ahmet Solmazbünyamin

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter 2012, p.105-129 , TURKEY

HACI BEKTA VE HACI TORUL KARILAMASI: GVERCN VE DOAN DONUNA BRNME

Ahmet TAIN* Bnyamin SOLMAZ**

ZET

Makale, Hac Bekta Velyetnamesinde Hac Bekta ve Hac Turul arasnda da cereyan eden Gvercin ve Doan ekline brnmeyi ele ald. Gvercin ve Doan motifi farkl birden fazla metinde yer allarna baklmakszn burada yer verildi. Bylece Hac Bekta Velyetnamesinden yola karak Hac Bekta ile Hac Turul arasnda geen olayn batini ve deimeceli anlam zerinde duruldu. Gvercin ve Doan motiflerinin yer ald farkl iki metinlerden ilki Gvercin lahisi dieri de Gvercin Manzumesidir. Bu manzume, ah smail mahlasyla Gvercin Manzumesi eklinde Alevi Bektai topluluklar arasnda da okunmaktadr. Hac Bektan Ruma yneldiinde Rum Erenleri onun Ruma geliine engel olmak iin birok tedbir aldlar. Fakat bu tedbirlerin hibirinde baarya ulap sonuca ulaamadlar. Bu nlemlerden bir tanesi Hac Turulun Doan ekline brnp Gvercin eklinde Ruma giren Hac Bekta yakalamak iin hamle yapmasdr. Makale bu konuya aktarlan metinler zerinden aklk getirdi.

Sonu olarak makale farkl metinler zerinden karlatrmal ele alan ilk almadr. Bu bakmdan da metinlerde ele alnan konu, farkl balamlaryla aktarlmalarna karn metinler ortak konu etrafnda birbirini desteklemektedir. Metinlerdeki kiiler ve birbirleriyle diyaloglarnn statleri etrafnda hangi anlamlar ierdii, Gvercin ve Doan motifi ile aktarmay amalad ierik, hangi ortamda nasl gelitii zerinde duruldu.

Anahtar Kelimeler: Hac Bekta Veli, Velyetname, Hac Turul, Dede Korkut, Deli Dumrul

THE MEETING OF HADJI BEKTASH AND HADJI TOGHRUL: APPEARANCE IN A PIGEON AND A FALCON FORM

ABSTRACT

The paper is about the the case of appearance in a pigeon and a falcon form between Hadji Bektash and Hadji Tughrul narrated in the Vilayatname of Hadji Bektash. The texts narrating separetely the motif of pigeon and falcon are also stated. Occured between Hadji Bektash and Hadji Tugrul according to the Vilayatname, the case is dealt with in

* Prof. Dr., Konya . Sos. ve Beeri B. Fak. Sosyoloji Bl. El-mek: [email protected] ** Do. Dr., Konya . lahiyat Fak. Felsefe ve Din Bil. Bl. El-mek: [email protected]

106 Ahmet TAIN Bnyamin SOLMAZ

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 7/1 Winter 2012

the paper in a confidental and modulation sight. More text concerning to the figure, the hymn of pigeon and the poem of pigeon, also indicated throuh the evaluation. The letter is commonly used between the Alawi and Bektashi people attributed to Shah smail. There was a change in welcoming ceremony of saints of Rum, when Hadji Bektash arrived the country and they tried to prevent him from the arrival and took many measures. But in none they succeced in any way. It was between those measures that Hadji Tughrul tranformed in to pigeon form and tried to prevent Hadji Bektash entering the country. Those events are explained in the paper naturally.

Finally this is first attemp to explain the matter referring to the different historical texts in this way. I am to say the texts are narrating the same event though in different ways of narrations. So that it will be more possible to understand an event which is narrated in many texts and a text, which is common between large communities. Also, meaning of the figures in the texts and their dialogs statue explained, as well as the the explanation of the aim of the pigeon and falcon form and the environment in which in come out.

Key words: Hadji Bektash, Vilayatnama, Hadji Tughrul, Dede Qorqut, Deli Dumrul

Giri

Makale, Alevi Bektai yazl metinlerinin ieriklerinin anlalmasna dikkat ekmeyi amalamaktadr. Karlalan sorunlara yazma bir risaleyle aranacak cevap, bu konunun anlalmasna sunaca katk mnasebetiyle nemli bir yere sahiptir. Makale yntem olarak yazl metin, grme ve gzleme dayanmaktadr.

Makale boyunca metinlerin kurgusuna ilikin gndermelerle, bu metinlerin szl birikimin yazl metin haline getirilmesiyle szl kurgusunu kaybetmediine vurgu yapld. Bu bakmdan da Alevi Bektai topluluklarnn sosyal yaps ile tarihsel dnmleri gz nnde bulundurularak, metinlerin kurgusunu yine topluluun geleneksel ieriklerine ynelerek aklamaya alt.

Sre ierisinde szl metinlerin duyulan ihtiyaca binaen yeniden kurulduu, ana temay muhafaza ederken imgeleyenin kurgusu paralelinde yeniden biimlendirildii, bunun da paral bir yap oluturduu sylenebilir. Bu metinler bu haliyle kalmayarak topluluk ierisindeki dolamn da bu son haliyle salam oldu. Metinlerin farkl birok alana dair dolamna karn birok nedene bal olarak menkbevi metinlerin anlalmasnda baz engeller ortaya kt ve bu sorunlarn bir ksm gnmzde de devam etmektedir. zellikle metinlerin sembolik ve mecaz kelamn ihtiva ve iaret ettii kutsal alann kurarak yrmesi, sorunun srekliliini daha da pekitirmektedir. Grubun bu metinleri anlamadaki mekn ve zaman alann kaybetmesi metinlere yabanclaan onlar herhangi bir kitleye dntrmektedir. Fakat Alevi Bektai dnce etrafnda kurulu dnya, yzyllara dayanarak besledii ve tad hafzay bu ilk bile denemeyecek aklama abasndan da teye tamay zorunlu klmaktadr.

Konuyu bir giri mahiyetinde Alevi Bektai dnyasnn kuruculuunu yapan ve tayan metinlere ynelip yeniden deerlendirmeyi gerekli klan yazl kltrn hakim olduu dnem idrak edilmektedir. Bu cmleden olmak zere konu Alevi Bektai metinleri arasnda nemli bir yere sahip olan Hac Bekta Menakb etrafnda deerlendirilebilir. Hac Bekta Velyetnamesi, dier menakpnamelerde olduu gibi (Ocak, 1992: 52) ismine kurulu kiinin etrafnda zaman, mekn,

Hac Bekta ve Hac Torul Karlamas: Gvercin ve Doan Donuna Brnme 107



ahs, kltr, siyaset, din, tasavvuf ve sava gibi birok konuyu paralar halinde aktarmaktadr. Konunun Hac Bekta ve Hac Turul etrafnda kurulduu ve ikili kurgu ierisinde taraflara yklenen anlamn ortaya konup aklanmas iki isimden birini n plana karp dierini yok saymak veya aalamak anlamna gelmez. Bilakis bu yntem yolun, erknn, ahslardan daha stn olduu vurgusunu hatrlatmaktadr.

Horasan erenlerinin Rum erenlerini grme, tanma, anlama, tefti etme dncesi bu konu etrafndaki metinlerin hemen tamamnda vurgulanmaktadr. Hesaplamaya gidecek dzeyde Horasan erenleri, Rum erenleriyle aralarnda bu denli meydan okurcasna iliki ve balant kurmaktadr. Bu balant, ncelikle Horasan ve Rum eklinde iki corafyayla anlan sufi mekteplerin birbirlerinin devam gibi anlatlmaktadr. Ardndan da birbirlerini bal bulunduklar erkna ilikin bir yoklamayla birden alana matuf ve sufi halka olarak hatrlatmayla, karlkl olarak bu alanlara ilikin talepte bulunmaktadrlar. (etin, 1998: 239-240) Bir nceki dalgayla gelip Horasan erenlerinin bir paras olarak, yeni yerlerine uyumlu hale gelen bu topluluklar, uyumun paralelinde Rum erenleri adlandrmasn da sahiplendiler. Bu adlandrma birden fazla anlam davet ederken ncelikle ikinci dalga ile gelenleri karlayacak glerini kaybettikleri ve onlar sorgulama imknn da kardklar anlamna gelmektedir. Bu, yeni meknda yeni zamann kaybedildiinin hatrlatlmasdr. Kald ki Rum erenleri bunu anladlar, bildiler, grdler ve bunun iin de Horasan erenlerinin geliine raz olmadlar. nk yeni vatanda faaliyet kurgular Horasann ihtiamn tamaktan uzakt. ok uzun zamandan beri srekli devam eden g ve fetihlerle Horasan hep hatrlatan olmutur. Bunun yan sra her kargaa en azndan duygusal veya nostaljik olarak da kendisini srekli var klmaktadr. Bylece taraflar arasnda meselelerin kkten konuulduu diyaloglar yaplmaya baland grlmektedir.

