บทท 2

การทบทวนวรรณกรรม

การศกษาวจยครงนผวจยไดทาการคนควาขอมล เอกสาร แนวคดทฤษฎและงานวจยตาง ๆ เพอเปนแนวทางในการศกษาการมสวนรวมของประชาชนตอการจดทาแผนปองกนและบรรเทา สาธารณภยในเขตเทศบาลตาบลเกาะคาแมยาว อาเภอเกาะคา จงหวดลาปาง โดยแบงออกเปน 2 สวน ดงน 2.1 แนวคด ทฤษฎทเกยวของ 2.1.1 แนวคดการจดทาแผนชมชน 2.1.2 แนวคด ทฤษฎการมสวนรวม 2.1.3 แนวคดเกยวกบสาธารณภย และการบรหารจดการสาธารณภย 2.1.4 ทฤษฎการพงพาตนเองของชมชนชนบท 2.2 งานวจยทเกยวของ 2.1 แนวคด ทฤษฎทเกยวของ

2.1.1 แนวคดการจดทาแผนชมชน กระบวนการจดทาแผนชมชน เปนกระบวนการเรยนรและการมสวนรวมของประชาชนในหมบาน/ชมชน โดยเรมจากการกระตนจตสานกและความรบผดชอบของประชาชน ใหมจตสาธารณะ และรวมกนคด รวมกนจดหา รวมกนเรยนร/วเคราะห เพอใหรและเขาในตน โดยใชกระบวนการชมชน คอสารวจขอมลปญหาและศกยภาพของชมชน การวเคราะหสาเหต/แนวทางแกไขแลวกาหนดอนาคตและกาหนดทศทางการพฒนาตนเอง/หมบานและชมชน ออกมาเปนกจกรรม/โครงการทจะแกไขปญหาและตอบสนองความตองการการพฒนา ในลกษณะจากชมชน โดยชมชน เพอชมชน ซงจะเปนการสรางความเขมแขงและพงตนเองอยางยงยนของชมชน (กรมการพฒนานาชมชน, 2554) ทงน กรมการพฒนาชมชน (2553) ไดใหความหมายของคาวา ชมชน คอ กลมชนทอาศยอยรวมกน โดยมความรสกผกพนเปนอนหนงอนเดยวกน จะโดยอาศยหลกผกพนในทางเชอชาต เผาพนธ ศาสนาเดยวกนซงทาใหบคคลมความรสกเปนสวนหนงของสงคมนน หรออาศยหลกความผกพนหรอผลประโยชนทางเชอชาต ศาสนา และวฒนธรรมรวมกนโดยอาศยอยในบรเวณพนททางภมศาสตรเดยวกน ตลอดจนการมผลประโยชนในทางการบรการสงคมรวมกน ซงแนวคดเกยวกบการจดทาแผน

13

ชมชน เพอใหชาวบานพฒนาหมบานและชมชนของตนเองมแนวคดหลกการและความเชอในหลาย ๆ ดาน เชน แนวคดจากปรชญาพฒนาชมชน ซงเปนสากลทบอกวาชาวบานมศกยภาพ สามารถพฒนาตนเองไดถาใหโอกาส และการพฒนาตองเรมตนทชาวบาน แนวคดจากหลกการพฒนาชมชน คอ การมสวนรวม การพงตนเอง การชวยเหลอซงกนและกน และการรบผดชอบตอชมชนของตนเอง แนวคดในการพฒนาชมชนใหเขมแขง คอการใหชมชนไดมกระบวนการในการจดการชมชนมการเรยนรรวมกนในกระบวนการชมชน แนวคดในการพฒนาชมชนใหเขมแขง คอการสรางพลงชมชน ใชพลงชมชนในการพฒนาชมชนบนแนวคดทวาไมมใครรปญหาชมชนเทาคนในชมชน ดงนน การแกปญหาชมชนจงเรมจากชมชน และการใหการสนบสนนของภาครฐจะตองเปนลกษณะ Bottom-up ไมใช Top Down หรอการเสนอความตองการเพอพฒนาชมชนตองมาจากชมชนแลวสงตอใหภาครฐเปนสวนสนบสนนความตองการใหเกดผลสมฤทธนนเอง ความหมายของแผนชมชน สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (กรมพฒนาชมชน, 2553) ไดใหความหมายของแผนชมชนวา หมายถง การกาหนดอนาคตและกจกรรมการพฒนาของชมชน โดยเกดขนจากคนในชมชนทมการรวมตวกนจดทาแผนขนมา เพอใชเปนแนวทางในการพฒนาชมชนหรอทองถนของตนเอง ใหเปนไปตามทตองการและสามารถแกปญหาทชมชนเผชญอย คนในชมชนมสวนรวมคด รวมกาหนด แนวทางและทากจกรรมการพฒนารวมกน ยดหลกการพงตนเอง ลดการพงพงภายนอก คานงถงศกยภาพ ทรพยากร ภมปญญา วถชวต วฒนธรรม และสงแวดลอมในทองถนเปนหลก จงอาจกลาวไดวา แผนชมชนเปนของชมชนดาเนนการโดยชมชนและเพอประโยชนของชมชนเอง ซงแตกตางจากแผนทภาครฐจดทาขนเพอการจดสรรงบประมาณเปนหลก ประเวศ วะส (กรมพฒนาชมชน, 2553) ไดนาเสนอความหมายของแผนชมชนวาเปนกระบวนการวเคราะหวนจฉยปญหา วาคออะไร และจะทาอะไร คอการวเคราะหทางเลอก เปนกระบวนการทางปญญาททรงพลง เมอวเคราะหแลวนาไปสการเปลยนแปลงซงจะนาไปสการแกปญหา กระบวนการจดทาแผนชมชนเปนการเรยนรจากการปฏบตจรง (Interactive Learning interaction) ขนฏฐา กาญจนรงษนนท (กรมพฒนาชมชน, 2553) ไดอธบายความหมายของแผนชมชนวา เปนสวนหนงของระบบการบรหารจดการชมชน ทแสดงถงประสทธภาพของความรวมมอและการเรยนรรวมกนของคนในชมชน เพอแกไขปญหาและพฒนาชมชนของตนและชมชน ทสามารถบรหารจดการกบการพฒนาและแกไขปญหาของชมชนได ชมชนจะมการดาเนนการใน 6 เรอง คอ มระบบขอมล มแผนชมชน มการจดเวทแลกเปลยนเรยนรรวมกน มการนาแผนไปปฏบต มทนของชมชน และมองคกรเขมแขงอยางนอย 1 องคกร กรมการพฒนาชมชน (2553) ไดใหคาจากดความของ แผนชมชน วาหมายถง การกาหนดอนาคตและกจกรรมพฒนาของชมชนโดยเกดขนจากคนในชมชนทมการรวมตวกนจดทาแผนขนมา เพอใชเปนแนวทางในการพฒนาชมชนหรอทองถนของ ตนเองใหเปนไปตามทตองการ และสามารถ

14

แกปญหาทชมชนเผชญอยรวมกน โดยคนในชมชนมสวน รวมคด รวมกาหนดแนวทางและทากจกรรมการพฒนารวมกน โดยยดหลกการพงตนเอง ลดการพงพง ภายนอก ดวยการคานงถงศกยภาพ ทรพยากร ภมปญญา วถชวต วฒนธรรม และสงแวดลอมในทองถน เปนหลกตามทกลาวมาขางตนไดมผใหความหมายของแผนชมชนไวหลากหลาย จงอาจสรปความหมายของแผนชมชนโดยรวม หมายถง แผน ทคนในชมชนมสวนรวมคดรวมทาตงแตตน เพอแกไขปญหาชมชนของตนเอง และทกคนในชมชนรวมรบประโยชนทเกดขน วตถประสงคหลกของการจดทาแผนชมชนเพอใหชาวบานซงเปนเจาของชมชน กาหนดอนาคตของชมชนตนเอง เพอใหเกดกระบวนการในการจดการชมชน มการเรยนรรวมกนเพมคณคาทางสงคม และทนทางเศรษฐกจ เพอนาไปสการวางแนวทางในการพฒนาและแกไขปญหาและชมชน เพอใหชมชนไดมเปาหมาย แนวทางทชดเจนในการพฒนาใหคนในชมชนอยดมสขในทกบาน เพอใหชมชนไดมแผนรองรบการสนบสนนจากภายนอกไดอยางครอบคลมสมบรณ ทงนขนตอนการจดทาแผนชมชน 5 ขนตอน (กรมการพฒนาชมชน, 2551) ขนตอนท 1 เตรยมความพรอมชมชน โดยมกลมเปาหมายคอ ผนาชมชน ผแทนคมบาน อบต. ผแทนกลม/องคกรชมชนวตถประสงค เพอใหทมงานระดบชมชนมความพรอมและมแนวทางในการจดกระบวนการแผนชมชน ผนาชมชนตระหนกถงความสาคญและสามารถระบความจาเปนในการจดกระบวนการแผนชมชน ผนาชมชนกาหนดแผนปฏบตการและยอมรบพรอมมสวนรวมในกระบวนการแผนชมชนประเดนการเรยนร เปาหมายของการทางานเพอชมชนและความสาคญของประชาชนทกคนในการทางานเพอชมชน สถานการณของชมชนสถานการณการทางานจากภาครฐ ขนตอนท 2 การวเคราะหขอมลเรยนรตนเองและชมชน กลมเปาหมาย คอ ผนาชมชน ผแทนคมบาน อบต. ผแทนกลม/องคกรชมชน ตวแทนครวเรอน ประชาชนในชมชนวตถประสงค เพอให ชมชนไดเรยนรขอมลตนเอง ดวยการวเคราะหขอมล แยกแยะทนทางสงคมและสภาพปญหาชมชนไดวเคราะหสาเหตปญหาและจดลาดบความตองการของชมชน ทาใหชมชนแยกแยะศกยภาพทมอยและสภาพปญหาทเปนแนวโนมกาลงเกดขนกบชมชน ขนตอนท 3 การกาหนดเปาหมายและทศทางการพฒนา กลมเปาหมาย ผแทนคมบาน อบต. ผแทนกลม/องคกรชมชน ประชาชนในชมชนวตถประสงค เพอใหชมชนกาหนดเปาหมายวาจะพฒนาไปเปนชมชนแบบไหนในอนาคตพรอมทงกาหนดทศทางและแนวทางการพฒนาตามศกยภาพของชมชน ขนตอนท 4 การกาหนดแผนงานโครงการพฒนาชมชน กลมเปาหมาย ผนาชมชน ผแทนคมบาน อบต. ผแทนกลม/องคกรชมชน ประชาชนในชมชน วตถประสงค เพอใหชมชนมแนวทางในการพฒนาชมชน สการเปนชมชนทปรารถนา

15

ขนตอนท 5 การปฏบตตามแผนชมชน กลมเปาหมาย คณะกรรมการ-บรหารชมชน อบต. หนวยงานสนบสนนการพฒนาในพนท วตถประสงค เพอใหเกดการปฏบตตามแผนชมชนอยางเปนรปธรรม จากแนวการจดทาแผนชมชน 5 ขนตอนดงกลาวขางตน อาจปรบใหเขากบบรบทหรอภมสงคมแตละพนทไดตามความเหมาะ โดยคานงถงประโยชนทประชาชนจะไดรบจากการดาเนนงานนนๆ จงอาจสรปเปนแนวทางการจดทาแผนชมชนไดวา ปจจบน เราอยจดไหน (คอ การวเคราะห SWOT) เราตองการไปสจดไหน (คอ การกาหนดวสยทศน ตาแหนง ทศทาง) เราจะไปสจดนนไดอยางไร (คอ แนวทางแกไข แผนยทธศาสตร) เราจะตองทาอะไรเพอไปถงจดนน (คอ แปลงแผนยทธศาสตรสกจกรรม/โครงการ) และลงมอทา (คอ ยนขอรบการสนบสนนตอหนวยงาน และตดตามประเมนผล)

2.1.2 แนวคด ทฤษฎเกยวกบการมสวนรวม ธนาคารโลก ไดอธบายไวในหนงสอ The World Bank Participation Source book (1996), Washington DC: World Bank “การมสวนรวม คอ กระบวนการซงผมสวนไดสวนเสยมอทธพลและมสวนรวมในการรเรมการพฒนาและการตดสนใจทมผลตอทรพยากรทงหลายและมผลตอเขาทงหลาย” เจมส เครยตน (1991) ไดอธบายไวในหนงสอชอ Involving Citizens in Community Decision Making (1991) Washington DC, National Civic League “ก า ร ม ส ว น ร ว ม ข อ งประชาชน คอ กระบวนการซงนาเอาความหวงกงวลของสาธารณชนความตองการและความเชอหรอคานยมของประชาชนเขามาประกอบการตดสนใจของรฐบาล การมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการสอสารสองทาง โดยมเปาหมายสาคญ คอ เพอใหเกดการตดสนใจทดทสาธารณชนใหการสนบสนน” (ถวลวด บรกล, 2551)

คานยามและความหมายของคาวาการมสวนรวมของประชาชนถกกาหนดโดยบคคลและองคกรตาง ๆ ซงสามารถสรปไดพอสงเขป ดงน (โกวทย พวงงาม, 2551; เจมส เครยตน (1991 ; อางองจาก อเนก เหลาธรรมทศน, 2540)) ไดอธบายไวในหนงสอชอ Involving Citizens in Community Decision Making (1991) Washington DC, National Civic League “ก า ร ม ส ว น ร ว ม ข อ งประชาชน คอ กระบวนการซงนาเอาความหวงกงวลของสาธารณชนความตองการและความเชอหรอคานยมของประชาชนเขามาประกอบการตดสนใจของรฐบาล การมสวนรวมของประชาชนเปนกระบวนการสอสารสองทาง โดยมเปาหมายสาคญ คอ เพอใหเกดการตดสนใจทดทสาธารณชนใหการสนบสนน” สวน ธนาคารโลก ไดอธบายไวในหนงสอ The World Bank Participation Source book (1996), Washington DC: World Bank “การมสวนรวม คอ กระบวนการซงผมสวนไดสวน

16

เสยมอทธพลและมสวนรวมในการรเรมการพฒนาและการตดสนใจทมผลตอทรพยากรทงหลายและมผลตอเขาทงหลาย”

ระดบขนของการมสวนรวมมหลายระดบ และนกวชาการตางๆ ไดกาหนดไวหลากหลายแตในสาระสาคญมความคลายกนซงจงขอนาเสนอ Cohen และ Uphoff (1980, p.219-222) ซงไดจาแนกการมสวนรวมออกเปน 4 ระดบ คอ

1) การมสวนรวมในการตดสนใจ (Decision Making) 2) การมสวนรวมในการดาเนนการ (Implementation) 3) การมสวนรวมในการรบผลประโยชน (Benefit) 4) การมสวนรวมในการประเมนผล (Evaluation) เพอชวยใหเขาใจระดบขนของการมสวนรวมตามแนวคดของ Cohen และ Uphoff

ไดงายขน จงขอนาเสนอวงจรของการมสวนรวมดงปรากฏในรปตอไปน การมสวนรวมในการตดสนใจ

Decision Making

การมสวนรวมในการดาเนนงาน Implementation

การมสวนรวมในการรกษาผลประโยชน Benefit

การมสวนรวมในการประเมนผลEvaluation

ภาพท 2.1 วงจรการมสวนรวมตามแนวคดของ Cohen และ Uphoff

17

อรพนท สพโชคชย (2552) การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนา คอ กระบวนการทเชอมโยงระหวางภาครฐ และภาคอนๆ นอกภาครฐ เชน ธรกจเอกชน ประชาชน ชมชน และองคกรตางๆ ใหไดมโอกาสเขามามสวนรวมในการคด ตดสนใจ และรวมแรงรวมใจในการพฒนา เพราะการพฒนาททรงพลงและยงยนในสงคมประชาธปไตย เกดจากการพฒนาทผเกยวของทกภาคสวนไดรวมคด รวมตดสนใจ รวมแรงรวมใจในการดาเนนการและรวมกบประโยชนจากการพฒนา สาหรบแนวคด เรองการมสวนรวมของประชาชนทนาไปสการพฒนาทยงยน 5 ขนตอน (ตามรปภาพประกอบท 2.1) ซงหากขาดขนตอนใดขนตอนหนงไป จะทาใหการมสวนรวมของประชาชนทจะนาไปสการพฒนาชมชนทยงยนจะไมสามารถเกดขนไดอยางสมบรณ 5 ขนตอน ไดแก การมสวนรวมในการรบร สามารถใหความคดเหนและขอเสนอแนะ การมสวนรวมในการเลอกและเสนอแนวทางเพอตดสนใจ การมสวนรวมในกระบวนการตดสนใจ การมสวนรวมในการดาเนนงานตดตามตรวจสอบ และการมสวนรวมรบประโยชน และเปนเจาของนโยบายสาธารณะ

ภาพท 2.2 ขนตอนการมสวนรวมของประชาชนทนาไปสการพฒนาทยงยน

การมสวนรวมในการรบรสามารถใหความคดเหน/เสนอแนะ 

มสวนรวมในการเลอกและเสนอเพอการสนใจ  

การมสวนรวมรบประโยชนและเปนเจาของนโยบาย 

มสวนรวมในการดาเนนงาน ตดตาม

ตรวจสอบ

มสวนรวมในกระบวนการสนใจ 

18

การมสวนรวมของประชาชน (public participation) ทเนนในรปกลม/องคกร หรอชมชน/ปจเจกบคคล กลมหรอชมชน มความเหนพองตองกนในเรองทมผลกระทบใดๆ ตอการดาเนนชวตของตนเองท เกดจากภยพบตตางๆ แลวมการแสดงใหเหนถงความตองการรวมกนทจะเปลยนแปลงใหเปนไปตามวตถประสงคของตน จนมาสการตดสนใจกระทาการเพอใหบรรลวตถประสงคนนๆ มความรวมมอและรบผดชอบในกจกรรมการพฒนาทเปนประโยชนตอสงคม โดยในขนตอนของการดาเนนกจกรรมนน ๆ มกลมหรอองคกรชมชนรองรบ ประชาชนทเขารวมมการพฒนาภมปญญาและการรบรสามารถคด วเคราะห และตดสนใจเพอกาหนดการดาเนนชวตของตนเองไดประชาชน หรอชมชนไดพฒนาขดความสามารถของตน ในการจดการควบคมการใชและการกระจายทรพยากรทมอย เพอประโยชนตอการดารงชพทางเศรษฐกจและสงคม ตามความจาเปนอยางสมศกดศรในฐานะสมาชกของสงคม การมสวนรวมของประชาชนนบไดวาเปนหวใจสาคญของการพฒนา ซงจะเหนไดวากจกรรมการพฒนาใด ๆ กตามหากประชาชนมความรสกวาเปนเจาของและลงมอดาเนนกจกรรมดวยตวเองแลว กจกรรมนนกมอาจจะสาเรจและดารงอยได แตถาหากประชาชนมความร มความเขาใจในกระบวนการอยางทองแท สามารถมองเหนและคาดหวงไวในผลประโยชนทจะเกดขนกบตวเองครอบครวและชมชน ทงยงไดรบขอมลขาวสารอยางเพยงพอ จนเกดตระหนกในปญหาของตนเองและดนรนหาทางแกไขเพอปรบปรงเปลยนแปลง จนเกดการตดสนใจเขามามสวนรวมในการดาเนนกจกรรมรวมกน ซงจะเปนการเขามามสวนรวมอยางแทจรงทฤษฎการมสวนรวม (ถวลวด บรกล, 2551)

หลกของการมสวนรวม ในความหมายของการบรหารจดการจะมความเชอมโยงอยางใกลชดกบ “การตดสนใจ” นนคอ การมสวนรวม จะนาไปสการตดสนใจอยางมคณคาและอยางชอบธรรม และตองเปนการมสวนรวมอยางแทจรง ไมวางระบบไวใหดเหมอนวาไดจดกระบวนการใหมสวนรวมแลวเทานน หากการตดสนใจทเกดจากการมสวนรวมมความสมเหตสมผลและชอบธรรมกตองนาไปปฏบต แตถาผมอานาจเหนวาการตดสนใจนนไมเหมาะสม ขดกบการตดสนของการมสวนรวม กจะตองอธบายไดโดยมมาตรฐานแหงความชอบธรรมทจะเลอกตดสนใจเชนนน โดยทสงคมสวนใหญยอมรบได อยางนอย 2 ประการ คอ (นรนดร จงวฒเวศย, 2527)

