Canatan Kadir Avrupa Toplumlarinda Çokkültürcülük

7/26/2019 Canatan Kadir Avrupa Toplumlarinda okkltrclk

1/18

Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi

The Journal of International Social Research

Volume 2/6 Winter 2009

AVRUPA TOPLUMLARINDA OKKLTRCLK:

Sosyolojik Bir Yaklam*

(Multiculturalism in European Societies: A Sociological Approach)

Do. Dr. Kadir CANATAN**

zet

Bu makale, Avrupa Sosyal Aratrmasnn verileri temelinde Avrupa

toplumlarnn ne kadar okkltrc bir tutuma sahip olduklarn sosyolojik bir analizetabi tutmaktadr. okkltrclk kavram, toplumdaki farkl eitlilik biimleri karsndaolumlu bir tutumu ifade etmektedir. Avrupa toplumlar, g ve gmenliktenkaynaklanan yeni okkltrllk olgusu karsnda son yllarda daha olumsuz biryaklam sergilemeye balamtr. Makale, bu olumsuz yaklamn hangi eitlilikbiimlerini kapsadn ve buna etki eden faktrleri ortaya karmay amalamaktadr.

Anahtar Szckler: okkltrllk, okkltrclk, Avrupa, g, entegrasyonve eitlilik biimleri (etnik, dinsel, dilsel, kltrel vs.).

Abstract

On the basis of the data of the European Social Survey, this article analyzes in a

sociological manner to what extent the European societies have multiculturalistic attitude.Multi-culturalism refers to a positive attitude towards the diversity in the society. TheEuropean societies started to show more of a negative attitude towards the newmulticultural society which is a consequence of migration and immigrantional issues.This article tries to find which types of diversity are rejected and which factors lay on thebasis of this negative attitude in the European societies.

Key words: Multicultural society, multi-culturalism, Europe, migration,integration and forms of diversity (ethnic, religious, cultural etc.)

1. Giri

lk kez Avrupada ortaya kan ve amac; etnik, kltrel ve dilsel farkllklar bir potada eriterekortak bir tarih, dil ve kltre dayal bir ulus yaratmak olan ulus-devlet projesi, bugn ciddi bir meydanokumayla kar karyadr. Bazen okkltrllk bazen de okkltrclk olarak adlandrlan bumeydan okuma, z itibariyle toplumda her trl tekdzelik, birlik ve ortakl bozan eitlilikolgusuna vurgu yapmaktadr. Nitelikleri farkl olmakla birlikte Avrupada eitlilik olgusu en az

*Bu makale, 2002-03 yllar arasnda Avrupa Birliine ye lkelerde yaplan Avrupa Sosyal Aratrmasnn veri tabannadayanlarak hazrlanmtr. Kaynak: R Jowell and the Central Co-ordinating Team, European Social Survey 2002/2003: TechnicalReport, London: Centre for Comparative Social Surveys, City University (2003)and Norwegian Social Science Data Services (NSD)as the data archive and distributor of the ESS data.

** Balkesir niversitesi, Sosyoloji Blm , [email protected]


2/18




81

kaynaktan beslenmektedir. lk kaynak, gemii Avrupadaki toplumlarn tarihi kadar eski olan ve halen denemli oranda varln devam ettiren yerli aznlklardr. ounlukla ulusal aznlklar olarakadlandrlan bu gruplarn yanstt kltrel eitlilik, daha nce z-ynetimli ve belli bir toprak paraszerinde younlamkltrlerin genibir devlet ats altna sokulmasndan domaktadr. Bu kltrler

genel olarak kendilerini ounluk kltr yannda ayr toplumlar olarak korumak istiyorlar ve ayrtoplumlar olarak varlklarn srdrmelerini salamak zere eitli zerklik ya da zynetim biimleritalep ediyorlar (Kymlica, 1998:38). spanyada Basklar ve Katalanlar, Birleik Krallkta Kuzeyrlandallar, Hollandada Frizler, skandinav lkelerinde Laplar bu tip aznlklarn rneklerini olutururlar.Eski Sovyetler Birlii ve Yugoslavyann dalmas ve bu topraklar zerinde yeni devletlerinkurulmasyla bu tip aznlklara yenileri eklenmitir. Szgelimi Sovyetler Birliinin dalmasyla birlikteortaya kan yeni cumhuriyetlerde Rus aznlklar, Yugoslavya federasyonundan ayrlan cumhuriyetlerdeSrp aznlklar, Litvanyada Polonyal aznlklar, Azerbaycanda Ermeni aznlklar, Slovakyada Macaraznlklar ve Makedonyada Arnavut aznlklar bu ekilde ortaya kmlardr.

Ulusal aznlklarn haklarn korumak zere bir ok anlama yaplm olmasna ramen buanlamalarda ulusal aznlk kavram tanmlanmamtr. Fakat bu konuda yava yava bir fikir birliineulalmaktadr. Yerli aznlklar denince, bir devletin toplam nfusu iinde bir aznlk oluturan etnik

(halk) gruplar kastedilmektedir. Bu gruplar, ortak etnik (tarihsel, dinsel, dilsel ve baka) zellikleridolaysyla ounluktan ayrlmaktalar ve eskiden beri sz konusu devletlerin topraklar zerinde yerleikyaamaktadrlar. Burada, Avrupada yeni bir aznlk grup olarak baka bir konumda yer alan gmenlerve mlteci gruplardan bahsetmiyoruz. u an Avrupada saylar yz milyonu aan yzden fazla yerliulusal aznlk bulunmaktadr (Couwenberg, 1994:97).

Avrupada okkltrlln ikinci nemli kaynan gmenler ya da gmen kkenli aznlklaroluturmaktadr. Bu gruplarn yanstt kltrel eitlilik, ounlukla bireysel olarak balayan ve ailebirleimleriyle devam eden uluslararas gten domaktadr. kinci Dnya Savandan sonra ortaya kanbir seri gn rn olan bu yeni aznlklar, farkl Avrupa lkelerinde deiik biimlerdetanmlanmaktadrlar. Bunlar iin Almanya, Belika ve svire gibi lkelerde yabanclar, Fransadagmen iiler, Hollanda ve svete gmenler, ngilterede ise rksal aznlklar kavram tercihedilmektedir (Entzinger, 1984:166-67). Ancak zaman iinde bu kavramlar, pekala tartmaya almaktave yerine yeni kavramlar nerilmektedir. Eski kavramlar kolayca ortadan kalkmadndan yenikavramlarla birlikte gmenleri isimlendirmede de bir eitlilik ortaya kmaktadr. Gncel ve politikyaamda bu eitliliin kullanmnda vurgular ayr bir nem kazanmtr. Eer gmenlerin kkeninevurgu yapmak istiyorsanz o zaman yabanclar veya gmenler demekte bir saknca grlmez, amabu gruplar toplumun bir paras olarak tanmlamak istiyorsanz, burada bu kavramlar ilevsiz ve hattasakncal bir konuma gelirler. Bu balamda yeni aznlklar, etnik ve kltrel gruplar veyalkedalar gibi kavramlar kullanmak gerekir. Bu kavramlarn belirli bir ekilde vurgulanmas bazensiyasal bir tutumu da dile getirir. Szgelimi rk ve yabanc dman gruplar, gmenlerin Avrupatoplumlarna ait bir e olmadklarn vurgulamak iin zellikle yabanclar deyimini her ortamda tekrarederler.

Resmi istatistiklere gre Avrupada en az 21 milyon gmen yaamaktadr. Gmen nfusundrtte Almanya (7.343. 591), Fransa (3.596.600), ngiltere (2.281.000), svire (1.406.630) ve talya(1.116.394) olmak zere be Avrupa lkesinde younlam durumdadr (Wanner, 2002:16). Aile

birleimi ve iltica yoluyla gn hala devam ettii dnlrse bu rakamlar giderek artmaktadr. stelikgmen ailelerde doan ocuk says da Avrupal ailelerden daha yksek seyretmektedir.

