ad iyi-d-yessuter yiwet lḥaǧa. Acu kan yebɣa ad iẓer meqbel acu ttxemimeɣ di temsalt-agi. Rriɣ-as belli ur tes&iḍ acu ttxemimeɣ, acu kan tadyant-agi d tin iggerzen. Yesteqsa-yi-d ma yella dɣa llant tkellax di temsalt-agi, ma yella ar ɣur-i ilaq ad ttettuxelleṣ neɣ ala akked acu ara xedmeɣ lemmer lliɣ deg wemḍiq-is. Rriɣ-as belli ur nezmir ara ad nẓer acu ara xedmeɣ nek deg wemkan-is, acu kan fehmeɣ ayɣer i yebɣa ad tt-ixelleṣ. Rniɣ swiɣ cwiṭ n cṛab. Yessaɣ-as yiwen ugeṛṛu dɣa yemla-yi-d tikti yellan deg wallaɣ-is. Yebɣa ad as-yaru tabṛatt « anda llan iqeddamen akk diɣen kra n tɣawsiwin ara tt-isneddmen ». Syin makken ara d-tuɣal, ad yeṭṭes yides u meqbel « ad yekfu yid-es » Ad tt-issusef s udem dɣa ad tt-id-yessufeɣ ɣer beṛṛa. Ufiɣ ula d nek belli akka ad ttettuxelleṣ. Acu kan Raymond yenna-yi-d belli ur yezmir ara ad yaru tabṛatt ilaqen u ɣef waya i ixemmem fell-i ad as-tt-aruɣ. Seg makken ur d-nniɣ kra, yesteqsa-yi-d ma yella ur bɣiɣ ara ad as-tt-aruɣ tura kan, rriɣ-as belli ur cli&eɣ ara. Dɣa yekker imiren umba&d mi yeswa yiwen lkas n cṛab. Iḍegger tiḍebṣiyin akked tisigert-nneɣ ɣer deffir. Yesfeḍ-ed akken yelha ṭṭabla. Iddem-ed, seg yiwen leqjeṛ n ṭṭabla yellan ɣer tama umetṛeḥ-is, yiwet n tewṛiqt, tajellabt tawraɣt, aɣanib igan s wesɣar azeggaɣ akked yiwet n tquṭitt yeččuṛen d sbiɣa n tira taxuxit. Akken i yi-d-yenna isem n tmeṭṭut, fehmeɣ belli mači d taṛumit. Uriɣ-as tabṛatt. Uriɣ-tt kan akka, acu kan ḥeṛseɣ iman-iw ad as-dduɣ di lebɣi i Raymond imi ur s&iɣ ara ssebba akken ur as-tedduɣ ara di lebɣi. Syin ɣriɣ-as-ed tabṛatt s

32

ṣṣut a&layan. Yesla-yi-d s ukkeyef akk s uhuzzu uqerru-yis, dɣa yessuter-iyi-d ad as-ed-&iwdaɣ leqraya. Aṭas i Yefṛeḥ yes-s. Yenna-yi-d : « ẓriɣ belli keč d win yesnen ddunit ». Tazwara ur faqeɣ ara belli ihedeṛ-iyi-d am umeddakkel-is armi d makken i yi-d-yenna : « tura keč d ameddakkel-iw n ṣṣaḥ ». Din i faqaɣ. Yules-as-ed i wawal-is dɣa nniɣ-as « ih ». Nek ur d iyi-tewqi& ara ma d ameddakkel-iw neɣ ala, u yettban-iyi-d d win yebɣan tadukli. Izemmem tabṛatt dɣa isggergger ayen i d-mazal n cṛab. Syin neqqim akken ddeqs nettkkeyif mebla ma yuli-yaɣ-ed wawal. Di beṛṛa, kulec yessusem, nesla i unezrureb n yiwet n tkkeṛṛust. Nniɣ-as : « iṛuḥ lḥal ». Ula d Raymond d ayen i yettxemmim. Ifaq belli akud yett&eddi bihfih u, nezmer ad d-nini, belli d tidett. Ɣas akken nnuddmeɣ, yew&eṛ-iyi ad d-kkreɣ. Iban imiren belli baneɣ-ed a&yiɣ imi yenna-yi-d Raymond ur ilaq ad sarḥeɣ i yiman-iw. Tazwara ur fhimeɣ ara. Dɣa yessefhem-iyi-d imiren belli nnan-as-ed ɣef lmut n yemma u dayen i ilaqen ad yeḍru ass-a neɣ azekka. Ula d nek akka i ttxemmimeɣ. Kkreɣ-ed, yefka-yi-d Raymond labas, izemeḍ afus-iw nezzeh dɣa yenna-yi-d belli nekkni s yergazen nettemsefham. Makken i d-fɣeɣ s ɣur-es, medleɣ tawwurt dɣa qqimeɣ akken amecwaṛ di ṭlam, ger zdat n snat tewwura. Taxxamt tella tessusem, si tseddaṛin yettal-id yiwen usuḍu aberkan semḍen. Ḥala tiyita idammen yezenzunen deg imeẓẓaɣ-iw i wumi selleɣ. Qqimeɣ akken mebla aḥṛiṛet. Di texxamt n umɣar-nni n Salamano, sliɣ i yiẓẓif iqebṛen n weqjun-is.

33

IXEF IIXEF IIXEF IIXEF IVVVV

Xedmeɣ akken i ilaq smana-yagi, iṛuḥ-ed Raymond ar ɣur-i, yenna-yi-d belli icegge& tabṛatt-nni. Ruḥeɣ snat n tikkal ɣer ssinima nek d « Emmanuel », mači dima i yefhem acu i iḍerrun deg usaru. Ilaq-iyi imiren ad as-t-sfehmeɣ. iḍelli d ssebt u Marie truḥ-ed akken i nemsefham. Bɣiɣ-tt aṭas imi telsa-d yiwet n tqendduṛt mm-ijerdan izeggaɣen akked imellalen akked tiṣandalin n weglim. Tefsa am tfirest, iṭij aḥmayan yefka-yas udem n tjeǧǧigt. Neṭṭef lkaṛ, neffeɣ si temdint n Lezzayer s kra ikilumitriyen, ɣer yiwet n teftist yettwaḥeṛsen ger teẓra u yettwafren s uɣanim si tama n wakal. Iṭij n kuẓ (4) n tmeddit ur qessiḥ ara, acu kan aman llan semmeḍ-it cwiṭ s kra n tingga tiɣezfanin ye&yan. Marie tesselmed-iyi yiwen wurar. Ilaq-aɣ, makken ara nett&ummu, ad d-nsew si tqacuct n tengga, ad d-nelqeḍ deg imawen-nneɣ yark akkefta nezmer, syin ad nuɣal ɣef uzagur akken ad d-nḍeggeṛ aman-nni seg imawen-nneɣ s igenni. Annect-a yettak-ed yiwen akken n uzeṭṭa ikefta yettṛuḥun deg igenni neɣ i d-yettuɣalen am ugeffur aḥmayan ɣef udem-iw. Acu kan, amecwaṛ umbe&d, yuɣal yewwa yimmi-w s lemlaḥ rẓagen. Dɣa tṛuḥ-ed imiren Marie ar ɣur-i, tḥennec-iyi, tessuden-iyi-d. Iles-is yesbbuḥra icenfuren-iw syin aṭas i netti ger tenggiwin. Makken nelsa leḥwayeǧ-nneɣ di tefsit, temmuqel-iyi-d Marie s wallen yerɣan. Ssudneɣ-tt-id, dɣa seg imiren ur

34

aɣ-d-yuli wawal. Ḥenceɣ-tt-id ar ɣur-i u nḥar ad d-neṭṭef lkaṛ akken ad d-nuɣal s axxam. Nṛuḥ ɣur-i akken ad nekcem s usu. Ǧǧiɣ ṭṭaq-iw yelli. Ḥemleɣ mara ḥalfuɣ i yiḍ unebdu yeslufuy i tfekkiwin-nneɣ tixemriyin. Ass-a, teqqim Marie ur truḥ ara, u nniɣ-as ihi ad nefteṛ di sin. Dɣa ṣubbeɣ-d akken ad d-aɣeɣ aksum. Mi d-uɣaleɣ sliɣ i ṣṣut n tmeṭṭut ɣer zdaxel n texxamt n Raymond. Amecwaṛ, amɣar-nni n Salamano irggem aqjun-is, nesla i ṣṣut n lḥafer usebbaḍ akked uxbac n tuccar ɣef tṣeddaṛin n wesɣar syin nesla i : « bu-isellufen, lefrisa», taggara ffɣen s abrid. Ḥkiɣ-as-d i Marie tamacahutt n wemɣar-nni syin teḍṣa. Tella telsa apijama-inu iwumi tcemmeṛ i iɣallen. U makken i d-teḍṣa, yennerna lebɣi-w ɣur-es. Cwiṭ umb&d testeqsa-yi-d ma yella ḥemmelleɣ-tt. Rriɣ-as belli annect-a ur yes&i yara lma&na, acu kan yettban-iyi-d ala. Tuɣal tban-d am tin iḥeznen. Acu kan makken i d-tettheggi leftur, u ɣef ulac akked ulaḥed, terna daɣen teterḍeq d taḍsa, ayen i yewwin armi i tt-ssudneɣ. Imiren swaswa i d-fɣent ssuɣat si texxamt n Raymond. Tikkelt tamenzut nesla i ṣṣut ṛqiqen n tmeṭṭut syin nesla i Raymond i s-yeqqaren : « ctaqeɣ-kem, ctaqeɣ-kem. Ass-a ad am-mleɣ actiqi ». Kra n umbbiwel iqebṛen dɣa tsuɣ tmeṭṭut s kra akken n ssuɣat armi deg yiwet n dqiqa kan yeččuṛ-ed wefrag n tewwurt. Ula d Marie akked nek neffeɣ-ed. Tameṭṭut mazal-itt tettsuɣu, Raymond mazal yekkat-itt. Tenna-yi-d Marie belli d l&ib, nek ur tes&iḍ acu i s-rriɣ. Tenna-yi-d ṛuḥ awi-d aǧadeṛmi, nniɣ-as ur ḥmileɣ ara iǧadeṛmiyen. Ɣas akken, yewweḍ-ed yiwen uǧadeṛmi, yewwi-t-id uplumbbyi izedɣen di ṛṛef wi sin. Yesṭebṭeb di tewwurt syin dɣa yeqmeḍ lḥes. Yerna-yas tiyta ugar, amecwaṛ tru tmeṭṭut. Raymond yelli-d tawwurt, agaṛṛu deg yimi-s, s yiwen wudem yennecṛaḥen. Tuzzel-ed teqcict ɣer

35

tewwurt u tenna-yas i uǧadeṛmi belli yewet-iṭṭ Raymond. « Isem-ik », i s-yenna uǧadeṛmi. Yerra-yas-ed Raymond. « kkes agaṛṛu seg yimi mara d-thedreḍ », i s-yenna uǧadeṛmi. Ya&weq Raymond cwiṭ akka, immuqel-iyi-d dɣa issum deg ugiṛru-s. Imiren yefka-yas uǧadeṛmi yiwen ubeqqa ẓẓayen am umaddaz, di tlemmast n teddmujt-is. Yeɣli-d ugaṛṛu iṛuḥ kra lmitrat akkin. Acu kan ur tes&iḍ acu i d-yenna imiren dɣa yessuter s la&qel ma yezmer ad d-yerfed lbunta-s n ddexxan. Yerra-yas uǧadarmi belli yezmer u yerna-yas-ed : « akka ad teẓreḍ i tikkelt-nniḍen belli aǧadarmi mači d aqeṣṣar ». Di lawan-nni yark, taqcict tella tettru u t&awed-d : « yewwet-iyi. yernu wagi d aqewwad ». « A mass aǧadarmi, i s-yenna Raymond, wagi dɣa yella di lqanun, ad s-t-iniḍ aqewwad i wergaz ? ». Acu kan aǧadeṛmi-nni yenna-yas i Raymond ad izemmem immi-s. Dɣa yezzi imiren Raymond ɣer teqcict yenna-yas : « aṛǧu kan, annaɣ ad nemlil ». Yenna-yas-ed uǧadeṛmi ad yemdel axenfuc-is, u taqcict ilaq ad truḥ sya, ma d netta ad yeqqim di texxamt-is simma ad as-d-ssiwlen ɣer lkumiṣarya. Yerna-yas-ed belli ilaq ɣef Raymond ad yenneḥcam ɣef yiman-is imi yeswa cṛab am tcekkart armi yuɣal yettergigi. Imiren yessefhem-as-d Raymond : « ur skkiṛeɣ ara. Acu kan aqla-k dag-i zdat-i, u d aya i yi-ssergagayen, mebla lebɣi-w ». Imdel-ed tawwurt-is, lɣaci yark ṛuḥen. Marie akked nek nekkfa aheggi leftuṛ. Nettat ur telluẓ ara, qrib d nek i yeččan kullec. Truḥ ɣef leǧwahi n lweḥda syin ṭṭseɣ cwiṭ. Ɣef tsa&ett tis qrad (3) n tmeddit isṭebṭeb-ed Raymond di tewwurt dɣa ikcem-ed. Nek lliɣ qimeɣ zdaxel n wusu. Netta yeqqim-d ɣef yiri-s. Yeqqim akken ddeqs mebla ma yuli-t-id wawal dɣa steqsaɣ-t amek teḍra temsalt-is. Yeḥka-yi-d belli ixdem-as ayen akken yark yebɣa acu kan tefka-

36

yas-d abeqqa dɣa izzi imiren yewwet-itt. Ayen i d-yegran si tmacahutt, walaɣ-t nek s yiman-iw. Nniɣ-as belli tura iban-iyi-d dayen txelleṣ, ilaq-as ad yefṛeḥ. Ula d netta dayen i yettxemim, u akken d as-yehwa yexdem umsaltu, ur tes&iḍ acu yezmer ad ibeddel di titiwin tuɣ temcumt. Yerna-d belli yessen akken ilha imsulta u yeẓra amek ilaq ad sen-yelḥu wemdan. Yesteqsa-yi-d imiren ma yella kra i yuṛǧaɣ ad t-yexdem umba&d mi s-ed-yefka uǧadeṛmi-nni abeqqa. Rriɣ as belli ur tes&iḍ acu i yurǧiɣ, yernu nek ur ḥmileɣ ara imsulta. Raymond iban-ed yefṛeḥ. Yessuter-iyi-d ma yella bɣiɣ ad fɣeɣ ad ḥewṣeɣ yides. Dɣa kkreɣ-ed, bdiɣ amcaḍ ucebbub-iw. Yenna-yi-d belli ilaq ad iliɣ d anagi-s. Nek ur iyi-d-tewqi& ara lma&na, acu kan ur ẓriɣ ara acu ilaqen ad t-id-iniɣ. Raymond, akken yettwali, ɣures ilaq kan ad sen-iniɣ i imsulta belli yectaq taqcict-nni. Dɣa qeblaɣ ad iliɣ d anagi-s. Neffeɣ-ed seg wexxam, ifka-yi-d Raymond yiwen ugaṛṛu. Syin nurar-as yiwen ubbiyaṛ u xesṛeɣ s cwiṭ. Yebɣa ad nṛuḥ s axxam ameqran, acu kan ugiɣ imi ur ḥmileɣ ara anect-nni. Dɣa nuɣal-ed s axxam s la&qel u yenna-yi-d deg webrid acḥal yefṛeḥ segmi yessaweḍ ad as-yefk ṭriḥa-nni i tmeddakkelt-is. Ufiɣ Raymond d yiwen yelhan yidi, akk xemmeɣ belli yelha wakud s&eddaɣ yides. Si leb&id i walaɣ, ɣer wefrag, amɣar-nni n Salamano mi yetteḥriṭiw. Akken newweḍ ar ɣur-es walaɣ belli ulac aqjun-is yides. Yella yettmuqul ɣer yal tama, ittezi ɣef yiman-is, yetta&raḍ ad icerreg tillas ukkulwaṛ, yesxartim-ed kra imeslayen ur nettwafḥam ara. Syin ad i&iwed anadi di tzenqatin s wallen-is timecṭaḥ tizeggaɣin. Makken i t-yesteqsa Raymond acu i t-yuɣen, ur d-yerri yara awal imiren kan. Sliɣ akka kan i wesbecbec : « mmis n leḥram, lefrisa», ikkemel arqiqes. Steqsaɣ-t anida yella weqjun-is. Yerra-yi-d

37

s uɣiwel belli iṛuḥ-as. Ticki cwiṭ yemmeslay-ed s wawalen ifeṛzen : « wwiɣ-t ɣer Camanubr, akken nuɣ tannumi nxeddem. Aṭas n lɣaci i yellan ɣer tbbeṛṛakin n ssirk. Ḥebseɣ ad mmuqleɣ “agellid n trewla ”. U makken kkreɣ ad d-ṛuḥeɣ, ufiɣ-t ulac-it. Acḥal-ayagi i bɣiɣ ad s-d-aɣeɣ taqlaṭ meẓẓiyen. Acu kan werǧin xemmeɣ ad iṛuḥ akka bu lefrisat-nni ». Ya&reḍ Raymond ad as-yessefhem belli yezmer d a&raq kan i ye&ṛeq, u yezmer ad d-yuɣal. Iḥka-yas-d aṭas imedyaten n yeqjan lḥan-ed acḥal n temrawin ikkilumitriyen akken ad d-bernen s axxam n imawlan-nsen. Ɣas s wanect-en n teqṣiḍin amɣar-nni yennerna deg-s wetqelleq. « Awwah ad t-ṭṭfen, tfehmeḍ. Xeṛsum lemmer yella walba&ḍ ad t-yafen deg webrid, ad t-yejme&. D awezɣi, ttɣanfun yark medden iḥbuben-is. Awwah, ad t-ṭṭfen ixeddamen n tɣiwant ». Nniɣ-as imiren ad iṛuḥ ɣer wexxam n yeqjan i&erqen u din ad as-t-id-rren, ilaq kan ad ixelleṣ yiwet n tebzert. Yesteqsa-yi-d ma yella meqqret tebzert-nni. Nek ur ẓriɣ ara. Dɣa ikcem-it z&af : « ad fkeɣ idrimen i bu tsellufin-nni. Ahah ! izmer ad t-yečč yeɣẓer ! » Syin yekkmaṣa ireggem deg-s. Yeḍṣa Raymond dɣa yekcem s axxam, ḍefreɣ-t ula d nek nemfaraq mi newweḍ ar wefrag n tewwura-nneɣ. Amecwaṛ akka umbe&d, sliɣ i tikli n wemɣar-nni, isṭebṭeb-ed ɣer tewwurt-iw. Makken i s-tt-id-lliɣ, yeqqim deqqs ɣef umnaṛ n tewwurt yessusem yuɣal yenna-yi-d : « semmeḥ-iyi, semmeḥ-iyi ». Ɛerḍeɣ-t-id ad d-yekcem, yugi. Yella yettmuqul kan ɣer yixef isebbaḍen-is, ifasen-is yeččuṛen d iḥebbuyen, llan ttergigin. Mebla ma imuqel-ed s udem-iw, yesteqsa-yi-d : « Neɣ ur iyi-tneqqen ara, a mass Meursault. Neɣ ad iyi-t-id-rren ? Acu ara yeḍrun yid-es tura ? ». Nniɣ-as belli ttaǧǧan-ten qrad (3) n wussan deg wexxam n yeqjan i&eṛqen akken ad d-nadin fell-asen imawlan-nsen, ad ten-id-awin ma yella

38

bɣan, mulac iqjan yark ɣef wumi ur d-steqsan ara imawlan xeddmen yessen akken d asen-yehwa. Imuqel-iyi-d di tsusmi. Syin yenna-yi-d : « qim di lehna ». Ibelle&-ed tawwurt-is, ticki sliɣ-as yettawi yettarra zdaxel n texxamt-is. Di ṣṣut-nni ur nban ara amek-it akken, mekkneɣ tameẓẓuɣt-iw ar lḥiḍ fehmeɣ belli d imeṭṭawen i la yettru. Ur ẓriɣ ayɣer i d-mmektaɣ yemma. Acu kan ilaq ad d-kkreɣ zik azekka-nni. Lliɣ ur lluẓeɣ ara dɣa tṣeɣ akken mebla imensi.

39

IXEFIXEFIXEFIXEF VVVV Yessawel-iyi Raymond di ttilifun ɣer lbiru. Yenna-yi-d belli yiwen seg imeddukkal-is (yella iheddeṛ-as felli) i&reḍ-iyi yides ad s&eddiɣ ass n lḥed di texxamt-is, ɣef yiri n yillel, tama n Lezzayer. Nniɣ-as mači dayen ugiɣ d acu kan ṛeggmeɣ-as i yiwet n tmeddakkelt-iw ad ẓreɣ ass-a. Yenna-yi-d imiren belli ula d nettat tettwa&reḍ. Akkagi ihi, tameṭṭut umeddakel-is ad tefreḥ imi ur tettili yara weḥdes deg wegraw n yergazen. Bɣiɣ ad as-gezmeɣ imiren kan ameslay imi ẓriɣ am&alem-iw ur yeḥmil ara mara ɣ-d-ssiwlen di ttilifun si temdint. Acu kan Raymond yessuter-iyi-d ad aṛǧuɣ cwiṭ u yenna-yi-id yezmer ad iyi-d-yessiweḍ izen-agi tameddit, acu kan yebɣa ad iyi-d-i&eggen ɣef yiwet n tɣawsa nniḍen. Imi, teɣzi n wass meṛṛa teṭṭaffaṛ-it yiwet n tarba&t ilmeẓyen n wa&ṛaben deg-i i d-yedda gma-s n tmeddakelt-is taqdimt. Yenna-yi-d : « ma yella twalaḍ-t tameddit-agi alba&ḍ itezzin i wexxam, ɣas &eggen-iyi-d ». Nniɣ-as ṛuḥ dayen sliɣ-ak. Amecwaṛ umba&d, yessawel-iyi-d um&ellem-inu, imiren lliɣ ddigutiɣ imi xemmeɣ belli ad iyi-d-yini ad sneɣseɣ deg usiwel s tilifun akk daɣen ad sggerzeɣ ixeddim-iw. Ziɣemma, mači yark d annect-agi i yebɣa. Yenna-yi-d belli yebɣa ad-iyi-d-yehdeṛ ɣef yiwen akken n cɣel ur as-d-nban ara ar tura amek ara yettwaxdem. Yebɣa kan ad iẓer

40

ṛṛay-iw di tamsalt-agi. Yebɣa ad yesbedd yiwen n lbiru di Paris ara yeṭhelan di lecɣal-is din, srid netta d tkabbaniyin timeqranin u yebɣa ad iẓer ma yella zemreɣ nek ad ṛuḥeɣ ar din ad qableɣ lecɣal. U annect-a ad iyi-yawi ad zedɣeɣ di Paris, yernu ad aṛwuɣ inig teɣzi usseggas. « Mazal-ik meẓẓiyeḍ, u yettban-iyi-d belli tudert di Paris d tin ara k-i&eǧben aṭas ». Nniɣ-as ih, acu kan nek ur d iyi-d-tewqi& ara. Dɣa yesteqsa-yi-d ma yella ur bɣiɣ ara ad beddleɣ tudert-iw. Rriɣ-as belli d awezɣi ur nezmir ara ad nbeddel tudert, akken d as-yehwa llant kifkif-itent yark. U tudert-iw dagi ur diri-tt ara. Iban-ed am win i wumi ur ye&ǧib ara lḥal. Yenna-yi-d belli dima tiririt-iw tettṛuḥu s iɣẓer, diɣen nek d win ur nes&i yara tirga u annect-a diri-t i wesfuskar. Uɣaleɣ imiren s ixeddim. Lemmer ttafeɣ ur tesnuɣnuyeɣ ara, acu kan ur walaɣ ara ayɣer ara beddleɣ tudert-iw. Mara ixemmem wemdan ad yaf belli nek mači d win yettuɣaḍen. Asmi lliɣ d anelmad di tseddawit, aṭas usirem am wagi i yes&iɣ. Acu kan mi yi-teḥṛeṣ teswi&t, ǧǧiɣ taɣuri-inu, faqeɣ biffih belli annect-agi yark ur yes&i yara lma&na. Tameddit-nni tṛuḥ-ed Marie ad teglu yess-i u testeqsa-yi-d ma yella bɣiɣ ad tt-aɣeɣ. Nniɣ-as ur d iyi-tewqi& ara lma&na seg wannect-a, u ma yella tebɣa nezmer ad nezweǧ. Tebɣa imiren ad tẓer ma yella ḥemleɣ-tt. Rriɣ-as akken i d as-rriɣ meqbel, belli annect-a ur yes&i yara lma&na ɣuri, acu kan mebla ccek ur tt-ḥmileɣ ara. « Ihi ayɣer ara yi-taɣeḍ ? », i yi-d tenna. Sfehmeɣ-as belli annect-agi yark d wer azal ? u nezmer ad nezweǧ ma yella tebɣa-t. Yernu d nettat i d-yessuturen annect-a, nek nniɣ-d kan ih. Tenna-d imiren belli zwaǧ d yiwet n temsalt iwa&ṛen. Rriɣ-as : « ala .» Teggugem cwiṭ u temmuqel-iyi-d di tsusmi. Syin tenṭeq-ed. Tebɣa kan ad tẓer ma yella ad qebleɣ annect-a lemmer d yiwet n tmeṭṭut-nniḍen i&edlen yidi am nettat, i yi-d-yessutren ad tt-

41

aɣeɣ. Nniɣ as : « ih ad tt-aɣeɣ ». Dɣa testeqsa ɣef yiman-is nettat ma yella tḥemmel-iyi, nniɣ-as annect-a dayen ur zmireɣ ad ẓreɣ. Umba&d yiwen umecwaṛ nniḍen n tsusmi, tenna-yi-d s usbecbec belli nek d yiwen ur nga yara am wiyaḍ, ahat ɣef annect-agi i d iyi-tḥemmel u balak ɣef annect-a swaswa ad d-yass wass ad teddiguti seg-i. Makken lliɣ ssusmeɣ, ur s&iɣ acu ara d-rnuɣ, nettat teṭṭef-iyi-d seg ufus s wecmumeḥ. Dɣa tenna-d belli tebɣa ad tezweǧ yidi. Rriɣ-as ad nezweǧ melmi d as-yehwa. Ḥkiɣ-as-ed imiren acu iyi-d-yenna wem&ellem dɣa tenna-yi-d Marie belli ad tt-te&ǧeb tudert n Paris. Nniɣ-as belli ddreɣ dinn-a yiwet n tallit akken dɣa tessuter-iyi-d amek tella liḥala dinn-a. Rriɣ-as : « terka. ggten yetbiren akked leḥwaṛi yetulsen. taglimt n lɣaci mellulet aṭas ». Syin nelḥa u negzem tamdint s iberdan imeqranen. Tilawin cebḥent aṭas u steqsaɣ Marie ma yella tger tamawt i wannect-en. Tenna-yi-id ih u tenna-yi-d fehmeɣ-k. Ddeqs n wakud, ur aɣ-d-yuli yara wawal. Acu kan bɣiɣ ad ternu tiɣimit yidi dɣa nniɣ-as belli nezmer ad nefteṛ akken ɣer Celeste. Ula d nettat tebɣa acu kan tes&a aṭas n cɣel. Nella neqreb s axxam dɣa nniɣ-as ǧǧiɣ-am slam. Tḥekkeṛ-iyi-d « ur tebɣiḍ ara ad tezreḍ acu n cɣel i yes&iɣ?» Lemmer ttafeɣ ad ẓreɣ, acu kan iffeɣ aqerruy-iw u daya waqila seg wacu i tettcetki seg-i. Dɣa, mi twala amek yexseṛ wudem-iw am win iweq&en ger iɣuraf, terna teḍsa u tessembbawel-ed yark tafekka-s ɣer tama-w, tweha-yi-d taddmujt-is s icenfuren-iw.