ประการท 1 ทฤษฎททาใหประชาชนเขามสวนรวมในการพฒนา (Voluntary Participation) เปนทฤษฎทกอใหเกดความรวมมอรวมใจของประชาชนในการพฒนา ปจจบนมการศกษา และนาไปปฏบตกนอยางแพรหลายในหนวยงานตางๆ โดยถอวาประชาชนจะตองมสวนรวมในทกขนตอนของการพฒนาเปนทฤษฎททาใหเกดการพงพาตนเอง การชวยเหลอตนเองไดเปนการพฒนาแบบยงยน การทาใหประชาชนมสวนรวมในการพฒนา ทฤษฎนยงแยกยอยออกไปอก อาทเชน ทฤษฎการสรางขวญและกาลงใจ ทฤษฎการปลกระดมมวลชน ทฤษฎการสรางผนา ทฤษฎการใชวธและระบบการบรหาร เปนตน

19

ประการท 2 การพฒนาแบบประชาชนมสวนรวม (Participatory) เปนการพฒนาแบบมความรวมมอกนระหวางรฐหรอผพฒนากบประชาชนผถกพฒนา เปนการวางแผนรวมกน ดาเนนการพฒนารวมกนและประเมนผลการพฒนารวมกนทาใหการพฒนาสอดคลองกบสภาพแวดลอมและความตองการของประชาชนซงการพฒนาแนวทางนสอดคลองกบแนวคดของการพฒนาชมชนและการพฒนาการเกษตร คอมแรงกระตนทาใหเกดการพฒนา และแรงสนองตอบจากประชาชนเกดขบวนการพงพาตนเองในทสด

การมสวนรวมกอใหเกดผลดตอการขบเคลอนองคกรหรอเครอขาย เพราะมผลในทางจตวทยาเปนอยางยง กลาวคอ ผทเขามามสวนรวมยอมเกดความภาคภมใจทไดเปนสวนหนงของการบรหาร ความคดเหนถกรบฟงและนาไปปฏบตเพอการพฒนาเครอขาย และทสาคญผทมสวนรวมจะมความรสกเปนเจาของเครอขาย ความรสกเปนเจาของจะเปนพลงในการขบเคลอนเครอขายทดทสด อยางไรกด หลกของการมสวนรวมของประชาชนในการบรหารจดการ โดยเฉพาะอยางยงการบรหารจดการสาธารณภย (disaster Management) จะมความเชอมโยงอยางใกลชดกบ “การตดสนใจ” นนคอ การมสวนรวมจะนาไปสการตดสนใจอยางมคณคาและ อยางชอบธรรม และตองเปนการมสวนรวมอยางแทจรง ไมวางระบบไวใหดเหมอนวาไดจดกระบวนการใหมสวนรวมแลวเทานน หากการตดสนใจทเกดจากการมสวนรวมมความสมเหตสมผลและชอบธรรมกตองนาไปปฏบต แตถาผมอานาจเหนวาการตดสนใจนนไมเหมาะสม ขดกบการตดสนของการมสวนรวม กจะตองอธบายไดโดยมมาตรฐานแหงความชอบธรรมทจะเลอกตดสนใจเชนนน โดยทสงคมสวนใหญยอมรบได อยางนอย 2 ประการ คอ (ถวลวด บรกล, 2551)

ประการท 1 ทฤษฎททาใหประชาชนเขามสวนรวมในการพฒนา (Voluntary Participation) เปนทฤษฎทกอใหเกดความรวมมอรวมใจของประชาชนในการพฒนา ปจจบนมการศกษา และนาไปปฏบตกนอยางแพรหลายในหนวยงานตางๆ โดยถอวาประชาชนจะตองมสวนรวมในทกขนตอนของการพฒนาเปนทฤษฎททาใหเกดการพงพาตนเอง การชวยเหลอตนเองไดเปนการพฒนาแบบยงยน การทาใหประชาชนมสวนรวมในการพฒนา ทฤษฎนยงแยกยอยออกไปอก อาทเชน ทฤษฎการสรางขวญและกาลงใจ ทฤษฎการปลกระดมมวลชน ทฤษฎการสรางผนา ทฤษฎการใชวธและระบบการบรหาร เปนตน

ประการท 2 การพฒนาแบบประชาชนมสวนรวม (Participatory) เปนการพฒนาแบบมความรวมมอกนระหวางรฐหรอผพฒนากบประชาชนผถกพฒนา เปนการวางแผนรวมกน ดาเนนการพฒนารวมกนและประเมนผลการพฒนารวมกนทาใหการพฒนาสอดคลองกบสภาพแวดลอมและความตองการของประชาชนซงการพฒนาแนวทางนสอดคลองกบแนวคดของการพฒนาชมชนและการพฒนาการเกษตร คอมแรงกระตนทาใหเกดการพฒนา และแรงสนองตอบจาก

20

ประชาชนเกดขบวนการพงพาตนเองในการบรหารจดการสาธารณภยในสถานการณตางๆ ไดดวยตนเองในทสด

White (1982 ; อางองจาก ธนพฤกษ ชามะรตน, 2548) ไดกลาววาการมสวนรวมประกอบไปดวย 3 มต มตทหนง คอการมสวนรวมในการตดสนใจวาอะไรควรทาและทาอยางไร มตทสอง มสวนเสยสละในการพฒนา การลงมอปฏบตตามทไดตดสนใจ และมตทสามมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนทเกดจากการดาเนนงาน ทงยงไดเพมเตมอกวาสาระสาคญของการมสวนรวมในประการทส ทควรนามาพจารณา คอ การมสวนรวมในการประเมนผลการดาเนนงานทวไป ซงสอดคลองกบคณะกรรมการพฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) ไดกาหนดระดบการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาการบรการ ออกเปน 5 ระดบ ดงน (วรต ปานศลา, 2551)

1) ถอวาเปนระดบการมสวนรวมนอย คอ การแจงขอมลใหผมสวน เกยวของหรอผมสวนไดสวนเสยรบทราบ ระดบนผมสวนเกยวของอาจรวมใหขอมลไดบางเทานน

2) เปนการมสวนรวมระดบทผมสวนเกยวของ หรอผมสวนไดสวนเสยเปนผใหขอมลดวยการรวมปรกษาหรอเปนการรวมคดรวมใหความเหน

3) เปนการมสวนรวมระดบรวมคด รวมวางแผน รวมตดสนใจ 4) เปนระดบการมสวนรวมโดยการรวมลงมอปฏบตการหรอรวมกนดาเนนการ 5) เปนการมสวนรวมระดบสงสด คอ การรวมตรวจสอบและประเมนผลของการ

ปฏบตตามแผนในระดบท 4 ถอวาเปนระดบของการมอบอานาจใหผมสวนไดสวนเสยไดตดสนใจอยางแทจรง

21

ภาพท 2.3 ระดบการมสวนรวมของประชาชน

การมสวนรวมของประชาชนเปนเรองทเกยวของทางดานจตใจและอารมณของบคคลหนง ในสถานการณกลม ซงผลการเกยวของดงกลาวเปนเหตเราใจใหกระทาการบรรลจดมงหมายของกลมนน ทงทาใหเกดความรสกรวมรบผดชอบกบกลมดงกลาวดวย ซงการมสวนรวมเกดจากแนวคด 3 ประการคอ (สถาบนพฒนาองคกรชมชน. (2552 ) ประการท 1 ความสนใจและความหวงกงวลรวมกน ซงเกดจากความสนใจและความหวงกงวลของบคคลทบงเอญพองตองกนกลายเปนความสนใจและความหวงกงวลรวมกนของสวนรวม ประการท 2 ความเดอดรอน และความไมพงพอใจรวมกนทมตอสถานการณทเปนอยนนลงมอกระทารวมกน ประการท 3 การตกลงรวมใจกนทจะเปลยนแปลงกลม หรอชมชนไปในทศทางทปรารถนา การตดสนใจรวมกนนจะตองรนแรงมากพอทจะทาใหเกดความคดรเรมจะกระทา การทสนองตอบตอความเหนชอบของคนสวนใหญเกยวของกบกจกรรมนน

รวมตรวจสอบและประเมนผล(Empowerment)

รวมดาเนนการ (Collaborate)

รวมคด รวมวางแผน รวมตดสนใจ (Involve)

รวมปรกษาหารอ(Consult)

รวมใหขอมลขาวสาร (Inform)

ระดบการมสวนรวม

ร ใหความเหน รวมคด รวมตดสนใจ รวมทา รวมตรวจสอบ

22

ปญหาสาคญประการหนงสาหรบสงคมไทยคอ “การมสวนรวมของประชาชน” ควรอยในระดบใด เพอจะไดสามารถเลอกแนวทางทเหมาะสมสาหรบกระบวนการมสวนรวมของประชาชนได ตามหลกการนนระดบการมสวนรวมของประชาชนสามารถแบงไดหลายวธ และหลายระดบขนอยกบวตถประสงคและความละเอยดในการแบง โดยปจจยหลกขนอยกบการทรฐหรอผมอานาจตดสนใจยนยอมใหประชาชนเขาไปมสวนรวมในการตดสนใจทเกยวของกบนโยบาย กจกรรม หรอโครงการพฒนานนๆ มากนอยเพยงใด โดยความสมพนธระหวางอานาจการตดสนใจของรบจะแปรผกผนกบระดบการมสวนรวมของประชาชน โดยถาประชาชนมอทธพล อานาจตอรองในกระบวนการมสวนรวมมาก รฐกจะมอานาจในการตดสนใจทลดลง (Arnstein, 1969) จากงานวจยตางๆ ทเกยวของ การมสวนรวมของประชาชนอาจสามารถจดระดบจากระดบตาสดไปสระดบสงสดได 7 ระดบ ตามรปภาพประกอบท 2.4 ดงน (Cohen, J. and N.T. Uphoff, 1977 อางใน ถวลวด บรกล, 2551)

สง

การควบคมโดยประชาชน (citizen control)

ระดบการรวมตดสนใจ รวมตดตามตรวจสอบ

(delegated power)

ระดบการรวมดาเนนการ (partnership)

ระดบการสรางความรวมมอ การวางแผนรวมกน (involvement)

ระดบการปรกษาหารอ (consultation)

ระดบการรบฟงความคดเหนของประชาชน (information provision)

ระดบการใหขอมล (informing) ตา

ภาพท 2.4 แสดงระดบขนการมสวนรวมของประชาชน

23

ในสวนรปแบบของการมสวนรวมของประชาชน (Forms of Public Participation) ทประชาชนภายในพนทมการรวมกลมในรปแบบของประชาคมหรอชมชน ซงสนบสนนความเขมแขงของชมชนและสงคม โดยเนนการมสวนรวมของประชาชน ใหรวมคด รวมทา รวมแกไขปญหานน จาเปนตองทความรวมมอในการทาพรอมๆกนในทกระดบ ซงรปแบบของการมสวนรวมทดาเนนอยทวไป สามารถสรปได ดงน (จนตวร เกษณมศข, 2557)

(1) การรบรขาวสาร (Public information) ของประชาชนและหนวยงานทเกยวของจะตองไดรบการการแจงใหทราบถงรายละเอยดของโครงการทจะดาเนนการ รวมทงผลกระทบทคาดวาจะเกดขน ทงน การไดรบแจงกอนทจะมการตดสนใจดาเนนโครงการ

(2) การปรกษาหารอ (Public Consultation) เปนรปแบบการมสวนรวมทมการจดการหารอระหวางผดาเนนการโครงการกบประชาชนทเกยวของและไดรบผลกระทบ เพอรบฟงความคดเหนและตรวจสอบขอมลเพมเตม เพอใหเกดความเขาใจในโครงการและกจกรรมมากขน

(3) การประชมรบฟงวามคดเหน (Public Meeting) มวตถประสงคเพอใหประชาชนและฝายทเกยวของกบโครงการหรอกจกรรม และผมอานาจตดสนใจในการทาโครงการหรอกจกรรมนนไดใชเวทสาธารณะในการทาความเขาใจ และคนหาเหตผลในการดาเนนโครงการหรอกจกรรมในพนทนน ซงมหลายรปแบบ ไดแก

(3.1) การประชมในระดบชมชน (Community Meeting) โดยจดขนในชมชนทไดรบผลจากโครงการท โดยเจาของโครงการหรอกจกรรมจะตองสงตวแทนเขารวมกน เพออธบายใหทประชมถงลกษณะโครงการและผลกระทบทคาดวาจะเกดขนและตอบขอซกถาม

(3.2) การประชมรบฟงความคดเหนในเชงวชาการ (Technical Hearing) สาหรบโครงการทมขอโตแยงทางวชาการ จาเปนจะตองเชญผเชยวชาญเฉพาะสาขาภายนอกมาชวยอธบายและใหความเหนตอโครงการซงเขาเขารวมประชมตองรบทราบผลดงกลาวดวย

(3.3) การประชาพจารณ (Public Hearing) เปนวธในการเสนอขอมลอยางเปดเผย ไมปดบง ทงฝายเจาของโครงการและฝายผมสวนไดเสยจากโครงการ ซงจะตองมองคประกอบของผเขารวมทเปนทยอมรบมหลกเกณฑและประเดนในการพจารณาทชดเจนและแจงใหทกฝายทราบทวกน

(4) การรวมในการตดสนใจ (Decision Making) เปนเปาหมายสงสดของการมสวนรวมของประชาชน ซงประชาชนจะมบทบาทในการตดสนใจไดเพยงใดนนขนอยกบองคประกอบของคณะกรรมการทเปนผแทนประชาชนในพนท

กลาวโดยสรปแลว การมสวนรวมคอ ความรวมมอรวมใจบวกดวยการประสานงานบวกดวยความรบผดชอบนนเอง สวนความรวมมอรวมใจ หมายถง ความตงใจของบคคลทจะมาทางานรวมกนเพอบรรลวตถประสงคของกลม การประสานงาน หมายถง ชวงเวลาและลาดบเหตการณทมประสทธภาพ ในการทากจกรรมหรอการม สวนรวมในการทางาน ความรบผดชอบ หมายถง

24

ความรสกผกพนในการกระทางานและในการกระทางานและในการทาใหเชอถอไววางใจ ดงนน การมสวนรวม หมายถง การทางานรวมกบกลม เพอใหบรรลวตถประสงคดวยความตงใจ (ความรวมมอรวมใจ) โดยกระทาการงานดงกลาวในชวงเวลาและลาดบเหตการณททรงประสทธภาพ คอถกจงหวะ และเหมาะสม (การประสานงาน) กบทงการทางานดงกลาวดวยความรสกผกพนใหประจกษวา เชอถอไวใจได (ความรบผดชอบ) 2.1.3 แนวคดเกยวกบภยสาธารณภย และการบรหารจดการสาธารณภย (1) แนวคดเกยวกบสาธารณภย (ภยพบต) UN International Strategy for Disaster Reduction: ISDR (วงศ อบาล , 2551) ไดใหคาจากดความของภยพบตวา คอ สภาวะทระบบการทางานของชมชนหรอสงคมไดรบการกระทบกระเทอนอยางรนแรงเปนสาเหตใหเกดการสญเสยชวต ทรพยสน เศรษฐกจ และสงแวดลอม ทเกนกาลงความสามารถของชมชนหรอสงคมทไดรบผลกระทบจะจดการไดโดยใชทรพยากรของตนเองทมอย และภยพบตเปนกระบวนการของความเสยงซงเปนผลมาจกการรวมตวกนของภย สภาพความลอแหลม และความสามารถหรอมาตรการทไมเพยงพอทจะลดผลดานลบของความเสยงนนได พระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550 ไดใหนยามของคาวา“สาธารณภย” คอ อคคภย วาตภย อทกภย ภยแลง โรคระบาดในมนษย โรคระบาดสตว โรคระบาดสตวนา การระบายของศตรพช ตลอดจนภยอนๆ อนมผลกระทบตอสาธารณชนไมวาเกดจากธรรมชาต มผทาใหเกดขน อบตเหตหรอเหตอนใด ซงกอใหเกดอนตรายแกชวต รางกายของประชาชน หรอความเสยหายกแกทรพยสนของประชาชน หรอของรฐ และใหหมายความรวมถงภยทางอากาศ และการกอวนาศกรรมดวย โดยศนยเตรยมความพรอมภยพบตแหงเอเชย ไดใหคาจากดความของภยพบต วาคอ ตนตอของผลกระทบซงกอใหเกดความสญเสยในชวตและทรพยสนของมนษยหรอเกดความเสยหายทางระบบเศรษฐกจ มผลกระทบตอสงคม และอน ๆ อกมากมาย ซงสามารถจาแนกไดเปน 2 ประเภท คอ 1) ภยธรรมชาต ไดแก นาทวม แผนดนไหว ดนถลม อาคารถลม ฯลฯ 2) ภยทเกดจากการกระทาของมนษย เชน อคคภย ภยจากการจราจรและคมนาคมขนสง ภยจากการกอการราย ภยจากเทคโนโลยตาง ๆ เชน ภยจากการทดลองอาวธนวเคลยร ปญหาระบบสอสาร แผนการปองกนภยพลเรอนแหงชาต พ.ศ.2548 ไดใหคานยามศพทเกยวกบสาธารณภย คอ ภยอนมมาเปนสาธารณะไมวาจะเกดจากธรรมชาตหรอมผทาใหเกดขน ซงกอใหเกดอนตรายตอชวตรางกายของประชาชน หรอความเสยหายแกทรพยสนของประชาชนหรอรฐ Nick (อางใน ชวงศ อบาล, 2551) ไดแบงประเภทของภยพบตตามลกษณะการเกดออกเปน 2 ประเภท ดงน

25

ประเภทท 1 ภยพบตจากธรรมชาต (Natural Disaster) เปนภยทเกดขนเองตามธรรมชาตทกอใหเกดความเสยหายแกชวต รางกาย จตใจ และทรพยสน ไดแก (1) ภยพบตทเกดขนตามฤดกาล หรอเกดจากการเปลยนแปลงจากสภาพอากาศไดแก (1.1) วาตภย (Storm) เปนภยทเกดจากความเรวของลม เชน พายใตฝน พายโซนรอน และพายฤดรอน เปนตน (1.2) อทกภย (Flood) เปนภยทเกดจากฝนตกหนก นาปาไหลหลากนาทวมในฤดฝน คลนพายซดฝงหรอเขอนพง (1.3) คลนความรอน (Heat Wave) เปนลกษณะของอากาศทมอณหภมสงขนผดปกตทาใหรางกายออนเพลยเนองจากรางกายปรบสภาพไดไมสมดลกบสภาวะอากาศ (1.4) อากาศหนาวผดปกต (Freezing Weather) เชน ภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอในฤดหนาว จะมอากาศหนาว ในบางปมอณหภมของอากาศตากวาศนยองศาเซลเซยส เปนตน (1.5) ฝนแลง (Drought) เนองจากฝนไมตกตามฤดกาล เกดความแหงแลงยาวนานทาใหผลผลตทางการเกษตรเสยหาย เกดความขาดแคลนพชพนธธญญาหาร (2) ภยพบตทเกดขนจากการเปลยนแปลงของผวโลก ไดแก (2.1) แผนดนเลอนหรอแผนดนถลม (Landslide) เปนการเปลยนแปลงของพนดนชนบน ทาใหเกดการเลอนไหลและการสนสะเทอน เชน เมอมฝนตกหนกบรเวณเทอกเขาทมพนดนลาดเอยง ขาดตนไมหรอพชคลมดนจงไมมการยดเหนยวของพนผวดน อาจทาใหพนทผวดนพงทลายลงมาทบบานเรอน ตามบรเวณเชงเขาได (2.2) แผนดนไหว (Earthquake) เปนการเปลยนแปลงของชนเปลอกโลก ทาใหมการสนสะเทอนเปนคลนตดตอกนออกจากจดศนยกลางแผไปทกทศทกทางทาใหบานเรอนหรอสงปลกสรางพงทลาย (2.3) ภเขาไฟระเบด (Volcanic Eruption) คอ การระเบดจากแรงดนของความรอนภายใตพนผวโลก มการพนลาวาทาใหเกดการสนสะเทอนรอบๆ ภเขาไฟและพนควนพษกระจายทวไปในอากาศ (3) ภยพบตทเกดขนตามลกษณะภมประเทศไดแก (3.1) อทกภย (Flood) เปนภยทเกดจากนาทวมในบรเวณพนทท ตากวาระดบนาทะเล มกจะมนาทวมเปนประจาและในบรเวณทลม (3.2) หมะถลม (Snow Slide) เปนการถลมทลายของกอนหมะทจบตวกน เมอมนาหนกมาก อาจเลอนไหลลงมาทบบานเรอนและผคนบรเวณเชงเขาได