Avrupada okkltrll artran bir baka g biimi daha var ki, bu da Avrupa Birliierevesinde serbest dolamn rn olan i gtr. Doksanl yllardan bu yana ou Avrupa lkesineynelik i g giderek artmtr. Bugnk koullar itibariyle her yl Avrupa iinden kaynaklanan goran, dardan gelen g orannn ok ok stndedir. Szgelimi 1999 ylnda toplam g iinde i goranlar yzde 33,2 (ngiltere) ile yzde 97,9 (Slovenya) arasnda deimektedir (Wanner, 2002:8-10).Her halkrda i g oran, Avrupa dndan kaynaklanan g orannn kat kat zerinde seyretmektedir.

Avrupa lkelerindeki eitlilii, doal olarak ulusal aznlklar ve gmenlerle snrlamak dorudeildir. Avrupa, Reformlardan bu yana dini bakmdan byk bir eitlilik sergilemektedir. Uzun bir srekendi aralarnda kavgal olan Katolik ve Protestan gruplar, ancak geen yzyln ikinci yarsndan itibarenyaknlamaya balam ve kmenik bir hareket ortaya kmtr. Yine Yahudilik ve Hristiyanlk


3/18




82

arasnda sregelen tarihsel gerginlik, kinci Dnya Savanda yaanan derin aclar sonunda azalmaya vedostlua dnmeye balamtr. kinci Dnya Savandan bu yana sren glerle birlikte varolan dinieitlilie yeni bir boyut daha eklenmitir. Bu sayede Avrupa, daha nce kendi iinde mevcut olmadiin yz yze iliki kuramad slam, Hinduizm, Budizm ve benzer dinlerle yz yze ilikiler kurmaya ve

bir arada yaamaya balamtr.

Kaynaklar ve nitelikleri ne olursa olsun bugn Avrupada okkltrl, ok-etnik yapl ve ok-dinli bir toplumsal yap ortaya kmtr. Bununla birlikte, bu yapnn kavranmas ve tanmlanmas kadarbu yap karsnda alnmas gereken normatif tutumlar konusunda Avrupann kltr ve siyaset sekinleriarasnda derin fikir ayrlklar bulunmaktadr. Bu fikir ayrlklarn anlamak ve zmlemek iinokkltrllk yaznnda ok iyi bilinen bir analitik ve kavramsal ereveye bavurabiliriz.okkltrllk olgusu zerinde yazp izen bir ok aydn ve bilim adam, okkltrllk kavramn hembetimleyici (deskriptif) hem de normatif bir kavram olarak kullanmay nermektedirler. Szgelimi siyasetkuramcs Parekh okkltrl toplum ve bu olguya yaklamlar konusunda unlar sylemektedir:okkltrl toplum (multicultural society) bnyesinde iki veya daha fazla kltrel topluluu barndranbir toplumdur. okkltrl toplum, her biri farkl biimler gstermekle birlikte kltrel e itlilie ikiekilde tepki verebilir. Ya kltrel eitlilii olumlu karlar, onu anlamak iin merkeze koyar ve onun

kendi varln srdrmek zere ne srd kltrel taleplere sayg duyar, ya da bu topluluklarounluk kltr iinde eriterek asimile edebilir. Birinci durumda, ynelim ve etik olarak okkltrc,ikinci durumda ise mono-kltrc olursunuz. Her iki durumda da okkltrl bir toplumda ya yorsunuz,ama bunlardan sadece biri okkltrcdr. okkltrl toplum terimi bir olgu olarak kltrel eitlilieiaret eder, okkltrc terimi bu olguya ynelik normatif bir tepkiyi dile getirir (2000:6).

Beklentilerin tersine sonu izm taksyla biten bir kavram olarak okkltrclk(multiculturalism) zellikle ngilizcede ok genel ve tanmlayc bir anlamda kullanlmaktadr. Budurumda okkltrclk, bir tek devlet balamnda yaayan farkl kltrlerin ya da kltrel gruplarnvarlna iaret eder. Baka lkelerde bu terim, etnik ve kltrel farkllklar dile getirmek zere kullanlr.Bu anlamnda okkltrclk, gemiten farkl yeni bir durumu tasvir etmektedir. Oysa bir ideoloji venormatif bir felsefe olarak okkltrclk, Kanada, Avustralya ve Amerika gibi lkelerde kltreleitliliin olumlu karlanmasn ve yceltilmesini ifade etmektedir. okkltrcler, tersi anlamda farklgruplarn asimilasyonuna ve toplumun homojenletirilmesine kardrlar (Vermeulen & Slijper, 2003:5-8). Kavramn farkl kullanmlarn ayrt etmek iin Trkede, etnik ve kltrel farkllklar ifade etmekzere okkltrllk, okkltrl toplumu ve farkllklar olumlu ve istenilir gren ideolojik venormatif tavr ise okkltrclk olarak karlamak mmkndr. lkinde kavram, sadece olananlatmak zere tanmlayc, ikincisinde ise olmas gerekeni ifade eden normatif bir anlam iermektedir.

kinci anlamnda okkltrclk (multiculturalism) kavram ilk kez 1971 ylnda KanadaHkmeti tarafndan ve bir siyaset biimini ifade etmek zere kullanlmtr. Burada okkltrclkpolitikasnn temelini yurttalarn eitlii ve kltrel eitliliin kabul edilmesi tekil etmektedir. Bugn,okkltrcln merkezi deerleri ilkeyle zetlenmektedir (Vermeulen&Slijper, 2003:8-11). Birinciilke, kltrel eitliliin tannmasdr. Bu ilke, okkltrcln yetkin kuramclarndan biri olanCharles Taylor tarafndan The politics of recognition (Tannma Politikas) olarak adlandrlmtr.kinci nemli ilke, toplumsal eitliktir. Birinci ilkede ifade edilen kltrel ve etnik anlamda eit muameleyeterli deildir. Gruplarn ayn zamanda sosyal ve ekonomik anlamda da eit bir konuma sahip olmalar

da istenmektedir. Bu anlamda eitlik ve tannma gibi kavramlar, hukuksal anlamlarnn tesindetoplumsal bir ierie de sahiptir. nc ve son ilke, toplumsal btnlemedir. Kart iddialarn aksineokkltrcler, toplumda farkl gruplarn gettolar halinde ayrmasna taraf deildirler. Tam tersine onlareitlik ve tannma temelinde gruplarn hi bir engelle karlamadan toplumsal bir dayanma ve birlikoluturmalarn hedeflemektedirler. Onlara gre toplumda gettolamay ortaya karan sebep, sosyal veekonomik eitsizliktir, bu ortadan kalknca, gettolama da kendiliinden ortadan kalkacaktr.

Her ne kadar bu temel deerler bakmndan okkltrcler arasnda bir birlik kefetmekmmknse de, politik program olarak bugn tektip bir okkltrclkten bahsetmek mmkn deildir.okkltrclk politikalar, lkeden lkeye deitii gibi, teorik anlamda okkltrcln felsefesiniyapan dnrler ve bilim adamlar arasnda da nemli fikir ayrlklar bulunmaktadr. Bunlardan bazdnrler, kltrel farkllklar ve bunlarn gelitirilmesine arlk verirken, dier bazlar da sosyal veekonomik anlamda gruplar arasnda eitlii ve eit muameleye merkeze koymaktadrlar. Yine kimi lke


4/18




83

ve kiiler, toplumsal btnlemeyi daha ncelikli bir hedef olarak grmektedirler. zellikle Avrupadaaydnlar ve siyaset adamlar bu son nokta zerinde younlamlardr. Bu nedenle Avrupada farklieriklerle doldurulsa da neticede toplumsal btnlemeyi hedef alan entegrasyon politikalarizlenmektedir. Entegrasyon politikalar perspektifinden okkltrclk bir ok adan eletirilmektedir.

okkltrlle eletirel bakan aydnlarn ve siyasetilerin grleri analiz edildiinde onlarnsrekli olarak belirli tez ve argmanlar ne kardklar grlmektedir. Bunlar u ekilde sralayabiliriz(Canatan, 2002:331).

1.

okkltrl toplum, farkl etnik gruplar arasnda kltrel atmalarberaberinde getirmektedir. Bu atma beklentisinin gerisinde kltrlerin uzlamas mmknolmayan elikiler tad fikri yatmaktadr.