Ččiɣ ɣer Celeste. Yufa-yi-d lḥal bdiɣ učči makken i d-tekcem yiwet akken n tmeṭṭut mecṭuḥen di lqedd i yi-d-yessutren ma tezmer ad d-teqqim ɣer ṭṭabla-w. Ayen tezmer ad texdem deg usečču-nni mebla ma tcaweṛ-iyi-d. Tetteḥriṭiw yark , tes&a kra n wallen ittemcbeṛṛiqen, inetḍen

42

deg yiwen wudem mecṭuḥen annect n tteffaḥt. Tekkes tajakkiṭ-is, tessenqed lkaṛṭa n wučči s uɣiwel. Tessawel-as i Celeste dɣa tessuter-as imiren ayen yark ara tečč s yiwet n taɣect akken iferẓen ɣas akken tɣawel deg umesli. U makken tella tettṛaǧu claḍa, telli-d ṣṣak-is, tessufeɣ-d tawriqt akked ukkeryun, tessuli leḥsab n wayen ara tečč, syin tessufeɣ-d si texriṭ tamectuḥt ssuma swaswa akked kra n iṣurdiyen n zzayed i uqeddac, syin tsers-iten zdat-es. Imiren wwin-as-ed claḍa teskef-itt d askaf. Deg lawan deg-i tettṛaǧu taqedduḥt i d-iteddun, teddem-d daɣen si ṣṣak-s yiwen ukkeryun ajenjaṛi akked yiwet n tesɣunt i d-yettmeslayen ɣef ahilen n smana di ṛṛadyu. S la&qel tjerred qrib meṛṛa tidwilin. U seg wakken tasɣunt tes&a teẓẓina isebtaren tkemmel cɣel-nni ayen yark teqqim tetett. Kfiɣ učči-w u nettat mazal-itt tettjerrid s la&qel-is. Syin tebedd, telsa tajakkiṭ-is s uḥriret-nni n tmacint dɣa teffeɣ. Seg makken ur s&iɣ ara acu ara xedmeɣ, fɣeɣ-d ula d nek dɣa ḍefreɣ-tt amecwaṛ. Tleḥḥu swaswa ɣef yiri utṛutwaṛ u s yiwen akken uɣiwel akked wettkal. Teṭṭef abrid-is qbala ar zdat u mebla ma tezzi-d ɣer deffir. Cwiṭ akka te&ṛeq-iyi dɣa uɣaleɣ-d d timenddeffirt. Xemmeɣ belli tameṭṭut-nni d yiwet i issewhamen, acu kan cwiṭ kan akka ttuɣ-tt. Ɣef wefrag n tewwurt-iw, ufiɣ-en amɣar-nni n Salamano. Kreɣ skecmeɣ-t ɣur-i, yenna-yi-d belli aqjun-is dayen iṛuḥ, imi ur t-yufi yara deg wexxam n yeqjan n tɣiwant. Ixeddamen, nnan-as-d belli yezmer tewet-it walba&ḍ n tkkeṛwas. Yenna-yasen dinn-a ma yella yezmer ad yesteqsi ɣef tɣawsiwin-agi di lkumiṣaṛya. Nnan-as-d ala, imi deṛṛunt yal ass timsal am tigi. Nniɣ-as i wemɣar-nni n Salamano yezmer ad d-yawi aqjun nniḍen, acu kan fkiɣ-as lḥeq mi yi-d-yessefhem belli yuɣ tannumi d winna.

43

Lliɣ qimeɣ ɣef umetreḥ-inu, Salamano yeqqim ɣef ukkersi yellan zdat n ṭṭabla. Yella iqubel-iyi-d, ifassen-is rrsen ɣef tgecrar-is. Lemḍella-nni-ines taqdimt mazal-itt ɣef tmelɣiɣt-is. Yella iteffeẓ imeslayen seddaw claɣem-is weṛṛiɣen. Ɣas yesddiguti-yi cwiya, acu kan ur s&iɣ acu ara xedmeɣ akk daɣen ur nuddmeɣ ara. Akken ad t-id-sneṭṭqeɣ steqsaɣ-t ɣef weqjun-is. Yenna-yi-d belli yewwi-t-id seg wasmi temmut tmeṭṭut-is. Daɣen yufa-t-id lḥal meqqeṛ di la&meṛ asmi yezweǧ. Asmi yella meẓẓi yebɣa ad yurar deg mezgun. Di l&eskeṛ yurar ticeqqufin umezgun i d-yettmeslayen ɣef tudert iserdasen. Acu kan taggara, yekcem d axeddam deg tmacinin u dayen ɣef ur yendim ara, imi tura yes&a yiwet n lentrit yelhan. Ɣas akken ur yefṛiḥ ara aṭas netta d tmettut-is, acu kan yewweḍ armi yuɣ tannumi yides. Asmi temmut iḥulfa belli yeggra-d weḥdes. Dɣa yessuter yiwen weqjun seg yiwen umeddakkel-is deg ixeddim u yefka-yas-d wagi meẓẓi. Ass amezwaru, alarmi i t-yessuṭeḍ s ubbibṛun. Acu kan imi iqjan ur teddern ara annect i ttidiren yergazen, uɣalen akken di sin d imɣaren. « Ṭṭbi&a-s n diri, i yi-d-yenna Salamano. Tikkwal akka nettnaɣ. Acu kan zemreɣ ad d-iniɣ d aqjun yelhan ». Nniɣ-as telha ccetla-s dɣa iban-ed Salamano am win ifeṛḥen. « Yernu, i d-yerna, ur t-tessineḍ ara meqbel ad yaḍen. D acebbub-is yark i izaden deg-s ». Yal tameddit d yal tasebḥit, seg wasmi yuḍen weqjun-is aṭan-agi n weglim, Salamano ziɣ yeddehhin-it s zzit. Acu kan, ar ɣures, aṭan yuḍen s tidett weqjun-is d ticurreft u ticurreft mači d ayen iḥellun. Imiren ffaɣ-d, dɣa yenna-yi-d wemɣar-nni belli yewweḍ-d lawan ad iṛuḥ. Nniɣ-as belli yezmer ad yernu cwiṭ, akk daɣen iɣaḍ-iyi aṭas wayen yeḍran d waqjun-is : Yenna-yi-d tanemmirt. Yenna-yi-d daɣen belli yemma tḥemmel aṭas aqjun-is. Yal mara tt-id-yadder, yeqqar-iyi-d

44

«yemma-k meskint». Yenna-yi-d ahat ḥezneɣ aṭas seg wasmi temmut yemma, ur tes&iḍ acu i s-rriɣ. Yenna-yi-d daɣen s ukukru akk s lemɣawla belli di tezniqt-nneɣ aṭas n lɣaci i d iyi-d-ittmuqulen s yir tiṭṭ seg wasmi i rriɣ yemma deg wexxam n yemɣaren, acu kan yessen-iyi akken ilha u yeẓra belli ḥemleɣ aṭas yemma. Rriɣ-as ur ẓriɣ ara ayɣer ur d iyi-d-iban ara ar tura belli lɣaci ttmuqulen-iyi-d s yir tiṭṭ ɣef temsalt agi, acu kan axxam n yemɣaren iban-iyi-d d tifrat iwulmen imi ur s&iɣ ara ddeqs n wedrim s wacu ara qableɣ yemma deg wexxam. «Yernu, i s-rniɣ, aṭas ayagi segmi ur tes&i acu ara yi-d-tini u teddiguti weḥdes dagi ». « D tidett, i yi-d-yenna, u deg wexxam n yemɣaren, xeṛsum, tezmer ad d-taf imeddukkal ». Syin issuter-iyi-d smaḥ. Yebɣa ad iṛuḥ ad yeṭṭes. Tura tbeddel tudert-is u ye&req-as yark acu ara yexdem. D tin i tikkelt tamenzut, seg wasmi i t-sneɣ, i d iyi-d-yefka labas, ɣas s uɣiwel, u ḥulfaɣ i tiḥeṛcewt n weglim-is. Yecmumeḥ cwiṭ meqbel ad d-yeffeɣ. Dɣa yenna-yi-d : « ssarameɣ iḍ-agi ur sseglafen ara yeqjan. Dima ttɣiliɣ d aqjun-iw ».

45

IXEF VIIXEF VIIXEF VIIXEF VI Ass n lḥed, ggummaɣ yark ad d-akiɣ. Armi i yi-d tessawel Marie thuc-iyi yark. Ur nečči iqiḥ imi nebɣa ad n&um zik. Ḥulfaɣ i yiman-iw d ilem u daɣen iqreḥ-iyi uqerruy-iw. Rẓag igiṛṛu deg yimmi-w. Teḍsa aṭas felli Marie imi akken i d-tenna : « udem-ik iga am win n lmegget ». Telsa yiwet n tqendduṛt tamellalt u tserreḥ i yimezran-is. Nniɣ-as tcebḥeḍ, dɣa teterḍeq d taḍṣa si lfeṛḥ. Mi nṣub, nesṭebṭeb ɣef tewwurt n Raymond. Yerra-yaɣ-ed belli tura ad d-iṣubb. Deg webrid, imi &yiɣ cwiṭ akk daɣen imi nemdel leḍwaq, iṭij n wass-a yerɣan, yefka-yi-d tiyita am tbeqqact s udem. Marie tettneggiz si lfeṛḥ, ur teḥbis ara timenna belli yelha lḥal kra i nekka deg webrid. Ḥulfaɣ i yiman-iw xiṛ cwiya u daɣen ḥulfaɣ i laẓ. Nniɣ-as-t i Marie i yi-d-yezakknen ṣṣak-is anda i d-tewwi sin imayuten-nneɣ akked tṣarbiṭ. Ilaq-aɣ ad narǧu armi i nesla i Raymond mi d-yemdel tawwurt-is. Yelsa-d yiwen userwal ajenjaṛi akked tebluzt mm-yekmamen imecṭaḥ. Acu kan yelsa-d atriku n ibeḥriyen, ayen i d-yesseḍsen Marie aṭas; iɣallen-is d imellalen aṭas seddaw ineẓden iberkanen. Ddigutiɣ cwiṭ seg-s. Iṣubb-ed netta yettseffiṛ, iban-ed yefṛeḥ aṭas yenna-yi-d : « azul, ay ameddakel » u yessawel i Marie «Mademoiselle». Iḍelli-nni nṛuḥ ɣer lkumiṣarya anda i d-cehdeɣ belli taqcict-nni « yectaq-itt » Raymond. Ifeɣ-ed syin s yiwen

46

u&eggen. Ur muqlen ara yark ma yella d tidett wayen i d-nniɣ. Zdat tewwurt, nehdeṛ nek d Raymond ɣef annect-en, syin neqsed ad neṭṭef lkaṛ. Taftist ur teb&id ara, acu kan akken a xir, ad naweḍ meqqar zik. yenna-d Raymond ad yefṛeḥ umeddakkel-is ma newweḍ zik. Mi nekker ad nali ɣer lkaṛ iwehha-yi-d Raymond akken ad muqleɣ ɣer zdat. walaɣ yiwet n terba&t n wa&ṛaben isenden ɣer tewwurt n tḥanutt n ddexan. Llan ttmuqulen-d ɣur-nneɣ di tsusmi, acu kan mara ten-mmuqleɣ, la ttfaqeɣ belli ttwalinaɣ-d amzun d izṛa neɣ d isekla yeqquren. Yenna-yi-d Raymond belli wis sin mara d-tebduḍ seg uzelmaḍ d win i d ameddakkel-nni-ines, yettban-ed am win iceɣlen. Yerna-d imiren belli dayen tura, ayen yeḍṛan ɣur-es d tamacahutt yezrin. Marie ur tefhim acemma testeqsa-yaɣ-d acu yellan. Nniɣ-as belli d a&ṛaben i tt-yettalasen i Raymond. Tebɣa ad nṛuḥ imiren. Ibbed-ed Raymond dɣa yeḍsa makken i d-tenna belli ilaq ad nɣiwel. Nṛuḥ sanda iḥebbes lkaṛ yellan yeb&ed cwiṭ. yenna-d Raymond belli a&ṛaben ur aɣ-d-ḍfiren ara. Muqleɣ syin ɣer deffir. Ufiɣ mazal-iten deg wemḍiq-nni-nsen, ttmuqulen dima s amḍiq anda akken nella neqqim. Nekni neṭṭef lkaṛ. Raymond i d-ibanen yekkes-as utqeleq, yebda ad d-yesseḍsay Marie . Ḥulfaɣ am wakken te&ǧeb-as, acu kan mači d tin i s-d-yettarran. Sya ɣer da, ad t-id-temmuqel s teḍsa. Nṣubb beṛṛa n temdint n Lezzayer. Taftist ur teb&id ara ɣef wemḍiq anda yeḥbes lkaṛ. Acu kan ilaq-aɣ ad negzem yiwen akken n wayla yulin cwiya ɣef yillel syin kan i nezmer ad nṣubb ɣer teftist. Yeččuṛ wayla-nni d iẓra iwraɣen akked twedcin timellalin yesseḥmeq ujenjaṛi aẓayan igenni. Marie tezha deg wurar s ijeǧǧigen i tella tekkat s ṣṣak-is. Nelḥa ger yexxamen imecṭaḥ yes&an tisemmiyin

47

tizegzawin neɣ timellalin, kra seg-sent, s leḥwaṛi-nsent fren-tent isekla n uzumbi, kra nniḍen d tibu&eryanin ger yeẓra. Meqbel ad naweḍ ɣer yiri n tiɣilt, nwala illel zeddigen akked yiwen uɣenjuṛ n wakal yettnuddumen di tlemmast n waman izeddganen. Yiwen akken n ṣṣut afessas umutur yuli-d armi d ɣur-nneɣ. U nwala meb&id yiwen uɣerrabu ileḥḥun deg waman amzun d abburebbut. Tekkes-ed Marie kra ijeǧǧigen. Si tiɣilt yettṣubbun s illel nwala belli llan kra yett&ummun. Ameddakel n Raymond yezdeɣ deg yiwen n wexxam yettwaxedmen s wesɣar deg yiwen n yixef n teftist. Axxam isenned ɣer teẓra timeqranin, ijga i t-irefden si zdat kecmen deg waman. Yessemyusan Raymond ger-aneɣ. Ameddakkel-is isem-is Masson. D yiwen akken uterras meqqren di teɣzi i wumi hrawit tuyat, yuɣen yiwet akken n tmuṭṭut ibernen, yelhan, s tameslayt-is taparizyant. Yenna-yaɣ-ed imiren arret iman-nwen am akken deg ixxamen-nwen i tellam, Akk eččet seg iselman-nni yecwan, widak i d-yeṭṭef tafrara yagi. Nniɣ-as acḥal yecbeḥ wexxam-is. Yenna-yi-d belli din i da yes&edday ussan n ssebt akked lḥed akked wussan yark usta&fu. « Nek d tmeṭṭut-agi-inu, nettemsefham akken yelha», i d-yerna. Di lawan-nni, tella tmeṭṭut-is tettaḍsa nettat d Marie. D tin ahaqel i tikkelt tamezwarut i deg-i xemmeɣ s tidett belli zemreɣ ad tt-aɣeɣ. Masson yebɣa ad i&um, acu kan tameṭṭut-is akked Raymond ugin ad ddun. Nṣubb-ed di tlata yid-nneɣ, u Marie tneggez imiren kan deg waman. Masson akked nek, neṛǧa cwiṭ. Netta d win yettmeslayen s la&qel, sneqdeɣ belli yes&a tannumi irennu tawinest-agi i kra n wayen yark i d-yeqqar : «u zemreɣ ad d-iniɣ ugar n wannect-a», ɣas ma yella, di tilawt, ur tes&id acu i d-irennu i umeslay-is. Yenna-yi-d ɣef Marie : « tzad,u zemreɣ ad d-arnuɣ ɣef annect-

48

a,tes&a aṭas n sser» Syin d asawen ur rriɣ ara ddhen-iw ɣer umeslay-agi id-irennu dima imi lhiɣ-ed deg uḥalfu aẓidan n yiṭij yebdan ad iyi-yesluffuy. Ijdi yebda yesseḥmay iḍaren-iw. Wexreɣ cwiya lebɣi-nni s&iɣ n uneggez s aman. Acu kan taggara nniɣ-as i Masson : « ad nekcem? » Nek d aneggez i negzaɣ, netta yekcem kan s la&qel deg waman armi yebda ttɣumunt waman dɣa yeɣmes. Yett&ummu ɣef yedmaren u ixuṣ, dɣa ǧǧiɣ-t akken ad qeḍ&eɣ Marie. Aman semḍit u ferḥeɣ mi tt&ummuɣ. Nesseb&ed nek d Marie, neḥḥulfa imiren nemye&del deg &umu akk di tiktiwin. Akkin aggemaḍ deg waman, nuɣal nett&ummu ɣef uzagur, u ɣef udem-iw yezzin s igenni, iṭij itekkes-iyi-d aman i d-mazal ttmaren-ed seg yimmi-w. Nwala-d imiren Masson mi d-yuɣal ɣer teftist akken ad yeẓẓel i yiṭij. Si mba&id yettban-ed annectillat. Marie tebɣa ad n&um di sin. Uɣaleɣ deffir-es akken ad tt-id-ṭṭfeɣ seg wammas. Nettat tekkat s ifassen di lawan i tt-id-tt&awaneɣ s tyita iḍaren. Ṣṣut-nni amectuḥ n tiyta deg waman yedda-d deffir-nneɣ di tṣebḥit-nni armi ḥulfaɣ i yiman-iw a&yiɣ. Dɣa ǧǧiɣ-en Marie, uɣaleɣ-ed s u&ummu s la&qel akk s tririt n nnefs yelhan. Di teftist, ẓleɣ ɣef wudem ar tama n Masson ; rriɣ udem-iw deg ijdi. Nniɣ-as belli «telha». Ula d netta d ayen i yettxemmim. Amecwaṛ akka, tewweḍ-ed Marie. Zziɣ ad tt-waliɣ makken i d-tleḥḥu tettban-ed am tin yettwadehnen seg waman imelḥen, acebbub-is terra-t ɣer deffir. Teẓel-ed ɣer tama-w, ḥamu n yiṭij d ḥamu n teksumt-is segnen-iyi. Thuc-iyi-d Marie, tenna-yi-d belli Masson yenejma& s axxam imi d lawan n leftuṛ. Kkreɣ-d imiren imi lliɣ lluẓeɣ aṭas, acu kan Marie tenna-yi-d belli mazal ur tt-ssudneɣ ara si tṣebḥit ar tura. D tidett u yernu dayen bɣiɣ. « Yyaɣ s aman » i yi-d tenna. Nuzzel akken ad neẓẓel di tangiwin

49

timectaḥ. Nuẓa cwiṭ kan deg waman dɣa tenteḍ-ed ar ɣuri. Ḥulfaɣ i tfekka-s dɣa bɣiɣ-tt. Makken i d-nuɣal, yufa-d lḥal Masson ad aɣ-ed-issawal. Nniɣ-as lluẓeɣ aṭas dɣa yenna-yas imiren i tmeṭṭut-is belli &eǧbeɣ-as. Aɣrum ẓid, ssebblaɣ-as aylaw iselman i yi-d-mudden. Syin yers-ed weksum akked lbaṭaṭa yeqlan. Nečča yark mebla ma yuli-yaɣ-d wawal. Masson ites cṛab am tesraft, yesserbay-iyi-d mebla cceḥa. Mi d-newweḍ ɣer lqahwa, ḥulfaɣ i uqerruy-iw icuf akk aṭas i keyfeɣ. Di qrad(3) yid-nneɣ, Masson, Raymond akked nek, nemsefham ad nes&eddi akken aggur n ɣuct di teftist; ad nebḍu ameṣruf ger-aneɣ. Amecwaṛ akka, tenna-yaɣ-d Marie : «teẓram acḥal tewweḍ ssa&a tura? Hatt-an d leḥdac d wezgen. « Newhem meṛṛa, acu kan Masson yenna-d belli zik i nečča, u annect-a ma&lic imi ssa&a n leftuṛ d ss&a-nni i deg ara yellaẓ wemdan. Ur ẓriɣ ara ayɣer annect-a yesseḍs-ed Marie. Iban-yi-d belli teswa cwiṭ. Yesteqsa-yi-d imiren Masson ma yella bɣiɣ ad ḥewsaɣ yid-es di teftist. « tameṭṭut-iw dima tettqeggil umba&d leftuṛ. Nek, ur ḥmileɣ ara annect-a. Ilaq-iyi ad lḥuɣ cwiṭ. Dima qqareɣ-as tikli telha i ṣṣeḥa. acu kan ayen d as-yehwan texdem-it. « Tenna-d Marie ad teqqim d massa Masson akken ad tt-t&iwen deg usired n leḥwal. Taparizyant tamectuḥt tenna-d ilaq ad fɣen yergazen akken ad d-nelhu d cɣel. Nṣubb-ed di qrad yid-nneɣ. Yeɣli-d yiṭij ɣef yejdi am bubarak, tafat-is i d-ttarran waman tettqerriḥ. Ulac anwa yellan di teftist. Deg ixxamen n wesɣar yellan ɣef tiɣilt i d-yezgan nnig yillel, ara tesleḍ ḥala aṭenṭen n tḍebsiyin akked tjeɣlin. Ula d nnefs yuɣal yew&eṛ deg weẓɣal-nni n teẓra i d-yettalin si tegnitt. Tazwara Raymond akked Masson, mmeslayen ɣef kra n tɣawsiwin akked kra n yemdanen ur ssineɣ ara. Fehmeɣ belli aṭas-ayagi segmi i myussanen u ddren akken ddeqs n wakud di yiwet n

50

tallit. Syin nṛuḥ qbala s aman dɣa nebda tikli ɣef yiri. Tikkwal akka, yiwet n tengga tamectuḥt, ɣezzifen cwiya ɣef tiyaḍ tettaweḍ-ed tesselxas-aɣ isebbaḍen-nneɣ ubeḥnuq. Ur s&iɣ ɣef acu i ttxemmimeɣ imi ṛuḥeɣ am win yesgen yiṭij yekkaten ɣer uqerruy-iw aḥarfi. Imiren, yenna-yas Raymond i Masson yiwet n lḥaǧa i wumi ur sliɣ ara. Acu kan walaɣ agemmaḍ akin di teftist, sin wa&ṛaben i d-yelsan ajenjaṛi, ad d-leḥḥun ɣur-nneɣ. Muqleɣ ɣer Raymond dɣa yenna-yi-d : «d netta» Nkemmel tikli. yewhem Masson i d-yesteqsan amek i ɣ-ed-ufan da. Xemmeɣ belli yezmer walan-aɣ-d mi d-neṭṭef lkaṛ s weqrab n teftist, acu kan ssusmeɣ ur d-nniɣ kra. A&ṛaben-nni ad d-leḥḥun s la&qel ɣur-nneɣ, u mači aṭas i sen-d-mazal ad d-awḍen ɣer-nneɣ. Ur nbeddel ara tikli, acu kan Raymond yenna-yaɣ-d : «ma yella umesčew, keč a Masson, ṭṭef wis sin. Nek, ad d-lhuɣ d umeddakkel-iw. Ma d keč, a Meursault, ma yella yusa-d wayeḍnin, hatan ɣur-ek ». Nniɣ-as : «ih»; Masson yerra ifassen-is di lǧib. Ijdi yeḥman yettban-iyi-d amzun yuɣal d azeggaɣ tura. Nkemmel tikli metwal a&ṛaben-nni. Abendu n wakal yellan ger-aneɣ, segmi ineqqes. U makken i d-mazal kra iɣallen ger-aɣ yid-sen, ḥebsen wa&ṛaben tikli. Masson akked nek nessenɣes cwiṭ tikli. Wannag Raymond iṛuḥ qbala izḍem s acengu. Ur fhimeɣ ara acu i s-yenna, armi wayeḍ yexdem amzun d win yebɣan ad t-id-yewwet s uqerru. Raymond akken yefka tiyita tamezwarut, yessawel-ed i Masson. Iṛuḥ imiren Masson qbala ar win i s-d-yezzaken meqbel, yefka-yas snat tiytiwin ẓẓayen am netta. Yeẓẓel wa&ṛab deg waman, udem ar zdaxel, u yeqqim akken kra umecwaṛ, ticuftin n waman ṭṭerḍiqent-ed s ufella n waman, s nnig uqerru-yis. Imiren ula d Raymond yefka tiyita i wayeḍ i wumi d-yeččuṛ wudem d idammen. Yezzi-d ɣur-i Raymond,

51

yenna-yi-d : « tura ad twaliḍ acḥal ara yaɣ ». Ssuɣeɣ ɣur-es, nniɣ-as : «ɣur-ek yes&a lmus». Mazal i d-kfiɣ awal-iw, mi d-yufa lḥal Raymond yettwagzem-as ufus-is akk yettucelleḥ ucenfur-is. Ineggez-ed Masson ɣer zdat. Acu kan a&ṛab-nni-nniḍen yekker-ed tura, yuɣal ar deffir win akken yes&an lmus. Negguma amek ara nembbiwel, teṭṭfaɣ tcalawt. Uɣalen s la&qel ɣer deffir, mebla ma kksen allen-nsen fell-aɣ akk mazal wehhan-ed lmus ɣur-neɣ. U makken walan ddeqs iɣallen i yellan ger-aneɣ, rewlen s lemɣawla. Nekni negra-d neqqim nenta am imesmaṛen ddaw yiṭij. Raymond izmeḍ ufus-is i d-ineggin d idammen s wayeḍ. Yenna-d imiren Masson belli yella yiwen umejjay yes&eddayen ussan n lḥed di tiɣilt. Raymond ibɣa ad iṛuḥ imiren. Acu kan yal mara yebɣu ad d-yehdeṛ, idammen ifeddix-is xeddmen-ed ticuftin deg yimmi-s. Nsenned-it-id ɣer tuyat-nneɣ di sin, newwi-t-id s uḥaref s axxam. Yenna-d Raymond belli ifeddixen-is mači d wid lqayen u yezmer ad iṛuḥ weḥdes s amejjay. Iṛuḥ netta d Masson ma d nek qqimeɣ ad d-sfehmaɣ i tilawin acu yeḍran. Massa Masson tettru, Marie tuɣal d tawraɣt. Nek ddigutiɣ deg ussefhem. Taggara ssusmeɣ, dɣa keyfeɣ-as yiwen ugeṛṛu s tmuɣli deg illel. Di leǧwahi n lweḥda d wezgen, yuɣal-ed Raymond akked Masson s axxam. Yewwi-d afus-is icudd, akked lfasma di teɣmert n yimi-s. Yenna-yas-d umejjay belli mači dayen iwe&ṛen, acu kan Raymond ḥulfaɣ-as am akken iban-ed itɣebben. Ya&reḍ Masson ad t-id yesseḍs. Netta mazal-it yessusem. U makken i ɣ-ed-yenna ad iṣubb ɣer teftist, steq-saɣ-t sani. Nek d Masson nenna-yas ad neddukkel yid-es dɣa yez&ef u yerggem-aɣ-d. Yenna-d Masson ur ilaq ara ad t-nesnuɣnu. Ɣas akken ddiɣ deffir-es.

52

Nelḥa aṭas di teftist. Yuɣal yiṭij tura d amaẓay. Yetterḍeq d iceqfan deg ijdi akk deg waman. Ḥulfaɣ amzun Raymond yeẓra sani i ileḥḥu, ahat izmer ɣelṭṭeɣ. Deg ixef n teftist, newweḍ ɣer yiwet n ta&wint yettmaren deg ijdi. Din nufa-n sin wa&ṛaben-nneɣ. Llan ẓlen s leḥwayeǧ-nsen yeččuṛen d tidi. Banen-d tṛankil amzun feṛḥen. Aggaḍ-nneɣ ur ibeddel acemma seg-sen.Win akken i d-yewten Raymond yella ad t-id-yettmuqul mebla ma yuli-t-id wawal. Wayeḍ yella yejjewiq deg yiwet n tɣanimt i d-yessufuɣen ḥala qrad n tneqiḍin n lmuziga i wumi i d-yett&awad dima, yella yettmuqul-ed deg-nneɣ seg yiri n tiṭ. Amecwaṛ-nni yark, ur tes&iḍ acu yellan ḥala iṭij akked tsusmi-nni, ternuḍ-as axeṛxeṛ n te&wint akked qrad n tneqiḍin n lmuziga. Syin yewwi Raymond afus-is ɣer tjuxriṭ n tmeẓyant. Ɣas akkenni, wayeḍ ur yembbawel ara u mazal-iten di sin ttmesmuqulen. Sneqdeɣ belli win akken yetturaren s tjewaqt yes&a tifednin iceṛqen aṭas. Mebla ma yekkes-ed allen-is seg ucengu-ines, yenna-yi-d Raymond : « ad d-awiɣ lqeḍ-is? » Xemmeɣ lemmer ad as-iniɣ ala izmer ad yeḥmu weḥdes kan, u iban ad t-iwet. Nniɣ-as kan : «mazal i k-ed-yehdeṛ. Mači dayen yelhan tiyta akkagi kan ». Nesla daɣen ṣṣut-nni amecṭuḥ n te&wint yesxaṛxiṛen akked tjewwaqt di tlemmast n tsusmi akked weẓɣal. Dɣa yenna-d Raymond : « ihi ad t-reggmeɣ u makken ad d-yerr, ad d-awiɣ lqeḍ-is ». Nniɣ-as : «ihi akken, acu kan ma yella ur d-yessufeɣ ara lmus-is ur tezmireḍ ara ad tewted ». Yebda Raymond la yetteḥriṭiw cwiṭ. Wayeḍnin mazal-it yettsuḍu di tɣanimt-is u di sin tt&assan-ed acu yark i ixeddem Raymond. « ffeɣ-as argaz s argaz i s-nniɣ i Raymond u efk-iyi-d tameẓyant-ik. Ma yella issekcem-ed wayeḍ iman-is, neɣ ma yessufeɣ-ed lmus, d nek ara d-yawin lqeḍ-is ».

53

Makken i yi-d-yefka tameẓyant-is, iṭij iwet-ed deg-s. Ɣas akken, neqqim mebla aḥriret am akken kullec imdel-ed fell-aɣ. Nella nettemsmuqul mebla ma nṣubb allen-nneɣ, kullec yeḥbes din ger yillel, ijdi d yiṭij, tasusmi yeddukklen n tjewaqt akked waman. Xemmeɣ imiren belli nezmer ad newet a&baṛ akken i nezmer ur t-nekkat ara. Acu kan amecwaṛ kan, a&ṛaben-nni s tikli ɣer deffir, nezraben ger teẓra. Raymond akked nek nebren-ed ɣer deffir. Netta iban-ed xiṛ u yemmeslay-d ɣef lkaṛ n tuɣalin. Ddiɣ yides armi d axxam u makken yettali tiseddaṛin n wesɣar, nek ḥebseɣ di tmezwarut, aqerruy-iw yeṭenṭun seg iṭij, yekcem-iyi layas di lǧehd i yi-laqen akken ad aliɣ ddṛuǧ-nni yettawin i usawen akked d tagdi n lehduṛ-nni yessexcawaten n tilawin. Acu kan azɣal yessaweḍ-iyi alarmi yuɣal yew&eṛ fell-i ad qqimeɣ akken mebla aḥriret seddaw ugeffur-nni yesdderɣilen i d-yettmaren akka seg igenni. Tiɣimit din neɣ ṛwaḥ, kifkif-iten ar ɣur-i. Umba&d cwiya uɣaleɣ ɣer teftist, dɣa bdiɣ tikli. Mazal tafat-nni zeggaɣen. Ɣef yejdi, illel yettarra-d nnefs iqemḍen akk yettɣawalen s tingga timecṭah. Lḥiɣ s la&qel ɣer teẓra, u ḥulfaɣ i wenyir-iw yettcuffu seddaw yiṭij. Aẓɣal-agi meṛṛa yeɣli-d fell-i, ijebbed-iyi ɣer deffir. Yal mara ḥulfuɣ i usuḍu-ines meqren deg wudem-iw, tẓemiḍeɣ tuɣmas-iw, kemseɣ lbunyat-iw zdaxel n lǧyub userwal, tẓemmiḍeɣ yark iman-iw akken ad ɣelbeɣ iṭij-agi akked d tuzya n wallaɣ i d-yessenɣal fell-i. Yal ajenwi d-itefɣen seg ijdi neɣ seg ujeɣlal amellal, neɣ si jǧaǧ yerẓen, iɣesmaṛen-iw ttemcuddun. Aṭas i lḥiɣ. Ttwaliɣ si leb&id tafekka-nni tamecṭuḥt n tezṛutt taberkant i wumi yezzi ubeḥnuq yesdderɣilen n tafat akked uɣebbar n yillel. Xemmeɣ ar ta&wint yellan deffir tezṛutt. Bɣiɣ ad sleɣ tikkelt-nniḍen i usxeṛxeṛ n waman-is, bɣiɣ

54

tarewla seg yiṭij, si &eggu akked imeṭṭawen n tilawin akken ad afeɣ taggara tili akked westa&fu. Acu kan mi qrib ad awḍeɣ, walaɣ ameddakkel-nni n Raymond ziɣ yuɣal-ed ɣer din. Yella weḥdes. Yella yeẓẓel ɣef uzagur, ifassen-is seddaw temgart, anyir-is yeffer deffir tili n tezṛutt, tafekka-s teffeɣ-ed ɣer yiṭij. Leḥwayeǧ-is ttruggutent seg yiṭij. wehmeɣ cwiṭ. Ɣuri tadyant-nni i&eddan dayen t&edda, uɣaleɣ-ed ɣer din mebla ma meyzeɣ i wannect-en. Akken i d iyi-d-iwala, yessekker-ed iman-is cwiṭ dɣa yerra afus-is ɣer lǧib. Ula d nek, mebla axemmem, zemḍeɣ tameẓyant-nni n Raymond yellan di lbista-w. Dɣa yuɣal yeẓẓel, acu kan mebla ma yekkes-ed afus-is si lǧib. Lliɣ ddeqs i ba&deɣ fell-as, s wazal n mraw (10) n lmitrat. Ferẓeɣ tikkwal tamuɣli-s, ger walen-is qrib imedlen. Acu kan tuggett n wakud, lexyal-is iceṭṭeḥ ger wallen-iw deg ubeḥri-nni yerɣan. Ṣṣut xeddment tenggawin yuɣal d afessas ugar n wakken yella yettnejbad ɣef ṭnac-nni i i&eddan. D yiwen yiṭij, d yiwet n tafat ɣef yiwen n yejdi i la yettkemmilen tura dagi. Hat-an snat n swaye& segmi yeḥbes wass, snat swaye& segmi tḍegger iɣuraf deg ugaraw n wuzzal yeṛɣan. Mba&id deg illel i&edda-d yiwen akken n lbabuṛ n iraggten u &eqlaɣ-t s tacamiṭ-nni taberkant ɣef yiri n tiṭ-iw, imi mazal-iyi dima la ttmuqulaɣ s a&ṛab-nni. Xemmeɣ imiren belli ɣur-i ḥala ad zziɣ akken dɣa kullec ad yekfu. Acu kan tella yiwet n teftist ɣezzifen, yessenququl yiṭij, teḥṛes-iyi-d si zdeffir. Lḥiɣ cwiṭ ar te&wint. A&rab-nni ur yembbawel ara. Ɣas akken mazal-it yeb&ed cwiṭ. Yettban-ed amzun yettaḍsa, ahat si tili i iɣummen udem-is. Tirɣi n yiṭij Tewweḍ-d ɣer teddmujin-iw ḥulfaɣ daɣen i tidi mi tennejma& ɣef timmi-w. Iṭij-agi icuba iṭij-nni n wass i deg-i neṭṭleɣ yemma u, am tikkelt-nni,

55

anyir-iw yettqeṛṛiḥ-iyi aṭas, yark iẓuran-is kkaten seddaw weglim. Ur zmireɣ ara ad sebṛeɣ i wuṛɣu-yagi dɣa uẓeɣ cwiṭ ar zdat. Ẓriɣ belli annect-en d tiɣyulit imi ur reggleɣ ara akka i yiṭij ma yella uẓeɣ kan s yiwen usurrif. Acu kan rniɣ yiwen usurrif, yiwen kan ɣer zdat. U tikkelt-agi mebla ma yekker-ed, yessufɣ-ed we&ṛab-nni lmus-is i yi-d-iwehha seddaw tafat n yiṭij. Tafat-is tewet deg uzzal, syin tewet-iyi-d s anyir am leqḍe& ujenwi; imiren swaswa, tidi yellan teddukkel di timi-inu tuɣal temmar-ed deg yiwen webrid ɣef allen-iw; Tuɣal tɣum-itent s yiwen n lḥaf azuran yeḥman. Ddreɣlent wallen-iw deffir riddu-yagi n imeṭṭi akked lemleḥ. Uɣaleɣ ur selleɣ i kra ḥala ṭbel yeddubbzen n yiṭij ɣef wenyir-iw u mazal tafat ujenwi-nni amcum d-tekken si lmus. Tewweḍ-iyi-d am ujenwi iɣeẓẓen timmi-w akk ixebbcen deg wallen-iw yesseḍwayen. Syin imiren temdekwal yiss-i ddunit. Illel yezzuɣer-ed yid-es aḍu azuran yerɣan. Iban-iyi-d yigenni am win yellin yark idmaren-is akken ad d-yessureg ageffur n tmes. Tafekka-w yark tennezmaḍ imiren, u ḥarseɣ iḍudan-iw ɣef tmezyant. Znad issereḥ, sumaɣ-ed taddemujt leggaɣen n tfettust n tmeẓyant. Seg imiren, deg yiwen n ṣṣut iqebṛen meqqren i yebda kullec. Fehmeɣ imiren belli rẓiɣ lmizan n wass akked tsusmi ifazen n teftist i deg-i lliɣ meqbel cwiṭ feṛḥaɣ. Dɣa rniɣ tiyita s kuẓ (4) n we&baren di tfekka-nni yeqquren anda kecment terṣasin mebla ma banent-ed. Am akken d kuẓ (4) n titiwin di tewwurt ubaxix.

56

AAAAḤRIC IIḤRIC IIḤRIC IIḤRIC II

57

IXEF IIXEF IIXEF IIXEF I

Akken kan ttwaṭfeɣ, ttwasteqsaɣ aṭas iberdan. Acu kan isteqsiyen-agi ḥala ɣef nnekwa-inu, ur la ttɣimin ara aṭas. Tikkelt tamezwarut di lkumiṣarya, tamsalt-iw tban-ed am akken yiwen ur icli& seg-s. Ṭam (8) n wussan umba&d, asestan (le juge d instruction) imuqel-ed ɣur-i s lewhayem. Tazwara, yesteqsa-yi-d ɣef yisem-iw akk ɣef anda zedɣeɣ, acu xeddmeɣ, anda u melmi i d-luleɣ. Syin yebɣa ad iẓer ma yella ṭṭfeɣ abbuggaṭu neɣ mazal. Nniɣ-as belli ala u steqsaɣ-t ma yella dɣa ilaq ad s&uɣ yiwen. yenna-yi-d «ayɣer ?» Nniɣ-as belli ɣur-i tamsalt-iw teshel. yezmumeg mi d- yenna : « wagi d ṛṛay-ik kan weḥdek. Yernu lqanun d lqanun. Ma yella ur tefrineḍ ara yiwen ubugaṭu, ad ak-ed nefren yiwen s uḥettem ». Ufiɣ belli d lemziya mi d taɣdemt (La justice) i yeṭhellayen di lecɣal-agi. Nniɣ-as ṛṛay-agi-inu. Yesta&ref s wacu i d-nniɣ u yessegra-yi-d belli lqanun yelha akken yettwaxdem. Tikkelt tamezwarut, ǧa&leɣ-t d aqessaṛ. Yessekcem-iyi ɣer yiwet n texxamt yeččuṛen d rriduwat, yes&a yiwet n teftilt ɣef lbiru-s s wacu i d-yeḍwa afutay-nni ɣef wacu i d iyi-sɣim makken netta yeqqim yeffer di tillas. Ɣriɣ zikenni, ayen icuban annect-a deg wadlisen u tura yettban-iyi-d am akken d urar neɣ d aqeṣṣaṛ. Umba&d mi nekfa lehduṛ, muqleɣ s udem-is u wallaɣ deg-s yiwen wergaz yes&an zzin

58

ṛqiqen, allen tizemṛaqin iddexmen cwiya, meqqer, s claɣem imellalen iɣezfanen akked ucekkuḥ yeččuṛen u yebdan tura yettuɣal am iɣiɣden. Iban-iyi-d d ufhim u, nezmer ad d-nini, yeḥdeq, ɣas ma yella tikkwal izemmeḍ deg yimmi-s am win iza&fen. Mi kkreɣ ad d-fɣeɣ ṛuḥeɣ ad as-fkeɣ labas, dɣa ḥebseɣ mi d-mmektaɣ belli nɣiɣ argaz. Azekka-nni, iṛuḥ-ed yiwen akken ubugaṭu ad iyi-iẓer di lḥebs. D yiwen wergaz mectuḥen di teɣzi u daɣen d aqebbani, meẓẓi cwiṭ di la&meṛ, acebbub-is yenteḍ si zzit. Ɣas akken d aẓɣal (nek lliɣ lsiɣ taqemǧett i wumi yuɣalen ikumma seg iɣil), netta yelsa-d yiwen ukustim aberkan, s lkkul yettwaṛefjen akked yiwet n tekṛabaṭ ur nban ara amek akken tes&a ijerdan izuranen berriken akk mellulen. Isers ɣef wusu-inu aqrab-nni-ines i d-yewwi seddaw teɣruṭ, yenna-yi-d isem-is u yenna-yi-d belli yeɣra tamsalt-agi-inu. Ɣas tew&eṛ cwiṭ, ulac ccek di rbeḥ-ines, ma yella ttekleɣ fell-as. Nniɣ-as imiren tanemmirt dɣa yenna-yi-d : « fiḥel aḍeggeṛ n lweqt, ad nekcem kan di cɣel ɣef yiman-nneɣ ». Yeqqim ɣef wusu-w dɣa yessefhem-iyi-d belli nudan aṭas ɣef tudert-iw. Ssawḍen alarmi ẓran belli temmut yemma melmi kan, deg wexxam n yemɣaren. Steqsan fell-i di Marengo. Nnan-asen-d widak inudan belli « ur ḥzineɣ ara asmi tettwanṭel yemma, baneɣ-ed ass-nni am win i wumi yeqqur wul ». «Yak tfehmeḍ, i yi-d yenna ubugaṭu-inu, iw&eṛ fell-i ad k-steqsiɣ ɣef tɣawsiwin-agi acu kan d ayen yes&an azal aṭas. U ad yili d awal s wacu ara ɣ-ed-wten ma yella ur ufiɣ ara s wacu ara sen-d-arreɣ ». Netta yebɣa ad t- &iwneɣ. Yesteqsa-yi-d ma yella ḥezneɣ dɣa ass-nni. Yessewhem-iyi aṭas s usteqsi-yagi u iban-iyi-d belli ad tew&eṛ fell-i lemmer yewwas ad iyi-terr tmara d nek ara t-yinin anect-a i walba&ḍ nniḍen. Rriɣ-as imir belli dayen tṛuḥ-iyi tnumi n usteqsi n yiman-iw u ɣef waya tew&eṛ-iyi

59

tiririt ɣef westeqsi-ines. Mebla ccek, ḥemleɣ yemma, annect-a ur yes&i yara lma&na. Imdanen irkkelli ur nemxil ara ssarmen xeṛṣum yiwet n tikkelt lmut n widak ḥemlen. Dagi iḥbes-iyi ubugaṭu, iban-ed yeḥdaqeṛ aṭas. Yerra-yi armi i s-ṛeggmeɣ ur d-ttaddreɣ ara annect-a deg wexxam n cṛe& neɣ zdat Usestan (le magistrat instructeur). Imiren sfehmeɣ-as-ed belli s&iɣ ṭṭbi&a i-deg lebɣi n tfekka-inu yettemgarad u yettemxallaf aṭas netta d wayen ttḥulfuɣ. Ass i deg-i neḍleɣ yemma lliɣ a&yiɣ akk lliɣ nnuddmeɣ, armi ur ẓriɣ ara acu iḍeṛṛun yid-i? Ayen zemreɣ ad d-iniɣ mebla ma skadbeɣ, dakken lemmer ufiɣ ur tettmettat ara yemma. Acu kan abugaṭu-inu iban-ed ur t-ye&ǧib ara lḥal. yenna-yi-d : « drus wannect-a ». Ixemmem cwiṭ. Yesteqsa-yi-d ma yezmer ad d-yini belli ass-nni rniɣ ṭṭbi&a-inu ». nniɣ-as : « ala, imi d tikkerkas ». Imuqel-iyi-d yiwen umuqel n win i d iyi-ɣunfan. Yuɣal yenna-yi-d am win i d iyi-ɣuccen belli akken d as-yehwa tella liḥala, anemhal akked ixeddamen n wexxam n yemɣaren ad ilin d inagan u annect-a « yezmer ad iyi-ssufeɣ tirga mxalfa». Nniɣ-as imiren belli tadyant-agi n lmut n yemma ur tettekka yara di temsalt-agi-inu. Yerra-yi-d kan belli iban werǧin s&iɣ taluft ɣer cṛe&. Iffeɣ iṛuḥ s yiwen wudem iza&fen. Lemmer ttafeɣ ad t-id-ṭṭfeɣ, akken ad as-sfehmeɣ belli bɣiɣ ad yuɣal d ameddakkel, mači akken ad iḥareb fell-i akken yelha, acu kan ma zemreɣ ad t-id-iniɣ, akkagi kan. Ladɣa, mi ttwaliɣ belli ssetqelliqeɣ-t .Ur d iyi-fhim ara, dɣa yuɣal am win i d iyi-tt-ittalasen. Bɣiɣ ad as-iniɣ belli nek am medden meṛṛa, giɣ di kullec am medden. Acu kan annect-agi yark ulac deg-s aṭas n lfayda dɣa unfeɣ-as si tiffenyent. Amecwaṛ cwiṭ umbe&d, wwin-iyi daɣen zdat Usestan. Yufa-d lḥal d zuǧ n tmeddit u tikkelt-agi, lbiru-ines iččuṛ d

60

tafat i d-itt&eddin seg yiwen n rriddu ṛqiqen. D azɣal. Yenna-yi-d qim s waṭas n leḥdaqa, issefhem-iyi-d imiren belli abugaṭu-inu, « imi iban-as-d cɣel», ur yezmir ara ad d-yass. Acu kan s&iɣ lḥeq ma yella ugiɣ ad d-rreɣ ɣef isteqsiyen-is u zemreɣ ad aṛǧuɣ sima ara yeḥder ubugaṭu-inu.Nniɣ-as belli zemreɣ ad d-rreɣ weḥdi. Isuma yiwet n tqeffalt yellan ɣef ṭṭabla. Yiwen uggrifyi meẓẓiyen ikcem-ed yeqqim zdeffir-i, qrib ad d-isami azagur-iw. Nsenned di sin deg ifutayen-nneɣ. Yebda westeqsi. Yenna-yi-d tazwara belli nnan-as-ed, nek d win yes&an ṭṭbi&a tasusamt u daɣen nek d uffir. Netta yebɣa ad iẓer acu ttxemmimeɣ ɣef wannect-a. Rriɣ-as : « ur da se&uɣ ara acu ara d-iniɣ. Ɣef aya kan i ssusumaɣ ». Yecmumeḥ am tikkelt-nni tamezwarut, u yesta&ṛef belli tagi d ssebba yelhan dɣa yerna-d : «yernu annect-a ur yes&i yara lma&na ». Yessusem, imuqel-iyi-d dɣa yekker-ed s uḥaṛef akken ad iyi-d-yini s lemɣawla : « ayen i d iyi-isweḥlen d keč ». Ur fhimeɣ ara acu i d-yeqṣed s wawal-agi dɣa ur d as-rriɣ ara. « Llant kra n tɣawsiwin, i d-yerna, ur fhimeɣ ara deg wayen akka txedmeḍ. ẓriɣ keč ad iyi-t&iwneḍ akken ad tent- fehmeɣ ». Nniɣ-as kullec iban . Iḥers-iyi ad as-d-ḥkuɣ amek s&eddaɣ ass-nni. Ḥkiɣ-as-ed ayen i s-d-ḥkiɣ meqbel : Raymond, taftist, a&wam, amennuɣ, daɣen taftist, ta&wint, iṭij akked semmus (5) n terṣasin n tmeẓyant. Di yal ameslay yeqqar-ed : « yelha, yelha ». Makken i d-wwḍeɣ ɣer tfekka yeẓlen, yeqbel acu i d-nniɣ s tmenna n : « yelha » wannag nek a&yiɣ deg wales n yiwet n tmacahutt. Tban-iyi-d amzun werǧin mmeslayeɣ annect-nni yark. Umbe&d yiwet n tsusmi, yekker seg wemḍiq-is dɣa yenna-yi-d belli yebɣa ad iyi-&iwen, u daɣen tceɣb-it temsalt-agi-inu u ma yebɣa Ṛebbi, ad iyi-&iwen cwiṭ. Acu kan yebɣa ad iyi-d-yefk kra isteqsiyen nniḍen meqbel.

61

Mebla ma yeḥbes, yesteqsa-yi-d ma ḥemleɣ yemma. Nniɣ-as : « ih, am nek am wiyaḍ ». Aggrifyi-nni yellan yekkat di ddaktilu yettarun ayen akk d-qqareɣ, i&ṛeq-as yiwen seg yeskkilen, imi yuɣal yenneḥcam u terra-t tmara ad d-yuɣal ɣer zdeffir. Dima mebla ma iban-ed westeqsi d bu-yixef, anezraf yenna-yi-d ma yella ɣef yiwet n tikkelt, ta zdeffir tayeḍ, i wteɣ tirṣasin-nni. Xemmeɣ cwiṭ dɣa nniɣ-as belli wteɣ tarṣaṣt tamezwarut syin ṛǧiɣ cwiya, rniɣ kuẓ-nni (4) nniḍen. « Ayɣer terǧiḍ ger tiyta tamezwarut akked tis snat? » i d-yenna imiren. I tikkelt nniḍen, &awdeɣ ddreɣ ass-nni, walaɣ taftist-nni tazeggaɣt dɣa ḥulfaɣ times n yiṭij ɣef wenyir-iw. Tikkelt-agi, ssusmeɣ ur d-nniɣ kra. Ayen yark i d-yernan n tsusmi iban-iyi-d usestan am win yeḥdaqren. Yeqqim, ikemmez deg ucebbub-is, isers iɣallen-is ɣef lbiru dɣa imal-ed ar ɣur-i s yiwen wudem yessewhamen : « ayɣer, ayɣer tewteḍ ɣef tfekka-nni yeẓlen? » Di tagi daɣen ur ufiɣ acu ara d-rreɣ. Is&edda unezraf afus-is ɣef wenyir-is dɣa yules-ed i westeqsi-ines s yiwet n taɣect izelgen cwiṭ: « ayɣer ? ilaq ad iyi-d-iniḍ ayɣer ? ». Nek ssusmeɣ. Amecwaṛ kan, yekker yelḥa s ijaquṛen armi d ixef n lbiru dɣa yelli-d yiwen n leqjar. yessufeɣ-ed yiwen uṣlib (crucifix) n nḥas i d-iwehha ar ɣur-i makken i d-yebren. S yiwet n taɣect, yettergigin cwiṭ, iz&aḍ-ed ɣur-i : « i wagi tesneḍ-t ? » nniɣ-as : « ih, sneɣ-t ». Dɣa yenna-yi-d s uɣiwel akk s ḥamu belli netta d yiwen yettamnen s Ṛebbi, u zdaxel-is yeẓra belli ulac amdan n diri maḍi i wumi ur ittsemmiḥ ara Ṛebbi. U akken ad yili smaḥ-agi ilaq i wemdan ad itub alamma yuɣal am llufan yes&an taṛwiḥt d tilemt, tin akken yettwaheggan akken ad teqbel kullec. Yella yesmal akka yark tafekka-s ɣef ṭṭabla. Mazal-it yesseḥṛiṛit aṣlib-ines qrib nnig uqerruy-iw. Di tilawt, ur fhimeɣ ara aṭas acu i d-yeqṣed. Tamezwarut imi yenɣa-yi weẓɣal akk llan daɣen

62

yizan d imeqṛanen di lbiru-ines ttezzin ttrusun-d ɣef wudem-iw, u daɣen ugadeɣ-t cwiṭ. Imiren kan, faqeɣ d yiman-iw belli nek d ameqqarṣu imi akken d as-yehwa yella lḥal d nek i d aqettal. Ɣas akken ikkemmel. Fehmeɣ akka cwiṭ belli ɣur-es ayen mazal berrik ur nban ara deg umeslay-iw, d akken ṛǧiɣ cwiṭ akken ad ssufɣeɣ a&baṛ wis sin s tmeẓyant. Ma yella dayen nniḍen, kullec ifhem-it, acu kan tamsalt-agi ur tt-yefhim ara. Ṛuḥeɣ ad as-iniɣ belli yehwa-yas kan yettṛuẓu aqerruy-is : tineqqiṭ-agi taneggarut ur tes&i yara lma&na. Acu kan igzem-iyi awal dɣa iḥellel-iyi-d tikkelt taneggarut, yezdi lqed-is, yesteqsa-yi-d ma yella ttamneɣ s Ṛebbi. Rriɣ-as ala. Yuɣal yeqqim s lemɣiḍat. Yenna-yi-d d awezɣi, yark imdanen ttamnen s Ṛebbi, Ɣas ula d widak i yezzin udmawen-nsen ɣef wudem-is. Akka i da yettamen u, lemmer yewwas ad t-yekcem ccek, tudert-is ad tuɣal ur tes&i yara yark lma&na : «Tebɣiḍ ad tuɣal tudert-iw mebla lma&na? » i d-yenna. Ɣur-i annect-agi mači d cɣel-iw, yerna nniɣ-as-t. Imiren yessuẓa-d tamsilt (statue) n lmasiḥ yellan ɣef ṭṭabla, ibbeher-itt-id armi d udem-iw dɣa yebda am win ara d-isuɣen fell-i : « nek, d amaṣaḥi. Ad ssutreɣ smaḥ deg umur-ik ɣef wayen i txedmeḍ ɣer wagi. Amek ur tettamneḍ ara belli yessufri d iddra-k ? » Sneqdeɣ belli yettmeslay-iyi-d am win yessen, acu kan dayen &yiɣ seg wannect-en. Aɣamac segmi irennu. Akken uɣeɣ tannumi, yal mara bɣuɣ ad jewqeɣ alba&ḍ i wumi ur da selleɣ ara, tthuzzuɣ-as aqerruy-iw am win iqeblen acu yark i d-yeqqar. Issewhem-iyi, makken d-iban am win irebḥen : « twalaḍ, twalaḍ, i d-yenna, yakk nniɣ-ak belli tettamneḍ u tettekleḍ fell-as, ad as-teḥkuḍ leɣbayen-ik ? ». Mebla ccek, rriɣ-as-ed ala, i tikkelt tis-snat. Yuɣal yeɣli ɣer zdeffir, ɣef ufutay-ines.

63

Iban-ed ye&ya aṭas. Iqqim akken ddeqs yessusem makken tamacint-nni n tira, ur neḥbis ara aḍfaṛ umeslay, tettkemil awalen ineggura. Syin imuqel-iyi-d s usenqed akked cwiṭ n leḥzen. yenna-d s la&qel : « werǧin walaɣ ul yeqquṛen am wul-ik. Yark iqettalen d-i&ddan zdat-i run mi walan teswiṛa-yagi usufri ». Ṛuḥeɣ ad as-iniɣ belli run imi d iqettalen. Acu kan xemmeɣ ula d nek d yiwen seg-sen. D yiwet n tikti i d iyi-we&ṛen ad tekcem s allaɣ-iw. Dɣa yekker imiren usestan, am win yebɣan ad iyi-d-yini belli yekfa westeqsi. Yessuter-iyi-d kan ma yella neddmeɣ ɣef ayen xedmeɣ. Meyzeɣ cwiṭ dɣa nniɣ-as, deg umur n ndama n ṣṣeḥ, ḥulfaɣ kra akka uxenčew deg iman-iw. Iban iyi-d am win ur d iyi-nefhim ara. Ass-nni tiɣawsiwin ger-aneɣ ur kkemlent ara nnig wannect-a. Syin umbe&d, aṭas iberdan i deg-i ẓriɣ Asestan. Acu kan yettili yid-i ubugaṭu-inu. Dima qqaren-iyi-d kan ad d-sfehmeɣ kra imeslayen i d-nniɣ meqbel. Neɣ anezraf yettemsefham netta d ubugaṭu-inu ɣef acu ara ttewcaṛ&eɣ. Tidett kan ur d-lehhun yara yark deg-i di tegnatin-nni. Cwiya cwiya yuɣal imbaddel wamek i iteddu westeqsi-inu. Yettban-ed am akken Asestan yuɣal ur yecli& ara seg-i am akken dayen tamsalt-iw iṭṭebeq-itt, yerra-tt ɣer leqjaṛ. Yuɣal ur iyi-d-ibedder ara awal ɣef Ṛebbi akk ur t-walaɣ ara yark yeḥma akken yeḥma tikkelt-nni tamezwarut. Dɣa uɣalent tidiwnin-nneɣ am uqesseṛ. Kra n isteqsiyen, cwiṭ umeslay netta d ubugaṭu-inu, timlilit tekfa. Tikkwal mara yili umeslay d aqeṣṣaṛ s umata ssekcamen-iyi-d. Bdiɣ ad d-ttarraɣ nnefs. Ula d yiwen ur yelli dirit yid-i di teswi&in-nni. Kullec yettban-ed deg wemḍiq-is u tamsalt-iw yelha akken i tetteddu armi ḥulfaɣ s yiman-iw am ungif n «yiwen si tawacult ». Mrawyan (11) n wagguren umba&d, ayen yeṭṭef uheggi n taluft-inu ar cṛe&, zemreɣ ad d-iniɣ belli ttwehimeɣ

64

cwiṭ imi werǧin fṛiḥeɣ ula d yiwen webrid ḥala di kra-nni n dqayeq kan makken ara d-iddu Usestan yid-i ar tewwurt n lbiru-s, ad-iyi-d-yefk tiyita tafessast ɣer tayett u ad iyi-d-yini : «dayen i wass-a, ay amasiḥ ddeǧǧal ». Dɣa ad iyi-yawin imiren iǧaddeṛmiyen.

65

IXEF IIIXEF IIIXEF IIIXEF II Llant kra n tɣawsiwin werǧin bɣiɣ ad hedṛeɣ fell-asent. Makken kecmeɣ ɣer lḥebs, fehmeɣ di cwiṭ n wussan-nni imezwura belli ur beqquɣ ara ad d-mmeslayeɣ ɣef weḥric-agi n tudert-iw. Umba&d, ur fkiɣ ara azal meqqren i lecɣal-agi yellufḍen. Di tilawt, mači di lḥebs i lliɣ ussan imezwura : lliɣ am win yettṛaǧun ad d-yeḍru kra. Akka armi d timeẓriwt tamezwarut u d taneggarut i d-terza ɣur-i Marie i d-yebda kullec. Seg wasmi i d-ṭṭfeɣ tabṛatt-is (anda i d-teqqar belli ur as-&emden ara ad d-terzu ɣur-i imi nettat mači d tameṭṭut iw); Seg imiren i ḥulfaɣ belli taxibuṭ-agi tuɣal dayen d nettat i d axxam-iw u tudert-iw deg-s i teḥbes. Ass-nni deg-i ttwaṭṭfeɣ, rran-iyi ɣer yiwet n texxamt anda yufa-d lḥal llan aṭas imeḥbas, tuggett deg-sen d a&ṛaben. Ḍṣan mi yi-d-walan. Syin steqsan-iyi-d acu xedmeɣ. Nniɣ-asen nɣiɣ yiwen we&ṛab dɣa ssusmen. Acu kan amecwaṛ akka umba&d, mi d-yeɣli yiḍ, mlan-iyi-d amek ara ṣegmeɣ taduli-inu akk anda ara ṭṭseɣ. Ma tenḍeḍ cwiṭ seg yiwen n yixef n tferṣaddit, tzemreḍ ad t-tarreḍ d tasumta. Teɣẓi n yiḍ a ttazalent tillicin ɣef wudem-iw. Kra n wussan umba&d, rran-iyi wehdi deg yiwet n texxamt deg-i yella yiwen umetṛeḥ n wesɣar i tguni. S&iɣ yiwet n tḥibust n yiẓi akked yiwet n tbaqit n wuzzal. Lḥebs yezga-d iwsawen di temdint u, seg

66

yiwet n teḍwiqt, ttwaliɣ-ed illel. Deg yiwen wass anda lliɣ ckentḍeɣ deg uzlan n ṭṭaq, udem-iw wehhaɣ-t ar tafat, mi d-yekcem yiwen u&essas, yenna-yi-d tes&iḍ zyaṛa. Xemmeɣ yezmer d Marie. Dɣa d ṣṣeḥ izga-d d nettat. Ddiɣ deg yiwen ukulwaṛ akken ad ṛuḥeɣ s aḥanu n tmeẓriwt, syin uliɣ kra n tiseddaṛin, taggara iqubel-iyi-d yiwen ukulwaṛ nniḍen. Kecmeɣ deg yiwen uḥanu meqqren yeččuṛen d tafat. Taxxamt-nni tebḍa ɣef qrad (3) n yeḥricen s sin iggeryajen imeqranen i tt-igezmen s teɣzi. Ger sin igeryajen-nni llant azal n ṭam (8) ar mraw (10) n lmitrat yebḍan imẓuṛen akked imeḥbas. Walaɣ Marie ɣer zdat, qbala s udem-iw s tqendduṛt-is mm-ijerdan akked wudem-is axemri. Si tama-inu anda qqimeɣ llan azal n mraw (10) imeḥbas, tugett deg-sen d a&ṛaben. Marie tella ger tezwawiyin, tufa-d iman-is ger snat temẓurin : yiwet d tamɣart iwumi kemcen icenfuren, yelsan aberkan, akked yiwet n tmeṭṭut taqebbanit yeččuṛen d acebbub, i yettmeslayen tettwehi s ifasen-is, taɣect-is d tazurant. Seg makken yeb&ed ger sin leḥyuḍ-nni ugaryaǧ, imeḥbas akked imẓuṛen-nsen ttuḥetmen ad mmeslayen s ṣṣut a&layan. Mi kecmeɣ nek, ẓ&aḍ n lehdur i d-ttarran leḥyuḍ iḥarfiyen uḥanu akked tafat d-ittmirin seg igenni ɣef lemrayat akk i d-yetteftutusen di tzeqqa, cuffen-iyi aqerruy-iw. Taxibuṭ-iw teččur d tasusmi u tetulles. Ilaq-iyi kra n wakud akken ad aɣeɣ tannumi dagi. Ɣas akken, ssawḍaɣ armi &eqlaɣ yark udmawen yellan din akken yelha, banen-iyi-d di tafat n wass. Walaɣ yiwen u&essas iqqim di teɣmert ukulwaṛ-nni yellan ger sin leḥyuḍ ugeryaj. Ṭṭaqa neɣ tugett imeḥbas d a&ṛaben akked twaculin-nsen qqimen ɣer lqa&a, wa iqubel-ed wayeḍ. Widak-agi ur da ttsuɣun ara. Ɣas akken yella lhaṛaǧ, ssawḍen ad myeslen i lehduṛ-nni-nsen yellan s la&qel. Asbecbec-nsen iqebṛen, mara yettali si swadda, ixeddem

67

iwsawen am lmuziga yefren di lehduṛ yellan nnig iqerra-nsen. Annect-a yark, zik i t-sneqdeɣ mi yuẓeɣ ad hedṛeɣ i Marie. Tenteḍ s ageryaǧ, tettecmumuḥ-iyi-d s wayen tes&a n tezmert. Ufiɣ-tt d tin i icebḥen aṭas, acu kan ur ssawḍeɣ ara ad as-t-iniɣ. « Ihi amek? i yi-d-tenna s ṣṣut &layen ». «Ihi, akka ». « Ur tes&iḍ acu i k-yuɣen, ahat yella kra i teḥwaǧeḍ ? » «ih , kulec ». Nessusem. Mazal Marie ad tettecmumuḥ. Tameṭṭut-nni tabbelbult tettsuɣu-d ɣer lǧaṛ-iw, ahat d argaz-is, yiwen akken uterras acebḥan yes&an iẓri aquran. D lehduṛ i ttkemmilen. «Jeanne tugi ad t-tawi yides, tessuɣ-as s lqed ugerjum-is » « ih,ih, i s-ed yeqqar wergaz-nni ». « Nniɣ-as ad t-tarreḍ asmi ara ad d-tefɣeḍ, u ɣas akken tugi ad t-tawi ». Marie si tama-s, tenna-d s ssuɣat belli Raymond ad iyi-d-yessawaḍ slam, nniɣ-as : « tanemmirt ». Acu kan taɣect-iw iɣum-itt lǧaṛ-iw i s-yennan : « ma yella bxir i yella». teḍṣa tmeṭṭut-is mi s-ed-terra tmeṭṭut-nni belli : « werǧin yeḥla am akka yeḥla tuṛa». Lǧaṛ-iw yellan si tama tazelmaṭ, yiwen ilemẓi amecṭuḥ bu-tfetusin tirqaqin, yessusem, ur tes&iḍ acu i d-yeqqar. Walaɣ-t yeqqim qbala ɣer yiwet n temɣart, ttmesmuqulen s ifeṭṭiwjen deg wallen. Acu kan ur s&iɣ ara akud akken ad ten-sneqdeɣ imi Marie tsuɣ-iyi-d belli ilaq ad ṭṭfeɣ deg usirem. Nniɣ-as : « ih ». Di lawan i deg-i i tt-ttmuquleɣ riɣ ad zemḍeɣ tayett-is i tɣum s tqendduṛt. Bɣiɣ abeḥnuq-nni aṛqaq, ur walaɣ acu zemreɣ ad ssirmeɣ nnig-s. Ahat dayen i d-teqṣed Marie imi mazal-itt dima tettecmumuḥ. Ḥala temlel n tuɣmas-is i ttwaliɣ akked unekmuc n wallen-is. Terna-d tsuɣ-ed : « ad d-teffɣeḍ, syin ad nezweǧ! ». Rriɣ-as : « tumneḍ ad d-fɣeɣ ? ». Nniɣ-d akka akken kan ad d-iniɣ kra. Dɣa tenna-d s uɣiwel akk dima s

68

ṣṣut a&layan, ad iyi-d-serḥen u ad nernu ad n&um daɣen di sin. Ula d ttameṭṭut-nni nniḍen yellan ɣer tama n Marie tettsuɣu, u tenna-yas-d acu yellan zdaxel n tḍella&t i n-teǧǧa zdat tewwurt. Ilaq ad t-inadi, imi ɣlay wacḥal yeswa. Lǧaṛ-nni nniḍen akked yemma-s mazal ttmesmuqalen. Asbecbec n wa&ṛaben yettkemmil ddawat-nneɣ. Di beṛṛa tafat tuɣal am tin icuffen deg teftist. Ḥulfaɣ i yiman-iw uḍneɣ u lemmer ttafeɣ ad nnejma&eɣ ɣer tsilult-iw. Ṣṣut iqeṛṛeḥ-iyi. Si tama nniḍen bɣiɣ ad zhuɣ s tmuɣli di Marie. Ur ẓriɣ ara acḥal n wakud i i&eddan. Temmeslay-iyi-d Marie ɣef ixeddim-is u dima tettecmumuḥ mebla aḥbas. Asbecbec, issixen, lehduṛ ttemyegzamen am ijewwiyen deg igenni. Taḥnact n tsusmi yark yellan din, tella ɣer tama-w anda yella ilemẓi-nni amecṭuḥ akked temɣart-nni yettmesmuqalen. Cwiya cwiya wwin a&ṛaben. Akken iffeɣ umezwaru ters-ed tsusmi. Tamɣart-nni taqurant tuẓa-d s uzlan, di lawan-nni yiwen u&essas iwehha-yas i mmis. yenna-yas-d : « ṛuḥ di lehna, a yemma». U nettat tes&edda afus-is ger wuzlan-nni akken ad as-twehhi. Teffeɣ temɣart makken i d-ikcem yiwen wergaz, ačappun deg ufus-is, iṛuḥ-d yeṭṭef amḍiq-is. Skecmen-ed imiren yiwen umeḥbus ukud yehdeṛ s ḥamu acu kan s la&qel, imi tuɣal teɣli-d tsusmi deg uḥanu-nni n tmeẓriwt. Usan-d, wwin lǧaṛ-iw ayeffus dɣa tenna-yas tmeṭṭut-is mebla ma tessenɣes di taɣect-is am akken ur tfaq ara belli fiḥel ssuɣat: « ɣur-ek, ṭhella u ḥader iman-ik ». Syin tewweḍ-ed nnuba-w. Twehha-d ar ɣur-i Marie s tḍudacin, amzun akken d tasudent. Zziɣ-d udem-iw ɣur-es meqbel ad d-fɣeɣ. Nettat mazal-itt teqqim, udem yenteḍ ɣef ugeryaǧ, tettecmumuḥ-d dima s icenfuren-is iceṛqen akk yeqquṛen.

69

U terni yara aṭas tura-yi-d tabṛatt. U seg imiren i bdant tɣawsiwin ɣef wacu ur bɣiɣ ara ad d-addreɣ ula d yiwen n wawal. Yernu mebla ma zeggdeɣ ameslay imi llan aṭas n widak i wumi ur teshil ara liḥala am nek. Ussan imezwura n twaṭṭfa-inu i tew&eṛ fell-i ; Ayen i yi-we&ṛen dakken mazal deg-i tikta n wergaz yes&an tilleli. Amedya, beqquɣ ad iliɣ di teftist akk ad kecmeɣ s illel. Asmekti n tengga (Vague) timenza seddaw iḍarren, anekcum n tfekka s aman akked westa&fu ttafeɣ deg-sen, yerra-yi deg yiwen umecwaṛ ḥulfaɣ i wacḥal mqaraben laḥyuḍ-agi n lḥebs. Annect-a ḥulfaɣ-as kra kan n wagguren. Syin akkin ḥala tikta n yiwen umeḥbus i d-mazal ttmurudent deg wallaɣ-iw. Ttṛaǧǧuɣ tufɣa n yal ass deg-i ttḥewiseɣ di lḥaṛa n lḥebs neɣ zyaṛa-nni ubugaṭu-inu. Ayen i d-mazal n wakud ttafeɣ-as-d amek i s-xeddmeɣ. Xemmeɣ acḥal d abrid lemmer di d-kkreɣ di lǧedra useklu yeqquren, mebla ccek tili ur se&uɣ ara acu ara xedmeɣ ḥala tamuɣli ar tjeǧǧigt igenni, cwiya cwiya ahat ad uɣaleɣ ad aɣeɣ tannumi din. Ahat ad ttṛaǧuɣ igelfan n yefṛax melmi ara d-&eddin neɣ tijlibin n wagu am wakken ttṛaǧuɣ akka tura di lḥebs-agi tikkrabaḍin izelgen ubugaṭu-inu u am akken lliɣ daɣen a ttraǧuɣ deg yiwet akken n tudert nniḍen, ass n ssebt akken ad d-zemḍeɣ ger iɣallen-iw am tɣumdin taksumt taleggaɣt n Marie. Tidett kan, mara immeyez wemdan akken iwata, nek mači di lǧedra useklu i yelliɣ. Aṭas n lɣaci i yettuɣaḍen ugar-iw. Dɣa tikti-yagi d tikti n yemma, u dima tettales-as-d, belli nezmer ad nnaɣ tannumi di kulci. Daɣen, ur da sseb&adeɣ ara dima annect-agi yark deg uxemmem. Agguren imezwura we&ṛit fell-i aṭas. Acu kan lḥeṛs i ḥeṛseɣ iman-iw i&awen-iyi ad ṣebṛeɣ akken ad &eddin wussan. Amedya, icɣeb-iyi beqqu n tilawin. Lliɣ meẓẓiyeɣ. werǧin xemmeɣ ɣef Marie s timmad-is. Acu kan ttxemmimeɣ ɣef tmeṭṭut, ɣef tilawin, ɣef tidak yark sneɣ, ɣef

70

tegnatin yark i deg i tent-ḥemleɣ, armi tuɣal tsilult-iw teččur d udmawen akk izdeɣ-itt lebɣi-inu meqqren. Si tama, annect-a icɣeb-iyi aṭas. Si tama-nniḍen annect-agi inneq akud u yes&edday-it. Ssawḍeɣ armi i &edleɣ nek d umeqran i&essasen i d-iteddun d weqcic n tkuzint lawan n leftuṛ. D netta i d amezwaru i d iyi-d-ihedṛen ɣef tlawin. Yenna-yi-d belli d tinna i d taɣawsa tamenzut seg wacu i d-ttcetkin wiyaḍ. Nniɣ-as ula d nek am wiyaḍ u annect-a mači d lḥeq. « Acu kan, i d-yenna, ɣef annect-a i ken-ttarran ɣer lḥebs — amek akka ɣef annect-a?— ih, tilleli, d annect-a. ttakkasen-awen tilleli, daya ». Werǧin xemmeɣ i wannect-a. Qebleɣ acu i d-yenna : « d tidett, i s-nniɣ, mulac anida-t lexlaṣ ih, tfehmeḍ keč ziɣ. Wiyaḍ ala. Acu kan taggara ttafen amek ara kksen lxiq i yiman-nsen ». Syin iṛuḥ u&essas. Daɣen yella weɣbel akked taluft n ddexxan. Makken kecmeɣ ɣer lḥebs, kksen-iyi ta&eggaṭ-iw akked tnelwa usebbaḍ-iw akked tekkrabaṭ-iw akked wayen yark yellan di leǧyubat-iw, ladɣa ddexxan. Akken kecmeɣ ɣer ssilul, sutreɣ ad iyi-d-rren ddexan; Acu kan nnan-iyi-d d lmuḥal. We&ṛit fell-i wussan imezwura. Ahat d annect-a i yi-fkan tiyta tameqrant. Wwḍeɣ armi tsummuɣ iqecaḍen n wesɣar i d-teksaɣ seg wusu. Ass meṛṛa ttḥalfuɣ-as i tuzya uqerru. Ur fhimeɣ ara amek i d iyi-kksen annect-a ɣas ma yella ur yettḍuṛu yiwen. Umba&d fehmeɣ belli annect-a yettekka di lexlaṣ. Acu kan uɣaleɣ imiren, dayen uɣeɣ tannumi, dɣa yuɣal lexlaṣ-nni ur yes&i yara azal ar ɣur-i. Ma tekkseḍ iɣeblan am wigi, nek mači d win i yetɣebnen aṭas. Tamsalt yark tuɣal d amek ara nɣeɣ akud-iw. Uɣaleɣ ur tes&iḍ acu yesseḥzanen segmi bdiɣ a lemdeɣ amekti. Uɣaleɣ tikkwal ttxemmimeɣ ɣer texxamt-iw u, deg wallaɣ-iw, ttṛuḥuɣ si teɣmert ar tayeḍ, ḥettbeɣ-d tiɣawsiwin i d-ttemliliɣ deg webrid-iw. Tikkelt tamenzut ttɣawaleɣ deg-

