2

3

BCG Model เปนการบรณาการการพฒนาเศรษฐกจ 3 มต คอ เศรษฐกจชวภาพ (Bioeconomy) เศรษฐกจหมนเวยน (Circular Economy) และเศรษฐกจสเขยว (Green Economy) พรอมกน ๆ โดยน าองคความรมาตอยอดฐานความเขมแขงภายในของประเทศไทย คอ ความหลากหลายทางชวภาพและผลผลตทางการเกษตรทอดมสมบรณ ปรบเปลยนระบบการผลตไปสการใชทรพยากรอยางคมคา เพอรกษาสมดลของสงแวดลอม BCG Model ตอบโจทยการพฒนาทยงยน (SDG) ของสหประชาชาตอยางนอย 5 เปาหมาย ไดแก การผลตและบรโภคทยงยน การรบมอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การอนรกษความหลากหลาย ความรวมมอเพอการพฒนาทยงยน อกทงยงสอดรบกบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงซงเปนหลกส าคญในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศไทย โดยวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรม (วทน.) จะเปนปจจยส าคญทชวยใหการด าเนนการดงกลาวบรรลผลเปนรปธรรม

ขอเสนอฉบบนมงเนนการพฒนาและการประยกตใชเทคโนโลยเปนเครองมอในการยกระดบการพฒนาประเทศทงระบบไมทงใครไวขางหลง กลาวคอเพมประสทธภาพการผลตส าหรบผทอยในระดบฐานรากของระบบเศรษฐกจ ในขณะเดยวกนกสงเสรมใหผประกอบการทมความพรอมในสวนยอดของปรามดใหผลตสนคาทมนวตกรรมสงขนหรอเปนผสรางนวตกรรม (Innovation Driven Enterprise) โดยใหความส าคญกบอตสาหกรรมในเศรษฐกจชวภาพซ งครอบคลมอตสาหกรรมเปาหมาย (S-curve) 4 อตสาหกรรม ไดแก เกษตรและอาหาร พลงงานและเคมชวภาพ การแพทยและสขภาพ และการทองเทยว กระบวนการขบเคลอนจะมงเนนการบรหารจดการและนโยบายนวตกรรม ผานความรวมมอระหวาง ภาครฐ ภาคเอกชนและประชาชน (PPP) ตลอดจนบรณาการความรวมมอของหลายกระทรวง ทงน ขอเสนอมงหวงใหเกดผลลพธระยะสนและกลางหรอภายใน 5 ป และจะมการทบทวนขอเสนอในทกป เพอน าผลจากการปฏบตไปสวสยทศนในระยะตอไป (Rolling Plan)

คณะผจดท า ขอขอบพระคณผเชยวชาญและหนวยงานตาง ๆ ทไดสละเวลาเพอใหขอมลตลอดกระบวนการจดท า หวงเปนอยางยงวา สมดปกขาวฉบบนจะน าไปสการลงทนใน วทน. เพอการพฒนาทยงยน สรางรายไดใหกบประเทศและรกษาสมดลสงแวดลอมไดตอไป

คณะผจดท า พฤศจกายน 2561

4

บทสรปผบรหาร

1. ทมาและความส าคญ โลกทเสยสมดล 7 เศรษฐกจชวภาพ-เศรษฐกจหมนเวยน-เศรษฐกจสเขยว (BCG Model) 7 แนวคดการใช วทน. เพอขบเคลอน BCG Model 8 ผลทคาดวาจะไดรบจากการพฒนาตามกรอบ BCG Model 9 กรอบตวอยางทศทางแตละสาขายทธศาสตร 10

2. กลยทธการพฒนา วทน. กลมเกษตรและอาหาร 2.1 ฐานปรามด : เกษตรอจฉรยะ ตลาดและการแขงขน 14 ชองวางการพฒนาทส าคญ 14 กลยทธการพฒนาตามกรอบ BCG Model 15 แนวทางด าเนนการและผลทคาดวาจะไดรบ 15 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 16 2.2 ยอดปรามด : อาหารฟงกชน ตลาดและการแขงขน 18 ชองวางการพฒนาทส าคญ 18 กลยทธการพฒนาตามกรอบ BCG Model 18 แนวทางด าเนนการและผลทคาดวาจะไดรบ 19 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 19

3. ขอเสนอแนะการพฒนา วทน. กลมพลงงานและวสด 3.1 ฐานปรามด : พลงงานชวภาพ ตลาดและการแขงขน 20 ชองวางการพฒนาทส าคญ 21 กลยทธการพฒนาตามกรอบ BCG Model 21 แนวทางด าเนนการและผลทคาดวาจะไดรบ 22 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 22 3.2 ยอดปรามด : เคมและวสดชวภาพ ตลาดและการแขงขน 23 ชองวางการพฒนาทส าคญ 23 กลยทธการพฒนาตามกรอบ BCG Model 24 แนวทางด าเนนการและผลทคาดวาจะไดรบ 24 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 25

5

4. ขอเสนอแนะการพฒนา วทน. กลมการแพทยและสขภาพ 4.1 ฐานปรามด : สมนไพร ตลาดและการแขงขน 27 ชองวางการพฒนาทส าคญ 27 กลยทธการพฒนาตามกรอบ BCG Model 28 แนวทางด าเนนการและผลทคาดวาจะไดรบ 28 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 28 4.2 ยอดปรามด : ชววตถ ตลาดและการแขงขน 29 ชองวางการพฒนาทส าคญ 30 กลยทธการพฒนาตามกรอบ BCG Model 30 แนวทางด าเนนการและผลทคาดวาจะไดรบ 31 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 32

5. ขอเสนอแนะการพฒนา วทน. กลมทองเทยว 5.1 ฐานปรามด : ทองเทยวเชงปรมาณอยางยงยน ตลาดและการแขงขน 33 ชองวางการพฒนาทส าคญ 33 กลยทธการพฒนาตามกรอบ BCG Model 33 แนวทางด าเนนการและผลทคาดวาจะไดรบ 34 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 34 5.2 ยอดปรามด : ทองเทยวสขภาพ ตลาดและการแขงขน 36 ชองวางการพฒนาทส าคญ 36 กลยทธการพฒนาตามกรอบ BCG Model 37 แนวทางด าเนนการและผลทคาดวาจะไดรบ 37 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 38

6. ขอเสนอแนะการพฒนา วทน. เศรษฐกจหมนเวยน 6.1 การจดการขยะ ตลาดและการแขงขน 39 ชองวางการพฒนาทส าคญ 39 กลยทธการพฒนาตามกรอบ BCG Model 40 แนวทางด าเนนการและผลทคาดวาจะไดรบ 40 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 41 6.2 การออกแบบผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม ตลาดและการแขงขน 43 ชองวางการพฒนาทส าคญ 43 กลยทธการพฒนาตามกรอบ BCG Model 43 แนวทางด าเนนการและผลทคาดวาจะไดรบ 44 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 44

6

การเพมขนของประชากรโลกน าไปสความตองการใชทรพยากรธรรมชาตทเพมมากขน ในขณะเดยวกนระบบการผลตแบบเดมท าใหมนษยปลดปลอยของเสยออกสสงแวดลอมเปนจ านวนมหาศาล ท าใหเสยสมดลระหวางความตองการของมนษยกบทรพยากรทมอย ระบบการผลตในปจจบนจงเกนความสามารถทโลกจะรองรบการด ารงชวตของมนษยไดอยางยงยน ตวอยางทศทางเศรษฐกจจงมงไปสการใชทรพยากรอยางคมคา เปนทรพยากรทใชแลวไมหมดไป และปลดปลอยของเสยใหนอยทสด

BCG Model เปนการบรณาการการพฒนาเศรษฐกจ 3 มต คอ เศรษฐกจชวภาพ (Bioeconomy) เศรษฐกจหมนเวยน (Circular Economy) และเศรษฐกจสเขยว (Green Economy) พรอมกน ๆ โดยน าองคความรมาตอยอดฐานความเขมแขงภายในของประเทศไทย คอ ความหลากหลายทางชวภาพและผลผลตทางการเกษตรทอดมสมบรณ ปรบเปลยนระบบการผลตไปสการใชทรพยากรอยางคมคา เพอรกษาความมนคงทางวตถดบและสมดลของสงแวดลอม BCG Model คาดหวงใหตอบโจทยการพฒนาทยงยน (SDG) ของสหประชาชาตอยางนอย 5 เปาหมาย ไดแก การผลตและบรโภคทยงยน การรบมอการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การอนรกษความหลากหลาย ความรวมมอเพอการพฒนาทยงยน อกทงยงสอดรบกบปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงซงเปนหลกส าคญในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศไทย วทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรม (วทน.) จะเปนปจจยส าคญทชวยใหการด าเนนการดงกลาวบรรลผลอยางเปนรปธรรม (ภาพท 1.1)

กลยทธการพฒนาเศรษฐกจชวภาพ (B) ครอบคลมอตสาหกรรมเปาหมาย (S-curve) 4 อตสาหกรรม ไดแก เกษตรและอาหาร พลงงานและเคมชวภาพ การแพทยและสขภาพ และการทองเทยว แตละดานจะมองการพฒนาในลกษณะของปรามด แตละปรามดจะมสวนทเปน “ยอดปรามด” หมายถง ผประกอบการทมความพรอมสง มก าลงลงทนในเทคโนโลย พรอมรบความเสยง แมมจ านวนนอยแตสรางมลคาเพมไดสง และจะเปนก าลงส าคญของเศรษฐกจไทยในอนาคต “ฐานปรามด” หมายถง ผประกอบการ เกษตรกร หรอภาคชมชน ทใชเทคโนโลยไมสง แตเกยวของกบคนจ านวนมากและเปนรากฐานส าคญของเศรษฐกจไทย โดยเฉพาะอยางยงเกษตรกรรายยอย ผประกอบการขนาดกลางและขนาดยอม (SME) หรอชมชน หาก วทน. เขาไปมสวนยกระดบผลตภาพและมาตรฐานได จะสงผลกระทบสงตอไป

เกษตรและอาหาร “ยอดปรามด” สงเสรมใหผประกอบการอาหารแปรรปและผประกอบการในอตสาหกรรมสนบสนนใหเปนผประกอบการนวตกรรม (Innovation Driven Enterprise: IDE) ทสามารถผลตอาหารฟงกชนมลคาสง ดวยการสนบสนน การปรบปรงสายพนธหรอวธเพาะเลยงพชและสตวใหมสารอาหารสง พฒนาศกยภาพการผลตสารสกด องคความรดานโภชนพนธศาสตร (nutrigenomics) ตลอดจนจดใหมแพลตฟอรมสนบสนนเครองมอและอปกรณทจ าเปนตอการพฒนานวตกรรมส าหรบ SME ในอตสาหกรรมอาหาร “ฐานปรามด” สงเสรมเกษตรกรรายยอยใหเพมผลผลตตอไร ลดพนทปลก ลดปจจยการผลต และผลกระทบตอสงแวดลอมดวยเทคโนโลยเกษตรแมนย า สงเสรมการทดลองประสทธภาพเทคโนโลยสมารทฟารมในแปลงสาธต เพอหารปแบบการลงทนทคมคาทสด

พลงงานและเคมชวภาพ “ยอดปรามด” มงสการเปน Biorefinery Hub ของเอเชย สนบสนนการฝกอบรมชางเทคนคและวศวกรดานไบโอรไฟเนอรส าหรบผประกอบการอตสาหกรรมเคมชวภาพขนาดใหญเพอรองรบการถายทอดเทคโนโลยจากตางประเทศ การลงทนโครงสรางพนฐานระดบขยายขนาดเพอการขยายผลงานวจยสเชงพาณชย ตลอดจนสงเสรมการวจยคอมปาวดพลาสตกชวภาพและผประกอบการขนรปพลาสตกใหสามารถพฒนาผลตภณฑพลาสตกชวภาพชนดใหม ๆ ส าหรบตลาดเฉพาะ (Niche Premium Market) พรอมกบการสรางตลาดพลาสตกชวภาพในประเทศ “ฐานปรามด” เพมผลตภาพเชอเพลงชวภาพจากวสดเหลอทง และสามารถยกระดบไปสการผลตเคมชวภาพทผลตภณฑมมลคาเพมสงขน

7

การแพทยและสขภาพ “ยอดปรามด” สนบสนนใหเกดการผลตยาชววตถในระดบอตสาหกรรม ตลอดจนการวจยและพฒนาชววตถชนดใหมในโรคส าคญของไทย พรอมทงสรางศกยภาพดานการตอบสนองตอยาทแตกตางกนเฉพาะบคคล เพอรองรบแนวโนมทางการแพทยทจะมงสการท านายอาการจากขอมลพนธกรรมและการแพทยแบบแมนย า “ฐานปรามด” สนบสนนการวจยและพฒนาสมนไพรส าคญของไทยตามแผนแมบทการพฒนาสมนไพรแหงชาต อยางครบวงจรตงแตการเพาะปลก มาตรฐานของสมนไพร การวจยระดบคลนกและขอมลวทยาศาสตรเพอรองรบการขนทะเบยนไปจนถงการพฒนาผลตภณฑใหม ๆ ในระดบอตสาหกรรม

การทองเทยว “ยอดปรามด” ยกระดบธรกจทองเทยวเพอสขภาพ (wellness) เชน ธรกจสปาและผลตภณฑสปา ใหมการน าองคความร เชน วทยาศาสตรกายภาพและการแพทยเขามาตอยอดภมปญญาดงเดม ตลอดจนสงเสรมภาพลกษณของสมนไพรไทยดวยผลงานวจยเกยวกบสรรพคณสมนไพรไดรบการยอมรบระดบโลก “ฐานปรามด” ดงดดนกทองเทยวสเมองรองดวยการพฒนาใหกลายเปนแหลงทองเทยวอจฉรยะ ทมใชเทคโนโลยสารสนเทศน าอตลกษณทองถนและความรเชงนเวศนขนมาน าเสนออยางนาสนใจและใหความร และมขอมลอ านวยความสะดวกทงการเดนทาง ทพก ความปลอดภย

ส าหรบเศรษฐกจหมนเวยน (C) จะเนนเรองการใชทรพยากรอยางคมคาใน 3 เรองหลก คอ การใชงานผลตภณฑเตมวงจร (Reuse, Refurbish, Sharing) การแปรสภาพเพอกลบมาใชใหม (Recycle, Upcycle) และการออกแบบผลตภณฑและกระบวนการผลตเพอใหเกดของเสยนอยทสด (Zero-Waste) แนวคดของทง 3 เรองน สามารถน าไปปรบใชไดกบปรามดเศรษฐกจทง 4 ดาน ตวอยางเชน การใชเทคโนโลยการจดการขยะทเหมาะสมกบลกษณะของขยะชมชน หาแนวทางการใชประโยชนจากขยะครบวงจร และสนบสนนการเปลยนผานสสงคมขยะเปนศนย นอกจากน ยงเสนอใหมการสรางแพลตฟอรมบมเพาะธรกจทพฒนานวตกรรมสเขยว ตลอดจนใชเครองมอทางวทยาศาสตรมาประเมนวเคราะหระบบการผลตและผลตภณฑ เพอน าไปสการปรบปรงระบบการผลตไปสการผลตหรอการออกแบบผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม ตามหลกเศรษฐกจหมนเวยน (ภาพท 1.2)

เมอบรณาการการพฒนาเศรษฐกจชวภาพและเศรษฐกจหมนเวยนเขาดวยกนอยางเปนระบบ จะท าใหการพฒนาเศรษฐกจไทยเปนเศรษฐกจสเขยวทสมบรณ สามารถสรางมลคาเพมไดสง มการใชทรพยากรอยางคมคาและรกษาทรพยากรและสงแวดลอมไวไดในระยะยาว ตลอดจนบรรลผลตามเปาหมายทยงยน

8

การเพมขนของประชากรโลกน าไปสความตองการใชทรพยากรธรรมชาตทเพมมากขน ในขณะเดยวกนระบบการผลตแบบเดมท าใหมนษยปลดปลอยของเสยออกสสงแวดลอมเปนจ านวนมหาศาล ท าใหเสยสมดลระหวางความตองการของมนษยกบทรพยากรทมอย ระบบการผลตในปจจบนจงเกนความสามารถทโลกจะรองรบการด ารงชวตของมนษยไดอยางยงยน ตวอยางทศทางเศรษฐกจจงมงไปสการใชทรพยากรอยางคมคา เปนทรพยากรทใชแลวไมหมดไป และปลดปลอยของเสยใหนอยทสด

BCG Model เปนรปแบบการพฒนาเศรษฐกจทมงเนนสรางสมดลระหวางการเตบโตทางเศรษฐกจกบความยงยนของฐานทรพยากรธรรมชาต โดยน าองคความรมาตอยอดฐานความเขมแขงภายในของประเทศไทย คอ ความหลากหลายทางชวภาพและผลผลตทางการเกษตรทอดมสมบรณ พรอมกบปรบเปลยนระบบการผลตไปสการใชทรพยากรอยางคมคา เพอรกษาความมนคงทางวตถดบ สมดลของสงแวดลอม ควบคไปกบการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การพฒนาเศรษฐกจแบบ BCG ประกอบไปดวยแนวคดหลก 2 แนวคด คอ เศรษฐกจชวภาพและเศรษฐกจหมนเวยน รวมกนเปนแนวคดทกวางขนและสอดรบกบแนวคดเศรษฐกจสเขยว

เศรษฐกจชวภาพ (Bioeconomy) คอ รปแบบการพฒนาเศรษฐกจทมงเนนการใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพอยางคมคาควบคไปกบการรกษาสมดลทางสงแวดลอม โดยอาศยความกาวหนาทางเทคโนโลยในหลากหลายสาขามาชวยเพมประสทธภาพหรอกอใหเกดนวตกรรม1 ทรพยากรทน ามาผลตในระบบเศรษฐกจชวภาพตองสามารถปลกทดแทนหรอน ากลบมาใชใหมได (renewable) ลดการพงพาเชอเพลงฟอสซลและการปลอยกาซเรอนกระจก

เศรษฐกจหมนเวยน (Circular Economy) หมายถง ระบบเศรษฐกจทมการวางแผนใหทรพยากรในระบบการผลตทงหมดสามารถกลบคนสสภาพเดมและน ากลบมาใชใหมได เพอรบมอกบปญหาการขาดแคลนทรพยากรในอนาคต ทจะมความตองการใชทรพยากรเพอการผลตเพมมากขนจากการขยายตวทางเศรษฐกจและความตองการสนคาและบรการของผบรโภค ดงนน เศรษฐกจหมนเวยน จงมงเนนการคงคณคาผลตภณฑใหนานทสด สงเสรมการใชซ า สรางของเสยในปรมาณทต าทสด และใหความส าคญกบการจดการของเสยจากการผลตและบรโภค ดวยการน าวตถดบทผานการผลตและบรโภคแลวเขาสกระบวนการผลตใหม ซงตางจากระบบเศรษฐกจแบบดงเดมทเนนการใชทรพยากร การผลต และการสรางของเสย ในรปแบบเศรษฐกจทเปนเสนตรง หรอ Linear Economy

