inönü üniversitesi

Post on 10-Apr-2023

0 views 0 download

transcript

TCİNOumlNUuml UumlNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTUumlSUuml

MALATYArsquoDA BETA-TALASEMİ MUTASYONLARININ MOLEKUumlLER TEMELİNİN ARAŞTIRILMASI

YUumlKSEK LİSANS TEZİ

Gonca GUumlLBAYTIBBİ BİYOLOJİ VE GENETİK ANABİLİM DALI

DANIŞMANDoccedilDrElif YEŞİLADA

Bu tez İnoumlnuuml Uumlniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından 20044 proje

numarası ile desteklenmiştir

MALATYA-2006

2

İCcedilİNDEKİLER

TEŞEKKUumlR 1

İCcedilİNDEKİLER2

ŞEKİLLER DİZİNİ4

CcedilİZELGELER DİZİNİ5

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ6

1 GİRİŞ VE AMACcedil7

2 GENEL BİLGİLER9

21 HemoglobininYapısı9

22 Talasemiler11

221 Beta Talasemi12

2211 Fizyopatolojisi12

2212 Kliniği ve Tipleri13

22121 Beta Talasemi Major13

22122 Beta Talasemi Minoumlr14

22123 Beta Talasemi İntermedia15

2213 Tedavi15

23 Globin Gen Yapısı16

24 Beta Talasemi Mutasyon Tipleri18

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler22

25 Epidemiyoloji23

3 MATERYAL VE METOD26

31 Alet ve Cihazlar26

32 Sarf Malzemeler26

33 Oumlrnek Toplama27

34 Youmlntemler27

341 Hematolojik İncelemeler27

3411 Hemoglobin Elektroforezi27

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi28

3421Tam Kandan DNA izolasyonu29

34211 Ayıraccedillar29

34212 Youmlntem29

3

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen

Boumllgelerinin Amplifikasyonu 30

3423 Agaroz Jel Elektroforezi31

3424 Hibridizasyon32

4 BULGULAR34

5 TARTIŞMA39

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER46

7 OumlZET42

8 SUMMARY48

9 KAYNAKLAR49

10 OumlZGECcedilMİŞ56

4

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı9

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar18

Şekil 23 Splays konsensus dizileri19

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı23

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi28

Şekil 32 Agaroz jel elektroforezi31

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren

referans membranı37

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları38

5

CcedilİZELGELER DİZİNİ

Ccedilizelge 21 Hemoglobinin Tipleri11

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri35

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri36

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarının homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan

olgularda allellerin frekansı36

Ccedilizelge 44 Strip Assay sonuccedillarının değerlendirilmesi37

6

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

β-talasemi Beta talasemi

α-talasemi Alfa talasemi

γ-talasemi Gamma talasemi

δ-talasemi Delta talasemi

δβ-talasemi DeltaBeta talasemi

εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi

β-globin Beta globin

α-globin Alfa globin

Hb Hemoglobin

HbA HemoglobinA

HbA2 HemoglobinA2

HbF HemoglobinF

α2β2 HbA

α2δ2 HbA2

α2γ2 HbF

Hb Portland Hemoglobin Portland

Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1

Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2

ζ2γ2 Hb Portland

ζ2ε2 Hb Gower 1

α2ε2 Hb Gower 2

Aγ Alanin [Gamma]

Gγ Glisin [Gamma]

β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması

βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması

IVS İntervening Sekans

7

1 GİRİŞ VE AMACcedil

Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve

splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır

(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye

Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda

ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde

daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını

vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer

toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)

Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya

nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode

yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı

ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-

talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin

geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya

da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile

yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta

talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron

ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)

Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı

youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının

yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının

nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta

talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode

beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)

Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml

geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de

goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu

geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli

8

oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek

amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)

Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp

Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde

taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır

9

2 GENEL BİLGİLER

21 HEMOGLOBİNİN YAPISI

Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve

hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)

Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan

tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)

hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve

beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta

mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde

goumlzlenmez (17)

Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)

HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu

zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık

16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)

10

Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan

hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3

kadarını oluşturmaktadır (26)

Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)

(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik

hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra

erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden

farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin

sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde

oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden

fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca

ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini

oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir

(17)

İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ

(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin

yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan

HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta

alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)

HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla

azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF

gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin

aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]

(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ

zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)

Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal

embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)

(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri

16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16

kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

2

İCcedilİNDEKİLER

TEŞEKKUumlR 1

İCcedilİNDEKİLER2

ŞEKİLLER DİZİNİ4

CcedilİZELGELER DİZİNİ5

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ6

1 GİRİŞ VE AMACcedil7

2 GENEL BİLGİLER9

21 HemoglobininYapısı9

22 Talasemiler11

221 Beta Talasemi12

2211 Fizyopatolojisi12

2212 Kliniği ve Tipleri13

22121 Beta Talasemi Major13

22122 Beta Talasemi Minoumlr14

22123 Beta Talasemi İntermedia15

2213 Tedavi15

23 Globin Gen Yapısı16

24 Beta Talasemi Mutasyon Tipleri18

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler22

25 Epidemiyoloji23

3 MATERYAL VE METOD26

31 Alet ve Cihazlar26

32 Sarf Malzemeler26

33 Oumlrnek Toplama27

34 Youmlntemler27

341 Hematolojik İncelemeler27

3411 Hemoglobin Elektroforezi27

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi28

3421Tam Kandan DNA izolasyonu29

34211 Ayıraccedillar29

34212 Youmlntem29

3

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen

Boumllgelerinin Amplifikasyonu 30

3423 Agaroz Jel Elektroforezi31

3424 Hibridizasyon32

4 BULGULAR34

5 TARTIŞMA39

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER46

7 OumlZET42

8 SUMMARY48

9 KAYNAKLAR49

10 OumlZGECcedilMİŞ56

4

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı9

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar18

Şekil 23 Splays konsensus dizileri19

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı23

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi28

Şekil 32 Agaroz jel elektroforezi31

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren

referans membranı37

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları38

5

CcedilİZELGELER DİZİNİ

Ccedilizelge 21 Hemoglobinin Tipleri11

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri35

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri36

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarının homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan

olgularda allellerin frekansı36

Ccedilizelge 44 Strip Assay sonuccedillarının değerlendirilmesi37

6

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

β-talasemi Beta talasemi

α-talasemi Alfa talasemi

γ-talasemi Gamma talasemi

δ-talasemi Delta talasemi

δβ-talasemi DeltaBeta talasemi

εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi

β-globin Beta globin

α-globin Alfa globin

Hb Hemoglobin

HbA HemoglobinA

HbA2 HemoglobinA2

HbF HemoglobinF

α2β2 HbA

α2δ2 HbA2

α2γ2 HbF

Hb Portland Hemoglobin Portland

Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1

Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2

ζ2γ2 Hb Portland

ζ2ε2 Hb Gower 1

α2ε2 Hb Gower 2

Aγ Alanin [Gamma]

Gγ Glisin [Gamma]

β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması

βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması

IVS İntervening Sekans

7

1 GİRİŞ VE AMACcedil

Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve

splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır

(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye

Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda

ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde

daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını

vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer

toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)

Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya

nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode

yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı

ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-

talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin

geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya

da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile

yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta

talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron

ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)

Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı

youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının

yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının

nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta

talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode

beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)

Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml

geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de

goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu

geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli

8

oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek

amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)

Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp

Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde

taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır

9

2 GENEL BİLGİLER

21 HEMOGLOBİNİN YAPISI

Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve

hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)

Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan

tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)

hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve

beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta

mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde

goumlzlenmez (17)

Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)

HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu

zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık

16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)

10

Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan

hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3

kadarını oluşturmaktadır (26)

Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)

(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik

hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra

erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden

farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin

sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde

oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden

fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca

ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini

oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir

(17)

İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ

(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin

yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan

HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta

alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)

HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla

azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF

gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin

aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]

(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ

zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)

Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal

embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)

(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri

16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16

kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

3

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen

Boumllgelerinin Amplifikasyonu 30

3423 Agaroz Jel Elektroforezi31

3424 Hibridizasyon32

4 BULGULAR34

5 TARTIŞMA39

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER46

7 OumlZET42

8 SUMMARY48

9 KAYNAKLAR49

10 OumlZGECcedilMİŞ56

4

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı9

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar18

Şekil 23 Splays konsensus dizileri19

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı23

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi28

Şekil 32 Agaroz jel elektroforezi31

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren

referans membranı37

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları38

5

CcedilİZELGELER DİZİNİ

Ccedilizelge 21 Hemoglobinin Tipleri11

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri35

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri36

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarının homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan

olgularda allellerin frekansı36

Ccedilizelge 44 Strip Assay sonuccedillarının değerlendirilmesi37

6

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

β-talasemi Beta talasemi

α-talasemi Alfa talasemi

γ-talasemi Gamma talasemi

δ-talasemi Delta talasemi

δβ-talasemi DeltaBeta talasemi

εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi

β-globin Beta globin

α-globin Alfa globin

Hb Hemoglobin

HbA HemoglobinA

HbA2 HemoglobinA2

HbF HemoglobinF

α2β2 HbA

α2δ2 HbA2

α2γ2 HbF

Hb Portland Hemoglobin Portland

Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1

Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2

ζ2γ2 Hb Portland

ζ2ε2 Hb Gower 1

α2ε2 Hb Gower 2

Aγ Alanin [Gamma]

Gγ Glisin [Gamma]

β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması

βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması

IVS İntervening Sekans

7

1 GİRİŞ VE AMACcedil

Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve

splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır

(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye

Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda

ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde

daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını

vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer

toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)

Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya

nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode

yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı

ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-

talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin

geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya

da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile

yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta

talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron

ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)

Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı

youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının

yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının

nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta

talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode

beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)

Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml

geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de

goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu

geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli

8

oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek

amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)

Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp

Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde

taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır

9

2 GENEL BİLGİLER

21 HEMOGLOBİNİN YAPISI

Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve

hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)

Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan

tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)

hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve

beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta

mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde

goumlzlenmez (17)

Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)

HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu

zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık

16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)

10

Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan

hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3

kadarını oluşturmaktadır (26)

Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)

(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik

hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra

erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden

farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin

sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde

oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden

fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca

ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini

oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir

(17)

İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ

(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin

yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan

HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta

alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)

HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla

azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF

gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin

aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]

(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ

zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)

Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal

embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)

(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri

16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16

kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

4

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı9

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar18

Şekil 23 Splays konsensus dizileri19

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı23

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi28

Şekil 32 Agaroz jel elektroforezi31

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren

referans membranı37

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları38

5

CcedilİZELGELER DİZİNİ

Ccedilizelge 21 Hemoglobinin Tipleri11

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri35

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri36

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarının homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan

olgularda allellerin frekansı36

Ccedilizelge 44 Strip Assay sonuccedillarının değerlendirilmesi37

6

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

β-talasemi Beta talasemi

α-talasemi Alfa talasemi

γ-talasemi Gamma talasemi

δ-talasemi Delta talasemi

δβ-talasemi DeltaBeta talasemi

εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi

β-globin Beta globin

α-globin Alfa globin

Hb Hemoglobin

HbA HemoglobinA

HbA2 HemoglobinA2

HbF HemoglobinF

α2β2 HbA

α2δ2 HbA2

α2γ2 HbF

Hb Portland Hemoglobin Portland

Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1

Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2

ζ2γ2 Hb Portland

ζ2ε2 Hb Gower 1

α2ε2 Hb Gower 2

Aγ Alanin [Gamma]

Gγ Glisin [Gamma]

β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması

βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması

IVS İntervening Sekans

7

1 GİRİŞ VE AMACcedil

Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve

splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır

(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye

Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda

ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde

daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını

vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer

toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)

Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya

nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode

yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı

ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-

talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin

geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya

da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile

yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta

talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron

ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)

Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı

youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının

yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının

nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta

talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode

beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)

Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml

geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de

goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu

geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli

8

oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek

amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)

Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp

Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde

taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır

9

2 GENEL BİLGİLER

21 HEMOGLOBİNİN YAPISI

Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve

hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)

Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan

tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)

hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve

beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta

mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde

goumlzlenmez (17)

Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)

HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu

zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık

16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)

10

Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan

hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3

kadarını oluşturmaktadır (26)

Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)

(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik

hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra

erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden

farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin

sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde

oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden

fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca

ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini

oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir

(17)

İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ

(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin

yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan

HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta

alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)

HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla

azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF

gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin

aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]

(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ

zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)

Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal

embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)

(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri

16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16

kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

5

CcedilİZELGELER DİZİNİ

Ccedilizelge 21 Hemoglobinin Tipleri11

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri35

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri36

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarının homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan

olgularda allellerin frekansı36

Ccedilizelge 44 Strip Assay sonuccedillarının değerlendirilmesi37

6

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

β-talasemi Beta talasemi

α-talasemi Alfa talasemi

γ-talasemi Gamma talasemi

δ-talasemi Delta talasemi

δβ-talasemi DeltaBeta talasemi

εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi

β-globin Beta globin

α-globin Alfa globin

Hb Hemoglobin

HbA HemoglobinA

HbA2 HemoglobinA2

HbF HemoglobinF

α2β2 HbA

α2δ2 HbA2

α2γ2 HbF

Hb Portland Hemoglobin Portland

Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1

Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2

ζ2γ2 Hb Portland

ζ2ε2 Hb Gower 1

α2ε2 Hb Gower 2

Aγ Alanin [Gamma]

Gγ Glisin [Gamma]

β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması

βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması

IVS İntervening Sekans

7

1 GİRİŞ VE AMACcedil

Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve

splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır

(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye

Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda

ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde

daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını

vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer

toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)

Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya

nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode

yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı

ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-

talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin

geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya

da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile

yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta

talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron

ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)

Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı

youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının

yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının

nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta

talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode

beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)

Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml

geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de

goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu

geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli

8

oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek

amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)

Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp

Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde

taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır

9

2 GENEL BİLGİLER

21 HEMOGLOBİNİN YAPISI

Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve

hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)

Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan

tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)

hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve

beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta

mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde

goumlzlenmez (17)

Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)

HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu

zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık

16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)

10

Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan

hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3

kadarını oluşturmaktadır (26)

Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)

(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik

hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra

erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden

farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin

sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde

oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden

fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca

ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini

oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir

(17)

İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ

(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin

yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan

HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta

alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)

HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla

azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF

gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin

aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]

(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ

zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)

Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal

embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)

(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri

16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16

kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

6

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

β-talasemi Beta talasemi

α-talasemi Alfa talasemi

γ-talasemi Gamma talasemi

δ-talasemi Delta talasemi

δβ-talasemi DeltaBeta talasemi

εγδβ-talasemi EpsilonGammaDeltaBeta talasemi

β-globin Beta globin

α-globin Alfa globin

Hb Hemoglobin

HbA HemoglobinA

HbA2 HemoglobinA2

HbF HemoglobinF

α2β2 HbA

α2δ2 HbA2

α2γ2 HbF

Hb Portland Hemoglobin Portland

Hb Gower 1 Hemoglobin Gower 1

Hb Gower 2 Hemoglobin Gower 2

ζ2γ2 Hb Portland

ζ2ε2 Hb Gower 1

α2ε2 Hb Gower 2

Aγ Alanin [Gamma]

Gγ Glisin [Gamma]

β+ β-globin zincirinin normal sentezinin azalması

βordm β-globin zincirinin normal sentezinin kaybolması

IVS İntervening Sekans

7

1 GİRİŞ VE AMACcedil

Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve

splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır

(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye

Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda

ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde

daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını

vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer

toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)

Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya

nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode

yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı

ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-

talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin

geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya

da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile

yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta

talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron

ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)

Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı

youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının

yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının

nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta

talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode

beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)

Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml

geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de

goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu

geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli

8

oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek

amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)

Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp

Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde

taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır

9

2 GENEL BİLGİLER

21 HEMOGLOBİNİN YAPISI

Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve

hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)

Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan

tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)

hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve

beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta

mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde

goumlzlenmez (17)

Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)

HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu

zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık

16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)

10

Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan

hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3

kadarını oluşturmaktadır (26)

Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)

(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik

hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra

erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden

farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin

sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde

oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden

fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca

ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini

oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir

(17)

İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ

(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin

yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan

HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta

alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)

HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla

azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF

gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin

aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]

(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ

zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)

Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal

embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)

(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri

16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16

kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

7

1 GİRİŞ VE AMACcedil

Talasemi ilk kez 1925rsquote yaşamın ilk yıllarında ileri duumlzeyde anemi ve

splenomegali gelişen hastalarda Thomas Cooley ve Pearl Lee tarafından tanımlanmıştır

(1 2) Daha sonra benzer vakaların goumlruumllmesi uumlzerine bu herediter hemolitik anemiye

Van Jaksch anemisi splenik anemi Akdeniz anemisi gibi isimler verilmiştir 1936rsquoda

ise George Whipple ve Lesley Bradford inceledikleri vakaların Akdeniz civarı uumllkelerde

daha sık goumlruumllmesi nedeni ile hastalığa Yunanca deniz anlamına gelen talasemi adını

vermişlerdir Ancak daha sonra bu hastalığın yalnız Akdeniz uumllkelerinde değil diğer

toplumlarda da bulunduğu belirlenmiştir (2 3)

Beta talasemi en sık goumlruumllen tek gen hastalıklarından biridir (4 5) Duumlnya

nuumlfusunun yaklaşık 45rsquoi bir beta globin mutasyonu taşıyıcısıdır (3) Tuumlrkiyersquode

yaklaşık 1 milyon 400 bin taşıyıcı tahmin edilmektedir Uumllkemizdeki toplam hasta sayısı

ise 4 bin 500 civarındadır Yeterince sentezlenemeyen globin zincirine bağlı olarak α-

talasemi veya β-talasemi olarak ortaya ccedilıkar Talasemiler farklı genotip ve fenotiplerin

geniş bir spektrumuna sahiptir Alfa talasemilerde alfa globin genlerinin biri ikisi uumlccediluuml ya

da doumlrduuml birden etkilenmiş olabilir Beta talasemilerde beta zincirinin yokluğu ile

yapımının azalması soumlz konusu olabilir Beta-globin genindeki birccedilok mutasyon beta

talasemiye yol accedilmaktadır Bu gen insanda 11 kromozomda haritalanmıştır ve iki intron

ve uumlccedil eksondan meydana gelmiştir (4 5-7)

Beta talasemi taşıyıcı sıklığı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bazı

youmlrelerde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve doğum hızının

yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk doğmasının

nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona bağımlı beta

talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle birlikte Tuumlrkiyersquode

beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8)

Guumlnuumlmuumlzde beta talasemiye yol accediltığı bilinen mutasyonların sayısı 200rsquouuml

geccedilmiştir (9) Bu mutasyonlar oldukccedila ccedileşitlidir ve kodlanamayan dizilerde de

goumlruumllmektedir Halen Tuumlrk toplumunda 40rsquodan fazla mutasyon tanımlanmıştır (5 10) bu

geniş molekuumller ccedileşitlilik hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli

8

oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek

amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)

Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp

Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde

taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır

9

2 GENEL BİLGİLER

21 HEMOGLOBİNİN YAPISI

Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve

hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)

Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan

tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)

hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve

beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta

mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde

goumlzlenmez (17)

Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)

HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu

zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık

16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)

10

Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan

hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3

kadarını oluşturmaktadır (26)

Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)

(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik

hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra

erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden

farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin

sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde

oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden

fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca

ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini

oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir

(17)

İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ

(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin

yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan

HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta

alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)

HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla

azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF

gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin

aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]

(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ

zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)

Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal

embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)

(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri

16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16

kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

8

oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır (8 9) Beta globin geninin mutasyonları ve sıklığını belirlemek

amacı ile yapılan ccedileşitli araştırmalar literatuumlrde bildirilmiştir (4-7 11-16)

Bu ccedilalışmada 2004-2006 yılları arasında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp

Merkezirsquonde teşhis ve tedavisi yapılan beta talasemi hastalarının beta globin geninde

taşınan mutasyon tiplerinin belirlenmesi amaccedillanmıştır

9

2 GENEL BİLGİLER

21 HEMOGLOBİNİN YAPISI

Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve

hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)

Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan

tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)

hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve

beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta

mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde

goumlzlenmez (17)

Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)

HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu

zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık

16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)

10

Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan

hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3

kadarını oluşturmaktadır (26)

Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)

(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik

hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra

erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden

farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin

sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde

oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden

fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca

ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini

oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir

(17)

İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ

(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin

yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan

HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta

alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)

HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla

azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF

gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin

aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]

(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ

zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)

Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal

embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)

(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri

16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16

kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

9

2 GENEL BİLGİLER

21 HEMOGLOBİNİN YAPISI

Hemoglobin (Hb) omurgalılarda kırmızı kan huumlcrelerinde oksijen taşıyan (17) ve

hem ve doumlrt globin molekuumlluumlnuumln biraraya gelmesi ile oluşan bir molekuumllduumlr (18)

Globin polipeptid zinciri bir ccedilift alfa benzeri ve bir ccedilift de non-alfa zincirinden oluşan

tetramer bir yapıdır (19) Bu zincirler hem aminoasit dizisi bakımından (primer yapı)

hem de uumlccedil boyutlu konfiguumlrasyonları bakımından (tersiyer) birbirlerine benzer Alfa ve

beta globin zincirleri ayrı lokuslardaki genler tarafından kodlandığından bir nokta

mutasyonu yalnızca bir zincirde ya da diğerinde izlenirken aynı anda her iki zincirde

goumlzlenmez (17)

Erişkin insanlarda hemoglobinin en az 96`sı hemoglobinA (HbA)rsquodır (20)

HbA iki alfa ve iki beta zincinden oluşmaktadır (α2β2) (Şekil 1) (1 18 20-22) Bu

zincirler yapısal olarak birbirine benzerdir Herbir zincirin molekuumller ağırlığı yaklaşık

16000 dalton ve doumlrt zincirin molekuumller ağırlığı ise yaklaşık 64000 daltondur (18)

Şekil 21 Hemoglobinin uumlccedil boyutlu yapısı (18)

10

Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan

hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3

kadarını oluşturmaktadır (26)

Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)

(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik

hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra

erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden

farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin

sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde

oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden

fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca

ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini

oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir

(17)

İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ

(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin

yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan

HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta

alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)

HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla

azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF

gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin

aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]

(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ

zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)

Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal

embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)

(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri

16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16

kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

10

Erişkin hemoglobininin kuumlccediluumlk bir kısmı da iki alfa ve iki delta zincirinden oluşan

hemoglobinA2rsquodir (HbA2) (1 20 22-25) HbA2 (α2δ2) toplam hemoglobinin 25-3

kadarını oluşturmaktadır (26)

Gelişimin farklı evrelerinde farklı tipte hemoglobinler yapılmaktadır (Tablo 1)

(19) Bunlar sırası ile erken embriyonik doumlnemde (12 haftaya kadar) embriyonik

hemoglobin 12 haftadan doğuma kadar foumltal hemoglobin (HbF) ve bundan sonra

erişkin hemoglobini olmak uumlzere sıralanır Oksijen bağlama kapasiteleri youmlnuumlnden

farklı olan hemoglobin tiplerinin sentez boumllgeleri de farklıdır (20) Embriyonik globin

sentezi vitellus kesesinde gebeliğin 3 haftasından 8 haftasına kadar olan doumlnemde

oluşur Ancak yaklaşık 5 haftada hematopoezin başlıca yeri olan vitellus kesesinden

fetal karaciğere doğru hareket etmeye başlar HbF (α2γ2) fetal yaşam boyunca

ccediloğunluğu oluşturan hemoglobindir ve doğumda toplam hemoglobinin 70rsquoini

oluştururken erişkin yaşamında toplam hemoglobinin 1rsquoinden azını temsil etmektedir

(17)

İnsan fetusu başlangıccedilta α ve β zincirlerini sentezleyemez bunların yerine ζ

(zeta) ve ε (epsilon) zincirleri sentezlenir Birinci trimester sonunda α ζ alt-uumlnitelerinin

yerini alırken γ ε peptidlerinin yerini alır Fetal yaşamın sonundaki hemoglobin olan

HbFrsquoin yapısı bu nedenle α2γ2 olur Uumlccediluumlncuuml trimesterde sentezlenmeye başlayan beta

alt-uumlniteleri ancak doğumdan birkaccedil hafta sonra tam olarak γrsquonın yerini alır (27)

HbF fetal hayat boyunca baskındır Postnatal hayatın ilk yılı boyunca hızla

azalır Normal erişkinlerde HbF (α2γ2) toplam Hbrsquonin 1rsquoinden daha azdır (26) HbF

gamma zincirinin bileşenlerinden oluşur Gamma zincirinin 136 kodonu alanin

aminoasitini iccedileriyorsa A[gamma] (Aγ) veya glisin aminoasitini iccedileriyorsa G[gamma]

(Gγ) olmak uumlzere iki farklı gamma zinciri bulunmaktadır (1 19 21) Doğumda Gγ

zincirinin Aγ zincirine oranı yaklaşık olarak 31rsquodir (1)

Embriyonik evrede ζ zincirleri ε ve γ zincirlerine bağlanır (20) Uumlccedil normal

embriyonik Hb tanımlanır Hb Portland (ζ2γ2) Hb Gower 1 (ζ2ε2) Hb Gower 2 (α2ε2)

(1 18-20 26) Bu Hbrsquoler prenatal hayat boyunca vardır (26) HbFrsquoin α ζ zincir genleri

16 kromozomda β δ ε genleri ise 11 kromozomda kuumlmelenmişlerdir (21) 16

kromozomun her bir kopyasında α1 ve α2 olarak tanımlanan iki oumlzdeş α-globin geni

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

11

vardır Beta globin (β-globin) kompleksi iccedilinde yer alan farklı genler arasında yakın bir

benzerlik vardır Oumlrneğin β ve δ globinler arasında 146 amino asitin yalnızca 10rsquounda

farklılık goumlzlenir (17)

Ccedilizelge 21 Hemoglobin Tipleri

Hemoglobinin Adı Yapısı Doumlnem

Hemoglobin Portland ζ2γ2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 1 ζ2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin Gower 2 α2ε2 Embriyonik Doumlnem

Hemoglobin F α2γ2 Fetal Doumlnem

Hemoglobin A2 α2δ2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobin A α2β2 Erişkin hemoglobini

Hemoglobinin yapısı fonksiyonu veya uumlretimi ile ilgili hastalıklar

hemoglobinopatiler olarak adlandırılır (19) Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir

yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu

oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre anemisi ve talasemiler hemoglobin

hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır Her iki hastalık da resesif olarak

seyretmekte olup 11 norsquolu kromozomun kısa kolu uumlzerinde yer alan β-globin gen

mutasyonları sonucu ortaya ccedilıkmaktadır (1 28 29)

22 TALASEMİLER

Talasemiler globin zinciri yapımının azalmasına ya da yapılamamasına bağlı

olarak ortaya ccedilıkan heterojen bir grup hastalıktır (1 3-7 16 21 30-32)

Talasemiler oldukccedila geniş bir genetik yelpazeyi kapsar (21 33-35) Sentezi

bozulmuş olan globin zincirine goumlre α β γ δ (δβ) (εγδβ) talasemi olarak adlandırılırlar

(3 30) En sık goumlruumllen tipleri α ve β talasemidir α talasemi daha ccedilok Uzak Doğursquoda

goumlruumlluumlrken β talasemi Akdeniz uumllkeleri ve Tuumlrkiyersquode sıktır Tek tip bir mutasyonun

neden olduğu orak huumlcreli aneminin aksine beta talasemi molekuumller duumlzeyde oldukccedila

heterojendir (21 33-35)

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

12

221 BETA TALASEMİ

Beta talasemi 11 kromozomun kısa kolunda (1 5 14) β-globin zincirinin

normal sentezinin kaybolması (βordm) veya azalmasına (β+) neden olan bir mutasyondan

kaynaklanmaktadır (1 2 5 14 16 21 30 31 36 37)

Beta talasemi hemolitik anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş

goumlsteren bir hastalıktır (4 5 16 36 38-41)

2211 FİZYOPATOLOJİSİ

Beta globin genindeki mutasyonlar beta zincirinin hiccedil yapılmamasına veya

yeteri kadar yapılamamasına neden olmaktadır Bu durumda alfa zincir yapımı normal

hızda devam ettiği iccedilin alfa zincir lehine bir zincir dengesizliği olur Hemoglobin

sentezinde kullanılmayan alfa zincirleri buumlyuumlk intraselluumller inkluumlzyonlar oluşturarak

eritroid serinin kemik iliğinde olgunlaşmakta olan genccedil huumlcrelerinde ccediloumlker Bu

huumlcrelerin bir kısmı kemik iliğinde olgunlaşmadan parccedilalanır (ineffektif eritropoiez)

Dolaşıma geccedilen alfa zincir inkluumlzyonlarını iccedileren olgunlaşmış kırmızı seri huumlcreleri

yaşam suumlrelerini tamamlamadan oumlzellikle dalağın mikrosirkuumllasyonundan geccedilerken

harap olur Buna bağlı olarak ortaya ccedilıkan anemi boumlbreklerden eritropoietin yapımının

artışı iccedilin bir uyarıdır Talasemi majoumlrluuml vakalarda hemoglobinin buumlyuumlk kısmını

oluşturan HbF`in oksijene ilgisi fazla olduğundan dolayı doku anoksisine katkıda

bulunarak eritropoietin artışına neden olur Eritropoietin etkisiyle kemik iliği

aktivitesinin artışına bağlı olarak kafatası ve ekstremite kemiklerinde masif bir

genişleme ile ilgili olarak ciddi deformiteler oluşur Anormal kırmızı seri huumlcreleri

daima dalak tarafından dolaşımdan kaldırıldığı iccedilin dalak hipertrofiye uğrar Boumlylece

gelişen splenomegali anemiye katkısı olan plazma voluumlmuumlnuumln artışına ve

hipersplenizme neden olur (2)

Doğumdan sonra fetal hemoglobin yapımı durur Fakat erişkinde az sayıda

kırmızı seri prekuumlrsoumlrleri gamma zincir uumlretimine devam eder Gamma zincirleri HbF`i

oluşturmak iccedilin alfa zincirleriyle kombine olduklarından dolayı beta talasemililerin

kemik iliklerinde roumllatif olarak fazla gamma zincir yapan huumlcreler alfa zincir

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

13

presipitasyonunun zararlı etkisine karşı kısmen korunmuş olur Bu huumlcreler selektif

yaşama avantajına sahip oldukları iccedilin periferal kanda da bulunurlar Bu sebepten dolayı

yuumlksek fetal hemoglobin seviyesi ve HbA2rsquodeki artış beta talaseminin karakteristik

bulgularını oluşturur (2)

2212 KLİNİĞİ VE TİPLERİ

22121 Beta Talasemi Major

Cooley anemisi veya beta talasemi majorluuml vakaların bir kısmı aynı beta

talasemi mutasyonunun homozigot ve bir kısmı da ayrı beta talasemi mutasyonlarının

ccedilift heterozigot genotipine sahiptir (2 21) Homozigotlar ve birleşik heterozigotlar

talasemi major hastalardır (26)

Cooley anemili bebeklerin hastalığı hayatın ilk birkaccedil ayında dikkati ccedileker Bu

bebekler doğumda iyidir Ancak doğum sonrası anemi progressif olarak gelişir Aralıklı

ateşlenmeler solukluk kronik sarılık ve iştahsızlık gibi semptomlar ortaya ccedilıkar

Ccediloğunlukla bebekler hekime hayatın ilk 6 aylık devresinde getirilir Bu sırada anemi

splenomegali hafif hepatomegali gibi bulgular vardır Bebekte yaş ilerledikccedile Cooley

anemisinin tipik goumlruumlnuumlmuuml belirir Ccedilocuklarda gelişme geriliği maksiller boumllge

kemiklerinde hipertrofi ve frontal kemiklerde ccedilıkıntı ile yuumlz mongoloid bir goumlruumlnuumlm

alır Değişik buumlyuumlkluumlkte hepatosplenomegali yanında deride safra pigmentlerinin ve

hemokromatozisin sebep olduğu koyu kirli sarı pigmentasyon mevcuttur Oumlzellikle kafa

kemiklerinde belirgin olan değişiklikler artan hemoliz dolayısıyla medullanın kemik

dokusu aleyhine genişlemesinden ileri gelir Aynı değişiklikler kaburgalarda

ekstremitelerin kuumlccediluumlk kemiklerinde ve uzun kemiklerin proksimal ve distal boumllgelerinde

de dikkati ccedileker Ekstremitelerin uzun ve kuumlccediluumlk kemiklerinde korteksin incelmesi ve

osteoporoz belirgindir Kuumlccediluumlk kemiklerde bu değişiklere meduumlller boşlukların

genişlemesinin katılımıyla kemikler dikdoumlrtgen goumlruumlnuumlmuumlnuuml alır Kemik değişiklikleri

hayatın birinci yılında dahi belirgin durumdadır (2)

Klinik seyrin değişken olmasına rağmen Cooley anemili ccedilocukların ccediloğu

ccedilocukluk ccedilağı iccedilinde duumlzenli aralıklarla eritrosit transfuumlzyonuna gereksinim goumlsterirler

Dalağın tedricen buumlyuumlmesi ile gelişen hipersplenizm aneminin artması ile birlikte

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

14

enfeksiyonlara ve kanamalara eğilim artar Bu vakaların hemen hepsinde

hemokromatozis geliştiği iccedilin birccediloğu miyokardda demir birikmesine bağlı kalp

yetmezliği sonucu 10 veya 20 yaş civarında kaybedilir (2)

Hematolojik Bulgular

Anemi ağır olup hipokrom mikrositer tiptedir Ccediloğunlukla hemoglobin

seviyeleri 2-8 gdl civarındadır Eritrositlerde hipokromi mikrositoz hedef huumlcreleri ve

bazofilik noktalanma gibi değişikler dikkati ccedileker Splenektomiden sonra kuumlccediluumlk

deforme olmuş mikrositlere ve buumlyuumlk yassı makrositlere daha fazla rastlanır Ayrıca

yine splenektomiden sonra periferik kanda genellikle bulunan ccedilekirdekli eritrositlerin

sayıları ccedilok artar Retikuumllosit sayısı orta şiddette artmıştır Kemik iliğinde ise eritroid

hiperplazi eritroblastlarda bazofil noktalar ve bunların demir iccedileriğinde artış vardır (2)

Beta talasemi majorluuml vakalarda 10rsquodan daha az HbA2 ve 90rsquodan daha fazla

HbF bulunur Hasta βordm talasemi geninin homozigot taşıyıcısı ise HbArsquoya sahip değildir

ve mevcut hemoglobin artmış HbF ve HbA2rsquoden ibarettir Bu durum β+ talaseminin

homozigot formu veya β+ talasemi ve βordm talasemi genlerinin kombinasyonu sonucu

oluşmuş ise değişik miktarlarda HbA yapımı goumlruumlluumlr HbA2 seviyesi toplam

hemoglobinin yuumlzdesi olarak ifade edildiği zaman normal ve yuumlksek değerlerde

bulunabilir HbFrsquoin eritrositlerdeki dağılımı heterojendir (2)

Artmış hemoliz ve aşırı demir yuumlklenmesinden dolayı bazı biyokimyasal

değişikler oluşur Transaminazlar (AST ve ALT) genellikle artmıştır Serum gamma

globin seviyesi de yuumlksek bulunabilir İndirekt bilirubin duumlzeyleri yuumlkselmiş ve

haptoglobin azalmış veya tamamen yok olmuştur Laktik dehidrogenaz artmıştır Serum

demiri progressif olarak yuumlkselir Plazma ferritin seviyesi yuumlksektir Karaciğer

biyopsisinde hem retikuumlloendoteliyal huumlcrelerde hem de parankim huumlcrelerinde demirin

aşırı biriktiği goumlruumlluumlr (2)

22122 Beta Talasemi Minoumlr (Heterozigot Beta Talasemi)

Hastalığın hafif bir tipi olan beta talasemi minoumlrluuml (heterozigot beta talasemi

beta talasemi taşıyıcısı) bireyler bir mutant allele sahiptir Heterozigot durumda olan

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

15

bireylerin klinik bulguları yoktur ve kan tablolarında eritrositlere ait morfolojik

değişiklikler minimal duumlzeydedir Ancak gebelik ve enfeksiyon gibi stres hallerinde

anemiye bağlı olarak klinik semptomlar gelişebilir (2)

Hematolojik Bulgular

Hemoglobin değerleri genellikle 9-11gdlrsquodir (2) En karakteristik bulgu yuumlksek

eritrosit sayısı ile ortalama eritrosit hacminde ve ortalama eritrosit hemoglobinindeki

ileri derecede azalmadır Retikuumllosit sayısı nadiren yuumlksek bulunur Eritrositlerde orta

şiddette hipokrominin yanı sıra bazofil noktalar ve değişik oranda hedef huumlcreleri

anizositoz poikilositoz ovalositoz ve eliptositoz dikkati ccedileken eritrosit şekil

değişiklikleridir (2) Taşıyıcıların oumlnemli bir kısmında mikrositoz oumlnemli bir bulgudur

(42)

Hemoglobin incelemelerinde HbA2rsquonin artışı dışında bir oumlzellik yoktur HbF

seviyeleri ise hafifccedile yuumlkselmiş olup 50 vakada 1-3 arasındadır Nadir de olsa HbA2

seviyeleri normal bulunabilir Bu tip heterezigotların kesin tanısı DNA analizleri ile

genetik mutasyonları goumlstermeye dayanır (2)

Heterozigot beta talasemi tuumlrlerinin her biri iccedilin anemi olmaksızın HbA2 artar ve

nadir olarak klinik belirti verir (26)

22123 Beta Talasemi İntermedia

Beta talasemi majoumlrden daha hafif beta talasemi minoumlrden daha ağır klinik ve

hematolojik bulgu goumlsteren 20 yaşı aşabilen ve nisbeten ileri yaşı bulabilen

transfuumlzyon ihtiyaccedilları seyrek veya hiccedil olmayan talasemili vakalar bu grupta toplanır

(2) Hemoglobin değerleri 70-100 gdl arasındadır (21)

2213 TEDAVİ

Talasemi minoumlr hastalarının ccediloğunda genellikle herhangi bir şikayet yoktur

ancak oral folik asit tedavisi oumlnerilmektedir Bu hastalarda genetik danışmanlık

oumlnemlidir (43)

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

16

Talasemi intermedia ve oumlzellikle talasemi major hastalarda temel tedavi

yaklaşımı eritrosit transfuumlzyonu ve demir şelasyon tedavisidir Talasemi major

hastalarına sıklıkla hipertransfuumlzyon (kan hemoglobin duumlzeyi gt9-10 grdl tutacak

şekilde) uygulanır Bu şekilde eritropoietinin tetiklediği eritroit hiperplazi kontrol altına

alınarak talasemiye bağlı kemik komplikasyonları engellenir Ayrıca normal buumlyuumlme ve

cinsel gelişim sağlanır Bu hastalarda ortalama transfuumlzyon ihtiyacı 3-5 hafta aralarla 1-

3 uumlnitedir Demir yuumlklenmesi bu hastalarda transfuumlzyon tedavisinin ciddi bir

komplikasyonudur Sekonder hemokromatoz gelişimini oumlnlemek iccedilin şelasyon

tedavisine ihtiyaccedil vardır Desferroksiamin bu endikasyonda kullanılan en oumlnemli demir

şelatoumlruumlduumlr Hipersplenizme bağlı artmış transfuumlzyon ihtiyacı goumlsteren hastalar

splenektomiden fayda goumlruumlrler Allojenik kemik iliği transplantasyonu talasemi

hastalarında kuumlratif bir tedavi youmlntemidir HLA uygun vericisi olan ağır talasemi

hastalarında ciddi komplikasyonlar gelişmeden kemik iliği transplantasyonu erken

doumlnemde yapılırsa sonuccedillar oldukccedila başarılıdır (43)

23 GLOBİN GEN YAPISI

Tetramerik bir protein olan insan erişkin hemoglobini HbA iki alfa ve iki beta

zincinden oluşmaktadır (α2β2) (1 18 20 21) α ve β zincirlerinin genetik kontroluuml iki

ayrı gen kuumlmesi tarafından yapılmaktadır α gen kuumlmesi 16 ve β gen kuumlmesi 11

kromozom uumlzerinde yer alır (21 44 )

β-globin geni 3 ekson ve 2 intron ile 5prime ve 3prime duumlzenleyici boumllgelerden oluşmuştur

18 kb buumlyuumlkluumlğuumlnde olup 146 aminoasitten oluşan β-globin zincirine şifre vermektedir

β-globin geninden hemoglobinin β-globin zincirlerine giden yol uumlzerindeki ccedileşitli

mutasyonlar beta talasemiye orak huumlcreli anemiye ya da diğer bir anormal hemoglobine

neden olmaktadır (9) β-globin geni β-globin gen kuumlmesinin diğer genleri gibi

sentromerden telomer youmlnuumlne doğru transkribe olmaktadır Bu youmln genomdaki diğer

genlerde farklıdır ve kromozomal ccedilift sarmalın hangi zincirinin ilgilenilen gen iccedilin

kodlayan zincir olduğuna bağlıdır (17)

Oldukccedila kuumlccediluumlk ve yapısal olarak basit bir gen olan β-globin geni 11

kromozomun kısa kolu uumlzerinde (11p 155) β-globin gen kuumlmesi iccedilinde yer almaktadır

(920) DNArsquonın yaklaşık 60 000 baz ccedilifti (bp) veya 60 kilobazlık (kb) bir boumlluumlmuumlnuuml

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

17

kapsarlar Sadece 136 kodonda farklılık goumlsteren Aγ ve Gγ şeklinde iki γ geni vardır (

20) Aγrsquonın 136 kodonu alanin Gγrsquoninki ise glisindir (1 19-21) Aγ ile δ geni arasında

bir psoumldogen (ψβ) yerleşmiştir Bazı globin genleri RNA veya protein uumlruumlnuuml

oluşturmazlar ve bu nedenle herhangi bir fonksiyonları yoktur Bilinen genlere ccedilok

benzeyen fakat fonksiyonel olmayan DNA dizilerine psoumldogen adı verilir Psoumldogenler

genomda yayılmıştır ve evrim sırasında oluşan yan uumlruumlnler olarak duumlşuumlnuumllmektedir

Oumlnceleri fonksiyonel olan bu genler kodlayan veya regulatoumlr dizilerdeki mutasyonlarla

inaktive edilmiştir (17) Bu gen β genine ccedilok benzemekle birlikte delesyon ve iccediline

yerleşmiş bir dur kodonu ile kalıcı şekilde değişmiştir bu nedenle işlevsel bir polipeptid

kodlayamaz Bu genleri birlikte duumlzenleyen bir boumllge β genlerinin yukarı kısmında

(upstream) (5prime youmlnuumlnde) yerleşmiştir (20)

Ortak atasal bir genden koumlken almaları nedeni ile tuumlm globin genleri birbirine

benzer yapıya sahiptir Kodlayıcı dizileri uumlccedil eksonda duumlzenlenmiştir Her globin

transkripsiyon birimi 5prime ve 3prime uccedillarında proteine yansımayan diziler iccedilerir β ve α-globin

eksonlarının uzunluğu benzer olmasına karşın (oumlrneğin β geninin 1eksonu 30 kodon α

geninin 1 eksonu 31 kodon kapsar) intronların uzunluğu farklıdır (20) Sentezlenen ilk

RNA oumlncuumll RNA olup hem intronlar hem de eksonları iccedilerir İntronlar daima GT

nuumlkleotidleriyle başlar ve AG nuumlkleotidleriyle sonlanır Protein sentezi iccedilin kullanılacak

olan mRNArsquoda ise intronlar kesilerek uzaklaştırılmıştır (21)

mRNA ve protein sentezinin azalmasına neden olan ve bilinen her tip mutasyon

beta talasemi nedeni olarak tanımlanmıştır β-globin gen kompleksinin mutasyonları

farklı klinik fenotipli iki geniş gruba ayrılmaktadır Hastaların buumlyuumlk ccediloğunluğunda

goumlruumllen bir grup mutasyon yalnızca β-globin uumlretimini bozar ve basit beta talasemiye

neden olmaktadır Mutasyonların ikinci grubunda β-globin genine ilave olarak β-globin

demetinde ya da lokus kontrol boumllgesinde bir ya da daha fazla geni ortadan kaldıran

buumlyuumlk delesyonlar vardır Bu tip mutasyonlar kompleks talasemilere neden olmaktadır

(17)

Bazı mutasyonlar β-globin zincir sentezini tamamen ortadan kaldırır bu tuumlr iki

mutasyon taşıyan bireylerin fenotipi βordm talasemidir diğer bir grup mutasyon ise yaklaşık

5-30 oranında β-globin sentezine izin verir bu hastaların fenotipi β+ talasemidir (9

33)

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

18

βordm talasemide HbA sentezlenmez β+ talasemide ise HbA soumlz konusu mutasyonun

izin verdiği oranda sentezlenmektedir Genin kodlayıcı boumllgeleri ile ekson-intron

sınırındaki konservatif boumllgeleri hedef alan mutasyonlar βordm talasemiye promotor

boumllgesinde intronların iccedil kısımlarında ve genin Poli A sinyali civarında olan

mutasyonlar β+ talasemiye yol accedilmaktadır Bu mutasyonlar β-globin geninden β-globin

zincirlerine giden yol uumlzerinde gen ifadesinin değişik kademelerinde β-globin geninin

inaktive olmasına neden olurlar (9 33)

24 BETA TALASEMİYE NEDEN OLAN MUTASYON TİPLERİ

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin nedeni yalnızca delesyonlar değil aynı zamanda

gen iccedilindeki nokta mutasyonlarıdır (9 30 33) Son yıllarda rutin kullanıma giren

polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) youmlntemi ve DNA dizi analizi ile beta talasemiye yol

accediltığı bilinen mutasyonların sayısı artmıştır Bu geniş molekuumller ccedileşitliliği biraz basite

indirgeyen bir faktoumlr tuumlm mutasyonların her toplumda goumlruumllmemesi ve mutasyonların

etnik gruplara oumlzguuml olmasıdır Genelde bir toplumda belirlenen az sayıdaki mutasyon

(9 33) o toplumdaki beta talasemi genlerinin 90-95rsquoini tanımlamaktadır (33)

PR Promotor C Kep I Başlama kodonu FS Ccedilerccedileve kayması NS Nonsens SPL Splays

Poly A Poli A

Şekil 22 β-globin geninde beta talasemiye neden olan mutasyonlar (1)

β-globin genini etkileyen en azından 17 farklı delesyon tanımlanmıştır (1)

Bunların en sık goumlruumllenlerinden biri olan Hb Lepor delta ve beta genlerini iccedileren

yaklaşık 7 kbrsquolik delesyon nedeniyle oluşur (17 38) Diğer bir delesyon ise β-globin

geninin 3prime ucunda 619 bp buumlyuumlkluumlğuumlnde olup Pakistan ve Hindistanrsquoın Sind ve Gujarati

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

19

toplumlarında yaygındır (1 38) Bu delesyonların homozigot formları βordm talasemiye

neden olur (1)

Beta talasemi mutasyonları Promotor boumllge mutasyonları RNA splays

mutasyonları (en sık olarak) ve mRNA kep ve 3prime-ucuna Poli A kuyruğunun eklenmesi

ile ilişkili mutasyonları iccedilermektedir Daha az olarak genin kodlanan boumllgesinde kısa ve

stabil olmayan beta globin polipeptidine neden olan nonsens ya da ccedilerccedileve kayması

mutasyonlarını sayabiliriz (17)