71

s aṭas. Syin tuɣal-iyi yal mara s-d-&iwdeɣ ssiɣzifeɣ-t. Imi ttmektayeɣ-d yal agerwaz (meuble) u deg yal yiwen deg-sen, ttmektayeɣ-d tiɣawsiwin yersen fell-as, u yal taɣawsa ttmektayeɣ-d amek i tga. Ttmektayeɣ-d di yal yiwet ma yella deg-s tṛuẓi neɣ yella uqeccem, nwel-nsent neɣ amus yellan deg-sent. Di lawan-nni tta&raḍeɣ akken ur d iy-ittṛuḥu yara lxiḍ n leḥsab akken ad yemmed yark leḥsab-iw. Armi kra n smanat umba&d i ssawḍeɣ zemreɣ ad s&eddiɣ swaye& ḥala di leḥsab n legrawez yellan di texxamt-iw. Segmi rennuɣ ttmeyyizeɣ segmi i d-ssuffuɣeɣ seg wallaɣ-iw tiɣawsiwin yefren neɣ yettwattun. Fehmeɣ imiren belli argaz yeddren ḥala yiwen wass izmer ad yedder lqern di lḥebs. Ad yes&u ddeqs n imektiyen akken ur i&eggu yara deg yiman-is. Nezmer ad d-nini belli dayen yelhan. Tella daɣen tguni. Tazwara ur gganeɣ ara akken i ilaq deg iḍ akk ur da gganeɣ ara maḍi deg wass. Cwiya cwiya uɣalen armi ṣeggmen wuḍan-iw akk uɣaleɣ gganeɣ deg wass. Zemreɣ ad d-iniɣ belli, deg wagguren-agi ineggura, uɣaleɣ gganeɣ ger 16 ɣer 18 n swaye& deg wass. Ttɣimint-iyi-d imiren ḥala seddis (6) n swaye& neqqeɣ-tent di leftuṛ, deg usired, akked imektiyen-iw d umezruy n Tchécoslovaquie. Ger umetṛeḥ-iw akked wesɣar-is ufiɣ yiwen lkaɣeḍ uǧeṛnan i wumi mazal cwiṭ ad yenṭeḍ s abeḥnuq, yuɣal d awraɣ u d aceneltaḥ. Iḥekku-d ɣef yiwet n tmacahutt i wumi tṛuḥ tazwara, iban mebla ccek teḍra di tmurt n Tchécoslovaquie. Yiwen wergaz iǧǧa taddart-is di tmurt n Tchécoslovaquie akken ad inadi ɣef uɣrum-is. 25 isseggasen umba&d, yuqel d ameṛkanti i d-yuɣalen ɣer tmurt-is s temeṭṭut akked weqcic mecṭuḥen. Yemma-s teṭṭef yiwen usensu nettat d yelli-s di taddart-nsen. Akken ad tent-yessefṛeḥ mebla ma faqent, iǧǧa tameṭṭut-is akked mmi-s

72

deg yiwen usensu-nniḍen, dɣa iṛuḥ ɣer yemma-s ur t-ne&qil ara mi yekcem ɣur-es. Akken ad yeḍs cwiṭ yid-sent, yekra taxxamt i yiḍ-nni. Daɣen yezzaken-asent adrim i d-yewwi yides. Deg yiḍ-nni, nɣant-tt, yemma-s akked weltma-s, s yiwet n tiyta n tefḍist s aqerru akken ad t-akrent, syin ḍeqrent tafekka-s s asif. Taṣebḥit n wass-nni, tṛuḥ-d tmeṭṭut-is, tenna-yasent anwa-t meqbel ad tẓer acu i t-yuɣen. Dɣa yemma-s t&elleq iman-is imiren. weltma-s tḍegger iman-is ɣer zdaxel n lbir. Ahat ɣriɣ tadyant-agi ugar n alef iberdan. Si yiwet n tama mači d ayen ara yamen wemdan. Si tama-nniḍen, tezmer ad teḍru. Akken d as-yehwa tella, ɣur-i argaz-nni yuklal-itt cwiṭ imi ur ilaq ara ad yurar akken. Akka ihi, s swaye& n tguni, akk s imektiyen, s tɣuri n tedyant-agi akked ubeddel ger tili akked tafat i&edda wakud. Ɣriɣ meqbel belli yettṛuḥu uḥalfu n wakud di lḥebs. Acu kan tikti-yagi ur tes&iḍ acu n lma&na tes&a deg wallaɣ-iw. Ur fhimeɣ ara amek zemren ad ilin wussan ɣezzifit akk wezzilit deg yiwen lawan. Ɣezzifit akken ad ten-yedder wemdan d ayen i deg-i ulac ccek, acu kan zelgen u &ewǧen aṭas armi wa ikeččem deg wayeḍ. Ttṛuḥun-asen yismawen-nsen. ḥala awalen n yiḍelli akked uzekka i d-yegran s&an azal ɣur-i. Yewwas makken iyi-d-yenna u&essas belli ssawḍeɣ semmus (5) n wagguren dagi, ɣas umneɣ-t ur t-fhimeɣ ara. Ɣur-i ḥala yiwen wass i yett&eddin deg tsilult-iw akked yiwen kan ixeddim i wumi tt&awadeɣ. Ass-nni, umba&d mi yeffeɣ u&essas, muqleɣ udem-iw di tgamilt-iw n wuzzal. Tban-iyi-d teswiṛa-w am tin izemḍen ɣas ma yella tta&raḍeɣ ad as-cmumḥeɣ. Ssembbawleɣ-tt zdat-i, ḍsiɣ- as. U ɣas akken teqqim teqqur u teḥzen. Ass akken yebda ad ikfu u d tagi i d ssa&a ɣef ur bɣiɣ ara ad d-mmeslayeɣ, d ttagnitt-agi n war isem, deg-i zhir d ssuɣat n tmeddit ttalint-ed si yal ixef n lḥebs deg yiwet n terba&t yessusmen. Uẓaɣ ɣer teḍwiqt u,

73

di tafat taneggarut, muqleɣ i tikkelt-nniḍen teswiṛa-w. Ar tura mazal-itt tesxenfeṛ. Ulac acu yessewhamen deg-s imi, imiren, ula d nek akkenni i lliɣ ? di lawan-nni dɣa, u d tin i tikkelt tamezwarut deg wagguren-agi yezrin, i deg-i sliɣ akken ilha i taɣect-iw. Ɛeqleɣ-tt d tin yeṭenṭunen seg wacḥal-aya n wussan deg imeẓẓaɣ-iw dɣa din i fehmeɣ belli annect-nni n wussan i&eddan, ziɣ lliɣ ttmeslayeɣ weḥdi. Mmektaɣ-d imiren acu i d-tenna tefremlit-nni asmi tettwanṭel yemma. Ala, ulac tifrat, yiwen ur yezmir ad ixemmem amek gant tmeddiyin di lḥebs.

74

IXEF IIIIXEF IIIIXEF IIIIXEF III

Zemmreɣ ad d-iniɣ belli anebdu yuɣal-ed zik deg umur unebdu. Ẓriɣ belli makka i d yewweḍ weẓɣal amenzu, iban yella walba&ḍ n tɣawsiwin ara d-yennunten di temsalt-iw. Tamsalt-iw tettujared di teglellit (la session) taneggarut n cṛe& n tikkelt-agi u taglellit (session) n tikkelt-agi ad tekfu deg waggur n yunyu. Ameslay yekmaṣa deg wexxam n cṛe&, makken di beṛṛa, iṭij isserɣ igenni. Abugaṭu-inu yenna-yi-d ur tettɣim ara nnig sin neɣ qrad (3) n wussan . « Yernu, i d-yerna deg awal-is, inezrafen (les juges) ad ɣiwlen imi tamsalt-ik mači d tin i yes&an azal s waṭas di teglellit (la session). Tella yiwet n temsalt n yiwen ubabat yenɣa mmi-s, d nettat ara i&eddin umba&d mara t&eddi temsalt-ik.» Ɣef tẓa (7) d wezgen n tṣebḥit, ṛuḥen-d wwin-iyi di tkkeṛṛust n lḥebs s axxam n cṛe&. Sin iǧadeṛmiyen-nni skecmen-iyi ɣer yiwet n texxamt yettraḥen d tidi. Neqqim din nettṛaǧu deffir yiwet n tewwurt nselle-d syin i lehduṛ, i usiwel, i uzuɣeṛ ikkersiyen akked usggerwez i yi-d-yesmektan timeɣriwin n tezniqt-nneɣ anda, umba&d ccna nettara ikkersiyen di ṭṭerf akken ad neg taqa&ett i cḍeḥ. Nnan-iyi-d iǧadeṛmiyen belli ilaq ad neṛǧu inezrafen(les juges), dɣa yiwen seg-sen yefka-yi-d ageṛṛu i yugiɣ. Yesteqsa-yi-d cwiṭ umba&d « ma tqelqeɣ ». Rriɣ-as ala.

75

Tzemreḍ ad d-tiniḍ belli bɣiɣ ad ẓreɣ amek i tḍeṛṛu deg wexxam n cṛe&. Werǧin i d-teɣli tegnitt akken ad ḥeḍreɣ : « ih, id-yenna uǧadeṛmi wis sin, acu kan taggara yettili-d &eggu ». Cwiṭ umba&d, teṭṭenṭṭen yiwet n tnaqust tamecṭuḥt di texxamt-nni. Kksen-iyi-d imiren rrebg n wuzzal s wacu ttwaqnen ifassen-iw. Llin-d tawwurt dɣa skecmen-iyi ɣer tekwatt n imerdiyen (les accusés). Tazeqqa-nni n cra& teččuṛ d lɣaci. Ɣas akken, ṭwiqan ttwamedlen, mazal iṭij ikeččem-ed si ger cqayeq-nsen armi tuɣal liḥala teqbeṛ zdaxel. Ula d lmeryat-nsen ǧǧan-ten medlen. Qqimeɣ, iǧadeṛmiyen qimen-d s idisan-iw. Dɣa imiren i walaɣ yiwen n ṣṣef n wudmawen zdat-i. La d-ttmuqulen meṛṛa ɣuri : fehmeɣ belli d nutni i d imggaliyen (les jurés). Acu kan ur zmireɣ ara ad d-iniɣ acu i ten-yessemgaraden seg-wa ɣer wayeḍ ḥala yiwet n tɣawsa i wumi ḥulfaɣ : lliɣ zdat n tbbankiṭ n utṛamway u yark iminigen-nni s wer-isem ssenqaden-d amaynut-agi i d-yusan ma yella n wayen icemten deg-s. Ẓriɣ mači d ayen i icemten i ttnadin imi ayen ttnadin d anwa i yenɣan. Akken d as-yehwa yella wemgarad ger-asen, mači dayen meqqren; Nek ɣur-i d tikti-yagi i d-yemɣin deg allaɣ-iw. Daɣen anect-en yark n lɣaci, yellan di tzeqqa-agi imedlen am tbbewaṭ, yessufeɣ-iyi cwiṭ la&qel. Muqleɣ daɣen s imnezhen, ur &qileɣ ula d yiwen n wudem. Tikkelt tamezwarut ur faqeɣ ara belli lɣaci-yagi yark yettemddeḥas akken kan ad iyi-walin. Uɣeɣ tannumi, lɣaci ur cli&en ara seg-i. Ilaq-iyi aṭas n tezmert akked wexbac deg wallaɣ-iw akken ad fehmeɣ belli d nek i d ssebba uherwel-agi yekkren. Nniɣ-as i uǧadaṛmi : « aṭas n lɣaci ! » Yenna-yi-d, ssebba d iɣmisen dɣa iwehha-yi-d yiwet akken n terba&t yeqqimen ɣer yiwet n ṭṭabla ddaw uqejmuṛ n imggaliyen (jurés), yenna-yi-d : « hat-iten ». Nniɣ-as : « anwi ?» Dɣa yules-as-d

76

: « iɣmisen». Yessen yiwen seg ineɣmasen i t-id-iwalan imiren dɣa iṛuḥ-ed qbala ɣur-neɣ. D yiwen akken n wergaz meqqren cwiya di la&meṛ, d uḥdiq, s yiwen wudem icenfen cwiṭ. yefka-yas labbas i uǧadaṛmi s leqddeṛ, izmeḍ-as afus-is s leḥṛaṛa. Sneqdeɣ imiren belli yark lɣaci-nni ttemlilin, ttemsawalen u ttqessiṛen ger-asen, am di tarba&t anda nḥemmel ad d-nemlil widak igan am nekkni. Fehmeɣ belli nek am wakken d yiwen imjenteḍ i d yernan sufella. Ɣas akken aneɣmas-nni yemmeslay-iyi-d s wecmumeḥ. Yessarem-iyi ad i&eddi cṛe&-inu akken yelha. Nniɣ-as tanemmirt dɣa yerna-d : « teẓriḍ, ncuf cwiṭ tamsalt-agi-inek. Deg unebdu ulac ɣef wacu ara hedṛen iǧeṛnanen. Ḥala tamsalt-agi-inek akked tin n win yenɣan baba-s i yes&an azal cwiṭ.» Syin yezzaken-iyi-d, di terba&t-nni ansi i d-iṛuḥ, yiwen akken n wergaz yettcabin s amergu iqebban, yelsan nwaḍer timeqranin yes&an leḍruf iberkanen. Yenna-yi-d belli netta d imcegge& n yiwen weɣmis n "Paris" : « mači di ddra-k i d-iṛuḥ. Yussa-d ad yeḍfer tamsalt-nni n wergaz yenɣan baba-s, dɣa ssutren-as-d ad ixeggel kra imeslayen ɣef temsalt-ik ». Dagi daɣen, qrib i s-nniɣ tanemmirt. Acu kan ugadeɣ ad d-tban d smaṭa. Iwehha-d ɣur-i, netta s wezmumeg, s ufus-is dɣa iṛuḥ. Syin neṛǧa kra n dqayeq. Abugaṭu-inu yusa-d s tqendduṛt-is, zzin-as-d ibugaṭuyen nniḍen, imeddukkal-is. Iṛuḥ s ineɣmasen, ixemmes d kra ifassen. Qeṣren cwiṭ, ḍsan kra u banen-d zhan armi d lawan i deg-i teṭṭenṭṭen tnaqust di tesga. Uɣalen yark s imeḍqan-nsen. Iṛuḥ-d ɣuri, yefka-yi-d labas, iweṣṣa-yi-d ad d-rreɣ i yesteqsiyen s kra kan imeslayen, ur ilaq ara ad sɣezfeɣ awal, ur ilaq ara ad d-rnuɣ s ɣur-i akk ilaq ad tteklaɣ fell-as deg wayen i d-yegran. Si tama-w tazelmaṭ, sliɣ i weḥnunef n ukkersi yuɣalen ɣer deffir dɣa walaɣ yiwen wergaz meqqren u rqiqen, yelsa-

77

d s nwel azegzaw, ijme&-ed akk ijufaṛ n tqendduṛt-is yeqqim isers iman-is s lemḥadra. D netta i d Lewkkil n tegduda (le procureur). Yiwen n Llusi (le huissier) issuɣ-d ad d-i&eggen s unekcum n inezrafen. imiren swaswa, sin yesbbuḥruyen n trisiti bdan acexxeṛ-nsen. Qrad(3) n inezraf, sin lsan-ed aberkan, wis qrad yelsa-d s uzeggaɣ, wwin-ed yidsen ddussiwat mi d-kecmen. Ɣawlen tikli ɣer udekkan i d-yezgan iwsawen n tzeqqa. Argaz-nni i d-yelsan taqendduṛt tazeggaɣt yeqqim deg ufutay alemmas, isers tacacit-is zdat-es, yesfeḍ tabelɣust-is s yiwet n tmacwaṛt dɣa yenna-d belli agraw hat-an yelli. Yufa-d lḥal ineɣmasen ṭṭfen istiluyen deg ifassen-nsen. Ttbanen-d maṛṛa amzun ur cli&en ara akk amzun tmesxiṛen. Ɣas akken, yiwen seg-sen, win akken i d-yelsan akustim aberkan s tekkrabaṭ tajenjaṛit, isers astilu-s zdat-es u yebda ad iyi-d-yettmuqul. Deg wudem-nni-ines deg-i temxallaf cwiṭ tama tazelmaṭ akked tyeffust, ḥala allen-is i yi-d-ittbanen d tizemṛaqin, ad iyi-d-ssenqadent, mebla ma tzemreḍ ad d-teɣreḍ deg-sent acemma yettwasnen. Ḥulfaɣ-as am wakken d nek i d-yettmuqulen iman-iw. Ahat ɣef annect-a akk daɣen imi ur uɣeɣ ara tannumi d wemḍiq-agi, degmi ur fhimeɣ ara acu yeḍran syin : Taseqqaṛt n imggaliyen (les jurés), isteqsiyen uselway n cra& yefka i ubugaṭu-inu, i lewkkil n tegduda (procureur) akked imggaliyen (les jurés) ( di mkul tikkelt tezzin iqerra-nsen ɣef yiwen webrid ɣer tama unezraf), ɣran-d yiwen usebtar deg-i &eqleɣ kra n yiswawen imukan akked yemdanen, akked kra isteqsiyen-nniḍen i ubugaṭu-inu. Aselway yenna-d belli ad yessiwel i yinagan. Llussi (huissier) yeɣra-d kra n yismawen i yewwin ddehn-iw. Si tlemmast n yemnezhen yellan meqbel ttban-iyi-d kifkif-iten yark, walaɣ-ten mi d-tekkren yiwen yiwen akken ad ɣaben

78

syin seg yiwet n tewwurt i d-yezgan di teɣmert n tzeqqa, anemhal n wexxam n yemɣaren akked u&essas-is, amɣar-nni n Thomas Pérez, Raymond, Masson, Salamano, Marie. Taneggarut-agi twehha-yi-d s ufus-is am tin itqelqen cwiṭ. Wehmeɣ deg-i amek ur ten-&qileɣ ara meqbel aya, di lawan-nni i d-ssawlen i yisem aneggaru, Celeste, i d-yekkren yeffeɣ. Ɛeqleɣ ar tama-s tameṭṭut-nni tamectuḥt n usečču i d-yelsan tajakiṭ-nni-ines, tettban-ed teqqur u teḥḍem. Tettmuqul-iyi s yiwen n ḥamu deg wallen-is. Acu kan ur ufiɣ ara akud akken ad xemmeɣ ayɣer i yi-d-tefka tamuɣli-nni imi aselway yebda ameslay-is. Yenna-d tura ara yebdu umeslay n ṣṣeḥ u fiḥel ad d-i&eggen belli tlaq tsusmi. Ar ɣur-es netta yella dagi akken kan ad iwehhi ameslay di temsalt-agi mebla ma immal ɣer yiwen. U yebɣa daɣen ad yeddu cṛe& s tin la&qel d lma&qul. Jjijma ara d-terr tarba&t n yemeggaliyen (les jurés) ad d-yettwaṭef s wudem n lḥaq u, akken d as-yehwa teffeɣ, yeggul ad d-yessufeɣ imnezhen si tzeqqa di cwal amezwaru ara yeḍrun. Azɣal yebda yettali u ttmuquleɣ ɣer imnezhen mi la sbbuḥruyen s iǧeṛnanen. Annect-a yettak-ed yiwen n ṣṣut n lkaɣeḍ ikkṛefẓen. Aselway iwehha-yas i Llussi i d-yewwin qrad (3)n tsebbuḥray n lḥelfa yettwaẓḍen i yinezrafen i ten-yesxedmen imiren kan. Bdan asteqsi-inu imiren. Aselway yesteqsa-yi-d s la&qel, iban-iyi-d amzun yella acemma akka n leḥdaqa di taɣect-is. Steqsan-iyi-d daɣen ɣef yisem-iw u ɣas ma yella cenfeɣ cwiṭ, xemmeɣ belli dayen ilaqen, imi dayen n diri aṭas ma yella yettucaṛa& walba&ḍ n yergazen deg umur n wayeḍ. Syin yebda uselway yettales-d tadyant-nni i xedmeɣ, yettmuqul-ed ɣur-i umba&d yal sin neɣ qrad(3) n wawalen akken ad yi-d-yini : «neɣ akka ? ». Yal tikkelt ttarraɣ-as : «ih, ad mass aselway», akken iyi-d-iweṣṣa ubugaṭu-inu ad

79

xedmeɣ. Annect-a yeṭṭef aṭas n wakud imi aselway iḥekku-tent-id yiwet yiwet. Di lawan-nni llan ineɣmasen ttarun. Ḥulfaɣ i tmuɣli n umaẓuz ineɣmasen akked tin n ttmeṭṭut-nni tamecṭuḥt taqurant. Tabbankiṭ utṛamway tezzi meṛṛa ɣer tama uselway. Aneggaru-yagi ineḥneḥ cwiṭ, inuda ger isebtar n ddusyi-ines dɣa yezzi-d ɣuri u netta mazal-it yesbbuḥruy i yiman-is. Yenna-yi-d belli ilaq tura ad yebder kra n tneqiḍin i d-yettbanen ba&dent ɣef temsalt-agi-inu, acu kan ahat d nutenti i d ṣṣeḥ. Fehmeɣ imiren belli ad d-yuɣal s ameslay ɣef yemma dɣa ḥulfaɣ din acḥal tteddiggutiɣ seg wanect-en. Yesteqsa-yi-d ayɣer rriɣ yemma s axxam n yemɣaren. Rriɣ-as belli xuṣṣeɣ idrimen akken ad tt-tt&asseɣ, neɣ akken ad tt-dawiɣ deg wexxam. U rniɣ-as belli ula d yiwen sseg-nneɣ, la yemma la nek, ur yettṛaǧu kra seg wayeḍ, wala seg walba&ḍ-nniḍen, u nniɣ-as dayen newweḍ armi nuɣ tannumi di tudert-agi-nneɣ tajḍiṭ, akken i d-tusa, tusa-d. Aselway yenna-d belli ur yebɣi yara ad isemmeṭ aṭas di temsalt-agi n yemma dɣa yessuter di lewkkil (le procureur) ma yella yes&a kra isteqsiyen nniḍen. Aneggaru-yagi yezzi-yi-d s wezgen uzagur-is u, mebla ma yemuqel-ed ar ɣur-i, yenna-d ma yebɣa uselway ad as-isemmeḥ netta ad iyi-steqsi ma yella uɣaleɣ ar te&wint weḥdi kan s nniya ad nɣeɣ a&ṛab-nni. « Ala» i d as-d-rriɣ. « Ihi, ayɣer tella tmeẓyant yides u ayɣer i d-yuɣal s amḍiq-nni swaswa? » Nniɣ-as d zheṛ kan. Dɣa lewkkil yekfa awal-is s yiwet n taɣect n diri : « daya i bɣiɣ ad ẓreɣ tikkelt-agi ». Ayen akk i d-yernan yark umeslay d abunexluḍ, ladɣa i nek. Acu kan umba&d ubeddel n kra imeslayen, yenna-d uselway belli yekfa wegraw, ad ikemmel tameddit akken ad isel i yinagan.