26

(4) ภยพบตทเกดจากเชอโรคและภยพบตทเกดจากสตวและแมลงไดแก (4.1) การระบาดของโรค (Epidemic) เชน อหวาตกโรค ไขสมองอกเสบ โรคเอดส เมอมแหลงแพรเชอ หรอมภมคมกนตา เปนตน (4.2) ภยจากสตวหรอแมลง (Pets or Insects) เชน หนนาหรอตกแตนทมจานวนมากทาใหเกดความเสยหายแกพชไร อาจเกดการขาดแคลนอาหารและภาวะอดอยากได เปนตน ประเภทท 2 ภยพบตทเกดจากการกระทาของมนษย (Man Made Disaster) ไดแก (1) ภยจากอบตเหตทางคมนาคม (Transportation Accidents) ไดแก (1.1) ภยทางอากาศ เชน เครองบนตกหรอเครองบนเกดระเบดในอากาศ เปนตน (1.2) ภยทางบก เชน รถไฟชนกน รถไฟตกราง รถพลกควา เปนตน (1.3) ภยทางนา เชน เรอขนาดใหญลม เรอชนกน เปนตน (2) ภยจากการกอสราง (Construction Accidents) เชน การกอสรางท ไมคานงถงความปลอดภย การพงทลายของอาคารทกอสรางผดแบบ หรอการตอเตมอาคารจนฐานรากไมสามารถรบนาหนกได เปนตน (3) ภยจากการประกอบอตสาหกรรม (Industrial Accidents) เชน การระเบดของทอกาซหรอถงแกสภายในโรงงาน หมอไอนาระเบด โรงงานสารเคมลกไหมเกดควนทเปนพษหรอโรงงานปฏกรณปรมาณเกดการรวไหลของสารกมมนตภาพรงส เปนตน (4) ภยจากการขดแยงทางลท ธหรอการกอ วนาศกรรมในท สาธารณะ (Sabotage) เชน การวางระเบดในสถานทชมชน ในสถานทราชการ เปนตน (5) ภยทเกดจากการจลาจล (Civil Unrest) เปนภยทเกดจากการทชมชนทมการขดแยงกนอยางรนแรง ทาใหเกดการยกพวกปะทะกน หรอเผาอาคารบานเอน สถานทราชการ ฯลฯ (6) ภยจากการปะทะดวยกาลงอาวธ (Aimed Conflicts) เชน การกอการราย สงครามกองโจร สงครามแบงแยกดนแดน สงครามโลก เปนตน ภยพบต (Disaster) หมายถง ภยทเกดขนแกสาธารณชน ไดแก อคคภย วาตภย อทกภย สนาม ตลอดจนภยอนๆ อนเปนสาธารณะ ไมวาจะเกดจากธรรมชาตหรอมผกระทาใหเกดขน ซงกอใหเกดอนตรายแกชวตรางกายของประชาชน หรอความเสยหายแกทรพยสนของประชาชนหรอของรฐ(พ.ร.บ.ปองกนภยฝายพลเรอน พ.ศ. 2552) ซงภยธรรมชาตเปนสวนหนงของภยพบต ภยธรรมชาต (Natural Disaster) หมายถง ภยอนตรายตางๆท เกดขนตามธรรมชาต และผลกระทบตอชวต ความเปนอยของมนษย สามารถแบงภยธรรมชาตออกเปน 4 ดาน ดงน (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2552)

27

ภยธรรมชาตดานนา (1) อทกภย (Flood) อนตรายจากน าทวม อนเกดจากระดบนาในทะเล มหาสมทร หรอแมนาสงมาก จนทวมทนลนฝงและตลง ไหลทวมบานเรอน ดวยความรนแรงของกระแสนา ทาความเสยหายแกชวตและทรพยสนของประชาชน รปแบบของอทกภยจากธรรมชาต(Types of Natural Flood) สามารถสรปรปแบบของอทกภยจากธรรมชาตได 4 ชนด (กรมอตนยมวทยา, 2552) (1.1) นาปาไหลหลาก หรอนาทวมฉบพลน (Flash Flood) มกจะเกดขนใน ทราบตาหรอทราบลมบรเวณใกลภเขาตนนา เกดขนเนองจากฝนตกหนกเหนอภเขาตอเนองเปนเวลานาน ทาใหจานวนนาสะสมมปรมาณมากจนพนดน และตนนาดดซบไมไหวไหลบาลงสทราบตา เบองลางอยางรวดเรว มอานาจทาลายลางรนแรงระดบหนง ททาใหบานเรอนพงทลายเสยหาย และอาจทาใหเกดอนตรายถงชวตได (กรมอตนยมวทยา) (1.2) นาทวมขง (Drainage Flood) เปนลกษณะของอทกภยทเกดขนจากปรมาณนาสะสมจานวนมาก ทไหลบาในแนวระนาบ จากทสงไปยงทตาเขาทวมอาคารบานเรอน เรอกสวนไรนา ไดรบความเสยหาย หรอเปนสภาพนาทวมขง ในเขตในเขตเมองใหญทเกดจากฝนตกหนก ตอเนองเปนเวลานาน มสาเหตมาจากระบบการระบายนาไมดพอ มสงกอสรางกดขวางทางระบายนา หรอเกดนาทะเลหนนสงกรณพนทอยใกลชายฝงทะเล(กรมอตนยมวทยา) (1.3) นาลนตลง (River Flood) เกดขนจากปรมาณนาจานวนมากทเกดจากฝนหนกตอเนอง ทไหลลงสลานา หรอแมนามปรมาณมาก จนระบายลงสลมนาดานลาง หรอออกสปากนาไมทนทาใหเกดสภาวะนาลนตลง ทางคมนาคมถกตดขาดได(กรมอตนยมวทยา) (1.4) คลนสนาม (Tsunami) คอนาทวมทเกดจากคลนทซดเขาสฝงมลกษณะเปนคลนในทะเลทมชวงคลนยาวประมาณ 80-200 กโลเมตร เคลอนทดวยความเรวประมาณ 600-1,000 กโลเมตรตอชวโมงคลนสนามเกดขนไดเนองจากความสนสะเทอนของแผนดนไหว แผนดนถลม ภเขาไฟระเบดทพนทองมหาสมทร หรออกกาบาตพงเขาชนโลกกได ในขณะทคลนสนามเคลอนทขามมหาสมทรจะดเหมอนคลนปกต เพราะมความสงของเคลอนประมาณ 30 เซนตเมตร แตถาคลนนเขาสชายฝงหรอทตนเมอใดจะเพมความสงขนอยางรวดเรวถงประมาณ 15 เมตรหรอมากกวาน พลงงานอนมหาศาลของคลนสนาม จะทาใหเกดอนตรายแกสงมชวต และสงกอสรางตางๆในบรเวณชายหาด หรอหมเกาะทคลนสนามซดเขาหา (2) ภยแลง (Droughts) หมายถงสภาวะทมฝนนอยหรอไมฝนเลยในชวงเวลาหนง ซงตามปกตจะตองมฝนโดยขนอยกบสถานทและฤดกาล ณ ทนนๆ หรอสภาวะทระดบนา และใตดนลดลง หรอนาในแมนาลาคลองลดนอยลง ทาใหเกดสภาวะขาดแคลนนาของพช ณ ชวงเวลาตางๆ โดยการเกดความแหงแลงม 3 ลกษณะ คอ

28

(2.1) สภาวะอากาศแหงแลง (Metrological Drought) มลกษณะสาคญ คอ เปนสภาวะทมการระเหยของนาเกนจานวนทไดรบ กลาวคอมการะเหยจากไอนาของดนและพชพรรณมากกวา ปรมาณนาฝนรายป (2.2) สภาวะการขาดนา (Hydrological Drought) มสาเหตมาจากความเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทเกดจากการมฝนตกนอยเฉลยตากวาปกตเปนเวลานานตอเนองกน (2.3) สภาวะความแหงแลงทางการเกษตร (Agricultural Drought) เปนสภาวะทเกดการขาดนาสาหรบการเกษตรอนเนองมาจากการลดลงของปรมาณฝน ระดบนาใตดน ความชนในดนลดลง จนพชไมสารมารถดงนามาใชได ภยธรรมชาตดานลม (1) วาตภย (Storms) มายถง ภยทเกดขนจากพายลมแรง จนทาใหเกดความเสยหายแกอาคารบานเรอน ตนไม และสงกอสราง สาหรบในประเทศไทยวาตภยหรอพายลมแรงมสาเหตมาจากปรากฏการณทางธรรมชาต (กรมอตนยมวทยา) คอ (1.1) พายหมนเวยนเขตรอน (Tropical Cyclone) ไดแก ดเปรสชน พายโซนรอน พายไตฝน (1.2) พายฤดรอน สวนมากจะเกดระหวางเดอนมนาคมถงเดอนเมษายน โดยจะเกดถในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ สวนภาคกลางและภาคตะวนออก จะมการเกดนอยครงกวา สาหรบภาคใตกสามารถเกดไดแตไมบอยนก โดยพายฤดรอนจะเกดในชวงทมลกษณะอากาศรอนอบอาวตดตอกนหลายวน แลวมกระแสอากาศเยนจากความกดอากาศสงในประเทศจนพดมาปะทะกน ทาใหเกดฝนฟาคะนองมพายลมแรง และอาจมลกเหบตกไดจะทาความเสยหายในบรเวณทไมกวางนน ประมาณ 20–30 ตารางกโลเมตร (1.3) ลมงวง (ทอรนาโด) เปนพายหมนรนแรงขนาดเลกท เกดจากการหมนเวยนของลมภายใตเมฆกอตวในทางตงหรอเมฆพายฝนฟาคะนอง (เมฆควมโลนมบส) ทมฐานเมฆตา กระแสลมวนทมความเรวลมสงนจะ ทาใหกระแสอากาศเปนลาพงขนไปสทองฟา หรอยอยลงมาจากฐานเมฆดคลายกบงวงหรอปลองยนลงมา ถาถงพนดนกจะทาความเสยหายแกบานเรอน ตนไม และสงปลกสรางได สาหรบในประเทศไทยมกจะเกดกระแสลมวนใกลพนดนเปนสวนใหญไมตอเนองขนไปจนถงใตพนฐานเมฆ และจะเกดขนนาน ๆ ครง โดยจะเกดขนในพนทแคบ ๆ และมชวงระยะเวลาสนๆ จงทาใหเกดความเสยหายไดในบางพนท ภยธรรมชาตดานไฟ ไฟปา (Wildfire) หมายถง ภยธรรมชาตซงเกดจากมนษยเปนสวนมาก ไดแก การเผาหาของปา เผาทาไรเลอนลอย เผากาจดวชพช สวนนอยทเกดจากการเสยดสของตนไมแหง ผลกระทบจากไฟปาทาใหเกดมลพษในอากาศมากขน ผงฝน ควนไฟกระจายในอากาศทวไป ไม

29

สามารถลอยขนเบองบนได มองเหนไมชดเจน สขภาพเสอม พชผลการเกษตรดอยคณภาพ แหลงทรพยากรลดลง (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2552) ภยธรรมชาตดานดน (1) ภเขาไฟระเบด (Volcano) เปนภยพบตทางธรรมชาตทรายแรงอยางหนง การระเบดของภเขาไฟนน แสดงใหเหนวาใตผวโลกของเราลงไประดบหนงมความรอนสะสมอยมาก โดยเฉพาะทเรยกวา “จดรอน” ณ บรเวณนมหนหลอมละลายเรยกวา แมกมา และเมอวนถกพนขนมาตามรอยแตกหรอปลองภเขาไฟเรา เรยกวาลาวาสาเหตของการเกดภเขาไฟระเบด นกธรณวทยาคาดวามการสะสมของความรอนอยางมาบรเวณนน ทาใหมแมกมา ไอนา และแกส สะสมตวอยมากขนเรอยๆ ซงกอใหเกดความดน ความรอนสง เมอถงจดหนงมนจะระเบดออกมา อตราความรนแรงของการระเบดขนอยกบความรนแรงของการระเบด รวมทงขนอยกบความดนของไอ และความหนดของลาวา ถาลาวาขนมากๆ อตราการรนแรงของการระเบดจะรนแรงมากตามไปดวย เวลาภเขาไฟระเบดมใชมแตเฉพาะลาวาทไหลออกมาเทานน ยงมแกสไอนา ฝนผงเถาถานตางๆ ออกมาดวย มองเปนกลมควนมวนลงมาพวกไอนาจะควบแนนกลายเปนนา นาเอาฝนละอองเถาตาง ๆ ทตกลงมาดวยกน ไหลบากลายเปนโคลนทวมในบรเวณเชงเขาตาลงไป (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2552) (2) แผนดนไหว (Earthquakes) หมายถง การสนสะเทอนของพนดนอนเกดขนไดทงจากการกระทาของธรรมชาตและมนษย สวนทเกดจากธรรมชาต ไดแก การเคลอนตวของเปลอกโลกโดยฉบพลนตามแนวขอบของแผนเปลอกโลก หรอตามแนวรอยเลอน การระเบดของภเขาไฟ การยบตวของโพรงใตดน แผนดนถลม อกาบาดขนาดใหญตก เปนตน สวนทเกดจากการกระทาของมนษย ทงทางตรงและทางออม เชน การระเบดตางๆ การทาเหมอง สรางอางเกบนาใกลรอยเลอน การทางานของเครองจกรกล การจราจร เปนตน (กรมอตนยมวทยา, 2552) (3) ดนถลม (Land Slides) เปนปรากฏการณธรรมชาตของการสกกรอนชนดหนงทกอใหเกดความเสยหายตอบรเวณพนททเปนเนนสงหรอภเขาทมความลาดชนมาก เนองจากขาดความสมดลในการทรงตวบรเวณดงกลาว ทาใหเกดการปรบตวของพนดนตอแรงดงดดของโลกและเกดการเคลอนตวขององคประกอบธรณวทยาบรเวณนนจากทสงลงสทตา แผนดนถลมมกเกดในกรณทมฝนตกหนกมากบรเวณภเขาและภเขานนอมนาไวจนเกดการอมตว จนทาใหเกดการพงทลายสามารถแบงประเภทของดนถลมตามลกษณะการเคลอนตวได 3 ชนด คอ (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2552) (3.1) แผนดนถลมท เคลอนตวอยางชา ๆ เรยกวา Creep เชน Surficial Creep เปนการเคลอนตวอยางชาๆของหนหรอดนตามความลาดชน เปนตน

30

(3.2) แผนดนถลมทเคลอนตวอยางรวดเรวเรยกวา Slide หรอ Flow เชน Surficial Slide เปนการเคลอนตวของหนหรอดนเปนกอนหรอแทงขนาดใหญจากบรเวณทมความชน เปนตน (3.3) แผนดนถลมทเคลอนตวอยางฉบพลน เรยกวา Fall Rock Fall โดยแผนดนถลมในประเทศไทย สวนใหญมกเกดภายหลงฝนตกหนกมากบรเวณภเขา ซงเปนตนนา ลาธารบรเวณตอนบนของประเทศ ซงมปจจยทสงเสรมความรนแรงของแผนดนถลม ดงน

- ปรมาณฝนทตกบนภเขา - ความลาดชนของภเขา - ความสมบรณของปาไม - ลกษณะทางธรณวทยาของภเขา

ลาดบเหตการณของการเกดแผนดนถลม คอ เมอฝนตกหนกนาซมลงไปในดนอยางรวดเรว ในขณะทดนอมนาแรงยดเกาะระหวางมวลดนจะลดลง ระดบนาใตผวดนสงขนจะทาใหแรงตานทานการเลอนไหลของดนลดลง เมอนาใตผวดนมระดบสงกจะไหลภายในชองวางของดนลงตามความชนของลาดเขา เมอมการเปลยนความชนกจะเกดเปนนาผด และเปนจดแรกทมการเลอนไหลของดน เมอเกดดนเลอนไหลแลวกจะเกดตอเนองขนไปตามลาดเขา (2) แนวคดเกยวกบการบรหารและจดการภยพบต ภยพบตทเกดขนในปจจบนนนบวามความรนแรงมากขนอยางตอเนองไมวาจะเปนภยพบตทเกดจากทมนษยเปนผกอขนโดยตงใจหรอไมกตามเชนกรณเหตการณเพลงไหมซานตกาผบและเสอปาพลาซา เปนตน หรอเกดขนจากภยธรรมชาตทไมอาจคาดเดาไดหรอไมกตามเชน กรณเหตการณ สนาม โคลนถลม นาทวมและภาวะโลกรอนในปจจบน เปนตน ดงนนการบรหารจดการทมความพรอมและเปนขนตอนอยางมระบบจะมสวนชวยเหลอประชาชนกอนเกดเหต ขณะเกดเหตและหลงเกดเหตเปนอยางยง Provan และ Milward กลาววา การสรางความรวมมอในการใหบรการของหนวยงานภาครฐจาเปนทจะตองสรางความรวมมอและสรางเครอขายใน 3 ระดบ ซงไดแก การสรางความรวมมอในระดบชมชน ระดบเครอขาย และระดบหนวยงาน ถงแมวาทง 3 ระดบ จะมความเชอมโยงกน หากแตในการประเมนประสทธภาพนนในแตละระดบกจะมเกณฑในการประเมนของตวเอง โดยเขากลาววาเกณฑทเหมาะสมในการประเมนประสทธภาพของระดบหนงอาจจะเหมาะสมหรอไมเหมาะสมกบอกระดบหนง โดยทเครอขายทง 3 ระดบ หรอเรยกอกอยางหนงวา เครอขายทางสงคม ยงหมายรวมถง การบรณาการของพลเมองทองถนใหอยในรปแบบขององคการเพอทจะทางานรวมกนกบหนวยงานของรฐบาลเพอทจะลดความเสยงและการจดการกบภาวะฉกเฉนและภยพบต (Tavida Kamolvej, 2006 : อางในชวงศ อบาล, 2552)

31

(2.1) แนวคดการจดการสาธารณภยของประเทศไทย แผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ. 2558 เปนการนาแนวคด

หลกในการพฒนาระบบการปองกน การเตรยมความพรอม และการสรางภมคมกนโดยพฒนาภมความรและเสรมสรางความเขมแขงระดบชมชน ในการเฝาระวงและรบมอกบสาธารณภย การอยรวมกบธรรมชาตและการสรางภมตานทานใหแกชมชนตามแนวทาง "ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง" รวมทงการนาแนวคดการลดความเสยงจากสาธารณภยเพอปองกนภยตามหลกสากลคอ "รรบ - ปรบตว - ฟนเรวทว - อยางยงยน" (Resilience) โดยเสรมสรางความตระหนกในการลดความเสยงตงแตกอนเกดภย ขณะเกดภย และหลงเกดภย และกากบการดาเนนการขบเคลอนใหเปนไปตามกรอบพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550 และสอดคลองกบกรอบการดาเนนงานเซนไดเพอการลดความเสยงจากภยพบต พ.ศ. 2558 - 2573 (Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015 - 2030) จงไดกาหนดยทธศาสตรการดาเนนงานตามแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต พ.ศ. 2558 ประกอบดวย การมงเนนการลดความเสยงจากสาธารณ ภย (Disaster Risk Reduction : DRR) การบ รณ าการการจดการในภาวะฉก เฉน (Emergency Management) การเพมประสทธภาพการฟนฟอยางยงยน(Build Back Better and Safer) และการสงเสรมความรวมมอระหวางประเทศในการจดการความเสยงจากสาธารณภยเปนแนวทางหลกในการดาเนนการใหบรรลเปาหมายของแผน และนาไปสความสาเรจในการจดการความเสยงจากสาธารณภยซงเปนพนฐานของการพฒนาทยงยนยทธศาสตรการจดการความเสยงจากสาธารณภยของแผนฉบบน เปนการตอบสนองตอเปาหมายการจดการความเสยงจากสาธารณภยของประเทศและวตถประสงคของแผนใหมประสทธภาพมากยงขนในอนทจะยกระดบไปสมาตรฐานตามหลกสากล เพอสรางความเชอมนและความปลอดภยในชวตและทรพยสนของประชาชนและของรฐ รวมถงความมเสถยรภาพทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศอยางยงยน ประกอบดวย 4 ยทธศาสตร ดงน ยทธศาสตรท 1 การมงเนนการลดความเสยงจากสาธารณภย ยทธศาสตรท 2 การบรณาการการจดการในภาวะฉกเฉนยทธศาสตรท 3 การเพมประสทธภาพการฟนฟอยางยงยน ยทธศาสตรท 4 การสงเสรมความรวมมอระหวางประเทศในการจดการความเสยงจากสาธารณภย ยทธศาสตรท 1 การมงเนนการลดความเสยงจากสาธารณภย เปนการลดโอกาสทจะไดรบผลกระทบจากสาธารณภยอยางเปนระบบ โดยการวเคราะหและการจดการกบปจจยทเปนสาเหตและผลกระทบของสาธารณภย เพอลดความลอแหลม ลดปจจยททาใหเกดความเปราะบาง และเพมศกยภาพของบคคล ชมชน และสงคมใหเขมแขงในการจดการปญหาในปจจบน รวมถงปองกนความเสยหายทอาจเกดขนในอนาคต