Defektif mRNA Sentezi Defektif mRNA sentezli beta talasemi hastalarının

buumlyuumlk ccediloğunluğunda oumlncuumll mRNArsquodan intronların kesilip ccedilıkarılması işleminde ano-

maliler vardır Bu şekilde intronların tanınarak doğru kesilmesini engelleyen 24rsquoten

fazla farklı mutasyon tanımlanmıştır Bu mutasyonlar oumlncuumll mRNArsquoda bulunan

boumllgelere bağlı olarak uumlccedil gruba ayrılır (17)

Grup 1 Splays Birleşme Mutasyonları İntronların 5primedonoumlr ya da 3prime akseptoumlr

splays birleşmelerindeki konsensus dizilerinde oluşan mutasyonları iccediline alır (Şekil

23) 5prime intron donoumlr boumllgesinde korunmuş GU ve 3prime intron akseptoumlr boumllgesinde AG

dinuumlkleotidlerinin kritik olan yapısı nedeniyle bu dinuumlkleotidlerdeki mutasyonlar

normal splays oluşumunu engeller Normal akseptoumlr yerinin inaktivasyonu oumlncuumll

RNArsquoda başka bir yerde diğer akseptoumlr benzeri dizilerin kullanımına neden olur Bu

alternatif yerler kriptik splays boumllgesi olarak adlandırılır ve normalde kullanılmaz

Kriptik boumllgeler ekzonlar veya intronlar iccedilinde bulunabilir ve tek başlarına kullanılabilir

veya diğer kriptik boumllgelerle veya normal splays boumllgeleriyle yarışa girebilir (17)

Pu Puumlrin bazları Py Pirimidin bazları

Şekil 23 Splays konsensus dizileri

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

20

Donoumlr ya da akseptoumlr dinuumlkleotidlere bitişik konsensus dizilerin oumlnemi

mutasyonların etkisiyle de accedilıklanmaktadır Boumlylece intron 1rsquoin donoumlr dizisinin beşinci

ya da altıncı nuumlkleotidinin değişimi normal splays olayının etkinliğini azaltır ancak

bazen normal splayslar da oluştuğu iccedilin β+ talasemi fenotipleri gelişir (17)

RNA işlenmesi sırasındaki mutasyonlar belirgin olarak ekson ve intronun

birleşme noktasında 5primeGU ve 3primeAG boumllgesinde goumlzlenmektedir Bu noktadaki tek baz

değişiklikleri splaysı bozarak βordm talasemi fenotipine neden olmaktadır IVS 1rsquoin donoumlr

boumllgesi iccedilindeki tek baz substituumlsyonları beta talaseminin farklı tiplerine neden

olmaktadır (1)

Grup 2 İntron Mutasyonları İntronda yer alan kriptik splays iccedilindeki bir

mutasyon bu boumllgeyi normal splays boumllgesine ccedilok benzer ya da tamamen eşdeğer hale

getirerek etkisini arttırabilir Aktive edilmiş kriptik boumllge normal boumllge ile ccedileşitli

etkileşmeler yoluyla bir yarışa girer sonuccedilta ccedilok iyi bir şekilde korunmuş olan doğru

splays boumllgesinde azalan splays nedeniyle normal mRNA miktarı da azalır Kriptik

splays boumllge mutasyonları sıklıkla beta talasemi fenotipi oluştururlar (17)

RNA prosessing ya intronları ya da eksonları iccediline alan yeni splays boumllgeleri

oluşturan mutasyonlar nedeniyle de etkilenir Oumlrneğin IVS 1rsquoin pozisyon 110rsquodaki G-

gtA substituumlsyonu beta talaseminin Akdeniz boumllgesindeki en yaygın mutasyonlardan

biridir Normal boumllgede splaysın yaklaşık olarak sadece 10rsquouna izin verir Bu nedenle

şiddetli β+ talasemi fenotipine neden olur Benzer bir diğer mutasyon da IVS 1rsquoin

pozisyon 116rsquodaki mutasyonudur βordm talasemi fenotipiyle sonuccedillanan bu mutasyon da

beta-globin mRNA uumlretimi ccedilok az veya hiccedil yoktur (1)

Grup 3 Splaysı Etkileyen Ekzon Mutasyonları Genel olarak kodon olarak

kullanılan boumllgedeki hastalığa neden olan mutasyonlar proteinin aminoasit dizisinde

değişikliğe neden olurken bu boumllgenin dışında kalan mutasyonlar spesifik olarak

mRNArsquoda değişiklik yaratarak hastalığa neden olur Yapısal varyant HbE her iki

problemin tek bir mutasyonda olabileceğini goumlsterir Hafif beta talasemiye neden olan

boumlyle bir mutasyon 24 kodonda bulunmuştur Ancak bu mutasyon kodlanan aminoasiti

(glisin iccedilin GGT ve GGA kodu) değiştirmez bu bir sinonim mutasyon oumlrneğidir (17)

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

21

Anormal splays ile sonuccedillanan diğer bir mekanizma ise ekson 1 kriptik donoumlr

boumllgesindedir Bu boumllge GT dinuumlkleotidi iccedilerir Kodon 19rsquoda A-gtG kodon 26rsquoda G-gtA

ve kodon 27rsquode G-gtT substituumlsyonları beta globin mRNArsquosının uumlretimini azaltır (1)

Fonksiyonel Olmayan mRNArsquolar Bazı mRNArsquolar fonksiyonel değildir Stop

kodonların oluşumu nedeni ile translasyonun beklenenden oumlnce sonlanmasına neden

olan mutasyonlar mRNArsquoların fonksiyonel olarak kullanımını engeller İki beta talasemi

mutasyonu bu etkiyi temsil eder Translasyondaki yetersizliklerden biri de (Gln39Stop)

nonsens bir mutasyon oluşturan tek bir nuumlkleotit değişimidir Bir başkasında ise

kodlanan dizide tek bir baz ccediliftinin delesyonuyla sonuccedillanan bir ccedilerccedileve kayması

mutasyonu gerccedilekleşir Yeni okunan ccedilerccedilevede prematuumlr stop kodon normal

terminasyon sinyalinden hemen oumlnce okunur Bu durumda beta globin hiccedil yapılmadığı

iccedilin fonksiyonel olmayan mRNA mutasyonlarının bu her iki tipi de βordm talasemiye neden

olur Bunun aksine proteinin karboksil ucunun yanındaki ccedilerccedileve kayması ccediloğunlukla

mRNArsquonın normal olarak translasyonuna ya da varyant bir hemoglobine yol accedilan uzun

globin zincirlerinin uumlretimine izin verir (17)

Zincir terminasyon kodonunda bir aminoasit kodonunun değişimine neden olan

baz substituumlsyonları mRNArsquonın translasyonunu oumlnler ve βordm talasemi ile sonuccedillanır

Guumlneydoğu Asyarsquoda yaygın olan kodon 17 ve Akdeniz Boumllgesirsquonde yuumlksek frekansı

olan kodon 39 mutasyonları oumlrnek olarak goumlsterilebilir (1)

Beta Globin mRNArsquosının 5prime-ucuna 7-metil guanozin ve 3prime-ucuna Poli A

kuyruğunun eklenmesi ile ilişkili mutasyonlar Oumlkaryotik RNA transkriptlerinin

mRNA olma yolundaki ilk transkripsiyon sonrası değişiklik bu molekuumlllerin 5prime-ucuna 7-

metil guanozin (-7mG) kep yapısının takılmasıdır 3prime ucuna eklenen poli A (ccediloklu

adenin) uzantısı ise -7mG yapısı takıldıktan sonra eklenmektedir Poli A uzantısının

eklenmesi 3prime-ucunda bulunan ve son derece korunmuş olan AAAUAA dizisinin

varlığına bağlıdır Bu dizide bir mutasyon varsa Poli A kuyruğu takılamaz Poli A

kuyruğu taşımayan mRNA ise hızla parccedilalanır Asyalı bir beta talasemi hastasında

birinci nuumlkleotidde ArarrC transversiyonu olduğu goumlsterilmiştir Sinyal dizisini

AACAArsquoya doumlnuumlştuumlren bir mutasyon taşıyan bir başka hastada da ise normal

pozisyonda poliadenilasyonun izlendiği fakat beta globin mRNArsquosının kuumlccediluumlk bir

boumlluumlmuumlnuumln uumlretildiği goumlzlenmiştir (17)

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

22

β-globin geninin -101 pozisyonundaki C-gtT substituumlsyonu taşıyan bireylerin

normal fenotipli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Sadece bileşik heterozigot olarak taşındığı

durumda şiddetli hastalık formu olarak tanımlanabilir KEP boumllgesi (+1)rsquonde A-gtC

substituumlsyonunun tek oumlrneği Asya Hintlerinde goumlruumllmuumlştuumlr Mutasyon olarak homozigot

olmasına rağmen fenotipte beta talasemi taşıyıcısı olarak yansımıştır (1)

241 Talasemi Fenotipli Varyant Hemoglobinler

Buguumln yaklaşık 700 anormal hemoglobin tanımlanmıştır (30 33 34) Bunların

335rsquoi β zinciri varyantıdır (33 45) Anormal hemoglobinler genellikle boumllge ve etnik

gruba oumlzguumlnduumlr (30)

1 HbE sentezindeki azalmış oranıyla talasemiye neden olan bir β-globinrsquoin

yapısal varyantıdır (Glutamin26Lizin) (17 46) Duumlnyada belki de en yaygın yapısal

hemoglobin anomalisi olup Guumlney Asyarsquoda sıkccedila bulunur HbE allel sıklığı β-globin

mutantlarla olan allel ilişkisi ve RNA splays uumlzerine etkileri gibi birccedilok nedenden

dolayı oumlnemlidir HbE homozigotları asemptomatiktir ve sadece hafif anemik olmasına

rağmen HbE mutasyonu ve farklı beta talasemi allelleriyle birlikte oluşan genetik

bileşenlerle anormal bir fenotip oluşturur (17)

2 δβ talasemiler δβ+ ve δβordm talasemiler olarak sınıflandırılır δβordm talasemilerde

hem δ-globin ve hem de β-globin genlerinin sentezi yoktur δβ+ talasemiler

Hemoglobin Lepore olarak adlandırılır (1) Normal bir δ zincirindeki N-terminal

kısmının α-olmayan zincir kısmı ile normal bir β zincirindeki C-terminal kısmının

birleşimiyle fuumlzyon oluşumu izlenir (17)

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

23

25 EPİDEMİYOLOJİ

Beta talasemi en yaygın tek gen hastalıklarından biridir (5 30 47) Duumlnya

populasyonunun yaklaşık 45rsquoi hemoglobin molekuumlluumlnuumln globin zincirinde bir

mutasyon taşıyıcısıdır (3 30)

Beta talasemi alfa talasemi gibi duumlnyada en sık goumlruumllen bir talasemi tipidir (2 3)

Bu talasemi Akdeniz Uumllkeleri Kuzey ve Batı Afrikarsquodan Orta Doğu ve Guumlney Doğu

Asya Uumllkelerini iccediline alan bir kuşakta yayılma goumlsterir (şekil 2 3) (3 38 44 48)

Buguumlnlerde populasyonun hızlı yayılışı yuumlzuumlnden Avrupa Kıtası Kuzey ve Guumlney

Amerikarsquoya da yayılmaya başlamıştır (30) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın

endemik olduğu boumllgelerde yaygındır (19 49)

Şekil 24 Beta talasemi mutasyonlarının duumlnyadaki yayılışı (1)

Beta talasemi taşıyıcılığı oranı Tuumlrkiye genelinde 2 olmakla birlikte bu sayı

Tuumlrkiyersquonin bazı youmlrelerinde 10rsquoa kadar ccedilıkmaktadır Akraba evliliklerinin sıklığı ve

doğum hızının yuumlksekliği Tuumlrkiyersquode beklenenin de uumlzerinde beta talasemili ccedilocuk

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

24

doğmasının nedenidir Hastalık hafif klinikli beta talasemi intermedia ile transfuumlzyona

bağımlı beta talasemi major arasında seyreden ccedilok geniş bir yelpazede goumlruumllmekle

birlikte Tuumlrkiyersquode beta talasemi major olguları ağır basmaktadır (8) Halen Tuumlrk

toplumunda 40rsquoı aşkın mutasyon tanımlanmıştır (10) Bu geniş molekuumller ccedileşitlilik

hastalığa oumlnlem alma stratejilerini ve programlarını oumlnemli oumllccediluumlde zorlaştırmaktadır

Uumllkemizde Ccedilukurova Akdeniz kıyı şeridi Ege ve Marmara boumllgelerinde

talasemi taşıyıcılığı ccedilok sıktır İccedil Anadolu Doğu ve Guumlneydoğu Anadolursquo da yeterince

araştırma merkezi olmadığından bu youmlrelerde kesin bir rakam bilinmemektedir Sağlıklı

Tuumlrk populasyonunda beta talasemi taşıyıcı sıklığı 21rsquodir 1300000 taşıyıcı ve 4000

civarında hasta vardır (50)

Uumllkemizde 30121993 tarihinde 3960 sayılı Kalıtsal Kan Hastalıkları ile

Muumlcadele Kanunu ccedilıkmıştır Bu ccedilerccedilevede Bakanlığa bağlı olarak Antalya Antakya

Mersin ve Muğlarsquoda 1994 yılında talasemi merkezleri kurulmuştur (50)

Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Hemoglobinopati Konseyi son beş yılda Marmara

Ege ve Akdeniz boumllgelerindeki 16 merkezin yaptığı tarama ccedilalışmalarını toplamıştır

Toplam 377339 sağlıklı kişi taranmış olup taranan kişi sayısı ile talasemi ve anormal

hemoglobin sıklığının illere goumlre dağılımı şoumlyledir Adana 37 (68460) Antakya

46 (47755) Antalya 131 (19594) Aydın 51 (2209) Bursa 17 (4040)

Denizli 26 (20000) Diyarbakır 36 (2830) Edirne 64 (2610) Isparta 24

(6654) Istanbul 45 (4944) İzmir 48 (97510) KMaraş 07 (2398) Kırklareli

34 (2439) Mersin 23 (40977) Muğla 45 (52042) ve Urfa 64 (2913)

Sonuccedil olarak talaseminin sık goumlruumllduumlğuuml 16 merkezde son beş yıl iccedilinde 377399

sağlıklı kişi taranmış olup ortalama talasemi taşıyıcı sıklığı 43 bulunmuştur (50 51)

Tuumlrkiyersquode ccedilok sayıda hemoglobin varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar

boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin yaşamasından ve akraba evliliklerinden

kaynaklanmaktadır Tuumlrkiyersquode yapılan her 4 evlilikten biri akraba evliliği olup 70rsquoi

birinci dereceden akrabalar arasında yapılmaktadır (50)

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

25

Tuumlrkiyersquode akraba evliliklerinin fazla olmasından dolayı evlilik oumlncesi tarama

testleri ile yeni hasta doğumunun engellenebilmesi ve koruyucu hekimliğin

başlatılabilmesi amacıyla Hemoglobinopati Kontrol Programı başlatılmıştır (50)

Tuumlrkiyersquode beta talaseminin molekuumller temeli ile ilgili araştırmalar ilk kez Prof

Dr Muzaffer Aksoy tarafından yapılmıştır (7 39 41) 1971rsquode beta talasemi

prevalansının 2 olduğu (Ccedilavdar ve Arcasoy tarafından) bildirilmiştir (39 41) 1987rsquo

den beri beta talaseminin molekuumller temeli aydınlatılmaktadır (Akar ve arkadaşları

1987 Diaz-Chico ve arkadaşları 1988 Guumlrgey ve arkadaşları 1989 Schnee ve

arkadaşları 1989 Aulehla-Scholz ve arkadaşları 1990 Oumlner ve arkadaşları 1990 Başak

ve arkadaşları 1992a Atalay ve arkadaşları 1993 Altay ve Başak 1995 Nisli ve

arkadaşları 1997 Tadmouri ve arkadaşları 1998a ) (39)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında buumlyuumlk ilerlemelere izin vermiştir 1987rsquode Akdeniz toplumlarında

yaygın uumlccedil beta talasemi mutasyonu kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) ve IVS 1110

(GgtA) olarak taranmış iken Akar ve arkadaşları sadece sonuncusunu Tuumlrk hastalarında

baskın olarak tanımlamışlardır (5 52) Bu ccedilalışmalar goumlstermiştir ki ccediloğu diğer

populasyonların aksine beta talasemi Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterejendir 40rsquoı aşkın

mutasyon da bu hastalığın klinik bulgularındaki buumlyuumlk değişkenlikten dolayı

hesaplanmıştır bu yuumlzden duumlnyada tanımlanan her 5 mutasyondan biri Tuumlrkiye

populasyonunda bulunmuştur En yaygın 7 mutasyon Tuumlrk populasyonunda toplam

beta talasemi alellerinin yaklaşık 72rsquosini oluşturmaktadır (IVS 1110 IVS 16 IVS 21

kodon 8 IVS 11 IVS 2745) (5 53)

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

26

3 MATERYAL VE METOD

31 Alet ve Cihazlar

1 Kan sayım cihazı (Coulter ACT 5diff AL)

2 Santrifuumlj (Hettich)

3 Mikro santrifuumlj (Hettich Mikro 20)

4 Etuumlv (Heraeus)

5 Derin dondurucu (-20ordmC Regal)

6 Thermal cycler (Applied Biosystems 9600)

7 Mikrodalga fırın (Beko MD 1500)

8 Jel elektroforez cihazı (Bio-Rad Power Pac Basic)

9 Fotograf bağlantılı UV transluumlminatoumlr (Vılber Lourmat)

10 Su banyosu (Memmert)

11 Hassas terazi (Precisa XB 320M)

12 Vorteks (Nuumlve NM 110)

13 Magnetik karıştırıcı (Nuumlve MK 390)

14 Otomatik pipet (20 100 200 microl) (eppendorf)

15 Orbital shaker (Gerhardt Laboshake)

32 Sarf Malzemeler

1 Beta Globin Strip Assay Kiti (Vienna Lab)

2 Amonyum Klorid MA=5349 gr (Ambresco)

3 Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 grmol (Merck)

4 EDTA (ethilendiamintetraasetikasit) MA=2922 gr (pH8) (Fluka)

5 SDS (sodyom dodecyl sulfat) MA=28838 gr (Ambresco)

6 Amonyum Asetat MA=7708 gr (JTBaker)

7 Tris-aminomethan MA=12114 grmol (Merck)

8 Borik Asit MA=6183 grmol (JTBaker)

9 Etil alkol (JTBaker)

10 2-Propanol (JTBaker)

11 Agaroz (Sigma)

12 Ethidium bromuumlr

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

27

13 Yuumlkleme boyası (Loading dye) (6X Fermentas)

14 DNA boyut marker (Biotools)

33 Oumlrnek Toplama

İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezi Hematoloji ve Pediatrik Hematoloji

Polikliniklerine başvuran ve talasemi tanısı almış hastalardan kan oumlrnekleri alınmıştır

34 Youmlntemler

341 Hematolojik İncelemeler

Hemoglobin (Hb) hematokrit (Hct) eritrosit (RBC) ortalama eritrosit

hemoglobini (MCH) ortalama eritrosit hacmi (MCV) ortalama eritrosit hemoglobin

konsantrasyonu (MCHC) parametreleri Coulter ACT 5 diff AL cihazı ile belirlenmiştir

(24 54)

3411 Hemoglobin Elektroforezi

Youmlntem

Talasemileri teşhis edebilmek amacıyla yuumlksek basınccedillı sıvı kromatografisi

(HPLC) tekniği kullanılmıştır HPLCrsquonin en oumlnemli oumlzelliği ayırma guumlcuuml duyarlılığı ve

geri kazanımı yuumlksek hızlı bir youmlntem olmasıdır (55) Guumlvenilir tekrarlanabilir ve hızlı

olan bu youmlntem hemoglobin ve globinlerin ayrıştırılması ve miktarlarının belirlenmesi

iccedilin kullanılmaktadır (28 56 57) Zayıf iyon değiştirici kolonlar hemoglobinlerin

analizinde (28) globin zincirleri de HPLC ile ayrıştırılarak hangi zincirde mutasyonun

olduğu belirlenmektedir (Şekil 21) Bu işlem globinlerin hidrofobik oumlzelliklerinden

faydalanılarak yapılmaktadır (28 58)

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

28

Şekil 31 Hemoglobin elektroforezi

342 β-Globin Geni Mutasyon Analizi

Bu ccedilalışmada 41 hastanın kan oumlrnekleri EDTArsquolı tuumlplere alınarak aşağıdaki

ccedilalışmalar yapılmıştır

1 Kandan DNA izolasyonu

2 Biyotin ile işaretlenmiş primerler kullanılarak β-globin geninin amplifiye

edilmesi ve UV transluumlminatoumlrde polimeraz zincir reaksiyonu (PZR) uumlruumlnlerinin

goumlzlenmesi

3 PZR uumlruumlnuumlnuumln normal ve mutant probları taşıyan hazır membranla

hibridizasyona sokulması ve yıkanması

4 Renk reaksiyonu ile goumlruumlntuumlleme ve değerlendirme (9)

β-globin strip testi β-globin geninde sıklıkla goumlruumllen ve Akdeniz uumllkelerine oumlzguuml

22 mutasyonu kapsamaktadır Bunların iki tanesi hemoglobin S ve hemoglobin C 20

tanesi ise beta talasemi mutasyonudur Membranın uumlst kısmında toplam 22 mutant dizi

alt kısmında ise 12 tane normal dizi vardır Test şeridindeki mutasyonların bazıları

birbirine ccedilok yakın oldukları iccedilin bunlar iccedilin tek bir normal oligonuumlkleotid probu

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

29

kullanılmıştır Dolayısıyla 22 mutasyon sadece 12 normal prob ile tanımlanabilmiştir

(9)

3421 Tam Kandan DNA izolasyonu

34211 Ayıraccedillar

a Eritrosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

155 mM Amonyum Klorid MA=5349 gr

10 mM Potasyum Hidrojen Karbonat MA=1001 gr

1 mM EDTA MA=2922 gr (pH8) (NaOH iccedilinde eritilir)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

+4ordmCrsquode saklanmalıdur

b Loumlkosit Lizis Ccediloumlzeltisi

500 ml hazırlamak iccedilin

10 gr SDS

25 ml EDTA MA=2922 gr (pH=8)

Distile su ile 500 mlrsquoye tamamlanır

Oda ısısında saklanmalıdır

c 10 mM Amonyum Asetat Ccediloumlzeltisi

Oda ısısında saklanmalıdır

d 70rsquolik etil alkol

e 2-Propanol

34212 Youmlntem

3 ml EDTArsquo lı tam kan 9 ml eritrosit lizis ccediloumlzeltisi ile falkon tuumlplerinde

karıştırılarak 20 dakika oda ısısında bekletilir

2500 rpmrsquode 12 dakika santrifuumlj yapılır Suumlpernatan atılır Loumlkosit pelleti uumlzerine

3 ml loumlkosit lizis ccediloumlzeltisi eklenerek vortekslenir ve 2-3 guumln etuumlvde inkuumlbasyona

bırakılır

Etuumlvden ccedilıkarılan tuumlplerin uumlzerine 3 ml amonyum asetat eklenerek 3500 rpmrsquode

20 dakika santrifuumlj edilir

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

30

Santrifuumlj işleminin sonrasında suumlpernatan kısmı yeni hazırlanan falkon tuumlplerine

alınarak uumlzerine 3 ml 2-propanol eklenir ve falkon tuumlpuuml iki dakika alt uumlst edilir

DNA pelletinin goumlruumllmesinden sonra 4000 rpmrsquode 10 dakika santrifuumlj edilir

Suumlpernatan atılarak DNA ccediloumlktuumlruumlluumlr ve uumlzerine 70rsquolik etil alkol eklenerek

4000 rpmrsquode 8 dakika santrifuumlj edilir

Suumlre sonunda suumlpernatan atılır ve DNA bir gece oda ısısında kurumaya bırakılır

Ertesi guumln DNArsquonın uumlzerine 200 microl steril distile su eklenerek 2-3 guumln +4ordmCrsquode

bekletilir Suumlre sonunda DNA ependorflara alınarak kullanılmak uumlzere -20ordmCrsquoye

kaldırılır

3422 Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PZR) ile Belirli Gen Boumllgelerinin

Amplifikasyonu

Mikrotuumlpler iccedilinde hazırlanan PZR karışımı Termal Doumlnguuml Duumlzenleyici

Cihazırsquona (59) (Termal Cycler) yerleştirilerek amplifikasyon başlatılır

PZR karışımı

Amplifikasyon karışımı 15 microl

Taq diluumlsyonu 48 microl

Taq polimeraz (1Umicrol) 02 microl

Genomik DNA 5microl

Toplam hacim 25microl

Termal Doumlnguuml Protokoluuml

Termal doumlnguuml protokoluumlnuumln ısı ve suumlreleri

94ordmC 2 dakika

94ordmC 10 saniye

54ordmC 15 saniye

72ordmC 45 saniye

rarr35 doumlnguuml

72ordmC 3 dakika

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

31

3423 Agaroz Jel Elektroforezi

1 lt 10X TBE (Tris Borik Asit EDTA) Buffer 108 gr Tris

55 gr Borik Asit

05 M EDTA (pH=8)

TBErsquonin hazırlanışı 108 gr tris ve 55 gr borik asit 700 microl distile su iccedilinde ccediloumlzuumlluumlr

Uumlzerine 40 ml 05M EDTA (pH=8) eklenir ve distile su ile 1 litreye tamamlanır

2rsquolik agaroz jel 100 ml 1X TBE tamponu iccedilerisinde mikrodalga fırında eritildikten

sonra bir suumlre soğumaya bırakılır Ccediloumlzuumlnen agaroz jelin iccediline 7microl ethidium bromid

eklenerek jel iccedilinde homojen olarak dağılması sağlanır Jel elektroforez tepsisine

doumlkuumllduumlkten sonra soğumaya bırakılır 1X TBE tamponu ile dolu olan elektroforez tankı

iccediline yerleştirilerek jel iccediline yerleştirilmiş tarak ccedilıkartıldıktan sonra oluşan kuyulara 7microl

amplikon 3 microl yuumlkleme boyası ile karıştırılarak pipetlenir DNA boyut markerı da bir

başka kuyuya pipetlenerek 90 voltta 60 dakika yuumlruumltuumlluumlr 251 596 738 bprsquolerin

goumlzlenmesi ile multiplex PZR kontrol edilmiştir DNA fragmentleri UV transluumlminatoumlr

ile goumlruumlntuumllenip fotoğrafı ccedilekilerek değerlendirilir (Şekil 22)

1 2 3 4 5

1 Boyut marker 234 ve 5 PZR uumlruumlnleri

Şekil 32 Agaroz Jel Elektroforezi

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

32

3424 Hibridizasyon (45ordm)

12 tane normal ve 22 tane de mutant-spesifik immobilize oligonuumlkleotid problarını

taşıyan bir test şeridine amplifikasyon uumlruumlnlerinin hibridizasyonu sağlanıp sonrasında

biyotinle işaretlenen dizilerin streptavidine-alkaline fosfataz ve renk substratları

kullanılarak belirlenmesinin ardından sonuccedillar analiz edilmiştir (60)

Stok Ccediloumlzeltiler

Denaturasyon solusyonu (DNAT)

Hibridizasyon solusyonu

Yıkama solusyonu A

Konjugat solusyonu

Yıkama solusyonu B

Renk geliştirme solusyonu

10microl DNAT tepsiye pipetlenir

DNATrsquoın uumlzerine 10microl amplifikasyon uumlruumlnuuml pipetlenerek 5 dakika oda ısısında

beklenir

Bu karışımın uumlzerine 1 ml hibridizasyon solusyonu eklenerek test stripleri

tepside ilgili boumllgelere yerleştirildikten sonra 45ordmCrsquode ccedilalkalamalı su

banyosunda 30 dakika inkuumlbasyona bırakılır

Suumlre sonunda hibridizasyon solusyonunun hepsi pastoumlr pipeti ile alınarak 1ml

yıkama solusyonu A bırakılır ve 10 saniye ccedilalkalanır

Daha sonra tepsideki yıkama solusyonu A yenilenir ve tepsi aynı ısıda 15 dakika

su banyosuna konur Bu işlem iki defa tekrarlanır

Yıkama solusyonu A tepsiden alınır 1 ml konjugat solusyonu eklenerek oda

ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbe edilir

Konjugat solusyonu tepsiden alınır ve 1 ml yıkama solusyonu B ile 10 saniyelik

ccedilalkalama işleminden sonra iki kez yıkama solusyonu Brsquoyi yenileyerek 5rsquoer

dakika oda ısısında orbital shakerda 180 rpmrsquode 15 dakika inkuumlbasyona bırakılır

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

33

Hibridizasyon yıkama solusyonu Brsquonin tepsiden alınıp 1 ml renk geliştirme

solusyonunun 15 dakika oda ısısında karanlıkta inkuumlbe edilmesiyle sonlanır

Stripler distile su ile yıkanarak değerlendirilmeye hazırdır

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

34

4 BULGULAR

Bu ccedilalışmada İnoumlnuuml Uumlniversitesi Turgut Oumlzal Tıp Merkezirsquonde tedavi goumlren 41

hastadan alınan kan oumlrnekleri ccedilalışılmıştır Hastaların hematolojik verileri Coulter ACT

5 diff AL cihazı ile HbA HbA2 HbF değerleri ise HPLC youmlntemiyle belirlenmiş olup

ccedilizelge 41rsquode verilmiştir Ccedilizelge 41rsquode goumlzlendiği gibi 41 oumlrneğin ancak 32rsquosinde beta

talasemi mutasyonu saptanmıştır

Mutasyonların belirlenmesinde mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının

pozisyonlarını goumlsteren referans teststrip dizaynı kullanılmıştır (Şekil 41) Bu aşamada

herhangi bir gen boumllgesi ile ilgili olarak yalnızca normal allel iccedilin pozitiflik varsa birey

normal yalnızca mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey homozigot mutant ve hem

normal hem de mutant allel iccedilin pozitiflik varsa birey heterozigot olarak

değerlendirilmiştir (Ccedilizelge 44 ve Şekil 42)

Beta talasemi oumln tanısı ile refere edilen 41 olgunun 32rsquosinde mutasyon

belirlenmiştir (7805) Mutasyonlar ccedileşitlilik goumlstermektedir Bunlar arasında

homozigot mutasyonlar IVS 1110 [GgtA] IVS1110 [GgtA] (N=4) IVS 11 IVS 11

(N=2) olmak uumlzere tanımlanmıştır Heterozigot mutasyonlar arasında IVS 1110 [GgtA]

(N=10) IVS 21 (N=3) IVS 11 (N=2) kodon 8 (N=3) kodon 89 (N=3) kodon 5

(N=1) kodon 22 (N=1) kodon 39 (N=1) ve kodon 44 (N=2) belirlenmiştir 9 olgu ise

klinik olarak talasemi major veya talasemi minoumlr tanısı almasına rağmen mutasyon

belirlenememiştir

Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri ccedilizelge 42rsquode ve beta

globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allelerin

(N=32) frekansı ise ccedilizelge 43rsquode goumlsterilmiştir

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

35

Ccedilizelge 41 Olguların hematolojik bulguları ve mutasyon tipleri

No Yaş Ad RBC

(1012L)

Hb

(gdL)

Hct

()

MCV

(Fl)

MCH

(pg)

MCHC

(gdL)

HbA

()

HbA2

()

HbF

()

