CONDUCT OF MODERN SCIENCE - 2017 · Conduct of modern science - 2017 ★ Volume 8 2 SCIENCE AND...

MATERIALS OF THE XIII INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND

PRACTICAL CONFERENCE

CONDUCT OF MODERN SCIENCE -

2017

November 30 - December 7, 2017

Volume 8

Pedagogical sciences

SHEFFIELD

SCIENCE AND EDUCATION LTD

2017

Conduct of modern science - 2017 ★ Volume 8

2

SCIENCE AND EDUCATION LTD

Registered in ENGLAND & WALES Registered Number: 08878342

OFFICE 1, VELOCITY TOWER, 10 ST. MARY'S GATE,

SHEFFIELD, S YORKSHIRE, ENGLAND, S1 4LR

Materials of the

XIII International scientific and practical Conference

«SCIENCE AND СIVILIZATION- 2017»,Volume 8 :. Sheffield. Science

and education LTD -108 p.

Materials of the XIII International scientific and practical Conference

Conduct of modern science - 2017 , November 30 - December 7, 2017 Pedagogical sciences. : Sheffield. Science and education LTD -108 p.

Editor: Michael Wilson

Manager: William Jones

Technical worker: Daniel Brown

Date signed for printing ,

For students, research workers.

Price 3 euro

ISBN 978-966-8736-05-6

© Authors , 2017

© SCIENCE AND EDUCATION LTD, 2017

MATERIALS OF THE XIII INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE ★ November 30 - December 7, 2017

3

PEDAGOGICAL SCIENCES

Problems of training of specialists Матвейчук-Юдина О.В. Стандартизація змісту та визначення поняття комплексу електронного освітнього ресурсу навчання майбутніх бакалаврів кібербезпеки.

Матвійчук-Юдіна О. В.

Національний авіаційний університет, Україна

СТАНДАРТИЗАЦІЯ ЗМІСТУ ТА ВИЗНАЧЕННЯ ПОНЯТТЯ

КОМПЛЕКСУ ЕЛЕКТРОННОГО ОСВІТНЬОГО РЕСУРСУ НАВЧАННЯ

МАЙБУТНІХ БАКАЛАВРІВ КІБЕРБЕЗПЕКИ.

Вступ

Особливість навчання студентів кібербезпеки (КБ) полягає в тому, що

вони навчаються технологіям які швидко змінюються, і впливають на сам процес

навчання. Звичайно більший рівень знань набувають ті студенти, які мають

доступ до сучасних інформаційних технологій (ІТ).

Тривають постійні реформи в науці і педагогіці з широким

впровадженням ІТ в освітній процес. Постійні технічні перетворення, що

впливають на вдосконалення навчальних матеріалів, безпосередньо відіграють

роль у інформаційній насиченості та багатоваріантності культури навчання.

Зміст підготовки ІТ-фахівців в Україні гармонізований з міжнародними

рекомендаціями Computing Curricula, прийнятими Європейською та

Американською науковою та освітянськими спільнотами щодо якісної

підготовки ІТ фахівців. Розроблені та затверджені протягом 2009 – 2011 рр.

навчальні стандарти вищої освіти із зазначених напрямів підготовки ІТ–фахівців

за освітньо-кваліфікаційним рівнем “бакалавр” відповідають міжнародним

рекомендаціям, програмам академічної мобільності студентів, що навчаються за

ІТ-напрямами, та навчальними програмами провідних європейських

університетів. За останні роки в Україні реалізовано комплекс заходів щодо

удосконалення та забезпечення кібербезпеки, а саме: розробляється та

впроваджується сучасна база правового забезпечення галузі. Прийнято Закони

України «Про інформацію», «Про захист інформації в автоматизованих

системах», «Про державну таємницю», «Про кібербезпеку», низку інших


4

законів. Створюються механізми їх реалізації, готуються законопроекти, що

регламентують суспільні відносини в інформаційній сфері.

Встановлення стандартизованих понять та визначень підвищення якості

освіти майбутніх бакалаврів кібербезпеки (КБ), деталізації підходів щодо

впровадження комплексу електронних освітніх ресурсів навчання (КЕОРН)

згідно міжнародних стандартів у вищих навчальних закладах (ВНЗ), детального

визначення змісту освітньої діяльності, створених на відповідних методах і

моделях, формування основних вимог до основних процесів ВНЗ є актуальною

задачею.

Метою дослідження є вперше розробити та впровадити стандартизований

комплекс електронних освітніх ресурсів навчання, безпосередньо, для процесу

підготовки бакалаврів КБ.

Стандартизований КЕОРН для підвищення рівня освіти майбутніх

бакалаврів КБ.

Використання системи КЕОРН ставить за мету рішення таких завдань, як

стандартизація й спрощення електронного освітнього документообігу, а також

налагоджене забезпечення інформацією, рівного доступу суб’єктів освітнього

процесу ВУЗу до якісних навчальних та методичних матеріалів незалежно від

місця їх проживання або форми навчання.

Аналізуючи розвиток світового інформаціно-комунікаційного

середовища, виникає зростання електронно-навчальних можливостей у закладах

освіти. Змінюються термінології, визначення з урахуванням розвитку

комунікаційного обладнання, програмно-апаратного забезпечення, розширення

спектру завдань та взагалі завдяки прогресу інформаційних технологій та їх

інтеграції в суспільні відносини.

В Національному авіаційному університеті (НАУ) створений КЕОРН не

охоплює тільки систему дистанційної освіти як самостійної форми, він

впроваджений як дистанційна технологія в унікальній формі організації

освітнього процесу.

Аналоги терміну "Електронне навчання" – Electronic Learning, Electronic

Tutoring або скорочені E-learning, E-tutoring в останні роки застосовуються в

освіті досить широко. Вони інтегрують ряд термінологічних понять в сфері

застосування сучасних ІТ в освіті, таких як комп'ютерні технології навчання,


5

інтерактивна мультимедіа, навчання на основі web-технологій, онлайн-навчання

тощо. E-learning можна розглядати як інноваційний підхід для надання

користувачу спеціально-організованої, сфокусованої інтерактивної інформації в

електронному вигляді.

Поступово ці терміни витісняють термін Distance Learning - аналог

широко відомого і модного нині терміну "дистанційне навчання", що із

застосуванням ІТ в сучасних системах дистанційного навчання з широким

впровадженням технологій дистанційного навчання в університетах. Таким

чином, трансформується простір між навчанням на відстані і безпосередньо

всередині університетів. І цю інтеграцію дистанційної і традиційної організації

учбового процесу на основі ІТ більш адекватно відображає термін "електронне

навчання". Нині наявні різні підходи до визначення понять: електронне

навчання, інформаційні ресурси, електронні інформаційні ресурси, електронні

навчальні ресурси, система інформаційних ресурсів.

Електронні освітньо-інформаційні ресурси – інформаційні ресурси

незалежно від їх змісту, форми, часу та місця створення, форми власності, які

існують та використовуються в електронному вигляді та призначені для

задоволення потреб всіх суб’єктів освітніх послуг.

Електронні навчальні ресурси - навчально-методичні матеріали в

електронній формі, що застосовуються для організації, проведення, підтримки і

супроводу занять з використанням інформаційно-комунікаційних

(дистанційних) технологій у традиційних формах навчання.

Освітня система інформаційних ресурсів це організований навчальним

закладом та упорядкований інтегрований комплекс організаційно-технічних,

нормативно-правових технологій, методів і заходів, а також взаємозв'язана і

погоджено-функціонуюча сукупність суб’єктів інформаційної діяльності

(державних, суспільства та окремих громадян) об’єднаних цілями й завданнями

щодо формування, накопичення, збереження, достовірного оброблення,

передавання, висвітлення та захисту освітніх інформаційних ресурсів у межах

чинного законодавства України.

Глобальною, загальною проблемою електронного навчання є створення і

ефективне використання єдиного інформаційно-освітнього середовища на

основі інформаційних і комунікаційних технологій.


6

Необхідність впровадження електронного навчання, його широкої

перспективи зумовлюють не тільки технічні, психолого-педагогічні, але й

соціально-екномічні чинники, а саме можливість отримувати освітні послуги в

будь-який час і в будь-якому місці.

Основними чинниками КЕОРН є розробка єдиного університетського

стандарту представлення навчально-методичних матеріалів та забезпечення

вільного доступу до навчально-методичних матеріалів керівництва університету,

викладачів та студентів в межах, визначених політикою безпеки інформаційно-

довідкової системи «Освіта» (ІДСО) НАУ.

Перш за все КЕОРН, запропонований автором, як інформаційний

електронний ресурс містить систематизовані дані науково-навчального

характеру, що подані у зручній для навчання формі у вигляді текстової,

графічної, цифрової, мовної інформації, тощо, і розміщений у віртуальному

просторі НАУ. Спрямований на створення сприятливих умов реалізації потреб

майбутніх бакалаврів ІТ галузі.

КЕОРН удосконалює форми і зміст навчального процесу з

впровадженням комп’ютерних методів навчання, формує ефективну систему

навчання, сприяє організації та підтримки проведення імпозиумів, конференцій,

виставок, семінарів, організації студентів КБ, задовольняє потреби ІТ галузі

відповідно державним стандартам і вимогам, та вимогам Болонського процесу.

Стандартизований КЕОРН ІДСО НАУ складається з розробки, опису,

впровадження процедури етапності, базових визначень (тлумачення), задач,

комплексу процесів й освітніх послуг (ВНЗ), що дозволить підвищити якість

загальної і професійної підготовки бакалаврів КБ, а також забезпечить високий

рівень і визнання наших ІТ фахівців на міжнародній арені.

Підготовка бакалаврів КБ в НАУ базується на стандартизованих робочих

та навчальних планах основою яких є блоки спеціалізованих професійно

орієнтованих предметів на базі яких і проводилося дослідження та був

встановлений експеримент. Розглянемо структуру, форму й об'єм

стандартизованого КЕОРН ІДСО НАУ з окремої навчальної дисципліни.

Знайомство з предметом починається з його презентації, виконаної в середовищі

Power Point. Відкривається вона слайдом з назвою предмету, потім ідуть слайди

з метою курсу і його завданнями:


7

Висновок

Автором вперше розроблено та впроваджено стандартизований комплекс

електронних освітніх ресурсів навчання для процесу підготовки бакалаврів КБ

НАУ. В статті підкреслено, що впровадження КЕОРН ІДСО НАУ забезпечує

інформацією суб’єкти освітнього процесу підготовки майбутніх бакалаврів КБ

НАУ з вільним доступом незалежно від місця їх проживання або форми

навчання.

Література

1. Яремчук, Ю. В університеті відкрито ІТ-академію Microsoft /

Ю. Яремчук // Імпульс. – № 1. – 2009. – С. 3 – 6.