32

1. เปาประสงค 1.1 เพอหลกเลยงภยอนตรายและลดผลกระทบทอาจเกดขน โดยการลดความเปราะบางและความลอแหลม พรอมทงการเพมขดความสามารถในการเตรยมพรอมรบสาธารณภยทเกดขน 1.2 เพอใหมมาตรการ/แนวทางปฏบตในการปองกน การลดผลกระทบ และการเตรยมความพรอมทมประสทธภาพ 2. กลยทธลดความเสยงจากสาธารณภย 2.1 สรางระบบการประเมนความเสยงจากสาธารณภยใหมมาตรฐาน 2.2 พฒนามาตรการลดความเสยงจากสาธารณภย 2.3 สงเสรมใหทกภาคสวนและทกระดบสรางแนวปฏบตในการลดความเสยง ยทธศาสตรท 2 การบรณาการการจดการในภาวะฉกเฉน เปนการเผชญเหตและจดการสาธารณภยในภาวะฉกเฉนใหเปนไปอยางมมาตรฐาน โดยการจดระบบ การจดการทรพยากร และภารกจความรบผดชอบ เพอเผชญเหตการณฉกเฉนทเกดขนทกรปแบบไดอยางมประสทธภาพ รวมถงลดความสญเสยทจะมตอชวตและทรพยสนของประชาชน ทรพยากร สภาพแวดลอมสงคม และประเทศใหมผลกระทบนอยทสด 1. เปาประสงค 1.1 เพอใหการจดการสาธารณภยในภาวะฉกเฉนเปนไปอยางมระบบ มมาตรฐานเปนเอกภาพ และบรณาการความรวมมอกบทกภาคสวนใหเกดประสทธภาพและประสทธผล 1.2 เพอใหผประสบภยไดรบความชวยเหลอบรรเทาทกขอยางรวดเรว ทวถง และทนตอเหตการณ 1.3 เพอลดความสญเสยชวตและทรพยสนของประชาชนทไดรบผลกระทบจากสาธารณภยใหมนอยทสด 2. กลยทธจดการในภาวะฉกเฉน 2.1 สรางมาตรฐานการจดการในภาวะฉกเฉน 2.2 พฒนาระบบ/เครองมอสนบสนนการเผชญเหต 2.3 เสรมสรางระบบและแนวปฏบตในการบรรเทาทกข ยทธศาสตรท 3 การเพมประสทธภาพการฟนฟอยางยงยน เปนการปรบสภาพระบบสาธารณปโภค การดารงชวต และสภาวะวถความเปนอยของชมชนทประสบภยใหกลบสสภาวะปกต หรอพฒนาใหดยงขนและปลอดภยกวาเดม (Build Back Better and Safer) ตามความเหมาะสม โดยการนาปจจยในการลดความเสยงจากสาธารณภย

33

มาดาเนนการในการฟนฟ ซงหมายรวมถงการซอมสราง (reconstruction) และการฟนสภาพ (rehabilitation) 1. เปาประสงค 1.1 เพอฟนฟใหผประสบภยไดรบการสงเคราะหชวยเหลออยางรวดเรว ทวถง ตอเนองเปนธรรม และสามารถกลบไปดารงชวตไดตามปกต 1.2 เพอใหพนทประสบภยไดรบการฟนฟใหกลบคนสสภาวะปกต หรอใหดกวาและปลอดภยกวาเดม 2. กลยทธฟนฟอยางยงยน 2.1 พฒนาระบบการประเมนความตองการหลงเกดสาธารณภย (Post-Disaster Need Assessment: PDNA) 2.2 พฒนาระบบปฏบตการและบรหารจดการดานการฟนฟ 2.3 เสรมสรางแนวทางการฟนฟทดกวาและปลอดภยกวาเดม (Build Back Better and Safer) ยทธศาสตรท 4 การสงเสรมความรวมมอระหวางประเทศในการจดการความเสยงจากสาธารณภยเปนการพฒนาศกยภาพการจดการความเสยงจากสาธารณภยของประเทศใหไดมาตรฐานตามหลกสากล โดยการจดระบบและกลไกในการประสานความรวมมอระหวางประเทศใหมประสทธภาพซงการจดการความเสยงจากสาธารณภยของประเทศจาเปนตองไดรบความรวมมอจากทกภาคสวน ทงในประเทศและตางประเทศ โดยคานงถงระเบยบ กฎหมาย แนวทางปฏบต การใหความชวยเหลอดานมนษยธรรม และประเพณปฏบตใหสอดคลองกบกรอบความรวมมอระหวางประเทศเปนสาคญ 1. เปาประสงค 1.1 เพอพฒนาระบบและกลไกงานดานสาธารณภยรวมกบหนวยงาน และองคการความรวมมอระหวางประเทศ 1.2 เพอพฒนาและเชอมโยงกบมาตรฐานงานดานสาธารณภยระดบภมภาค อนภมภาคและระหวางภมภาค 2. กลยทธรวมมอระหวางประเทศในการจดการความเสยงจากสาธารณภย 2.1 พฒนาระบบการประสานความชวยเหลอดานมนษยธรรมทมเอกภาพ 2.2 ยกระดบมาตรฐานการปฏบตงานดานมนษยธรรม 2.3 เสรมสรางการแลกเปลยนเรยนรดานสาธารณภยของประเทศ 2.4 สงเสรมบทบาทความเปนประเทศแกนนาดานการจดการความเสยงจาก สาธารณภย

34

ปจจบนทวโลกยอมรบวาสาธารณภยเปนเรองทจดการไดโดยไมจาเปนตองรอใหภยเกดขนกอนจากแนวคดในอดตทเคยมงเนน “การจดการสาธารณภย (Disaster Management : DM)” เมอภยเกดขนแลวกลาวคอ การจดการในภาวะฉกเฉน การใหความชวยเหลอบรรเทาทกขผประสบภย หรอการฟนฟสภาพหลงจากภยผานพน มาเปนการใหความสาคญมากขนกบการดาเนนการอยางยงยนโดยใหความสาคญกบ“การจดการความเสยงจากสาธารณภย (Disaster Risk Management : DRM)” ประกอบดวยการลดความเสยงจากสาธารณภย (Disaster Risk Reduction : DRR) ไดแก ก าร ป อ ง ก น (Prevention) ก ารล ด ผ ล ก ระท บ (Mitigation) แ ล ะก าร เต ร ย ม ค วาม พ รอ ม (Preparedness) ควบค กบการจดการในภาวะฉกเฉน (Emergency Management) ไดแก การเผชญเหต (Response) และการบรรเทาทกข (Relief) รวมถงการฟนฟ (Recovery) ไดแก การฟนสภาพและการซอมสราง (Rehabilitation and Reconstruction)การสรางใหดกวาและปลอดภยกวาเดม (Build Back Better and Safer)

ภาพท 2.5 วงจรการจดการความเสยงจากสาธารณภย กลาวโดยสรปการจดการความเสยงจากสาธารณภย ประกอบดวย 1. การลดความเสยงจากสาธารณภย (Disaster Risk Reduction) 1.1 ปองกนและลดผลกระทบ (Prevention and Mitigation) 1.2 การเตรยมความพรอม (Preparedness)

35

2. การจดการในภาวะฉกเฉน (Emergency Management) 2.1 การเผชญเหต (Response) 2.2 การบรรเทาทกข (Relief) 3. การฟนฟ (Recovery Build Back Better and Safer) ฟนสภาพและการซอมสราง (Rehabilitation and Reconstruction) (2.2) มาตรการการบรหารจดการสาธารณภยของภาครฐ ระดบจงหวด ถงชมชน ในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยของจงหวด จะดาเนนการอยางครบวงจรวฎจกรของสาธารณภยในแนวทางการปฏบตการในเชงรก (Proactive Approach) ซงจะเปนการปองกนและลดผลกระทบ การเตรยมความพรอม การจดการในภาวะฉกเฉน และการฟนฟบรณะ โดยมแนวทางและกจกรรมทสาคญใหสอดรบกบพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ.2550 แผนปฏบตราชการ 4 ป พระราชบญญตงบประมาณ และระเบยบวาดวยการบรหารงบประมาณ พ.ศ.2548 โดยแผนงานในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยเปนแผนงานระยะ 5 ป มการแบงกระบวนการออกเปน 3 ระยะของการจดการสาธารณภย ดงน ระยะกอนเกดสาธารณภย มาตรการการปองกนและลดผลกระทบ เปนการปรบระบบการบรหารจดการสาธารณภยใหมขดความสามารถในการเตรยมการเผชญสาธารณภยตางๆ ไวลวงหนากอนเกดภยเปนการลดความรนแรงและลดความสญเสยจากสาธารณภยทมตอประชาชนในพนทใหมความเสยงใหมนอยทสด ไดแก (1) การปองกนสาธารณภยโดยใชมาตรการดานโครงสราง (2) การจดการระบบขอมลสารสนเทศดานการบรหารจดการสาธารณภย เพอจดทาฐานขอมลดานสาธารณภยใหสมบรณ ทนสมย สามารถเชอมตอระบบขอมลไดระหวางหนวยงานทเกยวของ ตงแตระดบจงหวดถงระดบทองถน มาตรการในการเตรยมความพรอม เปนการสรางระบบการเตรยมความพรอมและแนวทางปฏบตในการรบมอกบสาธารณภยทจะเกดขน เพอลดภาระในการใหความชวยเหลอของภาครฐเมอเกด สาธารณภย ไดแก (1) การจดทาแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทกระดบ ตงแตระดบจงหวดถงระดบชมชน (2) การพฒนาระบบการพยากรณและการแจงเตอนภย ตงแตระดบจงหวดถงระดบทองถน (3) การพฒนาศกยภาพของระบบสอสาร

(4) การฝกซอมแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยทกระดบ

36

(5) การเตรยมปจจยสเพอชวยเหลอผประสบภย (6) การเตรยมสนบสนนดานทรพยากรและพลงงาน เพอการปองกนและ

บรรเทาสาธารณภย (7) การเตรยมบคลากรเพอการปองกนและบรรเทาสาธารณภย (8) การเสรมสรางความพรอมของทองถนในการปองกนและบรรเทาสาธารณภย ระยะระหวางเกดสาธารณภย มาตรการการจดการในภาวะฉกเฉน เปนการเตรยมการทจาเปนใหสามารถ

เผชญและจดการสาธารณภยทเกดขนไดอยางมประสทธภาพ รวดเรว และเพอใหการปฏบตการในภาวะฉกเฉนเปนไปอยางมระบบ ชดเจนไมสบสน และลดความสญเสยจากสาธารณภยใหมนอยทสด ไดแก

(1) การจดตงศนยอานวยการเฉพาะกจระดบจงหวด (2) การเชอมโยงระบบตดตอสอสารระหวางหนวยงานใหใชงานไดขณะเกดภย (3) การสนธกาลงเขาชวยเหลอและควบคมสถานการณ โดยเนนการ

ปฏบตการคนหาและชวยชวต และการจดตงศนยขอมลผประสบภย รวมทงการซอมแซมฉกเฉน (4) การรกษาพยาบาลผประสบภย โดยการจดระบบการแพทยและการ

สาธารณสขฉกเฉนอยางมประสทธภาพ (5) การจดการศพ โดยการจดเตรยมสถานทและอปกรณเกบรกษาศพ และ

การตรวจพสจนเอกลกษณบคคล (6) การประชาสมพนธ โดยการจดตงศนยประชาสมพนธ และจดทาขาว

สถานการณภยพบตทถกตอง เผยแพรใหสาธารณชนทราบทกระยะ เพอลดความตนตระหนก ค) ระยะหลงจากเกดสาธารณภย มาตรการในการจดการหลงเกดภย เพอบรรเทาทกขขนตนแกผประสบภยโดยเรว

ตอเนอง และมประสทธภาพ รวมทงใหการสงเคราะหชวยเหลอผประสบภย และฟนฟบรณะพนทประสบภยใหกลบสสภาพปกตโดยเรว ไดแก

(1) การใหความชวยเหลอและสงเคราะหผประสบภย (2) การฟนฟสภาพจตใจผประสบภย (3) การฟนฟดานพช ปศสตว ประมง (4) การบรณะสงสาธารณปโภคและสาธารณปการทเสยหาย (5) การฟนฟโครงสรางพนฐานทเสยหาย (6) การจดการสภาพแวดลอมในพนทประสบภย ใหกลบคนสสภาพปกต

ปลอดภยและนาอย

37

(7) การรายงานและตดตามประเมนผล โดยการจดทารายงานความเสยหายจากสาธารณภย และตดตามประเมนผลการสงเคราะหผประสบภยและการฟนฟบรณะพนทประสบภย

ระดบความรนแรงของสาธารณภย แบงได ดงน ความรนแรงระดบ 1 สาธารณภยทเกดขนทวไปหรอมขนาดเลก ผอานวยการ

ทองถน ผอานวยการอาเภอ สามารถควบคมสถานการณและจดการระงบภยไดโดยลาพง ความรนแรงระดบ 2 สาธารณภยขนาดกลาง ผอานวยการในระดบ 1 ไม

สามารถควบคมสถานการณได ผอานวยการจงหวด เขาควบคมสถานการณ ความรนแรงระดบ 3 สาธารณภยขนาดใหญทมผลกระทบรนแรงกวางขวาง

หรอสาธารณภยทจาเปนตองอาศยผเชยวชาญหรออปกรณพเศษ เปนสาธารณภยขนาดใหญทมพนทเสยหายเปนบรเวณกวางขวางหรอสถานการณของสาธารณภยทเกดขน จาเปนตองอาศยผเชยวชาญหรออปกรณพเศษตองระดมความชวยเหลอจากทกสวนราชการ ภาคเอกชนและผเชยวชาญเฉพาะดาน ผอานวยการจงหวดไมสามารถควบคมและระงบสาธารณภยได ตองอาศยความรวมมอ จากหนวยงานภายนอกพนท ใหผอานวยการกลาง และ/หรอผบญชาการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาตหรอผไดรบมอบหมายเปนผบญชาการเหตการณเขาควบคมสถานการณ

ความรนแรงระดบ 4 สาธารณภยขนาดใหญทมผลกระทบรายแรงอยางยง เปนสาธารณภยขนาดใหญมากเปนพเศษ ทมผลกระทบรายแรงอยางยงตอชวตทรพยสนและขวญกาลงใจของประชาชนทงประเทศ หรอเปนสถานการณฉกเฉนผบญชาการปองกนและบรรเทา สาธารณภยแหงชาต(รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยหรอผไดรบมอบหมาย)ไมสามารถทจะควบคมสถานการณและระงบภยได นายกรฐมนตรหรอรองนายกรฐมนตร ทนายกรฐมนตรมอบหมาย จะเปนผบญชาการเหตการณเขาควบคมสถานการณ

แนวทางการปฏบตในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยรวมกบหนวยทหาร หลกการปฏบต: กองอานวยการปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด

ประสานการปฏบตในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยในเขตพนทรบผดชอบของตนรวมกบหนวยทหารในพนททเกยวของ คอ มณฑลทหารบก/จงหวดทหารบก หรอหนวยงานทหารอนในพนท

แนวทางปฏบต: 1) ในการดาเนนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยกบหนวยทหาร ไดจดทา

บนทกขอตกลงระหวางจงหวดกบมณฑลทหารบก/จงหวดทหารบก หรอหนวยงานทหารอนในพนทตามมาตรา 46 แหงพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ.2550

2) เมอเกดเหตสาธารณภยขนใหดาเนนการเปนไปตามบนทกขอตกลงทจดทาขน 3) เมอมการประกาศกฎอยการศก หรอประกาศสถานการณฉกเฉน หรอม

คาสงจากผบญชาการปองกนและบรรเทาสาธารณภยแหงชาต หรอมคาสงจากรองผบญชาการปองกน

38

และบรรเทาสาธารณภยแหงชาต กองอานวยการปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด จะปรบสภาพเปนศนยปฏบตการพทกษพนทสวนหลงจงหวดเชยงรายและขนทางยทธการกบฝายทหาร (2.3) แนวคดการจดการความเสยงจากภยพบตโดยอาศยชมชนเปนฐาน (Community Based Disaster Risk Management : CBDRM) เปนการจดการภยพบตโดยใชชมชนเปนศนยกลางในการดาเนนการปองกน แกไข บรรเทาฟนฟความเสยหายจากภยพบตโดยชมชนมสวนรวมในการวางแผน ตดสนใจ กาหนดแนวทางแกปญหาและบรหารจดการภย โดยมจดมงหมายเพอลดความเสยงภยของชมชน และเพมขดความสามารถใหคนในชมชนไดระงบบรรเทาภยไดกอนทหนวยงานภายนอกจะเขาไปใหความชวยเหลอซงเหตทชมชนจะตองมการจดการความเสยงจากภยพบตโดยอาศยชมชนเปนฐานเหตเพราะความเสยหายและผลกระทบทเกดขนจากภยพบต สงผลกระทบโดยตรงกบประชาชนทอยในพนทเสยงภย ไมวาจะเปนผลกระทบตอความปลอดภยในชวตและทรพยสน ผลกระทบตอการประกอบอาชพ ตราบใดทไมอาจโยกยายชมชนออกจากพนทเสยงภยได ไมวาจะดวยเพราะความรกถนฐานบานเกด หรอเพราะเปนพนททากนแหงเดยวหรอเพราะความขาดแคลนทนทรพยในการโยกยายถนฐาน ททาใหประชาชนตองดารงชวตอยในชมชน ทงๆทรวาเปนพนทเสยงภย ดงนน การจดการภยพบตโดยอาศยชมชนเปนฐานจงเปนแนวทางทดทคนในชมชนพนทเสยงภยจะสามารถพงพาตนเองใหมความปลอดภย โดยการเตรยมตนเองและเตรยมชมชนใหมความพรอมทจะเผชญภยพบตโดยไดรบผลกระทบนอยทสด หรอสามารถอยรวมกบภยไดอยางสงบสขและพงพาความชวยเหลอจากภายนอกใหนอยทสด ซงการทาใหชมชนเขมแขงเตรยมพรอมปองกนภยเปนการเพมศกยภาพชมชนใหพงพาตนเองไดในระดบหนง สงทชมชนจะตองปฏบตเพอการเปน “ชมชนเขมแขง เตรยมพรอมปองกนภย” 1. คนในชมชนเกดความตระหนก (Public Awareness) และมส วนรวม (People Participation) ในการแกไขปญหาความเสยงภย ดงน 1.1 ตดตามขอมลขาวสารการแจงเตอนภยลวงหนา (Early Warning) ผานสอตางๆ เชน การพยากรณอากาศ การประกาศแจงเตอนจากทางราชการถงสถานการณภยทจะเกดขนหรอการใหความรถงความเสยงภยในพนท 1.2 คนในชมชนจะตองตนตว (Alert) ปรกษาหารอเพอรวมกนประเมน วเคราะหความลอแหลมเสยงภยของชมชนทตนอาศยอย เชน มพนทใดเสยงภย ครอบครวใดจะไดรบความเดอดรอน สถานทสาคญใดบางจะประสบภย สถานทประกอบอาชพ เชน กระชงปลา, เรอกสวนไรนา, ฟารมปศสตวของใครบางจะไดรบความเสยหาย และอน ๆ เปนตน 2. ชมชนมขอมลและแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภย ซงการมขอมลจะนาไปสการจดทาแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน ดงน

39

2.1 เมอชมชนตระหนกถงภยและรวมกนวเคราะหความลอแหลมเบองตนแลว ชมชนจะตองสารวจขอมลดานตางๆ เพอประเมนความเสยงภย เชน สารวจขอมลพนฐานของชมชน, ขอมลทางสงคม, เศรษฐกจ, ขอมลการเกดภยพบตในชมชนยอนหลงและความเสยหาย ทเคยเกดขน และระบพนททเคยเกดภยลงในแผนทชมชน เพอนาขอมลเหลานไปวเคราะหความลอแหลมทอาจจะเกดขนไดกบชมชน