Mutasyon tipi

1 15 SP 510 117 367 71 318 324 77 12 902 IVS 1110 IVS 1110

2 25 MK 350 101 306 874 288 330 717 22 261 IVS 1110 IVS 1110

3 9 ED 375 98 304 815 264 320 740 31 231 IVS 1110 IVS 1110

4 18 EK 289 60 253 727 208 286 714 26 260 IVS 1110 IVS 1110

5 5 DA 385 99 311 808 257 318 623 17 360 IVS 11 IVS 11

6 10 SA 355 95 284 799 267 334 720 22 258 IVS 11 IVS 11

7 2 İKA 441 102 324 651 204 314 917 54 25 IVS 1110

8 21 EA 498 105 321 630 205 326 937 52 10 IVS 1110

9 21 CMK 598 123 395 660 206 312 953 44 03 IVS 1110

10 25 SG 521 112 351 661 210 318 921 59 20 IVS 1110

11 28 SG 458 108 326 624 214 316 942 38 20 IVS 1110

12 30 GN 670 109 349 635 224 313 948 44 10 IVS 1110

13 31 EA 618 138 425 688 223 324 951 41 08 IVS 1110

14 37 MT 531 108 337 657 210 320 950 43 07 IVS 1110

15 37 OumlG 515 104 328 638 202 308 935 50 15 IVS 1110

16 42 İD 542 114 356 613 194 306 921 65 14 IVS 1110

17 21 DT 432 103 316 642 213 304 931 41 28 IVS 21

18 24 PK 579 119 374 646 206 319 944 46 10 IVS 21

19 32 AY 541 116 354 602 201 304 946 45 09 IVS 21

20 25 HK 650 125 388 596 192 321 932 55 13 IVS 11

21 26 SB 460 95 301 621 195 315 950 45 09 IVS 11

22 31 MOuml 530 116 334 620 206 321 950 46 06 kodon 8

23 25 NA 480 96 309 621 193 313 916 39 45 kodon 8

24 4 ROuml 443 106 301 625 198 302 925 46 29 kodon 8

25 7 ACK 595 111 347 583 186 319 939 47 15 kodon 89

26 37 GK 481 107 344 650 203 311 947 43 10 kodon 89

27 41 SK 570 123 378 658 223 314 934 47 20 kodon 89

28 20 AB 677 129 412 60 19 339 947 42 11 kodon 44

29 32 SB 560 104 324 629 203 322 930 51 19 kodon 44

30 31 EMK 502 104 309 615 207 337 862 108 30 kodon 5

31 50 YS 512 116 345 680 221 305 930 50 20 kodon 22

32 30 İG 583 116 355 608 199 327 887 80 33 kodon 39

33 15 HD 310 88 109 81 330 270 07 66 927 NORMAL

34 39 AŞ 494 90 290 588 183 311 910 76 14 NORMAL

35 32 EOuml 581 118 363 626 188 326 958 03 39 NORMAL

36 32 FA 542 124 400 610 188 309 905 85 10 NORMAL

37 28 SA 530 111 347 619 198 319 907 72 21 NORMAL

38 44 NA 302 66 276 499 145 291 920 65 15 NORMAL

39 51 KB 431 99 318 737 231 313 971 16 14 NORMAL

40 46 YE 551 148 426 610 186 304 934 48 18 NORMAL

41 46 FT 380 87 280 631 197 311 948 42 10 NORMAL

RBC Eritrosit Hb Hemoglobin Hct Hematokrit MCV Ortalama eritrosit hacmi MCH Ortalama eritrosit hemoglobini MCHC Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

36

Ccedilizelge 42 Beta talasemi oumln tanılı hastalarda beta globin genotipleri

wt yabanıl tip normal allel

Ccedilizelge 43 Beta globin mutasyonlarını homozigot ya da heterozigot olarak taşıyan olgularda allellerin (N=32) frekansı

Mutasyon

Allel sayısı

IVS 1110 (GgtA) 18 2813IVS 21 (GgtA) 3 469IVS 11 (GgtA) 6 938kodon 8 (-AA) 3 469kodon 89 (+G) 3 469kodon 5 (-CT) 1 156kodon 22 (7bp del) 1 156kodon 39 (CgtT) 1 156kodon 44 (-C) 2 313wt 26 4063Toplam 64 100wt yabanıl tip normal allel

GENOTİPLER

Allel 1 Allel 2 Hasta sayısıIVS 1110 (GgtA) IVS 1110 (GgtA) 4IVS 1110 (GgtA) wt 10IVS 21 (GgtA) wt 3IVS 11 (GgtA) IVS 11 (GgtA) 2IVS 11 (GgtA) wt 2kodon 8 (-AA) wt 3kodon 89 (+G) wt 3kodon 5 (-CT) wt 1kodon 22 (7bp del) wt 1kodon 39 (CgtT) wt 1kodon 44 (-C) wt 2wt wt 9Toplam 41

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

37

Şekil 41 Mutant ve normal oligonuumlkleotit problarının pozisyonlarını goumlsteren referans membran

Ccedilizelge 44 StripAssay sonuccedillarının değerlendirilmesi

Wild type Mutant Genotip

pozitif negatif normal

pozitif pozitif heterozigot

negatif pozitif homozigot

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

38

Şekil 42 Farklı genotiplere sahip hasta sonuccedilları

1 Normal

2 IVS 1110 (GgtA) homozigot

3 IVS 11 (GgtA) homozigot

4 IVS 1110 (GgtA) heterozigot

5 Kodon 89 (+G) heterozigot

6 Kodon 5 (-CT) heterozigot

7 Kodon 44 (-C) heterozigot

8 IVS 11 (GgtA) heterozigot

9 Kodon 39 (CgtT) heterozigot

10 Kodon 22 (7 bp del) heterozigot

11 Kodon 8 (-AA) heterozigot

12 IVS 21 (GgtA) heterozigot

13 Normal

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

39

5 TARTIŞMA

Genetik hastalıklar iccedilinde oumlnemli bir yere sahip olan hemoglobinopatilerin pek

ccedilok uumllkede oumlnemli bir sağlık sorunu oluşturduğu bilinmektedir Bunlardan orak huumlcre

anemisi ve beta talasemi hemoglobin hastalıklarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturmaktadır

(1 28 29 61) Hemoglobinopatiler oumlzellikle malaryanın endemik olduğu boumllgelerde

yaygındır (19 39 49) Malarya paraziti ile enfekte olmuş eritrositler talasemi iccedilin seccedilici

avantaj sağlar (19 38) Heterozigot taşıyıcılar malaryaya karşı daha direnccedillidir (1 3)

Beta talasemi duumlnyada en sık goumlzlenen tek gen hastalığı (5) olup hemolitik

anemi ve mikrositoz ile karakterize otozomal resesif geccediliş goumlsteren bir hastalıktır (4 5

16 38) Duumlnya populasyonunun 45rsquoi (3 30) globin zincirinde bir mutasyon taşımakta

ve her yıl 300000 birey homozigot olarak doğmaktadır (30)

Tuumlrkiyersquode beta talasemi major ilk kez 1941rsquode iki hastada bildirilmiştir Ancak

bir sağlık problemi olarak 1950rsquolerden sonra hekimlerin dikkatini ccedilekmiştir (5 62)

Uumllkemizde beta talaseminin klinik ve hematolojik goumlruumlntuumlsuuml oldukccedila heterojendir

Hastaların hematolojik verileri ile beta talasemi intermedia beta talasemi major ve

heterozigot beta talasemi olarak gruplandırılır (62)

Talasemiler arasında en yaygın olan ise beta talasemi minor olup bu hastalar

hafif anemik bulgular vermekle birlikte hastalık belirtileri goumlstermezler Ancak

talasemi major hastaları erken yaşlarda şiddetli anemi splenomegali ve tekrarlayan

enfeksiyonlarla karşı karşıyadır (3) αnon-α globin sentez oranındaki dengesizlik beta

talaseminin şiddetini belirleyen oumlnemli bir faktoumlrduumlr (30 32)

Talasemi tanısı iccedilin ilk bilgiyi ortalama eritrosit hemoglobini (MCH) ortalama

eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ve eritrosit sayısını (RBC) iccedileren tam

kan sayımı ve kan yaymasının mikroskobik incelemesi verir Serum demiri ve ferritin

değerleri talasemiyi demir eksikliği anemisinden ayırır (30) Talasemi taşıyıcılarında

kan değerleri genellikle normaldir Bununla birlikte ortalama eritrosit hacmi (MCV) ve

ortalama eritrosit hemoglobin değerleri azalırken hemoglobin A2 seviyesi yuumlkselir (38)

Beta talasemi taşıyıcılarında tam kan sayımı sonuccedillarında Hct 36rsquodan buumlyuumlk MCV 80

flrsquoden ve MCHC ise 27 pgrsquoden kuumlccediluumlktuumlr Hemoglobin elektroforezi sonuccedillarında ise

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

40

HbA2 değeri 35rsquotan daha buumlyuumlktuumlr HbF değeri de artış goumlsterir Beta talasemi

intermedia ve major hastalarda Hct 36rsquodan MCV değeri 80 flrsquoden MCHC ise 27

pgrsquodan duumlşuumlk olduğu goumlzlenirken biyokimya sonuccedillarında ise demir ve ferritin

değerlerinin duumlştuumlğuuml goumlruumlluumlr (30) Ccedilalışmamıza dahil edilen hastaların tam kan sayımı

ve hemoglobin elektroforezi sonuccedilları yukarıdaki veriler ile uyuşmaktadır

Guumlnuumlmuumlzde beta talaseminin genetik temeli iyi bilinmektedir 1987 yılında rutin

kullanıma giren PZR youmlntemi ve DNA dizi analizi beta talasemiye yol accediltığı bilinen

mutasyonların sayısının artmasına neden olmuştur (9 33)

Molekuumller ccedilalışmalar farklı coğrafik boumllge ve etnik gruplar arasında beta globin

gen mutasyonlarının farklı olduğunu goumlstermiştir (36 63) Tuumlrkiye uumlccedil kıta arasında

olup Asya ile Avrupa arasında bir geccediliş yoludur (36) Uumllkemizde ccedilok sayıda Hb

varyantının goumlruumllmesi Anadolursquoda yıllar boyunca ccedilok ccedileşitli ırk ve kuumlltuumlrlerin

yaşamasından ve akraba evliliklerinden kaynaklanmaktadır Akraba evlilikleri nadir

goumlruumllen otozomal ressesif geccedilişli hastalıkların toplumdaki sıklığını artırır (50)

Uumllkemizde yaklaşık 21 oranında akraba evliliği yapılmakta olup bu oran 46-

63rsquolere kadar ccedilıkmaktadır İlk kuzen evlilikleri en sık rastlanan akraba evliliğidir 1990-

1996 yılları arasında yapılan bir ccedilalışmada beta talasemili ccedilocukların ebeveynleri

arasındaki akraba evliliğinin oranı 35-65 arasında olduğu saptanmıştır Asıl ilginccedil

olan akraba evliliği yapmış eşlerin 9-30rsquonun iki farklı beta talasemi mutasyonunu

taşımasıdır ki bu durum Tuumlrkiyersquodeki mutasyon sayısındaki ccedileşitliliğinin bir kanıtıdır

(5) Ccedilalışmamızda mutasyon belirlediğimiz 32 hastanın ebeveynlerinin 166rsquosı birinci

dereceden 10rsquou ikinci dereceden akraba evliliği yaptığı belirlenmiştir

Mortalite ve morbiditesi yuumlksek olan hemoglobinopatilerin sayısının azalması

iccedilin duumlnyaca oumlnerilen en yaygın youmlntem prenatal tanıdır Hemoglobinopatili ccedilocuk

doğumları her iki eşin de taşıyıcı olduğu ailelerin saptanması ve bu ccediliftlerin

hamileliklerinin erken doumlnemlerinde prenatal tanı yaptırmaları iccedilin belirli merkezlere

başvurmalarının sağlanması ile oumlnlenebilir (64) Uumllkemizde beta talasemili olarak doğan

bebek sayısının yıllık olarak 150-200 arasında olduğu hesaplanmaktadır Bununla

ilişkili olarak her yıl yaklaşık 800 gebe kadın prenatal tanıya ihtiyaccedil duymaktadır (5)

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

41

Hemoglobinopatilerde ilk prenatal tanı 1974 yılında yapılmış ve bu hastalıkların sık

goumlruumllduumlğuuml uumllkelerde hızla uygulamaya girmiştir (64)

Tuumlrkiyersquode molekuumller temele dayalı ccedilalışmaların başlaması beta talasemi

araştırmalarında oumlnemli katkılar sağlamıştır Bu ccedilalışmalar ile diğer populasyonların

aksine beta talaseminin Tuumlrk toplumunda oldukccedila heterojen olduğu kanıtlanmıştır Beta

talasemi taşyıcılık frekansı Doğursquodan (34) Batı Anadolursquoya (11) doğru gidildikccedile

artmaktadır (5)

Tuumlrkiye genelinde 40 olasılıkla bulunduğu belirtilen IVS 1110 mutasyonunun

sıklığı Orta Anadolursquoda 50rsquoyi aşarken Doğu ve Guumlney Doğu Anadolursquoda 25rsquolere

duumlşmektedir Tuumlrkiyersquonin coğrafi boumllgeleri mutasyon ccedileşitliliği ve sıklığı accedilısından

değerlendirildiğinde Batı Anadolu ve Akdeniz boumllgelerinin Tuumlrkiye genelindeki

dağılımla uyumlu olduğu ancak Kuzey Doğu ve Guumlney Anadolu boumllgelerinin daha az

heterojen olduğu ama kendilerine oumlzguuml mutasyonlar iccedilerdiği goumlruumllmektedir (-30 -87

kodon 89 IVS 2745 gibi) (5 9)

Tadmouri ve arkadaşları (36) yaptıkları ccedilalışmada Tuumlrkiyersquode en yaygın

mutasyonun IVS 1110 (GgtA) olduğunu saptamışlardır Bunu sırası ile IVS 16 (TgtC)

kodon 8 (-AA) IVS 11 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) IVS 21 (GgtA) kodon 39 (CgtT) -30

(TgtA) kodon 5 (-CT) mutasyonları takip etmektedir Yine aynı ccedilalışma ile Doğu

Anadolursquoda beta talasemi ve bazı anormal hemoglobinlerin frekansı 75 olarak

belirlenmiştir Bu ccedilalışmada IVS 1110 (GgtA)rsquonin 271 IVS 16 (TgtC)rsquonin 102

kodon 8 (-AA)rsquoin 84 IVS 11 (GgtA)rsquoin 51 IVS 2745 (CgtG)rsquonin 17 IVS 21

(GgtA) ve kodon 39 (CgtT)rsquonin 34 -30 (TgtA)rsquonin 85 kodon 89 (+G)rsquoin 51

kodon 44 (-C) IVS 15 (GgtC) poly A (TAAgtTGA) kodon-7475 (-C) kodon-3637 (-

T) ve -290 bp delesyonrsquonun 17 ve bilinmeyen mutasyonların ise 152 oranında

olduğunu belirtmiştir Yine Tadmouri ve arkadaşları yaptıkları diğer bir ccedilalışmada (65)

nadir rastlanan bir mutasyon olan kodon-3637 (-T)rsquoyi ilk kez bir Tuumlrk hastada

belirlemişlerdir

Guumlleşken ve arkadaşlarının (66) Akdeniz Boumllgesirsquonde talasemi major ve

intermedia hastalarını kapsayan ccedilalışmalarında 441 IVS 1110 (GgtA) 282 IVS 11

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

42

(GgtA) 133 IVS 16 (TgtC) 27 IVS 21 (GgtA) ve 24 olsılıkta kodon 39

mutasyonlarını belirlenmiştir

Ccedilukurova Boumllgesirsquonde yapılan bir ccedilalışmada (14) ise 20 farklı beta talasemi

alleli goumlsterilmiştir IVS 1110 (GgtA) mutasyonunun 573 ile en yuumlksek frekansa

sahip olduğu belirtilirken IVS I-1 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-

AA) -30 (TgtA) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (GgtC) ve kodon 5 (-CT)rsquonin diğer yaygın

mutasyonlar olduğu rapor edilmiştir

Keser ve arkadaşları (7) Antalyarsquoda 918 kromozomun molekuumller analizi

sonucunda β-globin geninde amplifiye β-globinin sekans analizi ile 2 yeni mutasyonu

kapsayan 19 farklı mutasyonu listelemiştir Liste beta talasemi major beta talasemi

intermedia beta talasemi minoumlr HbS veya HbSbeta talasemi mutasyonlarını

kapsamaktadır IVS 1110 en sık rastlanan mutasyon olarak goumlzlenmiştir ( 386) Bunu

