Ε Π ΙΜΕΛΕ Ι Α
Μ. Γ. Μερακλς, Γ. Παπαντωνκης, Χρ. Ζαφειρπουλος, Μ. Καπλνογλου,
Γ. Κατσαδρος
GUTENBERG
0
ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΔΕΛΦΟΥΣ GRIMM ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ ΔΙΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Μ. Γ. Μερακλς, Γ. Παπαντωνκης, Χρ. Ζαφειρπουλος, Μ. Καπλνογλου, Γ. Κατσαδρος
THE TALE. FROM THE BROTHERS GRIMM TO OUR TIMES DIFFUSION AND STUDY
EDITORS M. G. Μeraklis, G. Papantonakis, Ch. Zafiropoulos, Μ. Kaplanoglou, G. Katsadoros
855 σσ. (17 24 εκ.) Αρ. κδ. 3002 - Κωδ. κατ. 9559352 ISBN 978-960-01-1786-8
© Copyright 2017 Εκδσεις Gutenberg και οι επιμελητς
Σχεδιασμς: Ι. Τυπλγος Διορθσεις: Τ. Παλαιοθοδρου Σελιδοποηση: Γ. Καρδαμτσης Εξφυλλο: Χρ. Παρασκευοπολου
Αθνα, Εκδσεις Gutenberg (Διδτου 37, 106 80 Αθνα Τηλ.: 210 36 42 003 - 210 36 41 996, 210 36 11 404 - Fax: 210 36 42 030)
Υποκατστημα Θεσσαλονκης (Ιασωνδου 13 - 546 35 Τηλ.-Fax: 2310 271147)
www.dardanosnet.gr – e-mail: info@dardanosnet.gr e-shop: www.dardanosnet.gr
Απαγορεεται η αναδημοσευση και γενικ η ολικ, μερικ περιληπτικ αναπαρα- γωγ και μετδοση στω και μιας σελδας του παρντος βιβλου, κατ παρφραση διασκευ με οποιονδποτε τρπο (μηχανικ, ηλεκτρονικ, φωτοτυπικ κ.λπ. – Ν. 2121/ 93, ρθρο 51). Η απαγρευση αυτ ισχει και για τις δημσιες υπηρεσες, βιβλιοθκες, οργανισμος κ.λπ. (ρθρο 18). Οι παραβτες δικονται (ρθρο 13) και τους επιβλ- λονται κατσχεση, αστικς και ποινικς κυρσεις σμφωνα με το νμο (ρθρα 64-66).
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / TABLE OF CONTENTS
I.Γενικ Εισαγωγ / General Introduction Μιχλης Γ. Μερακλς: Μοτβα και σμβολα στο λακ παραμθι .... 21 M. G. Meraklis: Motifs and symbols in folktale .................................. 32
II.Προλογικ σημεωμα / Introductory note Μαρινθη Καπλνογλου: Τα Παραμθια, τα Παιδι και το Σπτι: Τρεις λξεις στη σκι της ιστορας ...................................................... 45 Marianthi Kaplanoglou: Tales, Children and the House: Three Words in the Shadow of History ................................................ 58
III.Παρουσαση των ρθρων του τμου .................................................. 69 Presentation of the volume ...................................................................... 76
A. ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ GRIMM / A. THE FORMATION OF THE TALE.
THE ROLE OF THE BROTHERS GRIMM
Dan Ben-Amos 1. The Brothers Grimm: Then and Now .................................................. 83
Christine Shojaei Kawan 2. Once Two Brothers Had a Workshop... .............................................. 122
Francisco Vaz da Silva 3. Are the Grimm Tales Traditional? The Tale of the Girl Who
Seeks Her Brothers, in KHM and in Oral Traditions .......................... 134
Isabel Cardigos 4. Η Βοδομορα (A Cara de Boi): Αρσενικ και θηλυκ ταξδια
μησης σε να πορτογαλικ λακ παραμθι .................................... 148
Wolfgang Mieder 5. «Πρπει να φιλσεις πολλ βατρχια (φρνους) πριν συναντσεις
τον μορφο πργκιπ σου». Απ το μοτβο του παραμυθιο στη σγχρονη παροιμα .......................................................................... 180
ννα Αγγελοπολου 6. Απ μνα σε κρη, τροφ και κλσιμο, σε τρα μαγικ
νεοελληνικ παραμθια .......................................................................... 205
Β. ΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ GRIMM ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΟΥΣ (ΚΗΜ) ΑΝΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ /
B. THE BROTHERS GRIMM AND THEIR TALES (ΚΗΜ) WORLDWIDE
Carme Oriol 7. The diffusion of the Brothers Grimms’ tales in Catalonia .................. 217
Mayako Murai 8. Πριν και μετ τη ραγδαα εκδοτικ κρηξη των Grimm.