2.2 การทชมชนจะตองวเคราะหความลอแหลมกเพอตองการใหชมชนทราบวา หากมการเกดภยขนอกจะมบคคลใดในชมชนทมความลอแหลมตอชวต รางกาย ทรพยสน หรอจะมสงใดบางทจะเสยหายจากภยพบต จากนนจะตองใหมการสารวจความสาคญในการชวยเหลอขนยาย อพยพ เชน เดก คนชรา คนพการ สตรมครรภจะตองอยในลาดบแรกของการอพยพเคลอนยาย สงเหลานเปนการใหชมชนมการจดการกบความเสยง เชน รวมกนวเคราะหวาควรจะลดความเสยง หรอลดโอกาสการนาจะเกดภยพบตไดโดยวธใดบางเชน การปองกนมใหเกดความเสยหาย หรอหลกเลยงความเสยงโดยยายบานออกไปเสยจากพนทเสยงภย เปนตน

2.3 เมอชมชนไดขอมลความเสยงภยแลว ใหนาแผนทชมชนมาจดทาแผนทเสยงภย (Risk Map) และแผนทปลอดภย (Safety Map) ซงจะตองมขอมลจดรวมพล เสนทางการอพยพ และใหชมชนประเมนขดความสามารถในการนาทรพยากรทมอยในชมชนมาเตรยมการไวใหพรอมเมอเกดภย

2.4 ชมชนรวบรวมขอมลของชมชน แผนท เสยงภย แผนทปลอดภย ทรพยากรของชมชนและผลของการประเมนความเสยงเพอจดทาเปนแผนปองกนและบรรเทา สาธารณภยของชมชน 3. ชมชนจดตงองคกรชมชนและอาสาสมครเปนอนกรรมการฝายตาง ๆ เชน “มสเตอรเตอนภย” ซงในกจกรรมมดงน

3.1 กลไกสาคญในการขบเคลอนใหแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชนไดรบการปฏบตตามแผนและกจกรรมตางๆ คอ คนในชมชน ดงนน จงมความจาเปนตองจดตงคณะกรรมการขนมาทาหนาทบรหารจดการอยางเปนระบบ มการแบงหนาทรบผดชอบอยางชดเจน โดยอาจใชโครงสรางของคณะกรรมการหมบานทมอยแลวมาบรหารจดการ หรออาจจดตงขนใหมในรปคณะกรรมการปองกนและบรรเทาสาธารณภยชมชนกไดและชมชนจะตองมคณะอนกรรมการฝายตางๆ เชน คณะอนกรรมการฝายอานวยการ คณะอนกรรมการฝายเฝาระวงและแจงเตอนภย คณะอนกรรมการฝายจดการในภาวะฉกเฉน คณะอนกรรมการฝายบรรเทาทกขและฟนฟบรณะ โดยมอาสาสมครปองกนภยฝายพลเรอนทาหนาทเปนอนกรรมการฝายตางๆ โดยเฉพาะ เปนอาสาสมครเตอนภย “มสเตอรเตอนภย” และอาสาสมคร “กชพกภย”

40

3.2 ชมชนจะตองมสถานทจดตงเปน “ศนยปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน” มบคลากรทรบผดชอบจากฝายเลขานการของคณะกรรมการ เพอทาหนาท ดแลบรหารงานและเกบรกษาเครองมออปกรณแจงเตอนภย อปกรณเสยงตามสาย อปกรณกชพกภย ซงอาจใชศาลาประชาคมหมบานทมอยแลว เปนศนยปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชนกได 4. ชมชนมการฝกซอมแผนเผชญเหตและการอพยพประชาชน เมอชมชนมแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน และองคกรชมชน คอ คณะกรรมการฝายตางๆ ปฏบตภารกจหรอดาเนนกจกรรมใหเปนไปตามแผนฯ กจกรรมสาคญทชมชนจะลมไมไดอกประการหนง คอ การนาแผนไปฝกซอมฝกปฏบตใหสมาชกในชมชนไดปฏบตตามแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน โดยเฉพาะแผนการแจงเตอนภย การฝกซอมแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน การสอสาร การจาลองสถานการณแลวฝกซอมเสมอนเกดเหตการณสาธารณภยขนเพอคนหาขอบกพรองทควรนามาปรบปรงแกไขใหเหมาะสมกบชมชนมากยงขน การทดสอบระยะเวลาดานตางๆ และพฒนาแผนใหปฏบตไดอยางมประสทธภาพภายหลงการฝกซอมแผนแจงเตอนภย แผนเผชญเหต แผนอพยพประชาชนทกครงจะตองจดใหมการประเมนผลดานตางๆ เชน ในเรองของระยะเวลาในการปฏบตดานตางๆ การใชเครองมออปกรณ มขอบกพรองดานใด หรอปรากฏวายงขาดเครองมออปกรณประเภทอน ซงชมชนควรจะจดหาเพมเตม ชมชนจะไดวางแผนแกไขใหแผนมความสมบรณยงขนการฝกซอมแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน เปนการเสรมสรางขดความสามารถของชมชนตามหลกการจดการภยพบตโดยอาศยชมชนเปนฐาน ซงชมชนจะตองมการฝกปฏบตเพอเพมทกษะความชานาญเปนระยะๆ อยางนอยควรใหมการฝกซอมแผนปละ 2 ครง คอในชวงกอนฤดกาลเกดภยและเมอใกลจะถงเวลาทคาดวา พาย ลมมรสม มกจะเกดขนและยานพาหนะรวมทงเครองหมายสญญาณหรอสงอนใด ในการแจงใหประชาชนไดทราบถงการเกดหรอจะเกดสาธารณภยจงถอเปนโอกาสทผนาชมชนหรอผปฏบตงานของชมชนควรทจะเสนอใหองคกรปกครองสวนทองถนไดเขาใจในอานาจหนาทตามกฎหมาย แลวใหการสนบสนนชมชนตอไป 5. ชมชนมการประสานขอความรวมมอจากองคกรปกครองสวนทองถน สนบสนนงบประมาณในการจดใหมอปกรณปองกนและบรรเทาสาธารณภยประจาชมชน ตามพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550 มาตรา 20 กาหนดใหองคกรปกครองสวนทองถนแหงพนท (คอ เทศบาล องคการบรหารสวนตาบล และเมองพทยา) โดยผบรหารทองถนเปนผอานวยการทองถน และมปลดองคกรปกครองสวนทองถนแหงพนทเปนผชวยผอานวยการทองถนรบผดชอบและปฏบตหนาทในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยในเขตทองถนของตนแลวรายงานใหนายอาเภอและผวาราชการจงหวดทราบ ดงนน อานาจหนาทในการเตรยมความพรอมปองกนภย การบรรเทา ฟนฟชวยเหลอผประสบภยจงเปนภารกจโดยตรงของเทศบาล องคการบรหารสวนตาบล และเมองพทยา นอกจากน กฎหมายยงกาหนดใหนายกองคการ

41

บรหารสวนจงหวดเปนรองผอานวยการจงหวดมหนาท ชวยเหลอผ วาราชการจงหวดในฐานะผอานวยการจงหวดในการปองกนและบรรเทาสาธารณภยและปฏบตหนาทตามทผอานวยการจงหวดมอบหมายดงนน การเสรมสรางขดความสามารถของชมชนใหมความเขมแขง เตรยมพรอมปองกนภยจงเปนเรองทอยในอานาจหนาทขององคกรปกครองสวนทองถนทรบผดชอบพนทชมชนนน รวมกบองคการบรหารสวนจงหวดทจะตองพจารณาใหการสนบสนนงบประมาณในการจดใหมเครองมออปกรณทงประเภทการเฝาระวง แจงเตอนภย การกภย การชวยเหลอผประสบภยโดยเฉพาะตาม มาตรา 16 แหงพระราชบญญตปองกนและบรรเทาสาธารณภย พ.ศ. 2550 กาหนดใหแผนการปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด จะตองมแผนและขนตอนขององคกรปกครองสวนทองถน ในการจดหาวสดอปกรณ เครองมอเครองใช และยานพาหนะรวมทงเครองหมายสญญาณหรอสงอนใด ในการแจงใหประชาชนไดทราบถงการเกดหรอจะเกดสาธารณภยจงถอเปนโอกาสทผนาชมชนหรอผปฏบตงานของชมชนควรทจะเสนอใหองคกรปกครองสวนทองถนไดเขาใจในอานาจหนาทตามกฎหมาย แลวใหการสนบสนนชมชนตอไป 6. ชมชนมทมกชพกภยขององคกรปกครองสวนทองถนทพรอมปฏบตงานเขาชวยเหลอชมชนไดทนททเกดภย การคนหาและชวยชวตผประสบภยเปนเรองสาคญและจาเปนทสดในการชวยเหลอบรรเทาภยคณะอนกรรมการฝายกภยและชวยชวตควรจะตองจดใหมอาสาสมครกชพกภย ซงเปนบคคลทมภมลาเนาอยในชมชนทประสบภย โดยขอใหองคกรปกครองสวนทองถนจดสงบคลากรอาสาสมครกชพกภยเขาอบรมตามโครงการหนงตาบล หนงทมกชพกภย (ONE TAMBON ONE SEARCH AND RESCUSE TEAM : OTOS) ทสานกงานปองกนและบรรเทาสาธารณภยจงหวด จดฝกอบรม แลวจดใหมการฝกซอมฝกปฏบตหนาทใหพรอมเผชญเหต และจะตองใหมการสนบสนนเครองมออปกรณไวประจากายและประจาทมกชพกภยดวย 7. ชมชนมเครอขายกบภายนอกชมชนในการชวยเหลอผประสบภย เนองจากสาธารณภยนบวนจะทวความรนแรงมากขน ชมชนจาเปนจะตองมเครอขายเพอการรองขอสนบสนนจากหนวยงานภายนอกชมชน และประสานงานตดตอขอความชวยเหลอทงในหวงเวลาเตรยมพรอมปองกนภยกอนเกดเหต การปฏบตระงบบรรเทาภยในขณะเกดเหต และการชวยเหลอสงเคราะห ฟนฟผประสบภยหลงจากเกดเหตสาธารณภย 8. องคกรชมชนมกจกรรมอยางตอเนองและพฒนาสมาชกใหมขดความสามารถสงขน เนองจากการเตรยมพรอมปองกนภยของชมชน จาเปนตองมการพฒนาความรความสามารถของผเกยวของใหรเทาทนกบการเปลยนแปลงของสถานการณความลอแหลมเสยงภย ซงในปจจบนสาธารณภยมความสลบซบซอนมากยงขน เครองมออปกรณการปองกนและบรรเทาสาธารณภยมการเปลยนแปลงใหทนสมยอยตลอดเวลา ดงนน องคกรชมชนจาเปนตองมกจกรรมอยางตอเนอง มการ

42

พฒนาฝกอบรมเพมทกษะ และขยายเครอขายการมสวนรวมใหมากยงขนอยตลอดเวลาเพอประโยชนของชมชน ในการเตรยมพรอมปองกนภย 9. แผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชนจะเนนเครองมอทชวยใหชมชนเตรยมความพรอมทจะเผชญกบภยไดอยางเปนระบบ ซงแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน ควรประกอบดวยสงตางๆ ดงน

9.1 วตถประสงคของการดาเนนการจดทาแผนชมชน 9.2 ขอมลพนฐานของชมชน ไดแก ขอมลสภาพพนท ประชากร การ

ประกอบอาชพ รายได สถานทสาคญตางๆ ของชมชน สภาพความเสยงตอภยพบต ปฏทนฤดกาลและปฏทนการเกดภย ฯลฯ

9.3 แผนทเสยงภยของชมชนประกอบดวยพนทเสยงภย พนทปลอดภย เสนทางอพยพ

9.4 การจดตงคณะกรรมการปองกนและบรรเทาสาธารณภยชมชนและแผนผงคณะกรรมการฯพรอมบทบาทหนาทตางๆ

9.5 ขนตอนการปฏบตตามแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน ไดแก กอนเกดภย ขณะเกดภย หลงเกดภยซงจะตองกาหนดบทบาทหนาทและผรบผดชอบใหชดเจน

9.6 ภาคผนวกของแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน แผนผงระบบแจงเตอนภยของชมชน บญชรายชอประชาชนในชมชน โดยเฉพาะจะตองจดทาแยกเปนประเภทบญชรายชอ เดก คนชรา คนพการ สตรมครรภ ทจะตองดาเนนการชวยเหลอกอนเปนลาดบแรกเมอเกดภยพบต บญชอปกรณ เครองมอเครองใชและทรพยากรในชมชน ทจะนามาใชประโยชนในการจดการภยพบต ยานพาหนะ ทจะนามาใชในการจดการภยพบต บญชรายชอหนวยงานทเกยวของ พรอมหมายเลขโทรศพทตดตอ ฯลฯ ทงน ในการจดทาแผนปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน ควรจะใสรายละเอยดเกยวกบชมชนใหชดเจนและใหไดรายละเอยดมากทสด เพอประโยชนของชมชนเองในการเตรยมพรอมปองกนและบรรเทาสาธารณภยของชมชน และควรนาแผนปองกนและบรรเทา สาธารณภยของชมชนทไดมาจากกระบวนการมสวนรวมของชมชนนน ไปฝกซอมแผนเพอจะไดนาแผนฯ มาปรบปรงแกไขใหดและเหมาะสมกบชมชนมากยงขน (2.4) แนวคดการจดการภยพบตชมชนพงตนเอง การจดการภยพบตทวโลกมแนวคดและแนวปฏบตคลายกนคอ เปนการจดการโดยหนวยงานภายนอกผประสบภยคอคนทรอคอยความชวยเหลอ และมกเปนการจดการทรวมศนยอยทหนวยงาน การจดการในรปแบบทวานนทาใหชมชนออนแอ ไมตรงกบความตองการของชมชน

43

และไมมประสทธภาพ ไมสามารถรบมอกบภยพบตทมความถมากขนและรนแรงมากขนเรอยๆ ได (พลงชมชนทองถน จดการภยพบตอยางยงยน, 2554) ไพบลย วฒนศรธรรม (2554) ไดใหแนวคดในการจดการภยพบตชมชน ในการสมมนาพลงชมชนทองถน จดการภยพบตอยางยงยน ไวในระยะตางๆ และแนวการปฏบตไวอยางนาสนใจ ดงน 1. การปองกนระยะไกลมาก ไดใหแนวคดในการสรางความสมดลระหวางมนษยกบธรรมชาต ชะลอและลดจานวนประชากรใหเขาระดบสมดล อนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหเออตอมนษย ปรบวถชวตและวฒนธรรมจากบรโภคนยม/วตถนยม มาเปนพอเพยงนยม/คณธรรมความดนยม 2. การปองกนระยะไกล ควรทจะพฒนาโครงสรางพนฐานทดเกยวกบการจดการธรรมชาตรวมถง นา ปา อากาศ ทงระบบ ทเชอมโยงบรณาการครบวงจร ทงภายในประเทศและทเกยวโยงกบประเทศขางเคยง พฒนาโครงสรางพนฐานทดในเชงการวางผงเมองและผงชนบททกมต รวมถงระบบคมนาคม การขนสง ถนนหนทาง เขตอสาหกรรม เขตพาณชยกรรม เขตทอยอาศย เขตปา เขตพนทสเขยว 3. การปองกนระยะกลาง แนะนาใหเลอกดาเนนการบางสวนของโครงสรางพนฐานทดเกยวกบการจดการธรรมชาตและการวางผงเมอง ผงชนบททสามารถทาไดไมยากนกและใชเวลาไมนาน เชน การทาแกมลงขนาดใหญในบรเวณลมนาตางๆ กาทาเหมอง ฝยประตนาทเหมาะสม การปรบหรอสรางถนนและทางเดนของนาทเหมาะสม การจดระบบปองกนไฟปาและหมอกควน ระบบปองกนอนตรายจากพายและคลนยกษสนาม ระบบปองกนอบตเหต ปญหายาเสพตด รวมถงปญหาอาชญากรรม 4. การปองกนระยะใกล ใหแนวคดในการสรางกาแพงกนนารมแมนา คคลอง การประปาหรอพฒนาระบบทางเดนของนาใกลชมชนทงในชนบทและทงเมอง การปรบหรอพฒนาอาคารบามนเรอนใหสามารถปองกนภยพบตตางๆ เชน นาทวม โคลนถลม พาย ไฟไหม ไดดขน การสารวจจดเสยงประเภทตางๆ และดาเนนการปองกนความเสยงนน

5. การเตรยมความพรอมของชมชนใหมการจดระบบเตอนภยตางๆ มการเตรยมความพรอมดานโครงสรางพนฐาน สาธารณปโภค สาธารณปการ ยานพาหนะ อปกรณ การเตรยมความพรอมดานปจจยตางๆ ไดแก อาหาร เครองใช เวชภณฑ การเตรยมความพรอมดานการจดการรวมถงความพรอมขององคกรทเกยวของ ความพรอมของบคลากรแตละประเภทความพรอมของขนตอนกระบวนการและวธการทดาเนนการเมอเกดภยพบต ความพรอมดานการสอสารดวยวธตาง ๆ และจดทาคมอ เอกสาร การใหขอมล ขาวสาร ความร ความเขาใจ การฝกซอมเปนระยะ ๆ เพอเพมประสทธภาพของการเตรยมความพรอม และความสมารถในการเผชญสถานการณฉกเฉน

44

6. การเผชญสถานการณฉกเฉน การดาเนนการตามแผนเตรยมความพรอม การปรบเปลยนหรอสรางสรรควธการและอน ๆ ใหเหมาะสมกบสถานการณจรงอยางทนเวลา การรกษาและเสรมสรางกาลงใจ ความสามคค การรวมพลงสรางสรรค การรวมมอประสานงานระหวางทกฝายทเกยวของ การเกบรวบรวมขอมลและการใชการสอสารอยางถกตอง เหมาะสม เพยงพอ สรางสรรค และมประสทธภาพ

7. การบรรเทาและฟนฟ ไดแนะนาใหมการจดการชมชนเปนหลก โดยองคกรอนๆเปนฝายสนบสนน ความทนคอเวลา ความเหมาะสมของลาดบกอนหลง และปรมาณการชวยเหลอสนบสนนในการเบาเทาและฟนฟ การผสมผสานการบรรเทาและฟนฟ กบการพฒนาและการใชวกฤตเปนโอกาส

8. การพฒนาและอภวฒน (การพฒนาและการใชวกฤตเปนโอกาส ) การศกษา เรยนร สรางสรรค รวมถงการสรางนวตกรรมจากประสบการณจรง จากแหลงขอมลความรตางๆ จาการจดการความรและแลกเปลยนความร เพอใหเกดการอภวฒนทดยงขนในดานการจดการและพฒนาชมชนในดานตางๆ การพฒนาและอภวฒนเกยวกบระบบการปองกนและการเตรยมความพรอมในระยะตางๆ ระดบ มต และดวยวธการตาง ๆ

9. บทบาทและการมสวนรวมของฝายตางๆ ชมชน องคกรชมชน ภาคประชาชน ควรเปนผมบทบาทสาคญและมสวนรวมสงในการจดการภยพบตทกระยะ ทกระดบ ทกดาน ทกมต และในทกวธการ หนวยงานภายนอกชมชน ทงองคกรปกครองสวนทองถน ราชการสวนภมภาค ราชการสวนกลาง องคการอนๆ ของรฐ ภาคธรกจ ภาคประชาสงคม รวมถงองคกรสาธารณประโยชนและองคการจากตางประเทศ ควรเปนฝายสนบสนนและรวมมอประสานงานกนอยางมคณภาพและประสทธภาพ โดยมชมชนและประชาชนเปฯศนยกลางปละเปนผมบทบาทสาคญ

10. การศกษาวจย เครอขายการเรยนร และความรวมมอ ควรมการศกษาวจยเกยวกบการจดการภยพบตทมากพอและดพอ ควรมเครอขายทมองคประกอบตางๆ ตามความสมครใจเพอแลกเปลยนเรยนร จดการความร และพฒนาเสรมสราง ความรวมมอในการจดการภยพบตในระยะ ระดบ มต และวธการตางๆ ตามทเหนรวมกนวาเปนประโยชน โดยมกจกรรมรวมกนเปนระยะตางๆ ตามทเหนวารวมกนวาเหมาะสม

หลกการสาคญชมชนจดการภยพบต

1. พงตนเอง แมวาชมชนในยคปจจบนจะไมสามารถพงตนเองไดรอยเปอรเซนต แตเราตองตงฐานความคดวาการจดการภยพบตตองพงตนเองทกระดบ คอ ทกครอบครวตองพงตนเองเรองอะไร ทกหมบานพงตนเองเรองอะไรและทกตาบล/เมองพงตนเองเรองอะไร ถาตงความคดแบบนและลงมอออกแบบการเตรยมรบมอภยพบต เราจะพบวาหมบานตองการความชวยเหลอจากภายนอกนอยมากหลกการนใชไดกบทกระยะของการจดการ เชน ในการตงศนยอพยพ