80

Ur ufiɣ ara yark akud akken ad xemmeɣ. Wwin-iyi, ssulin-iyi di tkkeṛṛust i yi-ssawḍen ɣer lḥebs anda i d-ččiɣ. cwiṭ kan akken mi bdiɣ ad ttfaqeɣ belli a&yiɣ, ṛuḥen-d ad iyi-rren; Kulec yetta&wad-ed, ufiɣ-d iman-iw di tzeqqa-nni, dima zdat d wudmawen-nni. Acu kan yuɣal yerna weẓɣal akk am akken d la&ǧeb yal yiwen seg imggaliyen , lewkkil, abugaṭu-inu akked kra n ineɣmasen s&an yark deg ifassen-nsen tisbbuḥruyin. Aneɣmas-nni ameẓyan akked d tmeṭṭut-nni tamecṭuḥt llan ula d nutni din. Ɣas ur da sbbuḥruyen ara, u daɣen llan ad iyi-d-ttmuqulen mebla ma nnan-d acemma. Cerweɣ-d tidi iɣumen udem-iw. Ur d-rriɣ ara s lewhi n wemḍiq anda lliɣ akk s yiman-iw armi i sliɣ ssawlen-as i unemhal n wexxam n yemɣaren. Steqsan-t ma yella tettcetki-d yemma seg-i dɣa yerra-yasen-d belli ih acu kan akken yark ittcetkin yemɣaren n wexxam-nni. Yenna-yas uselway ma yella tettcetki-d swaswa mi tt-rriɣ s axxam n yemɣaren dɣa yerra-yas-d : « ih » unemhal. Acu kan tikkelt-agi ur tes&iḍ acu i d-yerna. Deg yiwen usteqsi nniḍen, yerra-yas-d belli yewhem di la&qel s&iɣ ass n tenṭelt n yemma. Imuqel unemhal s ixef isebaḍen-is, syin yenna-d belli nek ass-nni ur bɣiɣ ara ad waliɣ udem n yemma, daɣen ur ruɣ ara ula d yiwen webrid akk ṛuḥeɣ-ed imiren kan umba&d tanṭelt mebla ma qimeɣ cwiṭ ar uẓekka-s akken ad as-d&uɣ. Yiwet n tɣawsa nniḍen i t-yeswehmen cwiṭ : yiwen seg ixeddamen n tkebbanit iẓekwan yenna-yas-ed belli ur ẓriɣ ara acḥal di la&meṛ n yemma. Ters-ed tsusmi yiwen umecwaṛ akken, u aselway yessuter deg-s ma yella d nek i d-yeqsed. Seg makken ur yefhim ara unemhal asteqsi-yagi yerra-yas-d : « d wagi i d lqanun ». Syin yessuter uselway di lewkkil (le procureur) ma yella kra usteqsi yes&a, issuɣ-ed wagi : « uhuh! Annect-a beṛka-t » s yiwen akken n lfeṛḥ di taɣect akk s yiwet n tmuɣli n win irebḥen i yi-d-yefka armi, i

81

tikkelt tamezwarut seg waṭas isseggasen-aya, i riɣ ad ruɣ imi ḥulfaɣ acḥal ttwaɣucceɣ s lɣaci-yinna. Umba&d mi yesteqsa imggaliyen akked ubugaṭu-inu ma yella kra isteqsiyen i yes&an, aselway yessawel i u&essas n wexxam n yemɣaren akken ad t-yesteqsi. Mi d-yewweḍ imuqel-iyi-d syin yezzi udem-is. Ula d netta am wiyaḍ, kullec yules-as-d. Yerra-d yark ɣef isteqsiyen i d as-ssutren. Yenna-d belli ur bɣiɣ ara ad waliɣ udem n yemma, keyfeɣ, ṭṭseɣ akk swiɣ lqahwa s uyefk. Ḥulfaɣ imiren i yiwet akken n lḥaǧa yeṭṭfen widak yellan di tzeqqa. Din, i tikkelt tamenzut, fehmeɣ belli ɣelṭeɣ. Ssutren-as i u&essas ad d-i&iwed tamacahutt n lqahwa d uyefk akked tin n ddexan. Asestan (l’avocat général) imuqel-ed ɣur-i s yiwet n tmuɣli n nzul deg wallen. Imiren, abugaṭu-inu yesteqsa a&essas-nni ma yella ikkeyef yid-i. Acu kan lewkkil yekker-ed s ucennef mgal asteqsi-yagi : « anwa i yenɣan dagi u d acu-tent texnanasin-agi usimes n inagan i wumi ccada ẓran yark medden belli d tin iǧehden u d tin ẓẓayen ! » Ɣas akkenni, aselway yessuter deg u&essas ad yerr i westeqsi. Amɣar-nni yerra-d s wudem yenneḥcamen : « zriɣ belli ɣelteɣ aṭas. Acu kan seḍḥaɣ amek ara yagiɣ agaṛṛu i yi-d-yefka wergaz.» Taggara steqsan-iyi-d ma yella kra i s&iɣ ad t-id-arnuɣ. « Ulac, i sen-d-nniɣ. D tidett, d ṣṣeḥ fkiɣ-as agerru ». Imuqel-iyi-d u&essas s wudem akken n win iwehmen akk n win ittcekkiṛen. Yekukra cwiṭ, syin yenna-d belli d netta i yi-&erḍen ɣer lqahwa s uyefk. Yekker-ed ubugaṭu-inu s lfeṛḥ akk s ḥamu di taɣect-is, yenna-d ad yanef i yemggaliyen ad muqlen weḥedsen anda tella tidett. Acu kan lewkkil yebba&zaq-ed nnig iqerra-nneɣ : « ih, imggaliyen (les jurés) ad muqlen. U ad siwḍen taggara ɣer tikti belli yiwen ubeṛṛani izmer ad ya&reḍ win i s-yehwan ɣer lqahwa, acu

82

kan mmi-s n tfamilt ilaq ad tt-yagi zdat nna&c n tin i t-id-yurwen ». Yuɣal u&essas s amkan-is. Mi d-tewweḍ nnuba n Thomas Pérez, iṭṭef-as-ed Llussi afus armi d tasga n tzeqqa. Pérez yenna-yas belli netta yessen kan ḥala yemma akk iwala-yi ḥala yiwet n tikkelt, ass-nni n tenṭelt-is. Steqsan-t acu xedmeɣ ass-nni dɣa yerra-yasen-d : « muqlet kan, ula d nek lliɣ aṭas i ḥezneɣ. Dɣa, ur tes&iḍ acu i walaɣ. D leḥzen i d iyi-isdderɣlen allen-iw. Imi ɣur-i xesṛeɣ imiren ameddakkul ɣlayen. Armi xesfeɣ yiwen webrid. Dɣa argaz-agi ur t-walaɣ akken yelha » Asestan (l’avocat general) yesteqsa-t ma yella xeṛsum tella tikkelt anda i d iyi-d-iwala ttruɣ. Yerra-yas-d Pérez ala. Lewkkil yenna-d imiren : « massat imeggalliyen ad as-meyzen akken ilaq ». Dɣa yez&ef ubugaṭu-inu. Yesteqsa Pérez s yiwet n taɣect i yi-d-ibanen bezzaf teḥmeq cwiṭ, « ma yella iwala-yi ur ruɣ ara ». Yenna-yas-d Pérez : « ala ». Ḍsan yemnezhen. Dɣa abugaṭu-inu, icemmeṛ i yiwen n yiɣil-is, yenna-d s taɣect n win yetteklen : « d wagi i d cra&. Kullec d tidett akk acemma mači d tidett ». Lewkkil (le procureur) yesseqmeḍ udem-is u inebbec s ukaryun izwal(les titres) n ddussiwat yersen zdat-es. Umba&d semmus (5) n dqayeq n weḥbas deg-i i yi-d-yenna ubugaṭu-inu belli kullec iteddu akken ilaq, nuɣal nesla-yas-ed i Celeste i wumi yessawel ubugaṭu-inu akken ad yili d anagi. Yettmuqul-ed Celeste tikkwal ar tama-w u yella iberren yiwet n tcacit ger ifassen-is. Yella yelsa-d akustim-nni amaynut yuɣ tannumi yettlusu makken ara yeddu yidi, tikkwal deg wass n lḥed, ɣer wannar n tazliwin i&ewdiwen. Waqila ur yufi yara amek ara yels lkull n tebluzt-is imi ḥala yiwet n teqfalt n nḥas s wacu i tt-yeqfel. Nnan-as ma yella nek d akkelyan-ines dɣa yerra-d : « ih ,

83

yernu daɣen d ameddakkel-iw »; acu yettxemim fell-i dɣa yerra-yas-ed belli nek d argaz ; acu i d-yeqsed, yerra-yasen-d belli medden yark ẓran acu i d-yeqṣed; ma yella ifaq belli nek d yiwen n wemdan izemḍen aṭas ɣef yiman-is dɣa iqbel kan belli nek d yiwen ur nheddeṛ ara akken ur d-yeqqar kra. Yesteqsa-t lewkkil ma yella ttxelliṣeɣ lekkra-inu. Yeḍsa Celeste u yenna-d : « tigi d leḥwayeǧ timecṭaḥ n way garaneɣ ». Steqsan-t daɣen acu yettxemmim ɣef wayen xedmeɣ. Dɣa isers ifassen-is ɣef tesɣart-nni yellan di tlemmast n tzeqqa n cṛe& u iban-ed belli d win i d-iheggan lḥaǧa ad tt-id-yini. Yenna-d : « ɣur-i d amxix. D abaxix; medden yark ẓran d acu-t. Dayen yekfa wawal. Ihi ! ɣur-i d amxix ». Iṛuḥ ad d-ikkemel awal-is, dɣa igezem-as-t uselway, yenna-yas tanemmirt u annect-a yelha. Syin yeqqim din Celeste yeḥṣel. Acu kan yenna-d belli yebɣa ad d-yernu lehduṛ. Ssutren deg-s ad iɣiwel. Dɣa i&awed-ed belli annect-nni d amxix. yenna-yas-ed imiren uselway : «ih, nesla-yak-d. Acu kan nekkni aqlaɣ dagi akken ad nefru imxixen am wagi. Tanemmirt-ik ». Amzun akken yewweḍ ɣer taggara n tmusni-ines akked tezmert-is, yezzi-d Celeste imiren ɣur-i. Iban-iyi-d am akken allen-is ttemcbeṛṛiqent akk icenfuren-is ttergigin. Yettban-ed am win i d-yessuturen deg-i acu yezmer daɣen ad t-yexdem. Nek, ur d-nniɣ kra, ur d as-wehhaɣ ara u d tin i tikkelt tamezwarut di tudert-iw irkelli i deg-i bɣiɣ ad sudneɣ amdan. Syin yessuter uselway ad yuɣal s amkan-is. Celeste yuɣal ad yeqqim ger lɣaci. Ayen yark yeqqim cra&, yeqqim din, ismal cwiṭ iman-is ɣer zdat, isers iɣallen-is ɣef tgecrar. Tacacit ger ifassen-is, yettḥessis acu yark i d-yettunebdaren din. Tekcem-ed Marie. Telsa-d ačappun u mazal-itt tecbeḥ aṭas. Acu kan nek ḥemleɣ-tt ugar makken ara tserreḥ i ucebbub-is. Seg wemḍiq anda lliɣ, &eqleɣ-ed tefses n tedmarin-is akked tcenfurt-is n

84

wadda icuffen dima cwiṭ. Tettban-ed tetqelleq. Imiren kan steqsan-tt seg melmi i yi-tessen. Tenna-yas-en-d seg tallit-nni i texdem ɣur-neɣ. Aselway yebɣa ad iẓer acu unamek n tdukli-nneɣ. Tenna-yas d imeddukkal. Deg yiwen usteqsi- nniḍen, Tenna-yas-d belli d tidett niqal ad iyi-taɣ. Lewkkil yellan yettnadi ger tewṛiqin-is yesteqsa-tt s uɣiwel si melmi i tebda tdukli-agi-nneɣ. Tenna-yas-d melmi. Lewkkil yenna-d imiren s ustehzi belli ass-nni ma yella ur ye&ṛiq ara d azekka-nni n ṭentelt n yemma. Syin yenna-d s cwiṭ n nzul belli ur yebɣa yara ad yernu atekki deg yiwet n liḥala rqiqen am tagi, belli yefhem Marie acukan (u dagi tbeddel taɣect-is, tuɣal qerriḥet) lwaǧeb-is iḥettem-it ad i&eddi nnig n leḥdaqa dɣa yessuter i Marie ad-as-d-ssiwzel di kra imeslayen ass-nni i deg-i i tt-sneɣ. Tegguma Marie ad tehdeṛ, acu kan seg wakken iḥettem-itt lewkkil, tebda ameslay ɣef u&umu-nneɣ, ɣef tufɣa-nneɣ ɣer ssinima akked tuɣalin s axxam-iw. Asestan (l’avocat général) yenna-d belli umba&d timenna n Marie deg isteqsiyen i s-yettunfken mi la ttheggin cra&, inuda ahilen (programmes) n ssinima n wass-nni. Yenna belli Marie s yiman-is ara d-yinin isem usaru i d-i&eddan ass-nni. S yiwet n taɣect ẓiden, tenna-d belli d asaru n Fernandel. Ters-ed tsusmi meṛṛa di tzeqqa makken i tfukk. Yekker-ed imiren lewkkil (le procureur), s taẓayt akked yiwet n taɣect yesruyen iblaḍen, aḍad-is iwehha-t-id ɣuri, yenna s la&qel, s wawalen ifeṛzen : « ay Imggaliyen (les jurés), azekka-nni kan n lmut n yemma-s, argaz-agi zdat-nwen iṛuḥ ad i&um, yebda tadukli ur nlaq ara, u yernu iṛuḥ ad yezhu s unezzeh di ssinima i usaru yesseḍsayen. Ur tes&iḍ acu ara d-arnuɣ nnig wannect-a ». Yeqqim, dima s tsusmi. Amecwaṛ kan teṭṭerḍeq Marie d imeṭṭi, tenna-yas belli mači akka i teḍra, u yella wayen nniḍen. U dagi ad tt-ttḥetimen ad d-tini ayen ur tettxemmim ara. Tenna-d nettat tessen-iyi

85

akken yelha, akk ur tes&iḍ acu xedmeɣ n dir. Imiren Llussi, iwumi d-iwehha uselway, yewwi-tt. Dɣa ikkemmel cṛe&. Tzemreḍ ad d-tiniḍ am akken ur slan ara umba&d i Masson mi d-yenna belli nek d argaz yelhan : « zemreɣ ad d-rnuɣ belli wagi d argaz irruggzen». Ma yella dɣa d Salamano, netta ur as-slan ara yark makken i d-yesmekta belli nek d yiwen i yelhan s aqjun-is, ma yella d asteqsi-nni i s-d-fkan ɣef yemma akked nek, yenna-yasen-d belli ur tes&iḍ acu i yi-d-mazal ad as-t-iniɣ i yemma u ɣef waya i tt-skecmeɣ s axxam n yemɣaren. « ilaq medden ad fehmen, i d-yenna Salamano, ilaq medden ad fehmen ». Acu kan ulac anwa i d-ibanen din yefhem. Syin wwin-t. Syin tewweḍ-d nnuba n Raymond, i yellan d anagi aneggaru. Iwehha-d Raymond ɣur-i s ufus-is dɣa yenna-d imiren belli nek mači d aqettal. Dɣa yesmektay-as-d uselway belli ur as-ssutren ara ad d-yefk ṛṛay-is, bɣan kan ad d-yini acu yeḍran. Issuter deg-s ad yeṛǧu isteqsiyen akken ad d-yerr fell-asen. Smektan-as-d ta&dawt yellan netta d win immuten. dɣa Raymond iḥuref tagnitt akken ad d-yini belli d netta yark i iɣuc uneggaru-yagi seg wasmi iwet weltma-s. Aselway yessuter deg-s ma yella win yemmuten ur yes&i yara ssebbat akken ad iyi-ɣuc. Yenna-yas Raymond belli tilin-inu di teftist ur bniɣ ara fell-as d zheṛ kan. Syin yesteqsa-t lewkkil (le procureur) amek armi ihi tabṛatt yellan d aẓar i seg-i d-yekka wemxix-agi d nek i tt-yuran. Raymond yerra-yas-d belli d zheṛ kan. Lewkkil yerra-yas belli zheṛ-agi aṭas n tfelquqin i ibbib di tmacahutt-agi. Yebɣa ad iẓer ma yella diɣen d zheṛ imi ur d-yenḥil ara ɣef teqcict-nni makken i tt-iṣebbeḍ Raymond, ma yella daɣen d zheṛ kan makken i ddiɣ d anagi ɣer lkumiṣarya, ma yella daɣen d zheṛ kan mi ccada-inu teffeɣ-ed umba&d mi nudan d ccada n lekdeb. Taggara yessuter di Raymond

86

amek irebbeḥ tudert-is, u seg makken aneggaru-yagi yerra-d : « d axeznaǧi (Magazinier) », Asestan (l’avocat général) yenna i yemggaliyen (les jurés) belli anagi-yagi cɣel-is d aqewwad n tlawin. U nek ihi d acrik-is akked ameddakkul-is. Abaxix-agi d ucmit, si nwel iqebḥen, ternuḍ-as i wayen yeḍran, aqlaɣ zdat yiwen i wumi yeqquṛ wul. Raymond yebɣa ad d-yerr ɣef yiman-is, abugaṭu-inu ikker-ed ad d-isbeggen belli yugi imeslayen-agi, acu kan ssusmen-ten akken ad d-yekfu lewkkil lehduṛ-is. Wagi yenna-d : « mači aṭas iyi-d-mazal ad t-id-arnuɣ. Wagi tura d ameddakkel-ik neɣ ala ? » « Ih, i s-d-yerra wagi, ih d ameddakkel-iw » Asestan yefka-yi-d imiren yiwen usteqsi dɣa muqleɣ ɣer Raymond yeǧǧan allen-is ur tent-yekkis ara fell-i. Rriɣ-as : « ih ». Lewkkil yezzi imiren ɣer Imggaliyen dɣa yenna-yasen : « d yiwen wemdan, azekka-nni n lmut n yemma-s, yessekcem iman-is di tucmitin i icemten, yenɣa mebla ssebba i iṣṣehan akken ad yefru yiwet n temsalt n tilawin i ifɣen i webrid ». Dɣa yuɣal yeqqim. Acu kan abugaṭu-inu, yečča wul-is, isuɣ-ed s werfad ifassen deg igenni, armi, makken i d-ɣlin ikmamen, sbeggenen-d axenčew n tebluzt-is n daxel : « d acu-t wagi, tura argaz-agi yettuḥasab dagi imi yenṭel yemma-s neɣ imi yenɣa argaz ? » ḍṣan yemnezhen. Acu kan lewkkil yekker-ed daɣen, izemmeḍ iman-is di tqendduṛt-is dɣa yenna-d belli ilaq ad yes&u wemdan aṭas n tiḥerci akked lefhama n mass abugaṭu yettuqaddaṛen, akken ur yettḥulfu yara belli yella rrebg iǧehden akk i yesruyen ger snat n temsal-agi. « Ih ,i isuɣ s la&qel ugerjum-is, nek berraɣ deg wergaz-agi imeḍlen yemma-s s wul aseṭṭaf ». Awal-agi iḥuza imnezhen. Ihuz ubugaṭu-inu tuyat-is u yesfeḍ tidi i d-yeččuṛen anyir-is. Ula d netta yettban-ed amzun ihudd dɣa fehmeɣ belli tebda liḥala tẓemmek fell-i.

87

Yekfa wegraw i wass-nni. Mi d-fɣeɣ seg wexxam n cṛe& akken ad aliɣ ɣer tkkeṛṛust, ḥulfaɣ deg yiwet n tegnitt mecṭuḥen i rriḥa akked tafat n tmeddit unebdu. Di ṭlam akked tillas n lḥebs ileḥḥun, &eqleɣ yiwen yiwen, di &eggu-nni i d i-yerẓan, yark ssuɣat sneɣ n temdint i ḥemleɣ; Ḥulfaɣ daɣen i teswi&t-nni anda tikkwal ttḥalfuɣ amzun ferḥeɣ. Ssuɣat n warrac yeznuzuyen iɣmisen yettawi ubeḥri afessas, ifṛax ineggura di tebḥirin ujeǧǧig n temdint asekkwaṛ (le square), aberreḥ n widak yeznuzen iṣundwičen, ajijeq n utṛamway di tsawent yenḍen n temdint akked imsigman igenni meqbel ad d-yeɣli di lmina. Annect-agi yark yesmektay-iyi-d tabriṭ uderɣal, i sneɣ meqbel ad kecmeɣ ɣer lḥebs. D tidett , d tagi i d taswi&t-nni i deg-i yiwen akken n zman lliɣ ferḥeɣ deg-s cwiṭ. Ayen i yi-ttṛaǧun imiren, dima d yiwet n tguni tafessast, mebla tirga. Ass-a, tella tɣawsa ibeddlen imi yerna-d uṛaǧu uzekka. Ass-a ɣer texxamt-iw kan n lḥebs ara yuɣaleɣ. Am akken tibriḍin i nettǧǧerriḍ deg igenwan unebdu akken zemrent ad awint ɣer leḥbus i zemrent ad awint ɣer tguni tazedgant.

88

IXEF IVIXEF IVIXEF IVIXEF IV

Ɣas akken ɣef ukersi n win yenɣan i qqimeɣ, dima dayen yessedhuyen mara tesleḍ wiyaḍ heddṛen fell-ak. Deg lsaragen n Lewkkil akked ubugaṭu, zemreɣ ad d-iniɣ belli aṭas ihedṛen fell-i wala ɣef ubaxix-nni xedmeɣ. Ur ẓriɣ ara ma yella mxalafen isurag-nni? Abugaṭu ireffed ifassen-is deg igenni u yeqqar-as ɣelṭeɣ, acu kan s&iɣ ssebbat. Lewkkil yettwehhi s ifassen-is u yeqqar-as ula d netta belli nek d aɣellaḍ ameqran, acu kan mebla ssebbat. Tella yiwet n tɣawsa i yi-qqimen di tyersi, ur tt-ẓriɣ ara amek akken tga. Ɣas ulamma lliɣ ceɣleɣ, acḥal n tikkal i yi-d-yusa beqqu ad d-skecmeɣ iman-iw di lehduṛ acu kan abugaṭu-inu yeqqar-iyi-d dima : « ɣas ssusem, akka i ttif i temsalt-ik ». Zemreɣ ad d-tiniḍ belli tamsalt-agi tetteddu akka mebla yess-i. Kullec ileḥḥu mebla ma skecmeɣ-d iman-iw. Tturaren s zheṛ-iw mebla ma fkan azal i wayen ttxemmimeɣ nekkini. Seg umecwaṛ ɣer wayeḍ, beqquɣ ad gezmeɣ awal i medden irkelli akken ad asen-iniɣ : « ihuh, anwa i d aqettal? Dayen i yes&an azal meqren win ara yilin d aqettal. U s&iɣ yiwet n lḥaǧa ad tt-id-iniɣ ». Acu kan umba&d cwiṭ uxemmem, ttafeɣ-d iman-iw ulac acu i s&iɣ ad t-id-iniɣ. Yernu, zemreɣ ad d-iniɣ belli lebɣi nettaf akken ad d-lhun lɣaci yes-nneɣ mači aṭas i yittɣimi. Amedya asarag i d-yewwi Lewkkil, amecwaṛ kan yesdigguti-yi. Ahat ḥala kra n tukkisin seg-s

89

neɣ seg uḥriret ifassen yesseḥṛirit neɣ kra imeslayen, ur neddi yara d wayen-nniḍen, i d iyi-&eǧben cwiṭ akk i d iyi-swehmen . Acu yettxemmim zdaxel-is, ma yella dɣa fehmeɣ-d akken ilaq, dakken heggaɣ iman-iw i timenɣiwt-nni. Xeṛsum, dayen ya&reḍ ad t-id-yesbeggen. Akken i d-yeqqar s yiman-is : « ad t-id-sbeggneɣ i yergazen, u ad t-id-sbeggneɣ si snat tamiwin. Tamezwarut, si tama n tafat yesdderɣilen n wayen yeḍran, syin si tafat taberkant yefren di ṛṛuḥ-agi tazefrant n wagi ». I&awed-ed yark ayen yeḍran segmi akken temmut yemma. Yesmekta-d taɣaṛt n wul-iw, timeẓriwt-nni ur zṛiɣ ara acḥal yewweḍ la&meṛ n yemma, a&ummu-nni azekka-nni n tenṭelt nek d yiwet n tmeṭṭut, ssinima, Fernandel u taggara anekcum s axxam nek d Marie. Aṭas i qqimeɣ akken ad t-fehmeɣ imi dima yeqqar-ed “ tameddakult-is” u ɣur-i, nettat d Marie. Syin yuɣal-ed ɣer tmacahutt n Raymond. Ufiɣ belli tamuɣli-s ɣer wayen yeḍran ur txuṣ ara di tidett. Ayen i d-yeqqar yem&en. D nek i yuran tabṛatt n ussemla&i ger-asen, akken ad d-rreɣ tameddakkelt-is i yiwen wergaz amcum i wumi “yemmut wul”. Di tefsist d nek i ilaǧen icenga n Raymond. Aneggaru-yagi yuɣal yejreḥ. Kkreɣ ssutreɣ-as tameẓyant-is. Uɣaleɣ-d weḥḍi akken ad tt-sxedmeɣ. Nɣiɣ a&ṛab-nni akken i t-heggaɣ deg allaɣ-iw. U “akken ad ttekleɣ belli cɣel yettwaxdem”, rniɣ wwteɣ kuẓ (4) n terṣaṣin nniḍen, s la&qel, s ufus iwehhan, tzemreḍ ad d-tiniḍ tga am temsalt yettwaheggan akken ilaq. «Twalam tura ay irgazen l&ali, i d-yenna Usestan (l’avocat général), Aqli nejṛeɣ-awen-d asalu n tedyant yewwin argaz-agi ad ineɣ u netta yeẓra acu i ixeddem. Ad wekkdeɣ nezzeh ɣef annect-a, i s-yenna. Imi tagi mači d timenɣiwt am tiyaḍ, am win i wumi iṛuḥ la&qel akken ad as-

90

ed-tafem ssebbat i ussenɣes n taẓayt n t&ekkumt-is. Argaz-agi, ay irgazen, d argaz iḥeṛcen aṭas. Twalam-t u teslam-as, neɣ ala? Yessen ad d-yerr. Yessen ad yewzen ameslay. ur nezmir ara ad d-nini belli d yiwen iteddun am win yegnen mebla ma ifaq acu ixeddem ». Nek, lliɣ selleɣ i lehduṛ-nni dɣa fehmeɣ belli ḥesben-iyi d uḥric. Acu kan ur fhimeɣ ara amek ayen yelhan deg wergaz n menwala yettuɣal d tirint ẓẓayen mgal win yesxeṣren. Dayagi xeṛsum i d-yewten deg wallaɣ-iw dɣa seg imiren ur sliɣ ara i lewkkil armi d makken i d-yenna : « ula d nddama ur yenddim ara ? ar tura mazal. Ula d yiwen webrid ayen yark yeṭṭef cṛe& d uheggi-ines argaz-agi ur d-iban iɣaḍ-it lḥal seg wemxix yexdem ». Imiren dɣa, yezzi-d ar ɣur-i, iwehha-d s uḍad-is makken yettkkemmil tiyta deg-i mebla ma zṛiɣ ssebba ayɣer. Mebla ccek, ur zmireɣ ara ad d-iniɣ belli d win ur nes&i yara lḥeq deg wayen i d-yeqqar. D tidett ur nddimeɣ ara aṭas deg wayen xedmeɣ. Acu kan anect-en uɣuccu yessewhem-iyi. Lemmer ttafeɣ ad &erḍeɣ ad as-sfehmeɣ s la&qel akk s cwiṭ n leḥnana belli werǧin ssawḍeɣ ad neddmeɣ di lḥaǧa xedmeɣ. Dima ttiliɣ d win yezren irkkeli deg wayen ara yeḍrun ass-a neɣ azekka. Acu kan dayen ibanen, deg wemḍiq-agi anda i yi-sersen, ur tes&iḍ i wumi zemreɣ ad hedṛeɣ akkagi. Ur s&iɣ ara azref neɣ lḥeq ad d-beggneɣ iman-iw ḥnineɣ, neɣ s&iɣ ul yeččuṛen d beqqu akked lebɣi. Dɣa kemleɣ tta&raḍeɣ ad sleɣ i wayen i d-yeqqar Lewkkil imi yebda yettmeslay ɣef ṛṛuḥ-iw. Yeqqar-as belli imuqel taneffuṭ-iw, ur yufa deg-s kra, ay irgazen. Yeqqar-as belli di tilawt ur tt-s&iɣ ara, akk ur s&iɣ ara deg-i rriḥa n wemdan, akk ulac abruy n tmuɣli n lḥeq deg-i s wacu yezmer wergaz ad iḥader ɣef wul-is. « D tidett, i d-yenna, tagi mači taɣawsa ɣef wacu nezmer ad t-nlum. Dayen ur yezmir ad d-yesnunnet deg yiman-is.