2. Ковалюк, Т., Єфіменко, О. Про розвиток ІТ-освіти України. -

Комп'ютерні науки та інформаційні технології. – 2011. – №

719. С. 293-297. [Електронний ресурс]. – Режим доступу :

http://archive.nbuv.gov.ua/portal/natural/vnulp/Kom p-

nauky/2011_719/48.pdf.

3. Khan, B. Managing E-Learning Strategies : Design, Delivery,

Implementation and Evaluation. Hershey, PA. : Information

Science Publishing, 2005. - 424 p.

4. Положення про подання електронних навчально-методичних

матеріалів для організації навчального процесу з

використанням інформаційно-комунікаційних технологій. –

ХНУРЕ. - [Електронний ресурс]. – Режим доступу:

http://www.pharmel.kharkiv.edu/fp-pages/tu02.htm

5. Матвійчук-Юдіна, О.В. Стандартизація визначень, понять

освітньої діяльності та взаємозв’язків між об’єктом та

суб’єктом освітніх послуг згідно міжнародних стандартів.

[Текст] / О. В. Матвійчук-Юдіна // Scientific Journal Sciense

Rise, - Volume 6/1(11). - 2015 р. - С.82-88

6. Matviichuk-Yudina, O. V. Institutional and pedagogical method

of support of educational process for specialists training in the

field of information technologiesin accordance with international

standards. / O. V. Matviichuk-Yudina // – Perspektywy

Edukacyjjne - Społeczne. – Łodż:Wyższa Szkolа Biznesu i Nauk

o Zdrowiu. – 2015. - № 5. – С. 23 – 28.

http://archive.nbuv.gov.ua/portal/natural/vnulp/Kom%20p-nauky/2011_719/48.pdf

http://archive.nbuv.gov.ua/portal/natural/vnulp/Kom%20p-nauky/2011_719/48.pdf


8

7. Матвійчук-Юдіна, О.В. Впровадження сучасних

інформаційних систем документообігу у вищих навчальних

закладах / О. В. Матвійчук-Юдіна //VI науково-практичної

конференція «Інноваційні комп’ютерні технології у вищій

школі». – Л. – 2014. – с.11-17

8. Matviichuk-Yudina, O. V.Comperetive analysis of modern

methods of e-learning of computer graphics for IT industry

bachelors. / O. V. Matviichuk-Yudina // Inżynier XXI wieku: VI

Międzynarodowa Konferencja Studentów oraz Doktorantów.

– Bielsko-Biala: Akademia Techniczno-Humanistyczna. – 2016.

– P.195-200


9

Ахметова Т.У. ТӘРТІП ПЕН ПАРЫЗ

Ахметова Т.Уразбаевна

Б.Момышұлы атындағы №45 қазақ классикалық гимназия

ТӘРТІП ПЕН ПАРЫЗ

Сабақ мақсаты:

Оқушыларға тәртіп пен парыз ұғымдарын түсіңдіре

отырып, дұрыс әрекет құндылығының мәнін ашу.

Міндеттері:

Білімділік; «Тәртіп» және «парыз» ұғымдарының

мағынасы түсіндіру арқылы адалдық қасиетін ұғындыру.

Дамытушылық; оқушылардың тәртіп пен парызға

қатысты дұрыс әрекеттерін баулуда жауапкершілік

қасиетін дамыту

Тәрбиелік; оқушыларды айнала қоршаған ортаны

құрметтей отырып, адал, тәртіпті, жауапкершілікті

болуға тәрбиелеу

Ресурстар:

(құралдар,

мәліметтер)

Кітап, дәптер,

үнтаспа, ақ

қағаздар, нақыл

сөздер,

Сабақ барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңi.

Сәлемдесу, оқушылардың көңіл - күйін сұрау, сабаққа

қатысуды тексеру. Бес «Т»

тәртіп,талап,тыныштық,тазалық,

Татулық ережесін еске түсіру

2. Үй тапсырмасын тексеру.

Үлкендердің көмегімен Халық қаһарманы Бауыржан

Момышұлының тәртіп,парыз туралы айтқан дана

сөздерімен танысыңдар.

Ескертулер:

Үй тапсырмасын

өте жақсы орындап

келген

оқушыларды

мадақтап,смайликт

ер беремін.

3. Дәйексөз.

«Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек,

тәрбиесіз берілген білім адамзаттың қас жауы »

-Адамгершілік қасиеттер өз бойындағы жақсы мінез -

құлық, жақсы әдет, жақсы әдептен құралады. Ол ананың

ақ сүтімен, әкенің үлгі - өнегесімен, ата - әжеңнің берер

үлкендік, ақсақалдық тәрбиелерімен бойыңа сіңеді.

Мектепте ұстаздар өмірдегі жақсылық пен жамандық,

адалдық пен арамдықтың айырмасын танып білуге

көмектеседі, өмірде дұрыс бағыт таңдай білуге

үйретеді.Оны саралап, таңдап, бағалап, байыптап, өзіңе

Балаларды

сабақтың

дәйексөзімен

таныстырамын,оқу

шылар өз

ойларымен

бөліседі.

Оқушылардың

ойларын өз сөзімен

қортындылаймын.


10

керегін ала білу, жақсылыққа үйреніп, жамандықтан

жирену өзіңе байланысты. Жақсы адам боламын, өмірде

мақсатыма жетемін десең бойыңдағы қасиеттерді

ізгілендіріп, адамгершілікке ұмтылған жөн.

4. Әңгiмелеу (сұхбат).

Мұғалімнің сыйы

"Алғыс" Мәдіхат Төрежанов

-Неліктен барлығы алғысты басқаларға айту керек деп

шешті?

-Балалар бұл оқиғадан қандай сабақ алды?

-Сендер кімдерге және нелерге алғыс білдірер едіңдер?

-Адамның қандай парыздары бар?

-Адам неліктен парызын дұрыс орындауы керек?

-Әркім өз парызын қалай өтеуі тиіс?Неліктен?

Оқушылар өз ойымен бөліседі.

-Өзімізді аялап өсіріп отырған ата-анамызға

алғысымызды айтып оны іспен көрсетуіміз керек. Себебі

олар бізге ең дәмді,ең әдемі нәрселердің барлығын

береді.Әр адамның өз отбасы,өзі өмір сүретін қоғамы мен

елі алдындағы парыздары мен міндеттері бар.Адам өзін

парызға арнап,парызға сәкес әрекет етуі тиіс. Сонда

барлық іс-әрекеті дұрыс болады.

Оқушыларға

төмендегідей

әңгімелесу

сұрақтарын

ұсынамын.

Мұғалімнің сыйы

(аңыз айту)Мәтін

бойынша бірнеше

сұрақтар

қоямын.Оқушылар

өздерінің

ойларымен

бөліседі.

5. Шығармашылық іс-әрекет, топтық жұмыс.

1-топ: Бірлік 2-топ: Достық

3-топ: Болашақ 4-топ: Жалын

Топтық тапсырма. 1тапсырма

Оқулықтағы суреттерге қараңдар.Олардың алдындағы

парыздарың туралы әңгімелеп беріңдер

(Отбасы,ұстаз,Отан,дос)

Дәптермен жұмыс Дәптердегі тапсырманы орында.

Тапсырма еркін

түрде орындалады,

яғни орындалу

формалары өз

таңдаулары

бойынша жүреді.

Олар: коллаж

жасау, сурет салу.

6. Топпен ән айту.

«Атамекен»

Жасыл жайлау түкті кілем көк кілем

Көк кілемде көп ойнаймын көп күлем

Маңдайымнан сипап өткен самалды

Қазағымның алақаны деп білем

Қайырмасы

Қайда жүрсем атамекен

Көкейіңде жатады екен

Топпен ән айту.

Оқушылар музыка

ырғағымен ән

айтады.


11

Күннің өзі қимай оны

Ұясына батады екен

Жасыл жайлау түкті кілем көк кілем

Көк кілемде көп ойнаймын көп күлем

Күннің нұрын айдың аппақ сәулесін

Қазағымның махаббаты деп білем

7. Үй тапсырмасы.

Ар-ұждан,әдептілік туралы мақал мәтел жаттап келу


12

Дудко Н.В. Особенности создания продуктивного педагогического продукта в деятельности учителя

К.п.н. Дудко Н.В.

Сумский институт последипломного педагогического образования, Украина

ОСОБЕННОСТИ СОЗДАНИЯ ПРОДУКТИВНОГО ПЕДАГОГИЧЕСКОГО ПРОДУКТА В ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧИТЕЛЯ

Понятие продуктивной деятельности в системе работы учителя средней

школы подразумевает создание им всех новых комбинаций, основанных на:

1) применении в обучении новых педагогических технологий;

2) введении новых процессов деятельности;

3) открытии новых методов обучения;

4) введении новых организационных форм обучения.

В.Гуменюк под продуктивностью понимает вовлечение в педагогический

процесс результатов интеллектуальной деятельности, содержащих новые, в том

числе научные, знания с целью удовлетворения потребностей социума и получения

качественно нового результата [1, с. 56-64].

В практику продукт продуктивной деятельности внедряется с помощью

технологии – т.е. системы алгоритмов, способов и средств, комплексное

применение которых ведет к заранее намеченным результатам деятельности,

гарантирует получение продукта заданного количества и качества. Технология -

концентрированное выражение достигнутого уровня производства: это и способ, и

результат внедрения научных достижений.

Сущность педагогической технологии как всеобъемлющего

многостороннего явления раскрыта в определении ЮНЕСКО: «Педагогическая

технология — это системный метод создания, применения и определения всего

процесса преподавания и усвоения знаний с учетом технических и человеческих

ресурсов и их взаимодействий, ставящий своей задачей оптимизацию форм

образования» [4, с. 10 ]. Проще и короче педагогическую технологию можно

определить как совокупность знаний и действий, направленных на достижение цели

развития, воспитания и обучения.

Соответственно мы понимаем педагогическую технологию как результат

продуктивной деятельности учителя, относящийся к конкретным и


13

самостоятельным аспектам воспитания, развития, обучения. Такие технологии

практически не доступны для повторения, поскольку они уникальны для личности

каждого педагога. Но при этом любая технология всегда и везде направлена на

создание продукта.

Продуктивное обучение в отличие от простого школьного, должно

обеспечивать реальную связь с жизнью. Сюда входят востребованные человеком

знания и умения как основные предпосылки дальнейшей успешной жизни.

Результатом продуктивного обучения становится педагогический продукт - как

созданная в учебно-воспитательном процессе целостная система знаний, умений,

навыков, развитости и воспитанности у каждого человека.

Педагогический продукт в литературе подразделяется на продукт

идеальный и продукт реальный. В первом отображаются все запросы человека к

образовательно-воспитательной системе, то есть то, что хотелось бы получить от

нее. Во втором - вынесенный учащимся из учебного заведения практический объем

воспитанности, развития, обученности.