IVS 16 ( 94) -30 ( 84) IVS 21 ( 69) IVS 2745 ( 59) kodon 44 ( 3) ve

IVS 11 (3) mutasyonları izlemektedir HbSrsquoigraven β-globin mutasyonları arasındaki oranı

ise 149 `dur Heterozigot genotipler arasında 473 oran ile en yaygın genotip IVS

1110 olarak goumlzlenmiştir Aynı ccedilalışmada kodon 3 (+T) mutasyonu Tuumlrkiye`de ilk kez

Antalyarsquoda tanımlanmıştır

İnce ve arkadaşları (4) Diyarbakırrsquoda yaptığı bir ccedilalışmada ARMS

(amplifikasyon refractory mutation system) youmlntemini kullanarak en yaygın 8

mutasyonu belirlemişlerdir IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) kodon 39 (CgtT) IVS 16

(T gtC) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG) kodon 8 (-AA) ve -30 (TgtA) mutasyon veya

frameshiftleri saptamışlardır Bu 8 mutasyon Tuumlrkiyersquode yaygın 18 beta talasemi

mutasyon arasındadır 278rsquolik ile 10 hastada tanımlanan IVS 1110 (GgtA)

mutasyonu en yaygın mutasyon olarak bulunmuştur IVS 16 (TgtC) kodon 8 (-AA) IVS

21 (GgtA) ve IVS 2745 (CgtG) mutasyonlarının toplam frekansı 638rsquodir IVS

11(GgtA) kodon 39 (C gtT) ve ndash30 (T gtA)rsquoun frekansı 84rsquoduumlr

Tadmouri ve arkadaşları (39) Akdeniz Boumllgesirsquoni kapsayan ccedilalışmasında IVS

1110 (GgtA) (567) kodon 8 (-AA) (67) IVS 21 (GgtA) ve kodon 5 (-CT) (33)

mutasyonlarını belirlemişlerdir

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

43

Yıldız ve arkadaşları (41) Denizlirsquode yaptıkları ccedilalışmada yine en sıklıkla

rastlanan mutasyon olarak IVS 1110 (GgtA) (364)rsquou ve bunu takiben IVS 11 (GgtA)

(164) kodon 39 (CgtT) (91) kodon 8 (-AA) ve IVS 21 (GgtA) (36) ve kodon

89 (+G) (18) mutasyonlarını belirlemişlerdir Bu ccedilalışmada kodon 5 (-CT) kodon 22

(7bp delesyon) kodon 44 (-C) mutasyonlarına rastlamamışlardır

Oumlner ve arkadaşları (67) Van Goumlluuml ccedilevresinde yaptıkları ccedilalışmada kodon 89 -

30 IVS 1110 ve IVS 21 mutasyonlarını en yaygın mutasyonlar olarak belirlemişlerdir

Ghazi Omar Tadmouri ve arkadaşları (16) Yunanistan Xanthersquoden goumlccedil edip

İstanbulrsquo da yaşayan goumlccedilmen bir Tuumlrk ailesinde ilk kez Ccedilin IVS 2654 (CgtT)

mutasyonunu tanımlamışlardır Ailenin 4 uumlyesi de bu mutasyon iccedilin heterozigottur

Ailenin beş jenerasyon oumlncesi Yunanistan orjinli olduğu saptanıp akraba evliliği veya

goumlccedil kaydı bulunmamaktadır

Başak ve arkadaşları (13) Tuumlrkiyersquode ilk kez beta talasemi major bir hastada

nadir goumlzlenen IVS 1130 (GgtA) mutasyonunu tanımlamışlardır

Ccedilalışma kapsamımızda bulunan 22 mutasyon [-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon5 (

-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon

89 (+G) kodon 22 (7bp del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15

(GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon

3637 (-T) kodon 39 (CgtT) kodon 44(-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)] ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemizde sıklıkla rastlandığı belirtilen mutasyonları

iccedilermektedir ( 4 5 7 9 14 36 39 41 67)

Ccedilalışmamızda en sık (2813) rastlanan mutasyon IVS 1110 (GgtA) olup bu

sonuccedil yukarıdaki verileri desteklemektedir Tuumlm ccedilalışmalar dikkatte alındığında soumlz

konusu mutasyonun sıklığı 271-567 arasında değişmektedir (4 7 36 41 66 39)

IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Akdenizrsquoin doğusunda baskın olan bir mutasyondur olarak

rapor edilmektedir (68) Avruparsquonın kuzeyindeki Almanyarsquoda homozigot ve heterozigot

hastalarda yapılan bir ccedilalışmada da IVS 1110rsquoun 28 olasılıkta olduğu belirlenmiştir

(69)

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

44

Ccedilalışmamızda 938 frekans ile ikinci sırada belirlediğimiz mutasyon IVS 11

(GgtA) mutasyonudur Bu mutasyon uumllkemizin farklı boumllgelerinde yapılan ccedilalışmalarda

51-282 arasında belirlenmiştir (4 7 14 36 41 66) IVS 11 (GgtA) mutasyonu

Ccedilekoslovakya (70) Mısır (71) Macaristan (72) ve Yunanistan (73)rsquoda da ccedileşitli

oranlarda rapor edilmektedir

IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) mutasyonlarına ise

ccedilalışmamızda aynı sıklıkta (469) rastlanmıştır Bunlardan ilki olan IVS 21 (GgtA)

mutasyonunun Tuumlrkiyersquode yapılan diğer ccedilalışmalarda belirlenen frekansları 27-84

(41441 66) ve kodon 8 (-AA) mutasyonunun ise 57-84 arasında (14 36 39)

değiştiği belirtilmektedir Kodon 8 (-AA) mutasyonunun Azerbaycanrsquoda yuumlksek

frekansda bulunduğu belirtilmektedir Kodon 89 (+G) mutasyonu ise Ccedilin Hindistan ve

İranrsquoda yayılış goumlsteren bir mutasyondur (36) Akdeniz uumllkelerinde nadir olmakla

birlikte İspanyarsquoda rastlanan en sık beta talasemi mutasyonlarından biri olduğu

belirtilmektedir (74) Bu mutasyonun farklı araştıcılar tarafından yapılan ccedilalışmalarda

uumllkemizdeki sıklığının 18-51 arasında değiştiği belirtilmektedir (36 41)

Kodon 44 (-C) mutasyonu 313 oran ile iki hasta da saptadığımız bir

mutasyondur Bu mutasyonun uumllkemizde belirlenen değerleri iki farklı ccedilalışmada 3

ve 17rsquodir (7 36)

Kodon 5 (-CT) ve Kodon 22 (7bp del) mutasyonları ccedilalışmamızda birer (156)

hastada tanımlanmıştır Kodon 5 mutasyonunu taşıyan heterozigot hastamızın

ebeveynlerinden biri goumlccedilmen diğeri Malatyalıdır Tadmouri ve arkadaşları Akdeniz

boumllgesini kapsayan ccedilalışmasında kodon 5 (-CT)rsquoi 33 olarak belirlemişlerdir (39)

Kodon 22 mutasyonunu heterozigot olarak taşıyan hastamız ise Malatyalıdır

Kodon 39 (CgtT) mutasyonu 156 frekans ile ccedilalışmamızda belirlediğimiz

diğer bir mutasyondur 24-91 arasında değişen frekansları saptanmıştır (4 14 36

41 66) Uumllkemiz genelinde ortalama 38 frekansda bulunduğu rapor edilmiştir Batı

anadolu Boumllgesirsquonde daha sık goumlzlendiği belirtilmektedir (36) Yunanistan Bulgaristan

Romanya gibi Balkan uumllkelerinden koumlken almaktadır (36) İtalyarsquoyı da iccediline alan

Akdenizrsquoin batısında baskındır (68) Fasrsquoda da en sık saptanan mutasyonlar arasındadır

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

45

(75) Ccedilalışmamızda kodon 39 (CgtT) mutasyonunu taşıyan kişi ile goumlruumlşmelerimizde

Tuumlrkiyersquonin Guumlneybatı boumllgesinden olduğu anlaşılmıştır

-30 -87 hemoglobin S hemoglobin C kodon 6 kodon 30 IVS 15 IVS 16 IVS

1116 IVS 1-25 kodon 3637 IVS 2745 mutasyonları taradığımız mutasyonlar arasında

olmasına rağmen bu mutasyonları taşıyan olguya rastlanmamıştır Bu mutasyonlardan

IVS 16 mutasyonu ise uumllkemizde sıklıkla (101) rastlanan mutasyonlardan biri olarak

belirtilmesine (36) karşın bizim ccedilalışma grubumuzda rastlanmamıştır -30 ve -87

mutasyonlarının ise promotor boumllge mutasyonları olduğu belirtilmektedir Bunlardan

-30 mutasyonunun Akdeniz uumllkelerinde nadiren goumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Uumllkemizde

bu mutasyona oumlzellikle Batı Anadolursquoda rastlanmaktadır (39)

Ayrıca ccedileşitli araştırıcılar (5 9 36) tarafından uumllkemiz iccedilin değişen frekanslarda

belirtilen -290 bp delesyon poly A (TAAgtTGA) kodon -7475 (-C) IVS 2848 (CgtA) -

101 -28 kodon 15 kodon 27 3rsquoUTR (-13bp) kodon 22-24 (-7bp) IVS 1130

mutasyonları bizim ccedilalışma kapsamımızda bulunmamaktadır Bu konu ile ilişkili olarak

927 HbF ve 66 HbA2 değerlerine sahip ve klinik olarak talasemi major tanısı alan 33

numaralı hastamız ve talasemi minoumlr tanısı almış ancak mutasyon analizi sonucunda

normal olarak belirlenen diğer 8 hastamız taradığımız mutasyonlardan hiccedilbirini

taşımamaktadır Soumlz konusu hastalar ccedilalışma kapsamımız iccedilinde olmayan fakat ccedileşitli

araştırıcılar tarafından uumllkemiz iccedilin refere edilen yukarıdaki mutasyonlardan birini

taşıyor olabilir Bu hastalarda yukardaki mutasyonları belirlemek amacı ile ARMS

youmltemi kullanılarak taranması veya DNA dizi analizi yapılarak olası farklı

mutasyonların belirlenmesi yararlı olacaktır

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

46

6 SONUCcedil VE OumlNERİLER

Bu ccedilalışma beta talasemi mutasyonlarını belirlemek amacı ile Malatyarsquoda

yapılan ilk ccedilalışmadır

Mutasyonun belirlenmesi hastalığın tanısını koymada ve kesin tanıyı destekleme

noktasında ccedilok oumlnemlidir Sonuccedillarımıza goumlre mutasyon ccedileşidi bakımından

ilimiz oldukccedila heterojen bir yapı goumlstermekte olup 9 farklı mutasyon (IVS 1110

(GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21 (GgtA) kodon 8 (-AA) ve kodon 89 (+G) kodon

44 (-C) Kodon 5 (-CT) ve kodon 22 (7bp del) kodon 39 (CgtT)) belirlenmiştir

IVS 1110 mutasyonu uumllkemizin diğer boumllgelerinde olduğu gibi Malatyarsquoda da

en sık rastlanan beta talasemi mutasyonu olarak belirlenmiştir

Mutant beta globin geni bakımından hastalarımızın 8125rsquoinin heterozigot

olduğu saptanmıştır

Genetik hastalıkların artışında en oumlnemli etken olan ve boumllgemizde de oldukccedila

yaygın olarak rastlanan akraba evliliklerinin riskleri konusunda toplumumuz

bilgilendirilmelidir

Riskli boumllgelerde tarama ccedilalışmaları ile hasta ve taşıyıcı bireyler belirlenerek bu

bireylere genetik danışmanlık hizmeti sunulmalıdır

Hasta sayısı ve taşıyıcı sıklığını kapsayan ve tuumlm Tuumlrkiyersquoyi iccediline alan bir

talasemi haritası oluşturularak korunma ve kontroluumln sağlanması iccedilin referans

merkezler yaygınlaştırılmalıdır

Uumllkemizde prenatal tanının tam yerleşmesi ve ağır klinik seyirli bebeklerin

doğumunun oumlnlenmesi iccedilin evlilik oumlncesi hematolojik değerlendirmelerin

ardından olası bireylerde mutasyon analizi yapılmalıdır Oumlzellikle her iki eşin

taşıyıcı olduğunun saptanması durumunda ccedilifte prenatal tanının oumlnemi

anlatılarak mutlaka prenatal tanıya youmlnlendirilmelidir

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

47

7 OumlZET

Beta talasemi oumlzellikle Akdeniz uumllkelerinde ve Tuumlrkiyersquode goumlruumllen mikrositoz

ve hemolitik anemi tablosu ortaya koyan en yaygın kalıtsal bozuklardan bir tanesidir

Ccedilalışmamızda beta talasemi tanısı ile refere edilen 41 olgunun beta globin geninde en

yaygın gen mutasyonları (-87 (CgtG) -30 (TgtA) kodon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC)

hemoglobin S (HbS) kodon 6 (-A) kodon 8 (-AA) kodon 89 (+G) kodon 22 (7bp

del) kodon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS 12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC)

IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG) IVS 1-25 (25bp del) kodon 3637 (-T) kodon 39 (

CgtT) kodon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS 2745 (CgtG)) araştırılmıştır Ccedilalışılan

olguların 32 (7805)rsquosinde beta globin geni mutasyonları goumlzlenmiştir Bunlar

arasında 6 hastanın beta globin geni mutasyonları bakımından homozigot olduğu

belirlenirken 26 hastanın ise test edilen mutasyonlardan yalnızca birini taşıdığı

bulunmuştur Ccedilalışmamızın sonuccedillarına goumlre IVS 1110 (GgtA) mutasyonu Tuumlrkiyersquonin

diğer boumllgelerinde olduğu gibi en yaygın mutasyon olarak belirlenmiştir Homozigot

veya heterozigot hastalarda IVS 1110 (GgtA) IVS 11(GgtA) IVS 21(GgtA) kodon 8(-

AA)ve kodon 89 (+G) mutasyonlarının allel frekansları sırası ile 2813 938 ve

464rsquoduumlr Kodon 44(-C) mutasyonu 313 olarak belirlenirken kodon 5 (-CT) kodon

22 (7bp del) ve kodon 44 (-C) mutasyonları nadir rastlanan mutasyonlar olarak

tanımlanmıştır

Anahtar Kelimeler Beta talasemi mutasyon globin geni molekuumller analiz PZR

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

48

8 SUMMARY

Beta thalassemia is one of the most common genetic disorders in Turkey as well

as in several other Mediterranean countries presenting microcytosis and hemolytic

anemia In this study the most prevalent beta globin gene mutations (-87 (CgtG) -30

(TgtA) codon 5 (-CT) hemoglobin C (HbC) hemoglobin S (HbS) codon 6 (-A) codon

8 (-AA) codon 89 (+G) codon 22 (7bp del) codon 30 (GgtC) IVS 11 (GgtA) IVS

12 (TgtA) IVS 15 (GgtC) IVS 16 (TgtC) IVS 1110 (GgtA) IVS 1116 (TgtG ) IVS 1-

25 (25bp del) codon 3637 (-T) codon 39 (CgtT) codon 44 (-C) IVS 21 (GgtA) IVS

2745 (CgtG)) were analyzed for 41 cases referred to our department with the diagnosis

of beta thalassemia Of these cases 32 (7805) were identified with an beta globin

gene mutation Among those 6 patients were found to be homozygote for beta globin

gene mutations 26 patients were heterozygous According to our results the IVS 1110