91

Nezmer kan ad d-nini iɣaḍ-aɣ imi ur tt-yes&i yara. Acu kan di cṛe&, lehhu rẓigen usemmeḥ akked usuref ilaq ad yuɣal d lehhu iwa&ṛen, i t-yugaren ḥala lḥeq. Ladɣa mara mlilen yilem akked tebrek n wul am widak nufa deg wergaz-agi, yettuɣal d axjiḍ izemren ad yesebla& timetti i meṛṛa ». Dɣa imiren i d-yemmeslay ɣef amek akken xedmeɣ i yemma. Yules-ed i wayen akken i d-yenna deg isteqsiyen. Acu kan tikkelt-agi yesseɣzef deg wawal-is ugar n makken i d-yemmeslay ɣef tmenɣiwt s yiman-is. Yesseɣzef akken awal acḥal armi taggara ur ḥulfaɣ i wacemma ḥala i weẓɣal n tsebḥit-nni. Ma drus xeṛsum armi d makken anda yeḥbes Usestan (l’avocat général), syin, umba&d yiwen umecwaṛ n tsusmi, ikkemmel awal-is s yiwet n taɣect tafessast lqayen : « agraw-agi n cṛe&, ay irgazen n l&ali, azekka ad yeḥkem ɣef yiwen ubaxix azefran : d timenɣiwt n wergaz i baba-s ». Ɣures, allaɣ n wemdan ireggel ɣef yemxixen yellufḍen am wigi. yessarem inezrafen ad ḥekkmen fell-as mebla ṛṛeḥma. Yernu, ur yekukra yara ad d-yini belli aɣuccu yes&a i tmenɣiwt-nni iɣleb-itt aṭas uɣuccu yes&a i wul-iw yeqquren. Ar ɣur-es win ara yenɣen leḥnana n tyematt am win ara d-icelxen iman-is si tmetti n yemdanen u kifkif-it netta d win ara yenɣen win yellan d ssebba n tlalit-is. Akken d as-yehwa yella, amezwaru yettheggi cɣel i wis sin, yettberriḥ akk yessawal-as, u ternuḍ-as iqbel-it. « Nek ttuqen&eɣ, ay irgazen l&ali, i d-yerna deg awal-is s yiwet n taɣect &layen, belli ad tafem tikti-inu mači dayen izaden ma nniɣ-d belli argaz-agi yeqqimen tura akka zdat-nneɣ ittekka deg waṭas di tmenɣiwt ara t-caṛ&em azekka. Ɣef waya, ilaq ad yettuḥaseb ula ɣef temsalt ara yettucara&en azekka .» Dagi, yeddem-ed Lewkkil yesfeḍ udem-is yettemca&len si tidi. Taggara yenna-d belli lwaǧeb-is yew&eṛ acu kan ilaq fell-as ad t-yexdem akken iwata. Yenna-d belli ur yella acu i s&iɣ di tɣimit deg

92

yiwet n tmetti i wumi ur ssineɣ ara leqwanen imeqranen ɣef wacu tleḥḥu akk daɣen, ur ilaq ara ad ssirmeɣ leḥnana yellan deg wul n wemdan imi nek ur ẓriɣ d acu-t wul s yiman-is. « Nek, ass-a ad awen-ssutreɣ tamgerṭ n wergaz-agi, i d-yenna, u s wul-iw fessusen i d awen-tt-ssutreɣ. imi teḍra-yi aṭas n tikkal di tudert-iw anda ssutreɣ tamgerṭ, acu kan werǧin ḥulfaɣ am ass-a s lwaǧeb-agi ẓẓayen i wumi i d-yessawal wallaɣ-iw s yiwen lǧehd meqqren akked uɣanfu s&iɣ zdat wudem n lweḥc-agi ». Mi yuɣal Lewkkil yeqqim, ters-ed ddeqs n tsusmi. Nek iṛuh wallaɣ-iw seg weẓɣal akked lwehma. Aselway yusu-d cwiṭ, u s yiwet n taɣect meẓẓiyen cwiṭ, yesteqsa-yi-d ma yella kra i s&iɣ ad t-id-arnuɣ. Kkreɣ-d seg wemkan-iw u segmi akken bɣiɣ aṭas ad d-hedṛeɣ, nniɣ-d, akka kan, belli ur yelli yara yark di lbal-iw ad nɣeɣ a&ṛab-nni. Aselway yerra-d belli annect-agi ad yeqqim d ṛṛay, u ar tura ur yefhim ara amek bniɣ abrid uḥareb ɣef yiman-iw di cṛe&-agi, u ad yefṛeḥ lemmer, meqbel ad d-isel i ubugaṭu-inu, ad as-d-sfehmaɣ nek s yiman-iw ssebbat i d iyi-wwin s ayen akken xedmeɣ. Nniɣ-as s uɣiwel, s imeslayen irekcen, di lawan i deg-I faqeɣ i tizelgi n yiles-iw, belli ssebba d iṭij. Teterḍeq cwiya n teḍsa di tzeqqa-nni. Abugaṭu-inu ihuz tuyat-is dɣa cwiya kan, fkan-as ameslay. Acu kan yenna-d belli ifut lḥal cwiṭ imi laqent-as aṭas n swaya&. Ɣef waya yessuter ad idegger cṛe& ar umba&d leftuṛ. Qeblen inezrafen. Tameddit-nni, deg uzal, mazal isebbuḥruyen n trisiti jebbden deg ubeḥri aẓayan n tzeqqa, akk tisebbuḥruyin ufus n Imggaliyen ttembbiwilent yark ɣer yiwet n lǧiha. Asarag n ubugaṭu-inu am win n wer taggara. Yiwen akken umecwaṛ, sliɣ-as makken i s-yenna : « d tidett nek nɣiɣ ». Syin ikkemmel s yiwet n taɣect-nni u dima awal “nek” yal mara ad yehdeṛ fell-i. Wehmeɣ ayɣer. Ṭṭanzaɣ imiren ɣer yiwen

93

uǧadeṛmi steqsaɣ-t ayɣer. Yenna-yi-d: “susem” u, amecwaṛ kan, yerna-d : « akka yark i xeddmen ibugaṭuten ». Nek, ḥulfaɣ am akken yebɣa ad iyi-ssufeɣ si temsalt-iw, ad i-yerr d ulac u, tzemreḍ ad d-tiniḍ, yebɣa ad yuɣal deg wemkan-iw. Ɣur-i ḥulfaɣ dayen be&deɣ ɣef tzeqqa-yagi n cṛe&. Ternuḍ-as abugaṭu-inu ad yi-d-yettban iqqers irkkeli. Immeslay-ed ɣef waggaḍ syin yemmeslay-ed ula d netta ɣef teṛwiḥt-iw. Acu kan iban-iyi-d ixus aṭas n leḥṛara zdat Lewkkil. « Ula d nek, i d-yenna ubugaṭu-inu, ṭṭanẓeɣ ɣef ṛṛuḥ-agi, acu kan, mači am umcegge& n weɣraf, nek ufiɣ-en kra u zemreɣ ad d-iniɣ ɣriɣ-d deg-s am wedlis yellin ». Yeɣra-d deg-s belli nek d argaz yelhan, d axeddam ɣef yiman-iw, ur &egguɣ ara, qimeɣ deg yiwen wemḍiq ixeddim, ḥemlen-iyi yark medden u d win yettḥalfun i leḥzen n wiyaḍ. Nek ɣur-es d aqcic iggerzen, irefden yemma-s ayen yark yezmer n lwaqt. Taggara nek d win yessarmen dakken axxam n yemɣaren ad as-ed-yawi ṛṛaḥa d westa&fu i temɣart-nni n yemma ugar n wayen i zemreɣ ad as-d-awiɣ nek s yiman-iw. « Wehmeɣ, ay irgazen l&ali, i d-yerna, amek i d-yella wannect-a yark n lehduṛ ɣef wexxam-agi n yemɣaren. U ma yella ilaq ad d-nesbeggen lfayda akked ccan n yexxamen-agi, ihi ilaq ad d-nini belli d adabu s yiman-is ara iṣerfen cwiṭ n tedrimt fell-asen ». Acu kan, ur d-yuddir ara ass n tenṭelt dɣa ḥulfaɣ-as am akken ixuṣ wannect-a deg usarag-is. Dɣa seg imeslayen-agi ɣezzifen, useg ussan-agi akked d wannect-agi yark n swaye& yettnejbaden, anda akka hedṛen ɣef teṛwiḥt-iw, iban-iyi-d kullec yuɣal am aman izedganen n temduct deg-i tezzer s tuzya wallaɣ-iw. Taggara, ur cfiɣ acemma seg webrid akked tehri n tzeqqa akked ikulwaṛen, u di lawan i deg-i yesseḥmuy ubugaṭu-inu tageṛjujt-is s leduṛ fell-i, tewweḍ-iyi-d taɣect n

94

ujewwaq n win iznuzuyen timecaḥin lakṛim. ¨Ɣlint-ed fell-i cfayat n yiwet n tudert yuɣalen tura mači inu, deg anda ufiɣ zzehwan-nni i itɣebnen akk yeckenṭeḍen zdaxel-iw : rriḥat unebdu, tazniqt-nni ḥemleɣ, igenni n tmeddit, taḍsa akked tiqendyaṛ n Marie. Ayen xeddmeɣ tura deg wemḍiq-agi ur nem&in ara, yuli-yi-d yark an ucaḥuḍ ɣer tyersi. Dɣa ḥareɣ aṭas akken ad yekkfu kullec, syin ad zziɣ ɣer texxamt-iw di lḥebs anda ara yafeɣ taguni. Ur ẓriɣ amek i as-sliɣ i ubugaṭu-inu mi isuɣ meqbel ad yekfu, belli Imggaliyen (les jurés) ur ttceggi&en ara ɣer tmexneqt yiwen uxeddam zeddigen i wumi yeffeɣ la&qel azal kan n dqiqa, dɣa yessuter aḥebbeṛ di leḥkkem fell-i di tmenɣiwt i d-yufa lḥal bdiɣ zzuɣureɣ yid-i, d lexlaṣ i ibanen, am ndama n dima. Inezzurfa ḥebsen agraw n cṛe& u abugaṭu-inu yuɣal yeqqim, udem-is iban-ed ye&ya. Imeddukkal-is ṛuḥen-d ɣur-es akken ad as-fken labas. Sliɣ a s-qqaren : « dayen izaden, a gma ». Yiwen seg-sen yeṭṭef-iyi d anagi : «eh?» i yi-d-yenna. Huzzeɣ aqerruy-iw am win i iqeblen, acu kan mači seg wul-iw, imi nek lliɣ a&yiɣ aṭas. Tewweḍ-ed tmeddit, yuɣal yenɣes azɣal. Di kra-nni n ssuɣat i yi-d-yettawḍen si beṛṛa, &eqleɣ-d leḥnana akked tizeṭ n tmeddit. Neqqim yark din nettṛaǧu. U ayen yark nettṛaǧu ḥala nek i ye&na. Muqleɣ diɣen ɣer tzeqqa. Kullec iqqim am ass amezwaru. Mlaleɣ-d tamuɣli umeɣnas-nni s lbista tabermellalt akked tmeṭṭut-nni taqurant. Annect-a yesmekta-yi-d belli ur nudaɣ ara ad waliɣ udem n Marie ayen yark yeṭṭef cṛe&. Mači d tatut i tt-ttuɣ acu kan lliɣ ceɣleɣ aṭas. Walaɣ-tt teqqim ger Raymond akked Celeste. Twehha-d ɣur-i Marie am tin i d-iqqaren : « dayen», u walaɣ udem-is yellan yetqelleq cwiṭ mi d-tecmumeḥ. Ḥulfaɣ i wul-iw amzun yeqmec, ur ufiɣ ara amek ara s-rreɣ acmumeḥ.

95

Uɣalen-d imzurfa. Ɣran-d s uɣiwel yiwen wezrar n isteqsiyen i yemggaliyen. Sliɣ i yimeslayen-agi : « yuklal timenɣiwt» … « aheggi i tmenɣiwt»… « tignatin yessenɣasen di leḥkkem». Fɣen Imggaliyen dɣa ṛuḥen-d wwin-iyi ar texxamt-nni tamectuḥt anda ṛǧiɣ meqbel. Iṛuḥ-ed ɣur-i ubugaṭu-inu : yella yeḥdaqer cwiṭ u yemeslay-ed yid-i am umeddakkel akk s yiwet n leḥnana werǧin yessexdem meqbel. Yettxemmim belli kullec iteddu akken ilaq u ad d-fɣeɣ s kra kan isseggasen n lḥebs. Steqsaɣ-t ma yella wamek ad yerẓ bnadem cṛe& ma yella diri akken tettwaḥkem. Yerra-yi-d ala. L&efsa-ines netta dakken ur yesrusu yara asebtar n tegrayt (conclusion) akken ur yesserfay ara Imggaliyen. Yessefhem-iyi-d belli ur nettruẓu yara cṛe& akkagi kan mebla ssebba. Iban-iyi-d wannect-a d ṣṣeḥ dɣa qebleɣ acu i d-yenna. Mara tmuqleḍ tamsalt s la&qel ad tafeḍ d ayen iweqmen. Imi, mulac ad ṭṭuqten lekwaɣeḍ ur nes&i yara lma&na. « Akken d as yehwa tella tifrat, i yi-d-yenna ubugaṭu-inu, nezmer ad tt-nesseɣzef s truẓi n cṛe&. Yernu ttekleɣ aṭas s ayen yelhan ara teffeɣ ». Aṭas i neṛǧa, azal n qrad (3) n terba&tin n ssa&a. taggara teṭṭenṭṭen-ed tnaqust. Yeǧǧa-yi ubugaṭu s tmenna : « aselway n imggaliyen (les jurés) yusa-d ad d-iɣer tiririyin ɣef isteqsiyen-nni i sen-fkan. Ad k-id-skecmen mara d-yaweḍ lawan n leqraya n leḥkem ». Tiwwura mṣeṛbakent. Lɣaci uzlen di tseddaṛin, ur zṛiɣ ma yella ba&dent neɣ qerbent. Syin sliɣ i yiwet n taɣect iqemḍen teɣra-d kra di tzeqqa-nni. U makken teṭṭenṭṭen tnaqust, telli-d tewwurt n texxamt, yewweḍ-ed ɣur-i ususem n tzeqqa. Asusem akked uḥalfu-nni ṛẓagen makken walaɣ ameɣnas-nni ameẓyan yezzi allen-is fell-i. Nek ur muqleɣ ara ɣer tama anda tella Marie. Ur s&iɣ ara ddeqs n wakud akken ad tt-mmuqleɣ imi yenna-yi-d uselway n cṛe& s yiwet n talɣa izelgen belli ad

96

iyi-ttwakkes uqerru deg wannar anda ara ḥedṛen lɣaci s yisem n wegdud aṛumi. Iban-iyi imiren fehmeɣ aḥulfu-nni i d-qqareɣ deg wudmawen n widak iḥedren din. Ɣur-i iban-iyi-d amzun d leqdeṛ. Iǧadeṛmiyen uɣalen ḥninit yid-i. Abugaṭu isers-ed afus-is ɣef tinnefṣelt ufus-iw. Ur s&iɣ ɣef wacu ttxemmimeɣ. Acu kan aselway yessuter-iyi-d ma yella kra bɣiɣ ad t-id-arnuɣ. Xemmeɣ cwiṭ, nniɣ-as : « ala». Dɣa wwin-iyi imiren.

97

IXEF IXEF IXEF IXEF VVVV

I tikkelt tis qrad (3), ugiɣ ad d-iṛuḥ ɣur-i wemṛabeḍ n teglizt ixeddmen di lḥebs. Ur s&iɣ acu ara s-iniɣ, ur bɣiɣ ara ad hedṛeɣ; yernu qrib ad t-ẓreɣ. Acu i d iyi-ceɣben tura akka d tarewla si tḥemmalt, bɣiɣ ad ẓreɣ ma tella tewwurt n tufɣa seg wayen yuran. Beddlen-iyi tasilult. Di tagi lliɣ tura, makken ara ẓleɣ, ttwaliɣ igenni u ḥala netta kan i ttwaliɣ. Yark ussan-iw, s&eddayeɣ-ten deg umuqel deg wudem-is, aɣelluy akked wenɣas n lenwal yettawin ass ar yiḍ. Mi ẓleɣ, ifassen seddaw temgaṛt dɣa ad bduɣ aṛaǧi. Ur ẓriɣ ara acḥal n tikkal i steqsaɣ iman-iw ma yella walba&ḍ imedyaten n imeḥbas ɣef wumi tettwaḥkem lmut syin rewlen si tamacint-agi yettazalen, u ma yella llan widak iɣaben akka kan meqbel ass n tmenɣiwt-nsen, kksen rrebg n i&essasen. Dɣa zmeɣ imiren deg iman-iw imi ur rriɣ ara ddehn-iw i tmucuha n tmenɣiwin imeḥbas meqbel akkagi. Ilaq dima amdan ad iẓer timsal am tigi. Ulac anwa i yeẓran acu ara yeḍrun ɣer zdat. Am nek am wiyaḍ yufa-yi-d lḥal ɣriɣ acu i d-uran deg yeɣmisen ɣef wannect-a. Acu kan dayen ibanen llan yedlisen yettwuran ɣef annect-a swaswa, u nek werǧin yewwi-yi lebɣi ad ten- waliɣ. Ahat lemmer nudaɣ deg-sen, ad d-afeɣ tidyanin n trewla. Xeṛsum ad ẓreɣ belli yella yiwen webrid anda yeḥbes uɣṛaf-agi seg webran, u zdaxel

98

uheggi n lmut i d-yettazzalen, zheṛ, xeṛsum d yewwas, ibeddel ayen yuran. Xeṛsum yiwen n webrid! Zemreɣ ad d-iniɣ, beṛka-yi yiwen. Imi ul-iw d netta ara ikkemmelen ayen i d-yeggran. Iɣmisen heddṛen-d dima ɣef uttalas i ɣ-tettalas tmetti. Ɣur-es ilaq ad ittuxelleṣ. Acu kan annect-a mači dayen yettmeslayen i walaɣ. Ayen yes&an azal, d tazmert n trewla, d aneggez beṛṛa n waḍu yezzuɣuṛen, d tazla ɣer tmurt n tisselbi anda i yezdeɣ usirem. Ayen ibanen, asirem d aneɣluy menṭeq di teɣmeṛt n walba&ḍ n tezniqin, di tlemmast n tazla, s yiwet n terṣaṣt. Acu kan mara ttmuquleɣ tagnitt-agi deg-i lliɣ, ulac ansi tezmer ad d-tekk tizeṭ-agi, kullec yettakkas-iyi-tt, u taḥemmalt tettawi-yi kan. Akken i d iyi-hwa &erḍeɣ axemmem ɣef temsalt-agi-inu, ur ṣṣawḍeɣ ara ad qebleɣ tidett-agi qeṛṛiḥen n leḥkem fell-i. Imi, yella uceqqiq meqren u yesseḍsayen ger cṛe& i tt-isersen akked wamek tuɣal tleḥḥu mebla aḥbas segmi d-iffeɣ cṛe& deg-s. Amek akkenni i d-ɣran cṛe& ɣef ṭam (8) n yiḍ deg umur n semmus (5) n tmeddit, tazmert-nni tezmer ad teffeɣ akken nniḍen, daɣen tawaṭṭfa tettwaṭef sɣur yergazen yettbeddilen leḥwayeǧ, akk daɣen tawaṭṭfa tettwaṭṭef s yisem n wegdud aṛumi neɣ (alalmani, neɣ acinwazi), yesbanay-itt-id yark wannect-a belli itekkes-as aṭas seg wazal-ines. Ɣas akka yark, terra-yi tmara set&eṛfeɣ belli segmi yettwaṭṭef ṛṛay-agi, timenɣiwt-iw tuɣal d tidett iṣṣeḥan, tella am akken yella lḥiḍ-agi ibedden ɣef wacu sendeɣ akka a&rur-inu. Mmektaɣ-d imiren yiwet n tmacahutt i d-tḥekku yemma ɣef baba. Ur as-d-cfiɣ ara. Ayen yark sneɣ iṣṣeḥa ɣef wergaz-agi, dayen akken ahat i d iyi-teqqar yemma : iṛuḥ yewwas ad iẓer timenɣiwt n yiwen uqettal. Yuḍen makken kan i s-d-tusa tekti. U ɣas akken iṛuḥ dɣa mi d-yuɣal s axxam yerra-d yark taṣebḥit-nni ayen yellan di taffaṭ-is. Dɣa yesdigguti-yi baba cwiṭ imiren. Tura fehmeɣ, d

99

ayen ibanen am yiṭij. Wehmeɣ amek ur faqeɣ ara belli ulac ayen yes&an azal am tmenɣiwt, u tzemreḍ ad d-tiniḍ ulac ayen ima&nen nnig-s i wergaz! Lemmer zemreɣ ad fɣeɣ yewwas si lḥebs-agi, ad ruḥeɣ ad ẓreɣ yark timenɣiwin. Waqila ɣelṭeɣ mi d-nniɣ akka. Imi axemmem kan weḥdes ad n tafin n iman-iw yewwas zdeffir tejlibt-nni i&essasen, si tama nniḍen ger lɣaci, d imnezzeh ara ad d-yassen ad iwali syin ad d-yerr tafaṭ-is, yessalay-iyi-d yiwen akken n lfeṛḥ rẓagen s ul. Acu kan annect-a mači dayen ara yeqbel wallaɣ. Ɣelṭeɣ aṭas imi serḥaɣ i wallaɣ-iw ad ixemmem i tɣawsiwin-agi imi, amecwaṛ kan, ad iyi-tekcem tesmeḍ arma skucebreɣ ɣef yiman-iw. Ṣekkṣakeɣ tuɣmas-iw mebla ma zemreɣ ad ḥebseɣ. Acu kan anwa izemren ad yili dima s la&qel-is. Amedya, tikkwal ssalayeɣ kan akka deg uqerruy-iw isenfaṛen (les projets) n leqwanen imaynuten. Beqquɣ ad &iwdaɣ amek neqqen. Ufiɣ-ed belli ṣṣeḥ yark d tulya n yiwet n tewwurt i win ɣef yettwaḥkem s tmettant. Yiwet seg ifeḍ (1000), beṛka-tt tikkwal akken ad ttuṣegment waṭas n tɣawsiwin. Xemmeɣ akka belli yezmer ad d-naf alba&ḍ n tissitin i nezmer ad nefk i umuḍin ad isew akken ad yemmet, azal n tẓa (9) si mraw (10) ad mmten, yiwen ad d-yessukkes. (Gret tamawt belli qqareɣ-ed dima : amuḍin). Netta ilaq ad iẓer umeḥbus, u d wagi i d ccerṭ. Imi umba&d cwiṭ kan umeyyez, makken ara nwali tiɣawsiwin s la&qel, ttafeɣ belli ayen izelgen d lmus n lfinga, dakken ulac yark isem usukkes, ulac yark. Lḥaṣun, yettwagzem ṛṛay n lmut umuḍin. Tagi d yiwet n temsalt yefran, d tawwurt iṣekkṛen, d amsefhem ibanen anda ulac anwa izemren ad d-yuɣal ɣer deffir. Ma yella dɣa kra ur nelḥa yara, ayen ur nḍeṛṛu yara, nett&awad-as. Ɣef waya, ayen yesdiggutiyen, dakken amuḍin s yiman-is yessarram ulac d acu ara ixesṛen di tmacint.

100

Nniɣ-d d ayagi i d tama izelgen. Annect-a d tidett seg yiwet n tama. Acu kan, si tama nniḍen, sta&eṛfeɣ belli lbaḍna uheggi iggerzen di temsalt-agi i teffer; Nezmer ad d-en-ini belli win akken ara yettwanɣen ittekka s lebɣi-s. Di lfayda-s ma yelḥa kullec akken iwulem. Terra-yi tmara daɣen ad sta&eṛfeɣ belli tiktiwin s&iɣ ar tura ɣef temsalt-agi ur ṣeḥḥant ara yark. Aṭas aya i ǧa&leɣ —yernu ur ẓriɣ ara ayɣer — belli akken ad iṛuḥ walba&ḍ ɣer lfinga, ilaq-as ad yali ɣef udekkan, ad yelḥu tiseddaṛin. Waqila ssebba uxemmem-agi ikka-d si tegrawla-nni n 1789, bɣiɣ ad d-iniɣ ssebba uxemmem-agi tekka-d seg wayen i d iyi-slemden neɣ i d iyi-mlan ɣef temsal-agi. Acu kan yewwas taṣebḥit mmektaɣ-d yiwet n teswiṛa i d-yeddan deg yiwen weɣmis deg yiwet akken n tedyant n tmenɣiwt yettwasnen imiren aṭas. Di tilawt, tamacint n lfingga tettwasers ɣef lqa&a taḥerfit. Mecṭuḥet u teḍyeq, mači dayen yark ttmeyizeɣ. Ayen i yi-sseḍsayen cwiṭ d amek ur rriɣ ara ddhen-iw meqbel akka s annect-a. Tamacint-nni yellan di teswiṛa tessewhem-iyi amek iṣṣeggem yixeddim-is izaden, zeddig u yettemca&l. Dima nettzaday i wayen nettxemmim deg wayen yark ur nessin ara. Ilaq-iyi imiren ad faqeɣ belli kullec iban u yeshel : tamacint tella deg yiwet n lqa&a anda ibedd wergaz ileḥḥun ɣur-es. Iteddu ɣur-es am akken ara yeddu s alba&ḍ yessen. Ula d annect-a irennu assexciwet, Imi alluy s adekkan neɣ alluy deg igenni, yezmer wallaɣ ad yezhu syes. Ma tura dagi, ibbulunen n tna&uṛt rẓan kullec : amdan yettwanɣa s tufra, s cwiṭ n leḥcayem akk s waṭas uḥebbeṛ. Llant daɣen snat n tɣawsiwin i ɣef ttmeyizeɣ dima : tafrara akked tṛuẓi n cṛe&. Ttnaɣeɣ iman-iw u tta&ṛaḍaɣ ur ttxemmimeɣ ara fell-asent. Teẓleɣ, ttmuquleɣ s igenni, u ttḥariṣeɣ deg allaɣ-iw ad d-yelhu kan deg tmuɣli ɣur-es.