В литературе перечисляют следующие «продукты деятельности учителя в

процессе обучения учащихся»:

1) знания, умения и навыки; 2) мировоззрение; 3) кругозор и эрудиция; 4)

качество ума, 5) интеллектуальное развитие личности; 6) умение учиться, 7)

потребность приобретать знания; 8) навыки самообразования; 9) активность; 10)

работоспособность; 11) воспитанность - нравственная, эстетическая, экологическая,

политехническая; 12) профессиональная ориентация и подготовка к жизни [2, с. 8-

10].

Качества любого педагогического продукта прямо зависит от свободы

выбора учителем направления и содержания собственного процесса

профессиональной педагогической деятельности. Сознательное управление своим

выбором - главное в технологии реализации идей продуктивной педагогики. Выбор,

сделанный учителем, - это путь, которым он пойдет, стратегия его продуктивной

деятельности. В его содержание входит три основных показателя:

1) внутренняя потребность учителя в самореализации;

2) создание собственного (нового для учителя) образовательного продукта,

соответствующего типу его деятельности, с обязательным творческим

(эвристическим) содержанием;

3) наличие ситуации затруднения или проблемы, преодоление которой

обусловливает развитие самого учителя как процесс самопреодоления [3, с.18-19].


14

К продуктивному педагогическому продукту вдеятельности учителя:

относятся: авторские образовательные программы; научно-методические работы;

выступления на семинарах; занятия эвристического типа с учениками; защита своих

разработок на педагогических семинарах; разработанные дидактические методики.

В результате продуктивный педагогический продукт приводит к

формированию новых обучающих систем и их развитию. С учетом этого суть

продуктивного образования можно выразить фразой: «Не догонять прошлое, а

создавать будущее». В лучших своих образцах продуктивный педагогический

продукт ориентирован не столько на передачу постоянно устаревающих знаний,

сколько на овладение базовыми компетенциями, позволяющими затем, по мере

необходимости, добывать знания самостоятельно.

Продуктивная деятельность учителя предполагает совершенно иные,

альтернативные традиционным, параметры контроля за его деятельностью, которые

делают свободным выбор каждым учителем собственного пути в образовательном

пространстве школы, и открывают путь к автономности и продуктивности его

педагогической деятельности.

Литература

1. Гуменюк В. В. Науково-методична робота з педагогічними кадрами /

В.В. Гуменюк, І. А. Наумчук. - Хмельницький, 2005. - 185с.

2. Єрмола А.М. Технологія організації науково-методичної роботи з

педагогічними кадрами. Науково-методичний посібник / Єрмола

А.М., Васильченко О.М. - Харків : Курсор, 2006. - 324 с.

3. Крижко В. В. Теорія та практика менеджменту в освіті/ В.В.Крижко. -

Запоріжжя: Просвіта, 2013. - 212 с.

4. Смичук Г. Традиційні та нетрадиційні форми методичної роботи/

Г.Смичук // Директор школи (Перше вересня). – 2016. - №39. – С.1,9-

11.


15

Мітяшкіна Т.Ю., Гребньова І.В., Кісь В.М. ГРАФІЧНА ПІДГОТОВКА СТУДЕНТІВ ТА ЇЇ АСПЕКТИ У ВНЗ УКРАЇНИ

Мітяшкіна Т.Ю., Гребньова І.В., Кісь В.М.

Харківський національний технічний університет сільського господарства

імені П.Василенка

ГРАФІЧНА ПІДГОТОВКА СТУДЕНТІВ ТА ЇЇ АСПЕКТИ У ВНЗ УКРАЇНИ

Підготовка майбутнього інженера у технічному ВУЗі, а отже і графічна

підготовка, складається з багатьох компонентів, одним з яких є володіння

графічними уміннями, навичками та знаннями у цій галузі.

Формування системи графічних знань, умінь і навичок студентів

залежить від таких моментів: процес навчання графічних дисциплін у ВНЗ має

узгоджуватися з певним рівнем довишівської підготовки студентів; мати

достатньо часу для підготовки; а також інженерно-графічна підготовка повинна

постійно розвиватися і вдосконалюватися у процесі вивчення ряду дисциплін від

першого до останнього курсів. А не тільки на першому курсі. Відповідно від

стану довишівської підготовки мають залежати організація і планування процесу

навчання, бути розроблені науково обґрунтовані нормативи витрат часу на

окремі види навчальної діяльності студентів [1,с. 2].

Графічна підготовка починається у першому семестрі з вивчення

нарисної геометрії, а далі інженерної та комп’ютерної графіки, комп’ютерного

моделювання. В залежності від напряму підготовки спеціаліста в програму

дисципліни включено різні розділи та різні обсяги їх вивчення. В останні роки

спостерігається щорічне зменшення у навчальних планах ВНЗ годин на вивчення

фундаментальних, основник дисциплін для майбутніх інженерів. Зокрема

нарисної геометрії, інженерної та комп’ютерної графіки. Тому є сенс дослідити

та показати зв'язок інженерної та комп’ютерної графіки з більшістю спеціальних

навчальних дисциплін, а отже і більш ретельною підготовкою майбутнього

спеціаліста. Усі нові технічі ідеї базуються на уяві та знаннях з технічних

дисциплін. Великою помилкою є те, що йде скорочення кількості годин з

креслення. Не одержавши базових знань, студенти, а отже майбутні інженери, з

труднощами будуть справлятися з навантаженням на работі, де дуже часто

доводиться читати різні зображення графічного змісту та призначення. Увесь

науково-технічний прогрес базується на кресленнях (незалежно на якому носії


16

вони виконані - паперовому або електронному). Сучасними авторами

підкреслюється важливість достатньої вивченності нарисної геометрії,

інженерної та компютерної графіки (В.В. Ванін, А. Ф. Головчук, М. В.

Згуровський О. І. Кепко, В. Є. Михайленка, Г. О. Райковська, О. С. Хмеленко, Н.

М. Чумак та ін.) та підготовлена велика кількість різної навчальної літератури з

графічного напрямку: «Креслення», «Нарисна геометрія», «Інженерна та

комп’ютерна графіка».

Інженерна графіка є однією із важливіших дисциплін в інженерній освіті,

а використання комп’ютерної графіки лише надає більш високий рівень цієї

підготовки. Бо графічна підготовка студентів пов’язана із розвитком просторової

уяви студента, тому під час вивчення комп’ютерно-графічної дисциплін

розвивається уявлення студентів та образне сприймання навколишнього

середовища, креслення, деталювання. З чого випливає необхідність вивчення

нарисної геометрії, інженерної та комп’ютерної графіки студентами всіх

спеціальностей у синтезі.

Нарисна геометрія [1] є теоретичною базою, основою для побудови

технічних креслень, для розвитку уявлення студентів. Якщо креслення є

міжнародною мовою техніки, то нарисна геометрія є його граматикою, на основі

якої та за допомогою якої розробляються графічні моделі вже тривимірного

простору на площині. Нарисна геометрія навчає студентів правильно

зображувати на папері різноманітні геометричні форми та деталі. Є різноманітні

программи по комп’ютерної графіки. Останні версії програм дозволяють не

лише легко будувати складні двовимірні ортогональні креслення, але й

отримувати наочні тривимірні зображення деталі чи складальні одиниці. Такі

тривимірні моделі можна розглядати з різних боків, розбирати й збирати складні

одиниці.

Також подібні програми є для вирішення дизайнерських задач, які дають

можливість створювати векторну графіку, макети, растрові зображення, тощо.

Отже, у ВНЗ поглиблюються інтеграційні, системні та міждисциплінарні зв’язки,

з’єднані високими технологіями, якщо є достатньо часу для вивчення цих

дисциплін.

Дисципліни “Нарисна геометрія, інженерна та комп’ютерна графіка”

основана на системних та інтеграційних знаннях та навчає студентів


17

геометричному моделюванню об'єктів і процесів, надає їм вмінь, знань та

навичок, потрібних для виконання й читання креслень різного призначення, як

таких, що виконуються вручну, так і комп'ютерних, складання різноманітних

геометричних моделей, а також розв'язування за рисунками, кресленнями та

моделями інженерно-геометричних задач. Проектування, виготовлення,

експлуатація механізмів, систем тощо, створення нових технологій нерозривно

пов’язане з різними видами графічних зображень: кресленнями, ескізами,

схемами, рисунками. Це насичує графічні навчальні дисципліни низкою

важливих завдань. Але в останні роки кількість годин на вивчення

фундаментальних дисциплін, зокрема на нарисну геометрію, інженерну та

комп’ютерну графіку, у навчальних планах суттєво зменшується. При цьому є

дисципліна на 3 або 4 курсах, які базуються на кресленні. Але ж якість їх

вивчення залежить від базової основи знань, які набули студенти після вивчення

нарисної геометрії, інженерної та комп’ютерної графіки. Також студенти

технічних спеціальностей виконують курсові роботи, невід’ємною частиною

яких є графічна частина, де є вирішення питань геометричного моделювання

об’єктів та виконання декількох достатньо складних креслень різноманітної

тематики (корпусів суден, машин та механізмів або схем).

Отже, інженерна та комп’ютерна підготовка студентів є невід’ємною

частиною базової освіти майже для всіх спеціальностей, тому що сприяє

розвитку просторового уявлення студентів, підвищує рівень образного

сприймання навколишнього середовища, що, в свою чергу, є основою будь-якої

творчої діяльності.

Література:

1. Борисенко В.Д. Основи нарисної геометрії: підручник / В.Д. Борисенко,

О.Г. Бідніченко. – Миколаїв, – НУК, 2014. – 328 с.

2. Куровский В. Л. Дидактические условия формирования инженерно-

графических умений и навыков студентов технических вузов: Автореф. дисс...

канд. пед. наук. – К., 1987. – 20 с.


18

Маханова Г.М., Абдурахманова Г.А. О полиязычии в Казахстане

Маханова Г. М.

Магистр, старший-преподаватель,

(г.Алматы Казахский государственный

женский педагогический университет)

Абдурахманова Г.А.

Магистр, старший-преподаватель,

(г.Алматы Казахский государственный

женский педагогический университет)

О ПОЛИЯЗЫЧИИ В КАЗАХСТАНЕ

Аннотация: На сегодняшний день почти весь мир является

полилингвинистичным и понятие «полиязычие» является одним из ключевых во

всех сферах современного казахстанского общества. Полиязычие значительно

увеличивает степень личной свободы каждого человека.

Ключевые слова: полиязычие, двуязычие, билингвизм, полиглот,

кругозор человека, сравнение, интеллектуальное развитие

«Казахстан должен восприниматься во всем мире как

высокообразованная страна, население которой пользуется тремя языками:

казахский язык государственный, русский язык как язык межнационального

общения и английский язык успешной интеграции в глобальную экономику» -

Н.А. Назарбаев «Новый Казахстан в новом мире».