Επανερμηνεες των παραμυθιν των Grimm στη σγχρονη Ιαπωνα .................................................................................................... 230
Stefan Lindinger 9. In the Footsteps of the Brothers Grimm.
Franz Xaver von Schönwerth and his Collection of Folk Myths and Fairy Tales from Eastern Bavaria .................................................. 251
Μηνς Αλ. Αλεξιδης 10. Απ την ιστορα και την πρσληψη των παραμυθιν των Grimm
στην Ελλδα ............................................................................................ 261
Κωνσταντνος Δ. Μαλαφντης 11. Ο παιδαγωγς Μιλτιδης Ι. Βρατσνος (1837-1913)
και η νταξη των παραμυθιν των αδελφν Grimm στη νεοελληνικ εκπαδευση (1886) ...................................................... 275
Αργυρ Μουντκη 12. Η συμβολ των αδελφν Grimm στην προθηση της ιδας
της παιδαγωγικς χρησιμτητας των παραμυθιν μσω των ΚΗΜ .... 293
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / TABLE OF CONTENTS8
Γ. ΜΕΤΑΠΛΑΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ. ΣΥΓΓΕΝΗ ΕΙΔΗ / C. RESHAPINGS OF THE TALE. COGNATE GENRES
ννα Λυδκη 13. Μθοι ζων. Ο νθρωπος και τα λλα ζα στον μθο
και στην επιστμη .................................................................................. 311
Κανδαλη .................................................................................................. 327
Νικλαος Α.Ε. Καλοσπρος 15. Cupido et Psyche, ρωτος εγκλευμα. Διαβζοντας το μοναδικ
ολοκληρωμνο παραμθι της κλασικς αρχαιτητας ........................ 333
Χαρκλεια Τσοκαν 16. Η Γοργνα του αρχαιοελληνικο μθου στον θρλο
και στο παραμθι .................................................................................... 349
Η παρξενη θρα της οδο Ακαδημας 58α ...................................... 363
Δ. ΔΙΑΧΥΣΗ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΣΕ ΑΛΛΑ ΕΙΔΗ ΚΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΩΣ / D. DIFFUSION OF TALE ELEMENTS
IN OTHER GENRES AND VICE VERSA
Βλτερ Ποχνερ 18. Χρσεις και εφαρμογς των παραμυθιν των αδελφν Grimm
στην ελληνικ δραματουργα ................................................................ 385
Μανλης Γ. Βαρβονης 19. Παραμυθιακ στοιχεα σε σγχρονα αγιολογικ κεμενα γερντων
της Ορθδοξης Εκκλησας ...................................................................... 397
του Δυτικο Μεσαωνα και των Βαλκανων ........................................ 414
Χρστος A. Ζαφειρπουλος 21. Περ μγων και μαθητευομνων. Απ τον Λουκιαν στον Disney .... 430
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / TABLE OF CONTENTS 9
Ε. ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ / Ε. FROM TALE TYPOLOGY
Κατερνα Καρακση 22. νθρωποι και φδια. Τοτεμιστικ χνη σε ελληνικ και γερμανικ
παραμθια (ΑΤU 285) .............................................................................. 449
Μαρα Βραχιονδου 23. Ρουμπελστλτσκιν (ATU 500). Παρατηρσεις γρω απ τα ονματα
του «απρσμενου βοηθο» και τις γεωγραφικς τους παραλλαγς .... 457
Δσποινα Δαμιανο 24. Τα μαγικ παποτσια ............................................................................ 465
Γιργος Θανπουλος 25. Ανκδοτες παραλλαγς παραμυθιν απ την Αρκαδα .................... 475
Στλιος Πελασγς 26.Η ενσρκωση των παραμυθιν των Grimm.