101

Yebda yettuɣal d azegzaw, imi d tameddit. Ttḥerriseɣ iman-iw akken ad beddleɣ axemmem, dɣa uɣaleɣ selleɣ i wul-iw. Ur zmireɣ ara ad xemmeɣ neɣ ad skecmeɣ deg wallaɣ-iw belli aṭenṭen-agi iteddun yid-i si zik-iw yezmer yewwas ad yeḥbes. La&meṛ s&iɣ axemmem fell-as s neṣṣeḥ. Ɣas akken &arḍeɣ ad mmuqleɣ xeṛsum yiwet n dqiqa amek ara yili weḥbas uṭṭenṭṭen-agi zdaxel uqerruy-iw. Acu kan mebla lfayda. Imi axemmem ɣef tafrara neɣ ɣef taṛuẓi n cṛe&-inu yettuɣal-d imiren kan. Taggara friɣ-tt ger-i d yiman-iw belli ur ilaq ad tt-cuddeɣ aṭas. Ẓriɣ di tafrara ara d-awḍen yewwas ad i-yawin. Tzemreḍ ad d-tiniḍ, s&eddaɣ uḍan-iw yark deg uṛaǧu n tafrara-yagi. Werǧin ḥemleɣ ad ttwasdduqseɣ. Yal mara yi-teḍru lḥaǧa, beqquɣ ad iliɣ din. Ɣef aya i ssawḍeɣ ur gganeɣ ara siwa cwiṭ deg wass; teɣzi n yiḍ ttṛaǧuɣ kan melmi ara d-tennunet tafat di lemri igenni. Ayen iwe&ṛen fell-i s zyada, d imir-nni ara d-taweḍ ssa&a-nni cukkeɣ belli deg-s ixeddmen cɣel-nsen. Mi i&edda wezgen n yiḍ, ad bduɣ aṛaǧu akk t&essast. Werǧin tesla tmeẓẓuɣt-iw i wanect-en n usferfec,tuɣal te&eqqel yark leṣwat-nni yeffren. Zemreɣ ad d-iniɣ, s&iɣ zheṛ yark tallit-nni imi werǧin sliɣ deg-s i tikli usebbaḍ. Yemma dima teqqar-ed belli ulac win yekcem leḥzen s ul-is irkkeli. Ufiɣ di lḥebs belli ayen akken i d-teqqar d tidett, ladɣa makken ad d-yennecṛaḥ yigenni u ass amaynut yettnezrurub-ed ɣer texxamt-iw. Imi akken yezmer daɣen ad sleɣ i tikli usebbaḍ dɣa din kan ad yetterḍeq wul-iw. Ɣas ma ula d aḥnucceḍ amectuḥ yettawi-yi ɣer tewwurt, ɣas ma, tameẓẓuɣt ɣef lluḥ, ttṛaǧuɣ akken alamma sliɣ i nnefs-iw, iteffeɣ-iyi la&qel makken ara t-afeɣ d azuran u yettcabi ɣer wenẓaf n weqjun; lḥaṣun taggara ul-iw ur yetterḍeq ara u mazal-iyi-d (24) n tsa&tin nniḍen.

102

Teɣzi n wass, tella tṛuẓi n cṛe&-inu ɣef acu i ttxemmimeɣ. Ẓriɣ belli ḥala ayen i yelhan i d-ttawiɣ si tekti-yagi. Ḥettbeɣ, tt&awadeɣ u teẓgeɣ-d adif n tektiwin-iw. U dima srusuyeɣ-d zdat-i taggara n diri d nettat i tamenzut : qqareɣ-as ur d-qblin ara taṛuẓi n cṛe&-nni. « ihi, ad mmteɣ daya ». Ad zwireɣ kan kra s aẓekka, d aya. Yernu medden yark ẓran belli tudert-agi ur teswi yara tabruyt yerkan. Zdaxel-iw ẓriɣ lmut n tlatin neɣ n seb&in ulac deg-s amxallef imi, iban di snat-agi n tegnatin, aṭas n yemdanen, ama d irgazen neɣ d tilawin, ad ddren, u annect-a d luluf isseggasen. Lḥasun ur tes&iḍ acu ibanen. D nek dima ara yemten, ass-agi neɣ umba&d snat n tmerwin (20) isseggasen. I yi-ceɣben tura deg umeyyez-agi-inu, d aneggez-agi yessewḥacen i wumi tḥalfuɣ deg-i mara d-mmektiɣ snat n tmerwin (20) isseggasen n tudert ar zdat. Ulac acu i yi-d-mazal ḥala ad kkseɣ tikti-yagi seg allaɣ-iw s uxemmem n wamek ara yilint taktiwin-iw umba&d snat n tmerwin (20) isseggasen n tudert, makken ara d-taweḍ dɣa dqiqa-nni taneggarut. Imi lmut labbud ad nemmet; amek akked melmi, ur s&in ara azal s waṭas, d ayen ibanen. Ihi (u ayen iwe&ṛen d tuṭṭfa deg uzrar umeyyez acu yeswa wawal-agi n « ihi »; ihi, ilaq-iyi ad qeblaɣ makken ara yi-d-agin taṛuẓi n cṛe&-inu. Imiren, u ḥala imiren kan i ttakkeɣ i yiman-iw azref, ma nezmer ad d-nini akka, i wakken ad yili umeyyez ɣef liḥala tis-snat : tin anida akken ara d iyi-semḥen. Ayen i yi-ceɣben s zayed, dakken ilaq ad qemḍeɣ neɣ ad ddeqmeɣ anṭaw akked tazla idammen di tfekka-inu, imi anect-a iteqqes allen-iw s yiwen akken n lfaṛḥ iselben. Ilaq-iyi ad lemdeɣ asenɣes n ssuɣat-agi, ilaq-iyi ad t-sbenseɣ. Ilaq-iyi ad qqimeɣ akken lliɣ ɣas d liḥala-yagi tis snat i yeḍran, akken ad yeǧhed weqbal-inu n uxemmem-nni amezwaru n

103

lmut. Yal mara ssiwḍeɣ s annect-a, rebbḥeɣ-d ssa&a n talwit. Annect-agi dayen is&an azal meqqren i win yellan di lḥebs am nek. Deg yiwen imir icuban wagi i yugiɣ ad ẓreɣ amrabeḍ iṛumyen. Lliɣ ẓleɣ u &eqlaɣ-d aggaḍ n tmeddit si nwel-nni amellal n yigenni. Wwḍeɣ-d s anda akken ugiɣ taṛuẓi n cṛe&-inu, makken bdiɣ a ttḥalfuɣ i weḥbak idammen ileḥḥun deg iẓuran-iw. I wumi sriɣ imiren i tmeẓriwt n wemṛabeḍ. D tin i tikkelt tamezwarut, seg wacḥal aya, i xemmeɣ ɣef Marie. Aṭas-ayagi n wussan segmi teḥbes ur d iyi-d-tettaru yara. Tameddit-nni, meyzeɣ cwiṭ dɣa nniɣ ger-i d yiman-iw belli ahat te&ya si tilin d taḥbibt n yiwen ɣef wumi yettwaḥkem s lmut. Xemmeɣ daɣen belli yezmer tuḍen neɣ ahat temmut. Akka i teddunt temsal. Amek zemreɣ dɣa ad t-ẓreɣ imi anagar tifekkiwin-nneɣ yemsebḍan tura akka, ulac acu i ɣ-yessemlalayen neɣ i d-yesmektayen wa i wayeḍ. Dɣa seg imiren uɣaleɣ ur cli&eɣ ara seg umekti n Marie. Ma yella temmut dɣa ur tes&iḍ acu ara xedmeɣ yess. Yettban-iyi-d d lḥeq mi fehmeɣ belli medden ad iyi-ttun umba&d tamettant-iw. Ur tes&iḍ acu ara xedmen yess-i. Ur zmireɣ ara ad d-iniɣ ula d timenna belli iw&eṛ uxemmem deg annect-a. Imiren swaswa i d-yekcem umrabeḍ iṛumyen. Makken i t-walaɣ, rgagiɣ cwiṭ. Ifaq i tergagit-iw dɣa yenna-yi-d, ur ttagad. Nniɣ-as belli uɣeɣ tannumi mači di lawan-agi i d-yettas. Yerra-yi-d belli d zyaṛa kan n tmusni, ur tes&i yara kra n rrebg nettat d tṛuẓi n cṛe&-inu, win i ɣef ur yeẓri acemma. Yeqqim ɣef wusu-inu dɣa yessuter-yi-d ad qqimeɣ ɣer tama-s. Ugiɣ. Ufiɣ deg udem-is yiwen akken n wemdan ḥninen. Yeqqim ddeqs, iɣallen ɣef imesḍan-is, aqerru iṣubb, yettmuqul deg ifassen-is. Rqiqit u ǧehddit, ad iyi-d-smektayen sin iɣersiwen iqeṭben ɣef yiman-nsen. Islufuy-

104

iten s la&qel wa ɣer wa. Syin iqqim akken, s uqerru iṣubben yiwen akken umecwaṛ meqqren, armi ḥulfaɣ yiwen ubrid belli am akken ttuɣ-t. Yiwen umecwaṛ, irfed-ed aqerru-yis, imuqel-iyi-d srid s udem : « ayɣer, i yi-d-yesteqsa, tettagiḍ ad iyi-teẓreḍ? ». Rriɣ-as belli nek ur ttamneɣ ara s Ṛebbi. Yebɣa ad iẓer ma yella ttekleɣ deg wayen akka i d-qqareɣ u rriɣ-as belli ur d iyi-terri yara tmara ad steqsiɣ iman-iw : annect-a yettban-iyi-d d tamsalt ur nes&i yara azal ɣur-i; irfed azagur-is ɣer zdeffir, isenned ɣer lḥiḍ, ifassen dima ɣef iqeswaden-is. Am akken mači i nek i d-yettmeslay, yenna-d belli aṭas i yetteklen deg wayen i d-qqaren u tikkwal mači d tidett. Nek ssusmeɣ. Immuqel-d ɣuri dɣa yesteqsa-yi-d : « acu d ṛṛay-ik di temsalt-agi? ». Rriɣ-as belli yezmer lḥal. U akken d as-yehwa yella lḥal, ɣas ur ẓriɣ acu id iyi-&nan s tidett, acu kan ttekleɣ ẓriɣ acu yark ur d i-ye&nin ara. Dɣa, annect-a ɣef acu i yi-d-iheddeṛ mači dayen i d i-yi&nan. Izzi allen-is fell-i u, dima mebla ma yembbawel seg umḍiq-is, yesteqsa-yi-d ma yella wayen akka ttmeslayeɣ ikka-d si layas meqqren. Sfehmeɣ-as belli ur d iyi-ṭṭif ara layas. D tagdi kan i yugadeɣ cwiṭ, u annect-a dayen yellan deg wemdan. « Ṛebbi ad yili yid-ek ihi, i d-yenna. Widak yark sneɣ llan deg wemḍiq-agi-inek zzin meṛṛa ɣur-es ». Nniɣ-as d lḥeq-nsen. Annect-a yesbeggan-ed belli ɣur-sen akud. Ma yella d nek, ur sriɣ ara i win ara yi-&iwnen u dɣa d akud i yi-xuṣṣen akken ad ceɣbeɣ iman-iw s wayen ur d i- ye&nin ara. Imiren swaswa, ifassen-is ḥrarten am win yerfan cwiṭ. Acu kan yekker-ed, iṣṣeggem ikmamen n uqendduṛ-is. Mi yekfa, ihdeṛ-iyi-d s wawal « a yameddakel-iw» : mi yi-d-yemmeslay akka mači imi yettwaḥkem fell-i s tmettant; ɣur-es medden yark yettwaḥkem fell-asen s lmut, dɣa ḥebseɣ-t

105

din mi s-nniɣ belli yemxallaf, u annect-a ur yezmir ara ad yili d aṣebbeṛ. « D ṣṣeḥ, i d-yenna, acu kan yewwas labbudd ad temteḍ ma yella ur temmuteḍ ara tura. D aɣilif-nni kan ara d-yuɣalen imiren. Amek ara t-qazmeḍ imiren ugur-agi ? » Rriɣ-as belli ad t-qazmeɣ akken i t-ttqazamaɣ tura. Yekker ibbed mi d-nniɣ awal-agi, immuqel-iyi-d srid s allen. D yiwen wurar sneɣ akken yelha. Tturareɣ-t aṭas nek d Emmanuel neɣ d Celeste u, s umata d nitni i itezzin allen-nsen d imezwura. Ula d amrabeḍ-agi yessen akken ilha urar-agi, fahmeɣ-t imiren kan : tamuɣli-s ur tergagi yara. Ula d taɣect-is daɣen ur tergagi yara makken i yi-d-yenna : « ur tes&iḍ ara yark isem usirem u ahat teddreḍ akka s tikti belli ad temteḍ irkelli ? ». « Ih », i s-rriɣ. Dɣa, iṣubb aqerru-yis, yeqqim. Yenna-yi-d belli ɣaḍeɣt. Ɣur-es annect-a d awezɣi ad as-yizmir wergaz. Nek, ḥulfaɣ kan belli wagi yebda ad iyi-ssexcawat. Zziɣ ula d nek allen-iw, syin ṛuḥeɣ ɣer teḍwiqt-iw. Sendeɣ tayett-iw ɣer lḥiḍ. Mebla ma ḍeffreɣ akken i yelha acu i d-yeqqar fehmeɣ belli yekmaṣa ad iyi-d-yesteqsay. Iheddeṛ s yiwet n taɣect iḥdaqṛen akk iḥerrṣen. Ɛeqleɣ belli netta d yiwen iḥeznen dɣa fkiɣ-as-d tameẓẓuɣt akken ad as-sleɣ akken ilaq. Yeqqar-iyi-d yettkel belli taṛuẓi n cṛe&-inu ad d-yettwaqbel, acu kan ilaq-iyi ad ṣefḍeɣ yiwen n ddnub i bbubbeɣ ɣef we&rur-iw. Ɣur-es cṛe& n yergazen ur d-yettban ara zdat win n Ṛebbi. Sneqdeɣ-as belli d tamezwarut iḥekkmen fell-i. Yerra-yi-d ɣas akken ur tesfiḍ acemma si ddnub-iw. Nniɣ-as ur ẓriɣ ara acu i d ddnub. Nnan-iyi-d kan belli lliɣ ɣelṭeɣ mi nɣiɣ. Lliɣ ɣelṭeɣ, tura aqli ttxelliṣeɣ, ur zmiren ara ad iyi-d-ssutren ugar n wannect-a. Imiren yekker daɣen seg umkan-is, u xemmeɣ belli di txibuṭ-agi-inu tamecṭuḥt ma yebɣa ad yembba&ẓel, ur yettizmir ara. Ilaq-as ad ibbed neɣ ad yeqqim. Ulac amek-nniḍen.

106

Allen-iw reṣṣant di tegnitt. Yuẓa-d ɣur-i s yiwen umejjaq dɣa yeḥbes, amzun yesseḍḥa ad d-ikemmel. Imuqel s igenni ger wuzlan. « Tɣelṭeḍ , a mmi, i yi-d yenna, zemren ad ak-d-ssutren ugar n wannect-a. Ahat ad ak-t-id-ssutren ». « D acu akka ad iyi-d-ssutren, ihi? » « Zemren ad ak-d-ssutren ad temmuqleḍ » « Acu ara muqleɣ?». Imuqel umrabeḍ acu i s-d-yezzin dɣa yerra-d s yiwet n taɣect i yi-d-ibanen am tin ye&yan cwiṭ : « yark iẓra-yagi s wacu bnan leḥyuḍ-agi tetteccef-iten tidi n lmeḥna, d ayen ẓriɣ. La&meṛ iten muqleɣ mebla atqelleq. Acu kan seg wul lqayen, ẓriɣ belli seg win yark itmezren seg-wen, walan yeffeɣ-ed si tillas anda zren yiwen wudem n lmalayek. D udem-agi i wen-d-ssuturen ad t-twalim ». Uɣaleɣ ḥmiɣ cwiṭ. Nniɣ-as aqli aṭas n wagguren-aya i ttmuquleɣ di laḥyuḍ-agi. Ulac yark kra neɣ alba&ḍ snaɣ di ddunit xiṛ-nsen. Ahat nudaɣ, zik, yiwen wudem deg-sen. Acu kan udem-nni nudaɣ d udem i yes&an nwel n yiṭij akk tmes n lebɣi : d udem n Marie. Nudaɣ-t ur t-ufiɣ ara. Tura dayen. Akken d as-yehwa yella lḥal, ur tes&iḍ acu walaɣ yeffeɣ-ed si tidi n yeẓra-yagi. Imuqel-iyi-d wemrabeḍ-nni s yiwen akken n leḥzen. Nek uɣaleɣ-d tura sendeɣ yark s uzagur-iw ɣer lḥiḍ u tafat n wass tneggi-d ɣef wenyir-iw. Yenna-d kra imeslayen i wumi ur sliɣ ara u yessuter-iyi-d s uɣiwel ma yezmer ad ad iy-issuden, « ala » i s-rriɣ. Yuɣal yezzi d timmenddefirt, yelḥa armi d lḥiḍ i wumi yeslef s la&qel : « annect-agi yark ziɣemma i tḥemmleḍ akal-agi? », i d-yenna s la&qel, nek ur tes&iḍ acu i s-rriɣ. Iqqim akken aṭas yezzi ɣer lḥiḍ. Addud-is dagi yessexcawat-iyi u yuɣal-iyi d ta&ekkemt. Ṛuḥeɣ ad as-iniɣ ruḥ effeɣ, ad i-yeǧǧ, makken amecwaṛ isuɣ-ed s lqed ugarjum-is, mi d-yezzi ar ɣur-i : « ala, ur zmireɣ ara ad k-

107

amnaɣ. Ẓriɣ zdaxel-iw belli tessarameḍ tudert-nniḍen ». Rriɣ-as dayen ibanen, acu kan annect-a ur yes&i yara azal n wannect yes&a azal usirem n tuɣalin d ameṛkanti, neɣ lebɣi n tmusni u&ummu s uɣiwel neɣ asirem d txenfuct i i&edlen. Kifkif-iten yark. Dɣa iḥbes-iyi-d, yebɣa ad iẓer amek ssarameɣ tudert-agi nniḍen. Nniɣ-as imiren : « ssarameɣ tudert anda zemreɣ ad d-mmektiɣ tagi », syin rniɣ-as, imiren kan, belli dayen &yiɣ di lehduṛ. Yebɣa daɣen ad iyi-d-yemmeslay ɣef Ṛebbi, acu kan uẓeɣ ar ɣur-es u &erḍeɣ ad as-sfehmeɣ i tikkelt taneggarut belli mači aṭas n lweqt i yi-d mazal, ur bɣiɣ ara ad t-sṛuḥeɣ. Ye&reḍ ad iyi-beddel ameslay mi yi-d-yesteqsa ayɣer ssawaleɣ-as ad “leflani ” deg umur i deg-i ilaq ad as-ssiwleɣ "baba". Annect-a ize&f-iyi u rriɣ-as belli netta mači d baba : ayen akken za&ma yella netta d wiyaḍ. «Ala, a mmi, i d-yenna makken d-isers afus-is ɣef tayett-iw. Aqli yid-k. Acu kan ur tezmireḍ ara ad teẓreḍ imi ul-ik yedderɣel. Ad ak-d&uɣ ». Dɣa,ur ẓriɣ ara ayɣer, amzun yella kra itterḍqen zdaxel-iw. Bdiɣ asuɣu s lqedd ugerjum-iw, reggmeɣ-t u nniɣ-as i wumi sriɣ i dda&wat-ines. Tṭfeɣ-t-id si lkull n tqenduṛt-is. Smareɣ-d fell-as ayen yark yeffer wul-iw, s nek yettneggizen s yiwen uneggez deg-i yemlal lferḥ akked z&af. Naɣ aṭas i yella yettkel ? Ɣas akken ulac yiwen si lettkal-is i yeswan ineẓd n tmeṭṭut. Ur yettkil ara ɣef yiman-is ula d tudert belli yedder imi netta yella yedder am win yemmuten. Nek, ttbaneɣ-d am win yes&an ifassen d ilmawen. Acu kan lliɣ ttekleɣ ɣef yiman-iw, di kullec, ugar-is, ttekleɣ di tudert-agi wala di tmettant i d-ileḥḥun. Ih d tidett, ḥala ayagi i yes&iɣ. Xeṛṣum ṭṭfeɣ di tidett-agi akken teṭṭef ula d nettat deg-i. Lliɣ s&iɣ lḥeq, u tura s&iɣ lḥeq, u dima ad s&uɣ lḥeq. Ddreɣ akka ddreɣ, u zemreɣ ad idireɣ akken nniḍen.

108

Xedmeɣ ayagi, ur xdimeɣ ara ayen nniḍen. i yumba&d ? Amzun akken ṛǧiɣ annect-agi yark n wakud, ad taweḍ dqiqa-yagi akked tafrara-yagi anda ara s&uɣ lḥeq ? Ulac yark acu yes&an lma&na u nek ẓriɣ ayɣer. Netta daɣen yeẓra ayɣer. U seg wul uzekka-inu, ayen yark teṭṭef tudert-agi timheṛṛeft i ddreɣ, yiwen usuḍu aberkan yettaẓ-ed ɣur-i si ger isseggasen i mazal ur d-newwiḍ u asuḍu-yagi yettqeccim yark ayen i d-yufa zdat-es seg wayen i yi-d-fkan isseggasen-nni ddreɣ, i icuban ula d nutni lexyalat. Ur iyi-teḥṣil ara di tmettant n wiyaḍ, neɣ tayri n tyemmatt, ur cli&eɣ ara la di Ṛebbi-s, wala di tudert nfferen, imi yiwen imteddu ilaqen ad iyi-ffren nekkini akk ad yeffren yid-i kra imelyaṛen yes&an zheṛ, am netta, qqaren-d ula d nitni d atmaten-iw. Ahat yefhem, yefhem dɣa? Medden yark s&an azal. Ḥala widak yes&an azal i yelhan. Ula d nitni, ad yettwaḥkem yewwas fell-asen s lmut. Ma&lic, ma yella, deg umur ɣef tmenɣiwt inɣan, ad ten-nɣen imi ur run ara di tenṭelt n yemmat-nsen? Aqjun n Salamano yes&a azal annect n tmeṭṭut-is. Tameṭṭut-nni taqurant teɣleḍ ula d nettat annect teɣleḍ tparizyant i yuɣ Masson neɣ Marie yellan tebɣa ad iyi-taɣ. Tewqa&-iyi-d ma yella Raymond d ameddakel-iw annect n Celeste i t-yifen s wacḥal? Tewqa&-iyi tura ma yella Marie tefka taxenfuct-is i Meursault nniḍen? Dɣa ur ẓriɣ ara ma yefhem wagi ɣef yettwaḥkem s lmut u seg ayen yeffer uzekka-inu… iqmeḍ deg-i nnefs makken i la d-ttsuɣuɣ annect-a. Acu kan, yufa-d lḥal, i&essasen kksen-iyi amrabeḍ si ger ifassen-iw u bdan la ttberrin seg-i. Netta issusem-iten, dɣa imuqel-ed ɣur-i yiwen akken umecwaṛ di tsusmi. Ččuṛent-ed wallen-is d imeṭṭawen. Yezzi udem-is syin yeffeɣ. Akken kan dɣa yeffeɣ yers-ed la&qel deg-i. Lliɣ &yiɣ dɣa ɣliɣ menṭeq deg usu. Waqila ṭṭseɣ imi ukiɣ-ed s yetran deg wudem-iw. Ssuɣat d weḥriret wwḍen-ed ɣur-i si

109

lexlawi. Rriḥa n yiḍ, d wakal akked lemleḥ sbbuḥran i tiwwura uqerru-yiw. Talwit taẓidant unebdu-yagi afenyan ikcem-ed deg-i am aman. Imiren, makken yewweḍ yiḍ ar tilisa-s ssuɣent-ed tnaqusin. La d-qqarent yewweḍ-ed lawan n yinigen ɣer tudert i wumi dayen tura zziɣ s uzagur. I tikkelt tamezwarut, seg acḥal-aya, mmektaɣ-d yemma. Fehmeɣ, waqila, ayɣer di taggara n tudert-is tufa-d yiwen «wexḍib », ayɣer turar a&iwed n tudert. Dahi, ula dahi, deg wexxam-nni n yemɣaṛen anda xettint teftilin n tudert, tameddit tettban-ed am talwit yesruyen. Deg rebbi n lmut, yemma tḥulfa s tilleli-nni belli tezmer ad t&iwed tameddurt-nniḍen. Ulac, ulac win i yes&an azref ad iru fell-as. Ula d nek tura ḥulfaɣ zemreɣ ad &iwdeɣ tudert. Am akken z&af-agi d reffu ameqran seffin-d ayen n dir deg-i, s war asirem, zdat yiḍ-agi yeččuṛen d ifeṭiwjen akked yetran, lliɣ ul-iw i tikkelt tamezwarut i wecla& aẓidan n umaḍal. Ḥulfaɣ-as yettcabi ar ɣur-i, am gma, din i zṛiɣ belli ddreɣ deg-s d win ifeṛḥen, u mazal-iyi ferḥeɣ ar tura. Akken kullec ad yaweḍ s amkan-is, akken ur ttḥalfuɣ ara i yiman-iw d awḥid, yeggra-yi-d ad ssirmeɣ ad d-ṛuḥen aṭas n lɣaci asmi ara yi-gezmen aqerru. U ssarameɣ ad iyi-d-qablen lɣaci-nni s ssuɣat yeččuṛen d aɣuccu.