(GgtA) is the most frequent mutation type in our province the same as other

geographical regions of Turkey The most frequent mutations in heterozygous or

homozygous patients were IVS 1110 (GgtA) IVS 11 (GgtA) IVS 21(GgtA) codon 8(-

AA) and codon 89 (+G) comprising 2813 938 and 464 of the alleles

respectively The codon 44 (-C) mutation accounted for 313 of the alleles only and

codon 5 (-CT) codon 22 (7bp del) and codon 39(CgtT) mutations were rarely

determined

Key Words Beta thalassemia mutation globin gene molecular analysis PCR

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

49

9 KAYNAKLAR

1 Weatherall DJ Disorders of Globin Synthesis The Thalassemias Edited by

Litchman MA Beutler E Kipps TJ Seligsohn U Kaushansky K Prchal JT

Williams Hematoloji USA McGraw-Hill 633-641 2006

2 Dinccedilol G Pekccedilelen Y Atamer T Sargın D Nalccedilacı M Aktan M Beşışık S

Hemolitik Anemiler Edited by Nobel Tıp Kitabevleri Klinik Hematoloji Tuumlrkiye

İstanbul Uumlniversitesi 87-152 2003

3 Vallance H Ford J Carrier testing for autosomal-recessive disorders Critical

Reviews in Clinical Laboratory Science 40 (4) 4732003

4 İnce HH Ayyıldız O Kalkanlı S Batun S Muumlftuumloğlu E Molecular basis of

beta-thalassemia mutations in Diyarbakır in the southeastern region of Turkey

Hemoglobin 27(4) 275-278 2003

5 Tadmouri GO Başak AN β-Thalassemia in Turkey A Review of the Clinical

Epidemiological Molecular and Evolutionary Aspects Hemoglobin 25(2) 227-239

2001

6 Atalay EO Cirakoğlu B Dinccedilol G Atalay A Kılınccedil Y Aytekin H Yuumlreğir GT

Arpacı A Bermek E Aksoy M Regional distributions of beta-thalassemi mutations in

Turkey Int J Hematol 57(3) 207-211 1993

7 Keser I Şanlıoğlu AD Manguoğlu E Kayışlı Guumlzeloğlu O Nal N Sargın F

Yeşilipek A Şimşek M Mendilcioğlu I Canatan D Luumlleci G Molecular Analysis

of Beta-Thalassemia and Sickle Cell Anemia in Antalya Acta Haematologica 111

205-210 2004

8 Cai SP Wall J Kan YW Chehab FF Reverse dot blot probes for the screening

of beta-thalassemia mutations in Asians and American blacks Hum Mutat 3(1) 59-63

1994

9 httpwwwthdorgtranskripsiyonsubturkdocnazlibasak

10 Hardison R Reimer C Chui DH Huisman TH Miller W Electronic access to

sequence alignments experimental results and human mutation and aid to studying

globin gene Genomics 47429-437 1998

11 Atalay E Cirakoğlu B Erdoğan G Bermek E Aksoy M Prenatal diagnosis of

beta-globin gene IVS 1nt110 mutation in chrionic villus from a mosaic triple-X mother

with high HbA2 Prenat Diagn 10(5)343-344 1990

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

50

12 Birben E Oumlner C Oumlner R Mergen H Yeşilipek A Guumlmruumlk F Aytemiz Guumlrgey

Altay Ccedil Severe β-Thalassemia in Frameshift Codon 6 (-A) Homozygotes Effects of

Haplotype on Phenotype Hemoglobin 25(4) 441-445 2001

13 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kantarcı S Kayserili H Perrin P Başak AN

Arare mutation [IVS -I-130 (G-A)] in a Turkish beta-thalassemia major patient Am J

Hematol 63(4) 223-225 2000

14 Ccediluumlruumlk MA Arpacı A Atilla G Tuli A Kılınccedil Y Aksoy K Yuumlreğir GT

Genetic Heterogeneity of β-Thalassemia at Ccedilukurova in Southern Turkey Hemoglobin

25(2) 241-245 2001

15 Akar E Oumlzdemir S Hakkı Tİ Akar N First observation of homozygous

hemoglobin hamadan (B56 (D7) GLY-ARG) and bata thalassemia (-29 GgtA)-

hemoglobin Hamadan combination in a Turkish family Am J Hematol 74(4)280-

2822003

16 Tadmouri GO Bilenoğlu O Kutlar F Markowitz RB Kutlar A Başak AN

İdentification of the Chinese IVS-II-654 (C--gtT) beta-thalassemia mutation in an

immigrant Turkish family recurrance or migration Hum Biol 71(2) 295-302 1999

17 Nussbaum RL Mclnnes RRWillard HFPrinciples of Molecular Disease

Lessons from the Hemoglobinopathies Edited by WBSaunders Company Thompson

amp Thompson Genetics in Medicine Philadelphia 181-201 2001

18 httpenwikipediaorgwikiHemoglobin

19 Atweh GF Benz EJ Hemoglobinopathies Edited by Humes HD Dupont

HL Gardner LB Griffin JW Harris ED Hazzard WR King TE Loriaux DL

Nabel EG Tood RF Traber PG Kelleyrsquos Texbook of Internal Medicine

Philadelphia Lippincott Williams amp Wilkins 1741-1746 2000

20 Luumlleci G Sakızlı M Alper Ouml Renkli Genetik Atlası 1 ed İstanbul 160-286

2000

21 Hoffbrand AV Pettit JE Genetic Defects of Haemoglobin Edited By Oxford

Blackwell Scientific Publications Essential Heamaetology London 94-120 1985

22 Poole JH Thalassemia and pregnancy Journal of Perinatal amp Neonatal Nursing

17(3) 196 2003

23 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Thalassemias Edited by

Scriver CR Arthur AL Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular Bases of

Inherited Diseases New York Mc Graw Hill 4571-4636 2001

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

51

24 Clarke GM Higgins TN Laboratory investigation of hemoglobinopathies and

thalassemias Clin Chem 46(8B) 1284-1290 2000

25 Aksoy M Anormal Hemoglobinler ve Hemoglobinopatiler Ccedilocuk Hematolojisi ve

İmmuumlnolojisi İstanbul 33-711973

26 Burtis CAAshwood ER Tietz Fundamentals of Clinical ChemistryEdited by

Burtis CA Ashwood ER Biochemical Aspects of Hematoloji Philadelphia 709-

7301996

27 Murray RK MayesPA Granner DK Rodwell WV Harperrsquoın Biyokimyası

Edited by Menteş G Ersoumlz B Proteinler Miyoglobin ve Hemoglobin İstanbul 60-

73 1993

28 Ccediluumlruumlk MA Hemoglobinopatilerde Tarama ve Tanı Youmlntemleri Neler Olmalı

Edited by Canatan D Aydınok Y 3Uluslar arası Talasemi Yaz Okulu amp Avrupa

Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 157-168 2004

29 Beaudet AL Csriver CR Sly WS Valle D Genetics biochemistry and

molecular basis of variant human phenotypes Edited by Scriver CR Beaudet A

William SS Valle D The Metabolic and Molecular Basis of Inherited Diseases New

York McGraw-Hill 3-45 2001

30 Tuumlzmen Ş Schechter AN Genetic diseases of hemoglobin diagnostic methods

for elucidating β-Thalassemia mutations Blood 15 19-29 2001

31 Weatherall DJ Clegg JB Higgs DR Wood WG The Hemoglobinopathies

Edited by Scriver CR Beaudet A Sly WS Valle D The Metabolic and Molecular

Bases of İnherited Disease New York McGraw-Hill 3417-3483 1989

32 Lukens JN Lee R The thalassemias and related disorders Quantitative disordes

of hemoglobin Synthesis Edited by Lee GR Foerzter J Lukens J Paraskevas F

Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical Hematology Egypt 1405-1448 1999

33 Başak AN Molekuumller Tanı ve Youmlntemleri Edited by Canatan D Aydınok Y 3

UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul 199-

206 2004

34 httpglobincse psuedu

35 httpwwwuwcmacukuwcmmghgmd0html

36 Tadmouri GO Tuumlzmen Ş Oumlzccedilelik H Oumlzer A Baig SM Senga EB Başak

AN Molecular and Population Genetic Analyses of β-Thalassemia in Turkey

American Journal of Hematology 57 215- 220 1998

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

52

37 Keser İ Manguoğlu E Guumlzeloğlu Kayışlı Ouml Kurt F Mendilcioğlu İ Şimşek

M Balcı G Kuumlpesiz A Prenatal Diagnosis of β-Thalassemia in the Antalya Province

Turk J Med Sci 35 251-253 2005

38 Kazazian HH Jr Boehm DC Molecular Basis and Prenatal Diagnosis of β-

Thalassemia Blood 72(4) 1107-1116 1988

39 Tadmouri GO Garguier N Demont J Perrın P Başak AN History and Origin

of β-Thalassemia in Turkey Sequence haplotype Diversity of β-Globin Genes Human

Biology 73(5) 661-674 2001

40 Cao A Saba L Galanello R Rosatelli MC Molecular diagnosis and carrier

screening for beta thalassemia The journal of the American Medical Association

278(15) 1273 1997

41 Yıldız S Atalay A Bağcı H Atalay EOuml Beta Thalassemia Mutations in Denizli

province of Turkey Turkish Journal of Haematology 22(1) 19-23 2005

42 Wang C Beganyı L Fernandes BJ Measurements of Red Cell Parameters in

Thalassemia Trait Correlation With the Gen Laboratory hematology 6 163-166 2000

43 Ferhanoğlu B Kalıtsal Hemolitik Anemiler Edited By Ferhanoğlu B PDQ

Hematoloji İstanbul 98-100 2005

44 Weatherall DJ Provan AB Red Cell I Inherited anemias The Lancet 355 1169-

1175 2000

45 Huisman THJ Carver MFH Efremov GD A Syllabus of Hemoglobin

VariantsThe Sickle Cell Anemia Foundation 1996

46 Panigrahi I Agarwal S Gupta T Singhal P Pradhan M Hemoglobin E- beta

Thalassemia Factors Affecting Phenotype İndian Pediatr 42(4) 357-362 2005

47 Moorsel C Wijingaarden E Fokkema I Dunnen J Roos D Zwieten R

Giordano P Harteveld C β-Globin mutation detection by tagged single-base extension

and hybridization to universal glass and flow-through microarrays European Journal of

Human Genetics 12(7) 567-573 2004

48 Canatan D Ratip S Kaptan S Coşan R Psychosocial burden of β-thalassemia

major in Antalya south Turkey Social Science amp Medicine 56(4) 815-819 2003

49 Patrinos GP Kollia P Papadakis MN Molecular diagnosis of inherited

disorders lessons from hemoglobinopathies Hum Mutat 26(5) 399-412 2005

50 Uumlstuumlndağ M Hemoglobinopati Kontrol Programı Edited by Canatan D Aydınok

Y 3UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı Okulu İstanbul

145-148 2004

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

53

51 Canatan D Koumlse MR Uumlstuumlndağ M Haznedaroğlu D Oumlzbaş S

Hemoglobinopathy Control Program in Turkey Community Genetics 9(2) 124-126

2006

52 Akar N Ccedilavdar AO Dessi E Loi A Pirastu M Cao A β-Thalassemia

mutations in the turkish population J Med Genet 24 378-379 1987

53 Altay Ccedil Başak AN Molecular basis and perinatal Diagnosis of

Hemoglobinopathies in Turkey Int J Pediatr Hematol Oncol 2 283-290 1995

54 Perkins SL Examination of the Blood and Bone Marrow Edited by Lee GR

Foerster J Lukens J Paraskevas F Greer JP Rodgers GM Wintrobersquos Clinical

Hematoloji Baltimore 9-35 1999

55 Ertan H Arda N Proteinlerin İzolasyonu ve Saflaştırılması Edited by Temizkan

G Arda N Molekuumller Biyolojide Kullanılan Youmlntemler İstanbul İstanbul

Uumlniversitesi 115-201 1999

56 Kutlar A Kutlar F Wilson JB Headlee MG Huisman THJ Quantitation of

hemoglobin components by high performance chain-exchance liquid chromatograhyuse

in diagnosis and in the assesment of cellular distrubition of hemoglobin variants Am J

Haematol 17 39-53 1984

57 Kutlar A Kutlar F Gu LG Mayson SM Huisman THJ Fetal hemoglobin in

normal adults and β-thalassemia heterozygotes Hum Genet 85 1066-110 1990

58 Kutlar A Kutlar F Huisman THJ Seperation of normal and abnormal

hemoglobin chains by reversed phase high performance liquid chromatograhy J

Chromatogr 357 147-153 1986

59 Evrensel EE Kayseri Boumllgesindeki β-thalassemia Mutasyon tipleri Ccedilukurova

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Biyokimya Anabilim Dalı Uzmanlık Tezi 2002

60 Yeşilada E Savacı S Yuumlksel Ş Guumllbay G Otlu G Kaygusuzoğlu E Ailesel

Akdeniz Ateşi (FMF) Duumlşuumlnuumllen Olgularda MEFV Gen Mutasyonları İnoumlnuuml

Uumlniversitesi Tıp Fakuumlltesi Dergisi 12(4) 235-238 2005

61 Tadmouri GO Yuumlksel L Başak AN HbSbeta(del)-thalassemia associated with

high levels of hemoglobins A2 and F in a Turkish family Am J Hematol 59(1) 83-86

1988

62 Aksoy M The History of beta-thalassemia in Turkey Turk J Pediatr 33(3) 195-

197 1991

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

54

63 Nal N Manguoğlu AE Sargın CF Keser I Kuumlpesiz A Yeşilipek A Luumlleci G

Two rare mutations in Turkey IVS 1130 (G-C) and IVS II848 (C-A) Clinical

ampLaboratory Haematology 27(4) 274 2005

64 Guumlmruumlk F Hemoglobinopatilerde Prenatal Tanı Youmlntemleri Edited by Canatan

D Aydınok Y 3 UluslararasıTalasemi Yaz Okulu amp Avrupa Transfuumlzyon Tıbbı

Okulu İstanbul 39-41 2004

65 Tadmouri GO Tuumlzmen S Başak AN Rare beta-thalassemia mutation in a

Turkish patient FSC-3637(-T) Hum Biol 69(2) 263-267 1997

66 Guumlleşken S Oumlren H Vergin C Şanlı N Guumllen H Uccedilar C İrken G Mutational

Analysis of Turkey Using an Allele-Specific Oligonucleotide Hybridization Technique

Acta Haematologica 104 181-184 2000

67 Oumlner AF Oumlzer R Uumlner A Arslan Ş Guumlmruumlk F Beta Thalassemia Mutations in

The East of Turkey Turkish Journal of Haematology 18(4) 239-242 2001

68 Oumlzccedilelik H The Molecular Basis of β-thalassemia in Turkey Boğaziccedili Uumlniversitesi

Doktora Tezi 1987

69 Schwarz C Vetter B Kohne E Kulozik AE Beta thalassemia in Germany

molecular genetics and clinical phenotype in immigrant and in the native population

Klin Pediatr 209(4) 172-177 1997

70 Indrak K Brabec V Indrakova J Chrobak L Sakalov A Jarosova M Crermok

J Fei YJ Kutlar F Gu YC Baysal E Huisman THJ Molecular characterization

of β-Thalassemia in Czechoslovakia Human Genetic 88 399 1992

71 Hussein IR Temtamy SA El-Beshlawy A Fearon C Shalaby Z Vassilopoulos

G Kazazian HH Jr Molecular characterization of β-Thalassemia in Egyptians

Human Mutat 2 48 1993

72 Ringelhann B Szelengyi JG Horanyi M Svobodova M Divoky V Indrak K

Hollan S Marosi A Laub M Huisman THJ Molecular characterization of β-

Thalassemia in Hungary Human Genet 92 385 1993

73 Huisman THJ β-Thalassemia in four Mediterranean countries an editorial

commentery Hemoglobin 14 35 1990

74 Villegas A Ropero P Gonzales FA Marti E Anguıta E Blas JM High

incidence of the CD89 βdeg-thalassemia mutation in Spain Haematologica 83 1066-

1068 1998

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

55

75 Lemsaddek W Picanco I Seuanes F Nogueria P Mahmal L Benchekroun S

Khattab M Osorio AL THA beta-thalassemia mutation haplotype distribution in the

Moroccan population Hemoglobin 28(1) 25-37 2004

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı

56

10 OumlZGECcedilMİŞ

Malatya doğumlu İlk orta ve lise oumlğrenimimi Malatyarsquoda tamamladıktan sonra 2001

yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Biyoloji Boumlluumlmuumlrsquonden mezun oldu

2003 yılında İnoumlnuuml Uumlniversitesi Sağlık Bilimleri Enstituumlsuuml Tıbbi Biyoloji ve Genetik

Anabilim Dalırsquonda yuumlksek lisansa başladı