Post on 10-Apr-2023
transcript
TCİNOumlNUuml UumlNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTUumlSUuml
MALATYArsquoDA BETA-TALASEMİ MUTASYONLARININ MOLEKUumlLER TEMELİNİN ARAŞTIRILMASI
YUumlKSEK LİSANS TEZİ
Gonca GUumlLBAYTIBBİ BİYOLOJİ VE GENETİK ANABİLİM DALI
DANIŞMANDoccedilDrElif YEŞİLADA
Bu tez İnoumlnuuml Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından 20044 proje
numarası ile desteklenmiştir
MALATYA-2006
2
İCcedilİNDEKİLER
TEŞEKKUumlR 1
İCcedilİNDEKİLER2
ŞEKİLLER DİZİNİ4
CcedilİZELGELER DİZİNİ5
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ6
1 GİRİŞ VE AMACcedil7
2 GENEL BİLGİLER9
21 HemoglobininYapısı9
22 Talasemiler11
221 Beta Talasemi12
2211 Fizyopatolojisi12
2212 Kliniği ve Tipleri13
22121 Beta Talasemi Major13
22122 Beta Talasemi Minoumlr14
22123 Beta Talasemi İntermedia15
2213 Tedavi15
23 Globin Gen Yapısı16
24 Beta Talasemi Mutasyon Tipleri18
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler22
25 Epidemiyoloji23
3 MATERYAL VE METOD26
31 Alet ve Cihazlar26
32 Sarf Malzemeler26
33 Oumlrnek Toplama27
34 Youmlntemler27
341 Hematolojik İncelemeler27
3411 Hemoglobin Elektroforezi27
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi28
3421Tam Kandan DNA izolasyonu29
34211 Ayıraccedillar29
34212 Youmlntem29
3
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen
Boumllgelerinin Amplifikasyonu 30
3423 Agaroz Jel Elektroforezi31
3424 Hibridizasyon32
4 BULGULAR34
5 TARTIŞMA39
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER46
7 OumlZET42
8 SUMMARY48
9 KAYNAKLAR49
10 OumlZGECcedilMİŞ56
4
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı9
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar18
Şekil 23 Splays konsensus dizileri19
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı23
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi28
Şekil 32 Agaroz jel elektroforezi31
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren
referans membranı37
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları38
5
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge 21 Hemoglobinin Tipleri11
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri35
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri36
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarının homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan
olgularda allellerin frekansı36
Ccedilizelge 44 Strip Assay sonuccedillarının değerlendirilmesi37
6
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
β-talasemi Beta talasemi
α-talasemi Alfa talasemi
γ-talasemi Gamma talasemi
δ-talasemi Delta talasemi
δβ-talasemi DeltaBeta talasemi
εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi
β-globin Beta globin
α-globin Alfa globin
Hb Hemoglobin
HbA HemoglobinA
HbA2 HemoglobinA2
HbF HemoglobinF
α2β2 HbA
α2δ2 HbA2
α2γ2 HbF
Hb Portland Hemoglobin Portland
Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1
Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2
ζ2γ2 Hb Portland
ζ2ε2 Hb Gower 1
α2ε2 Hb Gower 2
Aγ Alanin [Gamma]
Gγ Glisin [Gamma]
β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması
βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması
IVS İntervening Sekans
7
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve
splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır
(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye
Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda
ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde
daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını
vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer
toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)
Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya
nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode
yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı
ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-
talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin
geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya
da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile
yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta
talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron
ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)
Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı
youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının
yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının
nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta
talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode
beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)
Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml
geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de
goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu
geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli
8
oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek
amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)
Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp
Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde
taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır
9
2 GENEL BİLGİLER
21 HEMOGLOBİNİN YAPISI
Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve
hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)
Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan
tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)
hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve
beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta
mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde
goumlzlenmez (17)
Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)
HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu
zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık
16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)
10
Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan
hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3
kadarını oluşturmaktadır (26)
Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)
(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik
hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra
erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden
farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin
sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde
oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden
fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca
ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini
oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir
(17)
İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ
(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin
yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan
HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta
alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)
HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla
azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF
gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin
aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]
(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ
zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)
Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal
embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)
(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri
16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16
kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
2
İCcedilİNDEKİLER
TEŞEKKUumlR 1
İCcedilİNDEKİLER2
ŞEKİLLER DİZİNİ4
CcedilİZELGELER DİZİNİ5
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ6
1 GİRİŞ VE AMACcedil7
2 GENEL BİLGİLER9
21 HemoglobininYapısı9
22 Talasemiler11
221 Beta Talasemi12
2211 Fizyopatolojisi12
2212 Kliniği ve Tipleri13
22121 Beta Talasemi Major13
22122 Beta Talasemi Minoumlr14
22123 Beta Talasemi İntermedia15
2213 Tedavi15
23 Globin Gen Yapısı16
24 Beta Talasemi Mutasyon Tipleri18
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler22
25 Epidemiyoloji23
3 MATERYAL VE METOD26
31 Alet ve Cihazlar26
32 Sarf Malzemeler26
33 Oumlrnek Toplama27
34 Youmlntemler27
341 Hematolojik İncelemeler27
3411 Hemoglobin Elektroforezi27
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi28
3421Tam Kandan DNA izolasyonu29
34211 Ayıraccedillar29
34212 Youmlntem29
3
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen
Boumllgelerinin Amplifikasyonu 30
3423 Agaroz Jel Elektroforezi31
3424 Hibridizasyon32
4 BULGULAR34
5 TARTIŞMA39
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER46
7 OumlZET42
8 SUMMARY48
9 KAYNAKLAR49
10 OumlZGECcedilMİŞ56
4
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı9
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar18
Şekil 23 Splays konsensus dizileri19
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı23
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi28
Şekil 32 Agaroz jel elektroforezi31
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren
referans membranı37
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları38
5
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge 21 Hemoglobinin Tipleri11
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri35
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri36
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarının homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan
olgularda allellerin frekansı36
Ccedilizelge 44 Strip Assay sonuccedillarının değerlendirilmesi37
6
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
β-talasemi Beta talasemi
α-talasemi Alfa talasemi
γ-talasemi Gamma talasemi
δ-talasemi Delta talasemi
δβ-talasemi DeltaBeta talasemi
εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi
β-globin Beta globin
α-globin Alfa globin
Hb Hemoglobin
HbA HemoglobinA
HbA2 HemoglobinA2
HbF HemoglobinF
α2β2 HbA
α2δ2 HbA2
α2γ2 HbF
Hb Portland Hemoglobin Portland
Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1
Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2
ζ2γ2 Hb Portland
ζ2ε2 Hb Gower 1
α2ε2 Hb Gower 2
Aγ Alanin [Gamma]
Gγ Glisin [Gamma]
β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması
βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması
IVS İntervening Sekans
7
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve
splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır
(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye
Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda
ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde
daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını
vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer
toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)
Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya
nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode
yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı
ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-
talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin
geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya
da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile
yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta
talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron
ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)
Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı
youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının
yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının
nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta
talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode
beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)
Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml
geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de
goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu
geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli
8
oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek
amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)
Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp
Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde
taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır
9
2 GENEL BİLGİLER
21 HEMOGLOBİNİN YAPISI
Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve
hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)
Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan
tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)
hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve
beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta
mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde
goumlzlenmez (17)
Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)
HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu
zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık
16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)
10
Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan
hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3
kadarını oluşturmaktadır (26)
Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)
(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik
hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra
erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden
farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin
sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde
oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden
fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca
ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini
oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir
(17)
İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ
(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin
yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan
HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta
alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)
HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla
azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF
gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin
aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]
(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ
zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)
Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal
embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)
(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri
16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16
kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
3
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen
Boumllgelerinin Amplifikasyonu 30
3423 Agaroz Jel Elektroforezi31
3424 Hibridizasyon32
4 BULGULAR34
5 TARTIŞMA39
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER46
7 OumlZET42
8 SUMMARY48
9 KAYNAKLAR49
10 OumlZGECcedilMİŞ56
4
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı9
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar18
Şekil 23 Splays konsensus dizileri19
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı23
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi28
Şekil 32 Agaroz jel elektroforezi31
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren
referans membranı37
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları38
5
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge 21 Hemoglobinin Tipleri11
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri35
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri36
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarının homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan
olgularda allellerin frekansı36
Ccedilizelge 44 Strip Assay sonuccedillarının değerlendirilmesi37
6
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
β-talasemi Beta talasemi
α-talasemi Alfa talasemi
γ-talasemi Gamma talasemi
δ-talasemi Delta talasemi
δβ-talasemi DeltaBeta talasemi
εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi
β-globin Beta globin
α-globin Alfa globin
Hb Hemoglobin
HbA HemoglobinA
HbA2 HemoglobinA2
HbF HemoglobinF
α2β2 HbA
α2δ2 HbA2
α2γ2 HbF
Hb Portland Hemoglobin Portland
Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1
Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2
ζ2γ2 Hb Portland
ζ2ε2 Hb Gower 1
α2ε2 Hb Gower 2
Aγ Alanin [Gamma]
Gγ Glisin [Gamma]
β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması
βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması
IVS İntervening Sekans
7
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve
splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır
(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye
Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda
ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde
daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını
vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer
toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)
Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya
nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode
yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı
ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-
talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin
geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya
da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile
yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta
talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron
ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)
Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı
youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının
yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının
nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta
talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode
beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)
Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml
geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de
goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu
geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli
8
oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek
amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)
Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp
Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde
taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır
9
2 GENEL BİLGİLER
21 HEMOGLOBİNİN YAPISI
Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve
hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)
Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan
tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)
hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve
beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta
mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde
goumlzlenmez (17)
Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)
HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu
zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık
16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)
10
Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan
hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3
kadarını oluşturmaktadır (26)
Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)
(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik
hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra
erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden
farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin
sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde
oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden
fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca
ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini
oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir
(17)
İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ
(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin
yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan
HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta
alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)
HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla
azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF
gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin
aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]
(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ
zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)
Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal
embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)
(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri
16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16
kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
4
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı9
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar18
Şekil 23 Splays konsensus dizileri19
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı23
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi28
Şekil 32 Agaroz jel elektroforezi31
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren
referans membranı37
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları38
5
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge 21 Hemoglobinin Tipleri11
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri35
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri36
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarının homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan
olgularda allellerin frekansı36
Ccedilizelge 44 Strip Assay sonuccedillarının değerlendirilmesi37
6
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
β-talasemi Beta talasemi
α-talasemi Alfa talasemi
γ-talasemi Gamma talasemi
δ-talasemi Delta talasemi
δβ-talasemi DeltaBeta talasemi
εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi
β-globin Beta globin
α-globin Alfa globin
Hb Hemoglobin
HbA HemoglobinA
HbA2 HemoglobinA2
HbF HemoglobinF
α2β2 HbA
α2δ2 HbA2
α2γ2 HbF
Hb Portland Hemoglobin Portland
Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1
Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2
ζ2γ2 Hb Portland
ζ2ε2 Hb Gower 1
α2ε2 Hb Gower 2
Aγ Alanin [Gamma]
Gγ Glisin [Gamma]
β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması
βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması
IVS İntervening Sekans
7
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve
splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır
(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye
Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda
ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde
daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını
vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer
toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)
Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya
nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode
yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı
ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-
talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin
geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya
da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile
yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta
talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron
ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)
Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı
youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının
yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının
nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta
talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode
beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)
Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml
geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de
goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu
geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli
8
oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek
amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)
Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp
Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde
taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır
9
2 GENEL BİLGİLER
21 HEMOGLOBİNİN YAPISI
Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve
hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)
Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan
tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)
hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve
beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta
mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde
goumlzlenmez (17)
Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)
HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu
zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık
16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)
10
Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan
hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3
kadarını oluşturmaktadır (26)
Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)
(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik
hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra
erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden
farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin
sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde
oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden
fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca
ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini
oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir
(17)
İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ
(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin
yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan
HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta
alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)
HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla
azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF
gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin
aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]
(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ
zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)
Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal
embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)
(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri
16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16
kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
5
CcedilİZELGELER DİZİNİ
Ccedilizelge 21 Hemoglobinin Tipleri11
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri35
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri36