2.

Kltrel farkllklar, etnik gruplarn yerleik topluma uyumuna veentegrasyonuna engel olmaktadr. Gmenler, kendi kltrlerine ar ballklarndan dolay,kendilerini toplumdan dlamaktadr.

3.

Bat kltr, rnek ve stn bir kltrdr. Dier kltrler, Bat toplumlarnakatk da bulunmak bir yana, hem yerleik topluma hem de gmen gruplara sorunlarkarmaktan baka bir ie yaramamaktadr.

4.

Entegrasyon sorunu, gmenlerin tam veya snrl oranda asimilasyonu ilezlebilir. Gmenlerin ve aznlklarn zellikle kamusal alanda egemen deer ve normlarauymalar zorunludur.

Bu nermelerin birbirini tamamlayc tarzda ve rasyonel bir balant iinde kurgulandklarsylenebilir. lk nerme, kltrlerin kkten farkl olduklar tezinden hareket ettii iin her trl uzlamave istikrar arayn devre d brakmaktadr. stelik kltrel farkllklar gmen gruplarn uyumunu daengelleyen bir mekanizma olarak alglanmaktadr. Bu durumda onlarn stn ve rnek Bat kltrneuymalarndan baka seenekleri kalmamaktadr. Netice olarak asimilasyon, tek tabii ve kabul edilmesigereken bir zm biimi olarak ileri srlmektedir.

Kar-okkltrclerin nerdikleri toplum tipi, mlti-etnik bir toplumdur. Mlti-etnik toplum,farkl etnik gruplarn szde stn bir kltr iinde eritildikleri ve birlikte yaadklar bir toplumdur. Kar-okkltrcler, yabanc kltrlerin ve kltrel farkllklarn yadsnd homojen/trde bir toplumunzlemini ekmektedirler. Mlti-etnik toplum, kltrel bakmdan homojen olmakla birlikte, sosyal veekonomik bakmdan eitlikidir. Kltrel farkllklar, bu modelde, eitliki bir toplumsal tasarmgeciktirdii ya da engelledii iin bir sorun olarak alglanmaktadr. Bu nedenle kar-okkltrcler,farkllk yerine eitlii merkeze koyarak, kltrel farkllklarn silinmesini gmenlerin ve aznlklarn dahayrna bir aba olarak grmektedirler.

Tm kar koymalara ve itirazlara ramen okkltrclk, geen yzyln ikinci yarsndan buyana gl bir entelektel ve siyasal akm olarak tm dnyada etkisini gstermive gstermeye de devametmektedir. Kavram ve siyaset olarak okkltrcln Kanada, Amerika Birleik Devletleri veAvustralya gibi geleneksel olarak g eken lkelerde ortaya km olmas garipsenecek bir durum

deildir. Sz konusu lkeler g sebebiyle ok zengin bir etnik, kltrel, dinsel ve dilsel eitliliksergilemektedir. Bu eitlilii ortadan kaldracak hakim bir kltr olmad gibi bu yndeki giriimlerinlkeyi byk bir kaosa srkleyecei de dnlmektedir. Bu sebeple sz konusu lkelerde eitlilik birzenginlik kayna olarak grlmekte ve eitliliin ynetimi yoluyla, bu eitlilikten azami faydannsalanmas amalanmaktadr.

okkltrclk kavram ilk defa, Kanadada 1971 ylnda Trudeau hkmetinin programndamerkezi bir kavram olarak kullanlmasyla ortaya kmtr. Quebec meselesi buna vesile olmutur.Kanaday takiben Avustralya ve Birleik Devletlerde kavram daha sonra devreye girmitir. sve, resmiolarak 1975 ylnda kavram benimsenmitir. Hollandada resmi politikalarda, okkltrl toplumkavram dahil okkltrc bak asnn baz ynleri 1980den itibaren olduka detayl bir ekildegndeme gelmeye balamtr. Dier Avrupa lkelerinde de, kinci Dnya Savandan bu yanagmenlerle yz yze gelen ve bu gmenlerin giderek geici olmadklarnn akla kavumasyla


5/18




84

okkltrclk kavram yetmili yllarda kullanma girmitir. Baka kavramlarda olduu gibi bu kavramda her yerde ayn balamda ve ayn aktrler tarafndan kullanlmamtr. Szgelimi Almanyada bukavram, zellikle kilise evrelerinde ve sol siyasal sylemde kullanlmaktadr (Vermeulen, 1997:129).

Aktr ki farkl kesimler ve lkeler okkltrclk kavramn bazen betimleyici bazen denormatif anlamda kullanmaktadr. Betimleyici anlamnda okkltrclk bir olgu olarak kltrel ve etnikeitlilii ifade etmektedir. Bu aamada eitlilik konusunda olumlu ya da olumsuz bir yarg sz konusudeildir. Daha ok bir lkede deien demografik yap ve bu balamda farkl gruplarn varlna dikkatekilmektedir. Daha sonraki bir aamada ise bu eitliliin anlam zerinde fikirler beyan edilmektedir.Bir toplumsal olgu olarak eitlilii olumlu bir gelime olarak kabul edenler okkltrclk akm iindedeerlendirmekte, buna kar kanlar ise kar-okkltrc akmn szcs ya da taraftar olarakkarlanmaktadr. Biz bu makalede okkltrcl, eitlilik karsnda olumlu anlamda- toplumlarnbir tutum ve ynelimi olarak ele alacaz ve bu kavram karsnda takndklar pozisyonlara gre Avrupatoplumlarn bir snflandrmaya tabii tutacaz.

u halde aratrmamzn temel sorusunu u ekilde ortaya koyabiliriz: Avrupa toplumlar,giderek daha fazla eitlilie yol aan okkltrl toplumsal gelime karsnda ne tr tepkilervermekteler ve toplumun ideal kompozisyonu hakknda ne dnyorlar?

Bu erevede zellikle eitliliin etnik, kltrel, dinsel ve dilsel boyutlar kadar eitimdekikurumsallamasna ynelik tutumlar da ele alacaz. Bu ekilde Avrupa toplumlarnn eitlilie ne kadarak ya da kapal; baka bir deyimle ne kadar okkltrc olup ya da olmadklarn ortaya karmolacaz. Burada Avrupa devletlerinin ve hkmetlerinin etnik ve kltrel aznlklara ynelik politikalararatrmamzn kapsam dnda kalmaktadr. Bizi devletlerin ve hkmetlerin deil, toplumlarntutumlar ve ynelimleri ilgilendirmektedir.

Avrupa toplumlarnn okkltrllk konusundaki tarihsel deneyimleri kadar bugnk toplumsaldeneyimlerinin de ayn olduu sylenemez. Toplumlar arasndaki farkllklar aklamak iin bazhipotezleri test etmek istiyoruz. Bunlar u ekilde sralamak mmkndr.

1) Avrupa toplumlarndaki mevcut dini, etnik ve kltrel eitlilik onlarn tutumlarnetkilemektedir. eitliliin ok olduu toplumlarda hogr dzeyi daha yksektir.

2) Avrupa toplumlarnda en ok benimsenen eitlilik, dinsel eitliliktir.

3) Konumuz asndan Dou Avrupa toplumlar ile Bat Avrupa toplumlar arasnda farkllklarbeklenmektedir.

4) Dinden bamszlama anlamnda seklerleme eitlilie kar hogry tevik etmektedir.

5) Toplumda atma beklentisi, g ve okkltrl topluma kar negatif duygular hareketegeirmektedir.

6) Artan g ve gmen nfus, toplumsal eitlilie kar seslerin ykselmesine sebepolmaktadr.

7) Kltrel tehdit algs, g ve eitlilie kar olumsuz tutumlara sebep olmaktadr.

8) Dini mezheplerine gre (Katoliklik, Protestanlk ve Ortodoksluk) toplumlar arasnda farklarbeklenmektedir.