На сегодняшний день почти весь мир является полилингвинистичным и

понятие «полиязычие» является одним из ключевых во всех сферах

современного казахстанского общества. Знание различных языков обогащает

внутренний мир и расширяет кругозор человека. Полиязычие значительно

увеличивает степень личной свободы. Это – основа формирования

поликультурной личности. Полиязычный человек – это человек, который может

говорить и понимать иностранную речь, а также умеющий в различных

ситуациях общения пользоваться иностранными языками. Полиязычность

становится частью национальной идеологии, нацеленной на становление и

развитие конкурентоспособного Казахстана. Прежде всего это связано со


19

стремительным развитием высоких технологий. Тот, кто желает получить более

высокие шансы на успешное трудоустройство и профессиональную карьеру,

должен в достаточной степени владеть иностранными языками. Знание языков

расширяет кругозор будущего специалиста, позволяет ему в современных

условиях вести свою профессиональную деятельность более успешно, быть

мобильным, умеющим строить свою собственную карьеру, работать в условиях

жесткой конкуренции на отечественном и мировом рынках и активно

содействовать благополучному развитию всего общества. Полиязычие, будучи

требованием времени, стало неотъемлемой частью жизнедеятельности всех

граждан, нацеленных на успех. Это лишь некоторые преимущества владения

языками для современного человека.

В Послании Президента Республики Казахстан применительно к

языковой ситуации современного Казахстана «Новый Казахстан в новом мире»,

о полиязычии, в целях обеспечения конкурентоспособности страны и ее граждан

предложена поэтапная реализация культурного проекта «Триединство языков»,

согласно которому необходимо развитие трех языков: казахского как

государственного языка, русского как языка межнационального общения и

английского как языка успешной интеграции в глобальную экономику.

Программа полиязычного образования в Казахстане, является уникальной и

подразумевает, одновременное обучение на трех языках. Важнейшей

стратегической задачей образования Казахстана является, сохранение лучших

казахстанских образовательных традиций, и обеспечение выпускников учебных

заведений международными квалификационными качествами. В эпоху

ускоренного развития информационной технологии и рыночной экономики, в

развитии полиязычного образования мы должны стремиться к достижению

таких целей, как: 1) становление полиязыковой личности; 2) социальная

мобильность в международном образовательном пространстве и на рынке труда,

способных к межкультурной коммуникации; 3) профессиональная

конкурентоспособность.

Людей, владеющих двумя языками - называют билингвами, тремя -

полилингвами, более трех - полиглотами. Билингвизм или двуязычие (лат. Два

bi + лат lingua язык) - одинаково совершенное владение двумя языками, умение

в равной степени использовать их в необходимых условиях общения.

Российский и советский лингвист, академик АН СССР Лев Владимирович


20

Щерба о двуязычии, выгоднее смешанного при овладении иностранными

языками, ибо в таком случае при прочих равных условиях второй язык

оказывается, с одной стороны, более автоматизированным и, следовательно,

более успешно выполняющим свою непосредственную задачу, а с другой

стороны, менее подверженным деформирующему влиянию первого языка.

Однако, создание чистого двуязычия требует организации иноязычного

окружения, что практически трудно достижимо. При смешанном двуязычии

возникают условия, благоприятствующие сравнению: «Сравнивая детально

разные языки, мы разрушаем ту иллюзию, к которой нас приучает знание лишь

одного языка, — иллюзию, будто существуют незыблемые понятия, которые

одинаковы для всех времен и для всех народов. В результате получается

освобождение мысли из плена слова, из плена языка и придание ей истинной

диалектической научности. Таково, по-моему, колоссальное образовательное

значение двуязычия, и можно, мне кажется, лишь завидовать тем народам,

которые силою вещей осуждены на двуязычие. Другим народам его приходится

создавать искусственно, обучая своих школьников иностранным языкам» -

Щерба Л.В. также придавал большое значение сравнению:

-через сравнение повышается сознательность: сравнивая разные формы

выражения, человек отделяет мысль от знака, её выражающего, и этой мысли;

-языки отражают мировоззрение той или иной социальной группы, то

есть систему понятий, её характеризующую.

Годы становления суверенного Казахстана показывают, что двуязычие и

полиязычие в обществе создаёт все необходимые условия для его развития и

прогресса. Так как родной язык в семье и повседневной жизни не единственный

язык общения, почти все мы являемся билингвами. Условия

многонационального казахстанского общества, когда человек с

рождения воспитывается в многоязычной среде, с раннего возраста

непосредственно овладевая двумя языками казахским и русским, к которым в

школьной программе добавляется иностранный язык, благоприятно

способствуют формированию поликультурной личности уже с

раннего возраста. С развитием современной техники и технологии в

современном обществе возникает потребность полиязычия, благодаря: а)

глобализации и укреплению «диалога культур»; б) созданию единого


21

образовательного пространства; в) развитие дистанционной формы обучения; г)

развитию мирового информационного пространства; д) необходимости знания

языков для конкурентоспособности на рынке труда. Владение языками

становится в современном обществе неотъемлемым компонентом личной и

профессиональной деятельности человека, так как знание нескольких языков

дают реальные шансы занять в обществе более престижное положение, как в

социальном, так и в профессиональном отношении. «Казахстан должен

восприниматься во всем мире как высокообразованная страна, население

которой пользуется тремя языками: казахский язык государственный, русский

язык как язык межнационального общения и английский язык успешной

интеграций в глобальную экономику». В наши дни знание языков становится

общепризнанным. Для формирования конкурентоспособного специалиста,

коммуникабельной позитивной личности, способной к активной и эффективной

жизнедеятельности в многонациональной и поликультурной среде, обладающей

развитым пониманием и чувством уважения других культур, умением жить в

мире и согласии необходимо полиязычное образование. Не случайно ХХІ век

назван эпохой многоязычных личностей.

Сегодня нельзя недооценивать также и тот факт, что изучение

иностранных языков позволяет человеку лучше ориентироваться в окружающем

его мире, приобщает к мировой культуре, обеспечивает выход на мировой

рынок, повышает шансы на рынке труда. Общение с помощью новых

информационных технологий также способствует многоязычию. Знание

иностранных языков во все времена и в каждом веке считалось признаком

культуры, проявлением образованности и основанием истинного просвещения.

Полиязычное образование является на сегодняшний день мощным фактором и

действенным механизмом повышения конкурентоспособности за счет того, что

он активизируется в сфере получения культурной информации. Концепция

развития системы образования разъясняет важность и значимость изучения

языков в равной степени следующим образом: «Знание родного,

государственного, русского и иностранного языков расширяет кругозор

человека, содействует его всестороннему развитию, способствует

формированию установки на толерантность и объемное видение мира».

Полиязычное образование в Казахстане на сегодняшний момент является одним

из главных направлений в системе средне – специального и высшего


22

образования. Полиязычие в Казахстане, как система представляет собой

взаимосвязь трех языков: казахский язык – русский язык – иностранный язык.

Итогом должна стать подготовка не просто высококвалифицированных,

а конкурентоспособных в мировом сообществе специалистов со знанием

нескольких языков, способных продолжить обучение и стажироваться в

зарубежных вузах, свободно интегрироваться в другую культурную среду.


1. Н.А.Назарбаев. Послание народу РК «Стратегия «Казахстан - 2050»».

Казахстанская правда. 15.12.2012. № 437-438

2. Н.А.Назарбаев «Новый Казахстан в новом мире».

3. Соколов Е.А. Буланкина Н.Е. Проблемы поликультур и полиязычия в

гуманитарном образовании.

4. Покушалова Л.В. Формирование иноязычной профессионально –

ориентированной компетенции. Молодой ученый. – 2011 №3 стр 150-153

5.http://ru.wikipedia.org


23

Кудайбергенова М.C. Оптимизация процесса обучения письменному деловому общению с помощью процесса моделирования

Кудайбергенова М.C.

Казахский Университет Международных Отношений и Мировых Языков

имени Абылай хана, Казахстан

ОПТИМИЗАЦИЯ ПРОЦЕССА ОБУЧЕНИЯ ПИСЬМЕННОМУ ДЕЛОВОМУ

ОБЩЕНИЮ С ПОМОЩЬЮ ПРОЦЕССА МОДЕЛИРОВАНИЯ

В настоящее время в образовательной практике применяется несколько

основных моделей образования, различающихся по своим качественным

характеристикам. Все модели имеют свою область применения, свои

преимущества и недостатки.

Модель обучения письменной деловой коммуникации призвана включать

рациональную систему средств, нацеленную на поэтапное построения обучения

письменному деловому дискурсу. При этом особый акцент должен быть сделан

на разработку системы заданий и упражнений с учетом как традиционных, так и

инновационных средств обучения.

В настоящий момент из числа средств развития образовательного

процесса в первую очередь следует выделить переход от интуитивной

разработки к научно обоснованному созданию педагогического проекта модели,

к обоснованности каждого элемента и этапа, нацеленность на объективно

диагностируемый конечный результат, а также внедрение его на практике.

Обращаясь к проблеме построения методической модели обучения

письменному деловому общению студентов мы посчитали необходимым

обратиться, прежде всего, к понятию моделирования как к инструменту

научного исследования.

Ряд методистов – исследователей, позицию которых в определении

понятия «моделирование» мы разделяем, дефинируют это понятие как

имитирование конкретной системы путем создания моделей, в которых

воспроизводятся принципы организации и функционирования этой системы.

Моделирование в обучении иностранным языкам определяется как создание

специфической модели взаимодействия коммуникантов в условиях максимально

приближенных к ситуациям их будущей профессиональной деятельности.


24

Другие ученные, такие как, М.С.Балабайко, считает что «моделирование

осуществляется путем построения моделей, которые отражают и сохраняют

основные особенности объекта исследования». По определению В.А.Штоффа,

представляется как отражение или замена реальных объектов, процессов,

явлений их знаковыми аналогами. П.Ю.Романов определяет моделирование, как

«теоретический метод познания сложных объектов и явлений, результатом

которого является модель, с помощью которой, в соответствии с поставленными

целями, добывается новая информация об объекте, новые знания о нем».

И.В.Сергиенко писал, что модель выступает как объект познания, и как

инструмент теоретического преобразования объект – оригинала.

Моделирование представляет собой построение модели не только ради

изучения, определения качеств и свойств оригинала, но и ради улучшения их

характеристик. В таких случаях созданная теоретическая модель может

использоваться в качестве своеобразного тренажера, средства обучения, когда

отдельные операции и (или) целые фрагменты поведения функционирующей

модели передаются будущим исполнителями [1].

Таким образом, моделирование – это опосредованное исследование

объекта, при котором изучается не сам интересующий нас объект, а некоторая

вспомогательная система, выступающая в вещественной или абстрактной форме

и отражающая как внутренние, так и внешние, функциональные связи объекта.

Воссозданный на основе внешнего сходства или общности структуры и функции

образ исследуемого объекта в вещественной или абстрактной форме выступает

в качестве его модели. Имитирование реально существующей системы путем

создания специальных аналогов (моделей), в которых воспроизводятся

принципы организации и функционирования этой системы, и есть процесс

моделирования.