Απ τους λληνες φορτηγατζδες στους λληνες καλγερους ...... 495
Δημτρης Β. Προσαλης 27. Η ννοια του Θαντου στα παραμθια των Grimm
και οι ελληνικς παραλλαγς τους ........................................................ 502
Νικλαος Αθ. Στμος 28. Ανλυση του παραμυθιο Οι μουσικο της Βρμης σε σγκριση
με τρεις ανθρωπομορφικος, εννοιολογικ συγγενες αισπειους μθους ........................................................................................................ 517
ΣΤ. ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ /
F. ΤALE AND PEDAGOGY. ADULT AND CHILDREN LITERATURE
Γεργιος Παπαντωνκης – Τριαντφυλλος Η. Κωτπουλος 29. Η πρσληψη παραμυθιν των αδελφν Grimm απ την ελληνικ
παιδικ λογοτεχνα .................................................................................. 535
Grimm ........................................................................................................ 552
εμπλοκς σε σγχρονες μεταγραφς της Κοκκινοσκουφτσας των Grimm ................................................................................................ 563
Αγγελικ Γιαννικοπολου 32. μφυλες διαστσεις στη Σταχτοποτα των εικονογραφημνων
παιδικν βιβλων .................................................................................... 577
Μαρα Καρασκου 33. Απηχσεις των παραμυθιν των αδελφν Grimm σε αφηγματα
του Γ. Μ. Βιζυηνο ................................................................................ 593
Σταυρολα Γ. Τσοπρου 34. Ο εγκιβωτισμς ενς παραμυθιο στην ιστορα
ενς μυθιστορματος .............................................................................. 609
Αγγελικ Μπτου 35. Κνοντας ρευνα με (και χι σε) πολ μικρ παιδι
και κατανοντας τις αντιλψεις τους για τον λκο των παραμυθιν ...................................................................................... 624
Βασιλικ Χρυσανθοπολου 36.Ο ξνος και ο μετανστης στα σγχρονα παιδικ παραμθια
του ελληνικο σχολεου. Αφηγηματικς αναπαραστσεις και διαπολιτισμικτητα .......................................................................... 639
Μαρα Καλιαμπο 37. Η Σταχτοποτα πει στο μθημα. Μαθανοντας να ελληνικ
μσω των παραμυθιν ............................................................................ 655
Αιμιλα Ροφοζου 38. Η νταξη των παραμυθιν στο μθημα των γερμανικν
ως ξνης γλσσας .................................................................................... 674
Η εκδοχ των παραμυθιν των αδελφν Grimm .............................. 684
Δημτριος Ελ. Ρπτης 40. Παιδαγωγικ πρτυπα στα παραμθια των αδελφν Grimm
και η λειτουργα τους στη διδακτικ πρξη ...................................... 702
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / TABLE OF CONTENTS 11
Ζ. ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ, ΜΜΕ, ΚΟΜΙΚΣ /
G. ORAL AND POST-ORAL NARRATIVE MODERN MEDIA, COMICS
Βασλης Δ. Αναγνωστπουλος 41. Η παραδοσιακ αφγηση και οι σγχρονοι παραμυθδες.
Η περπτωση της Θεσσαλας ................................................................ 717
Βασλης Ι. Γεργατσολης – Ευθυμα Μ. Τσολακδου 42. Αφηγηματικς τεχνικς των Καρπθιων ψευδολγων ...................... 725
Εμμανουλα Κατρινκη 43. “Once upon a time” ταν ο Ρουμπελστλτσκιν .................................. 741
Στλλα Βατογιου 44. Ιστορες για μεγλους, παραμθια για παιδι, ταινες για λους.
ταν βλπουμε αυτ που ακογαμε .................................................... 751
Γεργιος Κατσαδρος 45. Σγχρονες μεταπλσεις των παραμυθιν των αδελφν Grimm.
Παιχνδια ρλων και υπολογιστν ...................................................... 763
Παναγιτα Φεγγερο 46. Η παρουσαση παραμυθιν των αδελφν Grimm σε πριμες
και μεταγενστερες σειρς κμικς ........................................................ 772
Μαριννα Μσιου – Γιννης Κουκουλς 47. ταν τα παραμθια των αδελφν Grimm επιστρφουν
στους ενηλκους. Η περπτωση των κμικς ........................................ 785
ΕΠΙΛΟΓΟΣ / EPILOGUE Hans-Jörg Uther Η ιστορα των Παραμυθιν για τα παιδι και το σπτι ...................... 799
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ / PRESENTATION OF AUTHORS ............ 845
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / TABLE OF CONTENTS12
μεςω Των παραμθιων
η ςΤαχΤοποΤα χει πολλ ονματα στα ελληνικ: ςταχτοποτα, ςτα- χτιερο, ςταχτομρω, ςταχτοκυλισμνη, αθοκουτλα (= σταχτοκουτλα), αθκατο (= σταχτγατο). oι μαθητς της ελληνικς γλσσας, παιδι και ενλικοι, εκπλσσονται ταν ανακαλπτουν τις πολλς ελληνικς παραλλα- γς αυτς της γνωστς ιστορας (βλ. αγγελοπολου 2004β, 105-151). πα- ραδξως, αν και τα παραμθια εναι τσο πλοσια σε γλωσσικς και πο- λιτισμικς αξες, σπνια χρησιμοποιονται στη διδασκαλα ξνων γλωσ- σν. ποια εναι τα οφλη και οι ευκαιρες απ τη χρση των παραμυθιν ως εργαλεο για την εκμθηση και διδασκαλα της νας ελληνικς ως ξ- νης γλσσας;
με αυτ το ρθρο, προσπαθντας να απαντσω στο παραπνω ερ- τημα, θλω να μεταφρω τις προσωπικς μου εμπειρες απ τη διδασκα- λα της νας ελληνικς γλσσας σε αμερικανος φοιτητς. ςτη θση μου ως senior lector in modern Greek στο πανεπιστμιο yale χω πειραμα- τιστε με τη λακ λογοτεχνα, ιδιατερα με παραμθια, σε λα τα εππε- δα της γλωσσικς διδασκαλας. πραν των λλων μαθημτων γλσσας δδαξα κι να μθημα για προχωρημνους με θμα «να ελληνικ προ- φορικ λογοτεχνα», στο οποο παρουσασα παραμθια διαφρων τπων (ιστορες ζων, μαγικ, θρησκευτικ, ευτρπελα και κλιμακωτ παρα- μθια) απ πολλς περιοχς της ελλδας, τσι στε οι μαθητς να απο- κτσουν καλτερη ιδα για το τερστιο και πλοσιο υλικ που κυκλο- φορε σε λη τη χρα. με την παροσα εργασα επικεντρνομαι σε να συγκεκριμνο παραμθι, την ελληνικ εκδοχ της ςταχτοποτας, για να
συζητσω πς μπορε να αξιοποιηθε το παραμθι αυτ σε τξη για προ- χωρημνους φοιτητς. προτενω πς η δια μεθοδολογα μπορε να εφαρ- μοστε και σε λλα παραμθια.
Διδασκαλα λαογραφας σε τξεις ξνων γλωσσν
η διδασκαλα μιας ξνης γλσσας καλπτει πολλς περιοχς, πως φω- νητικ, μορφολογα, σημασιολογα και σνταξη. απ τα τλη της δεκαε- τας του 1990 διφορες κοινωνικοπολιτισμικς θεωρες υποστηρζουν την ιδα τι η διδασκαλα μιας ξνης γλσσας θα πρπει να περιλαμβνει πε- ρισστερες απ μα μορφολογικς και δομικς αρχς. εξσου σημαντικ εναι να χρησιμοποιε κανες τα «συγκεμενα και τον πολιτισμ στη δι- δασκαλα γλσσας» (Kramsch 1993). Γλσσα σημανει πολιτιστικ και κοινωνικ πρακτικ, αφο η γλσσα διαδραματζεται σε (δια)πολιτισμι- κς διαδρσεις. τσι, η μελτη του πολιτισμικο πλαισου εναι απαρα- τητη για ναν φοιτητ μιας ξνης γλσσας. η ελληνικ γλσσα με τη μα- κρ ιστορα της χει τα δικ της ιδιτυπα χαρακτηριστικ (μτσης 1998, 173-202). κατ συνπεια, οι ιστορικς και πολιτισμικς αναφορς και επεξηγσεις εναι απαρατητες για να κατανοσει κανες τις καθημερινς εκφρσεις και διατυπσεις.
η λαογραφα εναι απαρατητη για τη διδασκαλα του πολιτισμο, επειδ το λαογραφικ υλικ συμπεριλαμβνει τις περισστερες πτυχς της καθημερινς ζως και παρουσιζει νοοτροπες, αξες και κοινωνικος καννες.1 η magglioco αξιολγησε θετικ τη βοθεια της λαογραφας στα μαθματα ιταλικν. χρησιμοποησε διφορα λαογραφικ θματα (δια- τροφικς συνθειες και γεωγραφα, παροιμες και αινγματα, λακς διη- γσεις, δημοτικ τραγοδια, γιορτς και θιμα, θρλους και λακς δοξα- σες, διφορες μαρτυρες της λακς ζως και του υλικο πολιτισμο) στη διδασκαλα της ιταλικς γλσσας με επιτυχ αποτελσματα (1992).
ωστσο, η διδασκαλα λαογραφας περιλαμβνει επσης και τη διδα- σκαλα διαφρων στερεοτπων. ςμφωνα με τον μτση, ο δσκαλος μιας ξνης γλσσας θα πρπει να εναι προσεκτικς στην επιλογ του κατλ- ληλου λαογραφικο κειμνου, τσι στε να μην προσβληθε κανες απ τους μαθητς. εναι καλτερα, συνεχζει ο μτσης, να μη χρησιμοποι- σουμε να λακ παραμθι για ναν «μαρο» κακ νθρωπο μπροστ
μαρια καλιαμπο656
1. η λαογραφα χει χρησιμοποιηθε σε σχολικ προγρμματα στα δημοτικ σχολεα. Βλ. Goforth (1994) που επεκτενει το πργραμμα σπουδν με λακ λογοτεχνα, simons (1990) ο οποος εξετζει την εφαρμογ της λαογραφας για την ανπτυξη δεξιοττων γρα- φς στο δημοτικ σχολεο και κακμπουρα (2010) που μελετ τα διφορα ερευνητικ προ- γρμματα λαογραφας (ιστορικς και σγχρονης) τα οποα χρησιμοποιονται στα ελληνικ σχολεα πρωτοβθμιας εκπαδευσης.
σε αφρικανος φοιτητς μια ιστορα για τους «κουτφραγκους» μπρο- στ σε ευρωπαους φοιτητς (μτσης 1998, 200). ςε αντθεση με τον μτση, πιστεω τι εναι σημαντικ να εξοικειωθον οι μαθητς και με αυτς τις πτυχς του πολιτισμο. εναι απαρατητο να εναι κανες προ- σεκτικς τσο στις γενικτητες σο και τις ιδιαιτερτητες του πολιτισμι- κο πλαισου: τα πολιτισμικ στερετυπα πρπει να διδσκονται και να συζητονται στην τξη στε να μη διαιωνζονται.
διφοροι μελετητς δνουν μφαση στη χρση ιστοριν και λογοτε- χνας στη διδασκαλα ξνων γλωσσν. Για παρδειγμα, οι morgan και rinvolucri προσφρουν ποικιλα ασκσεων με ιστορες (απ ατομικς ως κρως διαδραστικς) για λα τα εππεδα μαθητν ξνης γλσσας. οι συγγραφες υποστηρζουν τι οι εκπαιδευτικο πρπει καλτερα να αφη- γονται παρ να διαβζουν τις ιστορες στην τξη. αυτ θα δσει στους εκπαιδευτικος τη δυναττητα να χρησιμοποισουν τον προφορικ λγο, να αυτοσχεδισουν και να διατηρσουν μεση επαφ με τους ακροατς τους. επσης, οι μαθητς θα χουν την ευκαιρα να παρακολουθσουν «τη διαδικασα διαμρφωσης των ιδεν» σε να ακατργαστο στιλ ομιλας χωρς κατ’ ανγκην να πρπει να μιλσουν στην τξη (morgan – rinvo - lucri 1983, 8). οι parkinson και Thomas, απ την λλη, προτενουν τι μια πολτιμη δραστηριτητα εναι ταν οι διοι οι μαθητς «λνε ο νας στον λλον ιστορες. ιδιατερα σε μια πολυ-πολιτισμικ ομδα μαθητν, αυτ μπορε να παρουσισει ευκαιρες για συγκριτικς εργασες, τσο σε σχση με το περιεχμενο [...] σο και σε σχση με τη δομ» (parkinson – Thomas 2000, 98-99).
εν τα διηγματα και γενικτερα η λογοτεχνα απασχλησαν την ρευνα,2 τα παραμθια χουν παραμεληθε. η raasoch μελτησε τα πα- ραμθια που περιχονται σε διφορα εγχειρδια γερμανικν και αξιολ- γησε τις γλωσσικς δραστηριτητες που τα συνδευαν (1999). ο merill εξ- δωσε να ανθολγιο με ρωσικ παραμθια και σχετικς γλωσσικς ασκ- σεις για τη ρωσικ γλσσα και τον πολιτισμ (2000). ςτην ελλδα, οι ανδρουλκης, ανθοπολου και παντδου γραψαν για τη χρση των πα- ραμυθιν στην απκτηση της γλσσας ως μητρικς σε ελληνικ σχολεα πρωτοβθμιας και δευτεροβθμιας εκπαδευσης (2010). επσης, οι ςε- ραφειμδου, χατζηπαναγιωτδη και χρστου προτενουν διφορες δραστη- ριτητες με παραμθια για τξεις ξνων γλωσσν ετε παιδιν ετε ενη- λκων (2003). σον αφορ τα διδακτικ εγχειρδια στην ελλδα, υπρ- χουν μνο δο μικρς συλλογς με παραμθια σε απλοποιημνα ελληνικ
37. η ςΤαχΤοποΤα παει ςΤο μαθημα 657
2. ςχετικ με τη χρση της λακς λογοτεχνας στα δημοτικ σχολεα βλ. hadaway, Vardell και young 2002 και young 2004. ςχετικ με δραστηριτητες για την ανγνωση βλ. Wajnryb 2003 και Bamford και Day 2004, οι οποοι προσφρουν πολλς ιδες στον δσκα- λο για να προετοιμσει ιστορες για τη διδασκαλα ξνης γλσσας.
απ τις κιουλαφδου και παναγιωτδου (2005), και το πολ πρσφατο αν- θολγιο με παραμθια συνοδευμνα με παιδαγωγικ υλικ για μαθητς και δασκλους νας ελληνικς απ την καλιαμπο (Kaliambou 2015).
Η ελληνικ Σταχτοποτα: Παρεκκλσεις απ τον καννα
Το παραμθι της ςταχτοποτας (aTu 510a) πρωτοεμφανζεται στην κνα γρω στο 850 μ.χ. ςτην ευρπη, η πρτη γραπτ παραλλαγ προρχε- ται απ τον ιταλ Giambattista Basile τον 17ο αινα (Joosen 2008, 201), αλλ οι πιο διαδεδομνες παραλλαγς εναι του Charles perrault και των αδελφν Grimm. Την ιστορα τη βρσκουμε σε λη την ευρπη, τη μση ανατολ, την ινδα, την ανατολικ και ντια ασα, τη Βρεια, λατινικ και ντια αμερικ, τη Βρεια και ντια αφρικ (uther 2004, 293-295). Τα βασικ σημεα της ιστορας εναι τα εξς: μα νεαρ και μορφη κο- πλα, η ςταχτοποτα, μνει ορφαν απ μητρα. η κακι μητρι της και οι μοχθηρς θετς αδελφς της την κακομεταχειρζονται και την αναγκ- ζουν να διεκπεραισει υπερβολικ δσκολες εργασες, τις οποες μως η ςταχτοποτα καταφρνει να ολοκληρσει με τη βοθεια των μαγικν βοη- θν. η πεθαμνη μητρα της εμφανζεται με μαγικ τρπο, την ντνει με μορφα φορματα και τη στλνει στον βασιλικ χορ, που συναντ τον πργκιπα. Την τρτη βραδι του χορο χνει το γοβκι της, ο πργκιπας το βρσκει και επιμνει τι θα παντρευτε τη γυνακα στην οποα θα ταιριξει το γοβκι. οι κακις αδελφς προσπαθον να παραπλανσουν τον πργκιπα κβοντας τα πδια τους για να τους ταιριξει το παποτσι. ο πργκιπας βρσκει τη ςταχτοποτα, η οποα αρχικ εχε κρυφτε να μην τη δει, ανα- καλπτει τι το παποτσι τς ταιριζει και την παντρεεται. τσι, η ςτα- χτοποτα ανεβανει κοινωνικ μσα απ τον γμο της με τον πργκιπα.3
η ελληνικ παραλλαγ της ςταχτοποτας που χρησιμοποησα στην τξη των νων ελληνικν προρχεται απ το χωρι νυμφαο. Το νυμφαο εναι να απομακρυσμνο μικρ ορειν χωρι στη βορειοδυτικ ελλδα, κοντ στη φλρινα. εν πριν απ τον Β παγκσμιο πλεμο το χωρι εχε πληθυσμ περπου 2.000 κατοκους, τρα ο πληθυσμς του –κυρως
μαρια καλιαμπο658
3. η panttaja προσφρει μια ενδιαφρουσα διαφορετικ ανγνωση της ιστορας. η συγ- γραφας βλπει την ιστορα της ςταχτοποτας ως «απεικνιση των ταξικν φιλοδοξιν και ταξικς βας» (panttaja 1993, 103). εν λλες ψυχοαναλυτικς και λογοτεχνικς ανα- γνσεις βλπουν τη ςταχτοποτα ως «αστικ προπαγνδα, ως κοινωνικοποιημνο εργα- λεο σχεδιασμνο για να δημιουργε καλ μικρ (σγχρονα) αγρια και κορτσια» (86), η panttaja πιστεει τι η ςταχτοποτα δεν αντιπροσωπεει μνο τις γυνακες, αλλ μια ολκληρη τξη που θλει να ανβει την κοινωνικ ιεραρχα. η panttaja προτενει να δομε τη ςταχτοποτα «ως μια εξερενηση σε ,τι ταν (και εξακολουθε να εναι) μια κοιν πο- λιτισμικ εμπειρα – δηλαδ ταξικ νοδο/κθοδο μσω του γμου» (103).