Bu konuma anndan itibaren ahslar ikinci plana ekilirler. nk yeni vatanda Horasan mektebi mktesebatyla kendilerini var klmalarnn gveni ve baarsna sahiptirler. Artk her iki mektep arasnda dnce ve erknn n plana kt grlr. Buradan itibaren Hac Turul, gemi ihtiam ve bugnn gveniyle kendisini ortaya koyar, meydana atlr ve hedefi tutmak iin gitmeyi kabul eder. O, btn bunlarn ardndan nasl hamleler yapacan, konunun nasl sonulanacan ve bu konuda kendisine denin ne olduunu, konu kendisi tarafndan halledildikten sonra geride kalanlara da nelerin dtn bir bir anlatr. Yola kar, Hac Bekta bulur, ona hamle yapar, fakat kendi hamlesini de Hac Bektan hamlesini de gremez. nk hakikatin ne olduu konusu belirsiz hale gelir ve kendisi hakikati gremez halinde yakalanr. Sahip olduu vehmi gerek, hakikat karsnda ise erkndan uzaklat yeni bir hale dnr. Hac Turulun gerek olarak grd vehmi, Hac Bektan diliyle hatrlatlan hakikat ile dile gelir ve hatta bu karlamann gerekelerinden birisi de izah edilmi olur. Bu hal, Bre yolsuz, erknsz! Er eri byle mi karlar! ifadesiyle vurgulanr.

Grmezlik ve hakikat penceresinin almasnn ardndan Hac Turul brkn Hac Bektan nne koyar ve tekbirletir. Bylece Hac Bektaa fiili olarak balanm olur. Artk kendisini gnderenlere geri dnp btn olup biteni anlatabilir. Hac Bekta, btn olanlar geride kalanlara anlatmas iin onu gerisin geri, onu kendisine gnderenlere gnderir.

Hac Turul geri dnp olup biteni, ayrld meclise dner ve anlatr. Rum erenleri, yeni kii ve mesaj karsnda armaya devam ederler. Hac Bektan halifesi Hac Turul diliyle davet edilmelerini ciddiye ve dikkate almazlar. Hatta gitmek yerine yeniden meydan okuyup inat ederler. Onlarn inat halleri nce ralarnn snmesine, ardndan da zerine oturduklar postlarnn kaybolmasna neden oldu. Bylece Hac Bekta, yolun kurallar ve sembollerini onlarn ellerinden alarak iki kez meruiyetlerini yitirdiklerini onlara hatrlatr. Hem faaliyetleri yola uygun deil hem de kendilerinin senedi olan bu remze sahip kamamaktadrlar. yleyse bulunduklar yerlerde




anlamsz, sama bir hal aldlar ve onlarda davete uyup Hac Bektan yanna gelmekle bu aypl halden kurtuldular.

Gvercin ve Doan ikilisi, aada deerlendirilen Gvercin ilahisinde olduu gibi, insanlara Hz. Muhammedin merhametli ve byk bir insan olduunu gstermek iin Cebrail / Mikail ve Azrailin Gvercin ve Doan donunda geldikleri kendi azlarndan ifade edilmektedir. Bu durum Hac Bekta ve Hac Turul rneklerinde anlatld gibi Ruma gelen Trkmen topluluklarnn yaadklar sorunlara ilikin retemedikleri zm ve oluturamadklar birlii hatrlatmaktadr. Bununla kalmayp ayn zamanda Hac Turul ahsnda Trkmen topluluklarnn banda bulunan bey-seyyitlere yeni bir erkn ve usul etrafnda Ouz tekilatlanmasna dnlmesi ve gidilmesi gerekliliine de iaret etmektedir. (Barkan, 1942: 279-386) Bu bakmdan da btn Rum erenleri, Hac Bektan derghna gelirler ve bylece Rumda bu yeni esaslar zerine veya Horasan esaslarnn kendilerine hatrlatlmasyla birlik salanmasna vurgu yaplr.

Rum erenleri, Horasan erenleri bulumas Rum erenlerinin kendilerini grmeleri, yenilenmeleri ve daha gl bir ekilde var olmalarna gvence ve meruiyet katt (Saydam, 2011: 177-178).

Makalenin ele ald Gvercin ve Doan ikilisinin hangi anlam dnyasna karlk geldii ve zahiri dnyada talep ettikleri konusu bal bana ele alnmas gereken konulardan biridir. Bu konunun tam anlamyla sonuca ulatrlmas daha fazla uluslararas bir incelemeyle birden fazla din kltr ierisinde karlatrma yaplmaldr (Boratav, 1995: 48-49). Dier yandan eldeki mevcut bilgilerden ulalan sonularn ortaya konulmaya devam edilmesi de gereklidir. Buna ek olarak dier bir konu da kular bahsinin geleneksel toplumlar dnldnde bal bana bir uzmanlk alan olduu ve bu konuda birok almann olduu da gz nnde tutulmaldr (Ergzel, 2009). Bu cmleden olmak zere Gvercin ve Doan ikilisi ierisinde Gvercine yklenen anlamn aklanmaya ihtiya duyduu aktr. Gvercin, munis, uyumlu, mtevaz, saygn, vakarl ve sakin bir hayvan oluuyla izah edilebilir (Ocak, 1983: 168).

Alevi Bektai inanlar etrafnda szl ve yazya aktarlan kaynakta birden fazla hayvana brnme ve kimliini gizleme motifine yer verilir. Fakat burada gvercin ve doan ikilisi zerinden muhataplarn dnceleri kendi dillerinden aktarlmaktadr. Bunun iin de Hac Bekta Velyetnamesinden yola karak birden fazla metin zerinden yaplan karlatrma ve yine meknn deimesiyle uyarlanan metinler zerine younlald.

Hatai mahlasyla okunan ah smaile ait Gvercin Manzumesi, gebe topluluklar arasnda metinlerin yeni sosyal, kltrel yapya uyarlanmasn srdrdnn ok gzel rneklerinden bir tanesini sunmaktadr. Ruma gelip siyasal, kltrel, iktisadi ve sosyal olarak beklentileri gereklemeyen gebe topluluklar iin yeni bir kurgu ah smail tarafndan yaplmaktadr. Yukardan beri anlatlanlarla grld zere bu dntrme szl kltrle var olan topluluklarn yeni biim kazandrma yoluna gitmeleri bildikleri ve devam ettikleri usuldr ve doal olarak anlam dnyalarn yeni meknlaryla biimlendirmektedirler.

Bunlara ek olarak deerlendirilen konu etrafnda burada yer eserlerin, hem Hac Bekta Velyetnamesi ve dier velyetnameler hem de Dede Korkut veya Ouznamelerin yazya aktarlma dnemleri ayndr. XV. ve XVI. yzyllarda yazya aktarlan metinler, Ouz boylar arasnda bilinen metinlerdir. Dier Trkmen topluluklar zellikle Akkoyunlu ve bilahare Osmanl sahas ierisinde yayld gz nnde bulundurulmaldr. Dede Korkut hikyelerinde anlatlan corafya ayn zamanda Hac Bekta ve etrafnda rlen kii kadrosunun da bulunduu ve faaliyet yrtt corafyadr (Erzi, 1954: 185-202).




Metinler arasnda bir karlatrma yaplacak olursa u ortak noktalara ulalr:

a- Btn metinlerde Hac Bekta gvercin, Hac Turul doan ekline brnmtr.

b-Dede Korkut hikayelerinde Deli Dumrul / Turul doan, Azrail gvercindir.

c-Sar Saltk Menakbnda Hac Turul, Doan Ata olarak dntrlmtr.

d-ahin ekline brnp gvercini tutmak isteyenler, gvercin tarafndan tutulmaktadr.

e-Olaylarn sonunda kahramanlar, ahin ve gvercine dnmektedirler (Gkyay, 2007: 105-1306).

I-Dede Korkut Hikyelerinden Deli Dumrul Adlandrmasnn Turl Sultan Yazlmas:

Dede Korkut metinlerinde yer alan Deli Dumrul ve Hac Turul adlandrmas arasndaki benzerlikler tartlmaktadr. Bu tartmann neticesine gre Dumrulun imlas yanl istinsah edilmitir. Aslnda Dumrulun m harfi ayn harfi idi fakat aynn noktas dnce veya grlmeyince bunun m harfi olduu dncesiyle Durul yerine Dumrul eklinde kaydedildi (el, 2010: 72). Bunu gr Yazczadenin Selukname ierisinde kaydettii Deli Turl kayd da dorulamaktadr (Kaalin, 2006: 299). Dumrul ve Hac Turul olarak eserlere kaydedilme zaman birbirlerine yakndr. Hatta Dede Korkut ve Hac Bekta Velyetnamesinin yazya aktarld dnem de ayn yzyllardadr (Boratav, 1995: 48-49).

Topkap Saraynda bulunan Yazczade Ouznamesinde Deli Dumrul adlandrmas yerine: altn kpr yapan, Azryile sava klan, salkum solkum don gyen, sakar atn oynadan Toku Kocak ol Torul Sultn. (Kaalin, 2006: 299)

Buna benzer bir baka rnek de Naci Kum Atabeyli tarafndan Antalya merkeze bal Zeytin kynde yerleik Kara Yamur Ocana bal Abdallar tarafndan derledii Eshaptan Dumrul isimli destandr. O, Hatai mahlasyla olan destann tamamn yaynlamtr. Onun yaynlad destann konusu Deli Dumruldur ve Turul ile ayndr. Bu destanda da Azrail ve Deli Dumrul arasnda can pazarl yaplr. Destann sonunda Deli Dumrulun kars gvercin, Azrail ahin olur (Kum, 1934: 81-82).

Bu ksa alntdan anlalaca gibi Dede Korkut hikyeleri ierisinde yer alan Deli Dumrul adnn yazya aktarlma hususu Dumrul yerine Turul olabileceini gstermesi bakmndan nemlidir. Dorusu Dumrul adna mana aray olmasna karn Deli Turul olarak adlandrlmas Azrailin gvercin olarak cann almaya geldiinde onu Doan ekliyle avlama istediinin anlatld kurguya daha uygun dmektedir. Bundan dolay Dumrul yerine Turul yazlnn varl da bize bunu daha gl bir ekilde gstermektedir.

Buna ek olarak, Ruma gelen Ouz boylarnn yeni ozan ve klar tarafndan anlatlan hikyelerine yenisini katarken, hikyelerin mekn, ahs ve ierikleri de yeni yere uyarlanmaktadr. Rumda sylenen bu hikye, Turul olarak yeniden gncellenerek devam ettirildi. Bu durum yalnz hikyelerin ieriklerine dair deil ayn zamanda bu hikyeleri aktarclarnn da deiimiyle neticelendi. Bu aktarcllarn icra ettikleri mzik aletleri de bir sre sonra yeni meknda yeni biim, ierik ve isim kazand. Fakat hikyeler ve aktarclar szl kltrn ortamnda var olageldi. Konargerler arasnda veya zerinde varln giderek artran yerleik hayat, yeni biimleriyle de alan daralp daha kk blge ve halk kitleleri arasna skarak gnmze kadar devam ettirdi. Bylece konargerlerin zelliklerini gsterebildikleri btn hususiyetleri yerleik hayatn alan doldurmas ve rtmesiyle nazarlardan uzaklamasna ve grlmesine engel oldu. Bu durum neticede szl kltrn ilk halini, srekliliini ve bir sre sonra da yazyla resmedilip kendisini bir ekilde srdrdnn de anlalmasna mani oldu.




II-Kirdeci Alinin Gvercin lahisi:

Milli Ktphane yazmalar arasnda birden fazla nshas bulunan ve tamam incelenen yazmalar arasndan Dstn- Hazreti brahim isimli mecmuada bulunan risale 06 Mil Yz A 8624 / 5 numarada kaytl ve 68b-71b varaklar arasndadr. Ad geen kayt ve numarada yer alan bu risale Latin harflerine aktarlarak buraya alnd. Fakat bu destann konusu ve farkl nshalar zerine eitli almalar da bulunmaktadr (Elin, 1997: 266-268; Aslan, 2006: 196-199; Kuzuba, 2008: 330-333).

Bu eserin konusu Doan tarafndan avlanmak iin kovalanan Gvercinin Hz. Muhammede snp kendisini saklamas ve Doann Hz. Muhammedden avn talep etmesi zerine, Doan ve Hz. Muhammed arasnda geen diyalogla srmektedir. Sonunda Hz. Muhammed Doana kendi etinden bir para et vermeyi teklif ettiinde Doan da bu teklifi kabul eder ve etini kesmek iin getirilen bak onun kendi vcudundan kesilmesini istedii yerden etini kesmez. Bunun zerine Gvercin ve Doan silkinip Cebrail ve Mikail olurlar. Gerek hallerine dndkten sonra da Hz. Muhammedin ok byk bir insan olduunu gstermek iin bu hale girdiklerini ve kendi gerek kimliklerini gizlediklerini syleyerek hikye tamamlanr.

Hikyet-i Gerin it imdi edelim bir ho haber Kim ne demi ol resul-i muteber

Resul ikindi namazn klm idi Dua edip el yze srm idi

Grd yanna bir gerin konar Geldi yanna resuln kan ya saar

Ya Resulallah eyle efaat gizle gil (68b) Ol doan gelir yz verme gil

gn oldu ol doan beni kovar Canm almak kastyla oldu suvar

Gizler isen ya resul imdi gelir Hi aman vermen gelir hemen canm alr

Gizlemezsen destur ver gil uaym Yce kayalar dibine kaaym n iitti resul ibu szleri Ya ile doldu mbarek gzleri 69a Resul eyidr yengme gir ey hmam nk bunda geldin i oldu tamam n gercin girdi resul yengine Gizlenben bir saat durdu yene

Nagehan indi havadan bir doan Yeri g titretip klar figan




Ya Resul ver gizleme gil avm Yoksa kraram hep kavmini

Bunca gndr ben yrm havada 70b Ver avm gizleme gil bu arada

Resul eydr gel beni endir verim onu Almagil bala onun kann

Pes resul eyidr koyun verem sana Pes bala bu gercini bana

Doan eydr: bin koyun versen almazam Ben gerinden hem gemezem

Resul eydr kendi etimden verem Hele marur tut ben sene ne derem

Raz oldu doan ibu kavle Kim resuln etin aluben sevine

Destur oldu ba getirdiler Sahabeler oturuben alatlar

Hitap indi baa kesmedi etin Yazklar olur kessin yarn Sureta vurdu kesmedi bir kln Nice kessn hak calap kesme dedi Gerin silkindi oldu Cebrail 70b Ol doan silkindi oldu Mikail O ikisi ol arada alatlar Hem resuln ayana ddiler

Dediler kim sensin ahi ya habib Hem olursun cmle dertlere tabib

Olmasaydn ya[ra]dlmazd felek Yaradlmazd ne beer ne melek

Sensin ins cinin serveri Hak alabn sevgili peygamberi 71a

Biz senin gerekliin bilmi idk efaatin istey gelmi idk




Biz gnah- asi kullar Yarlgagil cmlemiz hep veri

Affet isyanmza kl rahmeti Ol habibin yz suyu hrmeti

Failatun failatun failatun ahiret istersin Dnyay sat okuyan yazan dinleyeni

Rahmet eyle yarla gil ya gani!

Kirdeci Ali adyla XV. ve XVI. yzyllarndan itibaren Rumda aktarlan Gvercin hikyesi, Deli Turul hikyesiyle devam ettiini, szl edebiyatn etkili bir ekilde halk arasnda srdn gsteren gzel rneklerden bir tanesidir. Bu eserlerin anlatclarnn oba, oymak ve ky, kasaba ellerinde sazlaryla dolap anlattklar bu hikyeler halk arasnda ok sylenen ve dinlenen eserler arasnda yer almalarna imkn sundu. Bu da gstermektedir ki hem sunuluu hem de ierii eserlerin kalclna kolaylk salad. Ayn zamanda metnin ieriine dikkat edilmedii takdir de meseleye zahirden bakan iin birbirinden farkl gibi grnen metinler, bu metinleri takip edenleri sosyal hayatn farkllamas karsnda, metinlerin yayld ve yaygn olarak okunduu tayfalarn adeta farkl toplum ve yapy yanstyormu vehmine srklemektedir. Bu bakmdan da bu eser, sosyal hayatn deiimini yani szl kltre dayal yapnn giderek belgeler, kalem ve yaz zerinden yeni talepler oluturduunu gstermektedir. (Kprl, 1989: 131-144, Kprl, 1989a: 145-156; Kprl, 1989b: 157-193; Kprl, 1989c: 195-238)

III-Mevlid-i Nebevi Tetimmelerinde Yer Alan Gvercin Destan:

Mevlidi Sleyman elebi adyla bilinen ve daha ok halk arasnda yaygnlk kazanan Mevlitlerin eklerinde makaleye konu olan Gvercin Doan konusunu ele alan blmler bulunmaktadr. Osmanl dneminden itibaren mevlitlerde Gvercin Destan, Geyik Destan gibi ekler bulunmaktadr. Mevlidin ekleri arasnda yer alan Gvercin Destan, Cebrail ile Mikail'in manzumesidir ki Hz. Muhammedin lemlere rahmet olarak gnderildii, hakikat peygamberi olduu ve efaat iin bu kurguyu kendi gerek kimliklerini gizleyerek gerekletirdiklerini meleklerin kendi dilinden anlatmaktadr.

Yukarda Kirdeci Ali eseri olarak aktarlan metin ile mevlit eklerinde bulunan metin slup ve ierik itibariyle birbirinin ok benzeri metinlerdir. Ayn olay Sleyman elebi Mevlidi ekinde bulunmaktadr. Seyyit Mustafa Kadral, 1311: 32-34; Varl, Tarihsiz: 87-90; Dede, 2011: 51-53). Bylece daha fazla halk kitleleri tarafndan bu halk destan bir edebi metin olarak okundu, aktarld ve hafzalarda derin bir etkiyle kaydedildi.

IV-Hatai Mahlasyla Gvercin Manzumesi:

Kirdeci Alinin Gvercin lahisi gibi bu defa Hz. Muhammet yerine Hz. Ali'yi hikyenin merkezine alan kurgu Hz. Alinin cmertliini tiyatral bir biim zerinden anlatan baka bir metin de bulunmaktadr. Bu yeni dntrlm metinde ah Hatai, Gvercin Manzumesi ismiyle hedef kitlesinin ruh dnyasn yeniden kuracak etkili bir dili yakalar, metni kendi dnceleri dorultusunda biimlendirir, ierik kazandrr, ahs kadrosunu deitirir ve bylece onun ustaca kurduu adeta bu yeni eser gnmze kadar da cemlerde okunur hale gelir.




Alevi topluluklar arasnda ah smailin Hatai mahlasyla okunan Gvercin Manzumesi de bu makalede yer almaktadr. Buraya alnan Gvercin Manzumesi orum Dede Garkn Oca1, Diyarbakr Kaygusuz Sultan Oca (Zeynelabidin Oca)2 ve caaddin Veli Oca3 mensubu dedelerden alnmtr. Buraya alnan bu metin, kaynak olarak alnan kiiler tarafndan cemaatleri arasnda zellikle cemlerde okunmaktadr. Alan almalarnda itirak edinilen cemlerde zellikle muhabbet cemlerinde manzumenin kk farkllklarla nshalarn dinlenildi.

Beli dedik beli ya Ta ezel ezeliye

Bir gvercin cara geldi ah- Merdan Aliye Hem Alisin hem veli Hem cmertsin hem gani ahin bizi avlyor Kurtar bizi ya Ali

Alim bizi haklad Drt yann yoklad Ald o gvercini Diz altna saklad Beli dedik bestine

Ak olduk stne Gkten bir ahin indi Alinin diz stne

Ey buraya oraya

Melhem sarn yaraya Sre sre getirdim Avm geldi buraya Alim derki namerde Szm yoktur cmerde n avn senin idi Niin alman yabanda

Yabanda alamadm Kanadm salamadm Hastalktan kalkmtm Ulap alamadm Var git ku iin ile Hakka yarar i ile Sana bir koyun verem

1 Mustafa Dedekargnolu ve Hseyin Dedekargnoluna teekkr ederim. 2 Diyarbakr Seyyithasan Ky seyitlerinden Ali ztrke teekkr ederim. 3 Eskiehir Seyyitgazi Aslanbeyli (caaddin Ky) babalarndan Mehmet Demirtaa teekkr ederim.




Gvercini bala Tavmdandr tavmdan Yad yeg midir avmdan Dnyann maln versen Gene gemem avmdan

Oyun yetmez oyuna Sakla beni koynuna

Yuvada yavrum kald Emaneti boynuna

Alim haykrd cotu Ty rperdi donun geti ekti Zlfkarn Kendi etine balad

Dur Alim merd imisin Mertlerden merd imisin Sana cmert derlerdi Gayet cmert imisin Kalkn kular ualm Haktan yana gelim Alim minneti dt Gvercinden geelim

Kalkp kular utular Haktan yana gtler Cebraille Mikail El ayaa dtler ah hataym nur oldu Hep bu szler sr oldu ahin ile gvercin Her biri bir er oldu.

4

ah smailin Hatai mahlasyla Alevi topluluklar arasnda okunan Gvercin Manzumesi, birbirinden farkllaarak ayrt dnlen topluluklarn, ayn kltrel havza ierisinde ayn metinleri, ayn yntemlerle kendi ilerinde devam ettirdiinin gzel rneklerinden bir tanesidir. Gvercin Manzumesi gemite ozan, bah ve klarn kelamlarn sunma biimine uygun olarak halk arasnda ve muhabbet ortamlarnda saz eliinde sylenmektedir. (Kprl, 1989: 131-144, Kprl, 1989a: 145-156; Kprl, 1989b: 157-193; Kprl, 1989c: 195-238) Alevi Bektai szl kltr ortamnn yazya doru hzl dnm ayn metnin Trkmenler arasnda farkl biimiyle sylendiinin grlmesine neden olurken, bir yandan da bu edebiyatn ieriinin kaybolmasn da salad. (Tan, 2003: 28-43) Bu durum topluluk arasnda ylesine yeni bir grsel ve iitsel alan oluturdu ki bir ncekini de gncelin referansyla kurdurdu. Artk bir ncekini

4 Bu deyii Diyarbakrdan Ali ztrk gnderdi.




yenilemek veya aktarmak neredeyse imknsz hale geldi. Bunun iin szl metinlerin yazyla devam ettirildii konusuna yaplacak vurgu, ieriin anlalmasna kolaylk salayacaktr.

V-Hac Bekta ve Etrafndaki ahslarn Velyetnamelerinde Gvercin ve Turul:

Hac Bekta, kendisi Ruma ynlendiren Horasan erenlerinden birisidir. Ruma gnderilmesinin sebebi de Horasan mektebini Rumda anlatmas, tantmas ve bir ncekilere hatrlatma gayesine matuftur. Horasan mektebini dnce, bilgi, pratik ve aknlk olarak Ruma getirir. Rumda bulunan erkn yeni batan yeniler ve nceki erkn da izahyla gsterir. Esasen bal bana Hac Bektan Niaburdan Ruma yolculuuna bu nazarla yeniden baklsa, kendisine verilen grevi yerine getirmeye alan, grev adam olduu anlalabilir. nk geip gittii her yerde rastlad btn topluluk ve liderleriyle yaknlk kurmu ve onlarn erknlarn da deitirmiti veya hatrlatmt. (Tan, 2009: 48-52; Tan, 2009a: 1-9)

Buradan yola karak bu konu, Hac Bekta Veli Velyetnamesi, Hacm Sultan Velyetnamesi, Sar Saltk Velyetnamesi, Karaca Ahmed Menakb, Dedii Sultan Velyetnamesi, Dede Korkut Kitab ve Ouzname, Gvercin lahisi, Gvercin Manzumesi ve Hikye-i mevlid-i nebi gibi metinlerin muhteviyatlarna dair ksa aklamalarla ele alnacaktr.

a-Hac Bekta Velyetnamesi:

Hac Bekta Velyetnamesinin ilk bahislerinde Hac Bektan Ruma geliine ilikin Rum Erenlerinin nasl tedbirler aldklar ve bu nlemlere ramen Hac Bektan btn barikatlar nasl at konusu zerinde durulmaktadr. Sonusuz kalan tedbirlerin ardndan Sulucakarahye konduu meselesi aktarlmaktadr. Yine metnin aktardna gre onun geliine mani olmak iin Rum erenleri manevi kanatlaryla gkyznn atsna kadar set ektiler. Fakat melekler Hac Bektaa yardmc olup engelleri kolayca amasn salad.

Hac Bekta ve Hac Turul karlamasnn halk arasnda etkisi, sadece metnin yaygn olarak okunmas, ezberlenmesi, dilden dile anlatlmas ve metnin zahir anlam dnda batini manasnn anlalmasna ynelik telmihin de iinde bulunduu birok alanda gereklemi ve devam etmitir. yle ki insanlar, hikyenin esas anlatmak istedii manay, hikye kahramanlaryla kendilerini zdeletirerek toplumsal hafzay srekli klacaklar paralara dntrmlerdir. Bunlardan dikkat ekici olanlardan bir tanesi de Krehir evresinde birok aile ocuklarna Hac Doan ismini vermi olduu gsterilebilir. (Altnok, 2003: 182)

Hac Bekta Menakbnn birden fazla yaynlanm nshas bulunmasna ramen (Glpnarl, 1997: 18-20) burada Milli Ktphane Menakb Hac Bekta Veli Yazma No: 6732 numarada bulunan velyetnamedeki bilgileri aktarld.

Varak 148b

El-Hac Bekta Velinin Ruma Geilerini Beyan Eder

149b

mdi,

Ne tedbir etmek gerek o er ta ki o Ruma girmeye ve eer o er Ruma girecek olursa Rum mlkini hep tamam o zapt eder ve Rum halkn cmle kendisine muhip eder, ayrk Rumda bize oyun kalmaz, dediler. Gelin bir tedbir ve tedarik edelim ta ki o er Ruma girmeye koymaynz, dediler. Bazlar eyitti:

Tedbir budur ki kanat kanada atalm ta ara dein yolun muhkem balayalm. Geip Ruma girmesin, dediler.




Pes, cmlesi bu tedbire raz oldular ve hem yle eylediler. Velayet kanatlarn birbirine attlar. Mana leminden Rum tarafn yolun baladlar ta ara dein. Sultan El-Hac Bekta Veli mana tarafndan n kim batnlar serhadd Ruma yetiti. Nazar sald grd ki yolunu balamlar:

Bismillah ve bi-emrillah dedi velayet ile srad ta arn sakafna yetiti. 150a

Melekler nurdan kubbetul-ba Hnkr ululuuna istikbal edip eyittiler:

Merhaba, safa geldin, ya ibni resulullah, Hac Bekta Veliyl-Horasan, dediler. Ondan hazreti Hnkra bir gvercin eklinin donunu donattlar. Dahi havadan pervaz ile o tarafa doru Sulucakarakynn zerine bir ta zerine kondu. yle mbarek aya o taa gmld. ol hamura gmlr gibi ezildi. Ondan Rum erenleri zerine bir azim heybet dt. Ondan bildiler ki o er Ruma geldi, girdi. Yolunu balayamadlar. Dahi Karaca Ahmed Sultana eyittiler:

Rumun grcssn bir gr kandadr, dediler. O er Ruma girdi mi?, dediler. Ondan Karaca Ahmed Sultan dahi bir dem murakabeye ekildi ve mbarek ban kaldrd, eyitti:

Ruma klliyen gz urdum ve nazar saldm grdm onun gibi kimse yok her mahlk cinsli cinsi 150b

le ve iftli ifti ile durur. Ama Sulucakarakyn stnde bir ge gvercin eklinde bir kimse oturup nazar salacak zerime ziyade heybet dt varsa o erdir ondan gayr deildir, dedi. Ondan Rum erenleri eyittiler:

Bir kimse olsa ki doan resmin urunup o birinci eklinde varp onu sayt edip getire, dediler. Ortalarnda Hac Turul derler bir er var idi. Beyazid Bestamn ulu halifelerinden idi ve Ruma Iraktan gelmiti. Ayak zerine durugeldi eyitti:

Haveletiniz ile ben varrm. Doan eklinde onu sayt edeyim, dedi. Nola kuvvetin olsun! dediler. Hac Turul hemen doan ekline urundu, havaya pervaz urdu ve nazar sald grd kim Sulucakarakyn banda bir ta zerine gvercin 151a

Donunda bir kimse oturur zamir ile hemen budur, dedi. Dahi hemen havaya pervaz urup

yukardan aa nicesin uup gazap ile Hnkr Hac Bekta Veli zerine ahin misali havale olup ol mahalle geldii hande Hazreti Hnkr el-Hac Bekta Veli kaddesallahu srrahul-aziz geri dem donuna girip Hac Turul dahi tacil ile inerken kapt. yle muhkem skt ki akl zail olup bihu oldu. Hazreti Hnkr elinden brakt biraz yatt. Ta kim akl bana geldi ve kalkt. Hnkr ululuu Hac Bekta Veli grd ki karsnda oturur. Filhal kalkp temenna ile zrler dileyip eyitti ki:

Ey dervi-i zan eksiklik bizden oldu kerem ve inayet erenlerdendir, diye ileri geldi. Hazreti Hnkr elin pt, ayana dt, miskinlik 151b

Eyledi ve nazarnda kisvetin kodu dahi geri ekilip paypene durdu. Andan Hnkr Hac Bekta Veli Hac Turula eyitti:

Er ere bylemi gelirsiniz bize zalim suretinde geldiniz eer ben ggerinden daha mazlum don bulsam ol don ile gelirdim, dedi. Dahi Hac Turulun kisvetine tekbir edip bana urdu. Andan Hac Turul eyitti:

Hnkrm bizden ve bizim soyumuzdan ne kadar erkek ve dii olursa siz ve size beli diyene nezrimiz olsun, dedi. Andan Hac Turula eyitti:

Geriye avdet edip geldiin meclise var Rum erenlerine bizden selam et, ne grdn ve ne vaki olduysa erenlere ilam et ve bizim nefesimizden katmza gelmee davet eyle ve anlar ile yine tekrar katmza gel, dedi. Andan Turul miskinlik eyledi. Kalkp revan oldu 152a

Ta kim o meclise vard. Erenlere selam verdi:




Aleykes-selam, dediler ve:

Hal nedir, dediler. Hac Turul eyitti: ve ahvali olduu gibi beyan eyledi ve dahi eyitti:

Siz erenlere selam virdi ve siz erenleri kendi huzuruna davet eyledi, dedi. nkim ol elli yedi bin erenler Hac Turuldan ol haberi iitecek:

Ne lazm bizler anun ayana varrz, dediler. Serkelik ettiler ol sze itaat gstermediler. Andan geri makaml makamna daldlar.

Pes, yle olacak onlarn yle ettii Hac Bekta Veliye malum oldu.

Pes, oturduu yerden bir kere frd cmlesinin raklar cub oldu yani suyund. Bir rivayette gn ve bir rivayette yedi gn bir rivayette krk gn mecmuunun seccadeleri kayboldu. Ahirulahir 152b

Grdler ki olmaz bir yere cem oldular, eyittiler:

Bu hal ne haldir ki raklarmz cub oldu, ruen klmazuz ve seccadelerimiz elimizden kayboldu, bilmeyiz nedir dediler. Mutlak bu bearet ol erin oyunudur. Bizi kendilerine davet kld, biz serkelik ittik szne itaat gstermedik ve cem olup katna varmadk. Bu rumuz ol erin oyunudur dediler. Ol erin huzuruna varmadmzdandr, dediler. are yoktur elbette varmak gerekir, dediler. Andan ittifak edip Hazreti Hnkr ulunun huzur- eriflerine geldiler ve dest-i post ettiler. Grdler kim seccadeleri alettertib nice ki kendi meclislerinde otururlard. Yine ol tertip zere bulup geip oturdular her biri kendi seccadelerine oturdular. Dahi cmlesi birgezden nutka gelip 153a

Eyittiler: dervi-i zan emriniz tiz yerine getirdik eksiklik ittik, gelmek bizden kerem erenlerden, dediler zrler dilediler andan sohbet ap sze balamadlar.

Hac Bektan Rumda yapt faaliyet, onun velyetnamesi kaytlar araclyla yaygnlat ve onun mesaj metin zerinde daha fazla alanda dolam saland. Bylece Hac Bekta Velyenamesi, Hac Bekta dilinden Rum erenlerine gvercin ruhu, davran ve terbiyesinin hangi anlamlara geldiini gstermi oldu. Bununla da Horasan erenlerinin dnce, duygu, bilgi, pratikler itibariyle kendi programn ortaya koyduu ve Hac Turulun kendisine teslim olup, bende olduu gsterildi. Nihayetinde Hac Bekta ve onun dilinin yansd velyetnamesi araclyla, Hac Turul ahsnda Rum erenlerine nerede, ne zaman, kime gvercin ya da doan olunmas da retildi.

b-Hacm Sultan Velyetnamesi:

Hac Bektan halifeleri arasnda yer alan Hacm Sultan, ayn zamanda halifeler arasnda Seyyid Ali Sultandan sonra menakb sahibi ikinci halifedir. Bu bakmdan da bu konu etrafnda Hacm Sultan Menakb byk bir yere sahiptir. Bylece Hac Bekta Velyetnamesi erevesinde paralel olan hususlar ile her iki eserde yer almayan hususlar asndan hadiselerin getii dneme dair daha fazla bilgi elde edilebilir veya bu frsat sunabilir.

imdi Hacm Sultan Velyetnamesinde konumuzla ilgili bilgileri verelim.

Andan gidip Ruma yakn geldiler. Eyittiler:

es-Selamu aleykm ya Rum erenleri, dediler.

Pes Rum erenleri dahi bir yere gelip sohbet ederlerdi. Fatma Bac yemek piirirdi. Kalkp eyitti:

Bac, kimin selamn alrsn? Dedi.




Ondan bac eyitti:

Ruma er geldi onun selamn alrm, dedi.

Ondan Karaca Ahmed eyitti:

Ne taraftan gelirler? Dedi.

Fatma Bac dedi ki:

Kendileri Horasandan lkin gelileri Kabetullahtan. Ondan Rum erenleri eyittiler:

Gelin kanat kanada edelim ara dein balayalm gemesinler, dediler. Andan kanat kanada attlar ara dein baladlar. Andan bunlar grdler ki yolu baladlar. Sultan Hac Bekta Veliyyl-Horasan eyitti:

Ya Hacm gel beri gvdemizi bir edelim, deyip gercin ekline girdiler. Pervane urdular. Ya Allah deyip arn sakfna utular. Ol vakitten kim evliyalar ara yetitiler. Anda melaikeleri grdler, balarnda bi-haddi bir elif-i ta giyerler. Kar geldiler:

Ho geldiniz, ya evliyaullahlar, dediler. Ondan havadan inip Sulucakaraye kondular. Ggercin eklinde bir mermer zerine ayacklar taa batt. Andan eyittiler:

Yenemeden geti, dediler. Ondan Karaca Ahmed bir miktar hub lemine vard. Kalkt eyitti:

Dnyada hibir nesne grmedim. Amma Sulucakaraykde bir tane ggercin oturur grdm velkin ba iki gvde bir, dedi. Andan Karaca Ahmed olu Hac Turul yerinden kalkp icazet diledi:

Ben o ggercini getireyim, siz haber sorun, dedi.

Pes, Rum erenleri destur verdiler. Bir doan oldu. Havaya ad. Grd kim Sulucakarayk banda bir ggercin oturur amma ba iki, havadan indi. Diledi ki ala idi.

Pes Hacm Sultan Hazretleri desten sunup birinci kat gkten avucuna alp skt. Akl zail oldu. Bir saatten sonra akl geldi:

Sen kimsin? Bre yolsuz, erkn yok! Er ere byle yrtc suretle mi gelir? Dedi. Divan- hakta yeil perdenin altndan lem-i ervahta elli yedi bin evliyaya nasip letiren kiidir bu gelen dedi. Hac Turul eyitti:

Hak divannda bize nasip veren kiinin sa elinin ayasnda bir yeil beni var idi. Andan Sultan Hac Bekta Veli eyitti:

imdi grecek ol eli bilir misin? Dedi.

Neam, bilirim, dedi. Ondan Sultan Hac Bekta Veli avucunu at. Grp bildi ve gelip eline ayana dp tazarru eyledi. Andan Sultan Hacm Hazretleri eyitti:

Yr var erlere haber eyle gelsinler, dedi.

Andan Hac Turul gelip bunlara haber verdi. ek ve phe yok hak divannda bize nasip veren kiidir bu gelen, dedi.

Pes, imdi erenlerin bazlar muhalefet ettiler:

Varmayz, er ise bizi cezp edip ayana iletsin, dediler ve Rum erenlerinin inad bunlara malum oldu. Sultan Hac Bekta Veli ve Sultan Hacm dua ettiler. Parmayla iaret ettiler. Rum




erenlerinin seccadeleri cemisinin altndan kaybolup bunlarn nazrna dendi. Yine inat ettiler. raklarn dahi yakamadlar. Aciz oldular. Andan Karaca Ahmed eyitti:

imdiden geri gelin varalm, ol erenlerin remzidir, dedi. Er verdiin geri almaz nihayet bize dahi terakki vere deyip yerinden kalkp yola revan oldu. An grp cemisi ardna dtler. Sulucakaraye ktlar. Grdler ki seccadeler bunlarn nazarnda denmi idi. Sultan Hacm Hazretleri buyurdu. Geip seccadelerine oturdular. Tefekkr ettiler. Bir zaman Sultan Hac Bekta Veli mbarek azn ap eyitti:

Ey Karaca Ahmed siz elli yedi bin koyun idiniz, ben sizi lem-i ervahta grdm. Velkin sen srye uymaz kuzu idin, ben seni evkan ile ensene urup durdum. Dilersen ensene nazar ile evkan yerini gresin, dedi.