25

Практически ни одно научное исследование не обходится без использования

одноного из ведущих методов теоретического уровня – метода моделирования. Ряд

исследователей считают одной из главных функций моделирования ограниченное

разнообразие в познаваемых явлениях, что необходимо для упорядочения,

поступающей субъекту. Модель, не нарушая объективного разнообразия,

присущего оригиналу, как бы определяет наиболее актуальные его аспекты,

требующие отображения в данный момент. Таким образом, еще раз следует

подчеркнуть, что самая общая функция моделирования состоит в обеспечении

возможности опосредованного изучения исследуемого объекта.

Метод моделирования, что подтверждается рядом исследований, дает

наибольший эффект в сочетании с другими методами как теоретического, так и

эмпирического уровня исследований, в частности, в сочетании с методом анализа и

синтеза, аналогии, сравнения, экстрополяции, формализации, экспериментально-

опытного обучения и др. Интересным представляется опыт совмещенного

использования метода моделирования с методом контекстного обучения,

использованном в исследовании Г.Д.Закировой [2]. В этом исследовании

динамически моделируется предметное и социальное содержание

профессионального труда и тем самым обеспечиваются условия трансформации

учебной деятельности студента в профессиональную деятельность специалиста. По

справедливому замечанию автора исследования «Условия контекстного обучения

позволяют приблизить студента к возможности использовать знания как средство

достижения поставленных целей в модельных условиях профессиональной

деятельности, сформировать у них адекватное представление о многообразии и

проблемности профессионально-предметных и социальных связей в ситуациях

Физический или информационный

аналог объекта,

функционирование которого по

определенным параметрам

подобно функционированию

реального объекта;

Новый объект, который

отражает некоторые

стороны изучаемого

объекта или явления,

существенные с точки

зрения целей

моделирования; Новый объект (реальный,

информационный или

воображаемый), отличный от

исходного, который обладает

существенными для целей

моделирования свойствами и в

рамках этих целей полностью

заменяет исходный объект.


26

будущего труда». Однако, несмотря на статус одного из ведущих методов

теоретического уровня исследований, использование метода моделирования

целесообразно только в том случае, когда есть возможность структурно-

функциональную модель исследуемого объекта, представляющую собой точное и

корректное описание структуры и закономерностей функционирования объекта,

представить в вербальном и формализованном виде.

В связи с изложенным пониманием термина «модель» важно учитывать, что

всякая модель выражает собой только приближение, ограниченное представление о

структуре и функциях того или иного объекта. Важно также отметить, что в

научных исследованиях принято использовать модели различных видов:

структурные, функциональные, информационные или совмещенные структурно-

функциональные. Нам представляется возможным в данном исследовании


27

использовать вид совмещенной структурно-функциональной модели. При

моделировании всегда следует иметь в виду, что даже хорошо построенная модель

не раскрывает сущности целостного объекта исследования, так как моделирование

часто связано с отбором только некоторых сторон объекта.

Решение задач методического моделирования процесса формирования

умений письменного делового общения невозможно без рассмотрения

психологического аспекта проблемы, поскольку порождение делового текста

является положительным результатом сложной перцептивно-мыслительно-

мнемической деятельности, в которой в неразрывной связи участвуют все

человеческие когнитивные структуры: восприятие, язык, мышление, память,

действие. В современной науке наиболее известны модели порождения речевых

высказываний, разработанные такими учеными как Л.С.Выготский, А.Р.Лурия,

А.А.Леонтьев, И.А.Зимняя. Несмотря на то, что в этих моделях речевая

деятельность освещается с разных сторон и используется разная система понятий,

общим для всех моделей является признание трехфазности структуры речевого

действия и наличия в нем:

- фазы планирования;

- фазы осуществления;

- фазы контроля .

Важной в рассмотрении данного вопроса представляется точка зрения Е.Ф.

Тарасова о том, что «к процессу порождения речевого высказывания относится не

только собственно формирование программы порождения и ее реализация, но и

восприятие внешних условий деятельности и ориентировка в них» [3]. Для целей

данного исследования имеет большое значение вывод ученных о том, что в

условиях общения этот процесс представляет собой не отдельную фазу

планирования речевой деятельности, а оказывает влияние на протекание

вербального общения на всех этапах. От правильной оценки условий общения

зависит выбор цели коммуникации, формирование коммуникативно-речевой

стратегии, отбор адекватных средств и способов достижения поставленной цели.

Умение ориентироваться в условиях общения и правильно их интерпретировать

является релевантным для определения не только того, о чем писать, но и как

писать. Делая такой вывод, следует иметь в виду, что навыки ориентировки в

общении с представителями своего лингво - социума, как справедливо отмечает

Е.Ф.Тарасов, формируются в процессе «естественной социализации личности, в

рамках которого усваивается культура. Навыки ориентировки в общении с


28

носителями иностранного языка, представителями другой культуры, должны

формироваться специально, поскольку в правилах общения в любой культуре

присутствуют элементы, которые имеют национально-культурную специфику». Из

сказанного следует, что в моделировании процесса делового общения

предпосылкой формирования умений ориентировки в условиях общения является

знание элементов общения, имеющих национально-культурную специфику.

Обучаемый должен иметь информацию о нормах и правилах делового общения,

принятых в данном социуме, которые обеспечат выбор наиболее эффективных

способов достижения коммуникативных целей. Достижение коммуникативных

целей возможно при условии, что пишущему следует так организовать свой текст и

использовать такие речевые средства, чтобы в процессе речевого взаимодействия

облегчить реципиенту восприятие своего сообщения и достичь взаимопонимания с

ним.

Таким образом, представляется возможным сделать правомерный вывод о

том, что модель должна отражать признаки, факты, связь, отношения в

определенной области знания в простой и наглядной форме, удобной и доступной

для анализа и выводов. Важным условием построения модели процесса обучения

письменному деловому общению является опора на концептуальные положения

современной методологии иноязычного образования.

Литература:

1. Щукин А.Н. Обучение иностранным языкам: Теория и практика:

Учебное пособие для преподавателей и студентов. – Москва,

Филоматис 2004. – 416с.

2. Закирова Г.Д. Методика формирования иноязычных компетенций по

международному документационному обмену. Дис. канд. пед наук. –

Алматы, 2004.

3. Тарасов Е.Ф. деятельность. Общение. Речь. (к формированию

деятельностной концепции речи). // Тезисы докладов на конференции

«Коммуникативные единицы языка». – Москва, 1984. – С.42.

4. Леонтьев А.А. психолингвистические единицы порождения

высказывания. - Москва, 1969.

5. Лурия А.Р. Письмо и речь: Нейролингвистические исследования. –

Москва, 2002.


29

Акімова О.В. ТЕХНОЛОГІЧНІ ПІДХОДИ ДО ФОРМУВАННЯ ТВОРЧОГО МИСЛЕННЯ СТУДЕНТІВ ПЕДАГОГІЧНИХ УНІВЕРСИТЕТІВ

Д.п.н., проф. Акімова О.В.

Вінницький державний педагогічний університет

імені Михайла Коцюбинського, Україна

ТЕХНОЛОГІЧНІ ПІДХОДИ ДО ФОРМУВАННЯ ТВОРЧОГО МИСЛЕННЯ СТУДЕНТІВ ПЕДАГОГІЧНИХ УНІВЕРСИТЕТІВ

Розвиток творчого мислення студентів вимагає технологічного

забезпечення цього процесу. Для розробки власної технології нам необхідно

було зробити аналіз тих технологій, що найбільш ефективно сприяють розвитку

творчого мислення. При цьому ми виходили з такого розуміння навчальної

технології: це цілісний алгоритм організації ефективного засвоєння знань, умінь

і навичок, котрий характеризується оптимальною комбінацією основних

навчальних компонентів (зміст, прийоми і методи, форми і засоби), і з

урахуванням вимог наукової організації праці, збереження і зміцнення здоров’я

суб’єктів навчання забезпечує досягнення запланованих навчально-виховних

результатів [4, c. 75].

До основних ознак навчальної технології відносяться: постановка

конкретних цілей, планування та організація їхнього виконання; використання

системи раціональних способів у досягненні поставлених цілей навчання;

система науково обґрунтованих дій активних учасників процесу навчання;

взаємодія і цілісність трьох компонентів (організаційної форми, дидактичного

процесу і кваліфікації вчителя); проектування навчального процесу і

гарантований кінцевий результат; педагогічна система, яка підвищує

ефективність навчання через використання відповідних засобів; системний

метод організації процесу навчання і засвоєння знань через взаємодію технічних

і людських ресурсів; алгоритмізація спільної діяльності вчителя та учнів [4, с. 73-

74].

У педагогічній теорії та практиці існує значна кількість авторських

технологій, але розглянемо декілька найважливіших для нашого дослідження.

Кредитно-модульна технологія навчання. Основою для обґрунтування

цієї навчальної технології є два основних поняття: модуль і дидактичний кредит.

Ми використали визначення цього поняття, яке наводить П. Сікорський. А саме,


30

“модуль – це логічно завершена, системно впорядкована частина теоретичних

знань і практичних вмінь із даної навчальної дисципліни, адаптованих до

індивідуальних особливостей суб’єктів навчання, визначеним оптимальним

часом на організацію їхнього засвоєння” [4, с. 26]. До специфічних принципів

кредитно-модульної технології навчання П. Сікорський відносить такі:

принципи гуманізації і гуманітаризації, демократизації, кредитності,

модульності, індивідуалізації, диференціації, інтеграції [4, с. 61]. Отже, робить

висновок П. Сікорський, кредитно-модульна технологія навчання – це цілісний

алгоритм повного засвоєння знань та умінь майбутніми фахівцями за

структурно-інтегрованими освітньо-професійними програмами в кредитних

вимірах, свідомим самостійним вибором студентами навчальних дисциплін з

метою прикладання максимальних інтелектуальних зусиль для їх вчасного

засвоєння за модульним принципом, з дотриманням психолого-педагогічних та

кібернетичних вимог до навчального процесу в межах модуля, навчальної

дисципліни, міждисциплінарного курсу і ступеня підготовки [4, с. 84].

Особистісно-орієнтовані технології навчання. Головною ідеєю цього

підходу є концентрація уваги педагога на цілісному розвитку людини, турбота

про розвиток не тільки його інтелекту, громадянського почуття

відповідальності, але й духовної особистості з емоційними, естетичними,

творчими задатками і можливостями розвитку [2, с. 18].

Особистісно-орієнтоване розвивальне навчання (І. Якиманська).

Особливого значення надається такому фактору розвитку, який в традиційній

педагогіці, а також у розвивальних системах Л. Занкова, Д. Ельконіна і

В. Давидова майже не враховувався, ігнорувався – суб’єктному досвіду

життєдіяльності, набутому особистістю поза навчанням, в конкретних умовах

сім’ї, соціокультурного оточення.