เศรษฐกจสเขยว (Green Economy) เปนรปแบบการพฒนาเศรษฐกจทมงเนนใหเกดการพฒนาทสมดลทง 3 ดาน คอ ดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม เนนการใชทรพยากรอยางสมดล ซงเปนรปแบบการพฒนาเศรษฐกจทน าไปสความยงยนและแขงขนไดในระดบสากล

1 ยทธศาสตรการใชวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม เพอการพฒนาเศรษฐกจชวภาพ, สวทช., 2561

9

ภาพท 1.1 ความสมพนธระหวางเศรษฐกจชวภาพ เศรษฐกจหมนเวยนและเศรษฐกจสเขยว

ทมา : สวทช., 2561

การผลกดนใหเศรษฐกจชวภาพ (Bioeconomy) ใหเตบโตไดอยางตอเนอง ตองเปนการเตบโตทใหความส าคญกบการกระจายโอกาสรายไดและความเจรญไปสประชาชนของประเทศอยางทวถง ภายใตเงอนไขการดแลทรพยากรและสงแวดลอมอยางจรงจง ซงตองอาศยวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรม (วทน.) รวมกบนโยบายและการบรหารจดการทเหมาะสมจงจะบรรลผลไดอยางแทจรง ขอเสนอฉบบนจงสงเสรมการน า วทน. ไปยกระดบผลตภาพของผผลตสวนใหญทอยทฐานของปรามด เปนการยกระดบการพฒนาประเทศทงระบบใหสงขนไมทงใครไวขางหลง ดวยการประยกตใชเทคโนโลยทไมซบซอนและนวตกรรมการจดการทจะน าไปสการลดตนทนและเพมผลผลต ในขณะเดยวกนกสงเสรมผประกอบการทมความพรอมในสวนยอดของปรามดใหผลตสนคาทมนวตกรรมสงขนหรอเปนผสรางนวตกรรม (Innovation Driven Enterprise) มงเปาสการเปนผสงออกเทคโนโลยและนวตกรรมในทายทสดแทนการน าเขาเทคโนโลยจากตางประเทศ ทงน แนวคดของเศรษฐกจหมนเวยน (Circular Economy) จะตองถกน าไปใชกบทกกลมอตสาหกรรม

กลยทธการพฒนาเศรษฐกจชวภาพ (B) ครอบคลมอตสาหกรรมเปาหมาย (S-curve) 4 อตสาหกรรม ไดแก เกษตรและอาหาร พลงงานและเคมชวภาพ การแพทยและสขภาพ และการทองเทยว แตละดานจะมองการพฒนาในลกษณะของปรามด แตละปรามดจะมสวนทเปน “ยอดปรามด” หมายถง ผประกอบการทมความพรอมสง มก าลงลงทนในเทคโนโลย พรอมรบความเสยง แมมจ านวนนอยแตสรางมลคาเพมไดสง และจะเปนก าลงส าคญของเศรษฐกจไทยในอนาคต “ฐานปรามด” หมายถง ผประกอบการในระบบการผลตเดมซงใชเทคโนโลยไมสง แตเกยวของกบคนจ านวนมากและเปนรากฐานส าคญของเศรษฐกจไทย โดยเฉพาะอยางยงเกษตรกรรายยอย ผประกอบการขนาดกลางและขนาดยอม (SME) หรอชมชน หาก วทน. เขาไปมสวนยกระดบผลตภาพและมาตรฐานได จะสงผลกระทบในวงกวางตอไป

ส าหรบเศรษฐกจหมนเวยน (C) จะเนนเรองการใชทรพยากรอยางคมคาใน 3 เรองหลก คอ การใชงานผลตภณฑเตมวงจร (Reuse, Refurbish, Sharing) การแปรสภาพเพอกลบมาใชใหม (Recycle, Upcycle) และการออกแบบผลตภณฑและกระบวนการผลตเพอใหเกดของเสยนอยทสด (Zero-Waste) แนวคดของทง 3 เรองน สามารถน าไปปรบใชไดกบปรามดเศรษฐกจทง 4 ดาน (ภาพท 1.2)

10

ภาพท 1.2 ตวอยางเทคโนโลยทพรอมส าหรบการยกระดบการสรางมลคาใหกบเศรษฐกจชวภาพ

ทมา : ปรบจาก สวทช., 2561

การด าเนนการตามแนวทาง BCG Model คาดวาจะสงผลใหเกดการขยายตวของเศรษฐกจชวภาพจากมลคา 3 ลานลานบาท หรอคดเปนรอยละ 21 ของผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (จดพ) ในป 2559 เพมเปน 4.3 ลานลานบาทหรอรอยละ 25 ของจดพในป 2566 ภายในหาปแรกของการด าเนนการผไดรบประโยชนสวนใหญคอผทอยสวนฐานของปรามด แตในระยะยาวผลของการลงทนวจยและพฒนาทางเทคโนโลยจะสงผลใหเกดการขยายตวในสวนยอดของปรามด นอกจากผลกระทบทเปนตวเลขทางเศรษฐกจแลว การพฒนาตาม BCG Model ยงสงผลกระทบตอการลดกาซเรอนกระจก และการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพของพชสมนไพรอกดวย

กรอบตวอยางทศทางเศรษฐกจชวภาพและสาขาทมล าดบความส าคญสงของแตละปรามด สรปในตารางท 1.1 - 1.4 และกรอบการพฒนาเศรษฐกจหมนเวยน แสดงในตารางท 1.5 ดงน

2 สวทช., 2561

11

ตารางท 1.1 ตวอยางทศทางการพฒนาดานเกษตรและอาหาร

เกษตรและอาหาร ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอนโยบาย ยอดปรามด การผลตอาหารฟงกชน

SME อาหารแปรรป ผประกอบการ

อตสาหกรรมสนบสนนเพออาหารฟงกชน

แพลตฟอรมแชรเครองมอทดสอบกบอตสาหกรรม

SME ไมสามารถลงทนเครองมอเพอพฒนาผลตภณฑออกสตลาด

ผประการตามเทคโนโลยผลตสมยใหม เชน HPP ไมทน

ปรบปรงกฎระเบยบการลงทนภาครฐรวมกบอตสาหกรรม

การลงทนในโครงสรางพนฐานเพอการทดลองเกยวกบเทคโนโลยการผลตสมยใหม

ฐานปรามด เกษตรแมนย า

ธรกจแปรรปผลผลตเกษตร

เกษตรกรรายยอย

แปลงทดสอบประสทธภาพเทคโนโลย

การถายทอดเทคโนโลยผานเกษตรพนธสญญา

การปรบปรงใหเทคโนโลยเหมาะสมกบเกษตรกรรายยอย

ตวเลอกเทคโนโลยมมากไมสามารถลงทนไดถกตอง

เกษตรกรรายยอยเขาไมถงเทคโนโลย

สนบสนนธรกจเกษตรทท าแปลงสาธต

ปรบปรงและเปดเผยขอมลภาครฐ

มาตรฐานอปกรณ IoTเกษตร

สาธารณปโภคเกษตร

12

ตารางท 1.2 ตวอยางทศทางการพฒนาดานพลงงาน เคมและวสดชวภาพ

พลงงาน เคมและวสดชวภาพ ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอนโยบาย

ยอดปรามด กระบวนการไบ

โอรไฟเนอร

ผประกอบการเคมชวภาพขนาดใหญ

ผประกอบการเคมชวภาพ SME

กลไกพฒนาก าลงคนแบบทวภาคหรอศนยฝกอบรมชางเทคนคและวศวกรดานไบโอรไฟเนอร

อตสาหกรรมเคมชวภาพพงพาการน าเขาเทคโนโลยการผลตขนสงจากตางประเทศ

สนบสนนการพฒนาก าลงคนเพออตสาหกรรม

การลงทนในโรงงานตนแบบดานไบโอรไฟเนอร

สนบสนนใหเกดคลสเตอรอตสาหกรรมเคมชวภาพ

ยอดปรามด การพฒนาผลตภณฑพลาสตกชวภาพและการขนรป

เจาของแบรนด (Brand owner) ผลตภณฑทใชบรรจภณฑพลาสตก

SME คอนเวอรเตอรพลาสตก

โปรแกรมพฒนาผลตภณฑแบบความรวมมอระหวาง brand owner และผขนรปพลาสตก

ตลาดพลาสตกชวภาพในประเทศมขนาดเลก

ผลตภณฑจากพลาสตกชวภาพยงมนอย

สนบสนนการวจยดานคอมปาวด

พฒนาตลาดผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม

ฐานปรามด การพฒนา

เชอเพลงชวภาพรนทสอง

ผประกอบการผลตเชอเพลงชวภาพ

พฒนาเทคโนโลยการหมกและเอนไซมเพอเพมประสทธภาพการผลตเอทานอลจากเชอเพลงชวภาพรนทสอง

การพฒนาเชอเพลงชวภาพรนทสอง

การลงทนสรางโรงงานตนแบบเพอขยายขนาดส าหรบผลตภณฑเชอเพลงชวภาพรนทสอง

13

ตารางท 1.3 ตวอยางทศทางการพฒนาดานสขภาพและการแพทย

สขภาพและการแพทย ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอนโยบาย ยอดปรามด การผลตยาชววตถระดบอตสาหกรรม

ผประกอบการทเกยวของกบอตสาหกรรมยา

ผประกอบการทใหบรการทางการแพทย

กระทรวงสาธารณสข

JV กบตางชาตเพอถายทอดเทคโนโลย ผานการใหสทธการผลตยา และมาตงโรงงานผลตในไทย

Open innovation เชน ดงนกวจยทมศกยภาพเขามาท า R&D แลวจางท าวจยดานคลนก รวมไปถงจางผลต

M&A การควบรวมกจการเพอเพมศกยภาพในดานการผลต

การผลตยาชววตถลงทนสง

การยนขอรบรองซบซอนและเปนตนทนเวลา

นโยบายรฐควบคมราคาจดซอทยดราคาต าเปนหลกและสงเสรมการน าเขายาราคาถกจากตางประเทศ

เกดการแขงขนกนเองของยาสามญมากกวายาชววตถทมมลคาสง

สนบสนนการถายทอดเทคโนโลย ผานการรวมทนโดยใหเงนสนบสนนการลงทน

สนบสนน R&D ผานทนวจยตาง ๆ เพอสรางองคความรและบคลากรเชยวชาญ และครอบคลมไปถงการวจยกระบวนการ

ผลกดนการออก พ.ร.บ.ยาชววตถทงมาตรฐานการผลต การขนทะเบยน มาตรฐานความปลอดภยทางชวภาพตาม Cartagena protocol รวมไปถงการทดสอบในคน และลดขนตอน ระยะเวลาทใชในการยนเอกสาร

ฐานปรามด การน าสมนไพรไทยไปใชประโยชนในอตสาหกรรม

ผประกอบการสมนไพรกลมเวชส าอางและอาหาร

เกษตรกรผปลกสมนไพร

แพลตฟอรมการพฒนารวมกนระหวางนกวจยดานสมนไพร เภสชกร แพทยคลนก

เชอมโยงอตสาหกรรมสารสกดสมนไพรกบเกษตรกรผปลกสมนไพรในประเทศ

ขาดแคลนวตถดบทมคณภาพส าหรบอตสาหกรรมในประเทศ

บรหารจดการงบประมาณวจยดานสมนไพรเปาหมายใหครบวงจรตงแตตนน าไปจนถงปลายน า

การพฒนามาตรฐานวตถดบสมนไพร

พฒนาระบบปลกพชสมนไพรเพอใหไดสารออกฤทธสง

จดใหมหองปฏบตการทดสอบกลาง

14

ตารางท 1.4 ตวอยางทศทางการพฒนาดานทองเทยว

ทองเทยว ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอนโยบาย

ยอดปรามด การทองเทยวสขภาพ

ธรกจสปาและนวดไทย

ผผลตผลตภณฑสปา

เชอมโยงธรกจสปากบโรงงานรบจางผลต (OEM) เพอพฒนาผลตภณฑจากสมนไพร

สนบสนนโรงเรยนสอนนวดไทยทถกตามหลกกายภาพ

ภาพลกษณของสมนไพรไทยไมไดรบการยอมรบระดบโลก

ขาดความรการนวดตามหลกกายภาพ

สงเสรมงานวจยสรรพคณสมนไพรไทย

สงเสรมการศกษา Physical Therapy

บงคบใช พรบ.สปา อยางเขมงวด

ฐานปรามด กา ร ท อ ง เ ท ย ว เ ช งปรมาณอยางยงยน

ชมชน/ทองถนในเมองรองทมเอกลกษณดานชววทยา

พฒนาเมองรองทมเอกลกษณดานชววทยาใหเปนแหลงทองเทยวอจฉรยะ

นกทองเทยวกระจกตวในเมองใหญ

ความโดดเดนดานอตลกษณของเมองรองไมไดถกน าเสนอ

การคมนาคมไมสะดวก

แพลตฟอรมชวยวางแผนการทองเทยว

แหลงทองเทยวอจฉรยะ

ระบบรกษาความปลอดภย

15

ตารางท 1.5 ตวอยางทศทางการพฒนาดานเศรษฐกจหมนเวยน

เศรษฐกจหมนเวยน ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอนโยบาย

ยอดปรามด การประเมนวฏจกรชวต

ผประกอบการสงออกสนคาไปยโรป

SME ทตองการผลตสนคาทเปนมตรกบสงแวดลอม

กลไกการสรางฐานขอมลการประเมนวฏจกรชวตในผลตภณฑส าคญ

ระบบการประเมนและรบรองผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม

ขาดหนวยงานและงบประมาณในการด าเนนงานทตอเนอง

ขาดระบบการประเมนและฐานขอมลทเพยงพอกบความตองการของอตสาหกรรมโดยเฉพาะ SME

สรางระบบการประเมนฟตพรนตสงแวดลอมของผลตภณฑ

สรางระบบทวนสอบขอมล รบรองขอมล และมาตรฐานฟตพรนตสงแวดลอมของผลตภณฑทไดมาตรฐานสากล

สรางระบบตดตามประเมนผลการพฒนาประเทศอยางยงยน

ฐานปรามด การจดการขยะมลฝอยชมชน • ศนยการจดการ

ขยะมลฝอยชมชน

ผประกอบการการจดการขยะมลฝอยในพนททมศกยภาพ

รวบรวมองคความรและขยายผลพนทตนแบบทมการคดแยกขยะมลฝอยตงแตตนทางและเกบขนแบบแยกประเภท

ศกษาความเหมาะสมของพนทส าหรบใชเปนสถานทฝงกลบขยะชมชน

พฒนาเทคโนโลยการหมกขยะจากหลมฝงกลบ

ยกระดบการจดการขยะ เปลยนผานสสงคมขยะเปนศนย

เพมอปสงคกาซชวภาพ โดยใหมการใชประโยชนทหลากหลาย

การไมยอมรบของประชาชนในพนท

ความกงวลดานความปลอดภย

สถานทตงซงอาจกอใหเกดความเดอนรอนร าคาญและสงผลกระทบทางลบตอสงแวดลอม

ปรมาณกาซชวภาพทผลตไดมกเกนกวาทสามารถน าไปใชประโยชนได

สงเสรมการจดการขยะมลฝอยโดยใชรปแบบศนยการจดการขยะมลฝอยชมชน

คดเลอกและสงเสรมขดความสามารถทางเทคโนโลยของผประกอบการในพนท

การใชประโยชนจากทดนขนาดใหญของรฐ

วจยพฒนาเพอใชประโยชนกาซชวภาพทหลากหลาย

16

ผลผลตทางการเกษตรส าคญของไทยทสงออกเปน 5 อนดบแรก ไดแก ยางพารา ขาว มนส าปะหลง น าตาล ผลไมสดและผลตภณฑ3 ซงอาจแบงสถานการณการแขงขนไดเปน 2 กลม ดงน

(1) กลมพชทวไป เชน ขาว มน ยาง ออย ซงแมวาจะมมลคาเพมต าแตความตองการยงเพมขนเรอย ๆ จากจ านวนประชากรโลกทเพมขน จากขอมลสงออกป 2560 ประเทศไทยสงออกยางพารามากทสด คดเปนมลคา 200,000 ลานบาท รองลงมาเปนขาว 175,000 ลานบาท มนส าปะหลง 95,000 ลานบาท และน าตาล 86,000 ลานบาท ประเทศไทยก าลงเสยเปรยบในการแขงขนในสนคากลมน ใหกบประเทศเพอนบานทสงออกสนคาเดยวกน เชน เวยดนามสงออกขาวทเปนพนธคณภาพรองราคาต า แตใหผลผลตสงกวาไทยเกอบเทาตว เวยดนามมระบบชลประทานทครอบคลมพนทเกษตรกวารอยละ 80 ในขณะทไทยมระบบชลประทานครอบคลมเพยงรอยละ 20 ตลอดจนมคาแรงทถกกวาไทยครงหนง อกทงยงไดสทธพเศษทางภาษจากประเทศคคา4 หรอจนซงเปนตลาดสงออกมนส าปะหลงหลกของไทยมนโยบายสนบสนนพชอาหารสตวอน ๆ ทสามารถปลกไดในประเทศเพอลดการพงพาการน าเขา เปนตน

(2) ไมผลเมองรอน เปนกลมทไทยมศกยภาพการแขงขนในระดบโลกไมวาจะเปนการสงออกในรปของผลสดหรอผานการแปรรป จากขอมลป 2560 พบวาประเทศไทยสงออก ล าไย 20,700 ลานบาท ทเรยน 20,000 ลานบาท และมะพราว 13,000 ลานบาท รองลงมา คอ มงคด 4,300 ลานบาท และมะมวง 3,200 ลานบาท แนวโนมของสนคากลมนคอนขางสดใส เนองจากเกษตรกรมความรและภมปญญาในการปลก มการคดเลอกและพฒนาพนธจนมลกษณะทเปนทตองการของผบรโภค แมวาในปจจบนเรมประสบปญหาผคาสงจากจนเขามาเปนตวกลางรบซอและก าหนดราคาผลผลต ในอนาคตคาดวาตลาดจะยงเตบโตมากขนเนองจากชองทางตลาดทเพมมากขน เชน ชองทางออนไลน

พชทง 2 กลมของไทย จะยงคงเปนทตองการของตลาด โดยผลผลตเกษตรในอนาคตไมวาจะเปนพชกลมใด จะมงสพชผลปลอดภย (safety) ไดคณภาพมาตรฐาน (standard) มระบบการผลตทยงยน (sustainability) ดวยการลดการใชปจจยการผลตทจะสงผลกระทบตอสงแวดลอม ตลอดจนเกบขอมลทจ าเปนเพอรองรบการตรวจสอบยอนกลบโดยคคาหรอผบรโภค (traceability) ในขณะเดยวกนตองบรหารความเสยงจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ซงอาจสงผลตอโรคและแมลงทเปลยนไป การเปลยนแปลงฤดมรสม ปญหาภยแลงหรอน าทวมอกดวย