Pes, cemi erenler bakp grdler. zrin tazarru eyittiler. Sultan Hac Bekta Veli ve Sultan Hacm Hazretleri bunlara ar- beyann verdiler. Cemi meayiha pivadr hem eriata muhkemdir hem tarikata muhkemdir. Zira kim cemi meayhlar anda cem olmu, idi. Eyittiler:

Ne kiilersiniz ve kimin neslisiniz iradnz kimdendir? (Tschudi, 1914: 16-21)

Bu metin, Hac Bekta halifesi olan Hacm Sultan Menakb zerinden yine Hac Bekta Velyetnamesine paralel olmas hasebiyle, konunun yaygnl ve nemini gstermesi itibariyle de burada ele alnan konunun anlalmasna katk sunmaktadr. Bylece burada alnt yaplarak deerlendirmeye tabi tutulan eserlerin bu konuya ilikin sunduu katk, dini evreler ierisinde aktarlan bir metin olmaktan te, bu konunun Trkmen topluluklarnn birbirinden bamsz grlen btn gruplar arasnda ve birbirini destekler mahiyette srdrldn gstermesi bakmndan da nemlidir.

c-Karaca Ahmed Menakb:

Seyyid Hseyin Menkb- Karaca Ahmed Sultn S.H.M.H.K.Yaz. 169 Hseyin Kocaba Kitapl Trke Yazmalar arasnda yer alan menakptan ilk defa Nejdet Tosun sz etti ve menakpta Karaca Ahmed hakknda ksa bir bilgi de verdi.

Seyyid Hseyin, eserin bir baka adnn da Miratul-Vucuhus-Safa olduunu bunun yan sra Hikayat- Evliya Min Ayayi Evliya eklinde adlandrld ve 1883 / 1884 ylnda tamamladn belirtmektedir.

Ad geen menakbn konumuzla ilgili ksmn aada verelim.

Gayb leminden bir ses hem Karaca Ahmede hem de Musa Ez-Zuliye geldi. Karaca Ahmed terbiyesi iin eyh Musa Ez-Zuliye gnderildiini ve eyh Musa Ez-Zuliye de kendi neslinden Karaca Ahmedin terbiye iin geldii bildirildi. eyh Musa onun geliini karlad ve kucaklatlar. eyh Musa bu karlamada ona:

Karaca Ahmedim dedi ve ismi bylece kald.

Mardinde Musa Ez-Zulinin meclisinde erenler sohbet ederlerdi. Sohbetleri esnasnda konu Rumda evliyadan kim var, konusuna geldi. Bunun zerine:

eyh Musa Karaca Ahmede nazar et, Rumda kim var, dedi. Karaca Ahmed hrkay bana rtp murakabe eyledi. Murakabe sonunda:

Krehirde bir hyk zerinde yalnz bir gvercin oturmaktadr, dedi. Tefti nedeniyle gvercin donuna girip saklanan Hac Bekta Karaca Ahmed fark etti. Bunun zerine eyh Musa:




Bu eren hakknda kim bize bilgi getirir dediinde de Turul Babay gnderdiler. Gvercini kapmaya doan eklinde gitti. Fakat gvercin birden byk bir kartal ekline brnd ve doan kovalamaya balad. Kartal, doan kstrd ve bir kanadn incitti. Hac Bekta:

Er ere yrtc eklinde mi gelir, Turulum, dedi. Turul yaral halde geri dnd ve onun yarasn Karaca Ahmed sard ve onun kolunun incinmesi annda dzeldi.

Bundan dolay eyh Musa, Karaca Ahmede Rumdaki btn krklar senin sarmanla dzelip ifa bulsunlar ve Rumun gzcl de sana verilmitir, ayrca samak sana verilmitir, senden sonra da senin evlatlarn ve senin mezarna gelenler ifa bulsunlar, dedi. (Tan, 2010: 56-67)

Bu metin de Hac Bektan Ruma geliinde ad geen birka isimden birisi olan Karaca Ahmed menakbndan alnd ve yine gvercin ile doan motifinin ne kadar etkili olduunu, metnin zahiri anlam ve kurgusu zerinden deerlendirildiinde de adeta kar bir metin zerinden ayn konunun nasl ele alndnn grlmesini salad.

d-Dedii Sultan Menakb:

Dedii Sultan, Konya Ilgn Mahmut Hisar Beldesinde Turgutlu ve Bayburtlu topluluklar arasnda yaam ve halkn evliya olarak kabul ettii nemli kiilerdendir. Menakbna gre Dedii Sultan, Seyyid Hac brahimden el almtr. O, Hac Bekta, Karaca Ahmed, Seyyid Harun ve Mevlana ile ayn dnemde yaam ve onlarla grmtr. Orta Anadolu evliyalar erevesinde Konya ve evresi dnldnde Dedii Sultan byk bir neme haizdir (Lindner, 2000: 130-131). Bu nemine karn Dedii Sultan hakknda imdiye kadar kayda deer bir alma yaplmamtr.

Dedii Sultan Menakbndan ilk defa M. Zeki Oral (Oral, 1954: 148-150; Oral, 1956: 45-47) bahsetmitir. Ardndan Safa Odaba, Oraln szn ettii farkl bir nshay yaynlamtr (Odaba, 1998: 365-403). Ayrca Konya Doanhisar Tekke Kyndeki Dedii Sultan Zaviye ve Tekkesini kapsayan aratrma (Bakrer Faroqhi, 1975: 447 471) ile Diyarbakr Erganide bulunan Dedii Sultan aratrmalarn (Erpolat, 2004: 53-56) eklemekle yetinip bu konuyu mstakil bir alma olarak yapmak zere burada tamamlayalm. imdi de Dedii Sultan Menakbndan Hac Bekta Hac Turul konusunu aktaralm.

Bir rivayet edelim sana ey kii Anunla gide gnln tevii

Horasan pirleri bir yere cem oldular Bir ulu mescide girben doldular

Dediler kim Ruma er gnderelim Rum erenlerin bize dndrelim

Amma bunda bir er vard veli Rum erenleri demilerdir beli

Cmle erenlerin ol servardr Karaca Ahmed Sultan anun yardr

Key er gerek kim anlara vara

Rzasnca olmayanlar er bula




Dedii Sultana bu sz malum oldu Der varp bir avu dar buldu

Sultan Dedii darya dinle beni Horasana gndereyim ben seni

Bu saat Horasan pirlerine varasn Bizden anlara dua klasn

Diyesin kld mydn stmde namaz Klp kim ederse hakka niyaz Key erdir kim Ruma varr ol Varp anda yrr sa u sol Hemen saat dar utu havaya Havada yok olan irmez bahaya

yle gider dar ol saatte irer Bi-iznillhi Tel erdi nkim gr ne der

Dedi selam aleykm Horasan pirleri Cmle hak yerindi yerleri ve gkleri

Dedii Sultan sizlere selam eder zin verirseniz syleyeyim ne der

Dediler aleykm selam safa geldiniz bize Ne dediyse o Sultan de bize

Demisiniz Ruma er gnderelim Rum erenlerini bize dndrelim

Her kim kldmadn stmde namaz Klp kim ederse hakka niyaz

un cehd edip klamadlar namaz Edemediler srryla hakka niyaz Sultan Hac Bekta ileri gelir Horasan pirleri grp zem olur htiyarlar edemediler bu ii Edeceine yapmak gerek kii

Dedi eer inayet ederse Huda Bu hizmeti edebileyim ben eda

Dediler nola gerek elinden gele




Elinden gelmezse getirmezdin dile

Bir (bu) srisinen oluben idi Dar kldamadn yle duru Badehu icazet virdiler ol veliye

Ta varp Rum vilayetine yrye Hemen saat durup girdi yola

Varuben Kbe-i tavaf kla

Kbe-i tavaf klp geldi selam kapsna Dinlenip yata anun sayasna

Rum erenlerine indi selam Selamn aldlar budur esah kelam

Rum erenlerinin ras suyund Hemen Sultan Dediinin ras kald

Dediler kimdir Ruma gelen Bu bizim ramz haliye klan

Sultan Karaca Ahmed cihana gz urdu Selam kapsnda bir ggercin oturur grd

Der selam kapsnda bir ggercin oturur Er oldur anda bize bir haber getirir

Hac Turul derler bir er var idi Ziyade pehlivan grnr bir er idi Hemen saat yerinden tud ur Dedi varp getireyim ben an Bir karaku ekline girben varr Varurben ggercini bulur

Vard ggercini kapzna ald hemen Silkinip tavancl oldu ol hemen

yle tuttu Hac Turul ol veli Ol hnta ufand elin sa kol

Gelben eyledi anda zad u feryad Dedi ol ggercin elinden feryad

Sultan Dedii sad kolun hls ile debretirdi ol dilin




Btn oldu Hac Turulun kavli O naz ii kim hakka dorudur yol

Sultan Dediine dediler varayn Bizim aramzda nurdan paresin

Bir kii bunun gibi bize i ede Komayz biz an asan gide

Sultan Karaca Ahmed dedi dur

Ol ggercin katna tiz durma var

Bir kara ahin oluben yrd Heybeti ann ta brd

Dahi kayabanda ggercin durur Karaca Ahmed Sultan ggercini grr Hava yznden Karaca Ahmed iner Heybetinden da ve ta otaya tar Kayalar hareket etti yerinden durmad Hak alabn ne edecein bilmedi

Hac Bekta Sultan der skn ya hacer! Ol gelen Sultan Karaca Ahmeddir meer Ol gelen sana gelmez bana gelir

Heybetini Allah sava kendi bilir

Hac Bekta Sultan yz tutup hakka Dedi: cmle lem fanidir sen beka Cmle yoktan sensin var eyleyen Odu ve suyu ve topra yar eyleyen

Sultan Karaca Ahmed ekti silah Rebbena sensin padiahlar padiah

Bugn geldi zerime Karaca Ahmed Def et errini bi-hakk Muhammed

Bu halde iken Karaca Ahmed iner

Hac Bekta Veliye el sunar

Hac Bekta syler gr ne der: Sultan Karaca Ahmed eyidr behey yar




Er ere bir yrtc surette mi gelir Ere doru gelen meer erdr ol

Hac Bekta der: durma bir geda Er oldur cansza bine yrde

yle deyben kayaya bindi Haykrp kayaya bir kam sald

Srayp kaya bir kez ya Allah dedi Sultan Karca Ahmedden yana yrd

Hac Bekta Sultan bir dem olur Dinle imdi anda baa ne gelir

Kavrayp biri birini tuttular gn gece cenk ettiler Hac Bekta olur biravun balini Er isen ek bunlardan dilini Sultan Karaca Ahmed bir derya olur

Grleyip tauben mevce gelir

Bunlarn grltsnden insan Taaccp eyleyip oldular hayran Yedi gn yedi gece ittiler sava Od ile su birbirine oldular tuta Rum erenleri mavere ittiler dinle Maverede ne dediler an dinle Bizimle gk arasn her zaman Karaca Ahmed bir saatte seyreyler hemen

Gelin bunlara biraz gnderelim Ne haldedir bunlar biz bilelim

Hac Turul varuben bildi hali Gelip bunlara bildirdi ahvali

Bunlar dahi gr imdi ne ettiler Doksan bin gayb erenleri gittiler




e-Sar Saltk Menakb:

Sar Saltk Menakbnda Hac Turul adlandrmas yukardan beri anlatlan konuyu zellikle yeni mekana uygun bir dilin gelitirildiini dorulamaktadr. nk konarger Trkmenler, ata yurttan Ruma doru yolculuklarnn sonunda yeni yerleri kendilerine vatan edindiklerinde birden fazla nedene bal olarak deiim geirdiler. Bu deiim onlar yeni yerlerinde daha gl ve uyarlanm kld. Doal olarak ata yurtta kullandklar kltr malzemelerini buraya da tadlar. Fakat bu tama szl metinlerin aktarcs ozanlarn, metinleri bulunduklar koullara yeniden uyarladlar. Bu uyarlamann neticesinde hafzalar izlek zerinden srekli taze ve diri kalarak, daha ileriye doru hareketlerini hzlandrd veya kstlamad. Bunun neticesinde gebe Trkmenler, nlerinde alabildiine bol arazileri ok ksa srede vatan klp enlendirdiler. Bu yeni karlama ve bir sre sonra yerleiklik, kullanlan dili, dilin iaretlerini, sembollerini, ierdii manalaryla tad ve dntrd.

Sar Saltk Menakb da Hac Turulu Doan Ataya dntrerek, yeni yerleim yerine ait bir kelime kadrosuyla hadiseyi Ruma ait kld ve bylece bu olay buraya uyarlam oldu. Bu uyarlama topluluklarn sosyal, siyasal, dini, ahlaki ve iktisadi dnmne iaret ederken, onlar daha da gl ve dayankl kld. Uzun diyarlardan gelen gebeler artk, yeni yerin yerleik halk oldu. Doan Ata adnn deiimi bize bunu anlatmaktadr.

Belh ehrinden Cengis kmazdan nce, Sultanlulema Bahavar gp Ruma geldi. Onun bir mridi vard. Divane olup dalarda gezerdi. Bir sre sonra geldi, bir yerde tekke kurup oturdu. Yannda birka kii daha vard. Kutb, o ucu yanm odunu frlatnca ryan Baba ve Toan Ata tekkenin penceresinden elini dar uzatp:

Bize onlardan armaan geldi, dedi. Ucu yanm odunu tuttu, yere brakt.

O aa yere batnca yeerdi, yaprakland. Atei snd. Bu hl, Kutba malum olunca:

Bakn, bizim attmz ateli odunu kimse tuttu mu, dedi.

Sultan Hac Bekta- Horasan, o cemaatin alarndan idi. zin ald, gvercin suretine girip Ruma gitmek zere umaya balad. Krehirdeki Ahmed zaviyesine geldi. Ateli odunu orada grd. ard, bir aacn budana kondu. Ahmed:

limize misafir geldi, bakn kimdir, dedi.

Toan yerinden kalkt. Dar kp bakt, geri geldi:

Kimse yoktur, dedi. Ahmed, ryana:

Sen de kp bak, dedi.

yle deyince ryan dar kt, bakt. Sultan Hac Bekta- Horasanyi grd, Toana gsterdi. Kendisi ieri girdi, Ahmedin huzuruna geldi:

Server! Doudan batya gz attm, bir gvercin grdm, dedi. Ahmed:

Olur, deyip hemen yerinden kalkt, dar kt.

Bu tarafta Toan Ata, bir doan suretine girdi. O gvercinin zerine vard. Sultan Hac Bekta- Horasan onu grnce silkinip insan suretine girdi:

Server! Erenler, adama byle vahi grnmezler. Sen niin byle yapyorsun, dedi. Toan:

Buraya, Rum ili derler. Burann erenleri ok vahi olur, dedi.

Sultan Hac Bekta- Horasan onunla syleirken Ahmed Veli dar geldi. Bekta ileri gelip Ahmed ile kucaklat. Ahmed:




Gelmene sebep nedir, diye sordu. Sultan Hac Bekta- Horasan:

Bu Rumda er var m, diye bakmaya geldim, dedi. Ahmed:

Beri gel, gr, dedi.

Bekta, ileri geldi. Ahmed, eli ile onun gzn okad. Bekta, nereye baksa bir er otururdu. Grd. Evliyalarn ruhunu mahede etti, hayran oldu. Tekrar gzn okad, kendine geldi. Fakih:

Git, imdi Kutba haber ver, dedi.

Bekta, geri gitti. Horasan pirleri:

Durum nedir? Rumda er grdn m, dediler. Bekta:

Ta ve toprak kadar er grdm, dedi. Kutb:

Grdklerin var olsun. imdi yr, sana Rumun gzcln verdik. Ahmede de kutupluk verildi. Bundan sonra Rumda kutb odur, dedi.

Hac Bekta, geri Ruma geldi. Rumda olan erenler karlamaya ktlar, alp oturduklar yere getirdiler. Hac Bekta, oraya yerleti. emdi orada yatmakta. (Demir Erdem, 2007: 293-294)

Sonu

Makale, Trkmen konargerlerinin ata yurttan balayp Rumda tamamlanan glerinin uzun yllara yaylmasyla kltrel, sosyal ve dini yaplarna dair toplumsal ve kltrel hafzalarn szl kltrden yazya aktararak devam ettirdikleri ve yaznn yeni imknlaryla da szl kaynaklarn grlmesinin zorlat konusunu ele ald. Szl aktarlan bilgi, yazyla resmedilmesinin ardndan szl aktarmn bu haliyle de srdrd. Buna karn szl kltr, matbaa ile yaz, teknolojik yeni gelimeler ile yeni toplumsal alanda meydana gelen deiim szn anlamn zayflatt. zellikle szl bilgiyi yazya aktarann birok noktay yaz aklna gre biimlendirmesi, yaznn beslendii szl birikimin grlmesine engel olmakla kalmad ayn zamanda kendi zemininden kurtulan bilgi ve kaynaklarn da nemsiz hale getirdi. Dier yandan szn anlamn ve nemini yitirmesiyle beraber bilgilerin nemi de yitmeye balad.

Makale, yukarda dile getirilen esas ereve etrafnda kaynaklarn anlalma sorununa Hac Bekta ve onun Ruma yolculuunda karlat Rum Erenlerinin biim, tarz ve retilerini tartmaya at olaylar dizisi rneiyle aklk getirdi. Bylece klasik menkbe geleneinin kulland dil ve bu dilin nasl anlalaca konusu daha da nem kazand. nk yzyllara dayanan kltrel birikimin yeni corafyada ald biim ile bu biimin kendi imknlar gz ard edilmeden konunun takibi zorunlu hale geldi. Bunun iin de incelenen eserlerin dili, isim kadrosu ve mecazi manay davet eden sembolleri birer birer birbirlerini tamamlayarak kendi ierisinde aklanarak gidilmeyi gerekli kld.

Metinler farkl ahslar etrafnda ana temay muhafaza ederek kurmaya devam etmektedir. ahslar veya ekoller zerinden farkl iki dnya ya da birbirinden uzak veya bir araya gelmeleri imknsz iki sylemin davet ettii alan, metinlerin uzak tutmaya alt yerdir. nk bir btn ierisinde farkl grnm izlemeleri ikili bir ayrm zerinden aktarlmaktadr. Bu durum farkl ahslar etrafnda farkl iki mana varm izlenimi vermektedir. Oysa ahslar deise bile mecaz ve mesaj ayn kalmaktadr. Bylece dz ters ikili mecazn manas birdir ve bu anlam karmak yani yolun retisi ve stnlne dikkat etmemek, ahslarn etrafnda kalrken, dzn olumlu anlam daveti tersin olumsuz arm karsnda geriye dmektedir. Hlbuki ayn olaylar farkl ahslar hakknda farkl yerlerde de kurulmaktadr. Dinleyicisi veya okuyucusunu mecazn mesajn




anlamaya davet etmektedir. Bunun iin de Hac Bekta ve onun Horasan mektebiyle karlaan kiiler, yolun ve mecazn hakiki manasna teslim olup, ona bel balamaktadrlar.

Gvercin ve Turul ikilisi, Dede Korkut hikyelerinden Deli Turul, Kirdeci Alinin Gvercin lahisi, Mevlid-i Nebi eklerinde okunan Gvercin Destan, ah smail Hatai mahlasyla Gvercin Manzumesi eklinde Trkmenler arasnda yaygn halde dilden dile dolat. Gvercin Doan ikilisinin Hac Bekta etrafndaki isim kadrosu ierisinde ok yaygn kullanld farkl kaynaklarla ortaya kondu. Buna ek olarak ismin yeni yerleim yeriyle birlikte kazand yeni biimine de iaret edilip, yer verildi. Bylece Turulun doan anlamnda Sar Saltk metinlerinde Doan Ata olarak kaydedildii de ortaya kondu.

Bu makalede Hac Bekta, Hac Turul karlamas birok kaynak zerinden aktarld. Hac Bektan Horasan Mektebi olarak Rum Mektebine ynelik faaliyetleri erevesinde Ruma hareket edip gelmesinden itibaren balayan diyaloglardan bir tanesi Karaca Ahmed etrafnda bulunan Hac Turul ile devam etti. Grmelerin, diyaloglarn aktarld semboller konunun anlalmasna byk bir katk sundu. Buna gre Gvercin, uyumlu, munis ve tevazu temsiliyeti, Turul ise itiraz, reddi ve bakaldry temsil etti. Hac Bekta, Hac Turul vastasyla Rum erenlerine yaptklar hatalar anlatmakla yetinmedi ayn zamanda hatalar nasl dzelteceklerini de gsterdi.

Sonu olarak Alevi Bektai metinlerinde yaplan sembolik aktarmlarn, kendi i btnl ierisinde deerlendirilirken bu metinlerin szl kltrn rnleri olarak yazl iaretlere aktarldklar ile sre ierisinde metnin kendi balamndan farkl sosyal evrelere evrildiinde dnmlerinin kendi sosyal balantlarn unutturacak biimde olduu sonucuna ulald. Temel olarak szl rn ve dnmn dinamikleriyle metinlerin sunumlarnda paral bir yapnn da varlna ulald.

KAYNAKA

ALTINOK, Baki Yaa (2003). Hac Bekta Veli Hakknda Yazlm Bir Menakbnme ve Bu Menakbnmede Belirtilen Anadoludaki Alevi Ocaklar, Trk Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi, Say 27, ss. 177-194.

ASLAN, Namk (2006). Manzum Din Hikyeler ve Kirdeci Aliye Ait Olduu Sylenen ki Hikye Metni (Gvercin ve Geyik Destanlar), Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say 20, Yl 2006 / 1, ss. 189-207.

BAKIRER, mr Faroqhi SURAIYA (1975). Dedii Dede ve Tekkeleri Belleten Cilt 39, Say 155, Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, ss. 447-471.

BARKAN, mer Ltfi (1942). Osmanl mparatorluunda Bir skan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakflar ve Temlikler I: stila Devirlerinin Kolonizatr Trk Dervileri ve Zaviyeler, Vakflar Dergisi, Say 2, ss. 279-386)

BORATAV, Pertev Naili (1997). 100 Soruda Trk Halk Edebiyat, 7. Bask, stanbul, Gerek Yaynevi.

ETN, Osman (1998). Horasan, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, Cilt 18, ss. 234-241.

DEDE, Sleyman (2011). Mevlid-i Nebevi, stanbul, enyldz Yaynevi.

DEMR, Necati ERDEM, Mehmet Dursun (2007). Saltk Gazi Destan, Ankara, Destan Yaynlar.




ELN, kr (1982). Kirdeci Alinin Gvercin Destan Halk Edebiyat Aratrmalar, cilt 1, Ankara, Aka Yaynlar.

ERGZEL, M. Mehdi (2009). Kitab- Bz-Name-Padiahi, Ankara, Trk Dil Kurumu Yaynlar.

ERPOLAT, Mehmet Salih (2004). Erganideki Ziyaretghlar ve Bu Ziyaretghlarn Gnmzdeki Durumu, Sosyal Bilimler Aratrma Dergisi, Yl 2, Say 3, Diyarbakr, Akader Yaynlar, ss. 47-63.

ERZ, Adnan Sadk (1954). Akkoyunlu ve Karakoyunlu Tarihi Hakknda Aratrmalar, Belleten, Cilt 28, Say 70, Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, ss. 179-221.

GKYAY, Orhan aik (2007). Dedem Korkudun Kitab, 2. Bask, stanbul, Kabalc Yaynevi.

GLPINARLI, Abdulbaki (1997). Vilyet-nme, stanbul, nklp Kitabevi.

KAALN, Mustafa S. (2006). Dedem Korkutun Kazan Bey Ouz-nmesi, stanbul, Kitabevi Yaynlar.

KPRL, M. Fuad (1989). Ozan, Edebiyat Aratrmalar, Cilt 1, stanbul, tken Yaynlar, ss. 131-144.

KPRL, M. Fuad (1989a). Bah, Edebiyat Aratrmalar, Cilt 1, stanbul, tken Yaynlar, ss. 145-156;

KPRL, M. Fuad (1989b). V. XVI. Asrlarda Trk airleri, Edebiyat Aratrmalar, Cilt 1, stanbul, tken Yaynlar, ss. 157-193;

KPRL, M. Fuad (1989c). Saz airleri: Dn ve Bugn, Edebiyat Aratrmalar, Cilt 1, stanbul, tken Yaynlar, ss. 195-238

KUZUBA, Muhammet (2008). Manzum Bir Destan Kitab (Destn- Veysel Karn, Veft- Hz. Ftma, Veft- Hz. brhm, Hikyet-i Ggercin, Hikyet-i Geyik), Uluslar aras Sosyal Aratrmalar Dergisi Volume 1/ 2 K, ss. 304-340.

LINDNER, Rudi Paul (2000). Ortaa Anadolusunda Gebeler ve Osmanllar, eviren Mfit Gnay, Ankara, mge Yaynlar.

POLAT, M. Said (2004). Seluklu Gerlerin Dnyas, stanbul, Kitabevi Yaynlar.

OCAK, Ahmet Yaar (1983). Bekta Menkbnmelerinde slam ncesi nan Motifleri, stanbul, Enderun Kitabevi.

OCAK, Ahmet Yaar (1992). Kltr Tarihi Kayna Olarak Menakbnameler, Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar.

ODABAI, Safa, (1998). Dedii Sultan Menkbnmesinin Konyal Seyyid Mustafa Rdi Tarafndan Yaplan Manzum Tercmesi, Yeni pekyolu Konya Ticaret Odas Dergisi, Konya I zel Says, Konya, Konya Ticaret Odas Yaynlar, ss. 367-403.

ORAL, M. Zeki (1954). Turgut Oullar, IV. Trk Tarih Kongresi, Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi, ss. 140-157.

ORAL, M. Zeki (1956). Turgut Oullarna Ait Eserler, Vakflar Dergisi, Say 3, Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi, ss. 32-65.

GEL, Bahaeddin (2010). Trk Mitolojisi Cilt I-II, 4. Bask, Ankara, Trk Tarih Kurumu Yaynlar.

SAYDAM, M. Bilgin (2011). Deli Dumrulun Bilinci, 2. Bask, stanbul: Metis Yaynlar.




SEYYT Mustafa Kadral (1311). Mevlid-i erifi, stanbul, Matbaa-i Osmaniyye.

TAIN, Ahmet (2003). Ayetten Nefese: Alevi Bektai Edebiyatnda Dnm, Alevi Bektai Edebiyat Sempozyumu, Yol Dergisi, Say 18, ss. 28-43.

TAIN, Ahmet (2009). Hikye-i Hac Bekt- Vel Risalesi ve Hac Bektan Hayat Hakknda Baz Deerlendirmeler, Alevilik Bektailik Aratrmalar Dergisi, Say 1, ss.48-84.

TAIN, Ahmet (2009a). Hac Bektan Ruma Gelii: Seyahati ve Rum Erenleriyle Karlamas, Doumunun 800. Ylnda Hac Bekta Veli Sempozyumu (Nevehir, 17-18 Austos 2009), Yayna Hazrlayan: Filiz Kl, Ankara: Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar, ss. 1-9.

TAIN, Ahmet (2010). Hac Bektan Ruma Gelii ve Karaca Ahmed le Karlamas, Uluslar aras Hac Bekta Veli Sempozyumu, Derleyenler Pnar Ecevitolu, Ali Murat rat, Ayhan Yalnkaya, Ankara: Dipnot Yaynlar, ss. 56-67.

TSCHUDI, Rudolf (1914). Das Viljet-nme des Hdschim Sultan, Berlin, Mayer and Mller.

VARLI, Mustafa (Tarihsiz). Dual Byk Mevlidi erif, stanbul, Esma Yaynlar.

Date post:	15-Sep-2015
Category:	Documents
Upload:	fatma-dongel
View:	60 times
Download:	13 times

ahmet Solmazbünyamin

Documents