До особливостей технології слід віднести те, що освітній процес

будується на навчальному діалозі викладача та студента, який спрямований на

спільне конструювання програмної діяльності. При цьому обов’язково

враховуються індивідуальна вибірковість студента до змісту, вигляду і форми

навчального матеріалу, його мотивація, прагнення використати отримані знання

самостійно, за власною ініціативою, в ситуаціях не заданих навчанням [3, с. 211].


31

Технологія проблемного навчання (М. Махмутов, Т. Кудрявцев,

O. Матюшкін). Оскільки творче мислення розвивається в процесі вирішення

педагогічних проблем і проблемних задач, для нашого дослідження є важливою

технологія організації проблемних ситуацій. Відомо, що різні типи проблемних

ситуацій створюють різні умови для розвитку мислення, тому ефективне

керування пізнавальною діяльністю студентів в процесі організації проблемного

навчання залежать від знання основних типів проблемних ситуацій і способів їх

створення.

За основу ми взяли розроблені в педагогіці найбільш типові підходи до

організації проблемних ситуацій (Т. Кудрявцев, М. Махмутов) та адаптували їх

стосовно підготовки майбутнього вчителя.

1. Проблемна ситуація виникає при необхідності використовувати

засвоєнні педагогічні знання в нестандартних практичних умовах. Така

проблемно-навчальна ситуація у підготовці майбутнього вчителя

використовувалася для того, щоб студенти навчилися застосовувати знання з

педагогіки в практичній діяльності, а також для того, щоб при спробі

використання наявних педагогічних знань для вирішення практичних

педагогічних задач, вони зіштовхнулися з фактом їх недостатності.

2. Основою для створення проблемної ситуації може бути суперечність

між теоретично обґрунтованим в педагогіці шляхом вирішення практичної задачі

й неможливістю здійснити його на практиці.

3. Суперечність між практично досягнутим позитивним результатом

виконання навчального педагогічного завдання і відсутністю у студентів знань

для його теоретичного обґрунтування також може бути основою для створення

проблемної ситуації.

4. Проблемна ситуація виникає у випадку усвідомлення студентами

недостатності наявних знань для вирішення практичної педагогічної задачі.

На основі визначення типів проблемних ситуацій викладач може обрати

способи і прийоми створення проблемних ситуацій. Формою реалізації того чи

іншого способу є такі дидактичні прийоми, як постановка проблемного питання,

завдання, проблемної задачі, демонстрація досліду, застосування поєднання

слова і наочності.


32

М. Махмутов сформулював шість основних вимог до навчальної

проблеми, з урахуванням яких можна створити найбільш ефективні типи

проблемних ситуацій.

1. Навчальна проблема повинна логічно витікати не тільки з навчального

матеріалу, але й з діяльності студента по аналізу фактів і явищ, що викликали

проблемну ситуацію.

2. Навчальна проблема повинна відображати суперечливість інформації

(безпосередньо у формулюванні питання, задачі або в навчальній ситуації).

3. Основним своїм змістом проблема повинна давати напрямок

пізнавальному пошуку, вказувати напрямок шляхів її вирішення. Невідоме

певними переходами повинно бути пов’язане з відомим знанням.

4. Проблеми повинні бути посильними, тобто не повинні бути занадто

важкими для рішення, інакше вони не викличуть інтересу й студенти спробують

просто обійти їх. Вони не повинні бути і занадто легкими: легкі проблеми

швидко вирішуються і недостатньо активізують розумову діяльність студентів

або зовсім не сприймаються як проблеми.

5. Мовне формулювання проблеми повинно містити слова, котрі

визначають такі відомі студенту поняття, в яких містяться елементи, що мають

зв’язок з невідомим у самій проблемі.

6. Проблемні питання, задачі і навчальні завдання, а також приклади,

котрі наводяться викладачем при постановці проблем, повинні впливати на

емоційний стан студента, зацікавити його в навчальному матеріалі, збуджувати

до активної діяльності [1, с. 131-132].

У результаті проведеного аналізу проблеми технологізації сучасної

освіти, ми дійшли висновку, що для теоретичного обґрунтування процесу

розвитку творчого мислення студента необхідні технології, які можуть

забезпечити особистий і професійний розвиток і саморозвиток особистості,

професійну мобільність, оригінальність, гнучкість і продуктивність мислення,

тому важливими для нашого дослідження є такі: технологія проблемного

навчання, заснована на конструюванні знань, розвитку активності свідомості,

самостійності студента, вихованні творчого підходу в професійній діяльності;

особистісно-орієнтована технологія навчання, головною ідеєю якої є

спрямованість на цілісний розвиток особистості, в тому числі на його інтелект;


33

кредитно-модульна технологія, основними принципами якої є: принципи

гуманізації, демократизації, модульності, індивідуалізації, диференціації,

інтеграції.


1. Махмутов М. И. Проблемное обучение : основные вопросы теории.

/ М. И. Махмутов. – М. : Педагогика, 1975. – 368 с.

2. Полат Е. С. Современные педагогические и информационные

технологии в системе образования : учеб. пособие для студ. вузов /

Е. С. Полат. – М. : Академия, 2007. – 368 с.

3. Селевко Г. К. Современные образовательные технологи : учеб.

пособие / Г. К. Селевко. – М. : Нар. образование, 1998. – 256 с.

4. Сікорський П. І. Кредитно-модульна технологія навчання : навч.

посібник / П. І. Сікорський. – К. : Вид-во Європ. ун-ту, 2004. – 127

с.


34

Матаева Б.Ү. , Кожаназыров И. Күншіл адам əрқашанда мұңшыл адам

Матаева Б.Ү., Кожаназыров И.

Өскемен қаласы С. Аманжолов атындағы

Шығыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті

КҮНШІЛ АДАМ ӘРҚАШАНДА МҰҢШЫЛ АДАМ

Күншілідік деген «қызыл көз» бәле көбеймесе, азаятын түрі жоқ. Қайта

желді күнгі өрттей өзінен – өзі лапылдап, өршіп барады емес пе? Заман жақсарып

елдің дәулетті артқан сайын кейбіреулердің пейілі тарылып, бірін – бірі күндеуі

арта бере ме деп қаламын.

Сыртай қарағанда күншілдік пен қызғаншақтық екеуі бір – біріне жақын,

тіпті өзара ұқсас құбылыстар болып көрінуі де ықтимал. Ал шындығында олар

үш қайнаса бір – біріне сорпасы қосылмайтын, мүлдем екі түрлі нәрсе деуге

болады. Қызғаншақ адам өзінің қолында бар нәрсені басқалардан қызғанады.

Қызғаншақ адамның мұндай пенделігін түсіну қиын емес. Күншілдің мүлдем

жөні бөлек. Күншіл адам өз қолындағы бар бұйымды емес, өз қолында жоқ, бірақ

басқа біреудің қолында бар нәрсені қызғанады.

Құдайдың адам баласы маңдайына тумай жатып жазып қойған «жеті

күнәсінің» ішіндегі ең ауыры, қауіптісі, зияндысы, озбыры, абыройдан жұрдай

ететіні – күншілдік екені мәлім. Қалған алтауын атап көрсетер болсам.

Қызғаншақтық, тәкәппарлық, ашущан – ызақорлық, жалқаулық, қанағатсыздық,

сезім құштарлығы. Әлемнің дәстүрлі діндерінің көпшілігі дерлік осы «жеті

күнәға» адам бойындағы «жеті қайрымды» істі қарсы қояды. Олар: Ақыл –

парасат, сабырлық, әділдік, шыдамдылық, сенім, үміт, мейрімділік.

Қазақ жұрты да соларға жақын пікірде болған. Мәселен, атақты Бөлтірік

шешен бұл туралы:

Күншілдік деген бар, содан сақтан,

Кекшілдік деген бар, содан сақтан.

Астамшылдық деген бар, одан алыс жүр.

Қараулық деген бар, одан таза бол.

Бәле қор деген бар, одан сақ бол,


35

Ынсапсыздық деген бар, содан аман бол, - деген екен.

Кез келген адам осы жеті күнәнің алтауын мойындауға белгілі бір іштей

әзір тұрады екен. Ал күншілдікті мойындауға ешкім, ешқашан әзір болмаған.

күншіл екенің ішітар адамдар қолынан келгенше жасыруға, өзгелерге

білдірмеуге тырысқан.

«Азап шеккің келмесе, күншіл болма», - деп көне заман данышпаны

Унсури әл- Малии тектен – текке айтпаса керек. Күншіл адамдар бар мақсатына

қолы жетіп біткен кезде ол тағы бір өзінен мықтыны іздей бастайды. Өзінен бай

немесе қызметі жоғары, әйтпесе әйелі көріктілеу біреуді іздеп жүріп тауып

алады. Тауып алады да, табанда өзін сол адаммен салыстырады. Салыстырады

да, өзінен әлгі «қарсыласынан» әлсіз екеніне көз жеткізеді. Күншілдің «күресі»

осы жерден басталады. Ендігі мақсат – өзі ойлап тапқан әлгі «дұшпаннан»

қалайда озып шығу. Егер озып шықса, ол бұл жеңіске қанағат тұтпайды. Енді ол

өзінен «мықты» тағы бір «дұшпан» іздейді. Оны да табады. Онымен де күреседі.

Алда – жалда жеңіліп қалса, онда күншіл адам қарсыласын жеңіп шығудың жаңа

«тәсілін» іздейді. Өйткені ол енді «қарсыласын» жеңе алмайтының біледі.

Сондықтан қызғаныш обьектісі болған затты, әлеуметтік жағдайды яки

дұшпанның құртып жіберуге әрекет жасайды. Сондағысы: «менде болмаған

дүние, атақ - дәреже, қызмет т.б. басқаларда болмауы керек» деген түсінік. Ол

үшін маңыздысы – өзінде жоқ дүниені басқа біреуде де болдырмау.

Күншіл адамдар, ең алдымен күндейтің адамдары:

Мол дәулетті, мал – мүлкі көп, байлықтың мықты қорын жасап қойған

дәулетті адамдарды күндейді;

Сондай- ақ олар ерекше дарынды, бойында асқан қабілеттілік қасиеттері

бар, талантты жандарды күндейді;

Күншілдердің көздейтін тағы бір нысаны – кескін – келбеті, көрікті,

ажарлы, өңді, сәнді, әсем сұлу жанадар.

Күншілдердің, әсіресе, сұлу жандарды іштей қатты күндеп, өзектері

өртеніп жүретінің жазушы Әбдіжамал Нұрпейісов өзінің «Ымырт» романында

психологиялық тұрғыдан зор шеберлікпен жеткізе білген: «Биылғы жыл,

шынында да, Ақбалаға ауыр тиіп жүр. Балықшылар ауылына келін боп түскелі

құсаланып бітті. Еш нәрсеге зауқы шаппады. Жұмысы болмаса көрші отырған

үйдің біріне бас сұқпады. Онан сайын ауыл ішінде Ақбалаға алакөз көбейді.