อปสรรคในการแขงขนของเกษตรกรไทย มดงน

ตนทนสงแตผลผลตตอไรต า และผลผลตมราคาต า ตวอยางเชน เกษตรกรผปลกขาว มผลตอบแทนสทธต าหรอเฉลยเพยง 40,000 บาท/คน/ป และประสบปญหาขาดทนตอเนอง ตนทนหลก คอ ปย ซงมการบรโภค 5 ลานตนตอป คดเปนมลคาน าเขา 60,000 ลานบาท

อยหางไกลจากแหลงน า พงพาน าฝนธรรมชาต หรอตองเพมตนทนการเชอเพลงเครองสบน า และท าใหปลกพชไดเพยงปละ 1 รอบ

เกษตรกรไทยเรมเขาสสงคมสงวย เกษตรกรมอายเฉลย 55 ป และกวารอยละ 30 อายเกน 60 ป

3 กระทรวงพาณชย, 2561 http://www.ops3.moc.go.th 4 กรมชลประทาน, 2557 http://oopm.rid.go.th/subordinate/opm9/pdf/km/2557_1/file_2557_7.pdf

17

เผชญปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทสงผลตอการออกดอกของพชผล ความเสยงจากโรคแมลง

ใชสารเคมมากเกนไป ท าใหเกดสารเคมตกคางในผลผลต ท าใหไมสามารถสงออกไปประเทศคคาทมกฎระเบยบเขมงวดได เปนตน

จากแนวโนมตลาดและการแขงขนพบวากลมพชทวไปมแนวโนมลดพนทเพาะปลกลงและมเกษตรกรลดลง ท าใหประเทศไทยจ าเปนตองใหความส าคญกบการเพมผลผลตตอไร เพอคงขดความสามารถในการแขงขนในระดบสากล โดยเกษตรกรจ าเปนตองบรหารจดการตนทนปจจยการผลต พรอมๆ กบยกระดบคณภาพผลผลต และลดผลกระทบตอสงแวดลอม ซงจ าเปนตองอาศยเทคโนโลยเขามาสนบสนน โดยเทคโนโลยทจะสงผลกระทบสงตอการเพมผลผลตตอไรในอนาคต ไดแก เทคโนโลยเกษตรแมนย า

เทคโนโลยเกษตรแมนย าซงมงเนนการใชขอมลและความเขาใจเกยวกบสภาพพนทและสภาพภมอากาศมาประกอบการบรหารจดการระดบแปลง ควบคไปกบการใชระบบอตโนมตเพอทนแรง เนองจากจะชวยใหเกษตรกรสามารถใชปจจยการผลต เชน ปย น า ยาฆาแมลง ไดอยางมประสทธภาพ เหมาะสมกบความตองการของพช และศกยภาพของดนซงแตกตางกนไปในแตละจดของแปลง เทคโนโลยเกษตรแมนย าคาดวาจะลดตนทนปจจยการผลตไดรอยละ 10 และเพมผลผลตจากเดมอกรอยละ 305 นอกจากน เกษตรแมนย ายงลดการใชปยและสารเคมในการท าเกษตรซงจะสงผลดตอสงแวดลอมทสามารถพฒนาไปสการเกบขอมลเพอการตรวจสอบยอนกลบโดยคคาได

แนวทางการสงเสรมเทคโนโลย ควรเรมใหกบเกษตรกรกลมนวตกรหรอผมแนวโนมยอมรบนวตกรรมกอน (Early Adoptor) ทดลองใชกอน เนองจากเปนกลมทพรอมรบความเสยง มความร มความสามารถในการลงทน ซงจะครอบคลมประมาณรอยละ 16 ของเกษตรกรทงหมด ไดแก ธรกจเกษตรทท าเกษตรพนธสญญา ปราชญเกษตร ลกหลานเกษตรกรทมความรระดบปรญญาตร เกษตรกรรนใหมทมาจากอาชพอน อยางไรกตาม ส าหรบประเทศไทยซงผผลตกวารอยละ 70 เปนเกษตรกรรายยอยและเปนเกษตรแปลงเลก รฐบาลตองสนบสนนการลงทนในเทคโนโลยผานกลไกการรวมกลมตาง ๆ เชน สหกรณ หรอเกษตรแปลงใหญ และตองสรางกลไกการน าองคความรเขาไปพรอมกบการอดหนนเทคโนโลยหรอเครองมอ พรอมทงใหบรการหรอพฒนาโครงสรางพนฐานทจะกอใหเกดประโยชนกบเกษตรกรรายยอยในวงกวาง เชน การพยากรณอากาศเพอการเกษตรทมความแมนย าในระดบทองถน และเปดกวางใหมการน าขอมลภาครฐไปตอยอดพฒนาเปนบรการโดยธรกจเพอสงคมหรอสตารทอพ รวมทงสนบสนนการแปลงเทคโนโลยใหเหมาะกบเกษตรกรและสภาพแวดลอมของไทย

จากกรณศกษาพบวารปแบบการลงทนเกษตรอจฉรยะทประสบความส าเรจ คอ ระบบเกษตรพนธสญญา ซงมรปแบบการด าเนนการดงตอไปน (ภาพท 2.1 และ 2.2)

1) เกษตรพนธสญญา : ธรกจแปรรปผลผลตเกษตรทมผลประกอบการด มตลาดสงออก มความตองการจดหาผลผลตเขาโรงงานทมปรมาณและคณภาพสม าเสมอ ปองกนปญหาวตถดบขาดแคลนหรอวตถดบลนโรงงาน จงท าสญญากบเกษตรกร และสงเสรมใหเกษตรกรใชเทคโนโลยปลกผลผลตทมคณภาพ เพอเสรมสรางความมนคงทางวตถดบและการขยายธรกจของบรษท ซงในระยะแรกการน าเสนอเทคโนโลยใหเกษตรกรยงเปนเรองยาก เกษตรกรสวนใหญลงเลทจะใชเทคโนโลย เนองจากยงไมรจกและไมตระหนกถงประโยชนของเทคโนโลย ตองอาศยนกสงเสรมหรอผรบซอผลผลต (broker) ทมความใกลชดกบเกษตรกร ชกน าใหเกษตรกรมาดงานในแปลงทดลอง

5 Goldman Sachs Global Investment Research, USDA

18

2) แปลงทดลองประสทธภาพเทคโนโลย (technology optimization pilot field) : บรษทร เรมน าเทคโนโลยเกษตรแมนย าจากหลายแหลง มาใชในแปลงทดลอง เพอศกษาความเปนไปไดและหาจดคมทน (optimization) เชน การใชหลอไฟ LED ในการเพาะตนกลา ท าใหตนกลาสมบรณ 100% ใชเซนเซอรและคน าในการบรหารจดการน าอยางแมนย า ท าใหสามารถเพมจ านวนรอบการปลกและเพมผลผลตไดอยางชดเจน โดยมการค านวณตนทนก าไรกอนสงเสรมใหเกษตรกรใช ทงน ตวเลอกเทคโนโลยมหลากหลาย ทงน าเขาหรอผลตขนเอง ผประกอบการไมไดมความรความเขาใจในเทคโนโลยครบทกองคประกอบ อาจเกดการลงทนทผดพลาด จงตองมการทดสอบประสทธภาพเปรยบเทยบ และตองมผเชยวชาญเปนทปรกษา

3) ทมาของเทคโนโลย ไดแก อาจารยมหาวทยาลยทมความเชยวชาญดานเกษตรแมนย าเปนผวจยและพฒนาเทคโนโลย เชน

หลอดไฟ LED หรอเซนเซอรการใหน า วจยและพฒนาเทคโนโลยขนสงรวมกบสตารทอพ เชน ระบบตดตามสถานการณผลผลตแบบเรยลไทม

ดวยโดรน ซงตองใชเทคโนโลยในการประมวลภาพถาย สตารทอพผใหบรการโดรนฉดพนยา

ภาพท 2.1 โมเดลการบรหารจดการนวตกรรม

19

ภาพท 2.2 ผลทคาดวาจะไดรบ

สนบสนนเอกชนหรอเกษตรกรรนใหมในการทดลองประสทธภาพของเทคโนโลยในแปลงสาธต เพอหารปแบบเทคโนโลยทเหมาะสมกบเกษตรกรไทย และมโมเดลการถายทอดเทคโนโลย

ปรบปรงและเปดเผยขอมลภาครฐ เพอใหสตารทอพหรอธรกจเพอสงคมน าขอมลไปพฒนาเปนบรการหรอแอพพลเคชนทเปนประโยชนกบเกษตรกร

สนบสนนใหเกดการพฒนาและใชงานจรงของ Internet of Things (IoT) ในภาคเกษตร เพอศกษาแนวทางการก าหนดมาตรฐานอปกรณ หรอยานความถทเหมาะสมกบคลนความถของอปกรณสอสารดานการเกษตร ปจจบน กสทช. อนญาตใหคลนความถยาน 920-925 MHz ซงเดมเปนยานความถส าหรบอปกรณ RFID (Radio Frequency Identification) เปนยานความถส าหรบอปกรณ IoT อยางไรกตาม อปกรณรบสงสญญาน IoT ภาคการเกษตร เชน โดรน จะใชยานความถอน ๆ ท าใหอาจเกดโอกาสสญญานรบกวนระหวางการใชงานหรอท าใหอปกรณไมเทยงตรงแมนย า

รฐควรพฒนาสาธารณปโภคเพอการเกษตร (Agriculture Infrastructure) ทเหมาะสม อาท ระบบชลประทาน ซงสงผลตอความอดมสมบรณและสม าเสมอของปรมาณน า การพยากรณอากาศระดบทองถน

ตาราง 2.1 ตวอยางแนวทางการพฒนากลมเกษตร

ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอแนะนโยบาย เกษตรแมนย า ธรกจแปรรป

ผลผลตเกษตร

เกษตรกรรายยอย

แปลงทดสอบประสทธภาพเทคโนโลย

การถายทอดเทคโนโลยผานเกษตรพนธสญญา

การปรบปรงใหเทคโนโลยเหมาะสมกบเกษตรกรรายยอย

ตวเลอกเทคโนโลยมมากไมสามารถลงทนไดถกตอง

เกษตรกรรายยอยเขาไมถงเทคโนโลย

สนบสนนธรกจเกษตรทท าแปลงสาธต

ปรบปรงและเปดเผยขอมลภาครฐ

มาตรฐานอปกรณ IoTเกษตร

สาธารณปโภคเกษตร

20

ทผานมาสนคาส าคญทสรางรายไดหลกใหกบอตสาหกรรมอาหารของไทย ไดแก ไกและกงแชแขง สบปะรดกระปอง ทนากระปอง ซงเปนอาหารแปรรปขนตนและเปนการสงออกโดยผประกอบการรายใหญไมกรายทมศกยภาพในระดบโลก อยางไรกตาม ในระยะหลงสนคาอาหารส าเรจรปพรอมรบประทาน (ready meal) มสดสวนการสงออกทเพมขนเปนอยางมาก จนมสดสวนเทยบเทากบกลมสนคาอาหารสด/วตถดบ/แปรรปขนตน คอรอยละ 50 หรอประมาณ 500,000 ลานบาท7 เนองจากแนวโนมความเปนเมองทผคนใชชวตอยางเรงรบมากยงขน โดยเฉพาะตลาดทขยายตวในประเทศคคาทส าคญของไทย ไดแก ตะวนออกกลางและจน ประกอบกบปจจยภายในอตสาหกรรม ไดแก คาแรงทปรบตวสงขน ยงท าใหผประกอบการในอตสาหกรรมอาหารจ าเปนตองมงสการแปรรปอาหารทมมลคาเพ มสงขน และท าใหกลมผประกอบการในสาขาดงกลาวลงทนวจยและพฒนาสงทสดในภาคการผลต

ในอนาคตผบรโภคมแนวโนมดแลสขภาพและนยมรบประทานอาหารทคงความสดใหม คณภาพสง และมคณคาทางโภชนาการเพมมากขน และอาจมองหา Clean Label ซงใชวตถดบและเครองปรงจากธรรมชาต ผานการแปรรปนอยทสด กระบวนการผลตตองเปนมตรตอแรงงาน สตวและสงแวดลอม ปลอดสารปรงแตง จากมลคาตลาดผลตภณฑอาหารพรอมทานของโลกพบวา ผลตภณฑอาหารพรอมทานแบบแชเยนและสลดพรอมทานมมลคาและอตรการเตบโตของตลาดเฉลยสง ขณะทอาหารพรอมทานแบบแชแขงและแบบทเกบไดทอณหภมหอง (Shelf stable) ตลาดเรมชะลอตว หากไมมนวตกรรมใหม ๆ มาแกไขภาพลกษณของความไมสดใหม ไมมเสนใยหรอคณคาทางอาหาร นอกจากน ยงมผลตภณฑอาหารพรอมทานทไดรบความสนใจจากผบรโภคเพมขนเรอย ๆ คอ กลมผลตภณฑอาหารพรอมทานเพอสขภาพโดยเฉพาะและเปนผลตภณฑทถกจดในกลมพรเมยม ซงจะค านงถงปจจย 5 ประการ คอ มปรมาณน าตาลนอย ไขมนต า มใยอาหารและมโปรตนทเพยงพอ ในขณะทผบรโภคทเปนคนรนใหมวยท างานจะสนใจอาหารพรอมทานทเปนรปแบบอาหารทานเลนทมสารอาหารครบถวน โปรตนสง พกพาสะดวกและรบประทานขณะเดนทางได ตลอดจนสนใจทจะลองอาหารใหมๆหรออาหารพนเมองชาตอน ๆ ในขณะทรานสะดวกซอและโมเดรนเทรดจะเรมมองหาสนคาเพอสขภาพมาบรการใหกบผบรโภคดวยเชนกน นอกจากน กฎระเบยบตาง ๆ ยงเปนสงส าคญทจะสงผลกระทบตอตลาดสงออกของไทย เชน องคการอาหารและยาของสหรฐอเมรกาไดมประกาศหามใชไขมนทรานสในการผลตสนคาโดยมผลบงคบใชตงแตมถนายน 2561 เปนตนมา

อตสาหกรรมอาหารและอาหารพรอมทานมการแขงขนสง มผเลนจ านวนมาก สวนแบงตลาดส าหรบผผลตแตละรายจงไมสงมากนก โดยผครองตลาดรายใหญลวนแขงขนดวยการสรางสรรคนวตกรรมใหม ๆ เขาสตลาด โดยแนวทางการพฒนานวตกรรมของผผลตในระดบโลกมงสความรวมมอนนวตกรรมแบบเปด (open innovation) ดวยการสรางความรวมมอวจยกบศนยวจยหรอมหาวทยาลยทวโลก รวมถงการจดโปรแกรมบมเพาะเพอพฒนาผลตภณฑใหม เพอคนหาสตารทอพทมศกยภาพ8 นอกจากการพฒนานวตกรรมในผลตภณฑแลวผประกอบการระดบโลกยงพฒนาชองทางการเขาถงผบรโภคในรปแบบใหม ๆ รวมถงรเรมใชเทคโนโลยการผลตแบบใหมทเนนการใชความรอนต าผานการแปรรปนอย (minimal processing)

6 รายงานคาดการณนวตกรรมอตสาหกรรม (Industrial Innovation Outlook) กลมอาหารพรอมทาน, สวทน. 2560 7 สถาบนอาหาร, 2560 8 รายงานคาดการณนวตกรรมอตสาหกรรม (Industrial Innovation Outlook) กลมอาหารพรอมทาน, สวทน. 2560

21

ผผลตในอตสาหกรรมอาหารของไทยมศกยภาพทแตกตางกนมากระหวางรายใหญและรายเลก และมชองวางการพฒนาทแตกตางกนผประกอบการรายใหญแมมความพรอมทงดานการบรหารจดการซพพลายเชน และการลงทนเทคโนโลยสายการผลตแบบอตโนมต แตปจจบนยงคงใชเทคโนโลยการแปรรปและถนอมอาหารแบบดงเดมซงไมเออตอการถนอมอาหารแบบไมใสสารปรงแตง หรอใสสารปรงแตงจากธรรมชาต ท าใหยงคงตองใสสารปรงแตงในผลตภณฑทเปนเมนสขภาพ มบรษทบางรายเทานนทเรมน าเขาเทคโนโลยการผลตรปแบบใหม เชน การผลตแบบปลอดเชอดวยแรงดนสง (High Pressure Processing) แตกยงขาดความเชยวชาญและความเขาใจในระบบและตองพงพาผเชยวชาญจากตางประเทศในการซอมบ ารง

ผประกอบการอตสาหกรรมอาหารของไทยรอยละ 99.5 เปนผประกอบการขนาดกลางและขนาดยอมทมเงนลงทนนอยกวา 10 ลานบาท9 ทไมสามารถลงทนเครองมอทดสอบหรออปกรณทจ าเปนตอการพฒนานวตกรรมอาหารฟงกชนออกสตลาดได ตลอดจนยงขาดความสามารถในการเขาถงขอมลตลาดและผบรโภค รวมทงขาดความรเกยวกบเทคโนโลยการถนอมอาหารใหม ๆ และเทคโนโลยการเพมประสทธภาพการใชพลงงานทสามารถน ามาปรบใชในสายการผลตของตนเองได นอกจากน การเขาถงหองปฏบตทดสอบและหนวยงานรบรองมาตรฐานไดจ ากดเนองจากมจ านวนนอยและคาใชจายสง

ในภาพรวม อตสาหกรรมสนบสนนอาหารฟงกชนบางอตสาหกรรมยงไมมในประเทศไทย เชน อตสาหกรรมกลนรสและสารเตมแตง ซงผผลตไทยจ าเปนตองน าเขาปละ 5,000 ลานบาท10 อกทงยงขาดการวจยเพอใหไดขอมลทางวทยาศาสตรเกยวกบคณคาทางโภชนการหรอผลพสจนตอสขภาพ ซงจะเปนรากฐานองคความรทจ าเปนตอการพฒนาอตสาหกรรมอาหารฟงกชนในอนาคต

สนบสนนใหผประกอบการรายใหญท านวตกรรมแบบเปด เชน การจดประกวดนวตกรรม การสรางความรวมมอกบสถาบนวจยทงในและตางประเทศ สนบสนนการสรางโปรแกรมบมเพาะนวตกรรม ตลอดจนสนบสนนใหเกดการใชกลไกทางธรกจเพอเขาถงชองทางการตลาดและเทคโนโลยในตางประเทศ เชน การเขาซอธรกจหรอรานคาปลก หรอสนบสนนการเขาสซพพลายเชนระดบโลก หรอการพฒนาผลตภณฑรวมกบบรษทระดบโลกทมแนวโนมของการท านวตกรรมแบบเปด

สนบสนนผประกอบการขนาดกลางและขนาดเลกใหสามารถเขาถง เครองมอ อปกรณ หนวยงานทดสอบมาตรฐาน หรอผเชยวชาญ ควบคไปกบการเขาถงแหลงเงนทนเพอพฒนานวตกรรมอาหาร โดยพฒนากลไกทเชอมโยงผเลนในระบบนวตกรรมเขาดวยกนไดอยางครบวงจร ไดแก สถาบนเฉพาะทางอตสาหกรรม มหาวทยาลยดานวศวกรรมและอาชวศกษา มหาวทยาลยวจย ตลอดจนรเรมจดท าระบบประเมนระดบความสามารถของอตสาหกรรมเพอใหอตสาหกรรมสามารถประเมนความสามารถของตนเองเพอน าไปสการจงใจใหยกระดบการพฒนาศกยภาพทางเทคโนโลย