2. Veri Taban ve Aratrma Yntemi

Aratrmamzda Avrupa toplumlarnn okkltrllk karsndaki pozisyonlarn lmek zereAvrupa Sosyal Aratrmasnn (The European Social Survey, the ESS) verilerini kullanacaz. AvrupaSosyal Aratrmas, Avrupada deien kurumlar, tutumlar, inanlar ve davran kalplarnn haritasnkarmak ve bunlar arasndaki etkileimi aklamak zere dizayn edilmi yeni ve akademik biraratrmadr. Aratrma, 20nin stnde lkeyi kapsamaktadr. Aratrmann ilk aamas 2002-2003ylnda tamamlanmtr. kinci aamas ise 2005 ylnda uygulanmtr. Biz bu makalede ilk aamadatoplanan verileri kullanacaz.


6/18




85

Aratrma projesi, Avrupa Komisyonu, Avrupa Bilim Vakf ve aratrmann yapld her lkedeakademik bir kurumun katlmyla gelitirilmi ve yksek standartlarda metodolojik yntemleruygulanarak veri toplanmtr. Aratrma, anket yntemiyle ve temsili bir rneklem seilerek yaplmtr.ki blmden oluan anket formunun her bir blm 120 soruyu iermektedir. Sorular, medya kullanm,

sosyal ve siyasal gven, siyasal kar ve katlm, sosyo-politik ynelimler; etik, sosyal ve politik deerler;toplumsal dlama; ulusal, etnik ve dini sadakat; refah, salk ve gvenlik; demografik ve sosyo-ekonomik deikenler olmak zere olduka geni bir alan kapsamaktadr. Aratrmada metodolojikolarak deikenlerin ilemselletirilmesinde gereken titizlik gsterilmive optimal kyaslanabilirlik esasalnmtr.

Bu makalede bizi sz konusu aratrmann eitlilik konusuyla ilgili blm ilgilendirmektedir.Aratrmada, Avrupa toplumlarnn etnik, kltrel, dinsel ve dilsel farkllklar konusunda olmas gerekenideal durumunun ne olduu ve gmen topluluklarn eitim alannda kurumsallamasna ilikintutumlarn ortaya karacak sorular sorulmutur (Bkz. Question D 38, 40-43). Aratrmada deneklere,kendilerini ifade etmek zere ok nemlilikten az nemlilie doru ileyen eitli seeneklersunulmutur. Bunun yannda grbildirmek istemeyen kiilere de farkl seenek tannmtr. Byleceolas seenekler, mmkn olduunca geni bir ekilde verilmitir. Biz, Avrupa Sosyal Aratrmasnn

veri taban zerinde analizler yaparken, aratrmamzn amalar dorultusunda baz tasarruflardabulunduk.

lk olarak katlmc lkelerden biri olan sraili Avrupa lkesi olmad iin analiz dndabraktk. Aratrmada toplam 21 Avrupa lkesi bulunmaktadr (Bkz: Ek 1. lkeler Listesi). kinci olarakdeikenleri, aratrmamzn amac dorultusunda yeniden kodlandrma yoluna gittik. Bu ilemler yerigeldiinde ilgili blmlerde aklanacaktr.

3. okkltrl Toplumsal Gelimeye Ynelik Tepkiler

3.1. Etnik eitlilikAvrupa toplumlarnda okkltrl toplumsal gelimenin en somut boyutunu etnik eitlilik

oluturmaktadr. Bu balamda Avrupa Sosyal Aratrmasnda katlmclara, hem lkelerindeki fiili etnikkompozisyon hakknda, hem de ideal olarak olmas gereken etnik eitliliin oran hakknda kanaat vefikirleri sorulmutur. lk soruda, katlmclarn lkelerindeki etnik eitlilik hakknda bilgileriyoklanrken, ikinci soruda ideal etnik kompozisyonun ne olduu sorulmutur. kinci soru, katlmclarntutumlarn anlamaya ynelik olduu iin bizim iin daha nemli bir yer tutmaktadr. Fakat bu iki soruyaverilen cevaplar arasnda bir ilgi kurulduu zaman, fiili etnik kompozisyon hakkndaki bilgi vekanaatlerin ideal kompozisyon zerinde de etkili olduu grlmektedir.

Bir lkede bulunmas gereken ideal etnik kompozisyon hakknda katlmclara drt temel

seenek sunulmutur. lk seenek, ideal olarak bir toplumda hemen hemen hi etnik aznlk olmamasdorultusundadr. Bu seenei tercih eden katlmclar, etnik bakmdan homojen toplum yanllarolarak adlandrabiliriz. kinci seenekte katlmclar, kendi toplumlarnda etnik aznlklarn az miktardaolmasn istemektedir. Bu grubu snrl ya da ksmi olarak ok-etnisiteli toplum yanllar olarakadlandrmak mmkndr. nc seenei iaretleyenler, lkede ok miktarda etnik aznlkyaamasndan herhangi bir saknca grmemektedirler. Drdnc seenei tercih eden katlmclar ise,toplumda az veya ok miktarda etnik aznlk olmasnn herhangi bir eyi deitirmeyecei kanaatinitamaktadrlar. Bu son iki seenei tercih eden katlmclar, farkl etnik gruplar karsnda ak bir tutumtaknmalarndan dolay ok-etnisiteli toplum yanllar olarak adlandrlmtr. Ortak veya benzeryaklamlardan dolay, aadaki tabloda bu son iki kesim, tek bir grup olarak verilmitir.


7/18




86

Tablo 1. lkelere gre ideal etnik kompozisyon hakkndaki tutumlar

ETNK (AZINLIK) GRUPLARIN TOPLUMDAK VARLIIAISINDAN AAIDAK SEENEKLERDEN HANGSN

DEAL BULUYORSUNUZ?LKELER

(I) Hemen hemen hietnik aznlk grupolmamal (%)

(II) Biraz etnikaznlk grupolmal (%)

(III) ok etnikaznlk grupolmal/Hi farketmez (%)

1. Avusturya 34,1 35,3 30,6

2. Belika 41,5 31,8 20,4

3. svire 17 46,3 36,7

4. ek Cumh. 37,6 30,5 31,8

5. Almanya 23,8 49,5 26,7

6. Danimarka 37,4 34,5 28,1

7. spanya 33,2 27,3 39,5

8. Finlandiya 31,4 30 38,6

9. Fransa 23,3 27,6 49,1

10. ngiltere 25,6 39,7 34,7

11. Yunanistan 44,5 45 10,5

12. Macaristan 69,2 28,8 2

13. rlanda 34 31,5 34,5

14. talya 27,6 22,6 49,7

15. Lksemburg 25,1 24,9 50

16. Hollanda 31,6 53,8 14,6

17. Norve 23,2 39,8 37

18. Polonya 32,9 13,6 53,5

19. Portekiz 36,5 24,7 38,8

20. sve 20,4 41,7 37,9

21. Slovenya 34,6 28,7 36,6


8/18




87

Avrupa lkelerinde olmas gereken etnik kompozisyona ilikin tutumlarn lkelere gre dalm

gsteren tabloyu (Tablo 1) iki ekilde okumak mmkndr. lk olarak tabloda ok-etnisiteli bir toplumaak bir ekilde taraftar olanlar ile bu tip bir topluma tamamen kapal olanlar arasndaki dengeyebaktmzda svire, Almanya, spanya, Finlandiya, Fransa, ngiltere, rlanda, talya, Lksemburg,Norve, Polonya, Portekiz, sve ve Slovenyada ok-etnisiteli toplum yanllarnn gl olduugrlmektedir. Eer ksmi olarak ok-etnisiteli topluma taraftar olan grupla birlikte deerlendirilirse, ok-etnisiteli toplum yanllarnn hemen hemen tm Avrupa lkelerinde ounluu oluturduu grlecektir.Bu kurala uymayan tek istisna Macaristandr. Bu lkede homojen bir etnik yapy ngrenlerin oran(%69,2), ok-etnisiteli toplum yanllarnn oranndan (%30,8) iki kat daha fazla grnmektedir.

Macaristan byle istisnai bir konuma iten faktrler arasnda herhalde bu lkedeki monolitiketnik yap bata gelmektedir. Baka bir deyile Macaristan, etnik toplum deneyimi en az olan lkelerdenbiridir. Katlmclarn lkelerindeki fiili etnik kompozisyona ilikin bilgi ve alglamalar ile ideal etniktoplum tasarmlar arasnda bir ilgi kurduumuz zaman, ilk dzeydeki bilgi ve alglamann ikincisiyle

gl bir bant iinde olduu grlmektedir. Kendi toplumlarnda pek ok etnik grup olduunu dnenkatlmclar, ideal olarak daha fazla etnik grubun bulunmasn arzu ederken, kendi toplumlarnda hemenhemen hi bir etnik grubun olmadn syleyenler ise, bunun tersine fazla etnik grup olmamasn idealbir durum olarak deerlendirmektedir. Demek ki bir lkenin mevcut etnik yaps ve bunun alglanmabiimi, bireylerin ideal toplum tasarmn da etkilemektedir.

3.2. Kltrel eitlilik

Etnik eitlilikle balantl olarak okkltrl toplumsal gelimenin ikinci boyutunu kltreleitlilik oluturmaktadr. Aratrmada Bir lkede hemen hemen herkesin ortak adetleri ve gelenekleripaylamas iyi bir eydir eklindeki bir nermeye katlmclarn befarkl tepki vermesi istenmitir. Biz,bu tepkileri hemfikrim, hemfikir deilim ve tarafszm (ne hemfikrim ne de deil) eklinde olmakzere grup halinde yeniden dzenledik. Buna gre aadaki tablo (Tablo 2) ortaya kt. Bu nermeyeolumlu tepki veren ilk grup, kltrel adan toplumun homojen bir yapya sahip olmas gerektiinidnmektedir. Bu nermeye katlmayan ikinci grup ise okkltrl bir toplumdan yana fikir beyanetmektedir. nc grup ise bu konuda tarafsz kalmay ya da fikir beyan etmemeyi tercih etmektedir.

Tablo 2. lkelere gre kltrel yap hakkndaki tutumlarn dalm

BR LKEDE HEMEN HEMEN HERKESN ORTAKADETLER VE GELENEKLER PAYLAMASI (DAHA) YBR EYDR!LKELER

(I) (Kuvvetle)hemfikrim (%)

(II) (Kuvvetle)hemfikir deilim(%)

(III) Ne hemfikrimne de deilim (%)

1. Avusturya 40,4 33,7 25,9

2. Belika 54,1 27,5 18,4

3. svire 35,2 42,5 22,3

4. ek Cumh. 70,5 11,7 17,8

5. Almanya 39,4 31,6 29,0


9/18




88

6. Danimarka 46,3 36,5 17,2

7. spanya 59,5 17,9 22,6

8. Finlandiya 54,3 27,9 17,8

9. Fransa 54,1 28,4 17,5

10. ngiltere 45,6 36,0 18,4

11. Yunanistan 83,4 6,0 10,6

12. Macaristan 57,3 18,1 24,6

13. rlanda 43,7 36,7 19,7

14. talya 51,0 22,4 26,6

15. Lksemburg 43,0 37,8 19,1

16. Hollanda 43,5 37,4 19,1

17. Norve 42,6 33,6 23,8

18. Polonya 70,3 14,3 15,4

19. Portekiz 70,3 12,3 17,4

20. sve 36,5 32,9 30,5

21. Slovenya 67,8 13,1 19,1

Tablo 2de grld zere svire hari tm Avrupa lkelerinde toplumun ortak adet vegeleneklerden oluan bir kltre sahip olmas gerektiini dnen kesim, kltrel eitlilie ak olankesime kyasla ounluu oluturmaktadr. zellikle Belika, ek Cumhuriyeti, spanya, Finlanda,Fransa, Yunanistan, Macaristan, Polonya, Portekiz ve Slovenyada kltrel eitlilie kar olanlarn oranyzde 50nin zerine kmaktadr. svire hari hi bir lkede kltrel eitlilie taraftar olanlarn oranyzde 40 bulmamaktadr. Ortalama olarak bakldnda, okkltrcler toplumun te birine (% 26,5)bile ulamamaktadr.

Bir nceki tablo ile birlikte dnldnde, buradan etnik eitlilie taraftar olan lke vetoplumlarn otomatik olarak kltrel eitlilie de ak olduklar sonucu karlamaz. lkelerinde farkletnik gruplarn bulunmasn olumlu karlayanlar, bununla ayn zamanda farkl kltrlere ak olduklarnda beyan etmi olmuyorlar. Bu sebeple kavramsal olarak okkltrl toplum taraftarl ile ok-etnisiteli toplum taraftarl arasnda bir fark gzetmek yerinde bir yaklamdr. Bu kavramsallatrmaerevesinde elde ettiimiz ilk sonu, Avrupa toplumlarnn tutumu okkltrl toplum ynnde deil,ok-etnisiteli toplum ynndedir.


10/18




89

3.3. Dinsel eitlilik

Kltrel eitlilik karsnda taknlan olumsuz tutumun tersine, okkltrl toplumsal yaamnok nemli bir boyutunu oluturan dinsel eitlilik karsnda Avrupa toplumlarnda daha olumlu bir

yaklam gzlenmektedir. Bir nceki blmde akladmz ynteme benzer bir ekilde elde ettiimizTablo 3de grld zere Belika, svire, spanya, Finlandiya, Fransa, ngiltere, Macaristan, rlanda,Lksemburg, Hollanda ve sve gibi lkelerde dinsel eitlilie taraftar olanlarn oran, kart olanlarnorann gemektedir. Avusturya, Almanya ve Danimarkada ise taraftar olanlarla kart olanlar eitarlkta gzkmektedir.

Dinsel eitliliin en fazla (yzde 50 ve zerinde) olumsuz karland lkeler olarakYunanistan, Polonya ve Norve dikkati ekmektedir. Bu lkelerde dinsel homojenliin yksek olduugz nne alnrsa bu tr bir eitliliin neden istenmeyen bir ey olduu anlalr. Daha nce etnikeitlilik konusunda yaptmz bir aklama, dinsel eitlilik alannda da geerli gzkmektedir. yle ki:Bir lkede dinsel homojenlik ne kadar yksek ise dinsel eitlilie kar tolerans o derece azalmaktadr.Fakat bu tez, eitlilik karsndaki hogrszl tam olarak aklamamaktadr. Dinsel hogrszletkileyen baka faktrler de olmaldr. Ya deilse dinsel homojenliin yksek olmasna ramen dinseleitlilie hogryle bakan lkelerin durumu izah edilemez.

Tablo 3. lkelere gre dinsel eitlilik karsndaki tutumlarn dalm

BR LKEDE DNSEL ETLLN OLMASI (DAHA) YBR EYDR!

LKELER


(II) (Kuvvetle)hemfikir deilim(%)


1. Avusturya 33,9 35,1 31,0

2. Belika 48,0 27,7 24,2

3. svire 50,3 24,0 25,8

4. ek Cumh. 30,5 38,5 30,9

5. Almanya 34,2 39,8 35.0

6. Danimarka 38,4 39,4 22,2

7. spanya 34,7 24,2 41,1

8. Finlandiya 40,2 29,1 30,8

9. Fransa 66,6 14,9 18,5

10. ngiltere 51,2 20,5 28,3

11. Yunanistan 16,2 61,7 22,1

12. Macaristan 41,8 21,3 36,9

13. rlanda 57,9 18,0 24,1


11/18




90

14. talya 27,0 35,4 37,6

15. Lksemburg 43,9 31,5 24,6

16. Hollanda 54,7 19,9 25,5

17. Norve 14,9 55,5 29,6

18. Polonya 21,4 51,9 26,7

19. Portekiz 22,7 47,4 29,9

20. sve 35,2 31,9 32,9

21. Slovenya 24,8 41,4 33,8

3.4. Dilsel eitlilik

Etnik eitliliin uzantsnda dnebileceimiz dilsel eitlilik, Tablo 4.da grld zereAvrupa toplumlarnn tamamnda istenmeyen bir eitlilik biimi olarak karmza kmaktadr. TmAvrupa toplumlarnda aratrmaya katlan denekler, Bir lkede hemen hemen herkesin ortak bir dilikonumas daha iyidir nermesine ezici bir ounlukla destek vermektedirler.