45

นน ตองใหศนยสามารถจดการตนเองใหเรวทสดเทาทจะทาได ใหเขาหงหาอาหารเองเรวทสด ใหเขาจดหาอาหารเองเรวทสดและใหแตละครอบครวชวยเหลอตนเองเรวทสด และเลกศนยอพยพเสยใหเรวทสดเทาทจะทาได 2. แกนกลางคอองคกรชมชน ชมชนจะตองทางานเปนองคกร มหลายองคกรกเชอมโยงเปนเครอขาย จงจะมพลงในการบรหารจดการ เพราะหลายองคกรหมายถงหลายผนา หลายแหลงทรพยากร หลายทกษะความชานาญ เมอองคกรชมชนเชอมโยงกนครบถวนแลว ตงตวแลวจงประสานหนวยงานภายนอกมาสนบสนน หนวยงานภายนอกทกหนวยงานยนดทางานกบทกชมชนทมการจดระบบของตนเองอยางเขมแขง เหตทตองตงตนทองคกรชมชนเพราะองคกรชมชนเปนการรวมตวกนตามความสมครใจ มฐานสมาชกทกวางขวาง มผนาทไดรบการยอมรบนบถอ ถาเราตงตนทอบต.หรอเทศบาล เราจะหนไมพนมตทางการเมองทแตกเปนฝกเปนฝายเปลยนแปลงไปตลอดเวลา สดทายจะถงทางตน 3. เจาของปญหาแกปญหาตนเอง ถงแมวาเราจะตงตนดวยการใหองคกรชมชนซงเปนองคกรทอยใกลชดชมชนมากทสดเปนแกนกลางแลว เรากยงจะหนไมพนปญหาเดมคอประชาชนกยงหวงวาองคกรเหลานจะเปนผมาชวยตนเอง มาจดการชวตของตนเอง ฝากความหวงไวทผนาชมชน กระบวนการทางานตองพลกกลบวาคนทประสบปญหาทกคนตองมาจดการปญหาตนเอง ตองมาหงขาวเลยงดกนเอง หาผกหาปลามาชวยในศนยอพยพ เกบขยะ ดแลรกษาความปลอดภย ปนอเอมบอลล จดตงกนขนมาเปนคณะกรรมการทจะจดการเรองนดวยตนเอง ทประชมของการจดการภยพบตตองเตมไปดวยผประสบภยทมาวางแผนจดการตนเอง ไมใชผเขารวมประชมสวนใหญคอหนวยงานชวยเหลอ 4. การสรางความรวมมอและเครอขาย งานภยพบตไมมใครหรอหนวยงานไหนสามารถทางานตามลาพงไดตองมการประสานงานกนอยางสมาเสมอ รวมพลงคน ทกษะ ทรพยากรอยางกวางขวาง เครอขายองคกรชมชนททางานเรองนกตองทางานแบบเดยวกนคอ เมอตงตวไดแลวกตองประสานงานกบผนาทองททองถน หนวยราชการ องคกรพฒนาเอกชน ธรกจ คนใจบญทงหลายมาทางานรวมกน ตองยาวาองคกรชมชนตอง “ตงตว” จดการตนเอง ชวยเหลอตนเองใหไดกอนจงจะขอความชวยเหลอจากคนอน ไมเชนนน คนทมาชวยเหลอทงหลายนนแลจะเปนคนกาหนดวาระการจดการภยพบตของชมชน ดงทเปนอยมากหลายในปจจบนนอกจากประสานงานกบหนวยงานตางๆ แลว การเชอมโยงเครอขายองคกรชมชนทงในพนท นอกพนทเปนสงสาคญอยางยง เพราะจะกาหนดทศทางการทางานสาคญไดหลายเรอง เชน เราจะซอขาวสารจากรานคาขนาดใหญหรอจะซอตรงจากโรงสชมชนของชาวนา จะซอนาดมจากรานคาขนาดใหญหรอจะซอจากโรงนาดมชมชน จะรองขอเรอจากหนวยงานหรอจากเครอขายประมงพนบานใกลเคยง เปนตน การเชอมโยงเครอขายองคกรชมชนจะทาใหทงผใหและผรบมความเขมแขงไปดวยกน

46

แนวทางทชมชนตองดาเนนการ 1. แผนการการจดการภยพบต แบงเปนสามระยะคอระยะเตรยมรบมอกอนเกดภย ระยะเผชญหนาและระยะฟนฟชมชน การเตรยมตวยอมตองเตรยมทอพยพ เตรยมอาหารสาหรบคนและสตว เตรยมเรอแพ เตรยมระบบเตอนภย เตรยมการอพยพ ระยะเผชญหนายอมตองวาถงระบบการผลตหรอจดทาอาหารการจดการศนยอพยพ การจดการระบบความปลอดภยทรพยสนและชมชน การจดการเครองอปโภคบรโภค การจดการสขาภบาล นาเสย สขภาพอนามย การประสานการชวยเหลอกบภายนอก เปนตน ระยะฟนฟตองดถงการซอมแซมบาน ฟนระบบเกษตร จดหาเมลดพนธ ปรบปรงระบบสาธารณปโภค พฒนาอาชพ ฯลฯ 2. พนทปฏบตการ ปฏบตการจดการภยพบตของชมชนนนไมเพยงปฏบตการในชมชน แตยงมอกสามพนททขบวนองคกรชมชนตอง “แยงชง” พนทมาใหได พนททสองคอ พนทนโยบายสาธารณะ เพราะปญหาอทกภยสวนใหญไมสามารถแกไดเฉพาะพนทเลกๆขนาดตาบล อาเภอหรอแมแตจงหวด แตตองแกทงระบบลมนา ทบทวนระบบระบายนา ระบบการผนนาทงระบบ ถาขบวนชมชนไมกาวลวงไปยงพนทน การตดสนใจเกบนา ปลอยนา ใชนา กจะอยทผเชยวชาญในหนวยงานตางๆเปนหลกและมาจบลงตามสภาพทเราเหนในปจจบน พนททสามคอ พนทเครอขาย การเชอมโยงระหวางองคกรชมชน ระหวางองคกรชมชนกบประชาสงคม ในตาบล อาเภอ จงหวด ลมนา เพอสรางพลงการเปลยนแปลงนโยบายรวมกน ชวยเหลอกนและกนในชวงวกฤต พนททสทชมชนตองเขาไปมสวนคอพนททางอากาศ ผานสอตาง ๆ เพอเปลยนจตสานกและความเคยชนของสงคมวาตอแตนไปเรองภยพบตชมชนจะเปนพระเอกจดการ ไมใชเปนผรองขอเสรมบารมผบรจาค ดงทปรากฏอยในสอทวไป 3. กองทนภยพบต ขบวนองคกรชมชนมการจดการกองทนในเรองตางๆ มายาวนาน เชนกลมออมทรพยกองทนหมบาน กองทนเมลดพนธ ฯลฯ ตองเรมปรบประสบการณนมาใชกบการจดการกองทนภยพบตจดตงกองทนระดบตาบล จงหวด ภาค ประเทศ ตามความเหมาะสม หรอจะขยายกองทนสวสดการชมชนทเกบเงนวนละบาทมาเปนกองทนเพอภยพบตโดยเฉพาะ เพราะภยพบตจะยงมาอกแนนอนและมาบอย ๆ กองทนภยพบตคอรปแบบหนงของการพงตนเองทางการเงนของชมชน นอกจากนยงสามารถคดถงกองทนทไมใชเงนในรปแบบอนๆ เชน กองทนเมลดพนธ กองทนขาว กองทนอาหาร ฯลฯ ตามสภาพความพรอมของแตละชมชน 4. คณะกรรมการ การบรหารจดการภยพบตชมชนจาตองมโครงสรางองคกรทมสวนรวมจากหลายฝาย เปนเครองมอขบเคลอน คณะกรรมการอาจมทงระดบตาบล อาเภอ จงหวดหรอแมแตภาค โดยบทบาททแตกตางกนไป คณะกรรมการสามารถมบทบาททงในระยะเตรยมตว เผชญหนาและฟนฟ คอสามารถทางานไดตลอดทงป ไมใชเฉพาะชวงภยมาเทานน เพราะการเตรยมตวนนอาจตองทาเปนปหรอหลายป(เชน สะสมกองทน สะสมอาหาร ยายชมชน ตดถนนใหม)

47

คณะกรรมการประชาชนระดบจงหวด ภาคหรอลมนา จะมบทบาทสาคญในเรองการผลกดนนโยบายสาธารณะเกยวกบการจดการภยพบตและการเชอมโยงเครอขาย ในขณะทคณะกรรมการระดบชมชนเนนทงานปฏบตการสภยเปนหลก 5. ขอมล เมอเกดภยพบตทกฝายจะถามหาขอมลและขอมลจะมคามากเพราะสามารถแปลงเปนเงนทองและขาวของบรจาคไดจานวนมากองคกรชมชนและเจาของปญหาจะตองชวยกนจดทาขอมลเอง เพอความถกตอง ครบถวนและทนเวลา เจาของปญหาจะรขอมลและแนวทางการแกไขดทสดและเราตองใชขอมลเพอการสรางจตสานกของคนในชมชน ใหคนในชมชนเหนวาความเสยหาย ความทกขทมาจากภยพบตนนมากมายขนาดไหนและเราควรจะวางแผนจดการชมชนอยางไรโดยทวไปขอมลภยพบตจะมสองกอนใหญๆ คอ ขอมลความเสยหายทวไปและขอมลเฉพาะเพอการฟนฟและผลกดนนโยบาย อยาเสยเวลากบขอมลกอนแรกมากเกนไป ใหลงทนกบขอมลประเภททสองใหมาก เพราะเปนขอมลทนาไปสการปฏบตการ (information for action) เชน ขอมลความเสยหายและความตองการการซอมแซมของบานรายหลง ขอมลพนท เสยหายเพอสนบสนนขอเสนอใหปรบเปลยนรอบการผลตทางการเกษตรของชมชน ขอมลเกยวกบเดกคนพการ คนปวยกจาเปนสาหรบการเตรยมตวอพยพกอนนามาถงหนาบาน เปนตน 6. การสอสาร เปนองคประกอบสาคญมากของงานภยพบตการสอสารทด ทนทวงท ถกตองสามารถชวยคนจานวนมากได การสอสารจะไมใชแคการรายงานตวเลขจากหนวยงานมาสชมชน แตหมายถงการสรางเครอขายการสอสารระหวางคนทเกยวของ เชน การสรางเครอขายเตอนภยระหวางคนตนนากบคนปลายนา การแจงเตอนภยคนในชมชน การระดมความชวยเหลอจากพนทอนๆ หอกระจายขาวชวยกระจายขาวในหมบานได ระดบตาบล/อาเภอตองใชวทยชมชน ระดบจงหวดตองใชวทยกระจายเสยงปกต ทควรเปลยนมาทางานภยพบตอยางทนทวงทตามเจตนารมณของรฐธรรมนญ การสอสารกบสาธารณะกตองทาตองวางแผน กาหนดวาระของชมชนเพอชนาสงคมในสอสาธารณะเปนชวง ๆ (2.5) แนวคดการเพมขดความสามารถขององคกรปกครองสวนทองถนในการจดการภยพบต การพฒนาศกยภาพในการปรบตวขององคกรปกครองสวนทองถน ในการจดการกบวกฤตการณและความเปลยนแปลงทซบซอน ตองอาศยการพฒนาศกยภาพของหนวยงานองคกรปกครองสวนทองถนระดบตางๆ การประสานความรวมมอระหวางหนวยงานภาครฐทงภายในและภายนอกทองถนทกภาคสวน และการวางระบบสารสนเทศการสอสารหลกและรอง โดยทการเพมขดความสามารถในดานตางๆ ดงกลาว ตองอาศยการบรณาการความรวมมอรวมใจระหวางหนวยงานในระดบทองถนทกภาคสวน รวมทงความชวยเหลอทจะมาจากหนวยงานจากภายนอกทองถนดวย เพราะในการปฏบตการนนตองอาศยหนวยงานหลายๆ หนวยรวมกน สบเนองจากคณลกษณะของ

48

สถานการณฉกเฉนทเปนแบบไมคงทและสงผลกระทบอยางไมแนนอนจงทาใหความเสยหายทเกดจากสถานการณดงกลาวสามารถขยายตวออกไปในระดบพนททใหญขน ซงกระทบตอผคนจานวนมาก และบางครงภาวะฉกเฉนไดถกประกาศโดยผานอานาจหนาทของหลายหนวยงาน ดงนน จงเปนทเหนไดวา มหนวยงานทเกยวของกบการเผชญสถานการณฉกเฉนจานวนหลายหนวยงาน ไดลงไปอยในพนทเวลามเหตการณ และทาใหบางครงยากตอการบอกไดวา อานาจหนาทและความรบผดชอบอยทใครหรอตาแหนงใดในการทางานรวมกนหลายหนวยงาน ในการนการทจะสามารถทาใหหนวยงานทเกยวของกบสถานการณวกฤตทางานรวมกนอยางมประสทธภาพภายใตขอบเขตงานทมากมาย และเปนเหตการณทเกดขนในหลายพนท โดยการทางานดงกลาวตองทางานภายใตเวลาทจากด รวมทงเหตการณดงกลาวเปนภยคกคามตอชวตของประชาชน การปฏบตการเผชญสถานการณฉกเฉนตองมชองทางและอปกรณการสอสารทสามารถสรางประสทธผล เพอจะไดใหเจาหนาททเกยวของทกคนตดตอกนไดและไดรบขอมลททนสมยทสดเพอประโยชนในการปฏบต อกทงการใชขอมลรวมกนและการแลกเปลยนขอมลกเปนสวนสาคญ ไมใชเฉพาะชวงเวลาทอยในพนทเกดเหตเทานน แตการดาเนนการดงกลาวยงเปนประโยชนในชวงการอบรมและการเรยนรทกษะเพมเตม นอกจากนน การสรางความเขาใจรวมกน และการมคาสงทชดเจนเกยวกบกระบวนการในการการเผชญสถานการณฉกเฉน ซงทาใหหนวยงานหลายๆหนวยทมารวมมอกนทางานสามารถชวยเหลอซงกนและกนในยามทเกดความผดพลาดขน อนเปนผลใหปฏบตการในการใหความชวยเหลอประชาชนยงดาเนนตอไปไดเปนอยางด ทงนตองอาศยหลกการในการปฏบตงานในภาวะฉกเฉน หรอภาวะวกฤตทตองการความรวดเรว และแมนยาถกตองควบคไปกบหลกของการพฒนาการจดการภยพบตทครบวงจร คมอการจดการภยพบตทองถน (ทวดา กมลเวชช, 2554) ไดกลาวถงแนวทางในการเพมขดความสามารถขององคกรปกครองสวนทองถนไวอยางนาสนใจ ดงน หลกการบรหารภาวะวกฤตในการปฏบตงานของหนวยงานตอบสนองตอภาวการณวกฤตหรอฉกเฉนนน จะตองมหลกในการทางานดงน 1 . หล กความครบถ วนสมบ รณ ท กด านท กท กภ ยและท กผลกระทบ (Comprehensive) ซงภายใตหลกการนนน หนวยงานทองถนจะตองมความรอบรและกวางขวางในเนอหาของงานดานภยพบต เพราะจะตองคานงถงบรบททงทางกายภาพพนทและความสามารถของหนวยงานตางๆ รวมทงตองรจกผมสวนไดสวนเสยในพนท รจกชมชนและความออนไหวหรอจดออนดานตางๆ และทสาคญคอมความตระหนกถงภยตอเนองของภยหลกทสามารถเกดขนอนจะสงผลกระทบในดานตางๆ แกพนท 2. หลกการคาดการณลวงหนา (Progressive) เปนหลกในการคดทสบเนองตอจากหลกความครบถวน เพราะในความรบผดชอบของการเปนผจดการสถานการณทองถนนน ตองมความสามารถในการคาดการณเหตการณวา พนทของตนนนตองเตรยมพรอมอยางไร มมาตรการใด

49

ทจะชวยใหสามารถรบมอกบภยพบตไดดขน และรวมถงการวางแนวทางของการชวยใหชมชนฟนคนจากภยไดอยางรวดเรว 3. หลกการขบเคลอนดวยคานงถงความเสยง (Risk Driven) เปนหลกการทสาคญมากหลกการหนงในการเรมตนกระบวนการจดการ เพราะทองถนแตละพนทนน มความแตกตางในดานกายภาพ ซงมความสมพนธอยางแนบแนนกบระดบของความเสยงตอภยประเภทตางๆ รวมถงศกยภาพของพนทในการรบมอตอภยพบต ทงน ในการวเคราะหและออกแบบมาตรการการรบมอนน จะตองคานงถงคณลกษณะทรพยากร และจดออนของชมชนแตละชมชน ทอาจสงผลใหประสทธผลของมาตรการการจดการกบความเสยงตอภยนนๆลดลงได 4. หลกการบรณาการทกภาคสวน (Integration) หลกการนเปนหลกการพนฐานในการจดการภยพบต ไมวาจะเปนสถานการณทมขอบเขตอยในพนททจากด หรอแมแตสถานการณท พนทขยายวงกวางขน นนคอ การผทบญชาการและหนวยงานหลกในพนทตองมความสามารถในการระบและรวบรวมหนวยงานในพนทและนอกพนทในการจดการใหสถานการณกลบเขาสภาวะปกตโดยเรว เพราะนนหมายถงการทราบถงกาลงหลกและกองหนน รวมทงทรพยากร และยงหมายความรวมถงการไดความรวมมอจากชมชนและประชาชนหรอแมแตอาสาสมครตางๆ ทสามารถเขาสนบสนนการปฏบตการ 5. หลกการประสานสอดคลอง (Coordination) สบเนองจากหลกการบรณาการทตองระบและรวบรวมทรพยากรตางๆ ในการจดการภยพบต หากแตการรวบรวมหนวยงานหรอบคคลากรจานวนมากนน จะไมมประโยชนแตอยางใดหากไมมการวางรปแบบการประสานงานและความรวมมอวาหนวยหลกจะปฏบตเนองานใด หนวยสนบสนนทระบไวจะปฏบตเนองานสนบสนนใด และหากมหนวยงานเพมเตมทเพงระบไดจากสถานการณ จะมอบหมายงานและการเชอมโยงอยางไร 6. หลกความรวมมอรวมใจ (Collaboration) ซงหลกการนเปนความพเศษของการจดการภยพบตโดยเฉพาะทผบรหารเหตการณตองสรางและรกษาความสมพนธทกวางขวางและจรงใจระหวางบคคลและองคการตางๆ เพอใหเกดความเชอมน สนบสนนบรรยากาศการทางานเปนทม สรางฉนทามตและสงเสรมการตดตอสอสารซงกนและกนอยางมประสทธภาพ เนองจากในการจดการภยพบตนน เปนการทางานในภาวะทมการบบคนของเวลา ความปลอดภย และการรกษาชวตของผอน ซงทาใหผทปฏบตงานในดานนนนตองการระดบของความเชอมนตอทมททางานรวมกนอยางสงทงในดานความสามารถ ความชานาญงาน และการใหขอมลทเปนประโยชนตอการปฏบตงานอยางทนทวงท 7. หลกความเปนมออาชพ (Professional) เปนหลกการท เปนเสมอนหลกประกนของผปฏบตงานจดการภยพบตวามความสามารถในการปฏบตงานอยางแทจรง มความตระหนกในศาสตรและศลปของการจดการ วาตองมการศกษาหาความรเกยวกบภยพบตและวธการ