Күндес әйелдер оның жүрген – тұрғанына дейін сықақ қылды. Қарақатын


36

секілділер Ақбаланың ажарын да күндеді. Оның әлі күнге қыз кезіндегі сәні мен

салтанатын сақтап, бұл ауылдың бетке ұстар қыз, келіншегінен озып киінгенің

өсек етті. Бұның бәрі Ақбалаға жетіп жатты. «Тәкәппар», «менмен» деп өзіне

таққан талай атақты есітті; бірақ Ақбала бұның бірін құлағына ілмеді. Қайта, ол

өзіне құдай берген ажар – көрікті көре алмай, күндеп жүрген қатындардың

алдында әрқашан тәккаппар басын тік ұстап өтетін. Осы романда, осы бір үзінді

де күншілдік сипатты жақсы сипатталған.

Күншілдік – шығармашылық саласындағы адамдарға – ақың –

жазушыларға, суретшілерге, композиторларға, мүсіншілерге, актерларға т.б.

өнер мен әдебиет адамдарының бойында күншілдік ауруына қарсы тұратын

иммунитет жоқтың қасы.

Әдебиет пен өнер қайраткерлерінде күншілдіктің күйігі, жан азабы

басқалардан гөрі күштірек, ащырақ болады. Өйткені олар өздерінің ел арасында

кең тараған атақ – даңқын ешкіммен бөліскісі келмейді. « Ең дарынды жазушы»,

«ең шебер суретші», «ең шебер актер» т.б. деп жазылып қойған биік тұғырдан

тірі тұрғанда өз еркімен түспейді. Мұндай да ол өліспей беріспейді.

Турасын айтқанда, олар кейде «дарынды тең бөліп бермеген»

Жаратқанның өзіне жармасып, құдайдың өзін «әділетсіздер» қатарына қосып

қояды. Мәселен, мұндай көріністі орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкиннің «Моцарт

пен Сальери» деген пьесасынан (ауд. Қ.Шаңғытбаев) аңғару қиын емес.

Ақынның осы трагедиясында әлемдегі музыка өнерінің шыңына шығып, сол

өнердің «құдайына» айналған екі алпауыт дарынның ортасына түскен күншілдік

отының әкелген қайғы – қасіретті философиялық, поэтикалық, психологиялық

тұрғыдан мейлінше терең талданып, іштарлықтың туындау себептері,

күндестіктің қайнар – бастаулары, зарлы зардаптары тайға таңба басқандай етіп

көрсетілген.

Пьесада Сальери өзінен де дарынды Моцарт бар екенін іштей

мойындағысы келмей қиналады. Іштарлықтан запыран жұтқандай сарғайып,

күйзеліп кетеді. Ал Моцарт өзінің жан досы, әріптесі Сальериге мүлтіксіз сенеді.

Ол тіпті әйіліне айтпаған пікірлерін досынан жасырмайды.

Сальери мына жарық дүниеде жалғыз досы Моцарт екенің жақсы біледі.

Сөйте тұрып, Сальери одан құтылудың жолын іздей бастайды. Ақыры Моцартты


37

өлтіруге шешім қабылдайды. Енді ол «мен бұл өмірге музыка үшін емес,

Моцартты өлтіру үшін келгенмін. Бұл менің тағдырыма жазылған» деп ойлайды:

Жоқ! Жүре алман тағдырыма бойсынбай,

Мен келіппін бұл дүниеге әлгінің

Бар тілегін кесу үшін, әйтпесе,

Даңқы шала жалғыз ғана мен емес,

Музыканын бір пендесі құрымақ...

Міне, осындай зымиян зерделеуден кейін Сальери шарап ішіп отырған

Моцарттың стаканына у тастап жібереді. Сол сәтте Сальери: «Досыма арналған

осы уды мен он сегіз жыл бойы сақтап келген едім», - деп рахаттана күледі. У,

ішіп, ажал аузында жатқан досы Моцартқа қарап тұрып Сальери:

Мәңгі Моцарт!

Емеспін бе мен дана?

Даналық пен жауыздық

Екі арасы кереғар...

Ұлы ақынның айтуы бойынша, адам ешқашан да өз бойындағы адами

сезімдерді өзінен жасыра алмайды екен, яғни адам өзін – өзі алдай алмайды.

Адам бойындағы табиғи сезімді теріске шығару күншілдердің күншілі

Сальеридің де қолынан келмейді.

Досына жауыздық жасаудың алдында ғана Сальери өзі туралы:

Жоқ! Ешқашан күншілдікті білмедім,

Кім айталар бір кезде өр Сальери

Жиіркенерлік күншіл пенде болды деп,

Талай табан таптап өткен дәрменсіз

Құмды қапқан шұбар жылан болды деп?

Айтпас ешкім! Өзім айтам – бұ күнде –

Күншіл жанмын, бұ күнде мен күндеймін.

Жаным күйіп күндеймін. О, Тәңірім!

Шындық қайда от боп жанып сүйсем де,

Тілек етіп еңбек етем ынтамен,

Жалбарынып жалынсам да келгенмен

Киелі сый, бақи жасар даналық.


38

Есуас енжар қыдырманға қай күні

Бақыт болып қонбақшы? О,Моцарт! Моцарт!

Күншілдіктің жиіркенішті жаратылысын бұдан артық бинелеп көрсету

мүмкін емес шығар, сірә.

Күншілдік дегеніміз жан азабы. Күншіл адам осылайша минут сайын,

сағат сайын, күн сайын, яғни өмір бойы өзін – өзі аяусыз жазалап жүреді. Жаны

жайдары, пейлі кең, жүрегі дархан адамдармен кездесіп қалудан қорқып жүреді.

Үркіп жүреді. Өзінің бейшаралығын, дәрменсіздігін, құдай алдында да, адам

алдында да күнәлі екенің іштей біліп жүреді. «Менен ешкім озып кеткен жоқ па,

әйтеуір» деп жан – жағын тінтіп жүреді. Тіміскілеп жүреді. Күншіл адам қашанда

мұңшыл адам болып келеді.

Күншіл адам қолы жетпеген биіктікке, ең болмағанда қиялды қару етіп

шығару керек. Демек ол өз қиялына сиятың обьектіні ғана күндейді. Күншіл адам

бейне бір «мәңгілік двигатель» іспеттес болып келеді. Ешқашан тоқтамайды.

Толастамайды. Күндестік әдетін қоймайды. Жамандық атаулыға тоймайды.

Қашанда жамандық жасауды ойлайды. Мұндай адамның дерті «пәленше менен

озып кетті» дейді де тұрады ғой. Ол өзін көштен қалып қойған жетім ботадай

сезінеді. Сосын ол «Ойбай, біз пәленшелерден қалып қойдық. Намыс қайда

ағайындар?! Аттанындар!» деп бір рудың адамдарын екіншісіне айтақтап

салатын болған. Бұған жазушы Мұхтар Мағауиннің «Аласапран» атты тарихи

романында нақты деректер келтірілген.Осы бір романнан қысқа үзінді. « Көк

Ордада аласапыран, ойран – топыр басталды. Бұрын таласса да тартысқа

түспеген екі әулет – Шибан ұрпағ мен Орыс хан ұрпағы ашық майданға шықты.

Тағы да сарқырап қан ақты. Бөтеннің емес. Арғын мен қыпшақтың, алшын мен

дулаттың, керей мен найманның, үйсін мен қоңыраттың қаны. Ақыры, бір ру

екіге, бар ру жікке бөлінді. Бірақ бұл да қан төгіс қырғының, ағаға іні оқ атқан

қатігез заманның ақыры емес екен.

Күншілдік дегеніміз екі адамның арасында болатын әншейін ұрыс – керіс

емес, кейде ол рулар, ұлыстар, ұлттар, халықтар арасында от салып жіберетін,

әншейінде көзге көріне қоймайтың жын –пері алты басты айдаһар деуге болады.

Күншілдіктен адамын, тазамын, жұрдаймын деп ешбір тірі пенде айта

алмас. Бар мәселе сол жұлқынып тұрған, жамандыққа қарай ұмтылып тұрған

жеті басты жалмауыздың тізгінің мықтап ұстай білуде болса керек.


39

Tursynbayeva D.A., Yerzhenbek B. CONTENTS AND STRUCTURE OF PHYSICAL THEORIES IN SCHOOL

Tursynbayeva D.A., Yerzhenbek B.

Abai Kazakh National Pedagogical University

CONTENTS AND STRUCTURE OF PHYSICAL THEORIES IN SCHOOL

The study of physical theories in school. The content and structure of the course

of physics in the secondary school are determined primarily by the educational and

upbringing tasks facing the school, but they are influenced by the methodology and

theory of knowledge, indicating both the main objectives of education and the general

directions for their solution. In this connection, the current trends in the content and

structure of the course are of considerable interest. In the era of the scientific and

technological revolution, the isolation of the theoretical core in the course, the

liberation of the course from secondary and rapidly losing information (the

generalization of knowledge), the formation of creative approach to various scientific

and practical tasks among pupils, the development of such ways of thinking that

allowed would not only successfully master the proposed school of minimum

knowledge now, but also navigate the flow of information in the future.

The generalization of educational material on the leading physical theories.

This allows us to achieve a deep and lasting assimilation of theories without

overloading the memory of students with a lot of particular facts. In each section of the

program the main material is highlighted, in particular: in mechanics, the idea of the

relativity of motion, Newton's laws; molecular physics - the main provisions of the

molecular-kinetic theory, the basic equations of the theory of an ideal gas, the first law

of thermodynamics; electrodynamics - the theory of the electromagnetic field, the

electronic theory, the laws of Coulomb and Ampere, the phenomenon of

electromagnetic induction; quantum physics - the photon nature of light, Bohr's

postulates, the law of the interconnection of mass and energy, and also the questions

of its practical application. [2]

To strengthen the generalizations of the material in the sections of the school

course of physics, the correspondence of the parts of the theory to the stages of the

cognition cycle in the learning process is crucially important. In physical theory, we

can distinguish three parts: the base, the core, the conclusions.