Dier eitlilik biimlerinde olduu gibi dilsel eitlilie destek svirede greceli olarakyksek (% 6,2) gzkmektedir. Bu durumda, lkede yksek oranda dilsel eitliliin bulunmas ve bununkanksanmolmasyla aklanabilir.

Dier eitlilik biimlerinden farkl olarak dilsel eitlilik karsnda tarafsz kalan kesimin oranda olduka dk gzkmektedir. Oysa dier eitlilik karsnda tarafsz kalanlarn oran neredeyse tebire yaklamaktadr. Demek ki dilde birlik konusunda toplumda ok geni bir toplumsal uzlamsalanmgzkmektedir.

Tablo 4. lkelere gre dilsel eitlilik karsndaki tutumlarn dalm

BR LKEDE HEMEN HEMEN HERKESN TEK ORTAKDLKONUMASI (DAHA) YBR EYDR!

LKELER


(II) (Kuvvetle)hemfikir deilim

(%)


1. Avusturya 85,1 4,5 10,4

2. Belika 92,4 3,2 4,4

3. svire 86,9 6,2 7,0

4. ek Cumh. 91,0 2,8 6,3

5. Almanya 95,0 1,5 3,5


12/18




91

6. Danimarka 97,2 1,8 ,9

7. spanya 82,2 5,1 12,7

8. Finlandiya 94,7 2,2 3,2

9. Fransa 97,2 1,0 1,8

10. ngiltere 94,8 1,6 3,7

11. Yunanistan 91,9 2,1 6,0

12. Macaristan 94,6 ,8 4,5

13. rlanda 93,0 2,6 4,4

14. talya 85,2 3,7 11,0

15. Lksemburg 93,7 3,3 3,0

16. Hollanda 96,5 1,9 1,7

17. Norve 97,4 1,0 1,6

18. Polonya 89,1 4,1 6,8

19. Portekiz 90,8 1,7 7,5

20. sve 95,2 ,8 4,0

21. Slovenya 92,8 1,9 5,3

3.5. Eitimde eitlilik

Bir toplumda etnik, kltrel, dinsel ve dilsel eitliliin kendi varln devam ettirebilmesi,nemli oranda eitim yoluyla gelecek kuaklara aktarlmasna ve dolaysyla bu alandakurumsallamasna baldr. Eitimde aznlklarn kurumsallamas hakknda aratrmada denekleresorulan soruya verilen cevaplar Tablo 5de grmekteyiz. ek Cumhuriyeti, Yunanistan, rlanda, Polonyave Portekiz hari dier tm Avrupa lkelerinde katlmclarn ounluu gmenlerin eitimde

kurumsallamasna destek vermemektedir. stelik bu konuda tarafsz kalanlarn oran da ncekilerindendaha dk dzeyde grlmektedir. Bu demektir ki katlmclar, eitimde aznlklarn kurumsallamaskonusunda fazla tereddt gstermiyorlar.

Tablo 5. Eitimde aznlklarn kurumsallamasna verilen destek

TALEP ETMELER HALNDE GMENTOPLULUKLARIN AYRI OKUL KURMALARINA ZNVERLMELDR!LKELER

(I) (Kuvvetle) (II) (Kuvvetle)hemfikir deilim

(III) Ne hemfikrim


13/18




92

hemfikrim (%) (%) ne de deilim (%)

1. Avusturya 28,5 51,3 20,2

2. Belika 21,7 65,8 12,5

3. svire 23,3 64,9 11,7

4. ek Cumh. 40,3 35,9 23,9

5. Almanya 17,4 71,0 11,5

6. Danimarka 15,7 77,6 6,7

7. spanya 27,3 46,9 25,8

8. Finlandiya 21,7 60,0 17,8

9. Fransa 37,2 50,1 12,7

10. ngiltere 28,5 58,3 13,2

11. Yunanistan 60,6 21,0 18,3

12. Macaristan 36,1 37,6 26,4

13. rlanda 46,4 36,2 17,3

14. talya 25,3 55,4 19,3

15. Lksemburg 11,0 81,6 7,4

16. Hollanda 12,1 76,9 10,9

17. Norve 21,9 62,3 15,9

18. Polonya 70,4 14,1 15,5

19. Portekiz 56,0 25,0 18,9

20. sve 18,5 57,1 24,4

21. Slovenya 33,5 44,8 21,7

Gmenlerin eitimde kurumsallamasna olumlu bakan katlmclarn yksek olduu lkeleriinde ek Cumhuriyeti ve Yunanistanda ksmi, rlandada ise yksek dzeyde bir eitliliin olduusylenebilir. Ancak bu durum, Polonya ve Portekiz iin geerli deildir. Buna ramen bu lkelerde deeitliliin kurumsallamasna ynelik gl bir tutumun olmas dikkat ekicidir.


14/18




93

4. Farkllklarn Aklanmas

eitliliin alglanma biiminin tm lkelerde ve her alanda ayn olmamas, lkeler ve toplumlararasndaki farkllklar hangi etkenlerin belirledii sorusunu gndeme getirmektedir. Daha nce

deindiimiz gibi bir toplumdaki mevcut eitlilik ve bunun alglanma biimi toplumsal kesimlerin idealtoplum grn etkilemektedir. Kendi toplumlarnda pek ok etnik grup olduunu dnenkatlmclar, ideal olarak daha fazla etnik grubun bulunmasn arzu ederken kendi toplumlarda hemenhemen hi bir etnik grubun olmadn syleyenler ise bunun tersine fazla etnik grup olmamasn idealbir durum olarak deerlendirmektedir. Demek ki bir lkenin mevcut etnik yaps ve bunun alglanmabiimi, bireylerin ideal toplum tasarmn da etkilemektedir. Bu temelden hareketle birinci hipotezimizindesteklendiini syleyebiliriz.

Bununla ikinci hipotezimizin de dorulandn syleyebiliriz. Avrupada eitliliin en okkanksanan biimleri arasnda dinsel eitlilik gelmektedir. Bunun Avrupa tarihi asndan anlalrnedenleri bulunmaktadr. Avrupada 16. yzyldan bu yana sregelen dinsel atmalar ve gerilimlernetice de farkl dini gruplar arasnda hogrnn gelimesine ve birbirlerini kabullenmelerine yolamtr.

nc hipotez, konumuz asndan Dou Avrupa toplumlar ile Bat Avrupa toplumlararasnda farkllklar olduunu varsaymaktadr. Baz nanslarla birlikte bu hipotezimizin de dorulandnsyleyebiliriz. Eitimde eitlilik hari eitliliin farkl biimleri karsnda Dou Avrupa lkeleri olarakPolonya ve Macaristanda ilk etapta daha olumsuz bir tutum gzlemliyoruz. Biraz daha yakndanbakldnda bu iki lke arasnda da farkllklar olduu grlmektedir. Etnik eitlilik karsndaMacaristanda ounluk (%70) negatif bir tutum sergilerken, Polonya dier Bat Avrupa lkeleriylebenzer bir pozisyonu paylamaktadr. Kltrel eitlilik karsnda her iki lkede daha olumsuz bir tavrortaya koyuyor ve ortak deerlere vurgu yapyor. Polonya, etnik eitlilik karsnda gsterdii olumsuztutumu dinsel eitlilik karsnda da gsteriyor. Macaristan, bu konuda dier Avrupa lkelerinden farklgzkmyor. Dilsel homojenlik karsnda Dou ile Bat Avrupa lkelerinde farkllklar grlmyor.Ezici bir ounluk, daha nce grld zere, dilde homojenlik fikrini onaylyor. Eitimde oulculukkonusunda ise ilgili Dou Avrupa lkelerinin Bat Avrupa lkelerinden daha oulcu ve hogrl birtavr gstermesi ilgin bir durumdur.

Drdnc hipotez dinsel tutum ile eitlilik arasnda bir bant kurmakta ve bu balamdadinden bamszlama anlamnda seklerlemenin eitlilie kar hogry tevik ettiini iddiaetmektedir. Bu iddia her lke iin genelletirilecek bir yarg deildir. Etnik eitlilik bakmdan Avusturya,Belika, Almanya, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, Norve ve sve hari dier Avrupa lkelerinde butez dorulanmaktadr. Yani bu Avrupa lkelerinde kendilerine daha az dindarm diyenler, dindarmdiyenler karsnda daha fazla etnik eitlilii savunuyorlar.

Slovenya, sve, Norve, talya, Finlandiya ve Belika hari dier Avrupa lkelerinde kltreleitlilik karsnda yine sekler kesimin daha olumlu bir yaklam sergiledii sylenebilir. Ancak tmlkelerde de her iki kesimde kltrel eitlilii savunanlar, savunmayanlara kar daha fazla bir yekuntutuyor.

Dinsel eitlilik karsnda sadece lkede (talya, Polonya ve Slovenya) sekler kesim olumlu

bir tavr taknyor. Dier lkelerde dindarm diyenler dini eitlilie daha olumlu yaklayorlar.Dindarlarn dinsel eitlilii olumsuzlad lkeler arasnda rlanda, talya, Polonya ve Slovenya dikkatekiyor.

Dilsel eitlilik karsnda tm Avrupa lkelerinde olumsuz bir yaklamn hakim olduu dikkatealnrsa bu konuda dindar ve sekler kesimler arasnda da farkllklar beklenmemelidir. Nitekim Slovenyahari tm dier lkelerde kesimler aras bir farkllk grlmemektedir.

Eitimde eitlilik konusunda ilgili lkelerdeki kesimler arasnda tam bir blnme szkonusudur. svire, ek Cumhuriyeti, Finlandiya, Yunanistan, rlanda, Macaristan, Polonya, Portekiz veSlovenyada dindar olmayanlar eitimde oulculuu daha fazla destekliyorlar.

Bu bilgiler nda her zaman eitlilik ile seklerleme arasnda olumlu bir ba kurmakolanakl grnmyor. eitlilik karsndaki olumlu yaklam, baz lkelerde dindarlarn bir zellii ikenbaz lkelerde de sekler kesimin bir zellii olarak karmza kmaktadr. Baka bir deyile


15/18




94

seklerleme srecinin ilerlemesine paralel olarak toplumsal eitlilik karsnda hogrnn artacanbeklemek ar bir iyimserlik olacaktr.

Beinci hipotezimize gre toplumda atma beklentisi, g ve okkltrl topluma kar negatif

duygular harekete geirmektedir. Bu hipotezi test etmek zere Bir lke gerilimleri azaltmak istiyorsag durdurmaldr eklindeki nermeye verilen tepkileri esas aldk. Baz lkeler hari (sve, spanya,Finlandiya, Fransa, rlanda, Hollanda, Norve ve svire) dier lkelerde bu nermeye olumlu cevapverenler ounlukta grnyor. Bu lkelerde g ve gn dourduu okkltrl toplum karsndakiendielerde atma beklentisinin rol oynad sylenebilir.

Avrupada g ve gmenlik algsn, iki farkl nermeye verilen tepkilerle dorudan doruyalmeye altk. Altnc hipotezimiz, artan g ve gmen nfusla, toplumsal eitlilik arasnda olumsuzbir bakurmaktadr. lkeye g ktdr grne, Yunanistan hari tm lkelerde olumlu bir cevapverilmektedir. Yine ayn ekilde Gmenler lkeyi yaam asndan daha kt yapyorlar grneou lkelerde destek veriliyor. sve, Lksemburg, rlanda, Finlandiya, Danimarka ve svirede bugrtaraftar bulmuyor. stisnalarla birlikte artan g ve gmenlerin ou lkede endie kayna olduusylenebilir.

G ve eitlilie kar olumsuz yaklamlarn temelinde toplumsal atma beklentisi kadarkltrel tehdit algs da nemli bir rol oynamaktadr. Yedinci hipotez bu konuyla ilgili bir varsaymdr:Kltrel tehdit algs, g ve eitlilie kar olumsuz tutumlara sebep olmaktadr. Baka lkelerdengelen insanlar (gmenler) lkenin kltrel yaamn kertmektedir veya zenginletirmektedireklindeki bir nermeye Yunanistan hari tm dier Avrupa lkelerinde kertmektedir eklinde cevapverenler ounluu oluturmaktadr. Baka kltrlerin etkisini lke iin bu kadar olumsuz bulantoplumlar, elbette gten ve gmenlikten kaynaklanan kltrel eitlilie olumlu bakmayacaklardr.Demek ki bu hipotez nemli oranda bir destek bulmaktadr.

Sonuncu hipotez lkelerin dini kompozisyonu ile eitlilik arasnda bir iliki kurmaktadr. Bunagre dinsel mezheplerine gre (Katoliklik, Protestanlk ve Ortodoksluk) Avrupa toplumlar arasndafarklar beklenmelidir. Yaptmz korelasyon analizine gre etnik eitlilik ile lkelerin dini alt kimlikleri(mezhepleri) arasnda bir iliki grnmemektedir. Bu durum nemli oranda kltrel eitlilik iin de szkonusudur. Sadece sve ve Hollandada Protestanlar ile Avusturya ve ek Cumhuriyetinde Katoliklerkltrel eitlilie fazla destek veriyorlar.

Dini eitlilik genel olarak tm Avrupa lkelerinde en fazla destek bulmaktadr. Fakat mezhepkimliine gre baktmzda sadece Hollanda ve ek Cumhuriyetinde Katolikler, Protestanlara kyaslaksmen daha fazla destek vermektedirler.

Dini eitliliin tersine dilsel eitlilik genel olarak benimsenmese de baz lkelerde Katoliklerdilsel eitlilie ksmen daha fazla destek vermektedirler. Bu lkeler srasyla Slovenya, Portekiz,Hollanda, Lksemburg, rlanda, Macaristan, Almanya, svire, Belika ve Avusturyadr. Danimarka vengilterede ise Protestanlar dilsel eitlilie ksmen daha fazla destek veriyorlar.

Eitimde eitlilik konusunda da mezhebi kimliklerine gre lkeler arasnda ksmi farkllklargzkmektedir. Belika ve Macaristanda Katolikler eitimde daha fazla oulculua destek verirken, bukonuda Hollanda, Finlandiya, Almanya ve svirede de Protestanlar benzer bir pozisyona sahipler.

Dinsel kimlikler ile eitlilik arasndaki balant konusunda tm bu veriler mezhebi kimliineitlilik zerinde etkili olduunu gstermektedir. Ancak Katolikler ile Protestanlarn tavr konusundagenel ve tekil bir yargda bulunmak olanakl gzkmemektedir. Byk bir ihtimalle baz lkelerde aznlkkonumunda olan ve tarihsel olarak dlanm bulunan gruplar (bunlar baz lkelerde Katolikler bazlkelerde de Protestanlar olabilir) baz lkelerde de ezici bir ounlua sahip olan ve dolaysyla kendinegveni yksek olan dini gruplar eitlilie daha olumlu yaklamaktadrlar. Baka bir deyile farkllklaraklama temeli olarak dini kimliin ieriinden ziyade dini gruplarn stats nemli gzkmektedir.

5. Sonular

Avrupa toplumlarnn farkl eitlilik biimleri karsndaki tepki ve tutumlarn bir ka noktadazetlemek mmkndr. Her eyden nce farkl eitlilik biimleri arasnda bir sralama yapacak olursak,


16/18




95

Avrupa toplumlarnda en fazla kabul gren eitlilik biimi etnik eitliliktir. Macaristan hariaratrmaya dhil olan tm Avrupa lkeleri, etnik eitlilii olumlu alglamakta ve bir toplumda farkletnik gruplara yer verilmesi gerektiini dnmektedirler.

kinci planda olumlanan eitlilik biimi ise, dinsel eitliliktir. Tablo 6da grld zereBelika, svire, spanya, Finlandiya, Fransa, ngiltere, Macaristan, rlanda, Lksemburg, Hollanda vesve gibi lkelerde dini eitlilie destek verenlerin oran, kart olanlarn orann gemektedir.

Eitimde eitlilik ve eitliliin kurumsallamasna destek sadece be lkede (ekCumhuriyeti, Yunanistan, rlanda, Polonya ve Portekiz) orantsal olarak anlaml grnmektedir.

Kltrel eitlilik ise sadece bir Avrupa lkesinde (svire) ilgi ve itibar grmektedir. Tmdier Avrupa lkelerinde halk, toplumun ortak adet ve gelenekleri olmasnn daha iyi olacandnmektedir.

Dilsel eitlilik, Avrupada hemen hemen hi bir lkede destek grmemekte ve bu durumda enaz benimsenen bir eitlilik biimi olarak ortaya kmaktadr. Bu noktada Avrupa lkeleri dilde vedolaysyla iletiimde homojen ve tekil bir yaplanmay tercih etmektedirler.

Bu verilerin nda genel olarak diyebiliriz ki Avrupada okkltrclk, sosyolojik olaraketnik ve dinsel bir ierie sahiptir. eitliliin dier biimlerine (kltrel, dilsel ve eitimsel) oulkelerde anlaml bir destek verilmemektedir. Dolaysyla bu lkelerde toplum, genel anlamdaokkltrl bir topluma konseptine deil, ok-etnisiteli ve ok-dinli bir toplum modeline destekvermektedirler.

Yaptmz analizler lkeler arasndaki farklar aklamada baz etkenlerin anlaml ve aklaycolduunu gstermektedir. Bu etkenlerin banda bir lkedeki fiili eitlilik ve bu eitlilik hakkndakidnceler gelmektedir. Kendi lkelerinde olduka farkl etnik gruplarn olduunu dnenler bununolumlu bir durum olduunu dnrken, lkelerinde farkl etnik gruplarn olmadn syleyenler dedoal olann bu olduunu dnmektedirler. Demek ki fiili eitlilik, eitlilik konusunda hogrnngelitirilmesinde kendi bana olumlu bir etken olarak grlmektedir.

Tablo 6. Farkl eitlilik biimlerine verilen destein grnm

EITLILIKBMLER

OKKLTRCLE DESTENYKSEK OLDUU LKELER

OKKLTRCLEDESTEN DK YA DAOLMADII LKELER

(1) Etnikeitlilik (Macaristan hari) Tm dier lkeler Macaristan

(2) Dinseleitlilik

Belika, svire, spanya, Finlandiya,Fransa, ngiltere, Macaristan, rlanda,Lksemburg, Hollanda ve sve

(3) Eitimdeeitlilik

ek Cumhuriyeti, Yunanistan, rlanda,Polonya ve Portekiz

Dier tm lkeler

(4) Kltreleitlilik

svire (svire hari) Tm dier lkeler

(5) Dilsel eitlilik Tm lkeler


17/18




96

Bir baka adan dinsel eitliliin en fazla kabul edilen eitlilik biimlerinden biri olmas da bufiili bir durumun sonucu olarak grlebilir. Avrupada Protestanln ortaya kndan bu yana yaanantoplumsal atmalar ve gerilimler, neticede daha hogrl bir toplum yapsn ortaya karmtr.

Eitimde oulculuk hari dier eitlilik biimleri karsnda Dou Avrupa lkeleri olarakMacaristan ve Polonyada Bat Avrupa lkelerine kyasla ksmen daha olumsuz bir yaklamn olmas dabu lkelerin grece homojen bir yapya sahip olmalaryla aklanabilir.

lkelerin mezhepsel kimlikleri de eitlilik olgusu zerinde etkili grnmektedir. Ancak bunoktada Protestan ve Katolik haklar arasnda kategorik bir ayrm yapmak olanakl deildir. Baz lkelerdeKatolikler, baz lkelerde de Protestanlar eitlilie olumlu yaklamaktadrlar. Burada mezhebi kimliinieriinden ziyade toplumsal konumu etkileyici gzkmektedir.

Mezhebi kimlik kadar seklerleme olgusu da eitlilik zerinde etkili gzkmekle birlikteburada da genel bir yargda bulunmak mmkn gzkmyor. Baz lkelerde dindarlar baz lkelerde desekler kesim eitlilie olumlu ya da olumsuz yaklayorlar. Yine lkeler kadar farkl eitlilikbiimlerine gre de farkl yarglara rastlanmaktadr.

Bugn Avrupada eitlilik karsndaki olumsuz yaklamlar g ve gmenlik algsylabiimlenmektedir. Gnmzde giderek artan g ve gmenler lke iin bir tehdit ve atma kaynaolarak karlanmaktadr. eitliliin yeni kayna olan g ve gmenlik, olumsuz bir gelime olarakkarlanmaktadr.

Tam bu noktada Avrupada 11 eylln yaratt konjonktr ve bu konjonktr altnda g,gmenlik ve okkltrl toplum konusuna siyasal glerin olumsuz yaklamlar toplum zerinde deetkili olmaktadr. Son yllarda bir ok Avrupa lkesinde sadece bu konulardaki olumsuz yakla mlarylayeni sa partiler ortaya km ve toplumda nemli destek koparmlardr. Bu gelimeleri yakndanizleyen yerleik siyasi partilerde oy ekme ve ar saa kaymay engellemek iin bu alanlarda katpolitikalar gelitirmeye balamlardr.

Avrupada g ve gmenlikten kaynaklanan yeni eitlilik ya da okkltrl toplum olgusukinci Dnya Sava sonrasnda ortaya km yeni bir realitedir. Bu realitenin kabul edilmesi veiselletirilmesi de, tpk modern tarihte ortaya kmdini eitlilik gibi zaman alacaa benzemektedir.

Kaynaklar:

Canatan, K., Hollandada okkltrl Toplum Tartmalar ve Kar-okkltrc SyleminAnalizi, Avrupa Gnl, Say 2, Sh. 317-332, Berlin 2002.

Couwenberg, S.W., Nationaliteit en Nationalisme, Bron van integratie en desintegratie, SDUUitgeverij Koninginnegracht, Den Haag 1994.

Entzinger, H.B., Het Minderhedenbeleid, Boom Meppel, Amsterdam 1984.

Kymlica, W., okkltrl Yurttalk, Aznlk Haklarnn Liberal Teorisi, Ayrnt yaynlar,

stanbul 1998.

Parekh, B., Rethinking Multiculturalism, Cultural diversity and political theory, Macmillan PressLtd, Houndmills, Basingstoke, Hampshire RG21 6XS and London 2000.

Taylor, C., okkltrclk, Tannma Politikas, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1996.

Vermeulen, H. (red.), Immigrantenbeleid voor de multiculturele samenleving, Integratie-, taal-en religiebeleid voor immigranten in vijf West-Europese landen, IMES, Amsterdam 1997.

Vermeulen, H. & Slijper, B., Multiculturalisme in Canada, Australie en de Verenigde Staten,Ideologie en beleid 1950-2000, Aksant, Amsterdam 2003.

Wanner, P., Migration trends in Europe, European population papers Series No. 7, Council ofEurope, 2002.


18/18




97

EK:

lkelere Gre Deneklerin Says

Mutlak Rakam YzdelikKmlatifYzdelik

1 Avusturya2257 5,3 5,3

2Belika

1899 4,5 9,8

3svire

2040 4,8 14,6

4ek Cumhuriyeti

1360 3,2 17,8

5Almanya

2919 6,9 24,7

6

Danimarka

1506 3,6 28,3

7spanya

1729 4,1 32,4

8Finlanda

2000 4,7 37,1

9Fransa

1503 3,5 40,6

10ngiltere

2052 4,8 45,5

11Yunanistan

2566 6,1 51,5

12Macaristan

1685 4,0 55,5

13

rlanda2046 4,8 60,3

14talya

1207 2,8 69,1

15Lksemburg

1552 3,7 72,8

16Hollanda

2364 5,6 78,3

17Norve

2036 4,8 83,1

18Polonya

2110 5,0 88,1

19Portekiz

1511 3,6 91,7

20sve

1999 4,7 96,4

21Slovenya

1519 3,6 100,0

Toplam 39860 100,0

Date post:	02-Mar-2018
Category:	Documents
Upload:	oezguerakarca
View:	226 times
Download:	0 times

Canatan Kadir Avrupa Toplumlarinda Çokkültürcülük

Documents