50

ในการทางาน ตองมความเขาใจและทกษะในการใชเครองมอ อปกรณ และการใชระเบยบตางๆ รวมถงตองมการฝกฝนตนเองและแสวงหาความรใหมๆอยางสมาเสมอและปรบปรงตนเองอยางตอเนอง 8. หลกความยดหยน (Flexible) เปนหลกการทตองการกระตนเตอนใหผบรหารเหตการณตระหนกถงความไมแนนอนของสถานการณทสามารถเปลยนแปลงไดตลอดเวลา ดงนนจงตองอาศยแนวทางปฏบตใหมๆ ทสรางสรรคเพอแกปญหาทาทายตางๆ ซงมกจะเกดขนหลงเหตการณภยพบตเนองจากแนวทางปฏบตซงกาหนดไวเดมอาจไมเพยงพอสาหรบสถานการณทกาลงเผชญอย การแสวงหาความร การฝกฝน และการปรบปรงตนเองตามหลกความเปนมออาชพจะชวยเพมศกยภาพในการคดวเคราะห และปรบตวตอบสนองตอสถานการณตางๆ ได ศนยกลางของระบบการตอบสนองภาวะฉกเฉนทมความสามารถในการปรบตวเองตอสถานการณไดนน จะตองอาศยชมชนทองถนซงสมผสไดถงผลกระทบจากภยพบต ตวแสดงทองถนอยใกลและคนเคยกบพนทฉกเฉนมากกวา ทาใหเปนตวแสดงทสาคญตอการตอบสนองตอสถานการณในการบรรเทาภยหากไดรบขอมลและการฝกอบรมในการดาเนนการตามขนตอนของการตอบสนองภาวะฉกเฉนอยางมประสทธภาพ ความรและความรวมมอของตวแสดงชวยในการอานวยความสะดวกการปฏบตการภาวะฉกเฉนทมประสทธภาพ การสรางความเขาใจและความเชอมนระหวางชมชนทองถนและหนวยงานดานภาวะฉกเฉนทาใหแนวความคดพนฐานของชมชนทสามารถรบมอและฟนคนจากภยพบตเขมแขงขนซงไดรบการกลาวถงอยางกวางขวางในแวดวงการจดการภยพบต วาเปนวธการทดทสดในการปองกนความเสยงสาหรบภยพบตและวกฤตการณขนาดใหญในชมชนทองถนได และบคลากรททางานเกยวกบภาวะฉกเฉนควรจะทาความเขาใจพลวตรของทองถน ซงสามารถทาใหกจกรรมการตอบสนองภาวะฉกเฉนไดทนเวลาอยางไรกตาม การตอบสนองภาวะฉกเฉนระหวางหนวยงานทมประสทธภาพนนตองใสใจเรองของการบรหารจดการทตองพงพาความจาเปนของความรวมมอของระดบการปกครองทหลากหลายระหวางตวแสดงตางๆดวยไมวาจะเปนองคการของรฐบาลหรอไมใชกตาม ระบบการปรบตวของตนเองบรหารจดการไดจากหวหนาจากหนวยงานระดบชาตผานระดบปฏบตการของตวแสดงและชมชนระดบทองถน ซงทกหนวยงานตางเขาใจระบบการจดการดวยระบบบญชาการสถานการณทม เอกภาพ และมการจดการในดานการประสานงานรวมดวยหลกประสทธภาพรวมกน หลกการจดการภยพบตทมประสทธภาพ 1. ศกยภาพของหนวยงานเดยว (Single Unit) ขนอยกบองคประกอบทางดานเทคนคและสงคม (Socio-Technical Component) ซงประกอบดวย 3 มต ดงน 1.1 ม ต ท างด านของโครงสร าง พ น ฐาน ด าน เทค น ค (Technical Infrastructure) หมายความถงองคประกอบดานอปกรณ เครองมอ สถานท การขนสง การอานวย

51

ความสะดวกแหลงทรพยากร การสอสาร และเทคโนโลยตางๆ ซงลวนแลวแตตองมการจดระบบสารองของโครงสรางเหลาน ไวดวย อกทงยงตองพจารณาถงความสาคญของการประเมนความเสยง และการตดตอสอสารทเกยวกบความเสยงและการปฏบตการทจะสนบสนนใหชมชน การกาหนดคณลกษณะ (รหส) ของอาคาร และการสารวจโครงสราง เพราะองคประกอบนสงผลตอการบรหารจดการในเชงโครงรางทงสน เนองจากเจาหนาทและชมชนมความจาเปนทจะตองเรยนรเรองภยในพนท ความเสยงตอภยตางๆ ของพนท รวมทงตองรวาโครงสรางพนฐานตางๆ อยทไหน ใครเปนผจดสรร ทปลอดภยอยทตาแหนงใดและโครงสรางนนๆ มความพรอมมากแคไหน 1.2 มตทางดานความยดหยนองคการ (Organizational Flexibility) คอความสามารถททาใหเจาหนาททเกยวของกบสถานการณฉกเฉนนนมทกษะในการปฏบตงานทมากขน และสามารถลดสภาพความซบซอนในสภาพแวดลอมจากหนาท และวธการทางานทแตกตางระหวางองคการทมสวนรวม การจะสรางความยดหยนขององคการนน ตองมการดทองคประกอบเชงสถาบน อนไดแก กฎหมายและระเบยบตางๆ ดวย เพราะเปนขอกาหนดและกากบแนวทางในการทางาน ซงหมายรวมถงการเปดชองใหสามารถมการปรบแนวทางการทางาน หากมสถานการณทมการเปลยนแปลง และทาใหเกดการสรางสรรคแนวทางใหมๆ การเปดโอกาสใหบคคลหรอหนวยงานสามารถเคลอนไหวเปลยนแปลงไดน เปนคณลกษณะของความยดหยนขององคการเชนเดยวกนกบการประสานงาน การแลกเปลยนขอมล การแลกเปลยนทรพยากร และการทางานขามขอบเขตของตนรวมกน ทงนยงรวมถงการเพมพนความร ความสามารถ และทกษะ ใหกบเจาหนาทปฏบตการ และชมชน เนองจากการทปจเจกบคคล หรอองคการไดรบการฝกฝนทกษะตางๆ และเรยนรความรใหมๆ ทจาเปนในการปฏบตงานนน จะชวยใหมความสามารถในการเลอกใชวธการและแนวทางตางๆ ในการตอบสนองตอสถานการณและปรบตวตอการเปลยนแปลงไดดขน สงผลใหคณภาพของการปฏบตงานเพมมากขนและทาใหองคการมโอกาสในการแกไขปญหาทมากและดขนดวย 1.3 มตทางดานการเปดกวางทางวฒนธรรม (Cultural Openness) อนไดแก ความเตมใจทจะยอมรบการเปลยนแปลง การปรบปรงการทางาน การแกไขขอ ผดพลาด การเรยนรวธการใหมๆ ในการทางาน และการแกไขขอขดแยงทเกดขน มการเรยนรอยางตอเนอง การยอมรบในการวพากษวจารณและแกไข และการมคานยมและเปาหมายรวมกน และเตมใจทจะทางาน ถอเปนคานยมในระดบสงของการปฏบตการและกระบวนการขนตอนในการดาเนนงานรวมกน ของหนวยงานระดบทองถน จงหวด และระดบชาตหรอสวนกลาง และจากทกภาคสวนทเผชญหนากบภยตางๆ ทจะทาใหเกดความเขาใจรวมกนตอเปาหมายหลกในการปฏบตงานเปนไปในทศทางเดยวกน 2. กระบวนการเครอขายการทางานระหวางภาครฐ เปนกระบวนการหาความเหมาะสมในระดบของอานาจหนาทผานกระบวนการบรหารจดการของการปฏบตการสถานการณฉกเฉนระหวางหนวยงานภาครฐ ซงวธการนไมใชแตเฉพาะเตรยมใหหนวยตางๆ ทางาน

52

รวมกนเทานน หากแตเพอเหตผลสาหรบการสรางความสมดลระหวางการควบคมสงการ และการกระจายอานาจ ซงความคดเกยวกบการกระจายอานาจและการมอบอานาจหนาทใหแกองคกรบรหารทองถนนน ตงอยบนคานยมทวาในปฏบตการการบรหารจดการภยพบตนน อยบนเงอนไขของพนท ซงจะมอบอานาจใหทองถนในการควบคมปฏบตการในสถานการณฉกเฉนเพราะเปนหนวยงานรบผดชอบในทองททเกด ในการนหนวยงานภาครฐพยายามนาความคดในเรองการกระจายอานาจ ความรวมมอในระดบรากหญาและการใหอานาจประชาชนไปปฏบตมานามากกวาการยดตดรปแบบของการควบคมสงการและการรวมศนยอานาจ ดงนน ปฏบตการเกยวกบสถานการณฉกเฉนสามารถกระทาไดหากามารถจดโครงสรางความรวมมอระหวางองคการตางๆ ไดเปนอยางดอยางไรกตาม ตามทการบรหารจดการสถานการณวกฤตยงคงไมมรปแบบทแนนอนตายตว ดงนน การจะทาใหการปฏบตการเผชญวกฤตการณมประสทธภาพมากยงขน จาเปนตองใหหนวยงานตางๆ สนบสนนซงกนและกนอยางมประสทธภาพเพอประโยชนของประชากรทไดรบผลกระทบและเพอประโยชนของหนวยงานเอง และชวยใหสถาบนชมชนในการบรหารจดการภยพบตสามารถพฒนาได 3. เครอขายการทางานระหวางภาครฐทมประสทธภาพ ความรวมมอระหวางหนวยงานไมสามารถทางานไดโดยปราศจากความเชอมโยง ทถกสรางจากระบบสารสนเทศและการตดตอสอสารทมประสทธภาพ การตดสนใจใดๆ ภายใตความกดดนจากขอจากดดานเวลาและภยทคกคามตอชวตประชาชนนนจาเปนตองมขอมลทเพยงพอในการสนบสนนหนวยงานทเกยวของในการพจารณาถงการตดสนใจทถกตอง ในการนความร และขอมลขาวสาร ตองถกบรณาการใหอยในฐานขอมลทเปนระบบ เพอจะไดใหหนวยงานทเกยวของสามารถใชขอมลดงกลาวไดรวมกนเมอมความจาเปน มคากลาวทวาขอมลทดทสดยงไมสามารถชวยสนบสนนองคการไดหากปราศจากระบบและการบรหารจดการการตดตอสอสารทดระบบการตดตอสอสารถอวาเปนปจจยทสาคญในการชวยใหเกดการตดตอสอสารเชอมโยง และการหมนเวยนของขอมลขาวสารระหวางหนวยงานตางๆ ทเกยวของ และการสอสารระหวางหนวยงานสสาธารณะ ในการเกบรวบรวมปฏบตการตางๆ ทมความเกยวเนองกน เพราะภายใตการขยายของพนททไดรบผลกระทบจากภยพบตนน ระยะหางทางภมศาสตรระหวางหนวยปฏบตการ และความเสยหายของพนท ทาใหการเขาถงการตดตอสอสารยากลาบาก และเปนอปสรรคตอปฏบตการการเผชญสถานการณฉกเฉนทตองมความรวมมออกทงการทหนวยงานหลายหนวยทมภารกจหนาทหลากหลายจะมสวนในการเพมความสลบซบซอนในการตดตามการทางานของแตละหนวยและตรวจสอบการปฏบตการทงหมด มตวอยางทสภาวะทางกายภาพถกทาลายทเหนไดชดเจนคอ การทคลนสนามเปนสาเหตใหระบบโครงสรางพนฐาน เชน ถนน สะพาน อาคาร ไฟฟาและการสอสารทงหมดทจงหวดพงงาลม ทาใหเกดความยงยากสาหรบการปฏบตการเผชญกบการจดการภยพบต และยากยงขนไปอกเมอตองปฏบตงานในเงอนไขของเวลาทเปนสถานการณฉกเฉน จงเปนสาเหตใหหนวยงานทเกยวของทงหมดในบรเวณทเกดเหตไมสามารถ

53

มองเหนซงกนและกนไดในทางกายภาพ อนเนองจากความหางไกลและความเสยหายของสถานการณ ทงนชองทางในการตดตอสอสารจาเปนตองไดรบการวางโครงสรางทด และควรมการออกแบบดวยความรทวา สถานตดตอสอสารหลายสถานสามารถถกทาลายและทาใหเสยหายได การสรางทางเลอกสารองสาหรบระบบขอมลและการตดตอสอสารในเหตการณทแยทสดทหนวยงานทมภารกจหนาทในเรองดงกลาวตองเผชญความยากลาบากทคาดไมถงดงกลาว 4. การสรางเครอขายทางสงคมของชมชนสามารถฟนคนจากภย คอนอกจากเรองความรวมมอระหวางหนวยงานภาครฐ และทกภาคสวนทมประสทธภาพ และการบรหารจดการขอมลขาวสารและการตดตอสอสารทมประสทธผลแลว เครอขายชมชนเปนองคประกอบของเครอขายการปฏบตการทสาคญมาก เพราะในเรองดงกลาวหากคนในทองถนไดรบการใหความร ทาความเขาใจ และฝกอบรมอยางด กสามารถพจารณาไดวาคนทองถนคอเจาหนาทในการเผชญสถานการณฉกเฉนทอยแนวหนา เนองจากพวกเขาเหลานอยตดกบพนท รวมทงมประสบการณความชานาญในพนทดงนนการเผชญตอภาวการณฉกเฉนโดยไดรบขอมลทดจะทาใหเครอขายชมชนดงกลาวสามารถปฏบตหนาทในการชวยเหลอบรรเทาความเสยหายในเบองตน และลดระดบความรนแรงไดดวย ซงถอวาเปนการซอเวลาใหเจาหนาททเผชญสถานการณฉกเฉนทมเครองไมเครองมอททนสมยมทกษะความชานาญ และเหมาะสมกวามาถงเพอปฏบตหนาทตอไป ตวแทนและอาสาสมครชมชนกสามารถเปนเจาหนาทในทองถนไดดเนองจากไดรบการยอมรบจากประชาชนในพนท ซงการอพยพและกฎตางๆ สาหรบการเผชญสถานการณฉกเฉนสามารถมอบใหตวแทนและอาสาสมครชมชนเปนผดแลได นอกจากนความรของสมาชกของชมชนจะสามารถชวยการปฏบตการดานการคนหาและชวยชวตแกศนยควบคม ในการหลกเลยงการทางานทซาซอนในการเผชญสถานการณฉกเฉนซงจะเปนการสญเสยกาลงคนและทรพยากรโดยใชเหต ทงนเครอขายชมชนยงชวยเชอมโยงพนทเลกๆ เขาดวยกนโดยปราศจากการใชทรพยากรทฟมเฟอยในการบรหารจดการในบรเวณพนททซบซอน ในการมเครอขายทมประสทธภาพ ชมชนจะไดเรยนรเกยวกบความเสยงซงพวกเขาอาจเผชญ รวมทงจะไดเรยนรเกยวกบกระบวนการในการเผชญสถานการณฉกเฉนเพอสรางชมชนพงพาตนเองตอไป ในเหตการณทเกดความหายนะอยางใหญหลวงนน คนมแนวโนมทจะมกระบวนการในการตดสนใจอยางเปนระบบทนอยมาก ดงนน การทจะมการตดสนใจทดจาเปนตองมความเขาใจพนฐาน และศกยภาพในการปรบตวตอสถานการณทหลากหลายและผลลพธทไมอาจคาดการณได ในการนขอมลตางๆ ทเจาหนาททเผชญสถานการณฉกเฉนใชรวมกนผานทางการบรการจดการฐานขอมลและระบบการตดตอสอสาร ควรจะมการจดทาไวใหสาธารณะดวย สาหรบใหความรตอชมชนเกยวกบความเสยงทพวกเขาอาจเผชญ การฝกซอมปฏบตการในสถานการณจาลองจะเปนเครองมอทมประสทธภาพในการกระตนเจาหนาททเผชญสถานการณฉกเฉนและชมชนตางๆ เรยนรเกยวกบปฏบตการตางๆ ในสถานการณฉกเฉนและจะเปนการสรางความเชอมนใหกนและกนดวย

54

5. การสรางการเรยนรดวยตนเอง และปรบตวตอสถานการณได ในการ บรณาการทมประสทธภาพและมประสทธผลของเครอขายทงหมด ในการทาหนาทอยางเปนระบบและรวมมอกนในการตอบสนองภาวะฉกเฉนนน ตองอาศยระดบของความสามารถในการปรบตวและสภาพแวดลอมทเปนการเรยนรดวยตนเอง เทคโนโลยการตดตอสอสารขอมลตองงายตอผใชคมอการตอบสนองภาวะฉกเฉน แผนทอพยพ คาแนะนาและสญลกษณบรเวณตางๆ ตองเขาถงไดงายและอยในรปแบบทงายตอความเขาใจและปฏบตตาม ความรและขอมลตองสอสารสหนวยงานดานภาวะฉกเฉนและสาธารณชนทวไปในแบบทประชาชนสามารถเขาใจและนาไปปฏบตไดนอกจากนกระบวนการนยงตองอาศยบคลากรททางานเกยวกบภาวะฉกเฉนและชมชนทองถนในการเรยนรและปรบตวผานการเปลยนแปลง ซงหนวยงานระดบจงหวดตองใหความรประชาชนทองถนเกยวกบความเสยงของภยพบตและทกษะการรอดชวต นอกจากนบคลากรททางานเกยวกบภาวะฉกเฉนเรยนรจากชมชนในการบรหารจดการอยางเปนระบบในการอพยพและการตอบสนองตอภาวะฉกเฉนหนวยงานดานภาวะฉกเฉนตางๆ สรางความสมพนธและความเขาใจเกยวกบการปฏบตการโดยการแลกเปลยนขอมลผานโครงการสรางความรชมชน หนวยงานตางๆ ทเกยวของหรอแมแตมหาวทยาลยและกระทรวงศกษาธการไดจดหาเครองมอและหนงสอแบบพกพาสาหรบโรงเรยนในการใหความรแกเดกเกยวกบอนตรายดงกลาว ในขณะทเดกเรยนรและแลกเปลยนบทเรยนกบสมาชกในครอบครวเกยวกบความเสยงตางๆ รวมทงการฝกซอมชวยทกกลมในการตอบสนองภาวะฉกเฉน เพอใหประชาชนคนเคยและสามารถตอบสนองตอสถานการณไดโดยรวดเรว และเปนการคนหาขอบกพรองหรอชองวางในการปรบปรงและพฒนาใหการตอบสนองตอภยดขน เชน ภาษาทใชในขอความแจงเตอนตองดดแปลงใหงายตอประชาชนในทองถน ระดบเสยงสญญาณและการกระจายเสยงตองคานวณจากระดบความเรวลมและเสยงรบกวนจากสถานการณอนๆ ทอาจขดขวางการตดตอสอสารได การอพยพอาจกอใหเกดอบตเหตและการบาดเจบ หนวยแพทยจาเปนตองประจาจดทสาคญในพนทปลอดภยทใกลทสดและในทหลบภย โรงแรมตองใหคมอสาหรบการแยกแยะสญญาณเตอนและสญญาณของเหตการณสาธารณภยตางๆ โดยเฉพาะภยทมการตอบสนองทแตกตางกนอยางสนเชง เชนภยจากไฟไหม และภยจากสนาม ทมรกษาความปลอดภยของตารวจและทหารจาเปนตองไดรบการฝกอบรมในการรกษาทรพยสนทามกลางนาทไหลมาและพนทปลอดภยทมตองสามารถทาหนาทและตดสนใจในสถานการณทคกคามชวตและความปลอดภยได การมระบบการแจงเตอนทมประสทธภาพไมไดขจดภยพบตใหหมดไป การตอบสนองตอภาวะฉกเฉนทมประสทธภาพโดยผตอบสนองภาวะฉกเฉนเฉพาะรายและการปฏบตการรวมกนของหนวยงานตางๆ ทจดการกบสถานการณไดและกลบสปกตเปนสงจาเปนปจเจกบคคลแตละคนตองสามารถปรบตวและชวยตวเองและชวยกนเองกอนความชวยเหลอจากเจาหนาทจะเขามาถงความสามารถในการปรบตวจงเปนสงสาคญตอการตอบสนองและ

55

การบรหารจดการภาวะฉกเฉน อนจะสงผลใหทองถนเองนนสามารถควบคมสถานการณ และบรรเทาการขยายผลของเหตการณฉกเฉนนนๆ สการเกดภยพบตในวงกวางตอไป 2.1.4 ทฤษฎการพงพาตนเองของชมชนชนบท ทฤษฎการพงพาตนเองแบบพฒนาของชมชนชนบท (Double-tiered TERMS Model of Rural Community Self-Reliance) เปนแนวคดทพฒนาจากการวจยทสภาวจยแหงชาตมอบใหสถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทยเปนผจดทา โดยมนกวชาการ จากหนวยงานราชการและมหาวทยาลยมากกวา 50 ทาน มหนวยงานเอกชนเปนจานวนมาก และมผนาของ 5 หมบานไดแก บานครวง จงหวดนครศรธรรมราช บานโพธศรเจรญ จงหวดสพรรณบร บานตะโก จงหวดนครราชสมา บานหนองแสง จงหวดมหาสารคามและบานทงยาว จงหวดลาพน รวมกนดาเนนงานโดยใชเวลาไมนอยกวา 7 ป (สญญา สญญาววฒน. 2536 : 67 - 73) การพงตนเองได (Self reliance) ในทนหมายถง ความสามารถในการดารงตนอยไดอยางอสระ มนคง สมบรณ การพงตนเองไดมทงระดบปจเจกชน และชมชน คาวาปจเจกชนพงตนเองหมายถงการทบคคลสามารถดารงตนอยไดอยางอสระ เชน สามารถแยกตวออกมาอยตางหากจากพอแม มความมนคงในชวต สามารถเลยงตวเองได ตดสนใจในเรองสาคญไดเองหรอสามารถขอขอแนะนาของผอนมาประกอบการตดสนใจของตน สวนชมชนนนหมายถง กลมคนทมการกระทาระหวางกนอยางสมาเสมอตามกฎระเบยบของสงคม เพอบรรลเปาหมายของแตละคนหรอเปาหมายรวมกน ณ พนทแหงใดแหงหนงเปนเวลานานพอสมควร ดงนน การพงตนเองไดของชมชนหมายถง การการทชมชนมความสามารถดงกลาว ชมชนทใชทฤษฎนเปนชมชนในชนบท อนเปนชมชนทมประชากรไมหนาแนน โครงสรางสงคมไมซบซอน ประชาชนมกเปนผทนยมความซอสตย เครงครดประเพณ ไมคอยเขาใจบทบาทของผอนนอกจากพวกตวเองมากนก ทงน “การพงตนเองของชมชนชนบท” หมายถง การทชมชนชนบทมความสมดล ในสงจาเปนตางๆ โดยเฉพาะมความสมดลในปจจยทง 5 คอ เทคโนโลย เศรษฐกจ ทรพยากรธรรมชาต จตใจ และสงคมวฒนธรรม จงไดพฒนาเปน TERMS MODEL เปนภาพรวมของการวเคราะหชมชน โดยองคประกอบตามแบบจาลอง TERMS ประกอบดวย

4.1 พงตนเองไดทางเทคโนโลย (T: Technology Self Reliance) หมายถง การมปรมาณและคณภาพของเทคโนโลยทางวตถ เชน เครองไมเครองมอ เครองจกรกล และเทคโนโลยทางสงคม เชน การรจกวางโครงการ รจกจดการ เปนตน การรจกใชอยางมประสทธภาพ และการบารงรกษาใหคงสภาพดอยเสมอเพอการใชงาน ซงรวมทงของสมยใหมและของดงเดมของทองถนทเรยกวา ภมปญญาชาวบานดวยจะทาใหชมชนสามารถประกอบอาชพไดอยางมประสทธภาพ ไมวาจะเปนการทานา ทาไร หรอรวมทงการทาอตสาหกรรมในครวเรอน การตดตอคาขาย หรอแมการประกอบอาชพ

56

ดานการบรการ ซอมแซมเครองจกรเครองมอ ชวยในการสอสารตดตอกบภายนอกชมชน ทาใหไดขาวสารทด ทนตอเหตการณ รวมไปถงการใชเทคโนโลยทางสงคมการเปนผนาชมชนทด การรจกการวางโครงการการบรหารโครงการ การประชาสมพนธ เปนตน

4.2 พงตนเองไดทางเศรษฐกจ (E: Economic Self Reliance) หมายถง ความ สามารถดารงชวตทางเศรษฐกจ(การทามาหาเลยงชพ) ทมความมนคงสมบรณพนสขพอควร ประชาชนในชมชนเลยงตวเองได มรายไดพอเพยงสามารถซอหาอาหารหรอปจจย 4 อยางอน ไดสามารถซอสงของ ยาแกปวยไข ไปหาหมอรกษาไข หาเครองกฬามาเลนทาใหสขภาพแขงแรง ซออปกรณการศกษามาชวยตวเองและลกหลานในการศกษาเลาเรยน

4.3 พงตนเองไดทางทรพยากรธรรมชาต (R: Resources Self Reliance) ทรพยากร ธรรมชาต หมายถง สงใดๆ ทมอยโดยธรรมชาต ในชมชน หรอสามารถหามาได การพงตนเองไดทางทรพยากรธรรมชาต หมายถง การมทรพยากรธรรมชาต ความสามารถในการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต ใหดารงอยไมใหเสอมไปจนหมดสน หรอไมใหเสยสมดลธรรมชาตมากนก ตวอยางเชน ดน นา ปา สตวบกและนา รวมทงแรธาตตางๆทมคาและความสาคญตอการดารงชวตของมนษย

4.4 พงตนเองไดทางจตใจ (M: Mind Self Reliance) หมายถง สภาพจตใจทกลาแขงในการทจะตอสกบปญหาอปสรรคในการหาเลยงชพ การพฒนาชวตใหเจรญกาวหนายงขน ในการปกครองตนเอง ในการปองกนกเลสตณหา ไมโลภ โกรธ หลง หรออยากได อยากด จนเกนความสามารถของตน โดยตองเปนคนเขมแขง ปลงใจและปกใจ มนใจวาจะชวยตนเองได พงตนเอง และยงเปนคนรจกพอ

4.5 พงตนเองไดทางสงคม (S: Social Self Reliance) หมายถง ภาวการณทคนกลม8หนงๆ มความเปนปกแผนเหนยวแนน มผนาทมประสทธภาพสามารถนากลมคนเหลานปฏบตหนาทตางๆ ของตนไปสเปาหมายอยางมประสทธภาพโดยกลมของตนเอง หรออาจขอความชวยเหลอจากภายนอกกได ซงเปนการสบเนองมาจากปจจยอนอกทอดหนง เชนการศกษา การสอสารระหวางกน ความเออเฟอเผอแผ

ทงนความหมายรวมของแบบจาลอง TERMS ไดอธบายถงการทชมชนชนบทจะพงตนเองไดตองอาศยตวแปรเหต ทง 5 องคประกอบดงกลาว การพงตนเองของชมชนจงจะเปนการพงตนเองอยางสมบรณ ตวแปรเหตแตละตว เพยงทาใหชมชนชนบทสามารถพงตนเองไดบางสวน คอ เฉพาะตวแปรเหตตวนน ๆ เทานน และหากไมครบทง 5 องคประกอบจะถอวาชมชนยงไมสามารถพงตนเองไดอยางแทจรง ในแตละตวแปรเหต การพงตนเองไดสามารถอธบายได ดงเชน “ยงชมชนชนบทใด สามารถพงตนเองทางเทคโนโลยไดมากเพยงใด ชมชนชนบทนนกจะยงสามารถพงตนเองไดมากเพยงนน” เปนตน และตวแปรเหตตวอน ๆ กอธบายไดในลกษณะนเชนกน

57

ภาพท 2.6 TERMS MODEL เพอการพงตนเอง (สญญา สญญาววฒน, 2546)

ทฤษฎการพงพาตนเองแบบพฒนาของชมชนชนบทนน ไดมการประยกตเพอนาไปสการปฏบตงานในชมชนในมตตางๆ เชน การประยกตในงานดานเศรษฐกจชมชนพงตนเอง ซงมการสรปหลกแหงแนวคดเพอการดาเนนการทจะปฏบตใหเกดผลสาเรจอยางเปนรปธรรม และยงเกดผลตามความมงหมาย โดยมแนวทางในการดาเนนการ 3 ดาน คอ การผลต การจาหนาย และการบรโภค กระบวนการพฒนาชมชนเพอการพงพาตนเองไดอยางยงยนภายใตทฤษฎการพงพาตนเองแบบพฒนาของชมชนชนบทนน ยทธศาสตรเรมแรกกคอ สรางองคกรชมชน แตไมมงเนนรปแบบกจกรรมตาง ๆ เปนการรวมตวแบบธรรมชาต เขามาพดคยปรกษาหารอรวมกนถง สภาพปญหาทเกดขนในชมชนและกระทบตอครวเรอน วเคราะหสาเหตทางเลอกสรางกระบวนการเรยนร การจดการใหบรรลวตถประสงครวมกน โดยภาคหรอเครอขายทงจากภาครฐ ภาคเอกชน องคกรเอกชน นกวชาการ เขามาชวยเหลอสนบสนนใหกาลงใจในการดาเนนการจดทาแผนชมชนพงตนเองในแตละขนตอน โดยคนในชมชนตองมความสมานฉนท และเขมแขง มงมนทจะพฒนาชมชนของตนเอง ทาใหสามารถสรางแนวทางการพฒนาขนในชมชนตลอดจนพงพาองคกรทงภาครฐ ภาคเอกชน และองคกรเอกชน ทงน การพงพาตนเองและการพงพาอาศยซงกนและกนนน จะเกดกระบวนการเรยนรและถายทอดไปสชมชน เปนการเรยนรทผสมผสานจากภมปญญาชาวบานผสมผสานความรสากล และนาไปพฒนาใหสอดคลองกบการดาเนนชวตของชมชนนนๆ ผลการรวมกลมจะสรางศกยภาพหรอความเขมแขงของชมชนได เปนชมชนพงชมชน บรหารดวยภมปญญาของคนในชมชน (มานตย ทวกสกรรม, 2544 : 17)

T

S E

RM

T

S  E

RM

58

2.2 งานวจยทเกยวของ ธนพร สปรยศลป (2553) ไดศกษาเรองการขยายเครอขายการมสวนรวมของชมชนและระบบเตอนภยบรเวณลมนานานตอนบน เพอการปองกนอทกภยและดนถลม ในการศกษาไดเนนหนกในดานกระบวนการการมสวนรวมของชมชน เพอใหชมชนเปนศนยกลางในการปองกนอทกภยและดนถลม โดยยดหลกแนวคดตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยง อนไดแก ความพอประมาณ ความมเหตมผล และการมภมคมกนทด กอใหเกดแนวคดหลกในการดาเนนการโครงการวจย คอ ทาใหชมชนและชมชนในพนทไดมการเกบรวบรวมขอมลพนฐาน เพอใชในการวเคราะหศกยภาพของคนในชมชน จากนน จงมการคดเลอกกลมเปาหมาย โดยกลมเปาหมายในการศกษานประกอบดวย กานน ผใหญบานจากหมบานเสยงภย ผลการวจยพบวาโครงการวจยนไดสรางการมสวนรวมของประชาชน และไดสรางเครอขายขนในอาเภอเชยงกลาง จงหวดนาน ซงเครอขายประกอบดวยตวแทนของทกภาคสวนในชมชน พชต ไทยนยม (2553) ไดศกษา การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชมชนเขตเทศบาลตาบลบางปะกง อาเภอบางปะกง จงหวดฉะเชงเทรา พบวา การมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชมชนเขตเทศบาลบางปะกง ทง 3 ดาน ไดแก ดานการมสวนรวมในการตดตาม และประเมนผล อยในระดบปานกลางทกดาน โดยประชาชนมสวนรวมในการพฒนาชมชนมากทสด คอดานการรวมคนหาปญหา และสาเหตของปญหาพฒนาชมชน และมสวนรวมในการพฒนาชมชนนอยทสด คอ ดานการมสวนรวมในการตดตาม และประเมนผล ซงปจจยทมผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนาชมชน คอ การศกษา อาชพ และรายได เปนปจจยททาใหประชาชนมสวนรวมในการพฒนาชมชน สวน เพศ อาย สถานภาพ ระยะเวลาทอยอาศย และความรเกยวกบการพฒนาชมชน พบวา ไมเปนปจจยททาใหประชาชนมสวนรวมในการพฒนาชมชน สรยา คาหวาน (2553) การศกษาการบรหารทรพยากรนาโดยชมชนมสวนรวมกรณศกษาลมนากาตอนลาง อาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม ผลการศกษาพบวา บทบาท หนาท ของภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชนในการจดการทรพยากรนาและนาไปสการแกไขปญหาในพนทลมนากาตอนลาง อาเภอธาตพนม จากการทผศกษา ไดทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของกบแนวคดและทฤษฎดานการจดการกบภยพบต และปจจยตางๆ ทมผลตอการจดการดงกลาว จงไดพฒนาเปนกรอบแนวคดในการศกษา โดยมแนวคดพนฐานวา การจดการภยพบตมใชหนาทของหนวยงานใดหนวยงานหนง หรอของบคคลใดบคคลหนงเปนการเฉพาะ แตเปนเรองของทกคน ทกหนวย ทจะตองม สวนรวมในการปองกนและแกไขปญหา ในการจดการภยพบตทกขนตอน และเมอมองไปยงพนทเสยงภย ชมชนทเสยงตอการเกดภยพบต จงเปนกลมแรกทอาจจะไดรบผลกระทบจากภยพบต ซงภยพบต สามารถลดลงได หากประชาชนและชมชนในพนทเสยงภยไดรบรถงวธการหรอมาตรการ การจดการความเสยงทคนในชมชนสามารถใชเพอลดความเสยงจากการเกดภยพบตได

59

สานกวจย พฒนาและอทกวทยา กรมทรพยากรนา รวมกบมหาวทยาลยเทคโนโลย สรนาร (2551) รายงานผลการวจย การเสรมสรางและพฒนากระบวนการมสวนรวมของชมชนทองถนในการจดการทรพยากรนาและปาตนนา: กรณศกษาพนทลมนามล กรมทรพยากรนา กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ลาตะคอง กลมผนา: นาเสนอปญหาทรพยากรนา ในประเดนปญหาของปาตนนาทเปลยนเปนพนททากน นาเสยจากการปลอยนาทงของภาคอตสาหกรรม บานเรอน เกษตรกรรม นาทวมทอยอาศยและททากนจากลานาตนเขน การมสงกดขวางลานา นาเพอการเกษตรทมจานวนฝายกนนาจานวนมากในลาตะคอง รวมทง ไดเสนอแนวทางแกไข เชนการบงคบใชกฎหมายของรฐ การใชระเบยบของชมชน การรณรงค ใหความร การทาพนทแกมลงรบนา ลาตะคอง กลมผร นาเสนอปญหาทรพยากรนาในประเดนปญหาของปาตนนาทถกตดทาลายจากการบกรกพนทตนนา นาเสยจากชมชนและอตสาหกรรมขยายตว นาทวมจากการมอตสาหกรรมขนาดใหญปดกนลานาธรรมชาต และระบบทอระบาย ของเทศบาลทอดตน นาเพอการเกษตรจากการจดสรรนาทยงไมลงตว นาประปาของการประปาสวนภมภาคทไมสะอาดในบางครง โดยมแนวทางการแกไข เชน การกาหนดแนวเขตตนนา ใหชดเจนโดยภาครฐ การเปดชองทางนาตามธรรมชาต การจดทาขอมลการใชนาทถกตอง ขนษฐา พกกะณานนท (2551) ไดศกษาแนวทางการบรหารการศกษาแนวทางจดการการปองกนและบรรเทาสาธารณภย ขององคการบรหารสวนตาบลบางปลา อาเภอบางพล จงหวดสมทรปราการพบวา งานปองกนและบรรเทาสาธารณภยขององคการบรหารสวนตาบลบางปลาบรหารจดการโดยอาศยชมชนเปนฐาน ในการสอดสอง ดแล และชวยเหลอเจาหนาททงกอนเกดภย ขณะเกดภย และหลงเกดภย ซงเปนภยทเกดขนเปนประจา ประชาชนและเจาหนาทสามารถควบคมเองไดอยางรวดเรวทาใหเกดความเสยหายนอย และอยในวงจากด หากเปนภยทเกนความสามารถของตน กสามารถประสานหนวยงานขางเคยงเพอปฏบตหนาทรวมกนจนสาเรจลลวงไปได สาหรบภยทยงไมเคยเกดขน เชน เครองบนตก แผนดนไหว หรออบตภยตาง ๆ ทอาจเกดขนจากภาวะโลกรอนนน เปนสงทเหนอความคาดหมาย และเปนสงทผบรหาร และประชาชนยงไมตระหนกถงการปองกนทเปนรปธรรม เนองจากวาเปนสงไกลตว ซงตองใชเวลาในการทาความเขาใจและเตรยมความพรอมเพอรบมอกบปญหา และเหตการณไปพรอมกน ชวงศ อบาล (2551) ไดศกษาการมสวนรวมของประชาชนในการบรหารจดการภยพบต พบวา 1) ประชาชนมความรเกยวกบสาเหตของการเกดภย ความหมายของภยพบต ประเภทของภยพบต แตยงขาดความรความเขาใจเกยวกบการเตรยมความพรอมในระดบบคคลใหกบตนเอง เพอทจะแกไขปญหาทเกดขน และขาดความรเกยวกบหนวยงานทเกยวของในการบรหารและจดการภยพบต 2) ประชาชนไมมการเตรยมความพรอม ทาใหขาดศกยภาพทจะเขาไปมสวนรวมในการบรหารจดการภยพบตทอาจจะเกดขน ขณะเดยวกนหนวยงานทเกยวของไมมการใหความรกบ

60

ประชาชนเพอใหเกดความพรอมและสามารถรบมอกบภยพบตทอาจเกดขน 3) ประชาชนมความคดเหนวาการฝกอบรม และการฝกซอมแผนการบรหารจดการภยพบตจะเปนสงท ชวยพฒนาศกยภาพของประชาชนในการมสวนรวมบรหารจดการภยพบตทเกดขน 4) ประชาชนมความตองการจะเขาไปมสวนรวมแกไขปญหา แตพบขอจากดคอประชาชน ยงไมมศกยภาพเพยงพอในการทจะเขาไปรวมในการแกปญหานน ดงนนหนวยงานทเกยวของควรทจะพฒนาศกยภาพของประชาชนใหสามารถเขาไปมสวนรวมแกไขปญหาทเกดขนได 5) จากการทดสอบสมมตฐานท 1 พบวา ปจจยสวนบคคลในดานเพศ ระดบการศกษาและอาชพ ไมมผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการบรการจดการภยพบต ในขณะทอายมผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการบรหารจดการภยพบต 6) จากการทดสอบสมมตฐานท 2 และ 3 พบวาระดบความรความเขาใจเกยวกบภยพบตและการเตรยมความพรอมในระดบบคคลไมมผลตอการมสวนรวมของประชาชนในการบรหารจดการภยพบต ปรชา เพงแจม (2550)ไดทาการศกษาปญหาการมสวนรวมของประชาชนในการจดทา แผนยทธศาสตรพฒนาขององคการบรหารสวน ตาบลผกไหม อาเภอหวยทบทน จงหวดศรสะเกษ ผลการศกษาพบวา1. ปญหาการมสวนรวมของประชาชนในการจดทาแผนยทธศาสตรการพฒนาขององคการบรหารสวนตาบลผกไหม พบวา ประชาชนขาดความร ความเขาใจในการจดทาแผนยทธศาสตรการพฒนาตามภารกจหกดานมากทสด 2. แนวทางแกไขปญหาในการมสวนรวมของประชาชนในการจดทาแผนยทธศาสตรการพฒนาขององคการบรหารสวนตาบลผกไหม พบวา ควรจะใหประชาชนมสวนรวมทกขนตอนในการจดทาแผนยทธศาสตรการพฒนาภารกจหกดาน 3. แนวทางการสรางการมสวนรวมของประชาชนในการจดทาแผนยทธศาสตรการพฒนา พบวาองคการบรหารสวนตาบลควรจะใหความรเชงปฏบตการแกประชาชนดานการวางแผนยทธศาสตรการพฒนาตามภารกจหกดานอยางตอเนอง พสมย บญเลศ (2548) ศกษาเรอง การมสวนรวมของประชาชนในการวางแผนพฒนาเทศบาลนครสมทรปราการกลมตวอยางททาการศกษา คอ ผนาชมชนหรอหวหนาครวเรอนทอาศยอยในเขตเทศบาลสมทรปราการ จานวน 115 คน โดยใชแบบสอบถามเปนเครองมอในการศกษาและสถตทใชในการวเคราะหขอมล ไดแก รอยละ คาเฉลยและไค - สแควร ผลการศกษาพบวาประชาชนในเขตเทศบาลนครสมทรปราการ สวนใหญเปนเพศหญงมอายระหวาง 41 - 50 ป มอาชพรบจาง มระดบการศกษามธยมศกษาตอนตนมรายไดระหวาง 5,001 - 10,000 บาท/เดอน เปนสมาชกกลมมระยะเวลาทอาศยอยในชมชนตากวา 10 ป การศกษาระดบการมสวนรวมของประชาชนในการวางแผนพฒนาเทศบาลนครสมทรปราการ พบวา ประชาชนมระดบการมสวนรวมมาก การศกษาความสมพนธระหวางการมสวนรวมของประชาชนในการวางแผนพฒนาเทศบาลนคร สมทรปราการกบปจจยสวนบคคล พบวา เพศ อาย อาชพ รายได และระยะเวลาทอาศยอยในชมชนของประชาชนไมมความสมพนธกบการมสวนรวมของประชาชนในการวางแผนพฒนาเทศบาลนครสมทรปราการ

61

อยางมนยสาคญทางสถต สวนระดบการศกษาและการเปนสมาชกกลมของประชาชน มความสมพนธกบการมสวนรวมของประชาชนในการวางแผนพฒนาเทศบาลนครสมทรปราการอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05