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarının homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan
olgularda allellerin frekansı36
Ccedilizelge 44 Strip Assay sonuccedillarının değerlendirilmesi37
6
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
β-talasemi Beta talasemi
α-talasemi Alfa talasemi
γ-talasemi Gamma talasemi
δ-talasemi Delta talasemi
δβ-talasemi DeltaBeta talasemi
εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi
β-globin Beta globin
α-globin Alfa globin
Hb Hemoglobin
HbA HemoglobinA
HbA2 HemoglobinA2
HbF HemoglobinF
α2β2 HbA
α2δ2 HbA2
α2γ2 HbF
Hb Portland Hemoglobin Portland
Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1
Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2
ζ2γ2 Hb Portland
ζ2ε2 Hb Gower 1
α2ε2 Hb Gower 2
Aγ Alanin [Gamma]
Gγ Glisin [Gamma]
β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması
βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması
IVS İntervening Sekans
7
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve
splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır
(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye
Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda
ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde
daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını
vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer
toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)
Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya
nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode
yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı
ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-
talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin
geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya
da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile
yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta
talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron
ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)
Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı
youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının
yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının
nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta
talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode
beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)
Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml
geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de
goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu
geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli
8
oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek
amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)
Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp
Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde
taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır
9
2 GENEL BİLGİLER
21 HEMOGLOBİNİN YAPISI
Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve
hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)
Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan
tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)
hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve
beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta
mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde
goumlzlenmez (17)
Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)
HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu
zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık
16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)
10
Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan
hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3
kadarını oluşturmaktadır (26)
Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)
(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik
hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra
erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden
farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin
sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde
oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden
fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca
ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini
oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir
(17)
İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ
(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin
yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan
HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta
alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)
HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla
azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF
gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin
aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]
(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ
zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)
Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal
embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)
(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri
16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16
kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
6
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
β-talasemi Beta talasemi
α-talasemi Alfa talasemi
γ-talasemi Gamma talasemi
δ-talasemi Delta talasemi
δβ-talasemi DeltaBeta talasemi
εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi
β-globin Beta globin
α-globin Alfa globin
Hb Hemoglobin
HbA HemoglobinA
HbA2 HemoglobinA2
HbF HemoglobinF
α2β2 HbA
α2δ2 HbA2
α2γ2 HbF
Hb Portland Hemoglobin Portland
Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1
Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2
ζ2γ2 Hb Portland
ζ2ε2 Hb Gower 1
α2ε2 Hb Gower 2
Aγ Alanin [Gamma]
Gγ Glisin [Gamma]
β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması
βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması
IVS İntervening Sekans
7
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve
splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır
(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye
Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda
ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde
daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını
vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer
toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)
Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya
nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode
yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı
ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-
talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin
geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya
da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile
yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta
talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron
ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)
Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı
youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının
yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının
nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta
talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode
beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)
Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml
geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de
goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu
geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli
8
oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek
amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)
Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp
Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde
taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır
9
2 GENEL BİLGİLER
21 HEMOGLOBİNİN YAPISI
Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve
hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)
Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan
tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)
hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve
beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta
mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde
goumlzlenmez (17)
Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)
HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu
zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık
16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)
10
Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan
hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3
kadarını oluşturmaktadır (26)
Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)
(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik
hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra
erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden
farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin
sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde
oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden
fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca
ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini
oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir
(17)
İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ
(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin
yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan
HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta
alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)
HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla
azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF
gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin
aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]
(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ
zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)
Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal
embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)
(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri
16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16
kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
7
1 GİRİŞ VE AMACcedil
Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve
splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır
(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye
Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda
ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde
daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını
vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer
toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)
Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya
nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode
yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı
ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-
talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin
geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya
da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile
yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta
talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron
ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)
Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı
youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının
yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının
nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta
talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode
beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)
Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml
geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de
goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu
geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli
8
oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek
amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)
Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp
Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde
taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır
9
2 GENEL BİLGİLER
21 HEMOGLOBİNİN YAPISI
Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve
hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)
Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan
tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)
hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve
beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta
mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde
goumlzlenmez (17)
Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)
HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu
zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık
16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)
10
Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan
hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3
kadarını oluşturmaktadır (26)
Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)
(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik
hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra
erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden
farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin
sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde
oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden
fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca
ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini
oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir
(17)
İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ
(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin
yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan
HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta
alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)
HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla
azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF
gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin
aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]
(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ
zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)
Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal
embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)
(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri
16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16
kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
8
oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek
amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)
Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp
Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde
taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır
9
2 GENEL BİLGİLER
21 HEMOGLOBİNİN YAPISI
Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve
hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)
Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan
tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)
hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve
beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta
mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde
goumlzlenmez (17)
Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)
HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu
zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık
16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)
10
Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan
hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3
kadarını oluşturmaktadır (26)
Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)
(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik
hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra
erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden
farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin
sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde
oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden
fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca
ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini
oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir
(17)
İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ
(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin
yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan
HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta
alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)
HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla
azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF
gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin
aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]
(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ
zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)
Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal
embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)
(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri
16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16
kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
9
2 GENEL BİLGİLER
21 HEMOGLOBİNİN YAPISI
Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve
hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)
Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan
tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)
hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve
beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta
mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde
goumlzlenmez (17)
Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)
HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu
zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık
16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)
Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)
10
Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan
hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3
kadarını oluşturmaktadır (26)
Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)
(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik
hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra
erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden
farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin
sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde
oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden
fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca
ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini
oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir
(17)
İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ
(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin
yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan
HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta
alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)
HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla
azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF
gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin
aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]
(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ
zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)
Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal
embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)
(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri
16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16
kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
10
Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan
hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3
kadarını oluşturmaktadır (26)
Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)
(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik
hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra
erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden
farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin
sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde
oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden
fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca
ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini
oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir
(17)
İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ
(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin
yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan
HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta
alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)
HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla
azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF
gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin
aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]
(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ
zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)
Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal
embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)
(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri
16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16
kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
11
vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir
benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda
farklılık goumlzlenir (17)
Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri
Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem
Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem
Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem
Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini
Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar
hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir
yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu
oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin
hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak
seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen
mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)
22 TALASEMİLER
Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı
olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)
Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi
bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar
(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda
goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun
neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila
heterojendir (21 33-35)
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
12
221 BETA TALASEMİ
Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin
normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan
kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)
Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş
goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)
2211 FİZYOPATOLOJİSİ
Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya
yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal
hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin
sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak
eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu
huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)
Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri
yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken
harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının
artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını
oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda
bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği
aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir
genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri
daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece
gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve
hipersplenizme neden olur (2)
Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda
kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i
oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin
kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
13
presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif
yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı
yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik
bulgularını oluşturur (2)
2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ
22121 Beta Talasemi Major
Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta
talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının
ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar
talasemi major hastalardır (26)
Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu
bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı
ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar
Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi
splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley
anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge
kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm
alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve
hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa
kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik
dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda
ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde
de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve
osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların
genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri
hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)
Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu
ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler
Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
14
enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde
hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp
yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)
Hematolojik Bulgular
Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin
seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve
bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk
deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca
yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin
sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid
hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)
Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla
HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir
ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin
homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu
oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam
hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde
bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)
Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal
değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma
globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve
haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum
demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer
biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin
aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)
22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)
Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi
beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
15
bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik
değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde
anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)
Hematolojik Bulgular
Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek
eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki
ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta
şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri
anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil
değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur
(42)
Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF
seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2
seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile
genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)
Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve
nadir olarak klinik belirti verir (26)
22123 Beta Talasemi İntermedia
Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve
hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen
transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır
(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)
2213 TEDAVİ
Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur
ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık
oumlnemlidir (43)
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
16
Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi
yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major
hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak
şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına
alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve
cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-
3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir
komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon
tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir
şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar
splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi
hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi
hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken
doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)
23 GLOBİN GEN YAPISI
Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta
zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki
ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11
kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )
β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur
18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir
β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli
mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine
neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi
sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer
genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin
kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)
Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11
kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır
(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
17
kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (
20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında
bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml
oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok
benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler
genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir
Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla
inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline
yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid
kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında
(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)
Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine
benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin
transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin
eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α
geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk
RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT
nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak
olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)
mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon
beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları
farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda
goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye
neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin
demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran
buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır
(17)
Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki
mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık
5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9
33)
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
18
βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun
izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron
sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor
boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan
mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin
zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin
inaktive olmasına neden olurlar (9 33)
24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda
gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren
polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol
accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite
indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların
etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon
(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)
PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays
Poly A Poli A
Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)
β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)
Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren
yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin
geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
19
toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye
neden olur (1)
Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays
mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi
ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve
stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması
mutasyonlarını sayabiliriz (17)
Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının
buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-
maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten
fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan
boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)
Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr
splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil
23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG
dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar
normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll
RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu
alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz
Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir
veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)
Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları
Şekil 23 Splays konsensus dizileri
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
20
Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi
mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci
ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak
bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)
RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun
birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz
değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr
boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden
olmaktadır (1)
Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir
mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale
getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli
etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru
splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik
splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)
RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri
oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-
gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan
biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle
şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin
pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da
beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)
Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak
kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde
değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak
mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki
problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan
boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti
(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
21
Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr
boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA
ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)
Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop
kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden
olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi
mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)
nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise
kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması
mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal
terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı
iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden
olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla
mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun
globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)
Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan
baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır
Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı
olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)
Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A
kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin
mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-
metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu
adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının
eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin
varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A
kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında
birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini
AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal
pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir
boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
22
β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin
normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı
durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC
substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot
olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)
241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler
Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların
335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik
gruba oumlzguumlnduumlr (30)
1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin
yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal
hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin
mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden
dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına
rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik
bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)
2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde
hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler
Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal
kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının
birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
23
25 EPİDEMİYOLOJİ
Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya
populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir
mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)
Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)
Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu
Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)
Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney
Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın
endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)
Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)
Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı
Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve
doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
24
doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona
bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle
birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk
toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik
hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır
Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde
talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince
araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı
Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000
civarında hasta vardır (50)
Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile
Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya
Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)
Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara
Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır
Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal
hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya
46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)
Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24
(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli
34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)
Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399
sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)
Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar
boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden
kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi
birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
25
Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama
testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin
başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)
Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof
Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi
prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo
den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları
1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve
arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak
ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve
arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında
yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110
(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında
baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer
populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın
mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı
hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye
populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam
beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21
kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
26
3 MATERYAL VE METOD
31 Alet ve Cihazlar
1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)
2 Santrifuumlj (Hettich)
3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)
4 Etuumlv (Heraeus)
5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)
6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)
7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)
8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)
9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)
10 Su banyosu (Memmert)
11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)
12 Vorteks (Nuumlve NM 110)
13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)
14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)
15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)
32 Sarf Malzemeler
1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)
2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)
3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)
4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)
5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)
6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)
7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)
8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)
9 Etil alkol (JTBaker)
10 2-Propanol (JTBaker)
11 Agaroz (Sigma)
12 Ethidium bromuumlr
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
27
13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)
14 DNA boyut marker (Biotools)
33 Oumlrnek Toplama
İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji
Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır
34 Youmlntemler
341 Hematolojik İncelemeler
Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit
hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin
konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir
(24 54)
3411 Hemoglobin Elektroforezi
Youmlntem
Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi
(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve
geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı
olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi
iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin
analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun
olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden
faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
28
Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi
342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi
Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki
ccedilalışmalar yapılmıştır
1 Kandan DNA izolasyonu
2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye
edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin
goumlzlenmesi
3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla
hibridizasyona sokulması ve yıkanması
4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)
β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml
22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20
tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi
alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları
birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
29
kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir
(9)
3421 Tam Kandan DNA izolasyonu
34211 Ayıraccedillar
a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr
10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr
1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
+4ordmCrsquode saklanmalıdur
b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi
500 ml hazırlamak iccedilin
10 gr SDS
25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)
Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır
Oda ısısında saklanmalıdır
c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi
Oda ısısında saklanmalıdır
d 70rsquolik etil alkol
e 2-Propanol
34212 Youmlntem
3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde
karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir
2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine
3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona
bırakılır
Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode
20 dakika santrifuumlj edilir
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
30
Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine
alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir
DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir
Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek
4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir
Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır
Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode
bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye
kaldırılır
3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin
Amplifikasyonu
Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici
Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır
PZR karışımı
Amplifikasyon karışımı 15 microl
Taq diluumlsyonu 48 microl
Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl
Genomik DNA 5microl
Toplam hacim 25microl
Termal Doumlnguuml Protokoluuml
Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri
94ordmC 2 dakika
94ordmC 10 saniye
54ordmC 15 saniye
72ordmC 45 saniye
rarr35 doumlnguuml
72ordmC 3 dakika
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
31
3423 Agaroz Jel Elektroforezi
1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris
55 gr Borik Asit
05 M EDTA (pH=8)
TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr
Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır
2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten
sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid
eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine
doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı
iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl
amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir
başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin
goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr
ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)
1 2 3 4 5
1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri
Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
32
3424 Hibridizasyon (45ordm)
12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını
taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında
biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları
kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)
Stok Ccediloumlzeltiler
Denaturasyon solusyonu (DNAT)
Hibridizasyon solusyonu
Yıkama solusyonu A
Konjugat solusyonu
Yıkama solusyonu B
Renk geliştirme solusyonu
10microl DNAT tepsiye pipetlenir
DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında
beklenir
Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri
tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su
banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır
Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml
yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır
Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika
su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır
Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda
ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir
Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik
ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer
dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
33
Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme
solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır
Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
34
4 BULGULAR
Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41
hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT
5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup
ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta
talasemi mutasyonu saptanmıştır
Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının
pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada
herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey
normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem
normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak
değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)
Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon
belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında
homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11
(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]
(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5
(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise
klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon
belirlenememiştir
Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta
globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin
(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
35
Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri
No Yaş Ad RBC
(1012L)
Hb
(gdL)
Hct
()
MCV
(Fl)
MCH
(pg)
MCHC
(gdL)
HbA
()
HbA2
()
HbF
()
Mutasyon tipi
1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110
2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110
3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110
4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110
5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11
6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11
7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110
8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110
9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110
10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110
11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110
12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110
13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110
14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110
15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110
16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110
17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21
18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21
19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21
20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11
21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11
22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8
23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8
24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8
25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89
26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89
27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89
28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44
29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44
30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5
31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22
32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39
33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL
34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL
35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL
36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL
37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL
38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL
39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL
40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL
41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL
RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
36
Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri
wt yabanıl tip normal allel
Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı
Mutasyon
Allel sayısı
IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel
GENOTİPLER
Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
37
Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran
Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi
Wild type Mutant Genotip
pozitif negatif normal
pozitif pozitif heterozigot
negatif pozitif homozigot
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
38
Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları
1 Normal
2 IVS 1110 (GgtA) homozigot
3 IVS 11 (GgtA) homozigot
4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot
5 Kodon 89 (+G) heterozigot
6 Kodon 5 (-CT) heterozigot
7 Kodon 44 (-C) heterozigot
8 IVS 11 (GgtA) heterozigot
9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot
10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot
11 Kodon 8 (-AA) heterozigot
12 IVS 21 (GgtA) heterozigot
13 Normal
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
39
5 TARTIŞMA
Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek
ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre
anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır
(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde
yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici
avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)
Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik
anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5
16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta
ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)
Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak
bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)
Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir
Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve
heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)
Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar
hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak
talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan
enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta
talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)
Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama
eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam
kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin
değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında
kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve
ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)
Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80
flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
40
HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi
intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27
pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin
değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı
ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır
Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin
kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen
mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)
Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin
gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında
olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb
varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin
yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir
goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)
Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-
63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-
1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri
arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil
olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu
taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır
(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci
dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir
Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması
iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk
doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin
hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere
başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan
bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla
ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
41
Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık
goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)
Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi
araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların
aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta
talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile
artmaktadır (5)
Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun
sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere
duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından
değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki
dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az
heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87
kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)
Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın
mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)
kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30
(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu
Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak
belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102
kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21
(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51
kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-
T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında
olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)
nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada
belirlemişlerdir
Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve
intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
42
(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39
mutasyonlarını belirlenmiştir
Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi
alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa
sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-
AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın
mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir
Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi
sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu
kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi
intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını
kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu
IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve
IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı
ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS
1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez
Antalyarsquoda tanımlanmıştır
İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS
(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8
mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16
(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya
frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi
mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)
mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS
21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS
11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr
Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS
1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)
mutasyonlarını belirlemişlerdir
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
43
Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla
rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)
(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon
89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22
(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır
Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -
30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir
Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip
İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)
mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur
Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya
goumlccedil kaydı bulunmamaktadır
Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada
nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır
Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (
-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon
89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15
(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon
3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları
iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)
Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu
sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz
konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)
IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak
rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot
hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir
(69)
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
44
Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11
(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda
51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu
Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli
oranlarda rapor edilmektedir
IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise
ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)
mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84
(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)
değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek
frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve
İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla
birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu
belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda
uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)
Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir
mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3
ve 17rsquodir (7 36)
Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)
hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın
ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz
boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)
Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır
Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz
diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36
41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı
anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan
Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan
Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
45
(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde
Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır
-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS
1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında
olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan
IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak
belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87
mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan
-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde
bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)
Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda
belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -
101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130
mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak
927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33
numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda
normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini
taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli
araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini
taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS
youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı
mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
46
6 SONUCcedil VE OumlNERİLER
Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda
yapılan ilk ccedilalışmadır
Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme
noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından
ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110
(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon
44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir
IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da
en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir
Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot
olduğu saptanmıştır
Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila
yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz
bilgilendirilmelidir
Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu
bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır
Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir
talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans
merkezler yaygınlaştırılmalıdır
Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin
doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin
ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin
taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi
anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
47
7 OumlZET
Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz
ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir
Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en
yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)
hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp
del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)
IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (
CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan
olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar
arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu
belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı
bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin
diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot
veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-
AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve
464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon
22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak
tanımlanmıştır
Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
48
8 SUMMARY
Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well
as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic
anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30
(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon
8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS
12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-
25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS
2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis
of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin
gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin
gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110
(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other
geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or
homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-
AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles
respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and
codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely
determined
Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
49
9 KAYNAKLAR
1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by
Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT
Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006
2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S
Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye
İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003
3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical
Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003
4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of
beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey
Hemoglobin 27(4) 275-278 2003
5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical
Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239
2001
6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT
Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in
Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993
7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F
Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis
of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111
205-210 2004
8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening
of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63
1994
9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak
10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to
sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying
globin gene Genomics 47429-437 1998
11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of
beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother
with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
50
12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey
Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of
Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001
13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN
Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J
Hematol 63(4) 223-225 2000
14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT
Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin
25(2) 241-245 2001
15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous
hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-
hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-
2822003
16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN
İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an
immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999
17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease
Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson
amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001
18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin
19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont
HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL
Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine
Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000
20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286
2000
21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford
Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985
22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing
17(3) 196 2003
23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by
Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of
Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
51
24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and
thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000
25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve
İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973
26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by
Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-
7301996
27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası
Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-
73 1993
28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı
Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa
Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004
29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and
molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A
William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New
York McGraw-Hill 3-45 2001
30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods
for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001
31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies
Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular
Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989
32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes
of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F
Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999
33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3
UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-
206 2004
34 httpglobincse psuedu
35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html
36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak
AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey
American Journal of Hematology 57 215- 220 1998
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
52
37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek
M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province
Turk J Med Sci 35 251-253 2005
38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-
Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988
39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin
of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human
Biology 73(5) 661-674 2001
40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier
screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association
278(15) 1273 1997
41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli
province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005
42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in
Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000
43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ
Hematoloji İstanbul 98-100 2005
44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-
1175 2000
45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin
VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996
46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta
Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005
47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R
Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension
and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of
Human Genetics 12(7) 567-573 2004
48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia
major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003
49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited
disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005
50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok
Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul
145-148 2004
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
53
51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S
Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126
2006
52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia
mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987
53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of
Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995
54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR
Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical
Hematoloji Baltimore 9-35 1999
55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan
G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul
Uumlniversitesi 115-201 1999
56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of
hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse
in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J
Haematol 17 39-53 1984
57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in
normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990
58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal
hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J
Chromatogr 357 147-153 1986
59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002
60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel
Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml
Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005
61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with
high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86
1988
62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-
197 1991
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
54
63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G
Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical
ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005
64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan
D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı
Okulu İstanbul 39-41 2004
65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a
Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997
66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational
Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique
Acta Haematologica 104 181-184 2000
67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in
The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001
68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi
Doktora Tezi 1987
69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany
molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population
Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997
70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok
J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization
of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992
71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos
G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians
Human Mutat 2 48 1993
72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K
Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-
Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993
73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial
commentery Hemoglobin 14 35 1990
74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High
incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-
1068 1998
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
55
75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S
Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the
Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı
56
10 OumlZGECcedilMİŞ
Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001
yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu
2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik
Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı