i
PAN
GU
TAR
AN
eft PI
LIPI
NO
-- EN
GLI
SH
PHR
ASE
B OO
K
4.4
6,, •11,,
71-1 aim ;up •-■ 1 .4 ■W."401**.na1/4
7:TParalk70-4: ■•■ rArio tR4 '4;;d/i) gm?' ■-`4
PANG
UTAR
AN
„•v
a; ri
11, F,
•■ 0!*
••••4
•gra - ;1,1,
• ,••
PANGUTARAN - PILIPIN0 - ENGLISH
SUMMER INSTITUTE OF WNGW'ISTICS Publishers 1979 Translators
Published in cooperation with
Bureau of Elementary Education and
Institute of National Languge of the
Department of Education and Culture Manila, Philippines
Pangutaran Sama Phrase Book 59.1-479--4.5C 57.20PT-796028NG
Printed in the PhilippineS
FOREWORD
. ' Some of the glory of the Philippines lies in the beautffu&var€ety .
of people and languages withfn its coasts. it is to We great credit of the national leadership o**er the years that no attempts has been made to destmy this n a t i a i t.aritage. The goal has k e n instead to presetwe its integrity and dignity while building on this strang foundation a 3 -
lasting superstructure of national language arrd cutbra.
The prekent book is one c# many designed for this purpose. It recognizes the pedagogtcal importance of: dividing literacy arid second-, tanguage learning into two steps--1ite~acy being the first.' When a student has learned to read the l&guage he understands best, the resukng sattsfackion in his a-mplishment ,i - ves the drive and
7' conftdence he needs to learn the national language. - H i s abtltty to .read, fur%hem?ore, is the indispensable tool for the sttidy this iprogram &ill Pequirze.
I 7he Ministry of '€ducation and Cultutr! of the Philippines 1s proud to present tb2s latest volume in a nationvride series deslgned to
- teach the national language through literacy in the vernaculars . ' I t wilt . strength* both the pa& of the mtim and the whole,
L
. Juan L. ~ a n u ' e ~ v
Minister of Ec.fucation and Culture 1*
.
PHRASE BOOK
Pangutaran
Kagunahan buk itu subay katabarvg aa Pangutaran magbissala ma aa Tagalog sampay aa Inglis.
Pilipino
Layunin ng aglat na Ito na makatulong sa mga taong nagsasalita. ng Pangutaran na matutong maktpag-usap sa Tagalog pati na rin sa Ingles.
Cnglish
The purpose of this book is to help Pangutaran people converse with Tagalog people and English people.
Ihit bay siyalin pa Pilipino rnaka pa Inglis nsat opot hatinan na bissala pa bissala. Ihit salinan na salt' sigarn sadjar bong magbissala rna bahasa sigam.
Bay pangahinang buk itu tahuri /978.
Magsukul kita rna si tviadarsad Butuhasan, Kompang, Cagayan de Sulu, iya bay nulat bahasa Pangutaran maka Inglis.
Magsukul du isab ma si Neri Zamora, tvlanila, iya bay nulat bahasa Tagalog na.
Charles rnaka Janice Walton Summer Institute of Linguistics
Hindi literal ang pagkakasalin ng Filipino at Ingle-s. Isinalin ito sa
• paraang kOng paano ito karaniwang sinasabi.
Nitirnbag ang aklat na ito noong 1978.
Pinasasalamatan nannin Madarsad Butuhasan ng Kompang, Cagayan de Sulu sa pagsulat ng Pangutaran at Ingles.
Pinasasalamatan din narnin Neri Zamora ng tanggapan ng SIL sa Ma.ynila sa pagsulat no Tagalog.
Charles at Janice Walton Summer Institute of Linguistics
These sentences are ones we often use when we speak.
The translation to Filipino or English isn't the exact meaning word for word. What is translated is the way the phrases are spoken.
•
This book was made in 1978
We thank Madarsad ButiAllasan of Kornpang, Cagayan de Sulu for writing the Pangutaran and English and doing the art ‘Nork.
We also thank t--.1eri Zamora of Manila for writing the Tagalog.
Charles and Janice Walton Summer Institute of Linguistics.
Itu ma sulat kansang kita rnakay bong kita magbissala.
Itong rnga pangungusap na ito ay yaong karaniwan na netting ginagarnit.
Pangindaan Tongod Lambahan na Nitalaman
3
Table of Contents
k 3 Madtddok • • • Sa Daan . • . On the Trail Btssala Nanglit . . • • 5 Pagbibigay ng Papurt • • • • 5 Compliments • . . 5 Bissala /Viagmiting-miting • . 9 Pakiktpagkapuwa • 9 When Meeting People • • . 9
• Nanyag • . • 17 Pagtatanong • • . 17 Questions • . • . 17 Niy-aw Kahalan Aa . . 19 Pag-alam sa Kalagayan ng Asking a Person His Situation. . 19
Isang Tao . . 19 Aa Pananambal • . 21 Pakikipag-u,sap sa Manggagamot 21 At the Doctor's 4 • • 21 Magbissala • • • • 25 Tungkol sa. Pagsasalita . 25 Speaking a, Language • • 0 25 Magsulat • • • 27 Pagliham • • . 27 Writing Letters 11 • • • 27
Giyoias na • • • • 31 Pag Nagugutom • • • . 31 • Being Hungry • • • 31 Magbilli . • . • 33 Pamimilt • • 33 Buying Pagtulak Palahat Dakayot • . Paglalakbay • • 4 . 35 Traveling to a Place . - 35 Takka. na. pa Palawan • . . 39 Pagdating sa Palawan . . 39 Arriving at PalaWan • •. . 39 Mandui Dtddok • • 4/ PagtuWro ng Direksiyon . 41 Giving Directions . . . 41 Ayad Bang Nsa' Ulan . 43 Tungkol sa Xalagayan ng Panabon Concerning the Weather . . . . 43
lang Kabus „ 45 Pag-uusisa . 45 Lacking Information . Mastal Ailagpandu" . . 47 Naga Panuto sa Pagtutum . • . 47 When the Te.acher Teaches , . 47 Jam . 49 Pagtatanong ng Oras . 49 Time • • . 49
Jr,* • -
; s"' . .