ประเทศสงคโปรไดออกแบบแพลตฟอรมการยกระดบอตสาหกรรมอาหารโดยเชอมโยงผเลนไวอยางครบวงจร ประกอบดวย

การใหทนสนบสนนการวจยและการลงทนในเครองมอทดสอบกบอตสาหกรรมโดยตรง การใหทนสนบสนนการสรางเครอขายชางเทคนคเพอท างานในโรงงานตนแบบ (pilot plant) รวมกบ

อตสาหกรรม 9 ส านกงานเศรษฐกจอตสาหกรรม, 2554 10 Food Innopolis, 2561

22

การใหทนสนบสนนการวจยและพฒนาระหวางบรษทและมหาวทยาลยโดยมเปาหมายเพอใหเกดบรษทเทคโนโลยเกดใหม (spin-off) ทมศกยภาพสง โดยมบรษทขนาดใหญหรอบรษททเขารวมโครงการเปนผสนบสนนทนและการบรหาร (angle fund)

ภาพท 2.2 โมเดลการบรหารจดการนวตกรรมส าหรบอตสาหกรรมอาหารฟงกชน

ปรบปรงกฎระเบยบการลงทนภาครฐใหสามารถรวมลงทนในอปกรณหรอเครองมอทดสอบตาง ๆ ใหกบอตสาหกรรมได

สงเสรมใหเกดอตสาหกรรมสนบสนนอาหารฟงกชน เชน อตสาหกรรมผลตสารสกดและสารออกฤทธจากสมนไพรไทย

สงเสรมใหเกดการสรางศกยภาพและองคความรทจ าเปนตอการพฒนาอตสาหกรรมอาหารฟงกชน เชน o การสรางเครอขายเพอยกระดบมาตรฐานหนวยเกบรกษาและวจยพนธ เพอสนบสนนการพฒนา

พนธพชและสตวทมสารอาหารสง o สรางศกยภาพดานการผลตสารสกดระดบอตสาหกรรม อาหารเสรม และสนบสนนงานวจยเพอ

พสจนรองรบผลทางสขภาพ o ลงทนโครงสรางพนฐานดานการวจยใหมเพยงพอและไดมาตรฐาน เพอสงเสรมงานวจยดานโภชน

พนธศาสตร (Nutrigenomics) เชน อปกรณวเคราะหเซลลหรอไบโอโมเลกล เครองค านวณ โปรแกรม หรอฐานขอมลเพอการวเคราะหชวสารสนเทศน (bioinformatics) ศนยสตวทดลองสตวเลยงลกดวยนมขนาดใหญ เปนตน

23

ตาราง 2.2 ตวอยางแนวทางการพฒนากลมอาหาร

ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการ

พฒนา ขอเสนอแนะนโยบาย

การผลตอาหารฟงกชน

SME อาหารแปรรป

แพลตฟอรมแชรเครองมอทดสอบใหแกผประกอบการขนาดกลางและขนาดเลก

SME ไมสามารถลงทนเครองมอเพอพฒนาผลตภณฑออกสตลาด

ปรบปรงกฎระเบยบการลงทนภาครฐรวมกบอตสาหกรรม

สงเสรมใหเกดอตสาหกรรมสนบสนนอตสาหกรรมอาหารฟงกชน

สรางศกยภาพและโครงสรางพนฐานทจ าเปนตอการพฒนาเทคโนโลยอาหารฟงกชน

24

นโยบายดานพลงงานทดแทน โดยเฉพาะเปาหมายตามแผนพฒนาพลงงานทดแทนและพลงงานทางเลอก พ.ศ. 2558 – 2579 ของกระทรวงพลงงาน เปนปจจยส าคญในการก าหนดการเตบโตของธรกจพลงงานชวภาพ ซงพลงงานชวภาพถอเปนพลงงานทดแทนทส าคญ คดเปนสดสวนรอยละ 87 ของการใชพลงงานทดแทนของประเทศในป 2560 หรอเปนปรมาณ 10,172.38 พนตนเทยบเทาน ามนดบ (ktoe) ประเมนเปนมลคาการลดใชเชอเพลงฟอสซลได 152,585.7 ลานบาท (ราคาน ามนดบ 1 ktoe = 15 ลานบาท) ซงตามเปาหมายในป 2579 ตลาดของพลงงานชวภาพจะขยายตวกวา 3 เทาจากปจจบน โดยก าหนดเปาหมายปรมาณการใชพลงงานชวภาพท 34,691 ktoe

การใชพลงงานชวภาพเปนการใชในรปของพลงงานความรอนมากทสด ทรอยละ 72 ซงสวนใหญเปนการใชชวมวลและเปนการตอยอดเพอลดตนทนการผลตภายในอตสาหกรรมเกษตร ตามดวยการใชเชอเพลงชวภาพในภาคขนสง (เอทานอลและไบโอดเซล) ทรอยละ 19 และใชในการผลตไฟฟา รอยละ 9 โดยการใชพลงงานชวภาพใน 2 ดานหลง แมจะสามารถกระจายไปสผใชขนสดทายทกวางขวาง แตตองผผลตตองขายเขาสระบบโครงขายไฟฟาหรอผคาน ามนเพอน าไปผสมกบน ามนเบนซนหรอน ามนดเซล ซงผรบซอหลกซงเปนตวกลางดงกลาวมจ านวนนอยรายและมการก ากบดานราคาและปรมาณการรบซอโดยนโยบายดานพลงงานทดแทน อยางไรกด อตสาหกรรมเชอเพลงชวภาพยงคงมโอกาสจากความตองการของตลาดตางประเทศทเตบโตขน

ในดานการด าเนนงานเมอเทยบกบเปาหมาย พบวาการใชเชอเพลงชวภาพในภาคขนสงถอวามความคบหนาต าทสดเมอเทยบกบเปาหมาย โดยเฉพาะการใชกาซไบโอมเทนอดและเชอเพลงใหมทดแทน มการใชงานจรงในภาคการขนสงจ านวนนอยมาก และหากพจารณาตามวตถดบการผลตพลงงาน กลมพลงงานจากขยะยงคงมการด าเนนงานทหางไกลจากคาเปาหมายทสด

วตถดบเปนปจจยก าหนดทส าคญของการพฒนาพลงงานชวภาพ อตสาหกรรมพลงงานชวภาพจงมกกระจกตวอยตามทตงของแหลงวตถดบหรออตสาหกรรมเกษตรทมเศษวสดเหลอทงและของเสยจากกระบวนการผลตทสามารถน ามาเปนวตถดบในการผลตพลงงาน ผประกอบการรายใหญในอตสาหกรรมพลงงานชวภาพมกเปนการตอยอดจากธรกจอตสาหกรรมเกษตรทมอยเดม เชน โรงงานน าตาล โรงงานกระดาษ โรงงานผลตภณฑมนส าปะหลง เปนตน ซ งเปนการลดความเสยงและลดตนทนในการจดหาวตถดบพลงงาน นอกจากน ความไมเพยงพอของวตถดบอนเนองมาจากการแยงชงวตถดบกบอตสาหกรรมอนยงเปนปจจยจ ากดการเตบโตของอตสาหกรรมชวภาพ

25

ภาพท 3.1 หวงโซมลคาอตสาหกรรมพลงงานทดแทนชวภาพ

ปญหาและอปสรรคในปจจบนของการผลตพลงงานจากวตถดบชวภาพ ไดแก ปรมาณวตถดบและราคาทไมแนนอน เนองจากปรมาณชวมวลแตละชนดขนอยกบปจจยตาง ๆ อาท ผลผลตทางการเกษตรทมปรมาณไมแนนอนขนกบฤดกาล ความตองการใชวตถดบในอตสาหกรรมอนทมมลคาเพมสงกวา เกษตรกรเปลยนชนดของผลผลตไปตามราคาผลผลตในตลาดและการสงเสรมจากภาครฐ พนทท าการเกษตรทลดลง ขาดการส ารวจและจดการปรมาณผลตเพอน าไปใชผลตพลงงานทดแทน และไมมระบบควบคมคณภาพของวตถดบชวมวล เปนตน ซงปญหาดงกลาวจะยงมความรนแรงขนตามความตองการใชพลงงานทดแทนทเพมมากขน

นอกจากน ยงมในการผลตพลงงานชวภาพรปแบบตาง ๆ ยงมอปสรรคในการด าเนนการในระดบอตสาหกรรม กลาวคอ ขอจ ากดของประสทธภาพการหมกของเสยทมลกษณะเฉพาะเพอผลตกาซชวภาพ เชน น าเสยจากโรงงานผลตเอทานอล โรงงานอาหารทะเล โรงงานอตสาหกรรมทของเสยมสวนประกอบของน ามน เปนตน ในดานการผลตกาซไบโอมเทนอดจากกาซชวภาพหรอเชอเพลงชวภาพทดแทนยงคงมตนทนการผลตสง ปรมาณการผลตทไมมากท าใหไมเกดการประหยดจากขนาด และปญหาทางเทคนคซงเปนอปสรรคตอการผลตในระดบอตสาหกรรม

26

ในการสนบสนนพลงงานชวภาพ จ าเปนตองสนบสนนตงแตตนทาง คอ การจดการปรมาณวตถดบและการลดตนทนของวตถดบชวภาพ ผานการเกษตรแมนย าและการบรหารจดการโลจสตกส นอกจากน จ าเปนตองขจดปญหาการแยงชงวตถดบกบอตสาหกรรมอนโดยใชประโยชนจากวตถดบเหลอทงใหมากทสด เมอพจารณาจากศกยภาพในการใชวตถดบเหลอทง ความพรอมทางเทคโนโลยของประเทศ และตลาดแลว เชอเพลงชวภาพเปนผลตภณฑพลงงานชวภาพทมศกยภาพในการพฒนาขนมาจากวตถดบเหลอทงมากทสด

การผลตเชอเพลงชวภาพกลมเอทานอลและไบโอดเซล จ าเปนตองเพม yield การผลตและมงเนนการพฒนาเชอเพลงชวภาพรนทสอง โดยการพฒนาเทคโนโลยการหมกและเอนไซมเพอเพมประสทธภาพการผลตเอทานอล เพอใหสามารถผลตเชอเพลงชวภาพไดเพยงพอตอความตองการใชงานภายในประเทศ ลดการน าเขาน ามนดบ ลดคาใชจายดานเชอเพลงของประชาชน และลดการแยงชงวตถดบทสามารถน าไปใชอตสาหกรรมอนทมมลคาเพมสง

ภาพท 3.2 ผลกระทบทคาดหวง

สงเสรมการลงทนสรางโรงงานตนแบบเพอขยายขนาดส าหรบผลตภณฑเชอเพลงชวภาพรนทสอง สงเสรมการวจย Flex-fuel vehicle (FFV) สงเสรมการวจยพฒนาในเชอเพลงชวภาพส าหรบเครองบน (biojet) มงสการผลตผลตภณฑเคมมลคาเพมสง โดยเฉพาะเคมในอตสาหกรรมอาหาร

27

ตาราง 3.1 ตวอยางแนวทางการพฒนากลมพลงงาน

ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการ

พฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอแนะนโยบาย

การพฒนาเชอเพลงชวภาพรนทสอง

• ผประกอบการผลตเชอเพลงชวภาพ

• พฒนาเทคโนโลยการหมกและเอนไซมเพอเพมประสทธภาพการผลตเอทานอลจากของเหลอทง

• ตนทนวตถดบสง • การแยงชงวตถดบกบอตสาหกรรมอน • ตลาดในประเทศจ ากด

• สงเสรมการลงทนสรางโรงงานตนแบบเพอขยายขนาดส าหรบผลตภณฑเชอเพลงชวภาพรนทสอง • มงสการผลตผลตภณฑเคมมลคาเพมสง โดยเฉพาะเคมในอตสาหกรรมอาหาร

28

(1) เคมชวภาพ

ตลาดของผลตภณฑเคมชวภาพมอตราการเตบโตสง จากการศกษาของโครงการจดท าแผนแมบทการพฒนาศนยกลางอตสาหกรรมชวภาพ (Biohub) จากออยและน าตาลทราย สถาบนพลาสตก พบวาผลตภณฑทมตลาดนาสนใจมากทสด คอ กลมเคมชวภาพในอตสาหกรรมอาหารและยา เชน การผลตสารใหความหวาน เชน ไซลทอล ซงมมลคาตลาดโลก 495,900 ลานบาท ไลซนมมลคาตลาดโลก 200,000 ลานบาท และกรดแลกตก มมลคา 114,600 ลานบาท

อตสาหกรรมเคมชวภาพเปนอตสาหกรรมทรฐบาลไทยมนโยบายใหการสนบสนนอยางเตมท เชน คณะกรรมการสงเสรมการลงทน (BOI) ไดใหสทธประโยชนสนบสนนการลงทนสงสด และยงไดมการปรบขอกฎหมายเพอใหเออกบการจดตง Biorefinery hub ซงจะชวยประหยดตนทนการผลตจากการรวมตวกนเปนคลสเตอรทอยใกลกบแหลงผลตวตถดบ

(2) พลาสตกชวภาพ

พลาสตกชวภาพมตลาดเลกมากทงในระดบโลกและระดบประเทศเมอเทยบกบพลาสตกทวไป ในระดบโลกมการใชงานพลาสตกชวภาพเพยงรอยละ 1 ของพลาสตกทงหมด หรอคดเปนมลคาตลาดประมาณ 360,000 ลานบาท โดยมการผลตทงโลกเพยง 2 ลานตน (ทงแบบยอยสลายไดและยอยสลายไมได) ในจ านวนน รอยละ 60 ถกน ามาขนรปเปนบรรจภณฑ แบบไมคงตวรอยละ 40 และคงตวรอยละ 20 รองลงมาเปนพลาสตกการเกษตรรอยละ 12.5 นอกนนเปนพลาสตกส าหรบชนสวนตางๆ ในอปกรณไฟฟา เครองใช เสนใย และพลาสตกในรถยนต

ส าหรบตลาดในประเทศยงคงมขนาดเลกและปรมาณความตองการทไมแนนอน พลาสตกชวภาพเปนเพยงผลตภณฑทางเลอกและการท า Corporate Social Responsibility หรอ CSR ซงมค าสงซอทไมแนนอน หรอเปนการผลตเพอตลาดสงออกเปนหลกแตยงมปรมาณนอย อยางไรกตาม หากพจารณาจากมตของปญหาขยะพลาสตกของประเทศไทยซงมทงหมด 2 ลานตน รอยละ 25 ไดรบการคดแยกและน าไปรไซเคลซงสวนใหญเปนขวดพลาสตกซงมมลคา ในขณะทขยะพลาสตกทเหลอ 1.5 ลานตน ซงสวนใหญเปนถงพลาสตกทไมมมลคามากพอในการน าไปรไซเคลจะถกทงสหลมฝงกลบหรอตกคางในธรรมชาต หากน าไปเผาจะเกดเปนสารพษกอใหเกดอนตรายตอสขภาพ ดงนน การน าพลาสตกชวภาพมาผลตเปนถงพลาสตกหรอถงขยะสด จะชวยลดปญหาดงกลาวได

จากนโยบายสงเสรมใหไทยเปนศนยกลางการผลตพลาสตกชวภาพ ท าใหไทยมผผลตพลาสตกชวภาพทครบตลอดทงหวงโซอปทาน ไดแก ผผลตเมดพลาสตกชวภาพ ชนด PBS และ PLA 2 ราย ก าลงการผลตรวม 950,000 ตนตอป มผประกอบการขนรปพลาสตก 3,000 ราย ซงในจ านวนนมผประกอบการทสามารถขนรปพลาสตกชวภาพได 15 ราย มความตองการใชเมดพลาสตกชวภาพเพอน ามาขนรปประมาณ 80,000 ตนตอป (2016) ตลอดจนมการพฒนาเทคโนโลยคอมปาวดพลาสตกชวภาพในภาคการศกษาวจยทเขมแขง

(1) เคมชวภาพ

อตสาหกรรมเคมชวภาพเปนอตสาหกรรมทลงทนสง และตองอาศยการน าเขาเทคโนโลยจากตางประเทศ โดยเอกชนไทยมแผนรวมลงทนทางธรกจ (joint venture) เพอเขาถงเทคโนโลยการผลตขนสง ในปจจบนผประกอบการอตสาหกรรมในประเทศยงมจ านวนนอยราย สวนใหญเปนผลงทนจากตางประเทศ มผผลตเคมชวภาพจ านวน 30 ราย เชน กรดอะซกตรก ผงชรส โพลออล กลเซอรน กรดแลกตก ซงถกน าไปใชในอตสาหกรรมอาหาร สารใหความหวาน ยา เครองส าอาง รวมถงเปนสารตงตนส าหรบพลาสตกชวภาพ รวมทงหมด ใชวตถดบทงจากมนส าปะหลง กากน าตาล โมลาส

29

กลโคส ร าขาว โดยประมาณปละ 3 ลานตน และปาลมอกประมาณ 4 ลานตนผลปาลม11 นบวายงนอยมากส าหรบประเทศไทยทมปรมาณชวมวลเหลอใช 59 ลานตน12

นอกจากน แมวาประเทศไทยจะมศกยภาพดานวตถดบ แตยงตองปรบปรงระบบการบรหารจดการเพอใหวตถดบเหมาะสมกบการผลตในอตสาหกรรม ทงความสม าเสมอของคณภาพและปรมาณผลผลต ไมใหมการปนเปอน ตลอดจนมระบบก าหนดราคาและการซอขายลวงหนา ในดานเทคโนโลยไทยยงขาดศกยภาพดานชวกระบวนการ (bioprocess) การพฒนาเอนไซมยงอยในระดบหองปฏบตการและประสทธภาพไมเทยบเทาเอนไซมทมขายในตลาด และวศวกรรมไบโอรไฟเนอร (biorefinery) ผประกอบการน าเขาถงหมก (fermenter) และอปกรณ downstream process จากตางประเทศ เชน อนเดย จน ไตหวน หรอฝรงเศส

(2) พลาสตกชวภาพ

ปญหาทส าคญของการพฒนาพลาสตกชวภาพ คอ ตลาดในประเทศของพลาสตกชวภาพมขนาดเลก เนองจากตนทนของผลตภณฑยงคงสงกวาพลาสตกจากปโตรเลยมประมาณ 4-5 เทา ตนทนเมดพลาสตกชวภาพมราคาสงกวาเมดพลาสตกปโตรเลยม อกทงในกระบวนการขนรปโรงงานยงขาดชางเทคนคทเชยวชาญในการทดสอบ ทดลอง ตงคาเครองจกร ท าใหเกดของเสยจากกระบวนการผลต นอกจากน ระบบคดแยกขยะของประเทศไทยยงไมสามารถแยกพลาสตกชวภาพออกจากพลาสตกปโตรเลยมได หากพลาสตกดงกลาวเขาสระบบรไซเคลพลาสตกจากปโตรเลยม อาจท าใหเกดการปนเปอนในกระบวนการกอใหเกดความเสยหายได