40

The basis. The theory is a generalization of experimental facts and regularities,

so the creation of the theory is preceded by a long historical period of accumulation

and comprehension of the material. For the presentation and study of the theory, only

a limited number of those experimental positions that are closest to abstraction-

generalization are selected in the basis. This is the empirical basis of the theory, which

is included in the foundation. For example, of the whole multitude of manifestations of

the laws of mechanics, the kinematic regularities of the motion of planets around the

Sun (Kepler's laws) are generally attributed to the ground; The empirical basis of the

special theory of relativity is made up of Michelson's experiments, of quantum

mechanics-experiments on electron diffraction, the experiments of Frank and Hertz,

and so on. The basis of the theory also includes the initial physical concepts and

quantities necessary for the formulation of the laws of the nucleus. They are usually

associated with a model of a material object. Such a model in mechanics, for example,

is a material point moving along a certain trajectory, an action at a distance. Here, the

formulation of Newton's laws requires quantities: force, mass, acceleration. [1]

Core. The core of the theory is understood as the system of the theory of laws

most general for the subject-material domain, expressed, as a rule, in mathematical

form (in all fundamental theories in the form of differential equations). The

mathematical formulation is usually preceded or accompanied by a verbal formulation

- the principles or postulates of the theory are proclaimed. The specificity of the kernel

is that it is in the potential, undeveloped, that is, in the general abstract form, contains

in itself the entire set of manifestations of the interaction of the objects in question in

the form of their properties and motions. Turning, for example, to mechanics, we see

that Newton's laws in the process of solving specific problems lead to conclusions

about various possible movements of bodies, about the values of parameters

characterizing their state (energy, momentum, etc.).

The nuclei include the fundamental constants (R, k, с, h etc.), the values of

which are not determined theoretically, but are measured experimentally.

A special position in the theory is occupied by the conservation laws that are

characteristic of a given theory or general physical quantities. The basic equations of

the theory lead to the laws of conservation of certain quantities. Thus, for example, the

laws of conservation of mechanical energy (if forces are conservative), momentum,

angular momentum follow from the laws of Newton for a closed system. But at the


41

present time it is known that the laws of conservation of energy, momentum, angular

momentum (and even the parity in the micro world) are consequences of the symmetry

properties of space-time. Therefore, the conservation laws, being the first conclusions

of the theory, are of a general nature, and they are usually referred to as the nucleus.

Conclusions. The purpose of the theory consists, in the final analysis, in

obtaining from its core concrete conclusions - various consequences on the properties

and motion of specific physical objects. In modern theory, this is usually a

mathematical quantitative conclusion, leading to numerical values of physical

quantities and to the functional dependencies between them. It can be seen that as the

conclusions are drawn, the number of magnitudes in the theory increases sharply. In

mechanics, for example, there appears energy, work, the moment of force, the moment

of the pulse, etc. Of course, the meaning of theoretical generalizations consists

precisely in the conclusions: they are applied in practice, constitute applied sciences,

underlie technical devices, etc. Conclusions is a concrete embodiment and application

of abstract generalization in each concrete situation [3].

Literature:

1. С.Туякбаева, Ш.Насокова, Б.Кронгарт, В.Кон, В.Загайнова «Физика и

астрономия» 11 класс, Алматы: «Мектеп», 2013.

2. Теория и методика обучения физики в школе. Частные вопросы. / Под

ред. Каменецкого С.Е. – М.: АСАDEMA, 2000;

3. Учебная программа для 10-11 классов общественно-гуманитарного

направления уровня общего среднего образования – Астана, 2013 г.


42

Methodical bases of the educational process Монтайбаева Р.А., Жоломанова Ж,Т. Балалар үйіндегі қиын балаларды адамгершілікке тəрбиелеудің қажеттілігінің маңызы

Монтайбаева Р.А.

біліктілігі жоғары І санатты тәрбиеші

Жоломанова Ж.Т.

біліктілігі жоғары І санатты тәрбиеші

Қарағанды облысы білім басқармасының«Даму мүмкіншіліктері шектелген

балаларға арналған балалар үйі» КММ

БАЛАЛАР ҮЙІНДЕГІ ҚИЫН БАЛАЛАРДЫ АДАМГЕРШІЛІККЕ

ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ҚАЖЕТТІЛІГІНІҢ МАҢЫЗЫ

Қазақстан Республикасында соңғы жылдары балалар үйінде

тәрбиеленетін балалар мен ата-анасынан ажыратылған, яғни олардың

қамқорлығынсыз қалған балалардың жағдайы көпшілікті толғандыруда. Бұл

мәселе Қазақстан Республикасының «Қазақстан-2030» даму стартегиясына сай

жетім балалар үйіндегі тәрбиелініп жатқан әрбір ұрпақтың жеке адам ретінде

қалыптасуының шешуші факторы адамгершілік тәрбие деп көрсеткен. Жетім

балалар тәрбиесіне қазіргі кезде адамгершілік тәрбие тұрғысынан да көңіл бөліп,

оларды тұлғалық қалыптастыру мәселесі бүгінгі күн талабы. Балалар үйінде

тәрбиеленуші баланың жеке тұлғасының әлеуметтік қалыптасуының өзіндік

ерекшелігі бар. Оның іс-әрекеті толығымен тәртіпке салынып қадағаланылады,

бұл бала дамуында артта қалушылықты, масылдықты, жеке басы еркін

ұйымдастырудың төменгі деңгейін туындатады. Сонымен қатар,

әлеуметтендіруге байланысты ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде

әлеуметтендіру деңгейлері мен факторлары және «әлеуметтендіру», «бейімдеу»

ұғымдары бөліп қарастырылады.

Жетім балаларды әлеуметтендіру мәселесін шетелдік, отандық

ғалымдардың зерттеулеріне, тәжірибелерге сүйене отырып, теориялық,

практикалық тұрғыда сипаттау қазіргі педагогика іліміндегі мұндай өзекті

мәселені шешуге себеп болады. Көптеген теориялық деректерді талдау

барысында біздің тарапымыздан қазіргі жағдайда жетім балаларға көмек көрсету

жүйесінде жетім балалар тәрбиеленетін мекемелер қызметінің бірнеше жұмыс


43

бағыттары айқындалды. Соның ішінде тәртібі қиын балаларды тәрбиелеу және

оқыту қазіргі таңда әлеуметтік-педагогикалық проблема ретінде күн тәртібінен

түспей отырғаны мәлім. Мұның өзі «қиын балалар» санының жылдан-жылға өсіп

отыруымен байланысты болып табылады. Бір уақыттарда «қиын балаларға»

көбінесе жасөспірімдер жатқызылса, бүгінгі таңда бастауыш сынып

оқушыларының арасында да осы категорияға жататындар аз емес. «Тәртібі қиын

балаларды» тәрбиелеу жүйесінде адамгершілік тәрбиесі аса маңызды орынға ие

болады. Мораль нормаларына жауап беретін айналадағы болмысқа жеке адам

көзқарастарының сан-салалығын ескере келгенде, адамгершілік тәрбиенің жеке

тұлғаны қалыптастырудағы алатын орны мен ролі өте зор деп айтуға болады.

Адамзат тарихында жас ұрпаққа адамгершілік тәрбие берудің

педагогикалық-психологиялық негіздері ерте заманнан-ақ ойшылдар,

ғұламалардың назарында болғаны мәлім. Олардың құнды идеялары атадан

балаға беріліп, ұрпақтан ұрпаққа беріліп, бүгінгі күнге дейін жетіп отыр.

«Қиын» балалар қатарына психикалық дамуы уақытша баяулаған, тез

ашуланшақ, уайымшыл, өзін төмен санайтын, мінез-құлқында психопатиялық

формалар кездесетін, дәрі-дәрмек беру арқылы қозу күйін тежейтін балаларды

жатқызады.Сонымен қатар ол қиын балалардың адамгершілік сапаларының

төмендеуіне отбасы тәрбиесінде кеткен қателіктермен қатар, педагог пен

олардың арасындағы қарым-қатынастар жүйесіндегі кемшіліктерді де бөліп

көрсетеді.

Бүгінгі ХХІ ғасыр талабында жан-жақты ел тарихын жетік білетін , заман

талабына сай азаматтарды тәрбиелеу-басты міндет. Тәрбие тәсілдері әрбір

жастың жеке адам ретінде ерекшелігін ескеруге оның шексіз мүмкіндігін

пайдалануға бағытталуы тиіс. Қазіргі таңда балалар үйінде тәрбиешілерді

мазалайтын басты мәселе «қиын» балалар. Ал «қиын» балалар дегеніміз –

балалар үйі мен мектеп тарапынан ерекше, қосымша бақылауды талап ететін ,

тәрбиелеуге қарсылық білдіретін балалар.Сонымен қоса,білім деңгейі

төмен,тәртібі нашар, сабақтан көп қалатын, тәрбиешілердің талабын

орындамайтын, адамгершілік деңгейі төмен, сыныптастарымен үнемі тіл табыса

алмайтын, ұжым мәселелері қызықтырмайтын балалар, ойлау қабілеті кейін

қалған, ашуланшақ балаларды қиын балалар қатарына жатқызып жүрміз.

Жасөспірім бойындағы жағымды қасиеттерді дамытуда әлеуметтік –


44

педагогикалық, психологиялық әдістерді қолданып, тәрбиені ерікті , зорлықсыз

түрде іске асыру керек.

Қиын жасөспіріммен жұмыс істегенде, тәрбиешілер оны жеке тұлға

ретінде танып, біліп қана қоймай, мынадай үш кезеңдерді ескеруіп, оның дамуын

көре білуі қажет: бұрынғысын, қазіргісін, болашағын. Баланың бойындағы

мінез–құқының ерекшеліктерін анықтау барысында төмендегілерге көңіл

бөлгенміз жөн: баланың тәртібін балалар үйінде және сабақтан тыс кезеңде

бақылау; оның қызметін талдау; баладан оны не қызықтырады және жақсы

көретін сабақтарын, немен айналысқанды ұнататыны жөнінде әңгімелесу;

баланың достарымен ,сыныптастарымен әңгіме жүргізу; жазалау мен көтермелеу

әдістерін қатар қолдану – педогогтің негізгі құралы болуы тиіс. Таңдап алынған

әдіс – тәсілдер баланы өз қылығына басқаша қаратып, мінезін жақсы жаққа

өзгертуі тиіс. Орынды қолданылған әдіс – тәсілдер оқу – тәрбие жүйесінің

деңгейін көтеріп, қиын бала мен педагогтың арсында қарым – қатынас

жақсартатыны сөзсіз.

Тәрбие сағаттары, мерекелік іс-шаралар, мәдени орталықтарға саяхат,

үйірме жұмыстары, сайыстар, әңгіме-сұхбат.Демалыс күндері, каникул

кездерінде мұражайларға , демалыс орындарына, циркке, қалалық

кітапханаларға, қуыршақ театрларына, кинотеатрларға саяхат жасап қана

қоймай, оларды әлеуметтік ортаға, қоғамға бейімдеу ең басты мәселе

болады.Даму мүмкіншіліктері шектелген балалардың адамгершілік қағидалар

мен мақсат-мұраттарды ғұмыр бойы басшылыққа алып өмір сүретін тұлға

қалыптастыруға даналыққа толы мақал-мәтелдер, жұмбақ-жаңылтпаштар, қиял-

ғажайып ертегілері, ойындары, тәрбиелеп өсіру негіздері адамгершілік ниеттерге

баулиды. