Caillau, Guillon. S. Ephræm. Opera Omnia. 1832. Volume 8.

8/6/2019 Caillau, Guillon. S. Ephræm. Opera Omnia. 1832. Volume 8.

http://slidepdf.com/reader/full/caillau-guillon-s-ephraem-opera-omnia-1832-volume-8 1/535



























































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































OQO TITI BOSTRENSIS

cessarium, tametsi non sine sudorc suppeditat. Aurum au.

tem et argentum , et lapides prcliosos qui habcnt , ab

ipso nccipiunt. Non lamen plus conferre possint ad facul-

talem, quam superius diximus, nisi mngis etiam impedire;

tamen neque profectio hominibus a Doo proposita, pnu-

perlate impedilur, neque divitiis facilior eflicilur. Sed

utraque conditionc studiosis et maxiiue induslriis, ac gua-

vis licet constilutam vinm ct deslinatam conficero : par-

pertas enim per toleranliam et libertatem, opulenlia vero

per modesliam ct cultum, honoremque auctoris bonorum,

qnem nnteponit bonis ipsis, pcrficcre poiest, quod sludet

et laborat; ut neque pauper sine diflicullate. et laboribus

assequatur virtutem ; sed egcat studio et accuratione, si

qun in ipso incst incuria, ne propter paupertalcm aliquid

illiberale faciat, et dum iniquo animo fert pauperlalem,

nnimum suum , ac voluntalem patefaciat, ut qui magis,

quam Deum honorct ea, qune a Deo dnntur : neque qui

diviliis aflluit, possit sibi inslar rei venalis pietatem et virtu-

tem comparare; quin polius plns in liac re sudnndum ei sit;

maîs enim hic, ut par est.fluctuat et lanquam lempeslatc

jaclalur mcns, cura ct sollicitudinc in bonaexlerna, ct in

animnm pnrlila, et nisi exislimet esse opes omuino w«fipXov,

if//ov vero solum amiciiiam cum Deo, demergetur in amcn-

tiam inlegram, non inlelligcns sc primo cl solo bono re-

licto, scrvirc morluis diviliis, quas cum reliquerit aliis,

ipse abibit.

VIII- fcx nequo igitur vncat periculo via virtulis , neque

divili , ncquc pauperi impcdila. Inler se aulem dives et

paupcr solum diflerunt extcrnarum rerum accessione, qua2

nihilo plus valet ad id, quod proposilum esl, adipisccn-

dum; atqne hoc quidcm neccssario divina sapienlia dispo-

suil. Quandoenim paupcr exercetur ad toleranliam capien-

dam, vitlcns apud aliiiin opulcntiam, animus eliam divitis



ADVERSUS MANICILEOS. LlB. II. 3fjl

exploratur lenuitate pauperis : inuliles enim sunt opes, si

non aclsit paupcrtas; cui enim benignc faciel opulcntus ?

et paupcrtas non est speclnla ct probata, nisi adversanle

opulentia. Dcnique ueque divilem esse, beatum cst, nequo

paupercm esse, miserum, quandoquidem solus ille , cui

accedit firma animae secundum virtutcm fclicitas, sive di-

ves, sivc pauper sit, compos ejus est, cujns causa a Deo

factus est homo, ut jam opus sit a Deo accipere, nt sit, a

se vero accipere, ut bonus sit, adjuvanle Dco; vult cnim

Deus, ut homo cum sit ralionis particeps, habeat aliquid

a se ad gloriosaui fiduciam.

Quocirca non admirabimur, neque beatum praedicabi-

mus virum divitcm malcficia commitlenlem; nequestupc-

bimus contra Dei providenliam, quod, qui talis est, diviliis

ailluat. Quid cniin amplius habet vir improbus divcs? Quid

vero non minus habet? vigiliae enim et pericula propter

pecunias, dolores vero de consumptis majores, quam vo-

luptates de acquisilis : non enim tam delectat quod adest,

quam cruciat quod abest, et semper cupidilas divitiis au-

gelur : ita ut sinc intennissione cogitalio habilet cum af-

feclione effrenata, corpus vero sacpenumero cogilalione

contabescat. Demum quae vidclur pnestantior conclilio ai-

iluentiam opum possidenlis , diflicilior et molestior est

quam conditio egentis : ille cnim deliciis, et mollitia cubilis

ulens, quandoque in varios morbos incidit, cum pauper

siccilale viclus necessarii valetudinem corpori ascivit. At

qnis dicat nonessecorpusexceilentius,etmagishonoratum,

quain bona externa ? quod si habitudo corporis valentior

in i!s perseverat, qui necessariis moderale utunlur; iis vero,

qui se ad immoderatas delicias dimillunt, simul robur et

firmitas corporis relaxalur, annon liquet hac parte, et hac

ratione inferiores esse divilias paupertate? practerquam si



092 titi bostuensis

qnis reperiatur, qni egeat nccessariis, quod quidem nun-

quam studioso virlulis accidit.

Numquid voluptas ciborum sumptuosorum permanet

cum sensu eorum, qui semper usi sunt eis, an valde vilis

eflicitur diulurno usu ? ut jam niliilo plus habeant isli in

eo, quod ad delicias et voluptatem odhibent rscmper cnim

quod consuelum est, facile conlemnilur. Poupcri autem

quod lcnue, cl vile est, propter sanilatem suavissimum csl.

Si quando vcro sit ei, quod sumptuosum est, peregrinum,

et novum ducil ad fruendam relaxationem : ut hac ratione,

qui reclc cogitct, paupeicm reperiat prncslare divili. iMor-

bus autem ct hona valetudo a?cjue necessaria sunt. Sanilas

enim volet interdum ad injuslitiam et oflensionem virlutis,

morhus item aliqunndo ad evcrtendum, et rcfulandum pec-

catum valet; juvalur cnim ssepenumero rnlio externis fluc-

tihus. Intcrdum experientin invaleludinisdebeueflcio honai

valeludinis admonct ad declinandum maleficium. Esset

aulcm despccta sanilas, si universe pcr se permaneret, ni-

hilque quod eam impediret, possct contingere.

IX. Si aulem illc quidem justus ergrolet, hic vero audax

bene vnleat; ille quidem cohibelur unda adjulus, ut vitn

ejus quercla, et reprehensione cnreat; hic vero tanquam

despcralns traditus est peccalis. Si rursus audax, et valde

impius morho confliclctur, justus vcro firmn valetudinc sit,

punitur ille quidem scnsu supplicii, non ut juvctur, sed ut

alios excmplo juvct; hic vero tnnquam, qui solutis vinculis

mansuelevcrsaripotcst, sine acgrolationeperseverat. Qunm-vis utrnque prorsus ubique nlilia sint; et miser, qui provi-

dentiam hinc ncgat, aut accusat : ille enim morhus solus

morlifer est, qui animam ad avcrlendam virtulem male

aflicit. Iu quihus igilur rnlio snlvn,et incolumis persevcrnt,

sive aigro corpore, sivc sano sint, utriusquc ulilitnlcm sen-

tieut : etsi cnim non omnino morhus malcfieum puniat,



ADVERSUS MANICILEOS. LIB. II. 3o,3

siquidem leges cliam inlerdum malefici effngiunt; an prop-

lcrea desinet lex esse impedimenlum maleficis, quia non

pcr omncs legi subjectos proccdil? An admiralio sapienliae

Dei hinc etiam, sicut undique declaratur? Si cnim pcnilus

constaret, nullo pacto posse homiuem effugcre supplicium

legum,qui quodcumque lege velilum est, admitlcret; abs-

tinere peccato, non csset speclatum ac probalum, sed adul-

terinum el incertum : omnes enim metu supplicii, non odio

malciicii abstinerent. Oporlct autem honcslum, et probum

magis odisse maleiicium facere,quam maleficii poenasdare,

quamvis injusle.

Hinc fit, ul major pars maleficorum leges effugiat, quo-

niain non est hoc supplicium delinquentium, sed opinio

lanlum vindicationis : mors enim naturalis sine supplicio

eliam adveniet. Quare alia est ultio, et supplicium delin-

quentium, cujus effugium reperire non possunt : cvadunt

autem plures ex nostra vindicta, ut posse lalere lormen-

tum, et cruciatus humanae cogilationis cfficiatur. Et uni-

vcrse quod diclum cst ad furantem, et menlicntem, et gra-

viora maleficia commiilentes porrigitur.

Sed dicet oliquis, magis lorqueretur conscientia homi-

num, si nullus maleficus deprehensus puniretur; contra

vero evenit, ut plane sit hortatio quaedam ad maleficium

f iciendum,quosdam maleficos aliquando non comprehendi

a legibus : unde utrumque necessarium est, et incidere ma-

leficum in leges, ac comprchendi ad exemplum vilandi

maleficii ; et effugere lormentum, et crucialum cogilatio-

nis. Homini enim ad eligendum virtulem et vitium libero,

sic facto a Deo, foris accedit, ut quodammodo mens cjus

adjuvclur, et quasi fulciatur timore, et vacalione limoris,

horlalionibus, ct deliortalionibus, morbo et sanitate, pati-

perlatc, el opibus : denique omniii, (jua3 contraria intcr se

videntur, consone, «c convenienter in unum tcndunt, et



3<j4 TITI BOSTRKNSIS

spectant, ut humanam mentem excrceant,et nemo se dedat

somno; (juin potius hinc, et illinc pulsus, ct excilatus, vi-

gilet ad oflicium pietalis et virlutis obeundum. Si vero ac-

cidat, ut aliquis jmmalur non solum innoeens, sed vir ad-

mirabilis, et ab eo poenae virtutis repetanlur, quid nocuerit

sustinenti? Arguil quidem hoc eos, qui faciunt, non cum,

qui sustlnet, licct usque ad morlem iniquum supplicium

progrcdintur. Qui talis est, anlicipatione mortis, quac per-

tinent ad vitam futuram meditatus esl; cui eniin niliil

suave cst eorum, quac mullis jocunda sunt, ncc acerbum,

annon est hic ante mortem huic vitae mortuus? Qui hic

ea, qua) existiinanlur iusidiae faclae, loco beneficii ct gratia)

ducit, qua cxpectat j>ost hanc vitam mujora bona consequi,

quam ca, quce relinquore videlur, ad quae,ab iuimicis suis

cito dimissus, lanqunm beneficos ducit eos, qui ei insidiati

sunt.

X. Alia etiam ratione apud homines necessarium est

permilli a Deo tormenla, et cruciatus, ut magis spcctata,

ac probala sit libpra virtutis susccplio, si nequc mortem

oppetere rcforniidct. Jam cum improbos, et avnritiac dcdi-

tos videriiuus aliquando imperium tenere, et ad maîslratus

eligi, scire ojmilel pennitli hoc providenlia, ac goberna-

tione Dei : cum enim, qui sunl sub imperio pcccalis abun-

dant, justum su|>plicium est iniquitas eorum, qui impciio

prasunt, qui ulciscuntur quae faciunt , ct puniunl qu;c

commiltunt : ut maxime patcat non contingcre, ut pecca-

lum impunitum sit. lieclus quidem videri j>olest judex,

quia nc quid innli commillat, eos, qui coinmillunl, punit.

Sin aulcm is, qui judicnt, incipil ca admitlere, qure in aliis

vindicat, ct punit ct quidem impensius, ul suadeat se nihil

mali agcre, plane apparet jus firmum, et valde horribilc

esse incidere in hujusmodi magislratus , ad suslinendas

pcenas propter improbilutem morum. Feruntur autem in



ADVERSU9 MANICILEOS. LIB. II. 3^5

Scrlptnris hujusmodiscntentiae divinae manifestae contraeos,

qui delinquunt.Manicliaeus tamen amenlissimus, ut dogma nequiliae in-

genitae et bkisphemiac in Deum apud eum firmnm esset.

nullam partem gubernationis Dei praetermisit, quin eamcalumniaretur. Yidemus saepe juslos, qni deliquerunt, sub

ditione, ct potestate impiorum esse, ut sic castigentur, si-

cut cum generosus filius, qui patri non paret, a peregrino,et hospite verberatur, nt dolor plagarum, et ignominia ver-

bera adhibenlis delinquentem mutent : unum enim est ac

solum, et verum, ut diximus, quod Dens ab homine in vita

requirit, ut efliciat sapienli cogitatione, ne virlulem nlla ex

parte ofTendat : quod quidem si atlendat ve! solum hoc,

bealissimussit, quamvisnihilaliud in vila habeat. Hocigitur

si in universo sermone de providentia commemorelur, nulla

suspicio relinquelur de innequalitate ct perturbatione ordi-

nis in iis, quac Deogubernantur. Si quis enim reperire posset,

quod aliis laxata esset via virlutis piae, et sanctoe, aliis vero

clausa, vidcrelur contra hoc caput bonorum esse in inJB-

qualitale accusatio gubernationis. Sin vero id, quod solo po-

test quis vere bealus esse, omnibus a^que communiter pro-

posilum est, ut possit esse compos ejus : qnarn oppressionem,

aut inaequalitatem polerit quis objicere quamlibet accusandi

cupidusPQuandoquidem habere pkis bonorum externorum,

rursus rationibus ad aequalitatem revocatur; ut non minus,

vel etiam magis delectetur pauper iis cibis, qui ei adhiben-

tur, quam dives.

Similiter evenit in iis, quae ad tcgumentum corporis per-

tinent, quamvis viliora sint, scnsum informant, quoe ei

consueverunt apponi, utncmo, quod plus est,seniiat; sensu

consuetudine hebelato : nec alius quod minus cst ; quia

propter consueludinem non percipit sensu, quod deest.

Hinccontinuofit, ut Barbari, quod majus est, nudocorpore



3^6 TITI BOSTRimsIS

vitam degentes, et sine slragula veste cubanles, et aspcri*

indumentis ulentes, nunquam paterentur, ut reliiKjucrcnt

ralionem vivcndi gratam, ut qui propler consueludinem,

quid eis desit, non intelligunt : imo qui non possunt hanc

relinqucre, et polius, ac libentius desinerent recle valere,

et mallenl frigora,cl ardorcm solis tolerare.

XI. Alque ad vilam degendam, ac jocuudc quidcm dc-

gendam, nemo plus quam alius habct in vita. Communiasunt omnibus, quibus nalura recreamur, accubaliones, ct

epularcs somni; communia alimenta, et eorum fructus,

ac jocunditates, si quis prudenler praestanliam quiden) eo-

rum proetereat, usum vero sensu cxperialur, et probet. Com-munes item sunt non minus exacte animarum, et corporum

dolores; alque in his quidem magis rcperielur exuperantia

apud eos, qui in vita plus habere videnlur. Quare cum ha:c

ila sint, ubi erit inncqualilas in gnbernatione Dci, qui va-

rietalcm, non inaequalitatem in rebus nostris posuit? aliud

enim est varictas sapieniia?, quae in mundo decorem hnbet

aliud pcrturbatio ordinis in gubernatione. Si quis repcrire

posset aliosquidem homines natura ab affeclionihus auimoe,

et corporis liberos, alios vero non liberos : rursus alios sine

cibo viventes, alios cibo alentes vilam : ut alios qui neqtii-

tiam suscipcre non posscnt, alios qui possent : ilem alios

mortales, alios immorlales, rcclc iste ina?qualitalem gubcr-

naliouis reprchenderet, et turbalionem ordinis, quasi ma-

gis sorlilione, quam rationc res nostras Deus procuraret.

Sed si idem modus in ortu omnium, una et cadem nalur.e

educalio, et eorum, quac nccessaria sunt, sine quibus vila

dcgi non potest, communis cst omnibus ex acqno suppedi-

talio, flnis aulem onmium unus, et solus, cum appareat

summa sequalitaf in omnibus; vel caccus prorsus est, qui

Dci providenliam tanquam non ordinatam accusat, vcl ocu-

li» malevolis, et iniinicis rcs aspicit, et ob cam causam non



ADVERSUS MA.NIC1LK0S. LIB. II. 097

cst dignus fide. Etenim si perturbatio ordinis in varietate

inest, decorum varietatis, quod sapientem arlificem mag-nopere decet, reprehendit iste. Pergat cliam improbare va-

rielatem colorum.et diversilatem ac diiTerenliam ciborum,

ac polionum, quae mirabililer sensus rccreant eorum , quibus

adhibentnr.

Uinc profecli sunt miserrimi homines, qui ad defenden-

durn (alum videntur sibi confirmare malum inaequalitatis

duobus principiis introduclis : ostensum tamen est pruden-

libus nullam in rebus nostris inaequalitatem esse.

Quia vero bella eliam assignant, et attribuunt nequilia;,

quomodo variafala, ipsorum opinione, multorum aliquando

millium in unum lempus, imo in unam horam ineidunt?

an unum falum conciliat hos, et copulat inter se? annon

est ridiculum existimare hoc ? Ex quo fit, ut inacqualitas

fati, quaB est gravis morbus errantium, Iocum in rebus non

habeat. Bella autem principium sumunt ex avaritia : gerun-

tur autem permissu Dei: malum enimhorumest ipsa causa,

id est, cupiditas, quae avaritiam parit; quod quidem malumab hominibus, non a Deo proficiscitur, ut in iis, quae prius

dicta sunt, patefaclum est.

XII. Mors naturae est non mala; orlus et mors natura

sunt a Deo sancita. Non quidem ut pereant, qui moriunlur,

sed ut npponantur iis, qui sunt. Non enim essetboni, solis

homiuibus, qui sunt, largiri ut sint, et nali sint; sed etiatq

eos, qui non sunt, creando adjungere ad eos, qui sunt : ut

qui sunt nati, curriculo viloe salis emenso, ut a cursu re-

qniescant, mortem accipianl; non quas eos ad pereundum

ducat, sed quae alio singulos pro dignilale transferat, ct

qui non sunt, aditum habeant ad capiendum orlum. Mors

igitur h j ge natura? sancita, non est mala, quocumquc modoaccidat : nec enim inquirendum est de variis casibus, prop-

ter quos accidit. Unus modus communis omnibus cogno$-



O98 TITI BOSTRENSIS

cendus est, qui est discessus animae a corpore, non sine casu

quodam, et necessitate : sed expectandum est, qu.mdiu do-

micilium naturale durat, et non dissolvitur ; cum hoc tamen

nnlurali domicilio el communi simul inest quidain metus,

qui qtiidcm necessario de suspeclo supplicio suscipitnr :

non tamenab omnibus, sed ab iis, quibusmensest prompla,

et facilis ad peccatum, ad hujus enim aversioucm melus

iile suscipilur. Qui enim degit ex virlute, is quidem peccare

desivit, et non opinalur duram esse morlem. Qui vero de-

dilus est pcccalis, eadem imprudenlia, qua peccat, mortemlimet. iNecessarium tamen est, ul hanc imprudenliam hic

melus cousequalur, ut qui limebat id, in quo non cral ti-

mor, vere limeat, quod limere oportet, damnum, inquam,

ex peccato. Quia igilur gentes peccatis reduudant, quorum

species una est iusaliabilem esse, ipsae sunl sibi causa sup-

plicii, id est, morlis, quod quidem diclum cst, non esse

vere suppticium, quod natura est omnibus definitum : be-

neficio aulem ailicit eos, qui in bello cadunt, et eos, qui

cvadvinl incolumes ; iilis quidcm (inem peccandi aflerl, his

vero exemplum timoris proponit. Aflicil aulem beneficio,

licel justi cum muliitudinc vuigi a vita recedant : sicut

enim injuslis mors est finis injustitke, sic justis tanquam

vicloi ibus quodammodo est inilium coronarum.

Cnde hoc per providenliam sapienlissimam admirabile

evenil, ut quod videtur punire, beneficium fiat. Non dico

videri punirc per ea, quae Dcushauddubie facit.quoeacerba,

ct arpera videntur, sed per ea, quaj hominibus transfugispcrmillit. Ouamobrcm bellum islorum non est opus Dei,

scd permissio nece>snria. In spcciem quidem ad punicn-

dum peccatum, vere aulem ad imponendum (inem peccalo ;

ubi quamvis juslus,(

juslum aulcm bellare non decet)

majus beneficium aecipit : majus cnim cst perciperc fruc-

lum laborumvirlulis,

quodpiis post

mortemconlingit,



ADVERSUS MANICHiEOS. LIB. II. 3qO,

qnam desinere peccare. Qui autem contra haec disceptant,

priusquamprobent bellum esse ex omni parle malum, par-

tem ejus occusant. Si enim bellorum originem ex ncquilia

per se exislente, et ex principio ingenito duci dicunt, opor-

lebat eos ipsam morlem, et quidem solam viluperare ;

snpervacaneum enim est causns bellorum excutereet inqui-

rere, cumquodnecessarioaccidit, in id judiciumnoncadat.

XIII. Quomodo aulem possunt morlem malam dicere,

quae ut iManichaeus facililer tradit, animam a materia libe-

ral? Quare communi omnium senlentia nequaquam malumest mors; quod enim necessario omnibus accidit, non est

malum. Inaniter autem morlem, qua; propier bella occi-

dit, accusant; quae nihil amplius affert, qnam quod sccun-

dum naturam conslitulum e>>t. Si quis vero ipsam causam

bellorum malam esse dicat, sive ira sit, sive inimicilia,

sive avaritia, non aberrabit a rocto, et decenti. Tribuen-

dum tamen est hoc hominibus pravo animo affectis.

Quod aulem mors mala minime sit; illa etiam ratione,

et via probari polcst. Si enim mors non omnibus difinita,

et decreta esset, accideret ut justus semper laboraret in

studio virtutis, nullum fruclum percipiens, praeter sudores:

et injustus in voluplatibus peccalorum immorlalis degeret:

essetque ulrumque valde absurdum. At mors iujuslam vo-

iuptatem delinquenti reprimit, et cohibet : et justo labori

quielem affert. Elenim quia necessarium est homines posse

peccare, id quod est causa, ut possint ex virtute viveie :

polestiis autem a Deo dataadconiparandam virtutem, npudmajorem partem hominum od facilitatem pcccati dcclinat,

ul admirabilior sit virlus difficultali admixta, utilis est utris-

que mors, juslo, et injuslo : iili quidcm quietem a laboribus

affert : huic vero peccalorum finem.

Si igilur mors bona est, et non solum non mala, ut

oslensum est, et non solvit animam, ut Manichaeus opina-



ÔO TITI B05TRENSIS

tur, a materia quae non est : sed eo modo, quem diximus :

quare principium nequiliae in bellis excogilabimus? et non

potius solum injustum animum, nc voluntotem accusabi-

mus? Qnod enim inde cvenit, quod quidem providentiae

Dei assigoabitur, justum ; non ex bello solum, sed quocum-

que modo mors accidat, universe bonum esse nalurn, in

superioribus conclusum et confectum est. Quare bellum

est accusandum, non mors, quae inde accidit, qnae nli-

liter conslilula est, sed onimus oc propositum non juste

bello ulentium, cujus non est auctor, qui res noslras pro-

curat.

XIV. Rursus est aliud g;enus eorum, quoe Manichaeus

dcmentissimus accusat : terrae motum dico, peslcm, fa-

mem ex sterilitate, cx locustis et aliis hujusmodi, tanquam

a principio contrario haec proficiscanlur : sciunt vero om-

nes solere plerumque omnes homines, paucis exceptis, in

rebus laetis, et prosperis laxare mentes, et afleclionibus

succumbcre, nullamque virlulis, el laborum pietatis mc-

moriam habere, olque hoc quidem quodammodo consen-

tanee accidit. Postquam enim satielas ciborum etpotionum

immodcrato propter magnam ubcrtalcm hominibus inci-

dil, vcnlre pingoiore faclo, crassitudo mcnlis et remi-sio

cogitalionis occedit : anima autem gravata subjicilur affec-

tibus a ralione alienis. Si qua vero calamitas ex iis, quas

numeravimus, occidat, minus curanl venlrem homincs,

minusqne voluptalibus inserviunt : tempcranliam aulcm,

ct pielatem pro virili conscclantur, ct quoad fieri potest,

meliores morcs induunt, pressi magis, quamsecundis rebus

lcTlificali. Quo3 rgilor ncquiliac allribucmus oj)inione !N!a-

nichaei ? illa-ne, quae sensui quidem ocerba sunt, effcctu

vcro valdc ulilia? Quae rursns bono? jucundane, qua2

quandoque noccnlissima sunt? saepe enim, quos prosperilas

ad meliorcm frugem non mutavil, luclus, et calamitas con-





402 TITI BOSTRENSIS

per affeclus suos praeparant : sicut enim medicus non fa-

cit, ut opus sit urere, et tcmpus urendi, sed ulcus, et mc-

dicum adducit, et uslionem vocat : sic humanae affeclio-

nes Deum accersunt ad ea adhibenda, qus ad curalionem

pertinent : qui minime patitur, quin hominibus semper

tanquam operi suo provida cura prospiciat. Commisitcnim

hominibus ut habcrent liberam electionem virtutis, ac pro-

bilatis. Quod tomen in nobis est infirmum ad affecliones,

fulcit, ac(irmatperea,quae inlerdum ad admonendum.ct in-

crepandum mauifeslo adhibel; neque perpcluo quae auslc-

riora, et acerbiora sunt, inducens, ut necessitate, et vi

moeroris liberlatem noii excludat : neque rursus relinquens

nobis appelilum segnitie omnino solulum, ne auticipa-

tiones affcctionum sine curatione dimitlat ; ulrumquc

sapientia incffabili ad utililalem hominum dispensat, et

moderalur, qui uniuscujusque tempus oppodunum novit.

Stiitim ul videris terrae motum, aul siccilatcin, aut in-

cursioncm locuslarum, siiuul sane omnes fore homines vi-

deas ad melum flcxos, et od supplicandtim ei, qui |>otest

ha?c depcllcre. Si aulem ea, qune videri soleul jocunrlo, et

placida, humanam ralionem hixam, ac rumiss;im rcddiint;

molesta vero et ucerba ex< itant, et od slalum magis pium

couvcrlunt : annon dicat aliquis illa quidem pro corpo-

ribns, hacc vero pro aniinis a Deo gubernuri? Num igilur

quae animas ad pielalem, et virtulem commovent, appel-

lcinda sunt mala ? ctsi euim sensui sufferenlium molesla

suut, cl tristia, ad salulem lamen hominum necessario in-

fliguntur.

Manichaeus vero demens scmper se sccum pugnare igno-

rat. Elenim si accrelio materiae nocel, quis non sentiat,

contra quam dicit, accidere? Augcbilur enim Iutc contra

homines, qui semper iu rebus h« tis, el sccundis sunt, et

deliciis indulgent, ct veulri, et voluptatibus infra venlrem



ADVERSUS MANICILEOS. LW. II. /ôS

deserviunt : minuetur vcro vehcmenler fame,pesle, motie,

quse non permiltunt proficcre eam ad injuslitiam nccre-

tionis. Quamobrem consentaneum erat, ut hcec polius vo-

carct bona, convcnienter suo fundamento, et principio,

quam mala ; sicenim meliorem rationem videretur assecutus

quam si rursus ralione referens jocunda ad alia contraria

principia, rursus mala vocasset; utraque enim sunt hona

rationc a Deo data. At ille gaudens peccato ad constituen-

dam et conflandam nequiliam, pcr se, ut opinatur, con-sislentem, dolorcm capit ex monitionibus Dei efficacibus,

quihus meliores facti homines, et saepenumero aliqui per-

fecte ad virtulem Iraducti, dogma ejus falsum essc de-

clarrnt.

Ad hacc omnia, si non acciderct aliquando, ut quae Deus

communiter omnibus hominibus donat, ct largitur, pro-hiberentur, largilionem eorum, ac suppeditationem ad \im

alicujus nalurae immulabilis homincs retulisscnt. rie |ue

ctnn acciperenl, gralias largienli egissenl, neque habcnies,

untjuam peti.issent.

Privautur igitur inlerdum ad breve tempus, ut petant :

et rursus accipiunt, ut gralias agant ci, qui dat : agnoscen-les ipsum esse, qui pr.chet, ct non alia qu.cpumi natura

suppedituus praeter Deum, expers judicii et immulabilis.

\uit aulem Dcus, ut ei gralias habeant homincs, quo dig*

niores fiant, ut dona ejus accipianl, non ut ipse fruetum

aliqucm sibi meiat. Vult autcm eos bona pelcre, ut acci-

picntes ea, eum scnliaut, qui suppcdit t, qui laiatur daa-dis suis ; sed m gis i&tutur, cum dat dignis; tanquain be-

nignitas crga hoiuines quodammodo inho.iorata sit, nisi

gratis et bcnevolis hominibus exhibealur, qiue valde ralioni

conscnlanea tunc apparct, cum il, qui bona accipiunt,

omnibus bonis largientem pracponu it.

XVI. El si civitalcs concidant cxorta impietate, sicut

26.



4o4 TlTl BOSTRENSIS

nupcr contigit, cum illc impiissimus dominaretur, et er-

rorem idololatriae recoleret, uc renovaret, pcccalum inte-

rimilur, et crror in Deum minnitur; nihil vero amplius

accidit, quam rnors secundum naturam, ct quod iit ad

divinam conversionem, nequaquam malum est, sed contra

potius bonum cst, tanquam speciem medicinae habens

malum vero tanlum est, utilem Dci gubernationem impro

barc. Qui cnim procrcalioncm liberorum reprehendit lan

quam augenlem maleriam, cum morlem universam im

probet, an humanam menlem habere videtur , valde sib

ipsi repugnantia cogitaiione fingens? At neque procreatio

mala esl , qtiac facit ut genus mortale semper vivat, et

adjungil ad fabricam mundi cos, qui procreantur; neque

mors, quainvis universe inferatur, mala est : nec a Deo

conslitula, ut homines jacturam, et damnum faciant, sed

ad ulililalem summam juslis ct injustis dccrela est.

Quod autem itnicuique privatim accidit naturaliter, hoc

si mullis conferlim advenial, naluralitcr quidem conlingit,

nihilqueampliusesl,quamquodsinguliscontingit ; sed tanlo

mngis curam gubernantis, quam illud, quod privatim acci-

dit, significat, quanto in illoprivato minus indiciicsl judicii

divini in dclinquentes. Uoc autem generalius projilcr spc-

cicm, quam habet divinne irae, morienles quidem bcncficio

afficil, sicul anle explicalum esl, vivenles vero convertit.

Si quis vero objiciat, quamvis mulla hujusmodi sacpe-

numero fiant, nihilominus tamcn humanam vitam eisdem

inaleficisimplicatamesse similiter; hic quidem judicio mcoiacit, ul si quis pisces in lacu, aut mari videns, exislimet

artcm piscandi oliosam, et inulilem esse.,(|uia pisces captos

non videt, nalantes in aquis videt : aut perindc est, uf si

quis mullos icgrotos cernens, curatiouem mcdici nibil csse

arbitretur.

Cuoi cnim multi proficiant ad pielatem ct virtutem, iilis



ADVERSUS MAMCILE03. LIB. II. 4 00

pertimcscendis, quae Dcus aliquando sua guternatione opo-

rntur : qni criminandi slndio trnetur quod perfectum est

negat, et quod mulli in pcccato pcrseveranles contcndunt,

exprobiat.

Atqui neque nos dicimus habere talia vim cogcndi mul-

tos, sed dehorlandi o peccato gratos, et benevolos, quse ad

breve tempus invecta, celrriier quiescunt, ne magis vim

afTcrant, quam suasione mulant : rursus vero, quae erant

in consuetudine, exercentur, in qi.ibus animus et vohmtas

eorum, qui mutati sunt, speclalur, ct exploratur, ut ii sola

memoria exemplornm infirmilalem suam fulciant, et stabi-

liant, qui sunt grati, et aequi. Imo vcro potius dicendum

est, si cum talia contingant, pauci quidam, et valde rari

sunt, qui vitam mulant, annon mullo plus ad nequitiam

cogilalio hominum profecisset, si per haee, qua? accidunt,

non ficret a peccatis avocatio?

Quodsi nullus hinc utilitatem capcret, quod quidem fa*

tuum est dicere, prursfaret reprchenderc homiues, qui nec

hoc quidem modo juvari volunt, quam culpam ncgligen*

tiae in Deum tronsferre, quasi non amplius studio conver-

lendi ntentem : qua ralione utendum csl in eos, qui nullum

sensum talium capiunt. Est aulem -compcrtum iis, qui snnt

grali el aequi, non solum aliquos ad perfeclam mulationcm

in melius capiendain meluni impellerc, sed aliisetiamappc-

tilum, et audaciam ad injuslilinm occulte imminuere.

XVIf. Veniamus deinceps ad ralionem crealionis, quamistc planus cnlumniatur : ac primum de lcncbris, et nocle

inquiramus, quod potissimum isle menle caecatus vilupe-

rat : tenebras enim, quae in nocie apparcnt, illarum tene-

brarum, quas Manichaeus cogilat esse quasi per sc sint,

inlclligit cssc indiciutn, ejus scilicct, quod non esl : nihil

penitus videns, nec intelligcns, sed ad instar ca:ci homi-

nis in rcs ipsas oITendens, ct incurrens ; vocatque tenebras,



4o6 TITI BOSTRENSIS

et veluti horrct, ut non opus habeat disputatione, ut talsi-

lasdoctrinoc ejus

argumenlalione concludalur, ut qui no-men rei c se ipsa vituperatte usurpet. Dicendum crgo est,

vocari quidem has tencbras, uon lamen secundum subs-

tantiam existcre : ndveniunt cnim, et rccedunt quotidie,

sunlque conscqucnles in modum umbrac : non snnt cnim

crcatae per se, ut snbslantia, nequaquam; mundo autem

creato, est umbra. Nascilur enim homo, qui per sc est, se-

quitnr aulcm enm uml)ra secundum molem corporis, et ncu-

tiquam cum eo ipso fabricataest, sed advenit ul siluin et lo-

calum cst corpus, et ut est luminis circuilus, rt conversio.

Siquidem nox, ct lenebr.T, cum sit mundus corporcus,

solummodo sunt conscqurnles, non aulcm sunt fabricalrc

in modum substaniiie crcnlas.

Cum enim sol diurnum cursum absoivit, et verlilur ad

rccessus proprios, necesseest ea, quse sunl inlrn mundnm,onmia inumbrari, cum sit exlra quod iilnminat, sic Oeo

volenlc; Causas, cur ila voluerit, panlo posl pro virihus

dicemus. lllud stalim dicendum est, qnne habent molem

corpoream inlcrdiu in conlrariam parlem luminis positi

umbras jacerc, et tPOrtsferlur simul cnm luniiuc in conlra-

rium umbra : el ubi cst usque nd meri iiem sol, ihi cst post

mcridicm umbra. Ubi aulem umbra post meridiem, sol

cst posl hunc : umbra vcro diurna umbni esl, et non om-

nino tenebrae : qnia quod continct cum sit undiqne aper-

tum , Itfcis ctiam quae umbram habent , praebet luminis

parlicipationem. Ilaquc si domum qnampiam cxomniparto

bene claudas, el neque vel anguslus adilus lumini relinqua-

lur, uoclem efTicics etiam in mcridie. U«»c aulcm fit in

noclc, sole loca sua ambicnlc, ct circuineonlc. llndc nox

est privalio luminis. Potest autem hoc, quod fit, clarius

percipi, si quis considerat alicubi esse el mnncrc noctu

solem, intcrdiu vcro nusquam esse lcncbi\s, scd penilus



ADVERSUS MANICHJ20S. LIB. II. /\Oy

dissolvi, et tolli. Quare substantia iuminis facta est, non

autem tenebrarum.

XV III. Considerandum vero est, quam sit necessaria

nox. Primum, est communis requies omnibus : somnus

euim dinrnus mogis necessilatem noclis declarat, cujus

quidem fempus tam longum non suflicit hominibus, ut a

sensibus requiescant, et diurnum somnum caperc non

aequaliter omnibus licet : in nocte vero communis est om-

nibns et aeqnalis mensura ad requiescendum, nullam WmLqualitatem habens ad avaritias vilae , et plus hobcndi

cupidilnlcs. Quod quidem non minus aoqualitalem Crealo-

risteslatur, tanquam uni generi hominum a?qualiter pros-

picienlis. Deinde, si semper esset dies, et spatio diei non

snccederct nox, non possemus metiri lcmpus non divisum

in parles. Divisio autem diurni temporis facit, ul liceat

tcmpus per has parliculas numerare. Nisi autem tcmpus

discernerelur, in multis rebus non posset hominibus ralio

vitae iniri, el constare : et quod majus est, non esset volup-

tas luminis fruendi, si non essent tenebrae nocturnae in

proximoeo modo, quem diximus. Lumen enim corporcum

conlinuum neque quod lumen esset, cognosceretur : lu-men enini dicitur, et est, ut a tenebris distinguatur. Nonigitur csset, ut esse apparet admiralionc dignum a Deo

crealum, nisi comparatio ejus, quod videtur contrarium,

illud ostenderet.

Quamobrem oportet gratias agere Deo sapientissimo

creatori, cum propter alia mulla, tum mnxime quia fecit,

ut lumen sentiremus, et eo frueremur, quod quidem esse

non aliter discernere poluissemus.

Est anlem obstupenda ineffabilis Dei sopienlia, quod cumtot, et adhuc plures necessariae hominibus et oporlunae

uliiitates ex lenebris existant, tamen quia erat nomen et

res tenebrarum, non fecit cas secundum substantiaoa, sed



4o8 TITI BOSTREXSIS

fecit, ut venircnt, et recederent : ut quasi essentea, qune

diximus, et «dhuc plura commoda prneberenl : et quasi non

essent, minime mundi fabricator accusarelur. Exlra cul-

pam igilur et querclam cst nox, quin polius usu est omni-

J)us modis mirabilis.

Sed aiunt latronem noctu latrocinari. Sed quid hoc

contra noctcm ? si euim non contingoret de die latroci-

nari eos, qui lalrocinari volunt, oporteret tcmpus noc-

turnum accusare. Scd quia latro opportunilalem furli

expcclat, sive die, sive noclc incidat, animus mabficium

facientis, non lempus cst ciimini dandum : vcrumlamen

si maleficus nocli paierct, dormirct sane; hoc enim solum

nox jubet.

XIX. Praelerea considerandum est similitcr inler se con-

traria videri, lumen, et lencbras, veritatemque et menda-cium. Quod enimest lumen corpori, hoc est vcrilasanima?,

el quod lenebrnc oculis, hoc ignoranlia ct mcndacium

menli. Homo enim nihil aliud est quam anima, ct corpus.

Ulrique parli suppeditat Deus, corpori lumen : per corpus

cnim lumine corporeo fruilur : per animam vcro verilalc

spiriluali.

Sicut aulcm non sunt tenebra) sccundum substnnliam,

solum aulcm eas advenire pcrmissum est, sicut oslensum

est, sic etiam mcndacium non manct ab aliqua subslanlia

pcr sc cxislonlc, quam ille principium ingenitum vocat,

neque cst substanlia quaepiam pcr sc cxislcns, ac vivcns.

Scd solacogitalione essc, concessum est, et advenire, at-

quc rccedere shnililer in lencbras, idque valde utililcr, et

neccssario; nisi cnim cogitalio mendacii csse possct pcr-

missu Dci, verilnlis r»plio non essct in hominibus : spcc-

lata,cl probaln, fruslra nominnrclur, nisi pcrmlssum esset,

essc mcndacium cogilalionc. iNcnio cnim csset amicus

-vcrilatis, nisi poteslalem haberet cogilandi mendaciuuH



ADVERSUS BIAMCILEOS. LlB. II. 4<>9

Non dico esse mcnclacium adjunctum vcritati, sed quod

oj)lio verilalis non vidcretur esse, nisi potcslas mentiendi

adjacerel ; quod quidein veracibns prodesl, non verilati.

Oportet enim eum, qui verax est, ut penes eum sit men-

tiri, a quo cum abslinet, verax est. Posse ergo menliri

affert hominibns, ut veritalem mendacio anteponant. Sicut

posilaj tenebra?, sensum luminis movent, et excitant :

tamen sicut lumen in lenebris lucet (dissolvit enim eas

adveniens, quippe cum non sint secundum substantiam)

sic veritas vincens mendacium, omnino convincit, quod

non e;;t, cogilatione esse propter poteslalem cogitalionis,

id est, quia cogilari polest. Quomodo enim polest quis

ventatem eligere, si suscipere mendacium non est penes

ipsum ?

Si igitiir oslendi posset esse tenebras secundnm substan-

liam, et non advenire, et recedcre, sicut diclum est, poni

etiam posset falsa, et mendosa substantia. Sin vcro, nec

ille, nec alius ostendere potcst non dissolvi has tenebras,

quae ad instar umbrae fiunt, ut lumen quidem noclu exis-

tat, lenebrae vero inlerdiu non sint; liquet neque menda-

cium, quod cum lenebris similitudinem habet, per se

existere instar substanlioc , sed necessario pcrmiltit , ut

coîtntione lantum sit, idque ad electioncm veritatis.

Quia vero lumen secundum substanliam per se extitit,

plane exislimare licet esse veritalem per se secundum sub-

stantiam, ut simililudinis ac proportionis ratio limate, et

pcrfecte scrvelur : ecquid prohibot, quin Deum ipsam per

se veritatem esseexislimemus,el reputemus? Sic enim Deus

est lumen; lumcn autem intelligibile, non aspeclabile,

lumen scilicet sicut veritas, Inmen cnim spirituale niliil

aliud est,quam lumen veritalis; Deustamen, cum lumen,

et ipsa per se verilas sit, a mendacio ubslinct, non qnia

deficit ei poteslas, sed quia non vult unquam mentiri. Si



4 10 TITI BOSTRKNSIS

aulem non potest, non enim absurdum est sic loqui, ideo

non potrst, quia nunquam vult.

Quibus cnim vcllc cl non velle diversc accidit, recte et

ralioni convenienler his allribuitur posse : Deo autem

quoniiim nuuquam accidit vclle, couliteudum cst non

posse eum inentiri; sic tamcn, quia scilicet non polest

velle : non autcm quia non potest ad instar ejus, cui est in-

firmilas, et poleslas : creaturam enim impcdiri, cl cons-

tringi natura : lumen, inquam, corporeum non habcre

penes se, ut sil lumen. sed penes auclorem luminis esse,

non est alienum a ralione sic dicere; auclorem vcro sub-

jeclum esse neccssitali naturae, valde absurdum est cogi-

tare, ut non videalur penes ipsum cssc verum diccre„ scd

a natura per viin cogi ; cum aliorjui ipsum solum sit, quod

quidem est. lis tamen, quae creavit, imposuit, ut natura et

neccssitate esscnt, quod sunt. Deo tamcn nemo imposuit,

ut nccessitate nalurac esset verilas. Supra naluram igitur

est, qui naturas fabrieatus e*l ; ipse anlein libcr est u neccs-

sitate nalurae : sic enim vere bonmn essc conlilebimur.

Igilur cx iis, quac dicta sunt, patelit per »e mcndacium

non essc : mendacem vero esse eum.qui mentilur; a mrn-liente enim vocatur mcndacium : non aulem monliens

vocalur ab eo, quod non eit. Mcndacium enim QOfl pote.-t

csso antoquam cogilelur, simililer lenobrrc non sunl creal;e,

sed subierunl, iuelae umbra univcoi; praeterquam quod

tcnebrai non solum subire permissae sunt, sed valde cliam

ulililer. Cogitulio vero mendacii electionem veritatis anudhomines dcclaral. Cum vcro anteponilur veritati menda-

dacium , noreulissimum cst , idquc valde conscntanea;

mcndaciiim enim ab hominibus excogitalum est, tenebr;e

vero corporeae a Deo positai sunt. Idcirco oporlet illud

quidem fugcrc; hoc vero non viluperarc, quod necessario

a Crealorepositum est.



ADVERSUS MANICILfiOS. LIU. II. 4*1

XX. Viluperat autem non has solum iste inauditre con-

tra Deum blasphcmia? inventor : sed ctiam animantes, qua3

naturam sacvam sortiloc sunt a Grealore , more itiimici,

qui omnia accusans, in crealuras Dei invehitur. Scd blas-

phemiam amcntem , et vccordem istius dcceptoris in

hnjusmodi animantibus sermo nosler redarguet.

Omnesenim feras, ac bestifis, quadrupedes, ac serpcntes

cum vituperat, pcrinde mihi taccre videtur, ut si qnis servus

dedilus peccalis, et improbissimus atia qnidem Domini, et

auctoris sui approbet, odio antcm habeat, et criminctur

flagellum soluin, quod apparet, qui ipso quidem odio os-

tendit, quam nccessarium sit flagcllum apposiium; homi-

nes cnim faciles, et parati ad capicndam oblivionem conlra

Deum, si nibil haberent in fabrica mundi, qnod dignum

esse metu appareret, amplius quidem procedcrent aniino,

et voluntale contra Deum ; accusali vero essent non rccle,

utpole nnlla re carum, quae apparcnl excitati. Etsi enim

natura inest nobis liberlas ad eligendum qnod melius cst,

tamcn proptcr ignaviam facile in oblivioncm incidimus.

]\lulla igifur sunt, qnaB necessario rogiUlioncm noslram ad

Dcuin limore ( xcilant : sicut rursus plurima, qna3 hanc co-

gitalionem j>er benignilalem, et bonis (Vuendi copiam et

facultatcm ad agcndas gratias Creatori movent : utrisque

enim eruditnur, et inslruimur iis, quibus tanquam bonis

fruinmr : et iis, quibus tanquam horribilibus et pertimes-

cendis convertimur.

XXI. Quod igilur saevum est natura, horribile est, scd

non malum : malitia enim et nequitia aflbctio cogitalionis

sunl. Apuelilus autcm naluralis sic factus , ab omni culpa,

et criminc llberatus est. Deus autcm misericordia erga

homincs molus fccit, ut metu et horrore besliarum ra-

tione carcntium, probitatem, quae ad patrem rationis com-

potem pertinet, consectaremur : et nihii in hujusmodi



4l2 TITI BOSTRENSIS

bestiis, ac feris malum; qnod enim non novit, quod est,

quomodo malum esl ? ut jafli non minus sic redarguatur,

quod Mauichaeus tradit de nequilia, quam finxit, el ingeni-

tum principium vocat : non enim Iribuil ci cogilalioncm,

et cognitionem nequilia3, ne si reperialur haberc sensum

boni, hac ralionc app.ireat, non esse nequitia : cognilio

enim boni lestimonium cst nalurse non malx*. Maniclurus

vcro, cum nequiliam statuil, raiione carere, et cognilione

privatam esse, eam etiam privat cognilione ejus, quod ipsa

est.

Si enim senliat, et cogno^cat, quod mala cst, scntiet

omnino conlrarium evadens bona. Siquidem malum ra-

tione deprehenditur sensu et comparalione boni, ut si ma-

nifestum sit malum, conlrarium quoquc sit mauifeslum :

omneenimconlrarium probalio, etindexest contrarii, cog-

nitione lamen et judicio. Sine cognilione cnim ncutrum

est nllerius indical'o. Si igitur nequilia se ipsam ignorat,

ct cogitniione non suscipit malum, non cril nequilia; frus-

tra, et vane accusnbilur : nequitia euim libcra o ralionc,

similis est phrcnetico, id est, furioso in febre,nut alio casu,

qui, quod facit, nescit, cui omucs ignoscere consuevimus :

ac magis quidem ad luclum flcclimur, a ncquilia eum libc-

rantcs : cum sine causa perculit, aut cliam occidit, si

gladium reperiat. Sic omnibus hoc mauifcslc patct : ct hoc

judicium commune est ac naturoe conseeUrium, non no-

minare molum, si ignorat quod facit. Si igilur nequeid,

quod cognoscit, bonum ncccssarium vocabitur, scquilur

ncquc id quod so ipsum et quid sit, ignorat, ne(|iiitiam esse,

quorum allcrum ncque ipse admitlit : allcrum vcro per er-

rorcm, cl contra communcm cxistimationein statuit. Sic

ncque fcra ulla mala cst, cum sit ralionis cxpcrs : homovcro male inoralus malus cst, qui ralione utcns capessit

quac non iguorat; accessio enim rationis ad naluram ne-



ADVLRSUS MANICILEOS. LIB. II. 4^quitiae crimcn inducit; proeparat enim ratio cognitionem

aclionis susceptae; privatio autem cognitionis privalio est

culpae, et criminis. Sic liomo utrumque cognosccns virtu-

lem scilicctet vilium, ab co, quod elegit, nominatur; anle-

cedit cnim electioni cognitio,prius aulem quam cognoscat,

dum puer parvus est, a neutro extremo nominalur, idest,

nequo bonus, neque malus dicitur. Quamobrem ex omni

parte liquet virtulem et vilium rationi, et post eleclioni

attribui. Besliae igilur, quoe non sunt rationis participes,

non sunt nequam, nec a nequtlia produetoe ; quia si illa

ila se hfibeal , non est nequilia.

XXII. Praelerea videre licet saepenumero, quod est in

serpenlibus nocentissimum ; venenum dico a medicis abso-

lulissimis ad jnodieinam adbibcri; ct mixta cum iis, quae

possunt auxiliari, gravissimos morbos interdum depeilere :

et ex ipsis carnibus, aliis generibus, et hcrbis admixtis op-

limum remedium corporibus confici. Simililer in aliis bes-

liis quoedam cnim partes, et membra, et sanguis, sola ac

per se aegrotanlibus conducunt. Quomodo igilur sunt ex

nequitia,qune expartesunt ulilia,et juvant? Haec igitur om-

nia ducenda sunt ulilia, propler homines tantum : non au-

tem appcllanda sunt bona, ncque mala, quae hominibus

tantum necessario metum injiciunt, ut ad melius institu-

tuin se converlant, et otium besliarum, atque vocatio ea-

rum a vocando, apud homines otium, et inerliam prohibet;

sunt enim posila ipsa inslar flagelli apparenlis in domo, ut

metuant famuli, ac ministri, si quis eorum se dedat clio,

aut si quis domi delinquat. Si vcro conlingil videre has,

quas diximus, beslkis nihil nocere iinprobis, admiremur in

Domino toleranliam malorum. Nihilominus tamen consi-

dcrare oportet nagellum proposilmn : conlra vero si boui

incidunt in has leras , advci tendum est quod Dominus

bono delinquenti prospicit, et cavct, non autem ei qui



4l/ fTITI BOSTRF.NSIS

valde dcsperatusest. Ille eniin peccal, quaj curari possunt :

hic vero rescrvatur acl supplicium, quod evadi non potesl :

hojusmodi enim exempla permulta in divinis Scripturis vi-

dere ac legerc licel. Magna itaque cura est Dco dc homine,

quamobrem omnibus modis proposuit, quaj eumad timo -

rcm moverent, et excitarent, ot nequc somnus illi a cre-

berrima molestia liber esset, quin hic atiam a quibusdam

feris, el serpentibus impedilus, cogitationem inslar stimuli

pungeret, ac multa quidem sunl, quac humanam infirmita-

tcm juvanl, ulhomo rccordeiur Dci, ejusque memoriam ha-

beat. Mii ifice namque per ca, quac corpore patilur, a mor-

bis animaj liberalur : eL per ea, quae p.i li possct, quamvis

non patialur, ad limorem converlilur. lucidit quoquc

homo ncce&sario in morbos corporis, ut peccaium, gravis-

simum morbum et qui solus vere morhus est, eiTuîal : cui

enim iion dolet, inlemperans est : et qui peccal impune,

fuudilus perrt.

Si enim lam multis, ac tantis, ad limendum proposilis,

ex maûa parte homines ex vacuilate timoris ae^rolant,

qtiouiudo conviclum, ct soiietalcm interse habere poluis-

senl, si uullus eis metus antc oculos impeuderet ? Mnllit

igilur duriorem mentem morbus : et saepenumero naufra-

ginui mercatores perjuriii asauetos motavit, et rorsoj ino-

pia opibus elatum deprc.ssit : orbilas fiiiorum correxit

awritiaj propler hberos dedilum.

Quod si uon conexit, exemplum saltem senlicnlibus

prajbuil : ac Iiberi quidem nullam prorsu* jacturam autdamnum feccrunl , quinimo henficium acceperunt ab

insiitulione malorum parenlum libcrali : avaritia auteui

relellitur.

XXIII. Rursus alii cum parenles alioqui probos habcant,

moriiiiilur, aul quia fuluri ernnL indigni geniloribus sais,

nc bonoium malaj columnaj cxlent; autsi

probi quidem



ADVERSUS MANICILEOS. LIR. II. ^lb

sunt, evasuri tamen pravi mutalione morum, si crescercnt;

beneficio afficiuntur, non permanentes in malum suum,

omnin Deo providentia el pracognitione sua gubernante.

Admodum ilaque necessarii sunt metus, et variae atque

infinitae sunt causse eorum, quae Deus dispensat ac provi-

dct; ct saepe soepius eadem propter varias causas eveniunt.

Ulea?grotat propter peccata, ut convei tatur : alius propler

virtutem,ut magis adhuc exerceatur in testimonium; ilcm

alius propter nimium peccatum, ut arguatur: el ejusdemcasus variac etiam causae. Ille amitlit opes male eis usns,

Deo sic illi prospiciente, ac praecavenle; alius ut ad virtu-

tcm per inopiam se exerccat; aliussponte suagrave pondus

divitiarum, abjicitnesintei impedimentoadviLlutem. Neque

facilequispiam perspicerepolestabsolulam rationem earum

rerum, quas Deus gubernat, ut hominibus consulat. Paucavcro.quae comprehcnsn sunt, fidem faciunt eorum, quae

non sunt. Qo.Tdam eniui ipse declarat hominibns, ui quo-

dammoclo ex iis, qua3 sentiunt, ascendcrc possint ad cum.

Alia veropluiima obscuritale eonlogil, ne conlra se fiut

magister non credendi : nec enim decebat omnium, quae

sigillatim fiunt, demonstraliones a Dco poscerc; siquidcmhujusmodicoguiliodiUicilh r, c-t pejorest quam ignoranlia :

hac cnim ratione suadetur menti, quod addiscat : alioqui

nihil enrum,quue Deus gubernal, ad justam gubernationem

referret. Mclior autem est in Deum hdcs et charitas ; ct

quamvis mens non perspiciat qiuu fiunt, coniidat tamcn

recte gubernanti. Siquidem in omnibus rebus adduci argu-menlis, el probalionibus, poiius essct pei fidia, quam fides.

Imo pleriquein veros, et germanes amicos non inquirunt

curiose, legilimam, ac germauam amicitiam hoc ipso red-

denles, quod cum amicis sine curiositate versantur : lan-

quam facile accusationem perlidirc incurrentes, si nunquam

post periculuui faclum ipsis confidant. Sic etiam Deus, cum



4l6 TITI BOSTRENSIS

maxime velit, ut simuscrga ipsum bone animali, non om-

nem provideuliae suae vim et efficienliam dcclarnt; vult

enim, ut ei crcdamus : neque rursus omnem nos celnt, sed

quibusdam exemplis quodammodo mentem noslram sus-

tentat.

Qui igitur animo grato, et pio sunt, simul sentiunt, et

memoriam sempcr conservant, instar terrae bonae satae,

florentes in sludio virlulum.

Qui vero menlem habent magna gravilate consuctudinis

peccatorum obrnlam et opplelam, aut nnticipalione alia-

rum contra Deum fictarum cogitationum qualesftV.inichaeus

deprompsit , et quales apud nlios reperiuntur; pulsatur

quidem eorum mens, sed repellunl sensum exemplorum,

ct niililatem.

XXIV. Alqne hacc quidem adjecla sint gcneralim de

providentia Dei universorum. KraL autem nobis quaeslio de

omnibus feris, demonslratumque est rationibus ex natura

ductis, neque malas esse, nec ex ullo maô principio profec-

tas, utiles vero esse hominibus ad incutiendum melum. Si

cnim quaj in mundo facta sunt, suavia essent, et hilarilalis

plenn, nihilque omnino esset, quod vel sensim perterrefa-ceret, gravc et durum visum esscl hominibus inslrui ad non

timendum.

Habent aulcm haec etiam varietalis ornatum, et decorcm

cum lerrore uiixtum ; praeter haac etiam continuo sunt alia

animalia, quae nec idonea sunt ad alendum homines, neque

possunt prnebere eis veslilum : ncque rursus ferina sunt, etsaeva.sed solum varictatcm mundi complent : manifesluin-

que esl omnia animalia mansueta, et non mansuela, ct quae

sunt iulerjecta, unius crealione, et voluntale permancre. nec

a se ipsis vicissim interire, variis modis excellenter munila ;

nlia enim praedila sunt inviclo robore, alia vero infirmiora,

velocitatenalurali se tuentur; alia aliter armatn sunt

;

ct



ADVEHSUS MAMGH.EOS. LIB. II. 4'7

quaevidenturarmiscarerc,alia qucedamformnmunilioim tula

sunt : aul enim naluram volucrum sorlila sunt, aut sub lcrra

lalent. Sic fabricator mundi ornatum confecit varielate : et

rc(ligensadarqualilatemqurcsuntdiversa,otnnibusdislribuit

tuilioncm sui, ut nullum genus horum imbecillitale naluras

proditum pcreat. Ad commutaliones temporum induuntur

tegumentis suaple natura ortis, et pilis densis, ac duris coriis,

que hyeme.ct in aesluad propnlsandum incommodum ido

neasuut, clquae faciunt ut facilius recubent et requiescant,

ut videatur suapte vi, et natura supposila eis stragula ; ac

parlim quidem parum foecunda sunt aul tanquam diffici-

lia ad capiendum, aut tanquam diuturnae viloe ; alia vero,

quae facile capiunlur, et ad ulendum quotidie tradita sunt,

foecunditate sua durant, et scrvantur.

XXV. Alimenta vero aliud animalalia habet, atque omni-

busabundeappositasunt, itaut nullaherbacx iiseliam, quae

morliferae videnlur esse, natura sit mortifera; quod enim

alteri generi nocet, alteri prodest. Salutare autem et pesti-

fcrum simul natura quomodo hoc esse potest ? dilTerentia

autem his ulentium varietatem, quae in his inest, requirit,

ut in animantibus ralione carentibus vcstigium quoddamappareat rationis, legis scilicet ejus, qui ea crcavit. Nihil

cnim horum ignorat, quod sibi cognatum est, neque prop-

ter naluram ferinam, et ralionis experlem, quod pcstife-

rum sibi est tanquam aptum ad nutriendum adhibet. Quin

potius unumquodque, quod sibi commodum est, appelit, ct

prosequitur. Si enim omnis herba, cl radix omnibus csset

accommodala et congrucns, minus palcfieret, quod lex

Greatofis etiam in animanlibus ralionc carentibus vigcfc, et

dominalur.

At vero esse hoc quibusdam nocens, aliis auicm id

ipsnm saliilare, clarius sapienliam Dei in omaibus piaedi-

cal ; qna factum est, ut essct in animanlibus ralione ca-

XLI. 27



4 1 8 TITI B0STREN3IS

renlibns visquoedam nalurae, quaca, qurc apposita snnt, dis-

cernerent. Quae si naluraliter in singulis non inesset,

merito, ac rccle ea, quae noceut, accusarenlur tnnquam a

nequitia edita, et orta.

Siu vero in animalibus naturalis quaednm vis discernendi,

judicium praeoccupavit, et unumquod(|ue sibi conveniens

eligit, omnis videlicet hcrba et radix. ulilis est, ctsi non

omnibus; varia aulem sunt varie apposita.

XXVI. Hoc igitur modo Manichaei, qui omnia crimi-

nari studnit, refellcnda et evcrtenda cst accusalio herba-

rum pestilentium. Sic enim ct contra rerrum, et contra

ignem mentitnr, faciens in his conlra quam vult. Qui enim

accusat maleriam, quam esse inaniler (ingit, rursus appa-

ret tanquam defensor, etpalronus ejus, eis succenscns tnn-

quam malis, qui matcriam consumunt : ferrum aulem, et

ignis seminala sunt in terra ab ipso mundi auclore; inventa

vcro sunt ralione ab homine, id Deo conccdente. Sine his

aulcm penitus manca esset vita hominum.

Etenim si judicavit Manichaeiis nocentia esse, quia con-

sumunt ct interimunt corpora fcrro et igni objecla, quanto

magis apparebunt ulilia et s.lutaria proplcr usuin suum

ad omnia nccessarium. Si vcro abdila sunl, ct lalrnlia in

fabricn mundi, haec aulem a principio ratio hominis adin-

vcnil, cui assignabimus ralionem hominis horum inventri-

ccin?an nequiliac et mulcriae, quoe cognilionem non habct,

ut Manichaeus est auctor, an Dco? At pcrspicuum esl sa-

pienliam ralionis et bonum esse, cl munus boni. Jn qucm

suajilc vi insiluit unquam fcrrum, quod usui ralionis lan-

luin subjcclum est, et onmi arli servit, ac minislral?

Al occidit homo fcrro, inquit Manichaeus, et ad instru-

mcntum acccdit malum arlificium utcniis. Quasi non esset

visum ferriim malum, nisi liomo hoc modo fcrro ulcrelur.

Si cnim vellcl siearius occiderc, ct ab ictu nbsrrarel, an-



ADVERSUS MANICILEOS. LIB. II. 4 1 9

non liquct animo quidem rem perpetrasse, ferrum vero

extra culpam esse? Sic quainvisferro homicidium fiat, non

est in crimine, et cnlpa ferrum, sed qui non secundum

rationem usus est ferro ad secandum. Si outem ligno per-

cutiat, aut cuspidc feriat, aut propriis manibus strangulet,

rursus haec ManichcEus appcllabit mala, et omnia apud

eum crimini potius dabuntur, qunm cogilatio voluntaria.

Omnia enim, qure dicta sunt cum ferro, neque bona,

neque mala sunt ; trahuntur enirn, quo qui ulilur, vclit

quae vero sunt posita instar instrumentorum, et deserviunt

utenti ; quae si homini non essent tradita, nec arlificia sic

perageret, nec utilitates ex arlificiis copiosas haberet ; et

quod plus est, minime exercitalio adhiberelur. Non ha-

bendo enim apposita instrumenla, quee ad actioncm virlu-

tis, vcl vitii accoinmodari possent, non hnberet polestatem

virtutem vilio pnrponendi, ut maximam jacturam fecisse

viderelur, et a maxima laude excidisse; si propterea vi-

deretur non admittere lurpe factum, quia non habuit co-

piam eorum, quibus perficeret ; quod enim omnino non

ngit, otiosum est, et inglorium.

Sed vide, inquiet, quod ex instrumentis provenit, magis

necessarium accidit ; mors enim non est invenla ab inler-

fectore,sedaCreatoresancitaest: et si quis sludcat ferrum,

et liguum, et lapidem, ignem et aquam, et alia ejusmodi

tanquam malefica aecusare, reliclo principio inslrumenlo-

rum , reprehendat et accuset id , quod ex instrumentis

provenit, mortem dico, probetque non csse hanc a Deodecretam, et constilutam secundum rationem : atque ila

postremo appellel mala, quae rnale adjuvant mortem. Sed

si nemo potest probare mortem esse molam, sed contra

potius, ut copiose probatum est, utilem esse, annon super-

vacaneum est accusare, tanquam natura sint mala, ea, ex

quibus mors accidit, qme neque sciunt ad qua; sint adhi-

2 7-



4*^0 TITl BOSTRENSIS

benda ab altoro, cui tradila sunt, ct ab omni culpa, ct

crimine sunt libera ? cum oporleret hominem solum accu-

sarc, qui ea inslrumenla tunc movet, cum non licet_, neque

convenit.

XXVII. Sic enim vere conclusum, ct confeclumest,nihil

in fabrica mundi esse mnlum, solam rntionem humanam,qiue neccssario polcslalem accipit, aliquandoqnidempecca-

re : peecanlem vero ob idsolum reprehendi.qnia quoddele-

rius erat, prtcposuil meliori : neque contra naturam posse

aliquid novare, nec csse penes eum, ut quae stipra sunt,

sinl infra, sed solum facere en, qune secundum naluram

sunt, quamvis accuselur faccre prnetcr rationem.

Sicut caedes mortem secundum naturam operatur, nihil

amplius facicns, qnam quod cst secundum naluram, pra>

terquam quod coarûit cum qui fecit. Rursus adultcrium,

ct alia ejusmodi ob cam lanlum causain accusantur, quia

sunt aversa a ralione. Gonlra naluram vero a Crealorc

constitulam nihil penitus potest aliquid novi moliri, quippe

cum lex ejus, qui naturam fabricalus cst, sit, et maneat

iminulabilis. ln ipsis vero, quac naluraha sunt, peccata ver-

sanlurnullam oovilatem introducenlia ; soluin arguunl, ct

convincunl faciehtem sponle peccare, ut qui non possit

alilcr cx virlule degere, nisi peues cum sit contrarium

a^crc; quod quidcm volens, et libens dcclinal, ut virtutcm

comparel. Est igilur suinmaj stultitiae et insipienliaj, fer-

rum, aut lignuni aut alia ejusmodi in crimcn vocarc, el

non eum, qui his prajlcr ralioncm ulilur.

Si quis vcro quacral quarc occidilur homo? rursus di-

cendum cril, quod ssepius dictum csl, quarc igilur homo

denique inorilur? quod quidem si malum esse oslendalur,

recte culpa in cum, qui constituit, rcdundat. Sin vero non

cst 111111,1, pcrmisbio lanlum ejus, quires nostras procurat,

inquirenda csi, quare homo in hoc genus mortis incidil,



ADVF.RSUS MANICILE08. LIB. II. l\1\

qucc non est secunduni naturam mala, ct continuo repc-

rictur ex multis, ac variis causis acciderc, quas enumcrarc

curiosum fuerit.

Idcm enim justo, et injusto diversis causis accidit, non

ut juslo sit damno : nec injusto, ut sit supplicio, et vindic-

tae, (non enim quod sccundum naturam est, suppiicium

fuerit) sed ut sit exemplo aliis, vel ad prohibenda insana-

Lilia. MuIt.Tque aliae causae sunt, proptcr qnas Deus homi-

ncm occidi permittit : conslat tamen nihii amplius, quamquod in natura decrctum,et constitutum est, accidere; li~

cet enim divcrsus casus accidat febris, salietatisimmodicae,

aut contra cxinanitionis ex fame, frigoris, aestus, aggeris,

lapidalionis, gladii, ignis, aquae : at in his omnibus unumest, quod incV; provenit. Ecquid hoc ? id scilicet, quod a

Creatore rccte et ntililcrinuniversogenercconstitutumest,

XXVIII. Sic igitur, ac multis eliam aliis modis demons-

trari j>otest nihil esse in fabrica mundi malum : neque

quidquam in gubernalione divina, quod reprehendi possit,

sed omnia inexplicabili sapientia facta esse, et providentia

ineffabili gubernari, ut non sit facile eorum, qnse a Deo

facla sunt, tum quae suavia, tum quae trislia et moleslaesse videntur, raiionem perspicere ac comprehenderc :

non enim, ut videlur, oportebat palere omnibusdivinae sa-

pientioj indicia, et mcntcm Dei, quaa ncc explicari, neque

comprehcndi polest, omnino nudam, et aperlam esse ho-

minibus; quandoquidem plurima etiam hominis regis con-

silia interdum celanlur, ut quod agitur, qua ralionc fiat,

ignorelur.

Quare non mirum est, si totius gubcrnationis Dci ratio-

nem non percipiunt, quos decet sine curiositatc subjectos

esse et silere, et minime contra divinam gubernationem

dicere. Sccpc cnim pudel nos in architcctum peritum aut

ajdiiicalorem navis expertum, aut in fabrum spectalum



^2 2 TITI HOSTRENSIS

curiosc inquirere, cuni quisque eorum quod artis suac est

fucit : qtiiu polius cxperimento conhsi, expectamus, ut

opns videamus. Contingit eliam aliquando, ul lapsum eo-

rum non scnliamus.

Quid dieeraus de sapientia Dei, qui omnem mentem,

et inlclligcnliam supcrat , quam quidem oporlebat sive eamintelligentes, sive non inlelligenles obslupescere et hono-

rare? Si quis vcro quia rationcm mullorum, quae a Deo

(lunt, non assequitur, decidat in absurdas de Deo opinio-nes, miscrrimus ct valcle stultus, et insipicns est, hic ipsa

cnjcitale menlis suac lanquam dncc utens, ut Manichaeus,

qui insaniam scelcralissimam, conlra eos, qui ei credide-

runt, excogitavit : qui quia non intellexit, quomodo noslra

Deus gubcrnaret, secundum principium ingcuilum nequi-

tise finxit, ut ab iis, quae sunt supra, delaberelur:

et ea,quoe infra, ut intelligcret non ci cojiccderctur, ea in Dcumuniversoium fingens ,

quae palienliam ejus allissimam

praedicarenl; divisit cnim ca, quac Dci sunt : ct corum

piurima ad nequiliam, quoe nihil cst, rctulit : omnibus

modis in Deum blasphcmus, qui ait opera bona Dei com-

posita esse ex nequilia.XXIX. Quid igitur dicerct de principiis corpornm, qnac

qualuor elemcnia appcllari cons ucverunt ? qiuc quidem

conlraria intcr se sunt, ct perfectc opposiln ; uullum autem

horum polest quidquam per sc cllicere. Quid cnim erit,

scilicet ad gencrationcm corporis, sircum sinc humido?

aut quidcalidum

sinc frigtdo ? Si igitur conlrariorum con-

junctio cdicit corpus, quocnam illc ex qualuor elemenlis

referet ad nequiliam? aut quac ad bonum ? Si enitn Mani-

choeus in omnibns eleuicilis mixlioncm boni ct mali cogi-

talionc iingil, ncccsse cst dividerc qualuor in duo, ct lucc

scilicct ocqualilcr separarc : vcliriain iiiium : at quodcum-

.quc referat ad bonum, rcpcrictur possc per sc noccre; quia



ADVERSUS MANICILEOS. LIB. II. 4^5

millum ex quatuor clemcntis cst purum, ac merum, ct non

periculosum ; ac conlinuoquod in mixlione redtindat, efli-

citur corpori causa inleritus, ut aiunt,qui

suntin his periti,

et excrcitali.

Si ergo calidum qnidem per se urit, frigidnm vero refri-

gerat, siccum aulem siccat, et humidum humorem eflicit:

quod horum Deo atlribuct iste planus ? ipsum enim corpus

tolum consenlaneum est ex iis elementis mixtum esse,exqui-

bus compositnm est, etperse existit. Ut aulem unumquod-

quc elementum sit ex mixlione eorum elementornm, cx

quibus fit mixlio corporum, fieri non potest.

Qunmobrem ratio non pntitur, ut quodque singulare et

individunro elementum in duo conlraria principia dividatur,

et mixtio cujusque eorum inlroducalur; quam enim com-

positionem excogitabit in sicco deceptor islePquam mixlio-

nem in mero, et puro igne? aut quam coagmentalionein

in frigido, quod ex tolo frigidumest? Similiter quoque in

humido.

Haec cnim unius formne, ct individua plane sunt : ut

niilliim horum per se possit exislere, sed aliis junctum.

XXX. Insanit igitur et quidem gravissima insania, cumpartem quidem ignis dicit esseboni : parlem vero mali. Est

autem necesse illi hoc facere in elemcntis, et dividere, qucc

dividi non possunt : siccum enim ex tolo siccum est, ct per

se siccitas simplcx est, ct unius formue, et frigidum neque

cogilalione dividi potesl, cnm sit nnumac simplex ex lolo :

simililer humidum, ct calidum.

Quid igitur in igne erit Dei ? et quid contra crit nequi-

tiae? quandoquidem ne([ue divisioncm recipit, neque mix-

tionem acccpit, cum sit purum, ct merum. Corpus enim

dividilur sallcm cogilalijnc : mcrum aulcm elementum

quomodo ex conlrariis composilum esse videri polest ? quid-

nam couliarii cogilare quis potest in puro igne?



4'2/f TITI BOSTIU:*S!S

Si igitur unumquodquc est ex toto periculosum, nullum

eorum, per se sccunclum rationcm Manictuei congruct

bono, sccl polius omnia referenlur ad malum : pnrtereanon crunt corpora ex allcro composita, quod est alienum

a fundnmento Manicha?i.

Quomodo autem videbitur ci in igne, hoc quidem cssc

snlulare, quod esl boni; hoc vcro morlifcrum, et urens,

quod cst ma!i, nisi insane fingot mixlioncm elemenlorum,

cx bouo, et ex malo? quod quidcm si putet, cogelur tri-

buere Dco , quae volet ex qualuor elementis , qiuc ex

toto, ct individue lali natura prncditn sunt : ct ccrnelur

confitcri cxislere ex Dco merum , et per sc noccns. Di-

vidit aulem insnuus naluram ignis individuam, diccns

aliud cssc in igne salulnrc, aliud vero urens; non inlcl-

liircns bnrbnrus in usu iiinis cssc divisionem, non inna-tura ignis : liujus cnim nimia propinquitas pcrnic ies csl :

moderata vero dislanlia sccuram pnrlicipntionem cnloris

affert : cum alioqui ipsa vis urcndi sola, quae quidem cst

ignis, necessnrin sit : hncc cnim mollit, ct liqucfacit ea,

cpinc ad usum ncccssario adhibcntur ; ut nihil aliud t-it ignis,

quam vis cjus ad urendum:

ct niliil nliud nccessariumsit

ad hunc usum, quam hoc. fdanich.cus vcro valde ingralus,

cl bcneficioi um Dci immcmor iguem viluporat.

Si quis nulcm ponnt qualuor elomenla, sicut ille opina-

lur, acl mnlum pertinere, quomodo hcc, qune sunt singula

unius nalura?, conlrnria cssc videantur? Si cnim cnlidum

cst cx ij)so, frigidumc\

altcro; aul conlra, si frigidum ex

ipso, cnlidura ex allcro, ct sic rursus in nlia conjugatione

hoc fundamcnlo posilo, mixlio corporum fieri non polcrit,

Si vcro ad cxcoiiilnlioncm nequitiaj rcfernt invenlionem

cxlrncndi mixlionom corporum, sapienlissima apparebit

noquilin, quai alioqui cognilionem, et inlelligenliam non

Jinbuil, ilaut mnximnm Crealoiis laudcm, cl admiralioncm



ADVEKSUS MANICU^GOS. LIB. II. 4*5

ferat, siquidem cognovit, quomotlo per se existeret mixtio

scilicet corporum.

XXXI. Sed quia solem honorat, et ut existimavit, de-ccrnit non habcrc mixlionem mali, age videamus de sole

pro studlo vcrilalis; videbitur enim esse unius ex quatuor

elementis, substantia?, inquam, calidae : non enim nocet

subjectis, sed solum calefacit,et juvat, quia plurimum dis-

lat : quibus aulem appropinquat, urit, et tale solum sterile

reddit, et in aeslale cum in terram jacit radios puros in

meridie, usque adco eam calefacit, ut pavimenlum nudis

pcdibus suppositum inslar incendii sit.

ScEpc aulcm bomines in flammam solis incidentes ni-

mio acstu inlericrunt , non invento propc quod refri-

geraret. Efficit aulem nigra corpora, et adurit, facitque

p]ane, quod ignis solet : imo ipse ignem fcecunde generat,si quis aquam in vase vilreo soli advcrso admoveat : vis

enim radii solislucido illo aqiue et vitri coacta, et conferta,

atque in anguslum qnidcm transmissa, et adjuncta male-

rise, facile ignem concipienli, simul parit ignem; et aperte

suadet non volenli contendero, esse quidem solem speciem

ignis, ex operibus vero splendidis ipsius creationis ipsumprimum, siquidem natura ignis splendidior est omnibus.

Cumenim omnia alia elementa deorsum feranlur, solus

ignis iu ea quidem, quae comburi possunt, insultat, sursum

vero supra omnia fertur levitale sua, aeremque ipsum con-

vincit graviorem essc, quia supra eum in sublimc fertur,

ut subtilior, lcnuiorque appareat quam aer propter cogna-tioncm cuui sole. Undc Manichaeus cnm solem f<icit divi-

num ianquam ex natura boni, videtur similem igni facerc,

imo lalem quemdom, qualisest ignis, introducit. Sol cnim

subslanliac calida?, ab igne dilTert ni Sisc ; eilicienlia vero

idem opcratur, nisi mensura distanliac ea, qiue sunt oppo-

sila a validiore jaclu radiorum defendat. Quinimo om-



426 TITI BOSTRENSIS

nibus animantibus, cl stirpibus nocens existimaretur, nisi

sinml alia cum eo fabricator mundi ad auxilium fecieaet,

quac faciunt, ne nobis, et aliis animanlibus noceat; hncc

autem sunt latibula, et tccta : slirpibus vero aquaB sunt au-

xilio, et flalus venlorum.

Quare qui defmiunt esse quintum elemenlum solem, ne

conlra ea, quae clnra sunt, contenliosc disputent, nec ulla

fides habentur Manichaeo scclestissimo, et in Deum blas-

phemo, qui solem cum Deo confert, ct ex substantia cjus

esse dicit. Omne enim, quod sub aspeclum cadit, cum sit

corpus, nalura oppositiim est inaspeclabili, et incorpo-

reo, GtijuB opus essc potest, cl quidem opus valde mirabile,

simililudinem vero naturae nullam habere polest.

A alde diflicile esset enumerare quaecumque impia hic

planus libris suis inscruit : viluperans enim res omnes tan-quam malas, fructus eliam tcrnc tanqunm nutritios malc-

riae accusat : ac solem quidem admhalur, el ex bono esse

dccernit ; qune vero alit calore, slirpes dico et semina, non

pudet acerbc vitupcrare, quae quidem sine sole, qui a Dco

iaclus est, omnino non consisterent. Sicut enim nihil ju-

varet sol, nrsi imbres arbores irrigarenl, ct ulilcsvcnti

pcr-flarenl ; sic imbres, et alia sine sole nihil juvarent.

XXXII. Illc igitur elinm hic vehemcnler secum pugnat,

accusaus graviler, et ad nequitiam relcrcns fructus terr;e a

sole alioqui auclos, quein vnlde aduiiralur, elhonorat. Im -

bres dicit essc superfluenlias praesidum matcriaj, qui ex

amorc laborant adversus polcstates boni; quictuo ita labo-

renl, sudores corum csse dcfinit, id quod in eis, ut ipse pu-

lat, abundat, et superfluit.

jNililur cliam doceresupervacancos essc imbres in marc,

elinloca sola, ct quaj non scmiiumlur, eflluenles; lanquam

advencrit ad raliocinandum diligcntor conlra Deum, quasi

fruslra, cl profuse, ac prodige aquas consumat, qui praj



ADVERSUS MaMCILEOS. LIB. II. 427

summa amcntia non videt, quid Deum deccal. Quod si

Deus inops aquarum esset, facerct diligenter ut accommo-

date ad usum, et nccessilalem ellluerenl. Sed quia dives

cst, et tam dives, qnanlum nemo oralione consequi potest,

haec ipsa abundans imbrium ellluxio dcmonslrat mare, ex

quo aquoe in aerem fcruntur per imbres, irrigare. Solitudo

vero ct locus, qui non excipit semen, necessario pluviam

accipit ad supj)editandum fontibus, ct aliquando iter fa-

cientibus, ut inveniant aquas colleclas. Denique ut lerra

expers pluviae sole arderet, non sancivit : ut plurimum

cnim aut per flumina, aut per imbres universa terra rorem

a Dco accipit.

Sive igitur non pluat, praesto est Manichaeus et qui eumsectantur, ad blasphemiam judaicam : sive plual, non de-

sinit inaniter accusarc, et reprehendere Deum ; et panemsi in manus ad vesccndum sumant, primum discipuli blas-

pheinicC Deum maledictis insectanlur, atque ita ingrali sa*

lianlur, ct quasi nihil fructus cx creatura perciperent, lin-

guam soli in eam acuerunt, imo in auctorcm ejus, et

tanquaminimicissimi Dei, ea, quoe sunt crcata, parlicipant,

idque succensenles, quod eis indigent.XXXIII. Procrealioncmliberorum contumeliose vitupe-

rant, volcntcs, ut corpora sine ca misccrenlur, qui servi

qnidem sunt necessariaesuccessionis a Deo sancilae, sed non

volnplatis ; inimici autcm per omnia veroe ot gcrmancc vir-

tulis. ac piclalis, tanquam accusanles humani gcneris per-

petuilaiem , et volcnles alicubi sistere processum ejusnaluralcm, sancicnlcs lcgem Dco, ct bonitati cjussuecen-

scnles , qua corum blasphemiam patientcr lolcrat.

Cum alioqui naturalis quidam appclitus concubilus ob

cam causaui cor|)oribus constitulus, el ordinatus cst, ut

animalia fere ncces:-itate mcluum nalurae ad ediciendam

successionem ferantur, sapienlia infinila Creatoris, qui hoc



428 TITI BOSTRENSIS

slatuit : ctenlm quia laboriosi sunt parlns muliebres, !a-

boriosne item viris et foeminis educaliones liberorum, valde

Diilcm necessariae successiones; appetitus quidem naturali-

ter movet, et quodammedo vim adhibct, ratio autem sanctc

demonslravit praestabiliorem esse successionem voluplate;

etextra culpam cst voluptas corporum, siquidem rationem,

et legcm Auctoris sequatur.

Qui aulem saepius voluptalem capientes, opus quod inde

necessario provenit, odio habent, et mandanl siccommis-cere corporn praeter edictum, ut conceptus concludnnt, ct

cjiciant, et partus tempcslivos el maturos non experlare,

quippc cum hoc solum sit grave, et difficile, hi, inquam,

qui inimici naturae excitati sunt, et insanire contra Deumuniversi didiccrunt. Quarc, inquiunt, insita est corporibus

libitlo corporum commiscendorum ?

Sedquomodoesset in hominibusdccorpudicitincprivnlne,

nisi nalura esset quod tilillarct, et ralione coercerelur? ubi

esset apud muliercs virginitas, aut aqud viros inlraclatio

nuptiarum, nisi ratio amorem snnctitatis haberct, quae na-

turaliter certans eos, qui recle cupiditatem insilam repri-

munt,et domanl, victorcs declararet? idque non ad con-tumeham nalurae, sed ad cxercitalionem tblerantiae, ct

sanctitalis?

XXXIV. Sic sane cibis, ct polionibus delectamur, non

criminosa voluptalc frucnles; naturalis enim hnec esl, et

tamcn iejuniis nos excrccmus : non quod cst supra natu-

ram conlra naturam exerccntcs, sed toleranliam amplec-tcntcs, et Dcurn per humtlialionem plncantes, et propi-

tium rcddcnles : nunquam excrcitatiouem jejuuii suscipe-

remus, nisi fames es>et in corporc.

Ubique igilur appclilus afeci&cit laudcmet moderali usus

ciborum, el abstinentiae pro viribus: non enim ususeorum,

qucc secundum naluramsunt ; peccatumparit :

vini quidem



ADVERStS MANICILEOS. LIB. II. 4^9

moderata potio salntaris esse potest : vilium vcro ebrictatis

per intemperantiam introducilur.Similiter ususcibi secundumnaturammoderati culpa va-

cat : gula vero argnitur, el repreliendilur propter nimium,

et quia est praetcr rationem. Sic etiam uti legitime et mo-

derate appetitu miscendi corporis, omnino caret crimine;

praeter legem autein, et immodcrate uli, crimen affert in-

continenliae. Manichaeus igilur,et ejus asseclae nihil rationeperspicientes, omnia furenter conlumeliis afTecerunl : tan-

quam omnis cupidilassit mala, cujusquidemmodus, et lcm-

peramentum legitimum exlra culpam, et crimen est : absli-

nentia vero pro viribus spectata laus est admirabilis virtutis.

Si enim quis abslinens JaudaLilis est apud Deum, non

maic in potestate ejus est, id cujus abstinentia oflicium est

perfeclae virlutis. Maxima enim jactura fieret, si in potes-

tate cjus non essel, tanquam non possetedi virtus per absti-

nenliam : nisi enim conlrariuin fieri possit, non polcsl fieri

malum, neque rursus fieri polest bonum, nisi possit malum,

ut saepe demonstravimus. Manichaeus autem bonum, etvir-

tulem inhonorat, cum potestatem et libertalem vituperat.

XXXV. Proeterea non pndet dicere animatos esse lapi-

dcs : et introducere omnia animala, et que manifesta sunt

inanimala, tanquam illa virtus boni in lapidibus etiam con-

tinealur : qui usque adeo quod ab ipsis honoralur, ad

ludibrium, et vilitalem dejicit, ut naturam boni in lapidi-

bus inanimis ligatam esse dicat. Allirmare autem sic se ha-

bere ista, quae dicit, qualis insanice indicium esse dicitur?

si enim in lapidibus continctur, quod a Dco missum est,

jam vicit nequitia ; contra ligalo, quod ad ligandum venerat,

dicit animae lapidum et lignorum indicium esse sonum in

aere lapidis, et virgae, tanquam audicrit aiiquando vocem

ipsorum articulatam.

Est aulem apnd nos eliam cogitatio, ct sermo animaa,



430 TITI BOSTRENSIS

qui nequaqunm auditur ; quod enim auditur, percnsso aere

per inslrumenlum corporeum, auditur; quod quidem abs-que molu rationis in animantibus ralione carenlibus inve-

niri polesl, quce clamant quidem sed non arliculale, quia

ralione privala sunt.

Est aulem proprium corporis, licct sit inanimatum, per-

cusso aere, sonitum reddere : quod enim caret corpore, non

reddet vocem, qiue audiri queat, quia non perculit aerem,cum sit ab instrumenlo pcrculicnte liberum.

Quamobrem incorporeac polestates inanimaevidebuntur,

qui nihil quod sensu auditus percipiatur, ab eis ad nos

iertur. Quod igitur oporlebat fieri indicium corporum

prorsus anima carentium, ut quae necessario aerem pul

sant, ( hoc enim corporis csl, non anima?)hoc accepitManichaeus lanquam signum animationis. Hinc eliam est,

qnod graviler accusat eos, qui mactant quadrupedes, et

volucrcs, quaecumque homines ad vcscendum adhibent,

tanquam haec etiam ulla virius boni animet, in eisque con-

tineatur. Sic studet, ut modis omnibus contumcliose vitu-

peret, qucm bonum scilicet appellat. Interrogandusquippc

est, cujus procuratione tradita sunt haec a principio ho-

minibusad vcscendum? an nequiliae tanquam conlumeliosae

in bonum? At non fuit illa tanlae rci conscia, ut quae cogni-

tionem non habuil. Non enim alius creator mundi fuerit :

ncque Deus, ut ait, creavit, et virtulem ex propria na-

lura produxit ad correctionem materiae.

XXXVI. Extiterunt igitur omnia animalia volente co,

qui creavit, et qua3 ad alcndum homines idonca sunt, ct

quae non. Nemo igilur alius procuravil, ut liacc hominibus

in cibum, ct alimentum adhiberentur, nisi qui ea crcavit :

non enim universa nalura,quid sibi utileesset,cognovissct,

nisiquicam fccit, sic sanxisset. Exquo continuo faclum cst,

ut haec fuerint divitiae natura, quippe cum nunquam carum



ADVERSIS MANICILE05. LIB. II. 4^1

usus deficiat, et cjuo magis quoedam usu consumuntur, eo

sunt diuturniora : ac partim quidem alunt homines, partimvestiunt, et alia alios usus pra j bent, facla naiura hominis

serva a Creatore. Unde subjecta sunt ei etiam, quae sunt vasta

moie, mansueleobeilienlia : etquaein aere, artiflciorationis

nd nos trahunlur, et quae in aquis educuntur, atqueea ma-

gis, quae utilitatem hominibus explent. Sic paler, non ho-

mines sibi per vim animalia ratione carentia subjecisse,praeter voluntaiem ejus; qui ea creavit, quin potius lex

Creatoris haec eis subjecit.

DicitetiomManichivusimpium esse bovem arationi terrae

applicare, ne anima a Deo missa valde servitule pressa vi-

deatur. Et quomodo agricultura sustentaripossetpquomodo

duransgenushominumperseveraret?SicManichaus omnia

pra3ler communes noliones contra crealionem varie furens

finxit. Serva enim hominis naturaliter mansuela animalia

iacla sunt, et usui ejus deslinata. Non mcnsueta autem

alia ratione scrva, praeter causam dictam, ut homo ralione

praeditus in omnia animalia ralione carentia dominaretur,

Deo ob varios causas id procurante : alioqui non leo lan-

tnm fera lorlissima, aut aliqua alia hujusmodi bestia, aut

serpens hominem vinceret; sed culex etiam, aut aliud ex

minimis. Verum nalura ferarum aliter eliam quam dictnm

est, ad aspectum, et experientiam hominibus divcrsis de

causis necessaria est.

XXXVII. Sed quia ad singula, quae ille nugatur, et fin-

gil, respondere et occurrere delirum esse videlur, conlcm-

plandum cst inlelligenliam sine disputatione, quomodounius verbo omnia aptata sunt. lina lex Creatoris in omni-

bus dominatur, et nihil in rebus pugnat, neque belli indi-

cium, veldissensionisin crealuris opparct ; quin potius om-nia ( homine quidem peccante

)pacem inlcr se habent ut

qure ab uno pacis, et quietis slatutnm acceperunt, a quo



4^2 TITI BOSTRENSIS

hoc ipsutn, cjuod sunt, a principio habent. Conspirat enim

cnm rcbus, quac in terra sunt, ccclum pluens, cnm lempuspostulat; ac rursus pluviam sustinet, cum opus est solo

calore ad maturandum : sol aulem suo circuilu Iege Aucto-

ris constitulo ctficil tempestates, nunquam eas commutans,

quinimo unum ordinem carum immulabilcm lenet, per-

severalque in nalura varietas : alque una et eadem summa

conspiralio supra et infra cernilur. INox autem omni sae-

culo permansit sine inconstantia advcrsus diem, non motu

forluito, et carenle ralione diei succedens, scd sapicntia

Aucloris addendo, et subducendo tempcrata, idque non

olias aliter, quin polius manifestum, ac ccrtum est tempus

accessionis; manifeslum ilem et certum tempus subduclio-

nis. Rursus sol non gravatur nocti succedcre, ncque con-tumeliamducitlcgem Crealoris, sedpoliusmorcprobiservi,

confcclo sinc ccssalione ullo cursu diei, recedit, ul ci lcx

imposita esl, diligenler se abdens, ut nox spalium sibi di-

mcnsum recipiat.

Quid vero de terra, et mari diccs ? quomodo ambo lermi-

niscircumscripta suntPLicct videremare

fluclibus clalum,

lcge aulem ab impelu probibilum, et vi ventorum impul-

sum in terram, metu aulem legis rctrorsum rcflexum :

quamvis non murus adamanlinus auxibo est ci, nc mare

eflluat, et inundot tcrram, ct non obcdiat auctori suo.

Quinimo salis est propugnaculum terrac aversus mare vcr-

bum ojus, qui fecit, coercclque arcna; quin potius lex co-

hibcl et foris flatus venlorum violentos, ct inlus iluxionem

aquarum, ut nullam parlem terras inundct aqna inaris : ct

crealuiac quidem amica?, et lanquam inlcr sc gcrmanao

unum vcre auclorem sibi ascribunl, ac J>rofitentur. Quis

cnim unquam bisloricus scripsit in co?!o molum stclke in

slellam factum csse? aut in lerra animalia allerum gcnus

oppugnasse, ut ipsum dclercnt, aut ips:i contra delercntur?



ADVERSUS MANICILEOS. LIB. II. 4^3

Sedpotiusqurccumque aliud in aliu(lincurrunt,etinvadunt,

snpientia Crcaloris stalutum est hoc, ut quae abundant,

consumanlur, qiue et esse et consumi, ulrumque homi-nibus prodest.

Siquisaulem ad ipsa principiacorporumconsideranda ve-

niat, et quatuor elementa contempletur, quemadmodumeorum conspiralio, acconcentus ex contrariis pendeat; ma-

gis stnpebit consensum rerum, ut quae ab uno, etsolo hoc

ipsum, quod sunt.habeant : in his enim quatuor clementis,

id quod contrarium est, amicitiae cnusa est : et quod in eis

nalura pugnat,summam pacem facit: quae quidem quatuor

numero sunt, unum vero conflatu, ac concursu. Quin po-

tius seipsis inter se iadigent ut, sint : et ipsa natura con-

trarii se vicissim adjuvant, et in seipsis inter se abdita sunt,

et perseipsainler se apparent:el, ut paulum dicam, neque

calidum frigidi frigore frigescit, nec humore humidi extin-

guilur : nequesiccumab ignecombulumest, necabhumido

humore perfusum. Ex his cnim inler se constituta sunl, et

consistunt, et in se ipsis mirabiliter insunt : acputabis qui-

dem solum ignem esse, non tamen absque humido et sicco,

quibusquidem alitur, elsplendet. Sicut aiiain seipsisinsunt,

taclu tantnm contrarium indicantia; sictamen sibi inter se

amica, ut nullam discordiam habere videantur. Haec autem

silenlio pricdicant admirabilem unius Ingeniti sapientiam, a

quo factaposleaconcreta,ac mixtasunt: nonenimcorpus ex

uno quopiam et simplici clemento fieri polcst ; mixtioneenim

et concretione conllatur corpus. Quac aulem concretio, ac

mixtio esse possit sicci tantum? quae humidi solum?

XXXVIH. Igitur necessaria est varietas ad mixtionem cor-

poris : necessai iailem nalura contrariorum, quae in Aucloris

admirationem ad coagmentationem unius urget : quae qui-

dem non primum per se sola conslituta sunt, alque ila coie-

runt ortum parilcr inter se capientia; etsimul ut facta sunt,

xli. 28



4^4 TITI B0STI\E1N'SIS ADVERSU9 MANICH/EOS. LIB. II.

scnsibns sunt dijudicala. Cum enim corpus pcr sc exlitit,

ralioclincnsconjnncta, etconcreta, sensu discernit. Quam-

obrcni nalura conlrariorum postea deprehensa est scnsucorporis, quod ex ipsis concrelum, ct temperutum est. Quas

quidem non prius sunt, quam corpusipsum, sed simul cumeoincipiuntesse. Quis digne, utmeretur, admiraripoteslpo-

testalcm Grcatoris, et concordiam, ac conccntum crcalura-

rum?quaminpacesint, et sine pugna omnia, excepta injus-

titia hominum ?

Permanet igitnr ac perseverat omnis fabrica in suo et or-

dinato molu, conservansin se immutabilem legcm Aucloris.

Ecquis velit, si sensus animae sanos habeat, cum btec ita sint,

et infinita alia, quaa omnem mentem superant, alind princi-

piumcogilatione fingcre, ethocsoli Deoingenilo opponere?

Concors enim, ctconsenliensprincipium somniare superva-

cuum esl, cum unum suificiat, contrarium vero suspicari,

furiosi prorsus est, cum univcrsa inter se consentiant, varie-

tatequidem ornala, in quibus sapientia veri auctoris factum

OSt, ut sanitas, et tranquillitas cum auslcritate appareat,

quia omnis suavitas nimis mera, nocens est, ct a ratione

aliena : severitas vero, et ausleritas sola, suavitatis expers,

ad feritatem et inhumanitatem spectat. Utrumque aulem

corrigit et delectat, exhilarat et deterret : promillit sua-

vilatem, et minatur terrorem : protendit spem donorum,

et subostcndit periculum suppliciorum ; nc ralio eorum,

qui in terris versantur, mollitia et laxilate propriarum re-

rum in ignaviam demergatur : neque perpetuo metu per-

cussa caeca fint; sed potius ex utraque parte et ad timorem

Dei, et ad virtutem instituatur.



wvvwvv\vWvV\vwvv\v\\v\\\\\v\\v\\v\\v\\v\\vv\vvvwv\\\vv\\v\\v\\v\vvv\v\\v\\\\>avvv\v\w

PRiEFATIOIN LIBRUM TERTIUM

Qu:e superioribuslibris tum ex rcbus ipsis, tnm cx com-

munibus notionibus diclasunt, fortassis omnium, qui exlra

Ecciesiam sunt, mcntem munire possunt, ul blasphemiam

Maniehaei in Auclorem universi non admittant. Quia vero

aliam venalionem conlra eos , qui inlra Ecelesiam sunt,

gravem quidem illam ct periculosam meditatus est, quae-dam ta Scripturis sanclis dicta ad suam falsam doctrinam

per vim detorquens, tcmpus est, ut ex divinis Scripturis

confulaliones contra eum agitcmus, ad muniendum eos,

qui ipsis Scripturis sanclis credunt, qui absurdis, et impro-

babilibus earum intcrpretalionibus interdum ab illo deci-

piunlur : varioenim

fallendi artificioerrorem, quem ad-

jutore dhbolo excogitavit, firmare nititur : apud genliles

quidem non refellens illorum dogmata; quae vero minora

mala sunt, in majorem molem impietatis exlollens, perver-

siorem hellenismum iulroducit.

Quibus fere ad omnia consimili opinione malnrum , ct

falsarum doctrinarum circumvectus , accessionem ficlio-

num suarum iminillit : apud Christianos vero scilicel quae

Chrislianorum sunt , aggressus et probabililale nominis

Christi, el verborum Scriplurae, ct modestirc specie, lupumquidcm qui cst ipse, intus tcgit, pellem vcro ovis cxlrinse-

cus indutus, eflicitur falsa slclla gregi : alciuc ila impru»

denlioribus, et minus cordatis nccet, cui proposilum est,

28.



4 30 TITI BOSTP.ENSIS

impietalem maxime omnium novam lum a se, tum ab aliis

colligere. Ut aulem nullus Christiaous novitatem eorummalorum,qua3 colIegisset,expenclercsallem, et considerare

aggredcretur, Paracletum se appellavit, usu nominis, quod

non solum supra hominem, sed supra Angelum cst, falla-

ciam suam tegens, nc dissimulans, ut auctoritate nppella-

lionis probnbili, bomines alioqui stulti, nullo adhibilo ju-

dicio, quae dicit, amplccterentur. Aliquando eliam tan-

quam Aposlolus J^-su Chrisli, barbaris genere, idem genere

et mente barbarus impietnlem per epislolas tradit. Sed de

his poslea.

ExScripturis,qmc suntVetcris Testamenti, illas ascribit

nequilicT, quam vocat, Lege.n scilicct, et Prophetas : Evamgelia veroetreliquaNovi Tcslamenli a bono data esse dicil,

ut putat. Sed nec haec quidem iste inventor blasphemiae

alfirmat essc ex loto a eontrario Dci vacua ct pura,sed esse

in his mullaa matcria, quam vocat, adinixta, oportercque,

his ablalis, sola requirere , quae ad partem boni reputat

pcrtinere.

Sic correclionem sanctarum Scripturarum, ut opinatur,

solus aggrediens, et hac potissimum ratione ausus videri

Paraclitus, plurima quidem tollit, pauca vero Novi Tcsta-

menti relinquit, quaj concentum ac concordiam cum

cognalis scrmonibus desiderant.

Putat quidem omnem blasphcmiam eis imposuisse, ut

qui illa solum reliquerit, quae ad illa monstra, quae fingit,

trahi possinl,nihilo vero minus etiam haec ipsius amcntiam,

el iurorem summum coarguunt, ut juvanle Deo aperte dis-

pulalio, cum in eis versabitur, docebit.

Oslendendum igitur primo est quam demcnler in sanc-

tas Scripturas veteres blasphemus est, conscntiens hacte-

nus cum se auliquioribus, viris prav is, ct ab Ecclesia ejeclis

impietaie vero omnes illos superans. Si igitur sicut genti-



ADVERSU3 MANICII/EOS. LI13. III. 437

les historiis Scriplurarum pcnitus non credunt, sic etiani

ille non creclens Scripturis, nequaquam, aut fortnito facta

esse, quae in eis narrantur, diceret, neque nos quidquam

contra eum de his dispularemus : nec ipse mnjorem con-

futationem per haec subiret.

Sed quia veritalem Dei in eis fuisse allestalur, causam

vero horum esse ait nequitiam, quae nihil est; oge, docea-

mus nunc, quomodo magna opera, ac magis admirandanequitiae, quam ipse accusat, allribuit ; quipj)e qui caeca

ratione non intelligit admirabiles Dci crealoris universo-

rum gubernationes ac providenlias , quae in historiis fe-

runtur.

Ait igitur ad verbum sive ille, sive alius quispiam ejus

discipulus, qui caput inscripsit de prima formatione huma-na : « Quia cognoverunt magislralus materine, quod si om-nino pars luminis, quod in eos incidit, omnino auferretur

morseis adventuraesset; machinati sunt descensum animce

in corpora, quse quidem ne ullo modo rcdiret, unde des-

cendisset, ipsi curarent : reversa vero, ut non reperirelur

digna habilationesnpera, utpote foeditate carnis inquinata

et polluta. »

Et paulo post : « Quamobrem unusquisque eorum , qui

sunt mngislratus mnlerine , sicut diximus prius, proplcr

molnm faclum, et propter eum, qui primum apparuit adredemplionem animoe, janua primum aperta, prae lerrore

invitus dimissa virtute, quae in eo erat, formavitse ipsum

ad venandam animam, et imitationem sui finxit in terra,

coegitque animas delinilas, ut diffieilc ab ea imilalione

abslraherentur. Acprimumquidem Adam ab eis formatus,

ac fictus est inslrumentum cupiditalis, et csca animarume ccelo dcsccndentium, et macliina ad trudcndum eas in

corpora. »

Primum autem considcrandum cst quanlam sapienliam



4^8 TITI BOSTftEXSIS

opinione sua ascribit, cl allcstalur magistratibus malerko,

quam omnino de ignoranlia condemnat, et vilupcrat, tan-

quam machinnlis per carncm descensum animnc ad eos, ne

privarcnlur lumine cis admixlo, qui rursus rcdire nnimamnon sinerent. Sin vcro rediret, indigna suporna habitnlione

lanquam sordibus carnis polluta declararetur, quasi non

possct Deus aniinam a se crcatam inlcgrc servare victus

machinis magistraluum maleria3. Ac de his quidcm adhucdicere annon est ridiculum?

Quia vcro ait primum, quod magislratus materine for-

maverunt, esse Adam inslrumenlum cupidilalis, et escam

supernarum animarum ; didicimus hinc clare eum dicere

csse hominem formalum a materia, qnae miniine cst , qui

maleriae, et nequitine ubique plus tribuit simulatione accu-

salionis. Nunc aulem ipsam dicit hominem fecisse, animal

omnium animalium , quac m mundo corporeo suut, praes-

lanlissimum, acmaxime regium, ulpoteratione praeditum,

et admirabile tum rntione naturae, tum inslitulis, alquo

exercitationibus. Quncstionem autem ponit de universo

mundo, quare faclus est ?

De homine aulcm, dum nititur demonslrare non esse a

Dco formatum, movet nlias quaesliones dementcs. « Quo-

modo, inquit, dcdit Dcus Adae mandalum? alterum cnim

cx duobus necesse cst; aut cognoscebat quod transgres-

surus esset, et sic non solum frustra, et inaniler dedit, scd

ipsc cst in culpa, ct rcus peccaii illius : autsidicatur igno-

rasse, ncccsse csl dicereDcum ignorantia praedilumcsse. »

Ut jam mandatum quidcm a ncquitia, ut opinatur, dalum

fuerit ad insidiandum homini, et non ad alium usum :

adjutum vero magnopcre luissc, ct liberalum homincm,

cum crcdidit consilio serpentis, qucm Angclum Dei csse

^deccrnit. « Coccus cnim, inquit, erat. Cum aulcm gustas-sct vclilum, coguovit secsse nudum, ct legumenlo invcnlo



ADVERSUS MANICILEOS. LIB. III. 4^9

usus est : cognovitque bonum , et malum. Sic magnamcepit utilitatem.

« Quomodo, inquit, Deum dccet,ul dicat : « Eccc Adam»faclus est tanquam unus ex nobis sciens bonum, et ma-»lnm. Nunc aulem ne forte millat manum suam, et sumal

»etiam de ligno vilce, et comedat, et vivat in acternum'. »

Si enim poterat recuperare immortalilatem, invidus fuit,

qui ex paradiso virum cjccit, et a participatione ligni vilae

exclusit, quo participato semper immortalilatem habere

poterat. »

1 Gen. ni, 22.





LIBER III.

ADVERSUS MANICHyEOS.

\\\ \\\ VV\ \ \\/w\ WWWWWWVWWVW»*WVWWWW»\V\WWW\VWW\WW\ VVMWXW>w^

ARGUMENTUM.

Tertlus tiber pro tege, et Prophetls disputat ; quippe cumtotum Vetus Teslamentum a Deo dalum sit , et ni[iit

eorum, quce in eo facta, aut dicta sunt ; probabitem ac-

cusationem ejus, qui fecit, el dixit, habeat, sinlqueom-

nia cum Novo T estamento consentientia, ut nec ex hac

parte necesse sit cogitare aliquod secundum principium

Deo contrarium.

I. Postquam autem de principio breviter disseruimus,

pertractemus qucestionem de lcge; decrevcrunt enim am-

plecti Evangelium; legem vero, et Prophetas reprehendcre

studuerunt. Ac totum quidem VetusTestamcntum calum-niati sunt ; Evangelia vero honorare suspicati sunt, hono-

rem potius Evangeliorum simulantes , ut esset simulatio,

invitamenlum eorum, quos deciperent. Nec enim qui as-

senliuntur Evnngeliis, honorare se Evangelia confitentur :

quin polius quia honorant nomen Jesu, fingunt honorem

Evangeliorum : oportebat autem eos, siquidem Evangeliahonorabant, non circumcidere Evangelia : non demere de

Evangeliis, non alia apponere, nequeverbis, et propria

sentenlia Evangelia ascribere. Nec enim eorum lingua ha?c

Evangelia habet, et corum leclionem praelermiltunt. As-

cripserunt ilacjue qurccumque voluerunt, et detraxerunt

quaxumqne judicaverunt , et postea nomine appellantEvangclia, qui corpus Evangelii non servaverunt, secl po-



^/f2 TITI BOSTRENSIS

tius aliudcorpus litlerarum, quod usquc ad nomen lantum

Kvangelii pertingit, propria voluntale fccerunt. Plus enim

quamgentiles Evangclia inhonoraverunt; illi non recipiunt,

et non recipiendo nou corrumpunt, sed solum rejiciunt;

non tamcn calcani Litteras: hi vero cum rccepissevideban-

tur, calcaverunt, insullarunl, et adulter a verunt Litteras, et

quod praestigialores, et improbi fociunt, fecerunt. Illi non

crediderunt solum, ct quibus non crediderunt, dc cis a se

disseri non paliunlur : hi vero in medium prodeuntes

conalisuutconcentum solverc; modulationem doclrinis ar-

tificio fabricatis tollcre ausi sunt, pra>parato nomine Evan-

gelii, ut esset fallaciae causa. Si enim Evangelium cogno-

visscnt, legcm non ignorassent : quod si legem ignorave-

runt, quomodo Jesum receperunt? sinc lege enim Ghrislus

non recipitur : nam qui fmcm desiderat, principium invcs-

tigat : contra vcro.qui est principii contemplor, vanus est,

vane loquitur, non potest in finem evadere.

II. « Siautem finislegis cst Christus 1, «fruslra laborant,

qui legem fugiunt, ct cognitionem Jesu sc habere profilen-

tur. Nisi lex loquatur, Dominus non agnoscitur : tacitur-

nitas enim lcgis ignoratio est praedicali : rursus vero

cognilio legii nolilia esl pramuntiati. Si enim Moysem au-

dirent, credercnt in eum, qui venit. Sanc quidem nequc

suscitalo crcditur, nisi lex fidcm faciat audienlibus. Etsi

quidem dicat : «Mitte Lazarum, ul nunlict fratribus meis,

»nect ipsi veniant in hunc locum lormcnti; et respondente» Abraham : Habent Moysem ct Prophclas, dicat: Nisi quis

»ex mortuis resurgat, non crcdcnt ; audiet tamen islc : Si

b Moysem ct Prophetas non audierunt, neque si quis I mor-

»luis resurgal, audient 2. » rem miram! neque si quis a

mortuis excilatus nunlium afferat, ci creditur sine lege, et

Prophelis, imo ncquc Dominus Jesus Apostolis apparerc* Kom. x, 4« — ' Luc. xvi, 28-5i.



ADVERSUS MANICIT/EOS. LIB. III. /,43

voluit transfiguratus, nisi adhibilis lege, ct Prophetis; et

qui potuit testimonium a Patrc fcrrc, non inhonoravit con-

sorlionem Sanclorum; quin potius cum vellel certissimam

fidem in conspectu Aposlolorum f.icere, quod in monlemeos adducebat, et transfigurabalur, ostendebat Moysem, ct

E!iam, ut teslimonio essct consocialio sanclitalis illorum,

et ut is, qui Jesum recipit, socios cjus ne dedecoret ; ne si

ejus siipatorcs, et ministros parviiaciat, regem ipsum inhe-

noret.

III. Denique lantam curam legis, et Prophetarum Sal-

valor habuit, ut nihil ex lege non pcrfecerit, omnia antem,

qnac scripta erant, patraverit, clamaretquc. « Non vcni sol-

x»vere legcm , sed adiinplere 1: » ingrederetur autem in

templum, et lurpes inde administrationes domus Dei cje-

cerit, ut reddens domum puram , reipsa plenissimc per-

suaderet se suorutn, ac palernarum rerum procurationcm

suscipere. Clamat enim : « Domus Patris mei domus ora-

«tionis vocabilur, vos aulcm fecistis eam speluncam lalro-

»num 3. » Et quia sunt infinitac Scriplurae, quibus illoruni

absurda opinio redargui potest, nos ne prolixe scribentes

Jibrum in longum producamus, permitlemus aliis uti ver-

borum analogiis; nos antembrevitate usi, adea, quaeconlra

Scripturas dicunt, pergemus. Recipientes Evangelium non

recipinnt legem, quia non totum et integrum Evangelium

recipiunt; alioqui iegem reciperent, si universum Evange-

lium lenerent : nunc autem primo cauponati Evangclium,

consentanee legem nonrecipiuut. Convincunlur igitur non

tenorc legem, proptcr lalrocinium in Evangelio. Si autem

Evangclio leslimonium tribuunt, et legem non honorant,

testimonium inhonorant : non jam enim est hoc legem in-

honorare, sed polius non credere teslanti : ac si unum qui-

dem Evangelium teslarctur, aliud vero taceret, et unius

1 jYIalih. v, 17. — 5 Id. xxi, 10. Marc. xi; 17. ct Luc, xix, 46.



444 TITI BOSTRENSIS

tantum dedecoratio esset, non tacerent alia Evangelia, qaae

dedecorationem unius communcm ducerent.

IV. Si vero Marcus ait : « Principium Evangelii Jesu

sChristi, sicut scriptum est in Isaia prophela x, » Matthaeus

aulem : « Liber gcnerationis Jesu Chrisli filii David , filii

» Abraham 2, »et hic quidem progenilorem Jesu secundum

carnem scit esse Abraham, et David honorat; conjungit

Evangelium cum lege, ct legem cognovit esse principium

Evangclii. Faletur verum snlvalor, cum ait : « Qui vos spcr-

»nit, mespcrnit 3: > non enim usque in legem evadit dcde-

cus, et ibi residet, sed in ipsum Salvatorem redundat. AcJudaei qnidem audiant : « Si Moysem audiretis, audiretis uti-

»que me; de me enim scripsit ille.i Manicheei veroaudiant

a Si Evangclium audiretis, et legem audiretis; dc lcge enim

«scripsit Evangelium 4. »Verurn Judoci quidem vclo ocnlis

adhibito , nequc legcm inlellcxerunt , ncque nuntiatum

agnoverunt. Haeretici vcro oculoa habent CtTcos, ct aures

surdas; qtiia non inlrospiciunt in Evangclium, legem op-

pugnaverunt. Joannes enim clamat : « Fuit homo missus a

»Deo, cui nomen erat Joannes, hic venit io tcstimonium,

» ul teslimonium peihiberel dc Iumine 5. » Cognovit testem,

et cognovit de quo crat tcstimonium, et testcm pr;cscribit

inquicns : « Lev et Prophclac usque ad Joanncm 6. » Joan

nes igitur teslalur : et lcx lcslis est, et testimonium legi

perhibelur.

Vide, non crederc testimoniis, quantum absurdi aflcrat.

Atque hi quidem cum talia dixerint , ncque Lucas silet

eadem enim voce usus est , et aliis Evangelistis consona

loquilur r.arratque, quod Gabriel quidem aj>paruit Mariflfc,

ct coelcstem salutationcm ci attulit, inquicns : « Ave gratia

»plena, Dominus tecum : quae cuni audissct, turbata cst io

' MarC. i, 1. — Matlb. i, i. — s Luc. x, iG.— * Joan. v, /jG.

— 5 Id. i, G, 7. — c Luc. xvi, iG.



ADVERSUS MANICHJEOS. LIB. III. 44^

»sermone cjus, et cogilabat qualis esset ista salutatio. Et

» ait Angelus ei : Ne tinuas Marin, invenisli enim gratiam

»apud Deum : ecce concipies in ulero, et paries filium, et

» vocabis nomen ejus Jesum. Ilic crit magnus, et filius Al-

itissimi vocabitur, et dabit illi Dominus sedem David pa-

» tris ejus, et regnabilin domo Jacob in aelernum, et regni

» ejus non erit finis '. » Honoralur David, et paler ejus esse

conceditur, et stat ac durat principalus ejus, tradilurque

Domino, et fincm non habet , cujus glorin perpelua cst.

Alquehoecquidem sunt principia Evangeliorum ; oportebatenim, ut ex principiis sermonem texcremus. Post quae, qui

pone gradiatur, conseculionem, et concentum sermonum

ex universis Evangeliis inleliigat.

Quia vero eliam Aposloli ministri Evangelii stylum

evangelicum servant, et Paulus quoque eum novit, et minis-

terium passionum suarum in parle Evangelii metitur'; ait

enim : i Secundum Evangelium meum per Jesum Chris-

» tum 3. » Nos neque principia Apostoli praetermiltemus :

quin illa comuiemoremus, ut omnes Scripturas, et princi-

piaScriplurarum percurrentes, una earum voce legem dis-

pensemus. Scribens igilur Hebrrcis sic ait : « Mullifariam,

»

multisque modis olim Deus loquens palribusin Prophetis,

«novissimc diebus islis locutus cst nobis in Filio , quem

» constituit hacredem universoruni , per quem et saccula

»fecit 5. » Hoc in locoPatrem Filii cognovit, etPatrem Filii

cognoscens, non parlitur rem, non tacet de anliquis, non

ascribit aliosProphetas, sed DeumProphetarum,etPatrem

Filii. Paulus non parlitus est , ncque divisit : imo totum

praedicnt, illum quidcm a Prophelis adoratum, hunc vero

partuedilum; atque hujus quidem Patrem, qui iilos habuit

adoratores, et sibi supplices. Gui enim supplices sunt illi

' Luc. t, aS-33. — 2 Coloss. 1, 2.j. — 5 Rom. u, 16. — * Htbr.

h h *.



/,46 TITI BOSTRESSIS

Prophelcc,hujusFiliuscst Christas. Si oulcm Filium hono-

ras, eos vero qui Palri supplicant, accusas, et conviciis in-

seclaris, ore eilcrs qiue vis : sncccnset Filius; non palitur

contumelia Palrem ailici. Si enim Paler Filii inhonoralio-

nem suam ducit, quanto magis Filius contumeliam Patris

vilitatem suam esse reputahit?

V. Sed ut sensim pergentes, paulatim ad erubescendum

compellamus,sicaggrediemur argumentari: «SiDei est iex,

quare legem non lenent? Sin vero legem criminaris, cujus

verha, ac voxlex est? cujus potestale, quae scripta sunt, lo-

cula est lcx? Iiic partilae sunt hrcrcses; nec jam uno modosermocinanles, sed sil>i rcpugnantes ; ac Valcnliniani qui-

demsic; Mnnichrei vero aliter; secus Marcion. Sputa non

verba leslimonium sunt contra legcm. Yalenliuiani qui-

dem : « Juslus, inquiunt,erat Dcus legis,etcum justus essct,

non erat Paler Fiiii. Jcsus, inquiunt, bonus, bonus autemct Paler, ac Pater quidem bonus; ct bonum, quod geuitum

e>i ; Deus vero logis justus. » Talilcr disserentes non intel-

lexerunt, qualem habiludincm habcat justum ad bonum;

nequcdceocogilavcrunl, quod siquid juslum,eslet bonum,

est et juslum. Cum autem hujusmodi cogitotioncs conci-

pcre non potuerint, hoc solum eos interrogemus : « Si juslusest Dcus legis, et non esl Palcr Filii, non est juslus Jcsus ;

cl quomodo jusliliam aFilio requirimus ?si nonest gcnitusa

jasto, quomodo judicat? Quomodo judicio decernit? Qno-

modo commissiim cst ci a Potrc tribunal? Quomodo uni-

cuiquc reddit sccundum opora sua?quomodo vcrum est

quodait

Paulus:

«Iis, quisccundum poticntiam boni opcris«gloriam, et honorem, el incorruplionem qnaerunl, vitam

»aeternam : iis autcm, qui sunlex contentione, ct qni non

»acquiescunl vcrilali, credunl auleminiquilati, ira ct indig-

»nalio, tribulatio, ct anguslia in omneui animam homiuis

» operantis malum l? » Solula enim sunt el evanuerunt haec

1

Iloni. a, 7-9.



ADVERSUS MAMCH/EOS. LIB. III. ^verba, si dcfinitio jnsli non accommodatur, et redditur

Filio. Si autem iis, qui deliqucrunt, constitutum est suppli-

cium, et justus qui pracest, supplicium mctitur; conlra vero

honores, et munera servanlur Lenc meritis, et honor de-lectu, ac dijudicationc justi ponderatur, qucmodo nondiscindunt et comprimunt pelulanliam? Si autem lalis

quidem est Unigcnitus, Paler vero non est talis; non jam

ex simili similis genitus cst; non jam est imago ejus, qui

genuit; non «Figura,» non « Splcndor ': » non jamqui videt

Filium, videt Palrem, si non « Qua3cumque habet Filius,

»ruibet Pater, »>et clamat Salvator in Evangelio : « Pater

» jusle, mundus te non novit, ego vero te novi 2.» Quicl age-

mus? terga demus verbo Salvaloris, ne credamus scriplo;

aut habeamus in admiratione verbum? cst enim verbumverilatis. Valentinos vero tanquam insanienles, et a dremone

aclos extra convenlus, ac consessus sanctos, et Deum de-centes collocabimus.

Sed quia aliquid indccorum nobis accidit, dum sermo-

nem contra istos haereticos longe prolrahimus, cum nos

negolium susceptum non eo Irahal, revocemus sermonem,

et ad proposilum, et institutum pergamus. His hactenos

uliliter considcratis, ut sermo de islis non omnino nobisprieterilus sit. Tripartita enim nequilia contra legem locuta

est, totidem ministris, et praefectis blasphemiaa nsa, Va-

lentino quidem ad minuendam, et exlenuandam legem, ct

separandum Evangelium; Marcione vero ad tradendum

esse scripturam legis abortionem quamdam ; Manichaeo

aulcm ad mentiendum, csse legem cujusdam mali, splen-

dore carenlis, et ex loto tenebricosi. Talia enim agit,

talia verba componit; vana loquilur; aures rudes et inexer-

citatas composilione verborum in admirationem tradu-

cens.

1 Hebr. i, 5, — 3 Joan. xvn, 25.



448 TITI BOSTRENSIS

VI. Quamobrem perconlari oporlet, si malus ille sine

splcndore, et tolus, et cx tolo tcnebrne, legem scripsit. quo-

modo cognovit advenluin Filii? quomodo eum adesse?

Quomodo ante eventum rcrum intellexit quae Deus consilia

ccperal, et praenunliavit ea, et praedixit ? mnnifcslie enim

ûnt Seripturae lcgis, quae a principio adventum Filii lestan-

tur. Si enim dicent contra ca, quae in manifeslo sunt, lo-

quentes, non pracnuntiasse legem, neque Prophelas praesig-

nificasse, redarguentur nonanobis noslris conlulalionibus,

sed ab ipsis Evangeliis apertis vcrbis ; cum ubiquc clamant,nunc quidcm, ut implcatur quod dictum cst per Isaiiam

prophelam, nunc vero, « Non vcni solvere legem, scd im-

» plere '. » Si vero cx his convicti consentiunt, quid ad hoc

rcspondcbunt? « Si enim nemo novit, quae sunt hominis,

»nisi spiritus Dei 2; » qui autem legem scripsit, novit quae

crantin Deo, ct sciebalquaecumque Deus volebat, clidcircoscripsitaccnrate,et scienler, «Erat igitur ex Deo, et Deus,

» el Ui Dco, » ct idco quaecumque volebat Dcus, loculus est,

sciens quae in Deo erant, et non ignorans. Si autem ncmocor noslruin novit, scd solus novit, qui eum fccit, et lalet

cor nostrum alios, non polest tamen lalere Deum. Quae

aulem volebat Deus, non ignorabat ncquitia, sedsciebat;

et hic quidem volebat, illa vero cognoscebat; quomodonon tribuunl nequiiiac magnam amplitudinem, quam non

potuit celare Dcus dc consiliis, ct voiuntalc sua? Quomodonon detrahunt Deo, qui non poluit celare nequitiam? Ac

ridemus quidcm viros, qui cum aliquid contra hoslcs nio-

Jiunlur, et machinantur, consilium cxcogitatumin apcitum

cITerunl.

Qui talia loquunlur, et hujusmodi scrmoncm scrunt,

non vidcnt facere se, ut ludibrio sit Dcus; qui cum inilitet

lanquani dux exercilus adversus ncquitiam, consilia sua

1 Mattli. v, 17. — » Roiu. II. 11.



ADVERSUS MANICILEOS. LIB. III. /,4g

non occulle servaverit, ne nequiliao pateftcrcnt. Quod si

divinae ct angelicae Polestales non possunt inlelligere,

quid consilii eapiat Pater, solusque Filius inlelligit, et

enarrat : « Deum nemo vidit unquam, nisi unigenilus Filius

»qui est in sinu Patris, ipse enarravit/, » quomodo malae

potestates ea, qua? in Deo erant, cognoverunt, cum nequo

divinae Poteslales ha3C scire possint, nisi ea tradenle, et

enarranle Unigenito discant? Quod autem ipsa Iex omnia,

quae ad adventum ejus pertinent, prius narret; « Ecce,

«inquit, virgo in utero habebit, et pariet filium 2. » Alius

Prophela non ignorat locum; « Et tu Bclhleem, terra Juda,

» nequaquam minimaes in principibus Juda 3: » Alius locum

definilc, ubi positus : « Gognovit bos possessorem suum, et

»asinus pracsepe domini sui 4. » Alius fugam in iEgyp-

lum, et reditum ex /Egyplo : « Ex /Egypto vocavi Filium

»meum 5.

Alius habitationem in aetate puerili : « Terra Zabulon et

» terra Nephtalim via maris ultra Jordanem : populus, qui

»sedebat in tenebris, vidit lucem magnam 6: » Alius etiam

Praecursoêm non ignorat : « Vox clamanlis in deserto, pa-

»rate viam Domini, rectas facite semitas cjus?. «Denique

si quis vellct prophetias ex lege colligere, totum Evange-

lium componere videretur conscribendis rebus in eo gestis

propheticis vcrbis . narrans studiose, ct y&oloyo; non sine,

spiritu ejus disciplinas, ejus doctrinas, cjus baptisma

ejus iniracula, judicium fnctum, prodilioncm Judae, quac

in patibulo facta, fel, acetum in siti porreclum, ipsam sepul-

turam, et monumcnlum, descensum ad infcros, ipsam

resurreclioncm, cladextremumassumptionem. Tunccnim,

quodsuperest, clamabit : « Tollileportas,principes, veslras,

1

Joan. 1, iS.—2 Isai'. v:i,

14. —*

Micb.v,

2, ct Matth. 11,6.-—

4 Isai. 1, 3. — c Oscc xi, 1, et Malth. 11, i5. ~ 5 I.sai. ix, 1, 2. —7 Id xl, 5, Matlh. in, 5, Marc. 1, 5. Luc. 111, 4> et Joan. 1, 25.

XLI. 29



450 TITI BOSTRENSIS

»et clevamini porlaeaeternales, et introibit Rcx glorire : »

tnnc adjunget hoc, quod a David scriptnm cst : « Dixit Do-

»minus Domino meo : Scde a dextris meis, donec ponam

» inimicos tuos scabellum pedum tuorum 3. » Si igitur lex

a Deo diligenter adventum Filii descripsit, et longinquo

tempore antequam res evenirent, eas praenuntiavit, non

jam accusatur; non jam alteri ascribitur. Qui genuit,

pracdixit. Qui deliberavit, res dicto anticipavit. Dcus ge-

nuit; Deusdicit : «Filius meus es tn, ego hodiegenui te 3 .»

Deus misit me. Deus per Moysem loculus est : « Prophe-

»tam vobis suscitabit Dominus Deus ex fratribus vestris;

» ipsum audielis, quaccumque loquelur vobis 4: »de iis ipsis

omnibus Dcus deliberavit; et cum deliberassel,non tacuit;

consilium ac dcliberalionem praenuntiavil, per prsenunliata

fidem faciens. « Vocalur, inquit, nomcn cjus, magni con-

»silii Angelus, admirabilis, consiliarius, princeps pacis,

»pater fuluri saeculi5

. » Atque haec quidcm confutalio sic

habct.

VII. Quia vcro legcm allribuunt malo, quid dicluri sunt,

si quis cos percunctetur, si molus mala suadct; ct non po-

test non suadcrc mala; si quandoquc bona suadebit, eliam

bona consilia dabil ? Si enim dicant aptum essc nalura ad

sundcndum bona, ad dandum bona consilia, rursus defini-

tioncm suauisolvunt. I\on enim jam mnlusesl, quibonadat

coiksilia. Sin aulcm nulla bona volunlas, ac delibcratio a

malo proficiscilur, cujus ordinis dicent csse ilhis suasiones,

nc monitiones : « Non fornicaberis : Non adultcrabis : Non

»furlum facics : Non falsum lcslimonium dices 6: » Cujus

ordinis dicent cssc illud, quod scriplum cst : « Non facies

» tibi idula, nec ullius simililudincm, neque quaxumque in

1 Tsa!. xuii,7

et <j. — 2 ld. cix, 1.

—3 ld. n, 7. — 4 Deut.

xvi-i, i5 et iP, ct Act. lii, 22. — 5 Isai.



ADVERSUS MANICILEOS. LIB. III. 45l

«coelo, neque quaecumque in terra, neque quoecumquc in

»aquis l: » Gujus partis esse illa dicturi sunt: a Non con-

«cupisces bovem fralris tui, aut subjugale, aut uxorem,

«automnc jumentum 1? » Si enim hoec honesta, et divina,

atque amabilia esse dixerint, ipsoe monitiones eificient, ut

se ipsi erubescant, qui amplitudinem ejus, qui monuit,

ignoraverunt. Sin vero dixerint prava esse haec, et in cri-

mine, et pravum est non scortari, et pravum ac vitiosum

est non concupiscere aliena, et hujusmodi sunt, qnac mala

sunt, adverte, qualia bona esse intelligunt, et quomodoprostitutores sunt voluntatum, et conciliatores idolorum,

ac turpium cupiditatum inventores. Quienim legem accu*

sant, pro vitio a lege alieno obeunt legationem.

Qui legem, quoe voluptales toliit, quoe fallaciam everlit,

quoe superstitionem extinguit, relegant, quid aliud faciunt,

quam voluptates domum introducunt, et cupiditates accer-

sunt? Ut autem voluptas licenter in mcntes irrumpat, le-

gem ex habitationibus ejecerunt, ne lege usi, a lege pudore

afficerentur. Sed quomodo lege ejecta aures suas venalcs

proebent cupiditatibus, apparet lex esse interfectrix ne-

quitiae; hi autem indocte, et inerudite aggressi sunt accu-

sare legem; ac lex quidem nequitiam odit, hi vero legemoderunt. Evertit quidem superstitionem lex, hi vero audent

legem evertere. Opponamus igitur res. Si Iex nequitiae

contraria est, hi autem legem oppugnant, succensent

propter nequiliam, quia lex nequitiam criminatur; ctenim

quia non patiuntur, ut accusetur nequitia, ideirco legcmipsi accusaverunt, ut accusatio nequitiae nullas vires haberct

lege in crimen vocata. Si lcx idola tollit, et multitudinern

deorum solvit, hi aulem tela in legcm torserunt, consen-

taneum erat, ut multitudinem deorum denuntiarent. Ut

igitur multiludo deorum confirmaretur, legis praeceptum

I Exod. xx, 4. — 2 lbid. 17.

2 9-



45a TITI BOSTRRNSIS

apud eos velitum est, quod ait : « Audi Israel, Dominus>Deus tuus Dominus unusest, et diliges Dominum Deum»luum % » et « Ne forle aspiciens in coelum, et videns so-

»lem, et lunam, et slellas, adorcs ea\ »Contra haec verba

tela jecerunt; contra haec praecepta exasperali linguam

tanquam gladium acuerunt. Idcirco a doemonibus aguntur,

et omnia vencrantur, necaliud

sciunt quam omnia ado-rare, ac sempcr se humi slernunt, et mentem hobent cla-

tam; erranlque ac vaganlur scnsu animi; omnia pro sua

licentia vcrlerunt in dcos; viccrunt genliles et mullitu-

dine, et vanilate, gcnliles ex genlilibus oriundi, et magni-

tudine flagitii gentilium ignorantias illorum superantes.

"VIII. Ne quis autem arte fallacissima studiose et accurate

usus dicat : a Simulavit lex, et quaedam pulchra furala, tan-

quam sua potulit, cum vellet sua flagitia honestare, et

partes honestatis inscruit sludio obtcgendi turpiludinem

aliarum partium. »

Age cxculiamus primo, utrum aliquid absurdum, et

llagiliosum apud lcgem appareal ; atque ita flagiiium isto-

rum redarguatur. Sccundo, si quasdam parles vitii ulcis-

ccndo dissipavit, reddens eos, qui credcbant, liberos ab

omni parte vilii, non jam lex simulala apparebit, quin

potius inimica, ct hostis vitii, cl nequiliai. Tertio, si quac-

dam honcsta circumseminavit, et non omnem speciem

virtulis cum littera legis conjunxit, ut quccdam videalur

scripsisse, plura vero reliquisse; habeat vim aliquam rcfu-

tatio legis. Sin vero universa, quae honesta, et decora

sunt, omnino in litteris legis posita sunt, admiremur le-

gem, el Dei legcm confileamur, dicamusque scrmonem

Dci csse; in hos vero accusationem a lege transferamus,

quorum sententia adulterina, et depravata est. Quod igi-

tur nullam partem vitii lex habet inseminalam, neque

' Dcut, vi, f\y o.~ Id, iv, 19.



ADVERSUS MANICU/EOS. LIB. III. 4^3

partem abstulit aliam, et alii pepercit, sed potius pura est

lex, et sancta, et Dei lcx; Paulus clamat : « Lex quidem

»sancla,etmandatum sanctum, et justum,et bonumâet,« scimus enim, quod lex spiritualis cst 3

. » Quod enim

sanclum est, et spirituale, ct bonum, ab omni turpitudine

liberatum est, et nulla culpa in eo haeret, gloriaturque

virtutibus, ct cum Deo loquitur. Sermocinatio enim cumDeo non patitur, ut alterius ordinis sit. Scd gubernationc

Spiritus sancli lemperatur. « Deus enim spiritus est; ct

» qui eum adorant, in spiritu, et veritate oportct adorare 3. »

Lex autem cum spiritualis sit, sermocinationem cum Deo

parat, et si potest spirilualis alia quidem judicare, ipse

autem a nemine judicatur, quanto magis lex spiritualis po-

test quidem aliorum omnium sermones judicare, ipsa vero

a nemine judicabitur.

IX. Quod aulem omnem speciem vitii sustulit, et nul-

lam partem praetermisit, aut neglexit, sed potius omncgenus vitii vindicavit, tollens et excindens illud, constat

ex legibus ac regulis de vilio constitutis, cujus sunt spe-

cies quatuor, imprudentia, intemperantia, timiditas, et

injustitia; siquid autem pravi lex reticuisset, imperfecta

esset lex.

Sin vero ut omnes species nequitiae praecideret, eas

vindicavit, et retractavit, sequitur vitium a lege coerceri,

et reprimi, quae ncque reliquias ejus patitur. Ubi igitur

valet, et viget lex, et suasioni nervos adhibet, ibi neque

humor vilii reperilur; ubi autem debiliutur, obambulat

nequitia compilans, et depascens, licenler gradiens, et

licentiam nacta propter custodiam animae negleclam. Cla-

mat cnim lcx : « Si populus meus audisset me, Israel in

aviis meis si ambulasset, pro nihilo inimicos ejus humi-

»liasscm 4, »

? Kom. vii, 12,— 2 Xbid. »4.— 3 Joan, iv, a4.— 4 Psal, lxxx, i4, i5.



454 TITI BOSTRENSIS

Cum enim lex persuadct, nervos amittunt vitia humijaccntia, quae nec animam ex adverso intueri possunt. Si

enim « Lucerna pedibus meis lex tua, ct lumen semitis

»mcis ', » omnis oflensio sublata est, illuminato corde et

splendente; etsi cnim quia actate illa adolescentiae lubrica

sit, custodiam tamen verborum conservet persevcrans

crectus, clamabit : o In quo corrigit adolescentior viam

»suam? in custodiendo sermones tuos \ »David, compa-ralis sibi viribus ad non labendum, abdendo ia mentc

disciplinas legis, aicbat : a lo cordc meo abscondi eloquia

Uia, ut non peccem tibi 3. »

Atque ila qui legem pro custodc adhibuerit, intelliget

quomodo lex singulas species vitii abigit, et ejicit. Impru-

dentiam quidem per Scripturam, quae ait : « Nolile fieri

» sicut cquns et mulus, quibus non est intellectus 4: »timi-

ditatem vero per Scripturam, quae dicit; « Ne limucris;

»cum dives factus fuerit homo 4: Ne timeas probrum ho-

»minum, et vituperalione eorum ne vincaris; et time

»Deum, ct valebis jpraetcripsum autcm nealium timeas 5:

Timiditate hic cjecta, et extrusa, ct robore imposito ac

fortitudine immissa lex clamat; « Justus tanquam lco con-

»fidit, » qui non limct, neque horret jumentum; duabus

paiiibus vilii sublalis imprudcnlia, et timiditale simul tollit

intcmpcrantiam, inquiens; « Non iornicabcris, non mcc-

»chaberis 6,

» ubi cohibenlur perturbationes, frenum tem-

perantiae in incntc reperitur; ac tribus cxtinctis, cxlinguit

cliani injustiliam; « Non facics libi pondera parva , et

» magna; pondera justa et acqualia sint tibi ". »

Alque ila singulis parlibus nequitia) dcletis, soluta est

ncquitia, quaD non polest amplius obambulare in mente.

1 P.sal. cxvin, i5. — 2 Ibid. 9. — 3 Ibid. 11. — 4 ld. xxxi, 9.—5 Id. X1.Y111, 17. — 6 Prov. xxvu, 1. — 7 Exod. xx, i4> i5. — • Lcvit.

xix, 35, 36, tt Dcut. xxv, i3-iS.



ADVERSUS MANICILEOS. LIB. III. /^55

Quas igitur vitii spccics non sustulil lex? quas parles vo-

luplalis non deslruxit? quas timiditales, qnas impruden-

tias non usque adeo vindicavit tollens voluplaiem, ut eliam

curam oculorum haLuerit ; audilioni non pcpercerit, et lin-

jruam non nej^lexerit? « Posui enim oculis meis cuslodiam,

»etnonintelligamsupervirginem '. Sanctus usqueadcuram

Boculorum procedilo, ne voluptas animam litillans, eam ad

»concupiscendum adducat : » alius Sanctus clamabal : «Ne

Bcircumspicias pulchriludinem aliennm, ne voluptas cum» vestibulum animac ceperit, spem ingressus concipiat, quin

»imo n januis repulsa insidias suas desperet a. » Progre-

diens autem ad aures, et ad linguas, vigiles, et custodes

membris praefecit; non ccdens loco suo; quin polius cla-

mat : « Pone, Domine, custodiam ori meo 3, » ne sermo turpis

sinc uliiilate cmissus invitamentum voluptatis turpia lo-

quenti adjungat. Habens pra^terea curam lumborum, pras-

cavit ne mens huc et illuc agitata vincta esset; praecepit

enim : « Sic comedctis pa'scha, lumbi vestri erunt prac-

» cincti 4. » Nc si mcmbra habcant discincla, facili motu

prchcndere possimus. Rursus vero in sic praecinclis opli-

mum ordinem ad rcs gerendas, ct ad negotia reperiamus.

Ad hunc modum partibus voluplatis sublatis, in species

vitiorum parlis ratione praedilac, ct in spccies injustilioc in-

vasit. Si enim tollere, ijuae sunt alterius, et per vim lollere,

cl invito domino, injuslitia est, et tollentem, quae aliena

sunt, dare ea merelricibus, vel luxuriose consumere, spc-

cics injuslitiaj est, injustus est, qui honorem Deo eripiens,

lignis ct da?monibus cum adhibet; et honorem Dci consu-mil, et in menle luxuriosus est. Ncc cnim ita luxuriose vi-

vit, qui opcs consumit, ut cst injnstus, cjui magnns et af-

flueotes divilias honoris Dci ex animo dclel. Quandiu enim

• Job. xxxi, l. — 2 Piov. vi, 25, ct Ecc!i. ix, 8, 9. — 3 Ps;»l.

x\x, 2, ct cxl, 5. — 4 Exod. xii, 1.



456 TITI BOSTHENSIS

diviliie cognitionis Dei in animo permanent, rcspondel in

ea charitas erga Deum. Cum aulem omnes divilia3 dilapsae,

et consumpUc sunt, et ad inopiam rcdacta cst anima, rc-

linquitur lunc, ut honorem Dei lignis, ct arti pictoris, ct

sculptoris deferat. Unde Apostolus, cum sciret ipsam injus*

tiliam esse culturam falsae roligionis, dixit: « Et avaritiam,

» quae est idolorum scrvitus '. »

Ergo quia tctcrrima pars injustitiae cst ignorantin in Dcum,

levius autem est dclictum in homines, et in partes duas

dividitur injuslitia, in ignorantiam in Deum, et in delictum

in homines, ab utrisque principium sumpsit lex scripla. Acprimum quidcm clamat; « Non facies tibi idoli ullius simi-

»liludinem 3, » nc scilicet si in honorem ejus, qui te fecil,

luxuriosus sis, totum honorem Dci funditus labefaeias; ira-

tus cst aulcm populo juslc, cum facto vilulo clamabat : «Hi

»sunt Dii lui Israel, qui lc eduxerunt ex terra Êgypli 3. d

Elenim quia dona Dei illi assignabant et altribucbant, qui

movcre se non polerat, eralque flagiliosissima injustitia

divitias bcneficiorum sui auctoris arli et sculplurae allri-

bucre : idcirco verilas excitata, et lcx scripta, ct injustitia

vclita est : et qui discebat, crudiebatur : atque ita sublala

prius injuslitia, quae iram Dei provocavit,injusliam quoqucin hominein suslulil.

Ac primum quidem noluit, ut amor divitiarum anima

insideret, quoniam amor diviliarum parit injuslitias, et cu-

pidilas habendi divitias generat avaritiam. Radix cniin ma-

lorum cst cupiditas divitiarum; crunt aulcm rami, et sur-

culicupidilatispccuniaruminjuslitia,clavaritia, etquoniama cupidilate pecuniarum incipit avarilia ct injuslitia, prae-

occupal lex, prius lollit, prius dcnuntiat : « Diviliae si aflluant,

«nolile cor apponcrc /f: » nc divitiac mcntem cum fluxu

diviliarum conflucntem fluxis diviliis capiant. Si cnim opes

* Ephcs. v, 5. — ' Exod. u, 4- —' M« xxxu, 4. —4 Psal. ixi, n.



ADVERSUS MANICILE09. LfB, III. 4^7

fluunt, et non stant, mcrito resistit mens, quas stntum suura

fluxis diviliis non violat, et quia tum avaritia molesta est,

tum cupiditas gloriae, cujus flos in anima praedatur, erudi-vit, inquiens; « Yide impium superexaltatum, et elevatum

» sicut cedrosLibaui : transivi, et ecce non crat \ » Ut mens

nulli gloriae quamlibct magnae facile flaccescenti magnitu-

dinem suam illccta vendat, quin potius supra haec omnia

se crigens amore veritatis teneatur. Idcirco moderationem

honorat, et injustitiam expellit, et divina loca ad habitan-dum rependit et assignat lis, qui modestiarn servaverunl.

Sic autem clamat; « Domine quis hobilabit in taberna-

»culo luo, aut quis requiescet in monte sancto tuo? Qui

»ingredilur sine macula, et operatur juslitiam, qui loqui-

»tur veritatem in corde suo % » ut omni spccie avaritiae re-

legala locum injustiliae non relinquat : alque ita

omnemspeciem injustitiajsustulit lex: idcirco qui secundum legem lo-

quitur, pro veritate loquitur : idcirco qui sunt operarii veri-

latis,non excandescunt, cum lex adversus vitium loquitur.

Loquebatur aliquandoDominus adversus avaritiam, exaspe-

rabanlur Judai, et molesleferebant ; amor enim divitiarum

asperos, et duros cos adversus loquenlem cfliciebat. Ita

profecto est, cum poedagogus cum puero ignavo et pigro

disserit : odio habelur ab eo, quem instruit. Omnis enim

qui molus adolescentiae a ralione nvcrsos excindit, in odio

est propter amorem voluptatum. Ob hanc causam, lex in

odium venit hxrelicis. Quia contra perturbationes tende-

bat,contra peccata ambuiabat, contra adamata dissercbat,

rem a>quo animo non tulcrunt.

X. Ut aulem sermo, ct disputatio noslra amplissima sit,

et scelus haeresis, qtue injuslc ad legem vitupcrandcUB se

contulit, apparcat, non solum quod omnes specics, et for-

mas vilii sustulit, dicamus; sed rcddamus insuper seruio-

.'

Tsal. xxxvi, 35, 36. —*

Id. xiv, 1-3.



458 TITI BOSTRKNSIS

nem, quod omnem spcciem virlulis lex cnarrat, cl cxponit.

Si enim omnia vitia lex sustnlissct, non autem omncs vir-

lulesinseruisset,*

manca esset lex,rclicla virlutum exlruc-tione, quae quidem omnia vilia cum rclegassct, non jnm

omncs virlulcsanimredespondisset. Sin vcroin disputationc

noslra apparenl, apud legem et Prophetas omncs virlules

posita3, annon oporlct lcgem Dei admirari, et amplecti ?

Cum cnim sint qualuor virlutes, prudenlia, lempcranlia,

forlitudo, ct justitia, omnes virlules apud Icgem cernun-

tur : undc qui vult essc temperatus, habet in lege discipli-

nas. Qui studct, ut sit prudens, atlhibitis subsidiis legis,

praeclare sc in rcbus gcrct. Qui vult csse forlis, inslruat sc

praeceplis legis. Qui vult juslitiam assequi, pondus justitiac

tencat, ct nihil inocquale faciet, faciens omnia ad perpen-

diculum justilia2, et qui faclus est particeps prudenli.c, di-

cat : « Dominus docuit me sapientiam, ct prudcnlia homi-

nis non est in mc, » ut hac ficta et errantc cjcctn, cttvpu-

diata, optimam, ct divinam amplectalur.

Padicitiac vero exempla infinita rcperiet, qui legendo

quaercl, ut cxempla pudicitiac cxprimat, ct antiqua cxem-

pla ad firmamcnlum, ct robur caslitalis complectalur, ut

illitis adolescentis in ipso florc aetatis, qui fuit a fralribus

venditus ct ab /Egyptio emplus, qui libLrtalcm corporis

mutavit, libcrtatem vcro animie immutabilem conscrvavit :

qui cxuit pallium, nc pudicitia exuerclur, cui vis quidem

pallium absluiil, ncccssitas vcro non cripuii castilalcm :

qni maluit aifligi, quam in morbum voluptatis incidcre : qui

maluit cssc in vinculis, quam capi voluptatc : qui invidiam

lurpi aclioni praeposuit : qui cxistimari, cl non cssc, voluil;

midius cnim juclicavit habcri lurpis, quam essc, ct la-

lcro : si cnim cssct, ct latcrct, mctuobat leslom Dcum. Sin

vcro h;:bcrctur, conlentus crat tcsle facla inspcclaniC. At-

quc pudiciliic quidcm hoc sit cxemplum.



ADVERSUS MANICILEOS. LIB. III. 4^9

Forliludinis vero multa quidein simt alia, satis vero nunc

sit illud Judilh, quae muliercula erat, ct infirma erat, et

non audax erat, quia muliercula erat, audax tamen fuit, ct

forlis, quia credibileeifuit, quae expeclatione homioum fieri

non possunt, posse forlitudine, qme cumfide mixla, ac tem

perala, ad fidem et spem addnxil insperata; murienim aperli

sunt, ct exivit adolcscentula, et cum sola ancilla exivit non

formidans, quod crnt in pulchritudiuc suspeclum, non me-

tuens gladios, non timens ne in lihidine esset, ne vis infer-

retur pudicitiae ; non formidans ne quid repentinum ex

gaudio accideret : quin potius lerrorem gladii fortkudine

vincens, formositatem vero Deo commendans. Deum enim

custodem pulchritudinis dignum, cui fideret, existimabat

esse; gladios vero sarmenta, et papyrum ducehat, animi

forlitudine lormidinem superans. Transivit mulier, et non

est judicatum temerarium quod ausa est : non fuit in ea

criminatio duritias nec enim impcrfecta fuerunt, qmne fue-

rant judicata; et decreta, ut durilia accusetur. Perfecit

ea, de quihus deliberatum fuerat : ad finem perducta sunt

considerata. Idcirco in admiratione est, quia prudenliam

fortitudini admiscuit, quia omneconsilium cceplum ad exi-

tum perd ixit.

Iioc fortitudinis exemplo sumpto, justitise etiam exem-

plum sumamus. Cum Abraham injuria aflectos ulciscens

pro eispugnavit, et cum post auxilium allatum audiretali-

hcratis : o Accipe tihi equilatum, et omnia, » non in quaestum

aspexit, sed justitiam attcndit; quomodoconscius segratis

cepisse, non dehebat vcndcrc donum, quia gralin non pali-

tur, ut vcnumdetur; siquidem injusti sunt, qui dona ven-

dunt : etnon jusle quis vcnalia, et bencficia venumdat. Vestis,

et res pretiosa vendatur in foro,bcneficium vero ne habca-

tur vendibile, quod inagno animogralisindigenti dari dcbct,

Tale exemplum hahemus. dona et hencficia non oportere



46o TITI BOSTRIZNSIS

multa pecunia vendere, sed servare quemque honorem

suum, etnonprius pecunia corrumpi.

XI. Alque heec quidem hactenus persecuti, probavimus

utrumque esse in lege, et vilii exlirpationem, et virtutis of-

ficium, atque exercilalioncm atque ha?c quidem satis esse,

ut se isli erubescant. Alicjuid simile reddimus in Evangclio,

et lege. Si enim essent Evangelia, et esset lex, et nihil lex

haberet a2quale Evangclio, crimini daretur dissimilitudo.

Sinaulemsimilitudoest, quid de similitudine contendimus?

cum similitudo non patiatur,ut controversia sit. Proclamat

cognationem stylus, similitudo germanitatem significat.

Ad unam causam aliorum omnium, Patrem autem Salvalo-

ris lex, et Evangelia ducunt menlem. Lex dixit : « Audi Is-

»rael, Dominus Deus tuus Dominus unus est '. » Dixit

Evangelium : « Nemo bonus nisi unus Deus a: » clamavit

aposlolus Paulus : « Unus Deus, ex quo omnia 3. » Ex lege,

ct cx Salvalore, atquc ex Paulo cognitus cst Ingenilus, ct

sine palre; genilus vero ex sinu, et filius cjus, qui genuit.

Rursus hic Scriplurne consentiunt. Lcx ait : « Ex utero anle

» luciferum genui te 4; » Evangelium vero, « Unigenitus, qui

»est in sinu Patris, ille cnarravit 5. »Sinum dicit Evangc-

lium, et uterum lex, et filius legilimus similis ei, qui ex utero

ct sinu genuit, denunlialur, ac testimonium quidem pcr-

hibct vox Evangclii : « Ilic est Filius mcus dilcctus, iw quo

» mihi bene complacui G, » tcstalur eliam David in Psalmo :

« Filius meus es tu, cgo hodie genui te 7. » Una vox et tunc,

ct nunc missa est, et unus, qui misit, loculus quidem tunc

est; nunc aulcm nobiscum scrmocinalus, non mutalur, qui

tunc Iocutus cst. Qui cnim scro landem hanc vocem misit,

jam ante in Psalmis cam praenunliase reperitur, fuilquc

facta denunliatio sanctis Angelis, ut inservirent Filio, et

1 Deut. vi, 4- — 2 Marc. x, lS, ct Luc. xvm, 19. — 31 Cor. viu,

G. —- Psal. cix, 3, — 5 Joan, 1, 18. — ° Matth, 111, 17, ct xvn, 5.

— 7 Psal, u, 7 .



ADVERSUS MANICILEOS. LIB. III. 46

religionem venerationis, atque adorationem ei adhiberent;

scriptum est enim : « Et adorent cum omnes Angeli Dci \ i

Astipulatus est huic denunlialioni Paulus : imo hanc re-

tractat, ct interprelalur; studetque, ut sit interpres ejus,

quod prius dictum, ct prius scriplum est : «.Cumenim, in-

»quit, introducit Primogenilum in orbem terrre, dicit : Et

» adorent eum omnes Angeli Dei *. » Videbisque Aposlolum

studuisse, ut vetera interpretarelur, et non neglexisse Iegis

explanationem; aliquando enim dicit : « Omnia subjecit

>sub pedibus ejus, »et stalim enarrat inquiens : « Cum au-

» lem ducat : Omnia subjecta sunt ei, sine dubio praeter

seum, qui subjecit ei omnia, nihil reliquit non subjectum

»illi, ut sit Deus omnia in omnibus 3: » quandoque dicit :

« Propter hoc rclinquet homo patrem, et malrem : sacra -

» mentum hoc magnum est, ego autem dico in Christum et

» in Ecclesiam 4. »

XII. Alque Apostoli quidem interprctcs sunt vetcris

legis; consonanlque vetera novis. At vero, qui sunt non

Apostoli, accusant vetera, qui quidem cum non faciunt,

quod Apcstoli , sed potius cum eorum scripto pugnant,

mentiunlur aposlolalum, factiPscudoprophelaa; explanato-

res enim veritalis, qui legem honoraverunt, iidem legem

exposuerunt. Hi vcro, qui legem criminati sunt, legem fe-

riunt, et eos, qui legem cxplanavcrunt, pungunt. Paremsimilitudinem Evangelii alque legis cognoscunt Apostoli,

qui cum legem sumunt, Evangelium aspiciunt; cum Evan-

gclium nspiciunt, legem non tollunt. Isti vero dum, quoe

sunt simiiia, semper dissimilia esse putanl, et quae sibi in-

ter se amica et gcrmana, inimica et adversaria esse profi-

tcntur, non quidcm eflugiunt, quin malitia eorum convicla

sit. Disjungere vero, et dirimere similia dum sludent, ne-

• Psal. mti, 7. — 2 Hcbr. 1, G. — 31 Gor, XT, ^G-28.— * EpLes.

v, 3i 3 02,



4G2 TITI BOSTRENSIS

que tamen possnnt. Quantoquidem lex nb Evangelio dividi

nonpotcst, invidiaesuacfructumperceperuntobjurgationem.

Quaecumque cnim de Palre in lege scripla sunt, haec etiom

sunt in Evangeliis : quaecumque de Filio, haec in utrisque :

qua3 de Spiritu sancto, haec quoque in ambobus repcrire

polerimus; neutra enim Scriptura non mcminit de Spiritu

sancto : imo iu Evangelio est donum, ibi estpetitio, et ali-

quando dicit David : « Spiritum sanctum nc nuferas ame ' :»

interdum dicitEvangclium : « AccipiteSpirilumsanctum 3,»

ut quod quidem habet David ne aufcratur ei rogat : quod

vero hic donat, id cum ille accepcrit,habeat. Familiaritate

etiam Spiritussancti, animae honorantur,nec a familiaritate

ejus avulsae, neque sine ejus familiaritate permanentcs.

Adeumdem modum poterit quis elaborimdo, de Angelis,

et Archangelis, et oliis Polestatibus, ct de coelo, ac terra,

aliisque creaturis similitudinem legis et Evangelii contem-

plari, alquc ila investigando usquc ad minimum devenire :

nos vero tantam molem recusantes, et principio tantum

usi, provocantesque studiosos, ut suscepto ad tractaudum

argumento ad omnia theoremata procedant. Id solum adlibrum adjungemus, quod hacretici cum quadam reprehen-

sioue accusant, ut eorum accusalioncm dissolvamus, et le-

gis disposiliones pcrspiciamus. Si enim illi legentes, quae

conlra Scripturam objiciunt, ore contumclioso usi sunt :

at nos amentiam similitudine redarguemus, et quae in cri-

mine objiciunt, apponere non dubitabimus.

XIII. Accusantenim veterem legem tanquam acerbam,

et crudclem ; accusant praetcrea veteres minislros tanquam

austcriorcs, et magis ad objurgalionem propensos, et ab

afleclionc misericordia3 alienos, non intelligenles quod

scriptum est : « Misericordiam, ct judicium cantabo tibi

«Domine 3, » neque scienles perfectioncm ralione guber-

1 Prob, i, i3. — * Joan. xx, 22* — J Psal. c, i.



ADVERSUS MANICH/EOS. LIU. III. ^63

nationis ex miserieordia, et vindicalione pendere. Idcirco

cajccli, miseraliones legis tacent , et vindicationum potiusmeminerunt, et ubique clamant : « Non videtis, quia pueri

parvi convicium fecerunt Elisaeo, qui maledixit eis, et duo-

bus ursis tradidit pueros ad devorandum ?Non videtis, quia

quibusdam mililibus missis a rege ad vocandum Eliam in-

vitis, noiuit ire cum eis, ignem jaculatus est, et viros con-

sumpsit, inquiens : « Si vir Dei ego sum, descendetde

coelo

«ignis et devorabit te, et quinquaginta tuos '? » Si hujus

mali accusationes, et vindictas inter vitiosa et prava refe-

runt, quid dicturi sunt de Paulo, qui cum videret aliquando

Bar-Jcsu magnum, qui erat cum Sergio Paulo proconsule,

disserentem, et arlificiosa machinatione orationis mentemeorum, qui veritatem didicerant, depravantem, non est pas-

sus,increpavit, punivit, privavit oculjs, clamavit; « plene

»dolo, et omni fallacia, fili diaboli, non desinis subvertere

»vias Domini rectas? et nunc ecce manus Domini super

»te, et eris caecus non videns solem usque ad tempus a. »

XIV. Quid de Petro dicent, quando Ananias, et Sap-

phira, vendila possessiuncula, parlem pretiisibi averterunt,

partem atiulerunt? cum Ananiam judicatum, et mendacii

convictum morte affecit, Sapphiram autem eidem sepul-

cro tradidit? jacebant enim mortui, verbo interfecti. Illic

ignis allatus consumpsit ad Eliam profeclos; hic verbumemissum in conspectu Discipulorum eflicit, ut qui fidem

cauponali erant, morerentur. Illic Elisaeus corpora pucro-

rum besliis dedit; hic Paulus aspeclum oculorum ademit,

et eum, qui videbat, caecavit, et qui talia patraverunt, pce-

nas dederunt. Si igitur poena ac vindicla iii inalis enume-rntur, mali sunt Paulus, et Fetrus : sin nutem boni sunt,

quia Apostoli sunt, boni sunt, quia poenas excgerunt. Quidpoenas accusas, idque Apostolis irrogationo poenarum usis?

1

4 Reg. i) io. — * Act, xin, io;

ii.



404 TITI BOSTRENSIS

QuodsiApostolosquidemapprobairius.poenasveroimproba-

mus, nondecernunt, vel jus dicunt leges secundum perso-

nam de factis; non disceplant contra personas, scd asli-

pulantur similitudini faclorum.

XV. Sed rursus aiunt : i Misericors esl filius : misericors,

qui Evangelia scripsit, ct qui misericors est, filius est miseri-

cordis. Lex vero dura,ct aspera est non parcens delinquen-

libus ; misericordiam autem continct Evangclium, quoddclicta quidem coercct, pccnilenlias vero pra^dicat. Eccc,

dicent,Pctrus negavit,et Salvatorpepercit,et eum,qui tam

gravcpeccalumcommiserat, dissimulat,ct minasclemcntia)

subjecit,ut essetomnibus per universam vitam excmplum,

et imago clemenlire Salvatoris. Quid igilur lex? <nn caret

imilatione exempli, et non liabct imaginem parem,et huicrespondentem? Ac Pctrus quidem studio virtutis dcditus,

ct lapsus, venia, et condonalione honoralus cst : in lege

autcm nemo post peccatum ct quidem mngnum, vcniam

sibi pcr poenilentiam conciliavit? Si enim ignorant, rccita-

bimus quod Scriptum est : « Miscrcre mei, Deus, secundum

»magnammisericordiam lunm. Et secundum multiiudinem»miserationum tuarum dele iniquitalem mcam, et a pec-

»cato mco munda me. Tibi soli peccavi, ct malum coram

»le feci '. » Si autem non ignorant, sed sciunt, silcntium

tcnent in malo scrmonc.

Cognatae igilur ct gcrmannc sunt res, similes imagines :

atque hic quidcm Pelrus, illic vero David, utmagnorum

virorum lapsus m<ngna cliam vcnia curcntur; et iis, qui

graviter deliqucrunt, magna ctiam misericordia tributa sit.

Si igitur admiranlur Evangelia, quia Pelrus misericordiam

conseculus est, admirenlur eliam legem,

quia ct Davicl

miscricordiam adcplus cst. Si aulem legem accusant, quia

post lanla delicla non est David data venia : ncque Pelrus

» PmO. i., 1-6.



ADVEKSUS MANICILEOS. LIB. III. /^65

opinione eorum querelam et accusationem efFugiet ; ct vi-

debitur quidem contra solum David facta accusalio ; scd

reipsa eadcm accusatione accusabitur Pelrus. Si autemdixerint bonom quidem esse veniam, sed veniam veteris

legis usque ad unum pertigisse, in Evangelio autem mul-

tam esse veniam, et pelagus condonationis, el clamat ibi

Salvator : « Venite ad me omnes, qui laboralis ct onerati

«estis, et ego reficiam vos 1. »Legant velera, et subeat ad-

miratio corum, quae scripta sunt.Si auteoi propter desuetudinem exercitationis nolunt le«

gere scripta, etiam hic desinant accusarc. Salvator dicit :

«Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego

«reficiam vos, »neminem prastermisit, neminem reliquit,

omnes complexus est. David vero ait : « Oinnes gentes

»plaudite manibusa

, » et rursus, « Auribus percipite om-»nes, qui habitatis orbem, quique terrigenae et filii ho-

»minum, simul in unum dives et pauper 3. » Omnes in

Evangelio cxcitali sunt ; omnes in lege. Ncminem reliquit

Evangelium; neminem lex omisit. Clamavit Evangelium :

« Agile poenitentinm, appropinquavit enim regnum ccelo-

»rum4.

» Omnibus dimisit hanc sermocinationem; cumdelinquenlibus loquebatur, cum lapsis sermonem habebat,

cum iis, qui jam erant rei mortis, loquebatur ; liberlalem

pcr prcedicationem praeconciliabat.

Profectus est Jonas Ninivem, quae crat civitas non parva

et magna gentium frequentia habilata. Edidit commina-

tionem,non reticuit

poenam, clamavit, perterruit sermonc.v

Vidit viros, od mutationem vila3 impulit, fecit, ut pecca-

tum repudiarent. Praenunliata comminalio abiit, successit

misericordia. Factum est, quod ut fieret, curabatur : nonenitn iiileritus queerebalur, sed mutalio morum indagaba-

1 Matth. xi, 28.— Psal. xtvi, 2.— 3 Id. xxvm, 2, 3.- * Matlli.

111, 2.

XLI, 00



466 TITI BOSTRENSIS

tur. Poslquam faclum est hoc, ct viri mulali sunt, appa-

ruit donum Dei, clamavit judcx patrocinium suscipicns,

dixit ministro suo : « Si tu tristalus es pro cucurbita, pro

»qua non laborasli, quae sub una nocle nata est, et sub

» una nocle periit, ego vero ivon parcam pro Ninive civitate

»magna, in qua habitant plus quam ccnlum viginli millia

»hominum, et multa jumenta x? » Et pepercit Deus, qui

nunc quidem haec dixit. In alio autcm Propheta clamavit,

inquiens : « Nolo morlem peccatoris, sed magis ut conver-» tatur ct vivat

a, » qui ab iis, qui sciunt laudes ejus canere,

in laudibus vocatur « Miserator et misericors, patiens ct

»multac misericordiae 3: » lam ingcns cnim pelagus mise-

ralionum apud Dcum est , ut minimam et brevissimain

etiam flagiliosissimorum ad pcenilenliaminclinationem non

relinquat inhonoralam. Achab enim ferme ad exlremumnequiliae proccsserat, et cum paulum compunctus essel,

honoravit cum Dcus, et rem minislro ostendit, ct minas

repressit, ac cohibuit, prctrahens intcrim lempus suppli-

cii. « Vides, inquit, quomodo compunctus est Achab ? non

»inducam mala in diebus, sed ia aliis dicbus 4. » Idque ut

minimam aspersioneinpoenilcntiaj decenli honoreDeus ho-

norarel.

Scd ha?c hactenus, ne disputatio de legc omnino prnete-

rirctur non traclala et cxcussa. Hoc solum addemus, fuisse

lcgcm umbram fulurorum bonorum, pajdogogum vero ad-

juvare puerum et aelatem pucritiie, quousque magisler

susccpta grandiorc ejus habitudine, majoribus disciplinis

eum traddl: commodius enim et aplius hoc principio lan-

qunm fundamenlo jacto, potcrit quis conhrmare, quomodo« Lex per iWoysem dala, gralia vero ct veritas a Christo

»fQCla sit5

. »

1 Joaa. iii, 10, ii. — 2 Bsecht xxxm, it« — 3 Psal. xxxv, i5.

* 3 Reg, xxi, 2(j — 5 Juan. l, 17.



ADVERSUS MANICnÔS. LIB. III. ^7XVI. Nos aulcm alias argumcntaliones abortionis istius

allingamus,proposita alia hujus opinione in Scripturis ab-

sona et absurda, ut ca cxcussa et evoluta, quoad fieri po-

tcst, mcntes illaqueatas ex opinione amenle criperc possi-

mus. Porrexit enim se usque ad fabricam mundi ct hoc,

quod cernilur creatum, a diabolo creatum esse vult : csse-

que homincm a diabolo formatum atque animam quidem

a Deo, esse tamen corpori a diabolo aplatam, et factum

hominem, qui substantiam quidem corporis ex substantia

diaboii acceperit, substantiam vero animee tanquam spo-

lium et exuvias exDeosumpserit; ut nnima quidem sumpta

sit ex Dco, traxerit vero de Dco spolium diabolus : atque

ita exsubstantia diaboli, et spolio Deo detracto fabricatuni

esse hominem ex corpore et anima constanlem, atque

anima) quidem non esse auctorem diabolum, nequc sub-stantiam ejus fecisse, sed solius ingressus animae in corpus

efFectorem esse : delractnm enim tanquam spolium, ut ipsi

aiunt, in carnem immisit, carnem vero ipsam et formatio-

nem, et figuram, et talem formam, ac lotam substantiam

opus esse et formalionem diaboli. Fatenles igitur faclum

essehominem excontrariis, neque quac sit contrariorum ra-

tio sciunt; neque sciunt esse queedam contraria, qute in-

ter se commisceri non possunt, quia nullam inler se com-munionem, neque mixtionem habere queunt : quin potius

causa sunt interilus sui in illa, quae putatur, communione,

quia non possunt simul essc, imo aliud toilitur, quia aliud

dominatur.XVII. Ecce, in uno cubilo dies et nox inveniri non po-

test, quia solum lumen inventum prius sustulit tenebras.

Ecce, ia una anima pudicitia, et scorlatio non possunt

cerni, quia sola pudicitia, si apparuerit, fugat et amandat

scorlationem. Ecce, pietas , et impietas in hoinine uno

nunquam erit; ubi enim pietas ceniitur, neque stilla ina-

3o.



/|G8 TITI BOSTnENSIS

pietatis apparcbil; confirmat autem Apostolus et signat

quae dicta sunt : « Qunc, inquit, societas luci acl tenebras ?

Quae pars Christo cum Belial x? » Quae enim sunt sibi con-

traria, non possunt csse sibi amica, et unus concentus non

poterit faccrc, ut quae sunt unius concentus discrepent :

nec enim cx numcroso, et non numcroso unus conccntus,

et una modulalio eflicitur, nec ex silentio, et locutionc una

composilio fit. Unum enim solum cssc oporlct, allero sub-

lato, quod non palitur, ut simul sit. Si autem corpus esset

diaboli et anima Dei, quomodo unus concenlus hominis

ex cis conflalus esset? Quomodo una amicitia et afTeclio?

cn, aptalus et faclus est unus homo, et ccncentu, ac con-

venicntia unus est. Ecce anima copulata est cum corpore,

el illud amnt, et effectionc complectilur : « Nemo enim un-

» quam carnem suam odio habuit, sed nutrit et fovet eam \ »

Si aulcm alterum alteriuscuram habet; eldolorem corporis

suumducit anima,ct non disjungilur affectionibus; scdad-

jungitse ad vulncra, adjungit se ad affecliones; et cum cor-

pus dolet propler vulnera, in trislitia cl moleslia est anima,

quae potest essc expcrs doloris.

Cum vcro voluptalem percipit, ct a voluplalc titillatur,

anima etiam molus corporis parlicipnt et tilillalioncs si-

mul atlingit : ac similiter quidcm desinit, accipit vero si-

mililer incrementum. Ciun anima, inquam, desinit per-

turbalionibus moveri, simul desinit corpus et conquiescit.

Cum vero cupidilas io anima remoratur, titillationibus

eliam in corporc rcmoralis ; corpus suavitatc perfundit et

inflammal: fiunlque acqualitcr iilillationes, ct a?qualiler

tilillalionum abjecliones et dcfecliones. Si aulcm ex con-

trariis esset homo, ac corpus quidem diaboli essct, anima

vero Dei, primum quidem non facla fuisset conjunclio

ntriusquc, nec ipsa diulurna mixlio perficeretur. Secundo,

"*3 Cor. vi, i4, i5. — * Ephcs. v, 19.



ADVERSUS MANICILEOS, LIB. III. 4^9

quamvis allerurn ab altero reciperetur, et ulrumquc la-

men, quoe sua essent, proprla et privata duceret, quae vero

alterius, aliena et neque voluplas corporis, animac volup-

tas fierct : neque vulnera corporis dolores animac essent;

sed ulrumque per se voluptatem, et dolorem sibi imperti-

ret. Quomodo diabolus illinc,quod suum non crat, sumere

potuit? quomodo anima, quae non est hujus, sed alterius,

et nullam admixtionem ejus habet, sed est allerius subs-

tanliae, et substantiae omnino a diabolo alienae, quomodo,inquam, in alienis et exlernis est? et admixtionem corpo-

ris diaboli, tanquam vinculum patilur et toleral? et ligata

est in non suo? Quomodo carnem propriam esse ducit et

sanctam facit, atque eam ad virtutem praeparat, ut quoad

fieri polest, similem Dco efiiciat? Gum enim corpus cas-

tum est, et non sordidatum, neque macnlatum; cum sanc-

tum est et honestum; cum sermo ejus sanctus et rectus

cum aspectus juslus; cum motus ejus divini sunt, quid

aliud est hoc, quam simiiem esse Deo? Ac de his quidem

haec dicta sunt.

XVIII. Pauca autem ex Scripturis apponamus, ut ap-

positio Scripturarum illos ad erubescendum se adigat, et

nobis fidem majorem conciliet. Salvator enim cum in

Evangelio de formatione viri ct mulieris meminit, forma-

tionem ad Patrem suum, et conditorem universi referens,

aiebat : « Qui fccit hominem ab initio, masculum et fcemi-

» nam fecit eos, et dixit : Propter hoc relinquel homo pa-

»trcm suum et matrem suam, et adhaerebit uxori suae, et

»erunt duo in carne nna. Itaque jam non sunt duo,

»sed una caro. Quod ergo Deus conjunxit, homo non se-

»paret x: »novit cujus esset corpus, et cujus anima confi-

tendo auctorem utriusque, et Patrem confitendo; et rcti-

net, ac cohibet humanas cogitationes, volens, ut non

1 Matth. xix, 4-6,



470 TITI BOSTRENSIS

possint disjungi, quae facla sunt, non concedens, ut ulla

humana sentenlia, ac voluntatc, quae bene aptata sunt,

separareliceat. In Evangelio autem iis, qui falso videban-

tur eodcm studio cl cura teneri, occulta tamen et quae in-

tus erant in homine, ncgligebant, niebat : « Stulti, nojwic

qui fecit, quod forisest, quod intus est, fecit ' ? » Si aulem,

quod inlus est, anima cst; quod autem foris, corpus,et qui

fecit, quod intus est, animam fecit et qui fecit, quod foris

est, corpus fecit, igitur qui est animse auclor et cffector,

corpoiis auctor et effeclor est, et Deus est, qui utrumque

fecit et aptavit, ct conjunxit, qui hanc harmoniam decen-

lissimam coagmentavit? Jpse autem Salvator quam accu-

ralionem corpori in sermonibus suis adhibet, cum ait :

« Sunt eunuchi, qui sc castraverunt propler regnum cce-

»lorum. Qui potcrit caperc, capiat 2 ? »Adhibens cnim

hanc diligenliam, et sludium corpori, et cfficiens ipsum

sanclum et perturbationibus, ac voluptatibus vacuum, et

omnem cupiditalem vcrbo amputans et detondens, procu-

rationcm corporis demonstrat, et curam carnis providam

significat. Solliciludine auiem, et accuratione suam esse

prccdicat, progrediens usque ad curam aspcctus; ne si as-

peclus fortuito, ac temere moveatur, omni labe, et macula

impleatur. Quinimo si constanter, et graviler cictur, in

apla modesla perscvcrcl ; ait cnim in Hvangelio :« Omnis,

»qui viderit muliercm ad concupiscendum eam, jawi moe-

«chatus est in corde suo 3. » Commotioncm in corpore

cum cordc commelitur ct aspectum curans, communemcuram adhibet cordi, coinmolioncm aspeclus commotio-

ncin cordis rcputans essc, et nccuralionem aspeclus, accu-

ralioncm mentis; ncc cnim alitcr nocebit oculus, quam ut

noccbit mens : quia non potest oculus depravari, non dc-

v Luc. xi, 4o. — 2 Mattb. xix, 12. —3

Id. v, »8.



ADVERSUS MANICII420S. LIB. III. 47

pravala aniuia; sienim anima estinsequitate,etrectevidet;

aple ct convenienter oculi cernent.

XIX. Hic igitur repudians turpem aspectum oculorum,sanctum aspectum inducit : ut oculi, inquit, recta videant,

et palpebrae justa intueantur : erigit enim et extollit ocu-

los, non permittenssimul, ut llectantur, scd potius excitat,

et ut erecti sint, facit. Idcirco Salvator gerens magnamprovidentiam, et procurationem corporum corpus gesta-

vit, et in corpus venit. Si igilur non venit in corpore, quid.dicturi sunt de cruce, et fixura clavorum, et lancea, et

monumenlo, ac sepultura ? Sin autem his convicti corpus

sumpsisse Salvatorem confitcntur, quid dicent, si non sunt

dicturi ipsum quoque a diabolo formatum esse? et non jam

solum corpus humanum esse diaboli, sed etiam corpus

Salvatoris bcnefici nostri. Non enim parcent, nec absti-

nebunt se, quin usque in hanc cogitationem evadant, et

linguam in Salvatorem protendant. Qui enim contra ea,

qure ad illum pertinent, disputat, hic linguam acuens con-

tra ipsum disputabat. Salvator autem baptismo etiam in

Jordane abluebatur, et aquis aspergebatur, quis erat? et

quid erat? Si enim eorpus non geslabat, nequc corpus ha-

bebat, quid commune est spirilibus cum fluminibus ? Quis

Angelus, qua3 Yirtus, qune Dominatio, quis Principatus,

qurc Poteslas ad lavacrum descendit, et aquas experta

est? Quod si neque Virlus, neque Potestas, neque Thro-

nus in aquas descendit, extra quaestionem posita est res,

factum cst perspicuum, quod quaerebatur. Imo ascendit

ab aquis, lentabatur a diabolo, esuriebat, siticbat, navi-

gabat, dormiebat, ilcr faciebal, defaligabalur, ambula-

bat, esuriens venit ad ficum, poslrcmo judicalus est, et

crufixus : quis hacc proclamabat ? qnis hrcc leslabatur?

taceant linguse, loquantur acla. Os habent res : res am-

plius acrcm pulsantes, sonum emitlamus : os hnbcnt



4^2 TITI BOSTRENSIS

scripla : ctsi nos taccamus, non laccnt res : etsi nos non

loquamur, quae scripta sunt, non possunt non loqoi.

Jgitur quia sic sunt hccc, acta fidcm habent, et narralio

aclorum vcra est, ct clamant ipsae actiones vi sua, habuissc

corpus Salvatorem, etcorpus mortale, et quod propter nos-

Iracorpora corpus gcstavit, quod rcliquumesl,similc quae-

rit; propter nos venit illius corporis sui clTcctor, ct nostro-

rum elTector. Si enim aliud fuisset illud, curam aliis non

adhibuisset corporibus. Si autem factum est,et factum a Deo,ractumveroestpropternos, igiturpropter propria fiebat,ut

quae propria erant, salva essent. Jllud fecit, illius clTectione

omnium suorum libcrtalem operatus. Gratiae igitur dcben-

tur ei, qui corpora nostra fecit, qui eorum ignavioe, alque

pigriticc prospexit, et consuluit; qui misit Filium suum in

corporc, ct nostris corporibus pignus dedit, ut non jamnmplius ileclamur, et humi slernamur, sed simus elali, et

erecti communitate corporum.

Illos igitur deccptores et fallaces in hoc eliam attenue-

mus, quod in corpora invaserunt, et in corpus auctoris pro-

cesserunt, ac contra oeconomiam, et dispensationem Dei

Jimruam extcnderunt, accontra libertatem nostram ad

nsum et excrcilalionem lioguaq lorjui non dubitaverunt cir-

culatorcs quidam, et circumforanei. Congcssimus accrvum

vcrl)orum pravitalis istius : licet enim ex uno aliud accu-

sare, imo omnia deincrps persequentes, omnia inulilia, et

aliena cxistimarc. Idcirco nos omnem sermonem ipsorum

hucusque dclapsi, nc magniludincm libro pra^beamus, hls

haclenus diclis lcrmincmus, facla ex paucis aliorum indi-

calionc, ct cx diclis prius eorum confutalione confccta.

Opus autem est diligenlia studiosis, ut omncs pra^sligias

pnulcrvccli aurcs scrvcnt, ne a pravitalc capiantur, ut sint

cuslodes suarum aurium : parlim cas aperientes, cum vc-

rus sermo pulsat ; parlim claudenles, cnm falsus, ct dolosus,



ADVIiRSUS MAIUCILEOS. LIB. III. 4y3

verilalem simulans laborat, ut in conclave menlis irrnmpat

multi enim ficti, et simulati pulsant aures, cliccnles :« Ego

suin Ciiristus '. et multos dicipient : « Unus autem solus

» Chrislus a. » qui est liberalor, prseses victoriae, beneficus,

qui dispositione pulsat, qui libertatem iu ipso aditu conci-

liat, qui simul ut ingrcditur, peccata excludit, qui in in-

gressu amiciliam cum Patre tribuit, qui mox ingredicns

tropaea in anima ponit.

ftfeWVWV* V \IVWWWVMAVV'/VWVM VWWW\VWW\W\W\IW\VMWWWWWWWVWWWWVWW

LIBER IV.

ADVERSUS MANICMOS.

ARGUMENTUM.

Quarlus tiber NovumTestamentumab illorum blasphemia

in Deum defendit, ut qui nullam prorsus communio-nem cum eo habeant, et fruslra, ac vane quasdam par-tcs ejus ad constiluendam suam impietatem pcr vimtrahant, quodque id, quod diabolice subjiciant, nihii

eos juvat ad ca stabilienda, qua3 conlra Deum dicunl,

Isle liber quartus non comparet in nostro Apographo.

1 Matth. xxiv, j3, - 2 , Cor. VUI> 6> et ^ Tim# Uj 5<





SANCTI DAMASI

PAP.E.

CLASSIS I. —EPISTOLÊ.

CLASSIS II. — CARMINA.





VVVVVVVVVV\VV\\V\VVV\VV\VV\VV\\\\V\\V\\V\\VV\V\\VWV\\VWVV\V\^V\\V\\VV\WVV\-\VV\VWVWWV

SANCTUS BAMASUSPAPA.

LATINUS.

ANNO 384.

Sanctus Damasus, ut plures testantur scriptorcs,

( nempe Luitprandus, Godfridus Yiterbiensis , Pe-

trarcha,S. Antoninus, JacobusPhilippusBergomas,

Sabellicus, Volaterranus, Trithemius, JacobusFlo-

rus, Angelus Piocca, etc), et hisce postremis tcm-

poribus evidenter demonstrassc vidctur doctissimusvfr D. Franciscus Perez Baycr in dissertatione cui

titulus : Damasus et Laurentius Hispanis asserti

etrestituti, natione Hispanus, quo loco, quave pro-

vincia natusfucrit nonsatisconstat.Paterejus,quem

nonnulli Antonium vocant ex inscriptione apud

Baronium relata, scriptor primum, deinde vero et

leclor , et diaconus et presbyter ecclesise sancti

Laurentii in ipsa Roma, Damasum hlium filiamque

Irenen ex matrimonio susccperat. Quae quidcm vi-

gesimo aetatis anno, post emissum virginitatis vo-

tum praematura morte decessit. Damasus autem



4;8 S. DAMASUS

Romae primis imbulus doctrinis , ecclesiaeque

sancti Laurcntii cum patre aliquandiu famulatus,

jam ad diaconatum fucrat promotus , cum , missoin exilium Liberio , anno 355, una cum omniEcclesiae Romanae clero juramento sese obstrinxit,

ne alium pontificem , vivcnte Libcrio, reciperet,

quem ctiam Berceam usque in Tbraciam subsecu-

tus est.

Romam redux, mortuoque anno 366 Damaso,

populi omnis Deique ipsius judicio ad sanctam

Scdem promovetur, reluctante frustraUrsino, quempost S. Damasi ordinationem clectum et ab unico

cpiscopo contra Canoncs ordinatum, non sine multi

sanguinis effusionc, Roma vix tandem expulerunt

Juvcntius praefectus et Julianus, qui primum in

urbe munus cum illo exerccbat. Hinc odiosum Da-

masi nomen , objectaque sancto pontifici probra

sed a concilio Aquileiensi, rc attentius perpensa,

ita ab omni crimine immunis declaratur, ut omnesistae soli Ursino, utpote illegitime ordinato, tribuc-

rcnlur calamitates.

Ursinus, jubenteValentiniano,Romamrepctendi

facultate donatus, cum turbas movere non desinerct,

itcrum cum pluribus aliis expellitur, ilioque ex-

pulso, pax Ecclesiae reddita : (Ammian. MarcelLlib. xxvn.) nec tamen ccssare in Martyrum cceme-

teriis, ctiam absque ullo saccrdote, quorumdam er-

ranlium collectas ; unde a Valentiniano jussum, ut

Ecclesia, qua rebelles extra urbem usque ad hoc

tempus fruebantur, Damaso rcstitueretur.



papa. 479

Sic in pontificatum confirmatus, tum conciliis

celebrandis, tumconscribcndis epistolis, tum libris,

soluto sermonc, necnon et versibus componendis,

tum aedificiis construendis, tum compescendis pa-

ganorum ausis , tum promovendis catholicorum

operibus, tum scrvandis morum regulis, ita incu-

buit, ut Romance urbis decus a concilio Ghalcedo-

nensi celebrari meruerit.

I. Quidem quod ad concilia spectat, illo promo-

vcnte, congregatum est Constantinopolim , anno

38 1, Synodus oecumenica II, qua anathemate per-

culsi sunt Eunomius, Macedonius, Audax, Apol-

linaris et alii ; atquc ut silentio praetermittamus

multa alia, quae hinc et inde celebranda suasit con-

cilia, ipse quinque proesertim solemniora apud

Romam coegit, quorum primo, ubi aderant octo-

ginta episcopi, confirmata sunt Nicaeni conciliiacta,

damnatae Ariminensis synodi fraudes, depositusquc

Auxentius, cujuserroresprimusS. Philaster, origineHispanus , sed tunc Bresciae in Italia episcopus

summo pontifici indicare curaverat ; secundo au-

tem cxagitatse sunt variae haereses , quas dissemi-

nabant in Oriente discipuli Sabellii , EunomiiAudacis, Photini ct Apollinaris ; tertio iterum Apol-

linaris causa explosaêst; quarto admissa est et

conhrmata Antiochensis concilii contra eumdemApollinarem sententia

;quinto denique actum est

de Antiochensis Ecclesiae dissidiis propter Flavia-

num et Paulinum, quorum uterque ejusdcm Ec-

clesiae cathcdram ambibant. Praeter aulcrn illorum



480 S. DAMASUS

conciliorum decreta pluries privatim damnavit hae-

relicorum placita, praesertimque Meletianorum ,

Sabellianorum, Luciferianorum, imo et Ariano-rurn , conlra quorum furias S. Petri Alexandrini

partes forlilcr tuitus est.

II. Ecclesiae defensioni semper intentus, plures

ssepius scribebat epistolas, quarum unicesupersunt,

i° Epistola synodalis concilii Romani anni372

ad

episcopos Ulyriae, cujus aliud exemplar latinum

mendosum , aliud autem graecum authenticum S.

Pontiiicis opus videtur;2°alia Epislola conciliiRo-

mani anni 3^8 : 3° Epistola ad Paulinum anliochen-

sem episcopum ;4° Epistola ad episcopos Macedo-

niae ; 5° Epistola ad Ascholium ; 6° D.uae ad S. Hie-ronymum Epistolae;

7 Epistola ad oricntales dc

Timolhei ct Apollinaris damnatione.

Porro hic tantum rcperire cst, omissis cseteris,

quas inter opera S. Hieronymi deportavimus :

i° Epistolam ad episcopos Illyriae, 2 Epistolam ad

Paulinum Antiochne episcopum complcctcntem

fidci calholicae confessioncm, 3° Epistolamad Acho-

lium ct alios Maccdoniae cpiscopos, 4° Epistolam

ad Acholium Thessalonicensern cpiscopum, 5° Epis-

tolam Synodicam conlra Apollinarium ct Timo-

theum.III. Plura alia sive soluto, sivc poctico sermonc

scripscrat, praescrtim opuscula de virginitate, quae

lapsu temporum pcrierunt; supersunt tantum quae-

dam ad Martyrum aliorumque Sanctorum laudem

scripla carmina, corumquc lumulis inscripta, quo-



PAPA. 48l

rum infra excudcmus quae verc S. Damaso tri-

buenda sunt, posthabitis, quae illi necessario abju-dicari debent. Dura S. Damasi carmina , et non

multum elcganter concinnata.

IV. Nulli artiurn necesstiati alienus, constructis

variis aedificiis, principalem Ecclesiae urbem pluri-

mum decoravit. i° Quidem Ecclesiam S. Laurentii,

quae nunc in Damaso dicitur, et ubi primum pie-

tatis famulatum Deo obtulerat, restaurandam con-

secrandamque curavit. i° Ecclesiam sanclae Anas-

tasiae picturis exornavit. 3° Yaticani subterranea

magnis sumptibus exsiccavit, fontemque baptiste-

ricum designavit a Macrobio Longiniano Romaepraefecto perficiendum. 4°Tumu1os sanctorum Mar-

tyrum in suburbiis Romae a Gothis profanatos

pristino honori reddidit. 5° Denique sancti Sebas-

tiani Basilicam excitavit, ubi sepulta matre et so-

rore ipse denique plenus meritis sepultus est.

Y. Cum, Symmacho promovcnte, Yictorise ara

a paganis restituenda postularctur, S. Damasus for-

tiler impiae flagitationi bis obstitit, et adjuvante

S. Ambrosio, cujus auctoritatem apud Gratianum

advocaverat, repudiata Victoriae ara, victor evasit.

VI. Demum Catholicorum opera vehementer in-

citare sluduit, sanclique Ilieronymi, cujus inter-

pretis in conscribendis epistolis diulius usus est,

doctrinam admiratus, praesertim ubi de Scriptura

sacra agebatur, illum juxta Desiderii hispani sacer-

dotis sententiam novae versioni promulgandse in-

cumbere praecepit ; unde S. Hieronymi accuratior

XLI. 5l



482 S. DAMASUS PAPA.

interpretatio mox per totum Occidentem invaluit.

YIII. Ila autem morum regulis promovendisopcram dabat, ut et ipse omnium virtutum, purita-

tisque maxime excmplar eluccret; unde a S. Hic-

ronymo dicitur non solum pir egregius et eruditus

in Scripturis , sed et virgo Ecclesice virginis doctor

(Hicron. Epist, xxx. ) et a Theodorcto prsedicatur

laudabili vita co7ispicuus. (Yhco&orct. Iiist. Ecclcs.

lib. v. c. ii.)

Damasus moritur undecimo deccmbris anni 384,

annos natus octoginta ., post actum pcr deccm an-

nos duosquc menscs ponlificatum;

quem Theodo-rctus « omnia pro apostolicis dogmatibus diccre et

» faccre paratum » celebrat ( Theoderct. Hist. Ec-

cles. lib. v. c. 1 1.) ; sanctus autem Hieronymus asse-

rit « elcgans in vcrsibus componendis ingenium

habuissc , multaquc et brevia opuscula heroico

metro cdidisse. ( S. Hieron. dc Script. Eccles.

c. cnr.)

Cotlcctasunl S. Damasi opcra a Milesio Saraziano, qui prae-

paravit cditioncm postea a Frcderico Ubaldino ad anniim

1638 in publicuin cmissain, ct Crbano papae YIII dicatam.

Leguntur etiam in bibliothecis Patrum ct maximc in biblio-

tlieca Gallandi, unde iiia, qua; excuduntur, dcpromimus.



SANCTI DAMASI

PAPJ3.

CLASSISI.

—EPISTOLjE.

i\V> VV\ \\> VWVWVWWii/M^VVWWWiVMW VWWWVVVVWWVWW^WMAVWVW/WVWVWWVWW

EPISTOLA I (i).

I. Ariminensis Synodl nullam csse auclorltatem. II. Ni-ccence fidel unice -adlicrrendum , ab eaque dissenlicnles

episcopos brevi a communione segregando", atque ipso

privandos esse episcopi nomine.

Damasus et caeteri episcopi Romae congregati. dilectissimis

fratribus in Illyrico conslitutis episcopis, in Domino sa-

lutem.

I. Creclimus sanctam fidem veslram in Aposlolorum eru-

ditione fundatam, hanc tenere, et hanc populis univcrsis

exponere, qua> videlicet a consiitutis pairum nulla rationc

dissentit, o Dei saccrdotes, per cjuos justum est caetcros

erudiri. Scd relationc gallicanorum et venctorum fratrum,

quosdam haeresibus favcre cognovimus. Quod malum non

solum cavere debent episcopi, sed eliam reiuclari conlra

ea, quae gesta sunt imperitia aut simplicitate quorumchun

pravis interpretationibus deceplorum. Yariis ergo doctri-

nis non dccct labefactari, sed magis patrum nostrorum

roboraro sentcntiam, quoties divcrsac opiniones cornm ati-

5i.



484 S. DAJUSI VAVJE.

ribus ingerentur. Auxenlium ergo Mediolanensem praeci-

puc in hac causa clainnaiumesse scriptum cst. Unde justumest omnes in univcrso Romanorum orbe doctores legis ea,

quae legis sunt, sapere, et non fidem doctrinis variis ma-culare. Itaque dum primum hcerelicorum crepisset nequi-

tia pullulare, sicut etiamnum blasphemia nefandorum ser-

pit Arianorum , tunc patres nostri trecenti decem et

octo episcopi, habito tractatu in urbe Nicaena, hunc murumfirmissimum contra arma diabolica statuerunt, et hoc re-

medio venena mortifera sunt depulsa, ut Pater et Filius

unius divinitalis, unius virtulis, unius magnitudinis debeat

credi, uniusquc essentiae sive substantice, simul et Spiritus

sanctus : aliler vero sapienles, alienos esse a nostra commu-

nione judicaverunt. Quem terminum salutarem, adorabi-lemque deliberationem corrumpere quidam aliis cogita-

tionibus atque temerare voluerunt. Sed in ipso principio

ab his ipsis, qui in Arimino rcnovare ac retractare compel-

lebantur, usque ad hoc causa correcta cst, ut confiterentur

alia sibi circumventione subreptum, out cerle quia non in-

tellexerunt patrum scntentias in Nicaea constitutae hoc esse

contrarium. Neque enim praejudicium aliquod fieri potuit

per numerum Arimino congregatum ; quando constat ne-

que llomanum episcopum, cujus anle omnia decebat eos

cxpectare dccrctum, neque Yincentium, qui tantis annis

cpiscopatum inviolabiliter custodivit, neque alios talibus

praebuisse consensum; maximc dum, sicuti praediximus,

isli ipsi, qui per circumvenlionem declinasse videbantur,

ipsi denuo utentes meliori consilio, haec sibi displicere tes-

tali sunt.

II. Perspicit itaque veslra salubritas, hanc solam fidem,

quae Nicaeoe Apostolorum aucloritale fundata est, esse per-

pelua firmilate servandam, et simul Oricntales hoc facere

nobiscuai, qai se caihoiicos csse cognoscunt, Occidentales



EPISTOL\ II. 485

etiam gloriari. Crcdimus autem languentes in islo cona-

mine non tarde a nostra scparandos esse communione, ct

ab eis cpiscopatns nomen aufcrri, qualeuus populi corum,

liberati crrore, rcspirent. Nullo enim modo a deceplione

poterunt corrigere populum, qui dcccplionis laqueo dcii-

nentur. Concordet igilur cum omnibus Dei sacerdolibus

etiam charilatis vestrac sententia, in qua vos stabiles ac

firmos cxistere judicamus. Sic ergo eliam nos vobiscum

recle credere debcmus. Veslrce nos cbarilatis litleris laeli-

ficate reciprocis. Yalctc, fratrcs charissimi.

MWmWWW\W>\VHWWWv\*WWWHWWiVV w\v\vv

mumm

EPISTOLAII.

XÎTSJÂd Paulinum episcopum Antiochamse civitatis.

De capitulis ficlei contra Macedonium ct Eanomiumct Apoilinarem lucreticos.

Dileclissimo fratri Paulino Damasus.

Per filium meum Yitalem ad te scripta dircxeram, tuac

voluntati et judicioomnia derelinquens, ct pcr Petronium

presbyterum brevit indicavcram mc in nrticulo jam profec-

lionis cjus aliqua ex parle commotum. Unde ne aut libi

scrupulus resideret, et volcntes forsitan Ecclesirc copulari,

tuacautio probanda dificrrel,fidcm mistmus, non tamlibi,

qui ejusdcm fidei communione sociaris, quam his, qui in

ea subscribcntcs, tibi, id cst, nobis pcr te voluerint sociari,

dileclissimc frolcr.

Quapropter si supradictus Filius meus Vilalis, ct ii, qui

cum co sunt, tibi volucrint aggrcgari, primum debcnt in





KPISTOLA. II. /,87

ritu sanclo. Et quia postca is error inolevit, nt quidam ore

sacrilcgo audercnt dicere spiritum Sanctum facluni esse

per Filium

I. Analhematizamus eos, qui non tota libertate procla •

mant; cum cum Patre et Filio unius potestatis csse atque

substantiae.

II. Analhematizamus quoque eos, qui Sabellii sequun-

tur crrorem, eumdcm dicentes Palrem esse quem Filium.

Ilf. Anathematizamus Arium alquc Eunomium, qui

pari impietale, licet sermone dissimili, Filium et Spiritum

sanctum asserunt esse creaturas.

IV. Analhcmatizamus Macedonianos, qui de Arii stirpe

venientes, non perfidiam mulavere, sed nomen.

V. Anathemalizamus Pholinum, qui Hebionis haeresim

instaurans, Dominum Jcsum Ghristum lantum ex Maria

confitetur.

VI. Analhemalizamus eos, qui duos filios asserunt,

unum ante saecula, et alterum post assumptionem carnis

ex virgjne.

VII. Anathemalizamus eos, qui pro hominis anima ra-tionabili et inlelligibili dicunt Dei Verbum in humana

carne versatum, cum ipse Filius sit Verbum Dci, et non

pro anima rationabili et intelligibili in suo corpore fuerit,

sed noslram, id est, rationabilcm et intelligibilem sine

pcccalo animam susceperit, alque salvaverit.

VIII. Anathematizamuseos,

qui Verbum Filium Dciextensione aut collcclione et a Palrc scparatum insubstan-

tivum et finem habiturum essc contendunt.

IX. Eos quoque, qui dc Ecclesiis nd Ecclcsias migrave-

runt, tandiu a communione nostra habemus alicnos, quan-

diu ad cas redierint civitates, in quibus primum sunt

constituti. Quodsi alius alio transmigranto in loco viventis



488 S. DAMASI PKVJE.

cst ordinatus, tandiu vacet sacerdotii dignitate, quandiu

successor ejus quiescat in Domino.

X. Si quis non dixerit sempcr Palrem, semper Filium,

et semper Spiritum sanctum esse, annthema sit.

XI. Si quis non dixerit Filium natum de Patre, id est,

de divina substanlia ipsius, anathema sit.

XII. Si quis non dixerit Verbum Domini Filium Dei

Deum, sicut Dcum Palrem ejus, et omnia posse, et omnia

nosse, et Patri aequalem, analhema sit.

XIII. Si quis dixerit quod in carnc constitutus Filius

Dei, cum esset in terra, in ccelis cum Patrc non erat, nna-

thema sit.

XIV. Si quis dixerit quod in pnssionc crucis dolorem

sustinebat Filius Dei Dcus, et non caro cum anima, quia

induerat formam servi, quam sibi accepcrat ', sicut ait

Scriptura, anathema sit.

XV. Si quis non dixerit quod in carnc, quam assumpsit,

sedet ad dexteram Patris, in qua venturus est judicarc vi-

vos ct mortuos, analhema sit.

XVI. Si quis non dixerit Spiritum sanctum de patrc esse

vcre et proprie, sicutFilius, de divina substantia, et Deumverum, analhcma sit.

XVII. Si quis non dixerit omnia posse Spirilum sanc-

tum, omnia nosse, ct ubique csse, sicut Filium et Palrcm,

analhema sit.

XVIII. Si quis dixerit Spirilum sanclum facluram aut

per Filium factum, analhema sil.

XIX. Si quis non dixerit omnia pcr Filium ct Spiritum

sanctum patrem fccissc, id cst, visibilia et invisibilia, ana-

thema sil.

XX. Si quis non dixcrit Palris ct Filii ct Spirilcs sancli

- -'

Philipp. n, 5.



EPISTOLA II. 4^9

unani divinitatem, potestatem, majestalem, potenliam,

unam gloriam, dominationem, unum regnum atque unam

voluntatem ac veritatem, anathema sit.

XXI. Si quis tres personas non dixerit veras Patris et

Filii et Spiritus sancti, aequalcs, semper viventes, omnia

continentes visibilia et invisibilia, omnia polenles, omnia

judicantes, omnia vivificanles, omnia facientes, omnia quae

sunt salvanda salvantes, anathema sit.

XXII. Si quis non dixerit adorandum Spiritum sanctum

ab omni creatura, sicut Filium et Patrem, anathema sit.

XXIII. Si quis de Patre et Filio bene senserit, de Spi-

ritu autem sancto non recte habuerit, hsereticus est. Quodomnes hserctici de Filio Dei et Spiritu sancto male sen-

tienles in perfidia Judaeorum et Gentilium inveniuntur.

XXIV. Quod si quis patiatur, Deum Palrem dicens et

Deum Filium ejus et Deum Spiritum sanctum, Deos dici,

et non Deum propter unam divinitatem et potentiam,

quam credimus esse et scimus Patris et Filii et Spiritus

sancti ; Deum subtrahens autem Filium aut Spiritum sanc-

tum, ita solum existimet essc Deum Patrem, dici aut credi

unum Doum, anathcma sit. Nomen namque Deorum et

Angelis et Sanctis omnibus a Deo est impositum et dona-

tum; de Patre autem et Filio et Spiritu sancto solum bap

tizamur et non in Archangelorum nominibus aut Angelo-

rum, quomodo haeretici , aut Judnei, aut etiam genliles

dementes faciilnt. Hacc ergo est solus Christianorum, ut

credenles Trinitali, id est, Patri et Filio et Spiritui sancto,

in ea vcram solamque unam divinitalem, et potentiam ac

majcstatsm et substantiam eamdem sine dubio credamuS,

ut aeternam altingere merearnur ad vitam.



49° s - DAMASl PAP.l-.

*W VWWW\WVWV\\WW\X\\\»\«\\W> VWVWV\\ \\\ \V\VV\ \» \ V\\ v\\ \\v w. \\VV\V \\ • \\\ \\\

EPISTOLA III.

Ad ACHOLIUM et alios Maeedonia? cpiscopos.

Maximi Cynici ordinatione damnata, Damosus Mace-

do?xas hortatur, ut in synodo pvoximc Constantinopoli

celtbranda dignus huic civilati prwficiatur episcopus ;

ac majorum advtrsus episcoporum translationes sla-

tuta scrvcntur.

Dileclissimis fralribus Acholio, Euridico, Sevcro, Uranio,

Philippo, et Joanni Damasus.

I. Dccursis lilteris dileclionis vestra^, fratres charissimi,

salis sum contristatus, eo tcmpore, quo, Dco proestante,

haerctici ivcrant abjecli, nescio quos ex /Egyplo venienles

in postulatione conlra regulam ecclesiaslicae discipliuai

fllienum a nostra professione in Constanlinopolilana civi-

tate Cynicum ad saccrdotium vocarc voluissc. Qui igilur

is fuerit arJor animi, quam foeda pra^suinplio, sciic non

possumus, Hinc apparet inquielos homincs, cum mulla

piicsumunt, quid agere deheant ignorare. Non legerant

Apostolum scribentcm : «Yiraulem, si comam nulriat,

»ignominia est illi \ » Nesciebant philosophorum hobitumnon convcnire incessui christiano. Non audierant moncn-

tem Aposlolum, ne pcr philosophiam et inanem seduc-

tionem, quandiu crcdiderant, spoliarenlur sanae fidci in -

dumenlo \ Quanta igilur haec lcslinalio fuerit nescio, ut

cum Christianis hic habitus displiceret, tam insolenler to-

1

i Cor. xi, 1/1.— .* Coloss. if, 8.



EPISTOLA III. 49 l

tum quod non dccucrat ngerctnr? Sed quid aliucl facere

debuit improbitas hominum levissimorum, quam ut cx-pulsi Ecclesia intra parictes alienos ambientem, quanlum

intelligi datur, inquietum hominem ordinarent? Sed haec

inimici intelliguntur esse commenta, qui hnercticis submi-

nistrat materiam detrahendi. Impletum est quod evange-

licus sermo dixerat : « Omnis, Inquit, plantatio, quam non

«plantaverit Pater meus ccelestis, eraclicabitur ". » Hoc est

quocl s?epe dilectionem veslrnm commonui, ne fieret ali-

quid inconsiderate. Nescit sinceritas vestra, quod in sa^cu-

laribus bellis ibi mnjor cura militum excubat, ubi hoslis

insistit? Si crgo nobis episcopalibus armis semper est resis-

tendum, dcbcmus sollicile agere, ne, quocl Deus prohibeat,

gregem Christi lupis rapacibus relinquamus. Philosophia

sapienline srecularis amica , est inimica fidei , venenum

quoddam spei, bellum gravissimum chnritatis. « Qui ergo

oconsensus templo Dei et idolis? Quae participatio Christo

» et Belial 2? »

II. Sed fortasse elicturi sunt aliqui, Christianus erat.

Huic homini, qui in habitu idoli inceclit, nunquam ascri-

bendum nomen est Christiani; quia fieri non polest, ut qtii

hinc placere gentibus desiderat, ullum nobiscum consor-

tium inlegrne fidei possit haberc. Non immerito aulem qui

ex /Egyplo venerant, notali ab omnibus discesserunt, er-

rorem suum condemnantes; ut amputalis ejus postea ca-

pillis, qui non recte fuerat ordinatus, et jacturam capitis

sustineret, et quod ambierat esse non possit. Recte igitur

faclum est, ut id quod male cosptum erat, auctoritale pu-

blica destrueretur.

III. De cnclero commonco sanctitalem veslram, ut quia

cognovi clispositum csse, Constantinopoli concilium fieri

debere, sincerilas vestra det operam, quemadmodum pra3-

Matth. xv, 10. — 2 2 Cor. v:, i4> i5.



492 S. DAMASI PAP.E.

dictrc civitatis episcopus eligalur, qui nullam habcat re-

prehensioncm : ut Deo propitio cum inlegra pax catholi-

corum sacerdotum fuerit confinuala, nullae deinceps dis-

sensiones in Ecclesia oriantur: ut, prrcstante Dco, quod

jamdudum optavimus, cum calholicis saccrdotibus possit

pax perpelua pcrdurare.

IV. lllud praelerca commoneo dileclioncm vcslram, ne

paliamini aliquem conlra statula majorum nostrorum de

civilalc alia ad aliam transduci, et descrerc plebcm sibi

commissam, et ad alium populum per ambitioncm trans-

ire. Tum cnim conlentiones oriunlur, tunc schismala gra-

viora occipiunl; cum et illi, qui amiscrint sacerdolem,

sine dolore animi esse non possunt, et illi, qui alterius ci-

vitatis acceperint episcopum, eliamsi gaudeant, invidiosum

sibi intelligunt forc, sub alieno sc agere sacerdote.

EPISTOLA IVi

Ad ACHOLIUM Thessalonicensem episcopum.

fiusticius Gratlanl Silcntiarius commendatur, ct confir-

matur quod dc Maximi ordinationc dcquc altcro cli-

gcndo supcriori cpistola mandatum.

DHcctissimo fralri Acholio Damasus.

1. Ad merilum filii mei Ruslici addi aliquid amplius

non potcst, domine fraler honorabilis. Hic enim cum ha-

bcat prairogativam oflicii sui, qnod Silcntiarius sit filii

noslri Gralinni augusli, huc acccdit, quod graliam Dei

Roma; conscculus est, ita ut vellct munitus ad illas pnrlcs



EPISTOLA. V. 4<)3

missus venire. Hinc ergo in omnibns honorificentiae tuae

commodoquasi

propriumpignus susciperc digneris ; ut

Deo propitio in peregrinalione constitulus, inlelligat se a

consacerdolibus Dei et diligi et honorari.

II. Ad litteras sanctitatis tuae plene rescripsi, non mihi

placuisse quod nescio quem maximnm ex /Egypto venien-

tes comatum, vel maxime cujus habitus , juxta Aposlo-

lum, ignominiosus esset », Constantinopoli cpiscopum or-

dinare voluissent. Rectius igitur fecerit sanctitas tua, si

dederit operam et de ccetero catholicus constituatur, cumquo nobis, Deo propitio, possit pax perpetua perdurare.

EPISTOLA %Synodica DAMASI episcopi Romse contra Apollinarium

et Timotheum scripta.

Tlmothei damnationem petcnlibus orientalibus, respondet

eum cum impio dogmatc suo jam a sc damnatum, at-

auc cum magistro suo Apollinario sedis apostolico3

judicio fuisse damnatum.

I. Quod debitam apostolicae sedi reverenliam exhibet

charitas vestra, in eo vobis ipsis plurimum praestalis, filii

charissimi. Etsi cnim maxime in sancta Ecclesia, in quasanctus Apostolus sedens docuit, decet nos quodam modoclavum tenere, quem regendum suscepimus; tamen hoc

honore inferiores nos esse profitemur, atque idcirco omni-

bus modis laboramus, ut, si fieri potest, ad beatitudinis

illius gloriam perveniamus.

1 Luc, xi, 26.



4g4 DAMASI TAP,£. epistola V.

II. Scitote igitur quod profanum olim Timolhcum,

Apollinarii h-xretici discipulum, cum impio ejus dogmale

damnavimus; nec reliquias ejus deinceps ulla ralione va-

lituras esse confidimus. Quod si antiquus ille serpens, se-

mel atque iterum pcrcussus, adhuc in suum supplicium

reviviscil; quicumque ab Ecclesia exlraneus esl qui leta-

libus suis venenis quosdam infidelium assidue conatur in-

ficere, hunc vos tanquam pestem quamdam declinate, et

memores apostolicae iidei, ejus maxime qune Nicaeae a Pa-

tribus scripto cst exposita, firmo gradu stabiles in fide at-

quc iminobiles permanete, nec vaniloquia exoletasque

quaestiones a clericis aut laicis vcslris in posterum audiri

patiamini. Jam enim semel formam dedimus, ut qui se

Ghristianum profitetur, id, quod ab Apostolis tradilum

est, custodiat; cum sanctus Paulus dicat : « Si quis vobis

» evangelizaverit proeler id quod accepislis, analhema sit '•

Christus enim filius Dei Dominus noster generi humano

plenissimam salutem passione sua contulit ; ut tolum ho-

minem peccatorum ncxibus implicatum, ab omni peccato

liberarct. Ilunc si quis humanitalem aut divinitalem im-

pcrfectam habuisse dixerit, is spiritu diaboli plenus, se fi-

lium gchennac ostendil.

III. Quid igilur dcposilioncm Timothci a me denuo

poslulalis, qui ct hic judicio seclis apostolicse, pra?sente

eliam Petro Alexandrinaj urbis episcopo, depositus est una

cum niiigislro suo Apollinario, ct in die judicii debita sup-

plicia nc lormenta patielur ? Quod si leviores quosdam ho-

mines in suam senlcntiam perducit, quasi spem aliquam

habens , qui vcram spem in Chrislum sua confessione

mutavit; cum illo pariler peribit, quisquis Ecclcsiae rs-

guhe vult repugnare. Deus vos incolumcs scrvet, filii cha-

rissimi.

1 Maic. 1, 2\, el Li:c. iv, 34«



SANCTI DAMASI

PAPiE.

CLASSISII.

— CARMINA.

WW^WvVr/VV^VV.>V^\^%VV\VV\A^VV^^>Â.\VV\VV\'\\^VV^\VVAVA^^VVV\^t(VV\VV\V\\\^\\^>AAlVV>

CARMINA.

CARMEN I.

IN LAUDEM BAVIDIS.

Nunc Damasi monitis aures prsebete benignas :

Sordibus depositis pngnant penetralia cordis,

Curia cum renovant Christo servire parati.

Prophetam Christi sanctum cognoscere debes.

Pastorem puerum multis e fralribus unumAngelus ex ovibus rapuit, regemque dicavit,

Organa qui scirct manibus componere solus,

Psallere citharam populo coeiestia regna.

Ingentem, clypeoquc gravi, frustraque minantem,

Impium, maledicum, phaleras ac tela gerentem,

Surdorum demens coleret qui templa deorum,

Mactavit saxo tereti, truncumque reliquit :

Judicioque Dei ingenti mox csede peracta,



4q6 s « DAMASI *APJ:.

Monstravit populis, luferat qurc ex hoste tropaea.

Nam Damasusscit,

sancte luos Deus, ipse triumphos,

CARMEN II.

DE CHRISTO.

Christe potens rerum,rcdeuntis conditor aevi,

Vox summi sensusque Dei, quem fundit ab alta

Mente Pater, tantique dedit consortia rcgni :

Impiatu nostrae domuisti crimina vilaj,

Passuscorporcamundum vestire figura,

AfFarique pnlam populos, hominemque faleri :

Quemque ulero inclusum Mariae, mox Numine viso,

Yirginei lumuere sinus, innuptaque maler

Arcano obstupuit compleri visera portu,

Auctorcm paritura suum. Mortalia corda

Arlificem tcxere poli ; mundique reperlor

Pars fuit humani generis; latuilque sub imo

Pcclorc, qui totum late complectitur orbem :

El qui non spatiis terra?, non aequoris undis,

Nec capitur ccelo, parvos confluxit in arlus.

Quin et supplicii nomcn nexusque subisti,

Ut nos surriperes leto, morlemque fugarcs

Miorle tua. Mox aelhcrias evectus in auras,

Purgala repetis laetum tellure Parentem.

Augustum foveas, festis ut sa?pe dicbus

Annua sinceri celebret jejunia sacri.



CARMINA. 497

CARMEN III.

DE ASCENSIONE CHRISTI.

Ad sedem propriam Deus exule morte resurgit,

Ut vitam doceat credentibus esse futuram.

Angelus hocverbum cecinit, quod uterque reportans

Sic venturus erit, sic Christum credere fas est.

CARMEN IV.

DE NOMINE JESU.

In rebus tantis Trina conjunctio mundlErigit humanum sensum laudare venustE.

Sola salus nobis et mundi summa poiestaS

Venit peccali nodum dissolvere fruclU.Summa salus cunctis nituit per saecula terriS.

CARMEN V,

DE NOMINE JESU.

Jure pari regnat communis conditor sevl,

Et cum Patre pia regnat sublimis in arcE;

Sidereo sanclis insidit numine regniS :

Unde mare et terras solo videat omnia nutU,

Suggerit humanis et donat munera rebuS.

XLI. 52



4g8 S. DAMA3I PAP^.

GARMEN VI.

DE COGNO.MENTIS SALVATORIS.

Spes, Via, Vita, Salus, Ratio, Sapienlia, Lumcn,Judex, Porla, Gigas, Rex,Gemma, Prophela, Sacerdos,

Messias, Sabaoth, Rabbi, Sponsus, Mediator,

Virga, Columna, Manus, Petra, Filius, Emmanuelque,

Vinea, Pastor, Ovis, Pax, Radix, Vitis, oliva,

Fons, Paries, Agnus, Vitulus, Lco, Propitialor.

Verbum, Homo, Rete, Lapis, Domus : omnia Ghris-

tus Jesus.

CARMEN VII.

DE S. PAULO APOSTOLO.

Jamdudum Saulus, proccrum praecepta seculus,

Curn Domino patrias vcllet praeponerc lcges,

Abnuerct sanctos Ghtislum laudare Prophetas,

Caedibus assiduis cuperet discerperc plebem,

Cum laccrat sanctas matris pia foedera caccus :

Post tcncbras verum meruit cognosccre lumen.

Tentatus sensit, possct quid gloria Ghristi.

Auribus ut Domini vocem lucemque recepit,

Composuit mores, Christi praeccpla scculus.

Mutalo placuit postquam dc nomine Paulus,

Mira fides rerum? subito trans aelhcra coeli

Nosccrc promcruit^ posscnt quid praemia vitae.

Conscendit raptus martyr pcnctralia Chrisli :

Terlia lux coeli tenuit paradisus euntcm :



CAMIINA. 4 (J9

Colloquiis Domini fruitur, secretareservat.

Genlibus ac populis jussus pnedicere vera,

Profundum penetrare maris, noctemque diemque

"Visere, cui magnum satis est vixisse latentem

Verbera, vincla, famem, lapides, rabiemqueferarum,

Carceris illuviem, virgas, tormenta, catenas,

Naufragium, lacrymas, serpentis dira venena,

Stigmata non timuit portare in corpore Chrisli.

Credentes docuit possent quo vincere mortem.

Dignus amore Dei vivit per saecla magister.

Versibus his breviter fateor, sanctissime doctor

Paule, tuos Damasus volui monstrare Iriumphos.

GARMEN VIII.

DE S. ANDREA APOSTOLO.

Decus sacrati nominis

Vitamque nomine exprimen?,

Hoc te decorum praedicat

Crucis beatte gloria.

Andrea Christi apostole,

Hoc ipso jam vocabulo

Signaris isto nomine,

Decorus idem mystice.

Quem crux ad alta provehit.

Crux qucm beata diiigit

Cui crux amara praeparat

Lucis fulurse gaudia.

In lc crucis mystcrium

Cluit gemello sligmale,

3 2 .



500 S. DAMASI PAP.E.

Dnm probra vincis per crucem,

Crucisque pandis sanguinem.

Jam nos foveto languidos,

Curamque nostri suscipe,

Qui per crucis vicloriam

Cceli pelamus patriam.

CARMEN IX.

1N SANCTORUM APOST0L0RDM CATACUMBAS.

Hic habitasse prius sanclos cognoscere debes,

Nomina quisque Petri pariler Paulique requiris.

Discipulos Oriens misit, quod sponle falemur.

Sanguinis ob meritum Christurnque per aslra secuti,

/Etherios pctiere sinus et regna piorum.

Roma suos polius meruit dcfendre cives.

Haec Damasus veslras referat, nova sidera, laudes.

CARMEN X.

DE S. STEPHANO PAPA ET MARTYRE.

Tcmpore quo gladius secuit pia viscera malris,

Ilicpositus rector cccleslia jussa docebam.

Scd vcniunt subito, rapiunt qui forte docentem

Mililibus missis populi tunc colla dedcre.

Mox ubi cognovit Senior, qui tollere vcllet



CARMINA. 501

Palmam, seque suumque caput prlor obtulit ipse,

Impatiens feritas posset ne laederequemquam.

Ostendit Christus, reddit qui praemia vitae,

Pastoris meritum : numerum gregis ipse luetur.

CARMEN XI.

D£ S. MARCELLO MARTYRE.

Veridicus rector, lapsus quia crimina flere

Praedixit miseris, fuit omnibus hostis amarus.

Hinc furor, hinc odium sequitur, discordia, lites,

Seditio, ccedes, solvuntur fcedera pacis :

Crimen ob alterius Christum qui in pace negavit,

Finibus expulsus patria3 est feritate tyranni.

Haec brevitcr Damasus voluit comperta referre,

Marcelli ut populus meritum cognoscereposset.

CARMEJN XII.

DE S. EUSEBIO PAPA.

Heraclius vetuit lapsos peccata dolere :

Eusebius miseros docuit sua crimina flere.

Scinditur in partes populus gliscente furore.

Seditio, caedes, bellum, discordia, lites.

Exemplo pariter pulsi feritate tyranni.

Integra cum rector servaret fcedera pacis,

Pertulit exilium omniuo subjudice lostus :

Littore Trinacrio munduin vilamque reliquit.



S. DAMASI PAP.E,

CARMEN XIII.

DE S. MARCO PAPA.

Vita fuit Marci, quam novimus omnes

Ore Dei posset qui lemnere munclum

Oravit populus qnod disceret omnis,Grandis honor vilae contemptus habendi

Yirtus lenuit pcnelralia cordis;

Te cuslos Christi perfcctus amicus,

Et Damasus tumulum cum redclit honorcm,

11 ic Marcus, ftlarci vita, fide, nomine consors,

Et meritis.

CARMEN XIV.

DE S. LAURENTIO.

Vcrhera, carnifices, flammas, lormenta, calenas

Vinccrc Laurenli sola iides potuit.

ILtc Damasus cumulat supplex altaria donis,

Martyris cgregium suspicicns merilum.

CARMEN XV.

DE S. FELICE.

Corporc, mentc, animo, pariter de nomine Felix,

Sanctorum in niuneio Christi sacrate triumphis,



CARMINA. 5o5

Qui od te sollicite venientibus oninia prastas,

Nec quemquam paleris tristem repedarc vianlem,

Te duce servatus mortis quod vincula rupi,

Versibus his Damasus supplex tibi vota rependo.

CARMEN XVI

VOTUM S. DAMASI.

Sanctorum, quicumque legis, venerare sepulcrum.

Nomina nec numerum potuit retinere vetustas.

Ornavit Damasus tumulum, cognoscilc, rector.Pro reditu cleri, Christo praestante, triumphans,

Martyribus sanctis reddit sua vota sacerdos.

CARMEN XVII.

DE S. EUTYCHIO.

Eutychiusmartyr crudelia jussa lyranni

Carnificiumque vias pariter tunc mille nocendi

Vincere quod potuit, monstravit gloria Christi.

Carceris illuviem sequitur nova poena : per artus

Testarum fragmenta parant, ne somnus adiret.

Bisseni transiere dies, alimenta negantur.

Miltitur in barathrum : sanclus lavat omnia sanguis

Vulncra, quse intulerat morlis metuenda potestas.

Nocte soporifera turbant insomnia mentem.



5o4 S. DAMASI VkVJE.

Ostendit lntebrn insontis quae membra teneret :

Quoeritur : inventus colitur, fovet, omnia proestat.

Expressit Damasus meritum. Venerare sepulcrum.

CARMEN XVIII.

DE S. TARSICIO.

Par meritum, quicumque legis, cognosce duorum,

Quis Damasus rector Titulos post praemia reddit.

Judaicus populus Stephanum mcliora moncntem

Perculerat saxis, tulerat qui ex hoste tropoeum.

]\Iartyriumprimus rapuit lcvita fidelis.

Tarsicium sanctum Christi sacramenta gerentem,

Cum male sana manus peteret vulgare profanis,

Ipse nnimam potius voluit dimittere cacsus,

Prodcre quam canibus rabidis ccelestia membra.

CARMEN XIX.

DJJ S. GORGONIO.

Marlyris hic tumulus magno sub verlice monlis

Gorgonium retinct, servat qui altaria Christi.

Hic, quicumque venit, sanctorum limina quacrat

Inveniet vicina in sede habitarc beatos,

Ad coelum pariter pietas quos vexit euntes.



CARMINA. 5o5

CARMEN XX.

I)Ji S. SATURMNO MARTYRE.

Tempore, quo gladius secuit pia viscera matris,

Sanguine mutavit patriam, vitamque genusque

Romanum, civem sanctorum fecit origo.

Mira fides rerum, docuit post exitus ingens.

Cuni lacerat pia membra, fremit Gratianus ut hostis

Postea quam fellis vomuit concepta venena,

Cogere non potuit Christum te, sancte, negare :

Ipse tuis precibus meruit confessus abire.

Suppliciishaec Damasi vox est : Venerare sepulcrum

Solvere vota licet, castasque effundere prcces;

Sancti Saturnini tumulus quia marlyris hic est.

CARMEN XXI.

DE S. MAXJRO.

Martyris hic Mauri tumulus pia membra relentat,

Quem Damasus reclor longo post tempore plebis

Ornavit supplex, cultu meliore dccorans

Insontem puerum cui pcena nulla dejecti.



5o6 S. DAMASI PAP.E.

CARMEN XXII.

DE INCERT0 MARTYRE GRJ2CO.

Jamdudum quod fama refert, te Grrecia misit.

Sangnine mulasti patriain, civemque fratremqne

Fecit amor legis, snnclo pro nomine passus.

Incola nunc Domini, servas qni olleria Christi,

l)t Damasi precibus faveas, precor, inclyte martyr,

CARMEN XXIII,

DE SS. MARCELLINO ET PETRO.

Marcelline tnos, pariter Pelre, nosse trinmphos :

Percussor retulit Damaso mihi, cum puer essem,Hacc libi carnificem rabidum mnndata dedisse,

Senlibus in mediis vestra ut tunc colla secaret,

Nec lumulum vestrum quisquam cognoscere posset

Vos alacrcs veslris manibus mandasse scpulcra.

Candidulo occulte postquam jacuislis in anlro,

Poslea commonitam vestra pielate Lucillam,Hic placuissc magis sanctissima condere membra.



CARMINA. 607

CARMEN XXIV.

DE SANCTIS MARTYRIBUS FELICE ET ADAUCT0,

semel atqne ilerum vero cle nomine Felix,

Qui intemcrata fide, contemplo principe mundi,

Confessus Ghristum ccelestia rcgna petisti !

vere pretiosa fides ! cognoscile fralres;

Qui ad ccelum victor pariter properavit Adauclus.

Presbyter his Verus, Damaso rectore jubente,

Composuit tumulum, sanctorum limina adorans.

CARMEN XXV.

DE SANCTIS MARTYRIBUS NEREO ET ACIIILLEO*

Militix nomen dederant, almumque gerebant

Oflicium pariter, spectantes jussa tyranni,

Praeceplis pulsante melu servire parali.

Mira iides rerum ! subito posuere furorem.

Conversi fugiunt, ducis impia castra relinquunt

Projiciunt clypeos, phaleras ct tela cruenta :

Confessi gaudent Chrisli portare triumphos.

Credite per Damasum, possit quid gloria Chrisli,



5o S. DAMASI rAPJI.

CARMEN XXVI;

DE SANCTIS MARTYRIBUS PR0T0 ET HYACINTHO.

Extrerno Inmulus latuit sub aggere montis

Hunc Damasusmonstrat, scrvat qui membra piorum.TeProtum retinet mclior sibi regia coeli.

Sanguine purpureo scqueris, Hyacinthe, probatus.

Germani fratres animis ingentibus ambo :

Hic victor meruit palmam ; prior ille coronam.

CARMEN XXVII.

DE SANCTIS MARTYRIBUS PROTO ET IIYACINTHO.

Aspice descensum; cernes mirabile faclum :

Sanctorum monumenta vides patefacta sepulcris.

Martyris hic Proti tumulus jacct alque Hyacinthi :

Quem cum jamdudum tegeret mons, terra, caligo ;

Hoc Theodorus opus construxit presbyter, instans

Ut Domini plebem opcra majora tencrent.



CARMINA. 509

CARMEN XXVIII.

DE SANCTIS MARTYRIBUS CHRYSANTHO ET DARIA.

Hic votis paribus lumulum duo nomina servant

Chrysanli,Dariae,

nunc venerandus honor.Effera quem rabies, neglecto jure sepulcri,

Sanctorum tumulos praeda furentis erat.

Pauperis ex censu melius nunc ista resurgent,

Divite sed voto plus placitura Deo.

Plange tuum gens saeya nefas : periere furores

Crevit in his templis pertuadamna decus.

CARMEN XXIX.

DE S. AGNETE MARTYRE.

Fama refert sanctos dudum retulisse parentes

Agnen, cum lugubres cantus tuba concrepuisset,

Nutricis gremium subito liquisse puellam.

Sponte trucis calcasse minas rabiemque tyranni.

Urere cum flammis voluisset nobile corpus,Viribus immensum parvis superasse timorem.

Nudaque profusum crinem per membra dedisse,

Ne Domini templum facies peritura videret.

O veneranda mihi, sanclum decus, alma, pudoris,

Ut Damasi precibus faveas, precor, inclyta Martyr.



5jO S. DAMASI PAP.E.

CARMEN XXX.

1)E S. AGATIIA MARTYRE.

Martyris ecce clics Agathne

Virginis emicat eximiae,

Christus eam sibi qua sociat,

El diadcma duplex decorat.

Slirpe deccns, clcgans spccie,

Scd magis aclibus alque fidc,

Terrea prospera nil repulans,

Jussa Dci sibi corde ligans.

Fortior haec trucibusque viris

Exposuit sua membra flagris :

Pcclore quam fuerit valido

Torta mamilla docel patulo.

Deliciae cui carcer erat,

Pastor ovem Pctrus hanc rccreat

Laatior inde magisque flagrans

Cuucta flagella cucurrit ovans.

Ethnica turba rogum fugicns,

Hujus et ipsa meretur opem :

Quos fidei litulus decorat,

His venerem magis ipsa premat.

Jam renidcns quasi sponsa polo,

Pro misero rogita Damaso.

Sic tua festa coli faciat,

Sc cclebranlibus ulfavcat.



CARMINA. 5ll

CARMEN XXXI.

EP1TAPIIIUM IRENES S0R0RIS.

Hoc tumulo sacrata Deo nunc membra quiescunt,

Mic soror est Damasi : nomen si quoeris, Irene.

Voverat haec sese Christo, cum vita maneret

Virginis ut meritum sanctus pudor ipse probarel.

Bisdenas hyemes necdum compleverat aelas :

Egregios mores vitaB praecesserat aetas.

Propositum mentis pietas vencranda pucllae,

Magnificos fructus dederat melioribus annis.

Te germana soror, nostri nunc testis amoris,

Cum fugeret mundum, dederat mihi pignus honestum.

Quam sibi cum raperet melior tunc regia coeli,

Non timui mortem, ccelos quod libera adiret :

Sed dolui, fateor, consortia perdere vitae.

Nuncveniente Deo nostri reminiscere virgo,

Ut tua per Dominum praestet mihi facula lumen.

CARMEN XXXII.

EPITAPniUM PROJECT/E.

Quid loquar aut sileam, prohibet dolor ipse fatcri.

Hic tumulus lacrymas retinet, cognoscc, parentum

Projectae, fuerat primo quae juncla marito,

Pulchra decore suo, solo contenta pudore.

Heu ! dilccta sntis misenc genitricis amore,



5l2 S. DAMASI PAP.E.

Accipe qukl multis thalami post fcedera prinia

Erepta ex oculis Flori genitoris abiit,

yEtheriam cupiens coeli conscendere lucem.

Haec Damasus praestat cunctis solatia fletus.

VIXIT. ANN. XVI. M. X. DIES. XXV. DEP. III. KAL. JAN.

FL. MEROBAUDE. ET. FL. SATURNIN. CONSS.

CARMEN XXXIII.

DE SEPULCRO SUO.

Heic congesta jacet, quoeris si, turba piornm :

Corpora sanclorum retinent veneranda scpulcra :

Sublimes animas rapuit sibi regia coeli.

Hcic comites Xysli porlant qui cx hoste tropaea :

Heic numerus procerum servat qui alteria Christi

Heic positus longa vixit qui in pace sacerdos :

Heic confessorcs sancti quos Graecia misit :

Heic juvencs pucrique, senes castique nepotes,

Quis mage virgineum placuit retinere pudorem,Ileic fateor Dnmasus volui mea condere membra :

Sed cinercs limui sanctos vcxare piorum.

CARMEN XXXIY.

EPITAPIIIUM PAP.E DAMASI QUOD SIBI EDIDIT IPS£.

Qui gradiens pelagi fluctus compressit amaros,

Vivere qui prrcstet morienlia semina terrae,



CARMINA. 5 1 5

Solvere qui potuit Laznro sua vincula, morlis

Post lenebras, fratrem post tertia lumina solis

Ad superos iterum Mariae donure sorori

Post cineres Dumasum faciet quia surgere credo.

CARMEN XXXY.DE TEMPLO S. LAURENTII A S. DAMASO INSTAURATO.

Hinc puter, exceptor, lector, levita, sacerdos

Creverut hinc meritis, quoniam melioribus actis.

Hinc mihi provecto Christus, cui summu potestas,

Sedis apostolicae voluit concedere honorem.

Archibis futeor volui novu condere tecta,

Adderc praeterea dextra laevaque columnas,

Quac Damasi teneant proprium per saecula nomen.

CAKMEN XXXYI.

DE FONTIBUS VATICANIS.

Cingebant laties niontem, leneroque meatuCorpora multorum cineres atque ossa rigabant.

Non tulit hoc Damasus, communi lege sepullos

Post requiem tristes iterum persolvere poenas.

Protinus aggrcssus magnum superare laborem,

Aggeris immensi dejecit culmina montis.

Intima sollicite scrutalus viscera terrce,

xli. 53



5l4 8 ' ^ AMASI PAP^.

Siccavit totumquidquid madefccerat hnmor

Invenit Fontcm, prcebet qui dona salutis.

Haec curavit Mercurius levita fidelis.

CARMEN XXXVII.

AD FONTES.

Non ha?c humanis opibus, non arte magislra,

Sed pra?slante Pelro, cui tradila janua coeli cst,

Anlistes Ghristi composuit Damasus.

Una Petri sedes, unum verumque lavacrum:

Vincula tenent : Acbathius votum solvit.

FINIS.



WWWWVVWVVWWVVVvVVVWVVVVWVWWWWVWVWWVVWVWWVVWWWWVWWWWVWWVVWVW

ANNOTATIO.

Supersunt alioe quoedam S. Damasi ad S. HleronymumEpistolae, quas hic omittimus, quia locum melius obtine-

bunt inter opera S. Hieronymi, ita ut simul et quod quag-

rilur et quod respondelur clarius appareat.

Ô&OQi

35





\\\\\VV\\\V\\VVV\\V\V\VV\\\\V\\.\VV\\\\VVV\\V\\\\\\\v\VVV\^\WVVVV\VVVVV\V\\W VWWV.WWV

INDEX

TOMI QUADRAGESIMI PRIMI.

SANGTI EPHRAEM SYRI.

CLASSIS XIII. — DE VITA ASCETICA.

SERMONES PARiEXETlCI AD MONACHOS ÊGYPTI.

Pab>enesis I. Prologus. Pag. 3

— II. Adhortatio ad pietatem. 5

— III. Ad monachos novitios. 8

— IV. De eodera argumento. 10

— V. De eodem argumento. *t

— VI. De codem argumento. »*

— VII. Ad monachos novitios de opere manuum. i4

— VIII. De perseverantia. »5

— IX. De obedientia. 16

— X. De pravis cogitationibus. >8

— XI. De ignavia et contentione. 20

— XII. De humilitatc. 22

— XIII. De eodem argumenlo. a5

— XIV. De praepositis. a4

— XV. De eodem argumento. 27

— XVI. Didactica. 29— XVII. De amore proprio et de vana deceptione. 32

— XVIII. De pigritie. 54

— XIX. De eodem argumento. 36

— XX. Dc dormitationum diver3itate. ^7

— XXI. De vigilantia. 59

— XXII. De opere manuum. 43

— XXIII. De acedia, et patientia. 4 5



5t8 INDEX.

— XXIV. De codem argtimenlo. 5a

— XXV. De transmutationcloci in

locnm. 54— XXVI. De mi.seiicoidia erga reccdcntcs. 5S

— XXVII. De privalionc timoris Dei, et negligentia. 62

— XXVI II. In illud : Habcnti dabitur, et abunclabit. 64

— XXIX. De vertiginc et tcntationibus. 65

— XXX. Dc humilitate. 69

— XXXI. Quod Christianum oporteat esse longanimem et im-

memorem injuriarum. 70

— XXXII. Dc passionibus ac perturbationibus animi. 74— XXXIII. Quomodo oporteat consolari pusillanimes. 75

— XXXIV. Quod oportet fratrem, dnm Icgit, advertere, ac

sludiose legcre, velut in praescntia Dei. 81

— XXXV. Dc virginitate, ct contincnlia. Sa

— XXXVI. Decastitate. 86

— XXXVII. Non dcbere nos huc illucque oculos retorquerc ;

sed potius deorsum aspectum habere, sursum vero ani-

iiiaiii ad Dominnm. Et in quonam fornicationia daemonfunditus profligatur? 88

— XXXVII 1. De mansuetudinc. 91

— XXXIX. De inobedientia, et de resurtectione, ac timore

Dei, et dc fuluro judicio. 94— XL. De pietate. io4

— XLI. De his,

qui propria exciduut negligentia , excusa-

tionesque in peccatis prrctexunt. 10S

— XLII. Ad fratrem qui excidit, et de pcenitentia. 116

— XLIII. Quod non oporteat jurare , nequc blasphcmare. 125

— XLIV. Ad fratrcm qucmdam sermo in iliud : ftlclius cst

nubcrc , quam uri. 129

— XLV. De timore Dei. i3a

— XLVI. Dc charitatc. 137

— XLVII. Ad Eulogium. i38

— XLVIII. Ad monachum acedine dcditum, qui dicebat :

« Monachatum dimitto, et ad saecnlum revcrtor. » i45

— XLIX. Dc morum pervcrsitate. i56

— L. De diffcrcntia vitac monasticac, el vitae saeculari*. i$8

AonoaxATio, sive catcchesis ad monachos. 160

AtiiiORTATio ad fratrcs. 164

AnnoRTATio dc panoplia ad monachos. ] 77

. Skruo dc quibusdam interrogalionibus. '«6



ii\Dtx. 5 19

CLASSIS XIV. EPISTOL.E.

Epistola I. Ad Joanneru monaclium.

De paticntia ; ct de cavendo nc quis decipiatur cogila-

tionibus praetcxtu justificationum ; neque dicat : aTan-

quam pastor incedo; » et de tempeiantia. 189

Ehstola II. Sive hypomnisticum. 196

CLASSIS XV.PRECATIONES.

PRECATIONES AI> DELM.Prkcatio J. ao3

— II. 206

— III. 207

— IV. 210

— V. 210

— VI.214

— VII. 2.5

— VIII. 216

PRECATIONES AD CliRISTUM.

Pbecatio I. 2l 7

— II. 218

— III. 221

— IV.ibid

V. 222

PRECATIONES FERIALES.

Pi.A^CTUsad vesperas ferice tertia?. 21:>

— ad vesperas feriac quartoc. 22 9

— ad vesperas ierioe quinta?. 235

— ad vesperas feriae sextae. 2 4 l

— I. Ad vesperas sabbati. 3 46

— II. Ad vesperas iterum sabbati. 2 5o

— Ad vcsperas dominiea?. 2 5i

PRECATIOXES AD DEIPARAM.

PllECATIO I. 255

— II. 256

— III. 258

— IV. 260



020 JXDF.X.

— V. af,5

— VI. 269— VII. 2 ;3

— VIII. » 77— IX. 280

— X. aS5

— XI. 286

— XII. 288

CLASSIS XVI. — CANTICA ET IIYMNI.

Cantkum I. In nntivitatem Domini. 291

II. De Maria et Magis. 296

Hymncjs I. .102

— II. 3o4

— III. 3o5

TITI BOSTRENSIS EPISCOPI

adversus manichjeos.

LIBER I.

I. Oiigo manichceismi. 35i

II. Catholicorum sentenlia. ;55a

III. Ifali definitio secundum Manichxos. 353

IV. Methodus disputandi. 534

V. An duo principia opposita. 555

VI. Deus secundum placita manichaica finitus. 556

VII. Spatium interduo principia quodnam? ibid

VIII. Ratio duo principia non admitlit. 558

IX. Principiorum qualitales contrarnr.. In Deo nulla qualitas. 5^9

X. Duo ingenila non possunt csse conlraiia. 34o

XI. Nominacontraria duobus principiis danda. Perturbatio in rcbus

est ordo. , 34

XII. De materia quitl sentiunt Manichei. 34a

XIII. Anima a bouo principio , a malo autem corpus, secundum

Manichaeos. 5^3

XI"\. Dc terra et imbribus Manetis opinio. ibid

XV. Sententia de materia refntattir. An Satan sit deterior quamfuit. 544



INDEX. 52 1

XVI. Seditio inter natos mali piincipii. Quomodo sedala. 345

XVII. Desiderium hominis bonum. o{y

XYIII. Ignorantia manichaica exagitatur. ibid

XIX. Malum principium videre Iumen non poluit. 349

XX. Materia cx Manete ascendere conatur. ibid

XXI. Deus invisibilis. 35o

XXII Materia Deum non vidit. Nequelumen absorbuit. 35i

XXIII. Deus substantiam suam non misit. Manes in Deum furens. 353

XXIV. Mixtio animac cum corpore. 354

XXV. Materia ante creationem mala facerc non potuit. De mundicreatione absurda Manes admittit. 355

XXVI. Deus auctor peccati secundum Manem. Mixtionem animae

cum malcria Manes admittit. 356

XXVII. Unde procedat animae peccatum. Ratio praeest vitiis et vir-

tulibus. ibid

XXVIII. Confirmatio hujusce doclrinae. 359

XXIX. An potestatem absorptam iterum recepit Deus. Manetis

blasphemiae adversus Deum. 36t

XXX. Manetis contradictiones. 362

XXXI. Secundum Manem substantia Dei patitur, si anima? punian-

tur. Deusimplet profundum,unde materia. Diabolummalitiae

progressus.

XXXII. Preces daemonum Dco. Quomodo puniantur daemones in

inferis. 365

XXXIII. Manetis duo principia ingenita separata. Malus Satan,Deus bonus. Apostoli aliquando boni aliquando mali. 36S

XXXIV. Mali aliquas virtutes habcnt. Pharao. Nabuchodonosor.

Nequitiam lumen rapuisse docet Manes. oyo

XXXV. Ingenitum dissolvi non potest. 3-3

XXXVI. Patibilis Deus secundum Manem. 3j5

LIBER II.

I. Scopus auctoris. Nihil mali creatum est. 3j9

II. Homo liberrimus. Peccatireus, cum sit libcr. Homincs possunt

csse boni et mali. 38o

III. An potuit homo esse impeccabilis. Virlus nulla sine pugna.

Puer non habct virtutes. 383

IV. Homo bonus et malus cx proposito. Beneficium est animi, posse

admitlere peccata.384

V. Deus non potest facere injustum. Mutatio hominis ad vitium. Im-

possibilis conversio, unde. 586



02 2 INDEX.

VI. Cogitalioncs aliquando bonac aliquando maloc. Actio ab clec-

tione pcndet. 388Y|I. Objeclioues eirca providentiam. 589

VIII. Paupcris et divilis discrimen. Imptobus quare divcs. $90

IX. Justus aegrotans. Malefici cur non | uniantur. 062

X. Pcenocsunt argumeuta virtutis. Manetis blasphcmiacin Dei provi-

dentiam. 7hj[

XI. Communio bonorum et malorum. Bclla cur Deus permitlit. 096.

XII. Mors non mala. Cur vero timetur. Justorum ct impiorum

mortis finis, qualis. 597XIII. Mortcm malum non esse

5itcrum confiimalur. 099

XIV. Sterilitas, fames, terrac molus, an a Deo. Mala hommibusutilia. 4oo

XV. Malorum asperitas hominibus tribuenda, qui malis abuluntur.

Manes secum pugnat. 4t>i

XVI. Mors necessaria, ut nalivitas. Mala proficerc rursum demons-

tratur. 4u3

XVII. Creatio noctis et tencbrarum. 4^5

XVIII. Noctis necessitas. Utilitates ex ea profluentes. 4°7XIX. Mcndacii cum tenebris comparatio. 4o8

XX. Manctis stultitia, negantis feras a Dco fuisse creatas, 4 11

XXI. Nulla malitia sine cognitionc et libertate. ibid

XXII. Serpentium ac morborum utilitas. 4 1 ^

XXIII. Jactura liberorum. Absoluta ratio reium, quas Deus gubcr-

nat, incompcrta. 4'4

XXIV. Praedicatur Dei providcntia ciica animalia horuini inulilia. /\.i6

XXV. Nullac herbae letiicra. 4^7

XXVI. Contra fcrrum ct ignem mcnlitur Manes. uSXXVII. Nihil in fabrica mundi malum. Sola humana ratio aliquando

quidem peccat, sed simul ct coarguitur. 4 20

XXVIII. Sapiens mundi gubcrnalio. 4 21

XXIX. Elcmenta ncccssaiia. 4 22

XXX. Insania Manelis circa natuiam ignis.4

2 ^

XXXI. Solem usque adeo Manes honorat, ut ipsum Deo conferat

et cx ejus substanlia csse dicat. 4 2 ^

XXXII. Imbres ulilissimi. De his Manelis sentcnlia. 4 2 ^

XXXIII. Procreatio liberorum neccssaria. 4 2 7

XXXIV. Giboram tisus moderalus, bonus. Tcmpcrantia laudabilis. 4^8

\\\V. Dc corporibus inanimatis Manctis insania. 4 2 9

XXXYI. Ad homlois utililatem omnia a Deo crcata. 4ô

-XXXVII. In fabrica mundi sapientia Creatoris. 4îXXXVIII. Variclas in crcatione necessaria. 433



INDEX. 520

LIBER III.

I. Manichoei Vetus Testamcntum calumniantur, Evangclia circum-

cidunt. 44 l

II. Lex necessaria Christianis. 44*III. Lcgem perfecit Christus. ^43

IV. Lex et Evangelium de Christo consentiunt. 444V. Variae haereses circa legem. Tres haeretici !egem vitnperant. 446VI. An adventns Filii Dei dacmoni cognitus. Angelis incognita Dei

consilia. 448VII. Lex bona jubet. 45oVIII. Nihil flagitiosum in Jege. 4^2IX. Lex omnem vitiispeciem abslulit. 453X. Omnem speciem virtutis lex exponit; prudentiam, pudiciliam ,

foitiludinem, justitiam. 457XI. Concordantia lrgis et Evangelii. 460XII. Veteris legis interpreles Apostoli. 461XIII. Acerbilas legis vindicatur. . 462XIV. Deus parcit in Veteri et in Novo Testamenlo. 463XV. Evangelium, misericordia plenum. Lex, umbra fulurorum. 4^4XVI. Crealio a diabolo sccundum Manicha;os. 4^7XVII. Corpus non cst a diabolo, et anima a Deo. ibid

XVIII. Scripturae testimonia de creatione corporis ct animae a Deo. 469XIX. Christus corpus habuisse ostenditur. 47»XX. Conclusio.

472

S. DAMASI PAPAE,

CLASSIS I. EPISTOL.E.

Epistola I. Ad episcopos Iliyriac de synodo Romana. 483— II. Ad Faulinum AntiochiaeepiscopumcontraMacedonium,

Eunomium et Apollinarem hacreticos; in qua continetur

Confessio fidei catholicse. 4S5— III. Ad Acholium et alios Macedoniae episcopos. 4go— IV. Ad Acholium thessalonicensem episcopum. 492

— V. Synodica contra Apollinniem et Timothcuni. 4g5

V -



5^4 INDLX.

CLASSIS II. — CARMINA,

Cabme>. I. In Laudcm Davidis.

— II. De Cbristo.

— III. Dc ascensione Christi.

— IV. De nominc Jesu.

— V. De eodem.

— VI. De cognomentis Salvaloris.

— VII. De S. Paulo apostolo.

— VIII. De S. Andrea apostolo.

—IX. In sauctorum

Aposlolorum catacumbas.— X. De S. Stephano papa et martyre.

— XI. De S. Marcello papa et martyrc.

— XII. Dc S. Eusebio papa.

— XIII. De S. Marco papa.

— XIV. DeS. Laurentio.

— XV, DeS.Fclice.

— XVI. Votum S. Damasi.

— XVII. DeS. Eutichio.— XVIII. DeS. Tarsicio.

— XIX. De S.Gorgonio.

— XX. De S. Saturnino marlyre.

— XXI. De S. Mauro.

— XXII. De incerto Martvre groeco.

— XXIII. De sanclis Marcellino ct Pctro.

— XXIV. De sanctis martyribus Felice et Adaucto.

— XXV. De sanctis martyribus Ncrco et Acbilleo.

— XXVI. De sanclis rnartyribus Proto et Ilyacinlbo.

— XXVII. Dc iisdem.

— XXVIII. De sanctis martyribus Cbrysantbo et Daria.

— XXIX. De S. Agnete martyre.

— XXX. De S. Agitha martyrc.

— XXXI. Epitaphium Irenes sororis.

— XXXII, Epilaphium ProjecLc.

— XXXIII. De sepulcro siio.

— XXXIV. Epitaphium p;»p;e Damasi , quod sibi addidi

ipse.

— XXXV. De tcmplo S. Laurentii, a S. Darnaso inslauralo,

— XXXVI. De 1'ontibus vaticanis.

— XXXV II. Adfontcs.

A.\30TAT10.

4y5

496

497ibid

ibid

498

ibid

499

5ooibid

5oi

ibid

5oa

ibid

ibid

5o?i

ibid5o4

ibid

5o5

ibid

5oG

ibid

507

ibid

5oS

ibid

509

ibid

5 10

5nibid

Snt

ibid

5i3

ibid

5i|

5i5

EXPLICIT INDEX.







00

Date post:	07-Apr-2018
Category:	Documents
Upload:	patrologia-latina-graeca-et-orientalis
View:	295 times
Download:	0 times

Caillau, Guillon. S. Ephræm. Opera Omnia. 1832. Volume 8.

Documents