(1) เคมชวภาพ

เพอเขาถงเทคโนโลยการผลตขนสงผประกอบการไทยจ าเปนตองเรงสรางศกยภาพบคลากร ชางเทคนคและวศวกร เพอดดซบเทคโนโลยจากบรษทรวมลงทน โดยใหโปรแกรมการพฒนาบคลากรระหวางอตสาหกรรมและมหาวทยาลยเปนกลไกหรอเปนตวกลางทจะน าไปสการสรางศกยภาพดานการวจยและพฒนาหรอวศวกรรมชนสงตอไป โดยตองเปนกลไกททงภาคอตสาหกรรมและมหาวทยาลยไดประโยชนรวมกนอยางยงยน

(2) พลาสตกชวภาพ

ส าหรบพลาสตกชวภาพ แมจะมตลาดขนาดเลก แตเปนทางเลอกส าหรบผบรโภคทค านงถงสงแวดลอม และเปนโอกาสในการเปดตลาดใหมของผประกอบการขนรปพลาสตก แนวทางของพลาสตกชวภาพจงไมใชการเขาไปทดแทนการใชงานพลาสตกทมอยเดมทงหมด แตเปนการแสวงหาการใชงาน (application) ใหมๆ หรอผลตภณฑทเหมาะสมกบคณสมบตของตวพลาสตกชวภาพเอง นนกคอการยอยสลายไดโดยไมเปนอนตรายตอสขภาพหรอสงแวดลอม หรอความสามารถชวยยดอายอาหารบางประเภทได ซงจะสามารถสรางมลคาเพมหรอลดปญหาขยะพลาสตกตกคางในสงแวดลอมได เชน การผลตเปนชนสวนทางการแพทยทยอยสลายไดในรางกายมนษย พลาสตกส าหรบเครองพมพ 3 มต บรรจภณฑอาหารสด เชน ผกและผลไม แกวกระดาษเคลอบพลาสตก ฟลมคลมดนเพอการเกษตร หรอถงขยะสด เปนตน อยางไรกตาม ดวยตนทนการผลตทแพงกวาพลาสตกทวไป ผผลตจงจ าเปนตองมองหารปแบบธรกจทผบรโภคยอมจายสวนตางเพอแลกกบคณคา (value) ทตนตองการ ซงการพฒนาผลตภณฑใหมๆเหลานจ าเปนตองอาศยการพฒนาสตรคอมปาวดพลาสตกชวภาพควบ คไปกบการ

11 สถาบนพลาสตก 12 กระทรวงพลงงาน, 2552

30

ทดสอบการขนรป ในขณะเดยวกนภาครฐตองเรงสนบสนนใหเกดตลาดของผลตภณฑพลาสตกชวภาพขนในประเทศ เพอลดปญหาสงแวดลอมทเกดจากขยะพลาสตก

(1) เคมชวภาพ เนองจากปจจบนภาคการศกษาและอตสาหกรรมยงขาดความเชอมโยงท าใหมหาวทยาลยไมสามารถผลตบคลากร

ไดตรงตามความตองการของอตสาหกรรม ดงนน ในอตสาหกรรมเคมชวภาพทตองการวศวกรดานไบโอรไฟเนอร (biorefinery) จงควรมตวกลางบรหารจดการใหเกดความเชอมโยงดงกลาวขน เชน โครงการมหาวทยาลยในโรงงาน หรอการจดตงศนยฝกอบรม เพอขยายผลไปสการพฒนาก าลงคนดานวทยาศาสตร เทคโนโลย วศวกรรมและคณตศาสตร (STEM) คณภาพเพออตสาหกรรม หากมการบรหารจดการทดจะสามารถถอดประสบการณสการพฒนาหลกสตรในมหาวทยาลยหรอพฒนาไปสโจทยวจยรวมระหวางมหาวทยาลยกบอตสาหกรรม หรอโจทยวจยส าหรบ Biopolis ซงมแผนลงทนโครงสรางพนฐาน เชน โรงงานตนแบบขยายขนาดดานไบโอรไฟเนอร พรอมรองรบการวจยเพอขยายผลไปสการผลตเชงพาณชย

ภาพท 3.2 โมเดลการบรหารจดการนวตกรรมในอตสาหกรรมเคมชวภาพ

ทมา : ปรบจาก “การแกไขความสมพนธระหวางอตสาหกรรมและวทยาศาสตร” Figure 2.4 Alternative solutions of four virtuous circles, Lee et al (2017c)

(2) พลาสตกชวภาพ จากกรณศกษาการปจจยส าคญทท าใหผประกอบการน าพลาสตกชวภาพมาใชเปนบรรจภณฑส าหรบผลตภณฑ

อาหารแมจะมตนทนสงกวาบรรจภณฑพลาสตกทวไป มดงน เจาของแบรนด (Brand owner) วางกลยทธทางการตลาดทแตกตางจากคแขง คอ ตองการลดคารบอนฟตพรนท

ตลอดวฏจกรชวตของผลตภณฑ ซงจากการประเมนคารบอนฟตพรนตท าใหทราบวา สวนทปลอยคารบอนมากทสดคอบรรจภณฑพลาสตก อยางไรกตาม ผบรโภคยงไมตระหนกถงความแตกตางระหวางบรรจภณฑจากพลาสตกชวภาพกบบรรจภณฑทวไป

ผลตภณฑสดทายเปนผลตภณฑอาหารออรแกนก ซงมก าไรมากกวาผลตภณฑอาหารทวไป ท าใหมสวนตางของก าไรมาท าวจยและพฒนา

31

การเปลยนบรรจภณฑจากพลาสตกทวไปมาเปนพลาสตกชวภาพ แมจะมตนทนเมดทแพงกวา แตในกระบวนการขนรปตองลดอณหภมลง ท าใหบรษทมตนทนการขนรปต าลงจนมตนทนแขงขนไดหรอยท 1.5 เทา นอกจากน บรรจภณฑพลาสตกชวภาพยงชวยยดอายของผลตภณฑ (shelf-life) ใหนานขนอกดวย

ภาพท 3.3 โมเดลการบรหารจดการนวตกรรมพลาสตกชวภาพ

สนบสนนการพฒนาก าลงคนและโครงสรางพนฐานดานไบโอรไฟเนอร เขมงวดกบการจดซอจดจางสเขยวของภาครฐ มมาตรการจงใจใหใชผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม สรางความตระหนก เผยแพรความร เกยวกบผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม สงเสรมกระบวนการประเมณวฏจกรชวตใหแพรหลาย พฒนาระบบคดแยกและก าจดขยะพลาสตกทมประสทธภาพ สามารถแยกประเภทพลาสตกชวภาพออกจาก

พลาสตทวไปได

ตาราง 3.2 ตวอยางแนวทางการพฒนากลมเคมและพลาสตกชวภาพ

ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอแนะนโยบาย • กระบวนการไบโอรไฟเนอร

• ธรกจรวมลงทน (Joint Venture:JV) อตสาหกรรมเคมชวภาพขนาดใหญ • อตสาหกรรมเคมชวภาพขนาดกลางและขนาดยอม

• กลไกพฒนาก าลงคนแบบทวภาคทงในระดบชางเทคนคและวศวกรดานไบโอรไฟเนอร

• อตสาหกรรมเคมชวภาพพงพาการน าเขาเทคโนโลยการผลตขนสงจากตางประเทศ

• สนบสนนการพฒนาก าลงคนและโรงงานตนแบบดานไบโอรไฟเนอร • สนบสนนใหเกดคลสเตอรอตสาหกรรมเคมชวภาพในพนทศกยภาพ

• การพฒนาผลตภณฑพลาสตกชวภาพและการขนรป

• เจาของแบรนด ผลตภณฑทใชบรรจภณฑพลาสตก • SME คอนเวอรเตอรพลาสตก

• โปรแกรมพฒนาผลตภณฑพลาสตกชวภาพชนดใหมแบบความรวมมอระหวาง brand owner และผขนรปพลาสตก

• ตลาดพลาสตกชวภาพในประเทศมขนาดเลก

• สงเสรมงานวจยดานคอมปาวด • สรางความตระหนกในผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม

32

สมนไพรสามารถน าไปตอยอดเปนผลตภณฑในหลายอตสาหกรรม ไดแก อตสาหกรรมยาสมนไพร เครองส าอางสมนไพร อาหารและเครองดมสมนไพร และอาหารเสรมสมนไพร โดยตลาดสมนไพรโลกมมลคารวม 270,000 ลานบาท กลมสนคาทมศกยภาพมากทสด คอ อาหารเสรม (Nutraceuticals) และเวชส าอาง (Cosmeceuticals)14

คาดวาในปจจบนตลาดผลตภณฑสมนไพรของไทย มมลคา 39,200 ลานบาท และคาดวาจะขยายตวเปน 57,000 ลานบาทในป 2564 ซงคาดการณจากโอกาสทสมนไพรไทยจะขยายเขาไปในตลาดตาง ๆ ไดแก กลมผลตภณฑอาหารเสรมของไทยซงมมลคาตลาดใหญทสด คอ 80,000 ลานบาท กลมสปา 10,000 ลานบาท และกลมยาแผนโบราณ 10,000 ลานบาท นอกจากน ไทยยงสงออกเครองส าอางปละ 140,000 ลานบาท แตปจจบนเครองส าอางใชสวนผสมปรมาณสมนไพรนอยและน าเขาวตถดบสารสกดสมนไพรจากตางประเทศเปนสวนใหญหรอกวารอยละ 90 คดเปนมลคาน าเขา 20,000 ลานบาท อกทงยงมโอกาสตลาดในกลมของอาหารสตวทนยมใชสมนไพรทดแทนยาปฏชวนะอกดวย

สมนไพรวตถดบทใชในประเทศสวนใหญน าเขา คดเปนมลคา 3,600 ลานบาท ประเทศน าเขาสมนไพรหลกของไทย ไดแก จน อนเดย ลาวและเวยดนาม และประเทศไทยสงออกวตถดบสมนไพร 245 ลานบาท พชสงออกหลกของไทย คอ พรกไทยและขมนชน ทงน แผนแมบทแหงชาตวาดวยการพฒนาสมนไพรไทย ป 2560-2564 ไดก าหนดสมนไพรเปาหมายของการพฒนา 4 ชนด ไดแก กระชายด า ไพล บวบก ขมนชน ซงเปนสมนไพร 4 ใน 6 ชนด ทตลาดโลกมความตองการสงในอนาคต

การบรหารจดการทไมเปนระบบสงผลใหเกดการขาดแคลนวตถดบ ปจจบนมพนทปลกสมนไพรเพอการคา 48,727 ไร ผลผลต 190,166 ตน แตยงไมเพยงพอกบความตองการของอตสาหกรรม

วตถดบไมไดคณภาพมาตรฐาน ปจจบนวตถดบสวนใหญเกบจากปาหรอปลกในครวเรอนท าใหม องคประกอบทางเคมไมสม าเสมอ เกดการปนเปอนจลนทรย สารพษจากเคมการเกษตร เชอรา หรอโลหะหนก ปจจบนมเกษตรกรไดรบมาตรฐาน GAP (Good Agricultural Practices) 1,185 ราย จากผเกษตรกรผปลกทงหมด 12,476 ครวเรอน

ผประกอบการเกยวกบสมนไพรมนอยและเปนผประกอบการขนาดกลางและขนาดเลกถงรอยละ 98 ท าใหมความสามารถในการแขงขนนอย สถานประกอบการทผานการรบรองมาตรฐานการผลตมเพยงรอยละ 4.47 มผผลตยาสมนไพรแผนโบราณ 950 แหง แตไดมาตรฐาน GMP (Good Manufacturing Practices) เพยง 25 แหง เนองจากเปนการผลตตแบบครวเรอน มผผลตอาหารเสรมสมนไพร 7 แหง และผผลตเครองส าอางสมนไพร 16 แหง โดยกลมอตสาหกรรมในระดบชมชนมศกยภาพในการยกระดบการผลตไดมากทสด

ประเทศไทยมพชสมนไพร 800-1,800 ชนด เปนพชสมนไพรทหายากและถกคกคาม 1,131 ชนดหากไมมการปลกหรอขยายพนธทดแทน จะท าใหสมนไพรในธรรมชาตถกคกคามและอาจสญพนธไดในอนาคต

13 แผนแมบทแหงชาตวาดวยการพฒนาสมนไพรไทย ป 2560-2564 14 แผนแมบทแหงชาตวาดวยการพฒนาสมนไพรไทย ป 2560-2564

33

การลงทนวจยและพฒนาคอนขางนอยและกระจดกระจายไปทสมนไพรหลายชนด ไมไดมงเปาไปทสมนไพรชนดใดชนดหนง งานวจยพนฐานมมากแตยงไมใชงานวจยทกาวหนาระดบโลก และไมครบวงจรจนตอยอดไปถงการพฒนาเปนผลตภณฑได

ผลวจยทางคลนกของต าหรบยาสมนไพรมนอย การทดลองทางคลนกบางสวนยงไมมมาตรฐานและยงไมมจ านวนเพยงพอกบความตองการ

สรางมลคาเพมใหกบสมนไพรโดยพฒนาไปสผลตภณฑอตสาหกรรมหรอบรการทไทยมศกยภาพ ไดแก อตสาหกรรมอาหาร เครองส าอาง และสปา โดยใช วทน. ควบคกบภมปญญาและความคดสรางสรรค ใหไดผลตภณฑใหมทหลากหลายและตอบสนองความตองการของผบรโภค

ใชเทคโนโลยการผลตผลตภณฑสมนไพรและเครองส าอางใหไดคณภาพและมาตรฐาน โดยเฉพาะอยางยงมาตรฐาน GAP หรอเกษตรอนทรย ตลอดจนควบคมการผลตเพอใหไดสมนไพรทมสารออกฤทธสง

การพฒนางานวจย เชน พฒนาระบบปลกพชสมนไพรเพอใหไดสารออกฤทธสงส าหรบอตสาหกรรมยา เวชส าอาง และอาหาร

เชอมโยงการท างานระหวางนกวจย เภสชกร และแพทยคลนก เพอใหเกดงานวจยระดบคลนกและขอมลวทยาศาสตรเพอรองรบการขนทะเบยน เรงสงเสรมการวจยเพอใหมขอมลวทยาศาสตรรองรบเกยวกบสรรพคณการเปนยาหรอเวชส าอาง

เชอมโยงอตสาหกรรมสารสกดสมนไพรกบเกษตรกรผปลกสมนไพรในประเทศ เชน ระบบเกษตรพนธสญญา

บรหารจดการงบประมาณวจยดานสมนไพรไทยใหสอดคลองกบแผนแมบทแหงชาตวาดวยการพฒนาสมนไพร โดยใหความส าคญกบการวจยทครบวงจรตงแตตนน า กลางน า ไปจนถงปลายน าส าหรบแตละชนดของสมนไพร

34

ตาราง 4.1 ตวอยางแนวทางการพฒนากลมสมนไพรและเวชส าอาง

ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอแนะนโยบาย ฐานปรามด การน าสมนไพรไทยไปใชประโยชนในอตสาหกรรม

ผประกอบการสมนไพรกลมเวชส าอางและอาหาร

เกษตรกรผปลกสมนไพร

แพลตฟอรมการท างานระหวางนกวจย เภสชกร และแพทยคลนก

เชอมโยงอตสาหกรรมสารสกดสมนไพรกบเกษตรกรผปลกสมนไพรในประเทศ

• ขาดแคลนวตถดบทมคณภาพส าหรบอตสาหกรรมในประเทศ

• บรหารจดการงบประมาณวจยดานสมนไพรเปาหมายใหครบวงจรตงแตตนน าไปจนถงปลายน า

• พฒนาระบบปลกพชสมนไพรเพอใหไดสารออกฤทธสง

• โครงการวจยระดบคลนกเพอรองรบการขนทะเบยน

35

ไทยมประกนการบรการทางสขภาพทครอบคลมมากกวาคาเฉลยของโลกและสงกวาประเทศทมรายไดสงหลายประเทศ โดยดชนความครอบคลมของการใหบรการทางสขภาพ (UHC service coverage index) ของประเทศไทยอยทระดบ 75% ซงสงกวาคาเฉลยของทงโลกทอยท 64% โดยในอาเซยนไทยเปนอนดบท 3 รองลงมาจากประเทศสงคโปรและบรไน นอกจากน ไทยยงมความคมครองความเสยงทางการเงนจากการเขารบบรการทางสขภาพดกวาคาเฉลยของโลก และใกลเคยงกบประเทศทมรายไดสงหลายๆ ประเทศ โดยเฉลยสดสวนของประชากรโลกทมคาใชจายทางสขภาพเกนกวา 10% ของรายไดอยท 9.2% แตประเทศไทยมประชากรเพยง 3.38% ทมคาใชจายสขภาพเกน 10% ของรายได ซงเปนตวเลขทใกลเคยงกบประเทศทมรายไดสงหลายประเทศคออยในชวง 3 – 4 % เชน ประเทศออสเตรเลย แคนาดา และเดนมารก

อตสาหกรรมการแพทยและสขภาพในประเทศไทยนน มความเกยวของเชอมโยงกบกองทนประกนสขภาพ และบญชยาหลกแหงชาตเนองจากเปนตวก าหนดตลาดหลก โดยกองทนประกนสขภาพของไทยจะแบงเปน 3 ประเภท ไดแก กองทนหลกประกนสขภาพถวนหนา (Universal Health Coverage หรอ UHC) งบประมาณ 126,533.13 ลานบาท โดยมผใชสทธ 48.8 ลานคน คดเปนงบประมาณตอคน 2,592.89 บาท โดยมส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) ดแล, กองทนประกนสงคม ทมงบประมาณ 48,544 ลานบาท มผใชสทธ 14.47 ลานคน คดเปนงบประมาณตอคน 3,354.80 บาท ซงเปนสวสดการทางสงคมทใชระบบไตรภาค คอ รฐบาลอดหนน 33.33% สวนทเหลอเปนเงนสมทบโดยผประกนตนและนายจาง และระบบสวสดการรกษาพยาบาลขาราชการ งบประมาณ 63,000 ลานบาท โดยมผใชสทธ (ขาราชการ) 4.97 ลานคน ซงคดเปนงบประมาณตอคนเทากบ 12,676.06 บาท โดยมกรมบญชกลาง กระทรวงการคลงดแล (ทมา: พ.ร.บ.งบประมาณรายจายประจ าปงบประมาณ 2561 และ รายงานผลสถานะกองทนประกนสงคมประจ าเดอน ก.ย. 2560) จะเหนไดวาคาใชจายดานสขภาพตอหวของแตละกองทนมความแตกตางกนมาก เนองจากขาดระบบการกระจายทรพยากรระหวางกองทนท าใหเกดปญหาความเหลอมล าดานสขภาพ