.4,
'
.tvIAD'DDOK
SA DARN ; ON THE TRAIL
1. Bay ka‘u paingga? 1. Sa.an ka gating? 1. Where have you been?
Bay aku turn& si Ina'. Sa arnin. I've been to rny Mother's house.
Ay bay_gawi nu? Ano ang ginawa mo roon? What was your purpose there?
Ngarnu' daying. Humingi ako ng isda sa Nanay ko. I went to ask-for fish.
2. Paingga katu? 2. Saan ang punta rno? 2. Where are you going?
Pahl' pa Tana' Pula. Sa Pulang Lupa. I'm going to Lupa Pula.
Ay giyawi uk nu? Ano naman ang gagawin mo roon? What is your errand?
badju" pagk.awinan. Bibi ako ng damit upang garnitin I'm buying a shirt for a wedding.
sa kasal.
Say kiyawin? Sino'ng ikakasal? Who's getting married?
Danakan ku masiyaka. Ang kuya ko. My older brother.
3. Mainggale' kala'usan nu? 3. Pasaan ka? 3. Where are you bound for?
Nsat na niya' mow& na aku. Wala, Pauwi na. Nowhere. I'm going home.
Labay na kita. Tututoy na ako. We'll pass by each other.
Ahol. Sige. 0. K.
3
• BISSALA NANGLIT PAGBIBIGAY PAPURI COMPLIMENTS
1. Uy, hap dinda aria nu — • 1 . Naku, ang ganda ng anak mo. 1. Wow, your daughter is really
beautiful.
Aho' tatu aku ngahinang. Talaga. Yes.
Pila urnual na? Hang taon na siya? How old is she?
Sangpu' katillun tahun na.. Trese anyos na siya. She's thirteen .
Ayad bacian na. Malaking bulas siya, a.no? She is very healthy.
Aho'! Ool Yes.
2. Lahat be ayad paglahatan. 2. 1Viainam tumira dito sa lugar Wyo. 2. Your place is a nice place to live.
Aho' ayad nsa? niya' lingag. „ Oo nga. Mainam ngang tumira Yes, it's really nice. There is
rito. Walang gulo rito. no trouble here.
Ayad na kat hi. Tahimik dito. Puwede. Mas That's good, it is very peaceful.
laiono mainarn ang sinabi mo.
3. Uy, alistu katu magbayla. 3. W'aw, ang husay rnong sumayawl 3. Wow,. you are really a good dancer.
Ahot bay aku ngiskul ma pasal Oo. Nag-aral kasi akong Yes, I went to study how to dance.
magbayla. sumayaw.
Say mandu'? Sino ang nagturo sa iyo? Who was your teacher?
Milikan. Isang Arnerikano. An American?
' 4, Ayad toad bay kiyakan tibi ' 4. .Talagang napakasarap ng 4. That meal was really delicilous
engnga.' llaw. tinanghalian natin kanina. that we ha.d at midday.
Ahot un-ibul satu. 0o. Pinakamasarap. Yes, it was the best. ,
5. Alistu ka.tu magbissala Inglis. 5. Napakahusay mong mag-Inglea. 5. You are an expert at speaking
.
English.
Ns& du isab sarang-sarang isab. • Hindi naman, kainaman lang. Not so, just so-so.
5. Uy,' ayad pate,' nu.
Aho' ayad kakoset na.
' Jart kita ngamui?
Aho' ay sab laat na.
6. W'aw, talagang napakaganda mo
sa litratong ito.
0o, maganda ang pagkaka.kuha.
Puwede bang mahingi?
0 . Pkey ang kopyang iyan.
6. Wow, your picturejs really good.
Yes, it had good processing.
Wa can Ask for it?
Yes, it is a good copy.
' 7. Ayad lumat nu.
Aho' ayad.
Dayahan na kaam.
mts kin kami.
7. Maganda ang bahay mo.
Aba, oo.
Mayaman kayo.
Naku, hindi naman. Mahirap
larnang kami.
7. Your house is very nice.
Yes, it is.
You must be rich.
Oh no, we're poa
8. Otokan ondel ngiskul. 8. Ang tali-talino ng anak mo sa 8. Your 45 very bri_ht at
paaralan. school,
Oo nga. Siya palagi, ang naka- Yes, he is always highest in
kakuha ng pinakamataas sa kanilarig every te-st at school.
mga iksarnen.
Aho', iya sadja' urnbUI satu
satuk-tuk tes si gam .
BISSALA MAGMITiNG-MiTING RAKIKIPAGKAPUVVA WHEN tvITLETING PE.OPLE
Panday ka'u taourit': Marunong k.a bang gurna■Aia ng DQ you know how to make a kite?
saranggola?
Nsa' Hindi. Hindi ako rnarunond gurnawa
No, don't know hc.)w.
buwas'? Bibili ka ng bigas? 2. You're buying rice?
Ahol pila ha.lga' na? ,Qp, magkano? Yes, how much is it?
Lima kaciarnbiyat pilak Singko-sinokuwenta ang isang salop. P5,50 a. ganta. Forc.let it, (never
`dagantang. rv`tagav nu ba, daa na Hindi na bale (:kung ganyan din lang ang mind) don't buy it.
ka'u maya.d. presyo), huwag ka nang burnili.
Magsukul. Salamat. Thanks.
:3. Me' it' aku ngawin? Pupunta. kaya ako sa. kasalan? 3. Shall T. go to the wedding?
Baya'-bava' nu kalu rnag-atas Ikaw ang bahala, nasa sa iyo 'yon It's up to you, whatever you decide.
pikil.
4, Hinang ay nsa' kata'uhan nu? 4. Ano'ng trabaho ang mo kayang 4. What work don't you know how to do?
gawin?
Ma..glukis nsac aku taTu. Hihdi ako rnarunong mag-ukit, don*t know how to' camie.
Daa ka'u hinang ku makatu. t-luwag kang mag-alala. Ako na lang E.")on't worry. I'll do it for ycyJ
ang gagaw noon para sa iyo.
5. Payhi' na aku. 5. Papunta ako 'noon. 5. I'm going tfiere:
Penggahan ka'u? . Pasaan ka'? Where are you going? ik
Mow& na pa luma'. Pauwi na. I'm going home.
6. Paytu ;Wu. 6. Halika. Surnarna ka ta akin.
Magay aku soh& nu payyu? Bakit gusto mong surnarna. ako sa. iyo?
Na, rnagmiting-miting. Wala, mag-uusap lang tayo.
7. Bohan nu aku coke. 7. Ibi mo nga ako ng kok.
Ahot pila btyohan ka'u? Sige. Ilan ang gusto mo?
Duwa hadjat . Deelawa.
6. Come with me.
Why do you wantme to go there? -
To talk.
7. Bring rne a coke.
0 K, how Many do you want?
Just two.
8. Ungkadan nu lawang. 8'. PakibukaS nga ng pinto. 8. Please open the door.
Aho' pasakat kalu. Oo . 'Panhik kcal
Yes' go on up.
9. Tambolun panandawan. . Sarhan mo riga ang bintana. 9. Close the window.
Aho! subay tiyambol sangnrn Oo talagang ciapat na ngang isara. Yes, it should be closed- because
na lahat. it is evening.
10. Agadun It' ba aku, maaturil laa. 10. Puwede bang hintayin mo.ako sandal'. 10. Wait just a moment fOr ma.
Ahol payhi' na kalu daa ka'u Sige lakad na. Huwag kang Yes, go ahead, don't youtworry,
susa. mag-alala. catch up. 10
11. Patyu ka'u ma aku. 11 , Tayo sa amin. 11. Come with me.
Aho', ngagad li" katu. 0o, hintayin mo ako. 0 K, wait a minute.
12. Say sells' nu?
12. May mga kasarna ka. ba?
12. W?-lo is your companion?
Naa' niya' didihan ku du. Wala. Nag-lisa ako. No one, I'm alone.
13. Katatuhan mayor rnalahat hi'?
Nsa' ta'uhan ku kulang lit
paliksa' ku.
14. Takilakila ku aa iyan ma
pamayhuan sadja'. Say bang
ma kaiu?
Si Tibulung ba.gay ta du.
15. Say .5n na?
Si Katibin,
15. Nsa' tahati ku.
Ay nsa' tahati nu?
E3issala hit sini' .
16, Hindi ko rnaintindihan.
Alin ang hindi mo maintindihan?
Iyong sinatwi niya.
16. I can t understand.
.
What can't you understand?
What he was just saying.
13. Kilala mo ba ano alkalde sa bayang 13, Do you know the mayor of that
iyon? place?
Hindi ko kilala, Hindi ako No, I, don't know 'I'm not sure.
sigurado, e.
14. Parang namumukhaan ko ano 14, know that person by s g ± and
taong iyon. Hulaan rno. recoonize him, Who is he?
Siya si Tibulung na kaibigan din
Tibutung our friend.
natin.
15. Ano'ng pangalan siya?
15. What is his name?
Katibin. Siya si Katibin. His name is Katibin.
• 17. Say 5n I'lla hi? 17. Anoingpangalannoong lalakingiyon? 17. What is the name of t.hat fellow'? •
Nsa" na taintoM ku hi' na Naltrnutan ko na. I forgot his name.
takaypat •
18. Ay ttu? 18. Arvo ito? • . 18. What is this?
Kagang. Talangka. A crab.
Kagang ayyanan? Anong klaseng talangka? What kind of crab?
Kagang tuturItn. Tt.sturan. This is a tuturan crab.
19. Ay thi'? 19: Ano iyan? . 19. What is that?
Panggii, ayad billa, hap Karnote Ito, masarap tto pag That is a sweet potatoe, When
nanam ha. niluto. cooked it tastes good.
it 20. Ayyanan hi'?
20. Ano tyon? 20. What that yonder?' • Talu ku bong ay bahat iyu. Hindi ko alarn kung ano iyon. I don't know what that thing is.
12
21. Say dapt..i pinsil 21. Kanino itong lapis?
21. To whom does this pencil belong?
Ma si kaka' . . Sa kuya ko. My elder brotner.
Kaio! nu ingga?
Aling kuya mo?
Which elder brother?
Kaka' ku si Uwaw. And kuya kong si Uvvaw. My brother, Uwaw.
22. Bayat aku naoat.
Umay? Llaw Sabtul,
23. Niya' aa matay buttihit.
Say?
Hine si Ketrhogang..
22. Gusto kong marnulot ng mga 22. I v./ant to go to collect edible
susong nakakain. shells.
Kailan? Sa Sabado. When? On Saturday.
23. Ma-y patay ngayon. 23. Someone died today.
Sino? Wilo?
Ang asawa ni Kamogang. The husband of Kamogang .
24. Niyat bay magbono7. 24. May nag-eaway. 24. There was a fight.
Sayyanan*: Sino-sino sila? Who was?
Si Lanaw maka si Kabala. Sina Lanaw at Kapala. Lanaw and Kapala.
25. Niya' rnagt6k5b kura'. 25 . glagkakaroon ng karera no kabayo. 25 . There's going to be a horse fight .
Maingga? Saan? Where?
Mayhit ma Kaarntlian '78. Sa Kaarnulan '78. At Kaamulan '76.
13
26. Bayat ka't.4 rragoanad magbayla?
26. Gusto mo bang niatutong sumayaw?
26. Do you want to le,arn a dance?
AhO, salayingga?
0o, paano?
Yes, hovv?
Salaytu pal'rnmaan hadja'
Gantt°. Palambutin mo lang ang
Like this, just make your body
baran nu. iyong katawan. soft.
27. '<aka' nsa' na radyu ku. 27. Kuya, ayaw tumunog ng ratiyo ko. 27. Brother„ my radio doesn't work.
Angay nsa' Bakit ayaw? Why doesn't it work?
Ta'u ku rnagkaat mare'. Hindi ko alam . Nastra na rnarshil I don't know, I guess maybe it's •
destroyed.
?.8. Maalurn baik.an nu kono' 28. Puwede bang Li; z :in mo ang sinabi 28. Please wilt you kindly repeat
bissala nu. mo? what you said.
Angay? Bakit? why?
Nsa' tahati ku Talagang hindi ko maintindihan. I really can't understand it.
14
29. Niya' lit sin kanat ma kzi'u? 29. Makikibarya riga nito? 29. Do you still have any change?
Nsa' na niya'. Wala akOng bary.a, a. There is none.
30. Liyarnmanan aku. . 30. Napapagod ako. 30. I'm tired.
' Ay kalamma katu? Bakit ka napapagod? VVhat has made you tired?
Bay te,arni magbola. Naglaro kasi karni rig 'volleyball' ,e. We've been playing volleyball.-
31. Angay ka'u I'mma-Pmma? 31. Bakit ka malungkot? 3.1, Why are you lonesome?
Ngint1.5m aku ina' ku. Naalala ko ang aking I miss my mother.
Maingga na ina' flu? Nasa.an ang iyong ina? Where is yotrrnother?
Hi' na miataty. Namatay na siya. She is dead.
Urnay bay matay? Kaitan siya namatay? When did she die?
Tigg81. na, bahangi duwamput Hindi pa naman gaanong nagtata.gal. It's been a long time now, tomorrow
saung sang5m. KaiIan lang. Bukas ay ikadalawarnpung will be the twentieth day remembrance
araw rig pag-aalaala sa kanya. ceremony.
Ay saki na? Ano ang kanyang flaying sakit? What was hfa- -4411-71asa
Nsa' Wala narnan. There wasn't any.
15
, •
•
, NANYAG PAGTATANCNG QUESTIONS
. Mainggahan bay tongod bi bay 1 . Taga-saan ka? 1 . Where are. you from originally?
tagna'?
lahat Cagayan. Taga-Cagayan I'rn from Cagayan.
• • • Ma.ingga kabbtangan bi buttihi'? Saan ka nakatir4 ngayon? , Where are you staying now?
Wia turn& danakan ku. Sa bahay ng aking Vapatid. I'm residing at rny brother's house.
Bay hadja" ka.arn paingga? Saan ka. narran gating? Where did you corne from?
Bay hadja" kami ng'ndal si mmat Dumalaw karrti sa aming amano We just came from visiting our
neat kowe'. may sakit. father whO isn't welt.
2. Na ay na bahe tapangalabot ku 2. Ano ang rnaipaglilingkod ko sa iyo? 2. Well: vvhat can I cio for you?
kaam?
Nsae bidda' magatak atay nu. Nasa sa iyo iyon kung ano ang gusto ' It doesn't matter., whatever you
Mo. want
3. Ay na peen hadja, bi? 3. Ano ang sadya mo? 3. What novv is your errand?
Nsal paytu hadja' myngngan- Wala naman. Dumada.law tang ako. Oh nothing, I'm just visiting
around. m'ngngan.
/7.
_ 4 . Bahu hadja' ka-' Li V kka? -4. Kararating mo Lang- ba'? 4. Have you just recently arrived?
. Aho', diaw ha.dja' bay katikka ku. Oo . Kahapon tang ako dumatino . Yes, I justarrived yesterday.
Ay parnean nu? Anotng sinakyan ma? What cite' vou travel on'7'
Madiya.ta." kappalleng. Eroplano. An airpla.ne.
K'llo' minningga ka.am? Saan ka galing? Where did you come from?
K'llo' min Nasuli. Sa Nasuli. From Nasuli.
NIYA‘Al KAHALAN AA PAG-ALAM SA KALAGAYAN NG ISANG ASKINC.=.? A'PERSON HIS SITUATION T,S0
Na keu ko' iyu. 1. Hoy, narito ka pala. 1 . Hi, you are. here.
Ahol. Yes.
2. tArnal masi Ilum? 2. Suhay pa ba ang iyong arra?
• - Aho', suga' inat ka.mi hi' ra matay. 0o, pero patay na ang aking
Ay bay karnatay iya? Ano ang kanyang iktnamata.y?
Matay saki. Sakit ang ikinamatay niya.
2. Is your father still living?
Yes, but our mother 1--ias died.
What caused he r de.ath?
She dieci of a sickness.
1 9
3. P.i.1 kaam rnagdanakan? 3. Liar kayong rnagkakapatid? 3, How many are you'?
Walu' karni magdanakan, mpat Walo kaniing me.gkakapatid apat na We are eight, four boys, four •
mpat d'nda. lalakt v. apat na babas. girls.
Ka' 11.1 na siyaka? Iketw ba ang pangaray? Are you the eldest?.
Nsat aku siyaka.- Aku na iya Ang sabihin mo ako pa n9a. ang No, I'm not the eldest, I am really _
siyay taad. pinakabunso. the :y.oungest.
4. Pith, na urnul nu?
Urnul ku sangpul kawalu'.
Niya" na htnda nu?
Aho' niya h'ncia ku.
.4. Ilang taon te,a na?
Labing walong taon net ako. .
May asawa ka na ba?
0o, may asawa na ako.
4. HOW old are voia'")
'Ora eighteen years old.
Do you have a wife?
Yes, I have a wife.
Niyal na anal( nu?
niyat na lima anak ku.
Pila anak nu l'lla?
Anak ku I'lla duwa, t'llu d'nda.
5. May rnga anak ka na ba?
Oo lima na ang anak ko.
Ilan ang iyong anak na lalakt?
Dalawa ang aking anak na lalaki at
tatto narnan ang babae.
5. Do you have children?
Yes, I have five children.
How many sons do you have?
I have two son5.5 and three daughters.-
AA PA!' ANAMBAL. PAK <IPAG-USAP SA 4ANGGA,., r,no-r AT THE. DOCTC!R S.
1 . Na, katu rso' iyu! 1. A, )a, may tao pale.' ! . Well now, ■,,,ou are here.
Aho' ! . 0 . Yes.
Pasakat na,katu. Panhik ka! Come up.
Aho'. 0, sige. Yes.
Ningko' kalu. Maupo ka.. ' Sit down,
Aho'. 0o. Yes. . .
Ank-ay katu? Napapaano ka? What's happened to you?
Nsai hap palasahan ku Doktor,. Hindi mabuti ang aking p!..!Iki ramdarn I ) not feeling well. Doctor, I'rn
saki aku. Doktor, maysakit ako. eick .
Aho' daa ka'u susa tarnbalan ta 0o, pero hk.iwag kang mag-alala, Yes, but don't worry we'll treat
saki nu. . gagamutin ka namin. your sickness.
Ba ar nt.4 aku halayinggahan Sabihin mo sa akin kung ano ang Tell me how do. you feat A-
palasahan nu, iyong narararndaman.
21
Pyddir kok ku. Masakit ang aking ulo. I have headache.
Bay& aku nguta'. • lara bang rnasusuka ako, nahihilo I feel like vomiting.
laUng mata ku. ako. I feel dizzy.
marayl niya' malariya nu. Naku, baka mayroon kang malarya. Oh, perhaps you have malaria.
Ay tarnbal na? Anotng gamot door)? What is the medicine for that?
Tugsuk ta katu. Tuturukan kita. give you a shot.
O'o tu tambal inumun Ilaw-llaw. Heto ang gamot na iinurnin mo Here is the medicine to be- drunk
araw-araw. daily.
Salayingga uk nginurn Doktor? Kailan ko ito iinumin, Doktor? How shall it be drunk doctor?
Kohap-kohap puwaS nu mangan. Tuwing hapon, pagkatapos kumain. Every atte--locr you eat.
MAG BISSALA TUNGKOL SA PAGSASALITA
CONCERNING SF'EAKING.
1 . Uy, ta'u kaiu bisSala Pangutaran? 1. Uy, rnarunong ka palang rnag- 1 . Wow, you know how to speak
Pangutaran Pangutaran?
Ma.kahati isab, suga' n.sar aku Nakakaintindi ako pero hindi ako I can Understand but I can:t speak
rnakabissala, ta'u aku isab'd'tti'
rnarunong magsatita. Nakapagsasalita • well. I can .speak but no so rnuOh.
ako tier° kaunti tang.
Ah, sukul na. E, mabuti -na rin 'yon. Oh, that's good.
Salayingga bang ma bissala Paano rno sasabihin ang tult (sa. 2. How did -you say tha word Tuli •
, bi tule? inyong wika)? in your language?
0, tuwi. E, di tuwi (tulog). Oh tuwi (sleep). ..._......... - Magsukul. Salarnat. Thank you.
.•
Tahatinu mabay bissata ku? 3. Naintindihan mo ba ang sinabi ko?
,Nsa' maap bayikan nuIV . Hindi pakiulit nga..
3. Did you uncle rstancl what I was ta.lkino
about?
NO, please will .1.10t...i repeat.
4. Su-bay salingda? 4. Ano nga ba iyon? 4. HOW ShOUIQ
Bang keu rnissala subay lawi.sn- Ka.pag nagsasatita, ka, kailangang W-ie.r, you are ialk-Ins..,1 yeu should
lawun be: tahati ku. rnarahan tang upang rnaintindihan ko. stov,(Icy so ttr1,?.t. I Carl ,
25
5. Tatu ka‘u rnag.bissala Inglis. 5. Marunong Iva palang mag-Ingles.,
taiu aku sugat nsa' b'ntol. 0o, marunong, pero hindi tuvvid
6. Masi lit du isab aku ma. anad
bissala Pitipino.
01,
0, ayad du isab.
baluktot.
6. Nag-aarat pa ako ng Pilipinc.
mabuti iyan.
5. You know how to speak English.
Yes, I know, but it isn't straight,
it's crooked.
6. I'm still learning the Pilipino
'language.
Oh, thatrs good.
7. butas na kits. 7. Diyan ka . Uuwi na ako. 7. Let us separate.
Angay? Bakit? Why?
Waktu na pagkakan. Kakain na kast, e. It'd time to eat.
IVtowe' na kita pa lumal 0, sige. Uuwt ne rin ako. We're going home.
UyI Aho'. Sige. Oh, 0 K.
Nna sama-sama na kita magbutas. Now wwwilt go our separate vitiy.
Ahol. Yes.
tviAGSULAT
PAGLIHAM
WRIIING LETTERS
1 . Kaka° bosan null.' ba atai dal' 1.. Kuya, puwede bang hiramin ang 1 . Elder, may I borrow yacir pen for
dal" hadjat bolpen nu. iyong pawnteyn en sandall? a moment.
K'lla'un na paayarun hat& . Kunin rno na pero iingatan ma. You may get it and take care of it.
Ay siyulatanouk nu?
Ano bang susulatin ma? What are you writing?
aku sulat pa hit si ' Manpapaciala aka ng liharn sa aking send a letter to my Mother.
Ina'. ina.
Angay ngintFrri kJ:0u? Bakit? Sabik ka na ba sa. pag.-uwi? Why, are you homesick? •
Arlo' nangis hadja' &au bang 0o. Lagi riga. akong umiiyak kung Yes, I'm always crying 4at night.
sang5m. gabi.
Ay kagunahan maka'u? Ano, pa ang kailartgan ma? Is there anything else you need?
Kagunahan katas, istam rnal,a kailangansko rin rig papel, selyii at I need some paper, starnps and an
enbelop. envelope.
•
27
Niya.' na sayin nu? Napirrnahan mo ba? Did you sign it?
0, nsa' lit niya'. Hindi pa. Oh, not yet.
Kakas rnaingga ..aku nayin? Kuya, sa.an ko pipirrrahan? Elder, where should I sign?
Maytu mandeyo' na. Diyan sa ibaba. Here at the bottom.
Na ubus na kta'u? Ngayon, tapas na ba? Now are you done?
- Ano'. Oo. Yes.
Bohun na sulat nu pa Post Dathin mo ano sulat sa pos Take your letter to the
Office. Post Office. •
Ahol, rriagsukul 0o, salamat. Yes thank you.
Hi' du bay tabo nu'? Nathulog mo na ba? Did 'you mail it?
0o. Yes.
Na da,a na ka.' nangis tuwi Huwag k.a nang iiyak. Matutog kang Now, don't you cry, sleep
paayad mabuti. well.
Aho, • mag:-.>ukul. Oo . Salarnat. Yes thank you.
29
GIYOTAS NA PAGNAGUGUTOM BEING HUNGRY
1. Angay ka'u liyammahan t56d? 1. Ano'ng nangyayari sa iyo? 1. VVhy are you so. weak?
Giyotas na aku. Toho' na Nagugutom ako. Nauuhaw din I'm hungry. I'm thirsty.
k'llong ku. ako.
Mangan na kitabi Kumain tayo. Let's eat.
Aho' . Oa. OK. 4
- Mangan k.atu daa u iya' . Sige, kumain ka at huwaa kang Now, you eat, don't be ashamed.
rnahihiya.
Aho' daa ka'u susa. Oo, huvvag ma akong alalahanin: Yes, and don't you worry.
Uy, lanab to-ad rnaka taga papa Naku, masarap iViaanghang Wow, this is delicious, it has a
10 du isab <VW.' . nang kaunti. • little bit of pepper in it.
ef nnal , hap nanam na Totao. Talagang masarap. Right, it is really delicious..
Ng'Ito' katu sunu' oa lit. Kurnuha ka nito. you get some of this.
Uy, nsa' na. Naku, ayoko na. Oh, no.
Angay? Bakit? Whst?
L'sso na aku. Busag na ako. • I'm full. •
Buwanan nu li' aku bohe' inum. Btgyan mo na tang ako ng inurnin. Just give me some water to drink.
.Aho' a nginum ka' . 0, uminom ka. Yes, yoU drink.
Ngirtum ka'u pabaik. Uminorn ka pa. YOU drink some more.
31
Uy, nsat na rna.gsukul. Tama na. Salarnat. Oh no, thanks.
Ubus na? Tapas ka na ba? , Are you done?
Aho'. 0o. Yes.
Na sama-sama na kitabi, ningge Sige, tumayo na tayo kung tapas OK, let us get up if you are
bang katu ubu.s na. ka. finished.
Ahot, rnagsukul. Oo, salamat. Yes thanks.
MAGB' L LI PAMIMILI BUYING
1. Na, katu ko' iyu. 1. Aba, may namirnili pala. 1 . Novv, here you are.
Aho', niyai diyandi maN u do, mayroon ba kayong telang Yes, do you have diyandi cloth
pib'llihart? diyan' di? for sale?
Niyat, ng'nda' na katu. 00, Elngnan mo. Yes you look at it.
. Pita miter Wilt nu? Ilang metro ba an bibilhin rrt' o? How many meters are you going to bu
Manga sangpu rniter. Uy pila Manga sampung metro. Uy, magkano About ten meters, How much per
- halga' na sa miter? nga pala ang isang metro? meter?,
AApat ka.darribiya' sa miter, Kuwatro singkuwenta artg isang metro . Four-fifty per meter.
Uy halgaan ba iyu. Naku, ang mahal narnan. W.)w, that's expensive.
Ahot, umbul satv. 0o, primera klase kaSi, e. Yes, it's first class. • Pila kabayaan nu hAlga' na? Magkano ba ang gusto rno? Hovv much do you want to pay for .it?
Tal uku tt..1 . Hindi ko edam Ikaw magkanong I don't know, vvhat do you say.
gusto mg?
Na sigina kulang-kulangan ta. Hindi bale, bibigyan na larnang kita, OK, l'11 make a discount for you.
rna katu. ng dislamento.
Na, mpait pilak had**. Apat na piso lang. Just four pesos.
Baya' du isab katu? Payag ka? Do you agree?
A, sigi na. Na, mow& na aku. 0 sige na riga. Sige, exalts ako. Yes, I agree. Now, go now.
Aho'. Adios. OK
2. .Marn, bays.' k.a'u rn'lli baluy? 2. Ale WI na ho kayo ng banig? 2. Mam, do you want to bt.,y a. mat?
Ahot„ bang ayad. Say bay Aba, oo. Kung iyaly rnagaling na Yes, if it is good. Who made it?
ngahinang? kla,se. Sino'ng gurnawa niyan?
Aku di ku bay ngahinano. Ak.o lang ho. 1 made it by myself.
Say bay rnanduan hangkaa Ano't marunong kang gums.wa ng Who taught yo,..3 how to make a
laatu panday ngahir,ang ba.1uy? banig? Sino'ng nagtaro sa iyo? 'mat?
ku bay rnanduan aku. Tinuruan, ho ako ng aking rnother t aght me.
Pila halaa' na?
Da hatus duwampu ka lirna pilak.
Ebkaaa paytu ku na.
Oo tu sin bayad na.
Magr.alkul
M.agkano narnan iyan? How rpuch ts it?
Siyento bents singko pesos ho. Ona hundred a.nd twenty five pesos.
Ilaptt mo rtto't bibilhin ko. Bring it here, 1'11 buy it.
Heio ang bayad. Here is the money for it .
Salarrat 7!4`„S „
PATULAK PA LAHAT DAKAY0' PAGLALAK8Ay TRAVELING tO A PLACE
1. Na, tulak na aku tlrnban kaarn. 1. Aalis na ako. Diyan ka na.• 1. Now I'm leaving, you stay here.
Aho'. Adios. OK.
Uy, Sir alq..a na mu malita nu. Ako na pc ang magdadala iyong Sir, be the one to bring your
mateta. suitcase.
Parulun na daa net. Huwag na. Neverrnind, thf7°,1".3. no need.
Angay nsa ka'u bay& biyo? Baktt po ayaw ninyong ipadala sa akin? Wny d,..)n't you wart me to carry it?
Ntya' na du tukang bobo. Mayroon nang nag-aasikaso noon, I have already arranged for
e. someone to carry it.
E, mbanan nu na ba dakayo' Naiwan po niya ang tsang iyon. Hey! Leave that one, I will carry
aku na mos Ako na po ang magbubuhat. it.
Sigina paayadun hadjat lungay. Ingatan ma larnang at nang OK, just take care of it so it
di rnawatIa. isn't lost.
Uy, pita pamayad 10.4 makatu? El magkano naman ang, luupa ko sa Oh, how much should I pay you?
tyo?
A, mumatn hadja' ka'u nnumpilak. Antm na piso lang.po. Ah, just pay stx pesos.
Uy, halgaan du isab. Aba, mahal narnang masyado. Oh, that's too much.
A, dakayot pilak hadja' ba. Pis° na lang. That's because it is heavy. Just
pay me one peso then.
Alla, sigina. Hata, stge p0 0 K, go ahead. 35
36
• 3. Painaga kalu Sir t)..ilak? 3. Pasaan po kayo?
Pa Palawan aku. tiy, ay pamean Pa Palawan. E, ano nga pala ang
ku pAyhi' pa Palawan? sasakyan ko patungong Palawan?
Ta'u ku Sir? 0 lansa. Paytu
na fealu me' ma ala.J. po pala. Sumarna po kayo sa akin.
Are. Maingga lansa? Oo. Saan may lantsa?
Hit ma ma Ta.nat Pula. Sa Pulang Lupe*. po.
Na ay parnean ta pa Tana' Pula? Ano sasakyan natin p.atungong
Pulang LuPa?
Me? kita ma jip. lurna' si Magdidyip po tayo. tviaghihintay
Ara.ni kfta ngagad. • tayo sa bahay ni Arani.
PiIan jam bo' kita t'kka pa oras ang blyahe patungong
Pa.lawan? Palawan?
Sangput ka duwan jam. Labincialawang ore.s.
Lty, subay kita rno tutu' bot niya' Aba, kaitangangniapdata-tayo n9
kakan ta rnadiyaut. on upang rnay rnakain tayo sa daan.
Aho ' • 0o.
na tulak. Naku, aatts na
3. Sir, where a re you, traveling to?
I'm going to Palawan. What do I
ride on to go to Palawan?
I don't know sir. Oh, yes, a launch.
You just come along with me.
Yes, Where is the lat.snah?
There in Lupa Pula.
What do we ride to get to 1..t.Apa
.P1.41a?
We'll go by jeep. We'll wait at
Arani's house.
,How.many hours is the trip to
Palawari?
Twelve hours.
Oh, we should take a 11.inch so we
have food to eat on the way.
Yes.
They are writing.
•
• Hindi ko po alarn. A, sa la.ntsa nga
•
•
71KK.A NA PA PALAWAN pAGDATING PALAt\''it,o.,N ARRIVING IN PA' ,'NAN
1. Pita sukay madiyata' tansa?
Lirnampu pilak.
t'kka na. kaarn bap& ) babu'.
Aho. Bahu hat& k.ami t'kka.
Mainna dunguan bi?
jambatan Burnbun,
•
1 . Magkano ang pasahe sa tantsa? 1 . HQW much is the fare on the launch?
Limampurnpiso. Fifty pesos.
Tiyo durnating na po pala Oh, 'You have arrived uncl a fd un
Oo. KadaratIng tang n-lr in. 'N'es, we just recently rrived.
Saari ka.yo befthr;.ba? Where old you get cff?
Sa pantalan ng Brook's Point. At the dock at Brook's Point.
2. Pasakat na kaarn. laasa
naui duwaan bi pa diyatar jip
Ahol. Magsukul •
Maingga kaam duwai?
May'an ma Tagusaw.
2. Sakay na. Ako na ang magkakarga 2. You get on. I will be the onk;
ng iyong mgasiala-datahart sa dyip. load your mrgo op the jeep.
Sige. Salamat OK. Thanks.
Saan ang,baba ninyo'? Where Will you get off?
Sa Tagus%aw. There in Tagusaw.
e ays .
This Ls: Taquspw? -
Na, Tanuis-sa‘, uit ma gan Tagusaw
Tac!usavy na? Tagu.saw na Lto?
A.ho'. Oo.'
e.1, (J. ‘t. . a kamt Bababa na tayo.
Ai-I C.3 4 el *
sukay? tviagkanc a.no
Dakayo' iso. Piso.
Ahoi. Allagsokul Sloe. Salamat rang marahIi„
Now,' we'll 4. et -off ;
Yes.
I-low rnuCh is 4-he e? .
One peso..
OK. Thanks vE.,ry much.
MANDU,' D'DDOK PAGTU7JR0 NG DIREKSIYON GIVING INSTRUCTIONS
1. Hoy, bagay, rrtanningga labayan 1. Saan,ang daan patungo sa bahay ng 1. Friend, where is the trail to the
pa him& Milikan? Amerikario? house of the American?
Itu hi' labayan pa luma' Milikan. Dito ang daart patungo sa bahay ng This is the trail to the American
Arnerikano. house.
Ta lie minnitu? Malay° ba ang bahaynila mula rito? Is it far from here?
Nsat na basta niya' 'um& bay Hindi na. tvialapit na lang. Pag- No, when you come to a cemented
styumintu, pag niya' dddok simay kurnaltvva ka, may makikita kang house, that's it. The trail goes to the pakay iya hiT ma. kongkretong bahay at iyon na. , left of it.
Niya' sehe' luma' hi' magbihing? tvtay mga katabi pa ba iyong bahay? Are there other houses beside it?
magralop maka luma' Hatib 00. Bahay rti Hattb Sarail ang Yes, facing It is,the house-of Sarail. katapat noon. Hatib Sarail.
Na, paytu na aku. Ngayon, dito ako ciaraan. Now, I'm going here.. Aho' . Oo. 0 K.
41
/WAD SANG NSA1 Ut-AN TUNGKOL SA KALAGAYAN PANAHON 'ABOUT THE WEATHER (good if it does n' t ra in)
1. Kahapan nsa' na du isab bey 1. Mabuti nam4in at hind' pOnag-• 1. It's good that it hasnit rained.
Lan. tiuulan ngay04-•
Ahol, bilang ayad na du isab. 0.o. Talagaftg mabuti. Yes, it is much better.
2. Pasul na 1:66d sabab rnusim 2. Talagang rrtainit ngayon pagkatt 2. It's really hot because it is
pang'llaw na. tag-araw nat. summer now.
B'nnal na bah& . Oo nga, Ang mgat bukal ay Yes, the water spring is dried
nartgatuyo na, up.
3. Haggut lahat. 3. Ang ginaw, 3. -It's cold.
Ahoy, haggut bang sangl5M. 09. Mitgiraw lalo na kund gabi. Yes, at night it is cold.
4. K6s5g Wad baliyu. 4.- Napakalakaa rig hiangin. 4. The wind is really strong. ,
Ahol. Angay bah& k5s45g Oo nga. Bakit kaya napak4akas rig Yes. Why is it b0 strong?
kalandu'? hangin?
Sabab niya! badju ma Palawan. Dahn sat rhaY WSW) set PaItliwarrt Because there is a typhoon in
Palawan.
5. Angay tilddok pesakan? 5. Bala naanicaputik ng daant 5. Why is the road so muddy?
Ndang na du isab bang pangulan. Natural lang iyan 10.03 taSek4an• That's natural when it rains.
K5s6g bay ulan diaw. Napakalaikas ng ulan kahapon. It rained hatrd yesterday.
B'rtnal.magdunuk manget. Oo nget-Wigos rnegtaha. Yes, it about flooded.
,..., Liy, -abatic -ianga aku uk 1 y5n 4'6. .Naku. Na ising atto sa kulog Oh, that t nca r' liht c.1
hi' dib hit. kagabi. awakened me.
Oo'hga. Tala.oang napakalakas oon. , Yes, it was re ty ud. kds'oc t156d`.
44
KULANG KABUS
PAG-UUSISA LACKING INFORMATION
1. 1Viaingga aku 14a buwas? 1 Saan ako puwedeng bt.imili ng btgas? 1 Where can I buy rice?
Makadday subay bo' ntyal. Sa tindahan kung saan mayroon noon. In the store is where it should be.
2. lytaingga bah& niya' paayaren 2. Saan dito may pagawaan ng relo? 2. Whem is there a watch repair
ltlus? placq?
Hi' ma Tana' Pula.
Ma Kim& say'?
Lurna' Hadji' Bttni.
3. Maingga baha' dintisan?
Hi' ma Tana' Pula.
Say?
* Si ()aiding, anak si Susmiran.
Sa Puiang Lupa, There in Lupa Pula.
Sinoing may-art? Whose house'?
Si Hatt' Bitni. At Hady Bttnt's house.
3. Saan ang may dentista? 3. Where is there a dentist?
Sa Puiang Lupa. Thene in Lupa Puia.
Stno? Who?
Si Dalding na anak ni Susmiran. Daiding the son of Susmiran.
4. Maingga opts pag k'lloan tikit 4. Saang opistna. makakabilt ng tiket 4. Where is the office to buy an
kappal-leng? ng eroplano? airplane ticket?
Hi' ma CaseiCo opts madeyoe Doon sa Caseioo, sa silong ng bahay There at the Caseloo office below
'um& st Singkuk Tan. nt Singkuk Tan. Stngkuk Tants house.
tvtaingga pacikakanan ayad? •
Ht' tu a st. Using ma thing
st uolian Lao.
5. Saari any' rnabuting restawran ditto?
Doon sa bahay Using, katabi ng 1:*), re at the house of Listrio 1.; side
ni Jottari Lan. Jolian LAbos hous
• •
MASTAL MAGPANDL,"
tvIGA PANUTO SA PAGTUTURO EACHING INSTRUCTIONS
• Pake dauhu'. 1. Makinig rnuna. 1. Listen first.
2. Pake paayad. 2. tvlakining na mabuti. 2. Listen carefully.
3. Sambungan ta tiyaw net. 3. Sagutin ang tanong. 3. Answer the question.
4. tvlassa paki5sOy. 4. Burnasa nang malakas. 4. Read out loud.
5. IsAassa nsa' pikttsefg. 5. Bumasa nang tat-iimik. 5. Read silaitty.
6. Hapaltrt pabaik. 6. Pag-aralang mull. 6. Study it again.
7, Tiyaw ta kaam nengge kaam 7. Magtatanong ako, sasagot kayo. 7. ask a question, you answer
sarnbungan bi. it.
8. Nengge kaam. 8. Tumayo kayo. 8. Stand up.
9. Ningkos kaam. 9. Umupo kayo. 9. Sit down.
10. Maap patenggehun bi tangan bi 10. itaas ninyo ang inyong karnay kung /O. Raise your hand if you know the
bong kata'uhan alarn4niny,o ang sagot. answer .
11 . PakoSogun bissala nu nsat bake 11. Laksan mo ang tyon0 pagsasalita 11. Speak louder, we can't hear you.
kami. hindi ka narnin marinig.
12, Ayad. 12 . Magaling. 12. • Good.
47
JANI
1. Lisag pila nagna' magmiting?
Lisag dakayo' kohap.
(Lisag duwa katongat kohap)
(Lisag walut subu)
(Lisag siyarn ka tillurnpui rninit)
Ay pagmitingan?
Pasal jam.
Angay subay pagmitingan?
• Bo' supaya kita milli jam bang
niya' ma ktta.
PAGTATANONG NG °RAS
(Alas nuwebe i medya ng umaga) • •,
Ano ang pagmirnitingark?
Tungkol daw sa orasan.
E3akit pagrnimiting.tn pa iyon?
Para makabili tayo ng orasan
zayamang wala tayo.
'TIME
1.. What time does the meeting start?
One o'clock in the afternoon.
(Two-thirty in the afternoon)
(eight o'clock in the morning)
(Nine-thirty thee morning)
What is the meiting about?
About a clock.
Why shoud they be meeting?
So that we can buy a clock if we
don't have one.
1 . Anong oras magsisimula ang miting?
Ala una ng hapon.
(Alas dos ng hapon)
(Alas otso ng umaga) •
Vggi31 baha'?
Ta'u ta.
Lisag pita na?
Lisag lima na.
Uy, tarasaw na katu.
Uy, aho'.
2. Matatlagaian kaya iyon?
Hindi ko atam.
Anong ores rea1
Alas singko na.
Naku, gabi ka na. •
Oo nga, e. •
2. Will it be a long time yet?,
I don't
What time is it?
It is five &block.
Oh. you are, late.
Oh, yes.
49