Βλχοι– δεν ξεπερν τους 1.000 (λοστας 1996, 17). Το νυμφαο χει χα- ρακτηριστε ως παραδοσιακ χωρι που διατηρε και σβεται την πολιτι- στικ κληρονομι, κτι στο οποο συνβαλε η μαζικ αρχιτεκτονικ απο- κατσταση πολλν κτιρων και αρχοντικν.4 Τα περισστερα εγχειρδια ελληνικς γλσσας εστιζουν κυρως στις δο μεγλες πλεις της χρας, την αθνα και τη θεσσαλονκη, κατ συνπεια τα μεγλα αστικ περι- βλλοντα αποτελον τη μνη πηγ γνωριμας των μαθητν με τη γεωγρα- φα της χρας. Το νυμφαο λοιπν πρσφερε μια λλη ευκαιρα στο μ- θημα ελληνικν για να συζητηθον γνωστα μρη της ελλδας. τσι, μ- σα απ τις ιστορες και τα παραμθια του χωριο, οι μαθητς μπρεσαν να εξοικειωθον με κποιες αγροτικς περιοχς και τον πολιτισμ τους.
η ιστορα της ςταχτοποτας απ το νυμφαο χει κποιες ιδιοσυ- γκρασες (λοστας 1996, 141-144). ςε αυτ την παραλλαγ, η ςταχτοπο- τα δεν εναι ορφαν, αλλ χει ολκληρη οικογνεια, που αποτελεται απ πατρα, μητρα και δο μεγαλτερες αδελφς. ωστσο, ο πατρας εξαι- τας οικονομικν δυσκολιν αναγκζεται να εγκαταλεψει την οικογνει του και να πει στην ξενιτι για εργασα, στε να μπορε να τους στλ- νει χρματα για να ζσουν. πως και σε λλες παραλλαγς της ςταχτο- ποτας, οι δο αδελφς εναι μοχθηρς και χουν πολ κακ χαρακτρα. η μητρα, ανκανη να αντιμετωπσει τις δο κακβουλες και ανυπκουες κρες της, τις απελησε τι θα μεταμορφωθε σε αγελδα για να γλιτ- σει απ την κακ συμπεριφορ τους. παρλο που η ςταχτοποτα την πα- ρακαλοσε να μην κνει κτι ττοιο, η μητρα στο τλος γινε αγελδα. η αγελδα αγκλιαζε τη ςταχτοποτα για να την παρηγορσει, αλλ χτυ- ποσε με τα κρατ της τις δο κακς κρες της. ταν ο πατρας επ- στρεψε στο σπτι και ανακλυψε τι συνβη στη γυνακα του, στενοχωρ- θηκε πολ και αποφσισε να επιστρψει στην ξενιτι για πντα.
αφο ο πατρας τους φυγε, οι δο κακς αδελφς αποφσισαν να σκοτσουν και να φνε την αγελδα. η ςταχτοποτα αρνθηκε να φει, μζεψε τα κκαλ της και τα θαψε σε ναν λκκο. προς κπληξη της ςταχτοποτας, τα κκαλα της μητρας της μετ&alph