อยางไรกตามในการประชมคณะกรรมการพฒนาระบบยาแหงชาต ครงท 2/2561 เมอวนท 9 สงหาคม พ.ศ.2561 จากสถานการณคาใชจายดานยาของไทยทมมลคาสงถง 1.6 แสนลานบาท คดเปน 41%ของคาใชจายดานสขภาพ โดยทตวยาในบญชยาหลกแหงชาต 37% ไมสามารถผลตไดในประเทศ ซงประกอบดวยกลมยาส าคญคอ ยารกษามะเรงและระบบภมคมกน, ยารกษาโรคตดเชอและวคซน, ยากลมระบบประสาทวทยา และยารกษาโรคหวใจและหลอดเลอด โดยมมลคาการน าเขาของยาเขามาในราชอาณาจกรคดเปน 70% ของมลคายารวมของไทย อกทงไดมการผลกดนใหมยาสามญทดแทนยาตนแบบเพอเพมการเขาถงยาใน 6 กลมโรคส าคญ อนไดแก โรคสมองเสอม, ลมชก, แพอากาศ, โรคตดเชอไวรสตบอกเสบบ, โรคเอดส และโรคความดนหลอดเลอดปอดสง นอกจากนคณะกรรมการฯ ยงมมตปรบปรงแนวทางการจดซอยาของรฐเพอสนบสนนยาในบญชนวตกรรมไทย โดยแบงเปนกลมยาทวไป, ยาชววตถ (หรอชวเภสชภณฑ) และเวชภณฑทมใชยา อกทงมการผลกดนใหมความรวมมอระหวางองคการเภสชกรรมและผผลตภาคเอกชน จดประสงคเพอใหเกดความมนคงทางยาและพงพาตนเองไดอยางยงยน นอกจากนยงมการปรบปรงราคากลางยาใหทนสมยเพมเตมอก 179 รายการ

ยาชววตถหรอชวเภสชภณฑ (Biopharmaceuticals or Biopharma) ทส าคญ ไดแก ยากลมโมโนโคลนอลแอนตบอด (Monoclonal antibodies: mAb), ยากลมโกรทแฟกเตอร (Growth factors: GFs), ยากลมตานการอกเสบ (anti-inflammatory drugs) นนจดอยในกลมยาทมมลคาสง และมสวนแบงในตลาดโลกมหาศาล เมอดจากขอมลยา 10 ล าดบขายดในตลาดโลกป 2017 พบวา 7 ใน 10 เปนยาชววตถโดยมมลคายอดขายรวม 65.6 พนลานเหรยญสหรฐ ส าหรบตลาดยาชววตถของประเทศไทยนนมมลคา 2.2 พนลานบาท โดยคาดวามลคาตลาดยาของไทยจะขยายตวอยางตอเนองในอตราเฉลย 5.4% ตอป (ชวงป 2560–2562) มมลคาน าเขายาชววตถ 16.6 พนลานบาท ในขณะทมมลคาการสงออกยาชววตถเพยง 1

36

พนลานบาท โดยเปาหมายสวนใหญคอใชรกษาผปวยจากโรคมะเรงซ งเปนสาเหตการตายอบดบ 1 ของคนไทย พบวาไทยมผปวยโรคมะเรงรายใหมถง 1.1 แสนคนตอป และมแนวโนมเพมขน15

จากการส ารวจของ อย. พบวาปญหาในฝายผประกอบการไทยทส าคญ คอ การแขงขนกนเองจากการผลตยาตวเดยวกนโดยเฉพาะในกลมยาสามญทวไปทมราคาไมสง เนองจากเทคโนโลยในการผลตไมสงพอทจะสามารถผลตยาทมมลคาสงได การวจยและพฒนายามนอย อกทงผประกอบการไทยไมกลาลงทนผลตยาหมดสทธบตรจากตางประเทศ โดยเฉพาะยา กลมชววตถทตองลงทนสงและตองการความถกตองแมนย าในการพฒนายาทก ๆ ขนตอน ขาดขอมลของกฎระเบยบทชดเจนตงแตเรมกระบวนการผลตจนถงการขนทะเบยนต ารบยา นอกจากนนโยบายรฐควบคมราคาในการจดซอทยดราคาต าเปนหลกและสงเสรมการน าเขายาราคาถกจากตางประเทศ เปนเหตใหผประกอบการไทยเนนการท าตลาดแขงขนดวยราคามากกวาจะมงเนนดานการวจยและพฒนา16

ในการพฒนาเพอสรางอตสาหกรรมการแพทยและสขภาพ โดยเฉพาะกลมยาชววตถ ใหประสบความส าเรจในระดบโลกนน นอกจากภาครฐตองชวยสงเสรมดานการลงทนในอตสาหกรรมยาแลว ยงตองมการปรบปรงขนตอนการขนทะเบยนต ารบยารวมถงมาตรฐานของการผลตในประเทศใหเทากบมาตรฐานการสงออก ใหมระดบคณภาพในราคาทแขงกบประเทศคแขงได รวมถงความสามารถในการขยายตลาด มสงแวดลอมทเหมาะสมตอการท าธรกจในประเทศ พฒนาบคลากรทมความเชยวชาญโดยเฉพาะดานการวจยและพฒนา โดยในภาพท 4.2 น าเสนอกรณศกษาในการสรางอตสาหกรรมกลมยาชววตถโดยเพมขดความสามารถการแขงขนผานการถายทอดเทคโนโลยระดบโลกจาก (1) บรษทตางชาตทมเทคโนโลยเหลานนอยในมอผานกจการรวมคา (Joint Venture, JV) กบบรษทไทย หรอ (2) ดงผเชยวชาญเขามาท าวจยและพฒนาเทคโนโลยในประเทศ กอนวาจางองคกรวจยทางคลนก (Contract Research Organization: CRO) และ/หรอจางบรษทผลต (Contract Manufacturing: CM) ตอไป และ (3) การควบรวมกจการ (Mergers and Acquisition: M&A)

15 TOP PHARMA DRUGS BY SALES IN 2017 by PharmaCompass, International Trade Centre ขอมลการน าเขาสงออกยาชววตถของประเทศไทยป 2560, ขอมลจาก นพ. สมศกด อรรฆศลป อธบดกรมการแพทย. “คนไทยตายดวย 'โรคมะเรง' เปนอนดบ 1–มผปวยรายใหมแสนคนตอป” ขาววอยซออนไลน, 2 กมภาพนธ 2561. 16 สมภาษณ นพ.สรโชค ตางววฒน รองเลขาธการ อย., “ลด’น าเขายา’ดงเอกชนผลต”, กรงเทพธรกจ. ฉบบ 19 กมภาพนธ 2561./นรนทร ตนไพบลย. แนวโนมธรกจ/อตสาหกรรม ป 2560–62: อตสาหกรรมยา. วจยกรงศร. กรกฎาคม 2560.

37

กรณศกษาการจดตงบรษทยาชววตถจาก 2 กรณ โดยผานกจการรวมคา (Joint Venture), การใชวธดงผเชยวชาญมาท าวจยและพฒนาเองกอนวาจางองคกรวจยทางคลนก (Contract Research Organization: CRO), หรอโดยการควบรวมกจการ (Mergers and Acquisitions: M&A) (ภาพท 4.2)

โดยผลกระทบทคาดหวง (Expected spillover) ไดแก มาตรฐานการผลตยาชววตถในระดบอตสาหกรรม อางองตามมาตรฐานสากล GMP–PIC/S (Good Manufacturing Practice–the Pharmaceutical Inspection Convention and Pharmaceutical Inspection Co-operation Scheme), มโครงสรางพนฐานโดยเฉพาะโรงงานตนแบบผลตยาในระดบอตสาหกรรม, มหนวยงานวเคราะหตรวจสอบมาตรฐานกลาง (National Quality Infrastructure: NQI), สรางบคลากรทมทกษะขนสงดานการวจย การบรหารจดการเทคโนโลย รวมไปถงวศวกรการผลต, เกดการผลกดนใหเกดมาตรฐานการทดสอบทางคลนก (Clinical trials), การขนทะเบยนยาชววตถในไทย, ลดการน าเขายาชววตถ, ราคายาชววตถทราคาถกลง, สามารถสงออกยาชววตถขายได, ไดยาชววตถทเหมาะกบคนไทย และดงใหมการจดตงบรษท/ผประกอบการ ในหวงโซอปทาน (Value chains) มากขน (ภาพท 4.3)

ภาพท 4.2 โมเดลการบรหารจดการนวตกรรม

38

ภาพท 4.3 ผลทคาดวาจะไดรบ

สนบสนนกจการรวมคา (Joint Venture, JV) ระหวางบรษทตางชาตทมความสามารถในการวจยและผลตยาชววตถออกสภาคอตสาหกรรมกบบรษทในประเทศ เพอใหไดรบการถายทอดเทคโนโลยทไทยยงขาดแคลน ใหมาตงโรงงานผลตในไทยโดยเฉพาะในพนทระเบยงเศรษฐกจพเศษภาคตะวนออก (EEC) ทรฐบาลใหการสงเสรมผานมาตรการสงเสรมการลงทน BOI หรอกองทนเพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศส าหรบอตสาหกรรมเปาหมาย (Competitiveness Fund, CF) เพอให เกดการพฒนาและสงเสรมนวตกรรม รวมถงกอให เกดผลประโยชนตอเศรษฐกจในวงกวาง

สนบสนนการวจยและพฒนายาชววตถ ผานการใหทนวจยตาง ๆ เพอสรางองคความร, บคลากรใหมความเชยวชาญในการท า R&D และสามารถรองรบการถายทอดเทคโนโลยจากผเชยวชาญตางประเทศทงทเขามาผานทาง JV หรอจากการดงเขามาเพอท า R&D โดยตรงในประเทศไทย

สนบสนนใหทนส าหรบการท าวจยในคน เนองจากเปนขนตอนการวจยทมคาใชจายทสงมาก และใชระยะเวลานาน สนบสนนใหมการพฒนาดานเทคโนโลยกระบวนการผลตจากแลปสภาคอตสาหกรรม ทงดานเงนลงทนวจย,

โครงสรางพนฐาน (infrastructure) และการเสรมสรางบคลากรทมความเชยวชาญการผลตรวมถงการบรหารจดการเทคโนโลย

ผลกดนการออก พ.ร.บ.ยาชววตถทงมาตรฐานการผลตทอางองมาตรฐานสากล (GMP–PIC/S) การขนทะเบยนยาชววตถ พ.ร.บ.การทดสอบในคน รวมถงลดขนตอนและระยะเวลาในการยนเอกสารการขนทะเบยนยาชววตถ การขอวจยในคน ทยงยากซ าซอนลง การออกกฎหมายควบคมดานการใชขอมลทางการแพทยเฉพาะบคคลรวมไปถงขอมลทางพนธกรรม

ควบคมมาตรฐานความปลอดภยทางชวภาพตามอนสญญาคารตาเฮนา (Cartagena Protocol on Biosafety) ใน การจดการ, เคลอนยาย และการใชสงมชวตทถกดดแปลงพนธกรรม (LMOs = Living Modified Organisms) เพอลดผลกระทบตอการอนรกษสงมชวตดงเดมและเพอสามารถใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

39

ตาราง 4.2 ตวอยางแนวทางการพฒนากลมชววตถ

ศกยภาพทจ าเปน

กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอแนะนโยบาย

ยอดปรามด การผลตยาชวว ต ถ ร ะ ด บอตสาหกรรม

หนวยงานวจย มหาวทยาลย บรษทยา องคการเภสช

กรรม Contract

Research Organization (CRO) (จางท า Clinical trials)

กระทรวงสาธารณสข, กรมการแพทย

JV กบตางชาตถายทอดเทคโนโลย โดยใหสทธการผลตยา และมาตงโรงงานผลตในไทย

ดงนกวจยทมศกยภาพเขามาท า R&D แลวจาง CRO ท าวจยดานคลนก และ/หรอ จางบรษทรบจางผลต

M&A ควบรวมกจการเพอตอยอดดานการผลต

การผลตยาชววตถลงทนสง

การยนขอรบรองซบซอนและเปนตนทนเวลา

นโยบายรฐควบคมราคาจดซอทยดราคาต าเปนหลกและสงเสรมการน าเขายาราคาถกจากตางประเทศ เกดการแขงขนกนเองของยาสามญมากกวายาชววตถทมมลคาสง

สนบสนนการถายทอดเทคโนโลย ผานการรวมทนโดยใหเงนสนบสนนการลงทน

สนบสนน R&D ผานทนวจยตางๆ เพอสรางองคความรและบคลากรเชยวชาญ

สนบสนนทนวจยดานพฒนากระบวนการผลต (r&D) อยางครบวงจร

ผลกดนการออก พ.ร.บ.ยาชววตถทงมาตรฐานการผลต การขนทะเบยน มาตรฐานความปลอดภย Cartagena protocol รวมไปถงการทดสอบในคน และลดขนตอน ระยะเวลาทใชในการยนเอกสาร การออกกฎหมายควบคมการใชขอมลทางการแพทยเฉพาะบคคลรวมไปถงขอมลทางพนธกรรม

40

ผลการศกษาของสภาการเดนทางและทองเทยวโลก (WORLD TRAVEL & TOURISM : WTTC) พบวา ในป 2560 ประเทศไทยมรายไดจากการทองเทยวทงทางตรงและทางออมรวมรอยละ 21.2 ของ GDP คดเปนเงน 3.2 ลานลานบาท นบวามรายไดจากการทองเทยวสงเปนอนดบท 15 ของโลก สงผลใหเกดการจางงานในภาคการทองเทยวมากกวา 5.8 ลานอตรา คดเปนรอยละ 15.5 ของการจางงานภายในประเทศ

จากสถตของกระทรวงการทองเทยวและกฬาพบวา ในชวงเดอนมกราคมถงมถนายน 2560 นน นกทองเทยวกวารอยละ 50.99 กระจกตวอยในกรงเทพมหานคร รองลงมาเปนชลบร ภเกต เชยงใหม และกระบตามล าดบ ซงจะเหนไดวานกทองเทยวชาวตางชาตทมาเทยวประเทศไทยนนมแนวโนมกระจกตวอยเฉพาะในเมองหลกทมแหลงทองเทยวทมชอเสยงอยแลว ขาดการกระจายตวไปยงเมองรองอนๆ

อตสาหกรรมการทองเทยวเปนอตสาหกรรมทมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลาตามสภาวการณของโลกและพฤตกรรมของผบรโภค ประเทศไทยเองกตองเผชญกบปญหาและความทาทายในหลายประเดน เชน

การกระจกตวของนกทองเทยวในแหลงทองเทยวหลก ซงกอใหเกดความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต ปญหาขยะ น าเสย หรอมลพษ ในขณะทเมองรองนนยงขาดความโดดเดนดานอตลกษณจงไมสามารถดงดดนกทองเทยวได

การตอบสนองตอพฤตกรรมนกทองเทยวทเปลยนแปลงไปสการใชชองทางออนไลน ซงธรกจทองเทยวในประเทศไทยยงไมไดใชประโยชนของเทคโนโลยสารสนเทศอยางเตมท

ความสะดวกสบายและคณคาทนกทองเทยวไดรบตลอดการเดนทาง โดยเฉพาะระบบขนสงและคมนาคมภายในประเทศนนถอเปนปญหาหลกของนกทองเทยวทมาประเทศไทย โครงสรางพนฐานดานการคมนาคมและระบบขนสงสาธารณะของประเทศไทยยงมความเหลอมล า ท าใหการเดนทางไปยงเมองรองไมมความสะดวกสบายเพยงพอ

ความปลอดภยของนกทองเทยว จากการจดอนดบของ Travel & Tourism Competitiveness Index ในป 2560 นนประเทศไทยมอนดบความปลอดภยในดานการทองเทยวอยในอนดบท 118 จากทงหมด 136 ประเทศทวโลก

41

ประเทศไทยเปนประเทศทมลกษณะทางภมศาสตรแตกตางกนในแตละภมภาค มความหลากหลายทางชวภาพสง จงเปนโอกาสดทจะดงเอกลกษณ พฒนาและชจดเดนของแตละทองถนใหเปนทรจกในระดบโลกเพอดงดดนกทองเทยว และเปนสงเสรมใหเกดการกระจายตวของนกทองเทยวไปยงเมองอนๆ ในประเทศไทยดวย การสรางการรบรถงอตลกษณทแตกตางกนน จะมสวนชวยใหนกทองเทยวทเคยมาประเทศไทยแลวอยากกลบมาเยอนสถานททองเทยวอนๆ ในประเทศอกครง

ประเทศไทยควรอาศยประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพในเมองรองทยงไมไดรบความสนใจเทาทควร เพอสงเสรมการทองเทยวเชงอนรกษโดยดงจดเดนทมอยเดม และใชความรทางวทยาศาสตรเขาไปชวยสรางคณคาทางชววทยาใหแตละทองถนมอตลกษณทโดดเดนยงขน สรางการรบรสสากล ควบคไปกบการใชเทคโนโลยสมยใหมในการพฒนาการบรหารจดการแหลงทองเทยวอยางเปนระบบ สวนแหลงทองเทยวทางธรรมชาตทมชอเสยงอยเดมนนกควรไดรบการอนรกษฟนฟเพอใหเกดความยงยน เชน การพฒนาโครงการไทยแลนดรเวยราโดยการน าวทยาศาสตรและเทคโนโลยมาพฒนาแหลงทองเทยวเชงนเวศระดบทองถนใหมชอเสยง

แหลงดนกเหยยวเขาดนสอ อ.ปะทว จ.ชมพร ควรมการบรหารจดการพนทโดยรอบอยางเปนระบบ พฒนาเทคโนโลยในการตดตามและพยากรณการอพยพของนกเหยยวอยางถกตอง แมนย า

แหลงวจยปาชายเลน จ.ระนอง ควรใชระบบเซนเซอรเพอเฝาระวงและตดตามคณภาพของน าทะเลแบบ real time

จากการพฒนาโครงการนคาดวาประเทศไทยจะมแหลงทองเทยวในรปแบบทหลากหลายทงในเมองหลกและเมองรอง มการคมนาคมทสะดวกสบาย เปนแหลงทองเทยวเชงนเวศทมชอเสยงระดบโลก และมการพฒนาอยางยงยน

ประเทศไทยควรพฒนาเทคโนโลยเพอรองรบอตสาหกรรมการทองเทยว ซงประกอบไปดวยเทคโนโลยทชวยอ านวยความสะดวกใหแกนกทองเทยวตงแตขนตอนการวางแผนทองเทยวจนถงการน านกทองเทยวสจดหมายปลายทางอยางสะดวกสบาย ปลอดภย รวมถงเทคโนโลยทชวยพฒนาการทองเทยวอยางยงยน จากรายงานเชงลกเรองการพฒนาเขาสเศรษฐกจฐานดจทลของประเทศไทย : แนวทางการพฒนาเชงดจทลในภาคสงคมสงอาย ภาคการเกษตร และภาคการทองเทยว พบวา ประเทศไทยควรเรงปรบปรงและแกไขอปสรรคทขดขวางการเจรญเตบโตของอตสาหกรรมการทองเทยว ดวยการตอบสนองพฤตกรรมของนกทองเทยวทเขาสโลกออนไลนมากขน จ าเปนตองประยกตเอาเทคโนโลยสารสนเทศมาใชเพอยกระดบใหประเทศไทยเปนประเทศทองเทยวชนน าของโลก

ระบบสารสนเทศการทองเทยวแหงชาต จะชวยใหภาครฐสามารถน าขอมลเชงลกไปวเคราะหเพอประกอบการบรหารจดการอตสาหกรรมทองเทยวได สวนภาคเอกชนกสามารถเขาถงขอมลพฤตกรรมนกทองเทยวเพอปรบกลยทธทางการตลาดได

แพลตฟอรมชวยวางแผนการทองเทยวแหงชาต เพอใหค าแนะน าในการวางแผนกจกรรมทองเทยว ทพกและการเดนทางแกนกทองเทยวไดอยางครบวงจร รวมทงชวยยกระดบการตลาดผานสอดจทลเพอดงดดนกทองเทยวตามความตองการและความสนใจไดอยางมประสทธภาพ

แหลงทองเทยวอจฉรยะ อาศยเทคโนโลยเพอจดแสดงเรองราวทเปนเอกลกษณไดอยางนาสนใจ สรางบรการดจทลทสามารถคนหาขอมลการเดนทาง จองและซอบตรโดยสาร บนมอถอหรอหนาเวบไซตไดโดยสะดวกทกททกเวลาเพอใหการเดนทางไรรอยตอ รวมถงการสนบสนนระบบช าระเงนแบบดจทลซงจะเพมความสะดวกใหกบการซอสนคาและบรการตลอดการทองเทยว นอกจากนควรพฒนาระบบคมนาคมใหสะดวกสบายยงขน

42

ระบบรกษาความปลอดภยสาธารณะเพอนกทองเทยวครบวงจร ซงประกอบไปดวย ระบบรกษา ความปลอดภยชายแดน ระบบเฝาระวงดวยกลองวงจรปดอจฉรยะ ศนยบญชาการความปลอดภยครบวงจร และระบบแจงเตอนในภาวะวกฤต

ตาราง 5.1 ตวอยางแนวทางการพฒนากลมทองเทยวเชงปรมาณอยางยงยน

ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการ

พฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอแนะนโยบาย

ฐานปรามด การทองเทยวเชงปรมาณอยางยงยน

ชมชน/ทองถนในเมองรองทมเอกลกษณดานชววทยา

พฒนาเมองรองทมเอกลกษณดานชววทยาใหเปนแหลงทองเทยวอจฉรยะ

นกทองเทยวกระจกตวในเมองใหญ

ความโดดเดนดานอตลกษณของเมองรองไมไดถกน าเสนอ

การคมนาคมไมสะดวก

แพลตฟอรมชวยวางแผนการทองเทยว

แหลงทองเทยวอจฉรยะ

ระบบรกษาความปลอดภย

43

จากสถตจ านวนนกทองเทยวชาวตางชาตทเขามาในประเทศไทยในชวงป 2550 – 2559 นน กลมนกทองเทยวอายมากกวา 65 ป เปนกลมอายทมอตราการเพมขนสงมากทสด โดยมอตราการขยายตวเฉลยรอยละ 17 ตอป ทงนเปนเพราะกระแสสงคมสงวย ทท าใหมจ านวนผสงอายเพมมากขน ซงกลมผสงอายในประเทศพฒนาแลวสวนใหญเปนผมรายไดสง และมพฤตกรรมการทองเทยวทค านงถงสขภาพและความปลอดภยเปนหลก การเตบโตของประชากรกลมนจะน าไปสการพฒนารปแบบสนคาและกจกรรมการทองเทยวเชงสขภาพตางๆ

ในป 2560 ประเทศไทยถอเปนตลาดการทองเทยวเพอสขภาพทใหญเปนอนดบท 13 ของโลก คดเปนมลคามากกวา 320,000 ลานบาท ในชวงครงปแรกของป 2560 ประเทศไทยมรายไดจากนกทองเทยวตางชาต 871,235 ลานบาท ในจ านวนนเปนรายไดในกลมการแพทย 10,722 ลานบาท โดยมยอดคาใชจายเฉลย 10,755 บาท ตอคนตอทรป นบเปนกจกรรมทมคาใชจายตอคนตอทรปสงทสดเมอเทยบกบกจกรรมอนๆ มอตราการขยายตวรอยละ 1.95 เมอเทยบกบชวงเดยวกนในป 2559 ซงเปนทนาสงเกตวานกทองเทยวทเดนทางมาประเทศไทยเพอตรวจ / รบการรกษาสขภาพเปนวตถประสงคหลกทมจ านวนมากทสด 3 ล าดบแรกเปนนกทองเทยวจากประเทศเพอนบาน คอ กมพชา ลาว และพมา รองลงมาเปนนกทองเทยวชาวตะวนออกกลาง ไดแก สหรฐอาหรบเอมเรตส และโอมาน ตามล าดบ

นอกจากกลมการแพทยแลว อกกจกรรมหนงทก าลงไดรบความสนใจและมอตราการเตบโตสงอยางเดนชดคอ กลมบรการสปาและสขภาพ ซงมมลคาตลาดทวโลกประมาณ 1,872,000 ลานบาท มอตราการเตบโตเฉลยรอยละ 6 ส าหรบประเทศไทยนน กจกรรมสปาเปนกจกรรมทนกทองเทยวนยมท ามากทสดเปนอนดบสองรองจากกจกรรมการชมอาหารไทย ธรกจสปาและนวดไทยมอตราการเพมขนของนกทองเทยวสงถงรอยละ 14 ตอป ในป 2560 มมลคาตลาดสงถง 35,997 ลานบาท ประเทศไทยไดรบการยอมรบในระดบสากล มสปาทไดรบการขนทะเบยนระดบโลก 2,305 แหง โดยนกทองเทยวทเดนทางมาท ากจกรรมสปาและสขภาพในไทยมากทสดคอนกทองเทยวชาวจนซงมมากถง 2,480,380 คน รองลงมาเปนเกาหลใต ญปน มาเลเซย และรสเซย ตามล าดบ ในขณะทเมอพจารณาคาใชจายในการท ากจกรรมสปาและสขภาพตอคนตอทรปจะพบวา นกทองเทยวชาวซาอดอาระเบยมการใชจายมากทสด รองลงมาเปนคเวต เมกซโก คาซคสถาน และเนปาล ตามล าดบ นบวาเปนกลมเปาหมายขนาดใหญทมก าลงใชจายสง

ขอมลจาก Euromonitor คาดการณวาในป 2563 ตลาดสปาทใหญเปนอนดบหนงของโลกคอประเทศญปน มมลคา 19,081 ลานเหรยญสหรฐฯ รองลงมาเปนสหรฐอเมรกา มมลคา 7,324 ลานเหรยญสหรฐฯ สวนประเทศไทยจะเปนตลาดสปาทใหญเปนอนดบท 9 ของโลก มมลคา 2,161 ลานเหรยญสหรฐฯ นบเปนอนดบท 3 ในภมภาคเอเชย รองจากญปนและจน

ในประเทศไทยแบงกลมธรกจสปาได 3 ลกษณะคอ 1) Day Spa เปนการใหบรการในระยะเวลาสนๆ ไมเกน 3 ชวโมง มกจะเปดในพนทชมชน หางสรรพสนคาและแหลงทผคนพลกพลาน สวนใหญเปนบรการทรตเมนต 2) Destination Spa บรการแบบครบวงจร โดยจะออกแบบบรการใหสอดคลองกบความตองการสขภาพทเฉพาะเจาะจงของลกคา และ 3) Hotel Spa เปนการใหบรการสปาภายในโรงแรม ซงถอวามศกยภาพสง เนองจากเปนการสรางรายไดเพมจากนกทองเทยวทเขามาพกอาศย

44

ธรกจสปาและนวดไทยยงมความทาทายในหลายประเดน เชน ภาพลกษณของสมนไพรไทย : ผลตภณฑสปาไทยนนเนนการใชสมนไพรไทยเปนสวนประกอบหลก แตประเทศ

ไทยยงขาดงานวจยทนาเชอถอเกยวกบสรรพคณของสมนไพร ทศทางการวจยไมชดเจน ไมตอบสนองความตองการของภาคอตสาหกรรม จงท าใหขาดความสามารถการแขงขนในตลาดโลก

การออกแบบผลตภณฑสปา โรงงานรบจางผลตในประเทศไทยนนมความพรอมดานการผลต แตยงดอยดานความสามารถในการพฒนาออกแบบผลตภณฑใหตอบโจทย นาใชและดงดดใจลกคา

ความรทางหลกกายภาพ ศาสตรการนวดไทยแตเดมนนไดรบการถายทอดมาจากวดโพธ ซงเปนศาสตรความรเกาแกทเปนเอกลกษณ แตอาจไมตรงตามหลกกายภาพทงหมด

ประเทศไทยไดเปรยบในตลาดการทองเทยวเพอสขภาพ โดยเฉพาะภมปญญาทางสขภาพของไทย เชน สมนไพร การแพทยทางเลอก และศาสตรการนวด ซงเปนทรจกและไดรบความนยมจากนกทองเทยว จงท าใหตลาดการทองเทยวเพอสขภาพเปนตลาดทมศกยภาพสง อยางไรกตามการพฒนาเพอสรางสรรคธรกจกลมนกยงเปนสงส าคญ เชน การปรบปรงรปแบบการใหบรการทมอยเดม การบรการทมผลการศกษาทางวทยาศาสตรรองรบ เปนตน

ดงนน จงมความจ าเปนจะตองสงเสรมการวจยสรรพคณของสมนไพรไทย สงเสรมใหมการตพมพผลงานวจยลงในวารสารวชาการทมความนาเชอถอระดบสากล ซงจะน ามาสความนยมในการใชสมนไพรไทย เปนการเพมมลคาและยกระดบภาพลกษณของสมนไพรไทยใหเปนของดราคาแพง และท าใหเกดการอนรกษสมนไพรไทยสายพนธด

ธรกจสปาในประเทศไทยนนสวนใหญเปนผประกอบการขนาดเลก หากธรกจสปามอตราการเตบโตทด กจะชวยสรางความมงคงทางเศรษฐกจของไทยไดเปนอยางด ในขณะเดยวกนเจาของแบรนดธรกจสปาทเปนผ ประกอบการรายใหญควรขยายตลาดเขาไปในกลมโรงแรม 4 - 5 ดาว เพอสรางโอกาสในการสรางรายได และถอเปนจงหวะทดทธรกจเวชส าอางและเครองหอมของไทยจะน าเสนอผลตภณฑรองรบการขยายตวของสปาในโรงแรง (Hotel Spa) ตอไป

จากกรณศกษาพบวาธรกจสปาทประสบความส าเรจมความสามารถในการเจาะกลมตลาดลกคาตางชาตโดยเฉพาะลกคาจนทมตลาดขนาดใหญและมอตราการเตบโตทางเศรษฐกจสง ตลอดจนมการซอเชนรานสปาท าใหมสาขากระจายอยตามเมองทองเทยวส าคญ ธรกจมการใหบรการสปารวมทงจ าหนายสนคาผลตภณฑสปา ทมงเนนประสบการณทครบในทกประสาทสมผสทงรป รส กลน เสยง โดยมความรวมมอในการวจยและพฒนาผลตภณฑรวมกบโรงงานรบจางผลต (OEM) ซงเปนโรงงานทไดมาตรฐานระบบการผลต มประสบการณและความเชยวชาญในการวจยและพฒนาผลตภณฑ โดยธรกจสปาจะน าเอาความตองการของผรบบรการมาเปนโจทยในการพฒนาผลตภณฑ และเปนผจดสทธบตรสตรของผลตภณฑนน ๆ นอกจากน ยงน าสมนไพรสดมาท าเปนลกประคบและแกปญหาสมนไพรสดขาดแคลนในบางฤดกาลดวยการซอสทธบตรงานวจยการเกบรกษาสมนไพรสดจากหนวยงานวจยภาครฐ ในขณะเดยวกนไดพฒนาใหเกดโรงเรยนสอนนวดไทยทมบคคลากรทมความรในศาสตรการนวดทไดมาตรฐานถกตองตามหลกวทยาศาสตรกายภาพ อยางไรกตาม ยงคงประสบปญหาเรองภาพลกษณของสมนไพรไทยทยงไมไดรบการยอมรบถงผลตอสขภาพ (ภาพท 5.2 และ 5.3)

45

ภาพท 5.2 โมเดลการบรหารจดการนวตกรรม

จากกรณศกษาจะพบวา ธรกจผใหบรการสปาจะมความเขาใจในความตองการของลกคา ในขณะทโรงงานรบจางผลต (OEM) ภายในประเทศจะมความสามารถในการวจยและผลตผลตภณฑสปา ดงนน ประเทศไทยจงควรสงเสรมใหมการเชอมโยงระหวางผมสวนเกยวของในธรกจสปาเขาดวยกน โดยใหเกษตรกรผลตสมนไพรไทยสายพนธด ปอนเขาสตลาดหรอโรงงาน OEM โดยจะตองยกระดบโรงงาน OEM ใหไดรบการรบรองมาตรฐาน GMP เพอใหสามารถวจยและพฒนาภณฑสปาตามความตองการของธรกจสปาไดอยางมมาตรฐาน ตอบโจทยลกคา

การสรางมลคาเพมการสรางภาพลกษณดานสรรพคณของสมนไพรรวมถงการพฒนาผลตภณฑสปาไทยใหไดคณภาพ คาดวาจะชวยสรางมลคาเพมใหกบธรกจสปาและอตสาหกรรมทองเทยวของประเทศได ดงน

สรางรายไดเพมใหกบธรกจสปา เนองจากสปาทใชผลตภณฑคณภาพดจะสามารถตงราคาไดสงกวาสปาทไมใหความส าคญกบผลตภณฑ17

สรางมลคาเพมใหกบสมนไพรไทยและสรางรายไดใหเกษตรกรผปลกสมนไพรในประเทศ เปนรากฐานของการตอยอดไปสการใหบรการสปาเพอสขภาพาหรอผลตภณฑเวชส าอางทตองอาศยองค

ความรเพมมากขน

17 สเนตรา จนทบร, โอกาสและความสามารถในการแขงขนธรกจสปาไทย, วารสารเกษมบณฑต 2559

46

ภาพท 5.3 ผลทคาดวาจะไดรบ

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

สงเสรมงานวจยเกยวกบสรรพคณของสมนไพรไทย เชน ชวยผอนคลาย ชวยใหหลบสนท หรอบ ารงผวพรรณ โดยงานวจยเหลานจะตองมทมาจากการทดลองอยางถกตองตามหลกวทยาศาสตร และควรสนบสนนใหไดรบการตพมพในวารสารวชาการทมชอเสยง เพอสรางการรบรและการยอมรบในระดบสากล

สงเสรมการศกษาดานกายภาพบ าบด (physical therapy) โดยน าเอาศาสตรการนวดไทยมาประยกตเขากบหลกวชาการ เพอสรางจดขายทงในแงเอกลกษณของความเปนไทย และความถกตองตามหลกสากล

บงคบใชพระราชบญญตสถานประกอบการเพอสขภาพอยางเขมงวด เพอยกระดบภาพลกษณของธรกจสปาไทย

ตาราง 5.2 ตวอยางแนวทางการพฒนากลมทองเทยวสขภาพ

ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการ

พฒนา ขอเสนอแนะนโยบาย

การทองเทยวสขภาพ ธรกจสปาและนวดไทย

ผผลตผลตภณฑสปา

สนบสนนการพฒนาผลตภณฑสมนไพรรวมกนระหวางธรกจสปากบผรบจางผลต

สนบสนนโรงเรยนสอนนวดไทยทถกตามหลกกายภาพ

ภาพลกษณของสมนไพรไทย

ขาดความรการนวดตามหลกกายภาพ

สงเสรมงานวจยสรรพคณสมนไพรไทย

สงเสรมการศกษา Physical Therapy

บงคบใช พรบ.สปา อยางเขมงวด

47

ขยะมลฝอยชมชนมสดสวนการน ามาใชประโยชนต า และยงมการจดการทไมถกตองอยมาก ในป 2560 ขยะมลฝอยชมชนทเกดขนทวประเทศมปรมาณ 27.40 ลานตน ในจ านวนนถกน ากลบมาใชประโยชนโดยการคดแยก ณ ตนทางและน ากลบไปใชประโยชน รอยละ 31 ขยะทไดรบการก าจดไมถกตอง รอยละ 26 และขยะทไดรบการก าจดถกตอง รอยละ 43 นอกจากน ยงมขยะมลฝอยทตกคางเพอรอการก าจดอยางถกตองอกประมาณ 5.34 ลานตน

ขยะชมชนจากพนทตาง ๆ ทเหลอจากการคดแยก ณ ตนทางและน ากลบไปใชประโยชน จะถกน าไปก าจด ณ สถานทก าจดขยะมลฝอย ซงในป 2560 ประเทศไทยมสถานทก าจดขยะมลฝอยทเปดด าเนนการทงสน 2,665 แหง มเพยง 740 แหงเทานนทด าเนนการก าจดขยะมลฝอยถกตอง คอ เปนการฝงกลบอยางถกหลกสขาภบาล/การฝงกลบเชงวศวกรรม การฝงกลบแบบเทกองควบคม เตาเผาทมระบบก าจดมลพษทางอากาศ/ก าจดอากาศเสย การก าจดขยะมลฝอยแบบเชงกล – ชวภาพ โดยแมวธการขางตนเปนการก าจดขยะมลฝอยทถกตองตามหลกวชาการ แตกอใหเกดตนทนทางเศรษฐกจและสงคมทสง อาท การเสยโอกาสการไดพลงงานจากขยะ การเสยโอกาสคดแยกขยะทสามารถน าไปใชประโยชนได สถานทก าจดขยะทกระจดกระจายท าใหไมเกดการประหยดจากขนาด การเรงปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศจากกาซมเทนจากหลมฝงกลบขยะ เปนตน

อตสาหกรรมการผลตพลงงานจากขยะยงคงมผประกอบการนอยราย และยงมขยะจากสถานทก าจดขยะมลฝอยอกกวา 2,000 แหงทยงสามารถน าไปใชผลตพลงงานและใชประโยชนได ซงการผลตพลงงานจากขยะแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ การผลตพลงงานความรอนและการผลตพลงงานไฟฟา โดยในดานการผลตพลงงานความรอน สวนใหญเปนการผลตเชอเพลงขยะ (Refuse Derived Fuel : RDF) เพอน าไปใชในประบวนการผลตปนซเมนตโดยผประกอบการภาคเอกชนรายใหญ และมองคกรปกครองสวนทองถน 7 แหง (สถานะป 2558) ทตดตงเครองจกรผลต RDF เพอผลตและจ าหนายใหกบผผลตปนซเมนตหรอน าไปใชเปนเชอเพลงเพอปรบปรงคาความรอนของขยะส าหรบเผาในเตาเผาขยะชมชน ในดานการผลตพลงงานไฟฟาจากขยะ มการใชเทคโนโลยเตาเผาขยะมลฝอยส าหรบโรงไฟฟา (Incinator for Power plant) แพรหลายมากทสด นอกจากนนประกอบดวยเทคโนโลยแกสซฟเคชน เทคโนโลยการยอยสลายขยะแบบไมใชออกซเจน และเทคโนโลยการผลตกาซชวภาพจากการฝงกลบขยะชมชน (Landfill Gas to Energy Technology) ซงจากขอมลผผลตไฟฟาทขายไฟฟาเขาสระบบแลว พบวา จากปรมาณการรบซอตามสญญาท 279.26 เมกะวตต จากโรงไฟฟา 34 โรง บรษทเอกชนผผลต RDF 1 ราย (3 โรงไฟฟา) ครอบครองสวนแบงดงกลาวถงรอยละ 58 ในขณะทโรงไฟฟาทเหลอเปนกลมโรงไฟฟาขนาดเลกมากทมก าลงผลตตดตงไมเกน 10 เมกะวตต เมอพจารณาความกาวหนาในการด าเนนงานเทยบกบเปาหมายป 2579 ตามแผนพฒนาพลงงานทดแทนและพลงงานทางเลอก พ.ศ. 2558 – 2579 ของกระทรวงพลงงาน พบวาการผลตพลงงานทงความรอนและไฟฟาจากขยะยงคงมการด าเนนงานทหางไกลจากคาเปาหมายทสดเมอเทยบกบแหลงวตถดบพลงงานชวภาพอน

48

แมการผลตพลงงานจากขยะมความเปนไปทจะเตบโตไดสงเมอพจารณาจากปรมาณอปทานขยะในประเทศ แตการเตบโตของอตสาหกรรมถกก าหนดดวยนโยบายดานพลงงานทดแทนและการยอมรบของประชาชนในพนท โดยสถานการณการผลตและจ าหนายพลงงานจากขยะมความคลายคลงกบพลงงานชวภาพอน คอพลงงานความรอนทผลตขนมาไดจะน าไปใชกบอตสาหกรรมทเจาะจง ในขณะทพลงงานไฟฟาซงสามารถไปสผใชงานขนสดทายทกวางขวางนนถกก าหนดปรมาณดวยนโยบายดานพลงงานทดแทนและผรบซอทเปนตวกลางมจ านวนนอยราย ในสวนของการสรางการยอมรบของประชาชนสวนใหญเกดจากความกงวลดานความปลอดภย และสถานทตงซงอาจกอใหเกดความเดอนรอนร าคาญและสงผลกระทบทางลบตอสงแวดลอม

ลกษณะของขยะเปนปญหาส าคญของการจดการขยะของประเทศไทย การไมแยกขยะสงผลใหการจดการขยะมความซบซอน รวมถงตองใชเงนลงทนสงและไมมประสทธภาพในการก าจดหากเลอกเทคโนโลยทไมเหมาะสม ขยะทไมแยกมกมคาความรอนต าไมเหมาะสมตอการใชเตาเผาขยะมลฝอยทมขนาดเลก และหากใชการคดแยกขยะโดยวธเชงกล – ชวภาพ กมกตองใชเงนลงทนสงและมความซบซอนในการกอสราง เดนระบบและบ ารงรกษา

การผลตกาซชวภาพจากการฝงกลบขยะชมชน แมจะมขอดในดานการลงทนไมสง เปนเทคโนโลยทการกอสราง เดนระบบและบ ารงรกษาไมซบซอน และมใชงานอยางแพรหลาย แตมกใชพนทขนาดใหญ และกาซชวภาพทไดจากหลมฝงกลบมกมปรมาณมากเกนกวาทสามารถจ าหนายเขาสระบบโครงขายไฟฟาได จงจ าเปนตองมแนวทางการพฒนาผลตภณฑทมมลคาเพมสงอนจากกาซชวภาพควบคไปดวย เชน การผลตกาซไบโอมเทนอดจากกาซชวภาพ เปนตน

มงเนนการใชประโยชนจากขยะใหเตมวงชวตของวสดและสงเสรมใหเกดการเปลยนผานไปสสงคมขยะเปนศนย โดยเลอกใชเทคโนโลยการผลตกาซชวภาพจากการฝงกลบขยะชมชนในชวงตนของการเปลยนผาน เนองจากเปนเทคโนโลยทไมซบซอน จ านวนเงนลงทนต าเมอเทยบกบเทคโนโลยการก าจดขยะแบบอน มผประกอบการในพนทมศกยภาพสามารถลงทนและเดนระบบได มความเหมาะสมกบขยะของประเทศไทยทสวนใหญเปนความชนสง รวมถงเปนเทคโนโลยทใหความยดหยนในการบรหารจดการขยะในชวงเปลยนผานไปสการจดการขยะทใชเทคโนโลยทซบซอนขน ทงนตองพฒนาแนวทางการน ากาซชวภาพไปใชประโยชนใหเตมศกยภาพเพอลดกาซเรอนกระจกทจะปลดปลอยสบรรยากาศ

ศกษาความเหมาะสมของพนทส าหรบใชเปนสถานทฝงกลบขยะชมชนโดยใชขอมลภมสารสนเทศ เนองจากการผลตกาซชวภาพจากการฝงกลบขยะชมชนมปจจยความส าเรจทส าคญคอการก าหนดสถานทการก าจดขยะทเหมาะสม ทงในทางภมศาสตร สงแวดลอม เปนพนทขนาดใหญเพยงพอเพอการฝงกลบและเปนพนทกนชน และสามารถขนถายขยะจากชมชนทหางออกไปโดยรถบรรทกได ทงนเพอลดผลกระทบตอชมชนโดยรอบและใหเกดการประหยดจากขนาด ซงจากกรณศกษาศนยก าจดขยะมลฝอยแบบผสมผสานบานตาล อ.ฮอด จ.เชยงใหม ศนยก าจดขยะฯ สามารถขนถายขยะมาจากพนททหางไป 300 กโลเมตรได โดยยงคงมความคมคาทางการเงน

พฒนาเทคโนโลยการหมกขยะจากหลมฝงกลบเพอเพมประสทธภาพการผลตกาซชวภาพและเรงอตราการยอยสลายเพอใหสามารถน าขยะทเหลอจากการหมกมาใชประโยชนโดยเรว ทงการคดแยกปย การแยกขยะทใชไดกลบมาใชประโยชน และการผลตเชอเพลง RDF รวมทงเพอใหสามารถน าหลมฝงกลบกลบมาใชใหมไดโดยไมตองขยายพนทหลมฝงกลบเพมเตม

49

เพมอปสงคกาซชวภาพ โดยใหมการใชประโยชนทหลากหลาย เชน สงเสรมการใชเปนพลงงานความรอนในชมชน พฒนาเทคนคการผลตกาซไบโอมเทนอดจากกาซชวภาพเพอใชในการขนสง รวมทงการก าหนดปรมาณการรบซอพลงงานไฟฟาจากขยะทเหมาะสมกบอปทานขยะในพนทระยะยาว

ยกระดบการจดการขยะ เปลยนผานสสงคมขยะเปนศนย โดยสงเสรมการแยกขยะตงแตตนทาง การจดการขยะอนทรยในชมชนโดยชมชน และจดการขยะซงมคาความรอนสงโดยการเผาทมประสทธภาพ โดยพนทฝงกลบขยะเดมสามารถน ากลบมาใชประโยชนได

ภาพท 6.1 โมเดลการบรหารจดการนวตกรรม

ภาพท 6.2 ผลกระทบจากการด าเนนการ

50

สงเสรมการจดการขยะมลฝอยโดยใชรปแบบศนยการจดการขยะมลฝอยชมชน ทใหชมชนทอยในจงหวดใกลเคยงน าขยะมลฝอยมาก าจดรวมกน เพอใหเกดการประหยดจากขนาดและประสทธภาพในการบรหารจดการ โดยคดเลอกพนททมความเหมาะสมส าหรบการด าเนนการ

คดเลอกและสงเสรมขดความสามารถทางเทคโนโลยของผประกอบการในพนทในการจดการขยะมลฝอยชมชนดวยเทคโนโลยการฝงกลบเชงวศวกรรมและการผลตกาซชวภาพจากหลมฝงกลบ

รฐอาจเปนผจดหาและจดสรรพนทขนาดใหญทมความเหมาะสมส าหรบด าเนนกจการดวยวธการทเหมาะสม ตามพระราชบญญตการใหเอกชนรวมลงทนในกจการของรฐ พ.ศ. 2556

วจยพฒนาเพอใชประโยชนกาซชวภาพทหลากหลาย เชน สงเสรมการใชเปนพลงงานความรอนในชมชน พฒนาเทคนคการผลตกาซไบโอมเทนอดจากกาซชวภาพเพอใชในการขนสง รวมทงการก าหนดปรมาณการรบซอพลงงานไฟฟาจากขยะทเหมาะสมกบอปทานขยะในพนทระยะยาว

ตาราง 6.1 ตวอยางแนวทางการพฒนากลมพลงงานจากขยะมลฝอยชมชน

ศกยภาพทจ าเปน

กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอแนะนโยบาย

การจดการขยะมลฝอยชมชน • ศนยการ

จดการขยะมลฝอยชมชน

ผประกอบการการจดการขยะมลฝอยในพนททมศกยภาพ

ขยายผลการคดแยกขยะและการจดการขยะชมชนตงแตตนทางทประสบความส าเรจ

ศกษาความเหมาะสมของพนทส าหรบใชเปนสถานทฝงกลบขยะชมชน

พฒนาเทคโนโลยการหมกขยะจากหลมฝงกลบ

ยกระดบการจดการขยะ เปลยนผานสสงคมขยะเปนศนย

เพมอปสงคกาซชวภาพ โดยใหมการใชประโยชนทหลากหลาย

การไมยอมรบของประชาชนในพนท

ความกงวลดานความปลอดภย

สถานทตงซงอาจกอใหเกดความเดอนรอนร าคาญและสงผลกระทบทางลบตอสงแวดลอม

ปรมาณกาซชวภาพทผลตไดมกเกนกวาทสามารถน าไปใชประโยชนได

สงเสรมการจดการขยะมลฝอยโดยใชรปแบบศนยการจดการขยะมลฝอยชมชน

คดเลอกและสงเสรมขดความสามารถทางเทคโนโลยของผประกอบการในพนท

การใชประโยชนจากทดนขนาดใหญของรฐ

วจยพฒนาเพอใชประโยชนกาซชวภาพทหลากหลาย

51

กระแสความสนใจในภาวะโลกรอนทเกดจากกาซเรอนกระจก สงผลใหหลายประเทศทวโลกน าประเดนดานสงแวดลอมมาเปนมาตรการการน าเขาสนคา โดยเฉพาะอยางยงประเทศในสหภาพยโรปซงบงคบใชกฎระเบยบดานสงแวดลอมอยางเขมขน ซงมาตรการดานสงแวดลอมเหลานสงผลกระทบตอผประกอบการสงออกสนคาไทย และผประกอบการสวนใหญตางเหนพองวาเปนอปสรรคทส าคญตอการคาและการสงออกของประเทศ

ไทยสงออกสนคาไปยโรปมมลคากวา 680,000 ลานบาท หรอรอยละ 10 ของมลคาตลาดสงออกทงหมด หากผประกอบการไทยไมสามารถเตรยมความพรอมไดทน กจะเสยงตอการสญเสยตลาดสนคาสงออกใหกบประเทศคแขงทปรบตวไดเรวกวา นอกจากน ตลาดสนคาทเปนมตรตอสงแวดลอม ซงเปนตลาดใหมทมลกษณะเฉพาะ (Niche Market) และมมลคาตลาดโลกกวา 10 ลานลานบาท อกทงมแนวโนมทจะเตบโตสงทวโลกไมเฉพาะในสหภาพยโรป เชน ตลาดสนคาทเปนมตรตอสงแวดลอมในสหรฐอเมรกามแนวโนมขยายตว เนองจากไดรบแรงผลกดนจากกลมบรษทคาปลกรายใหญ เชน The Sustainability Consortium (TSC) ของ Walmart และพนธมตร ทใหผผลตทในหวงโซอปทาน (Supply Chain) ตองแสดงขอมลดานสงแวดลอม หรอมาตรการอาคารทเปนมตรตอสงแวดลอม (Leadership in Energy and Environmental Design: LEEDS) สวนประเทศญปนมแนวโนมน าเอาแนวคดการเกษตรและการผลตอาหารทยงยน (Sustainability Assessment of Food and Agriculture : SAFA) ทพฒนาโดยองคการอาหารโลก (Food and Agriculture Organization of the UN: FAO) มาใชกบสนคาเกษตร เปนตน

ฉลากสงแวดลอมมความจ าเปนอยางมากส าหรบการแขงขนในตลาดสนคาทเปนมตรตอสงแวดลอม โดยเปนเครองมอทส าคญตอการสอสารกบผบรโภคและเปนเครองหมายก ากบวาผลตภณฑหรอบรการนนมการใชทรพยากรหรอมผลกระทบตอสงแวดลอมนอยกวาผลตภณฑอนในทองตลาดทไมมฉลาก ซงกระบวนการทใชในการพจาณาผลตภณฑและการบรการทเปนมตรตอสงแวดลอมตามมาตรฐานฉลากสงแวดลอม คอ “การประเมนวฏจกรชวต” (Life Cycle Assessment: LCA) ซงไดรบการยอมรบจากทวโลกวาเปนเครองมอทางวทยาศาสตรทดและครอบคลมทสด ในการประเมนและวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมของผลตภณฑหรอบรการ ตงแตขนตอน การไดมาซงวตถดบ การขนสง การผลต การใชงาน จนกระทงถงการก าจดซาก ซงจ าเปนตองใชฐานขอมลตลอดวฎจกรชวตของวสดพนฐานและพลงงาน (Life Cycle Inventory Database: LCI)) ซงสามารถชใหเหนถงระดบความเปนมตรตอสงแวดลอม รวมทงระดบการปลอยกาซเรอนกระจกของผลตภณฑหรอบรการ ตลอดจนแสดงใหเหนวาควรปรบปรงในขนตอนใด เพอลดผลกระทบสงแวดลอม

ทผานมาประเทศไทยมการด าเนนการดานการประเมณวฏจกรชวตทอยในระดบแนวหนาของเอเชย อยางไรกตาม ยงคงมชองวางการพฒนาทส าคญ ดงน

ขาดหนวยงานรบผดชอบหลกในการเกบฐานขอมลของประเทศและใหบรการแกเอกชนไดอยางทวถง ขาดงบประมาณทจะปรบปรงระบบจดการและดแลรกษาฐานขอมลวฎจกรชวตผลตภณฑของประเทศใหได

มาตรฐานสากลและทนสมย ยงไมมซอฟตแวรประเมนวฎจกรชวตผลตภณฑอยางงายส าหรบ SMEs ขาดแคลนผเชยวชาญ/นกวจยการประเมนวฎจกรชวตผลตภณฑของประเทศ ไมมแพลตฟอรมการบรณาการเครอขายความรวมมอพฒนาคลงขอมลวฎจกรชวตผลตภณฑของประเทศ

52

ประเทศไทยควรมงสการแขงขนดวยกลมสนคาทเปนมตรตอสงแวดลอม ซงตองแขงขนกนดวยการวจยพฒนาเทคโนโลยเพอสรางมลคาเพมใหกบผลตภณฑ มากกวาการแขงขนเพอลดตนทนราคา ดงนน หากประเทศไทยสามารถเตรยมโครงสรางพนฐานทจ าเปนและเตรยมความพรอมไดกอนคแขง การบงคบใชมาตรการดานสงแวดลอมดงกลาวกจะกลาย เปนโอกาสส าหรบผสงออกสนคาไทย

สรางระบบการประเมนและรบรองผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม ทมองคประกอบ ดงน

จดท าคลงขอมลวฏจกรชวตของวสดพนฐานและพลงงาน รวมทงประเมนการปลอยกาซเรอนกระจกของประเทศ

วจยและพฒนาตวชวดและออกแบบผลตภณฑทเปนมตรตอสงแวดลอม ตรวจสอบและรบรองขอมลเพอออกฉลากส าหรบผลตภณฑทเปนมตรตอสงแวดลอมใหกบเอกชน หนวยงานท

ออกฉลากหรอมาตรฐาน เชน สถาบนสงแวดลอมไทย องคการบรหารจดการกาซเรอนกระจก (องคการมหาชน) สถาบนรบรองมาตรฐานไอเอสโอ ส านกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม เปนตน

ใหบรการขอมลและสารสนเทศสนบสนนการจดท าตวชวดประเภทตางๆ กบหนวยงานภาครฐ เชน ตวชวดผลตภณฑมวลรวมสเขยว (Green GDP) ของกระทรวงอตสาหกรรมและส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ตวชวดการผลตและการบรโภคอยางยงยนของส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เปนตน

อบรมบคลากรและสรางเครอขายความรวมมอวจยและพฒนาทงในประเทศและตางประเทศ เชน Thai LCA Network, Thai Green Design Network, มหาวทยาลย, สถาบนตางๆคณะกรรมการเพอการพฒนาทยงยน, JEMAI, EU-JRC, Korea-KEITI, UNEP-SETAC, Asia Carbon Footprint Network, LCA AgriFood Asia Network

ภาพท 6.3 โมเดลการบรหารจดการนวตกรรม (การบรหารจดการเพอใหไดโครงสรางพนฐานดานการประเมณวฏจกรชวตของประเทศญปน)

ทมา : กรณศกษาการด าเนนงานดานการประเมนวฏจกรชวตของประเทศญปน สวทน.,2559

53

สรางระบบการประเมนฟตพรนตสงแวดลอมของผลตภณฑ สรางระบบทวนสอบขอมล รบรองขอมล และมาตรฐานฟตพรนตสงแวดลอมของผลตภณฑทไดมาตรฐานสากล สรางระบบตดตามประเมนผลการพฒนาประเทศอยางยงยน จดใหมแหลงบมเพาะธรกจ (incubator & accelerator) นวตกรรมสเขยวและเทคโนโลยการเปลยนแปลง

สภาพภมอากาศ

ภาพท 6.4 ขอเสนอยทธศาสตรฟตพรนตสงแวดลอมของประเทศไทยเพอการพฒนาทยงยน

ทมา : สวทน., 2559

54

ตาราง 6.2 ตวอยางแนวทางการพฒนาการออกแบบผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม

ศกยภาพทจ าเปน กลมเปาหมาย แนวทางการพฒนา ชองวางการพฒนา ขอเสนอแนะนโยบาย การประเมนวฏ

จกรชวต ผประกอบการ

สงออกสนคาไปยโรป

SME ทตองการผลตสนคาทเปนมตรกบสงแวดลอม

กลไกการสรางฐานขอมลการประเมนวฏจกรชวตในผลตภณฑส าคญ

ระบบการประเมนและรบรองผลตภณฑทเปนมตรกบสงแวดลอม

ขาดหนวยงานและงบประมาณในการด าเนนงานทตอเนอง

ขาดระบบการประเมนและฐานขอมลทเพยงพอกบความตองการของอตสาหกรรมโดยเฉพาะ SME

สรางระบบการประเมนฟตพรนตสงแวดลอมของผลตภณฑของประเทศ

สรางระบบทวนสอบขอมล รบรองขอมล และมาตรฐานฟตพรนตสงแวดลอมของผลตภณฑทไดมาตรฐานสากล

สรางระบบตดตามประเมนผลการพฒนาประเทศอยางยงยน

55

#BCGinAction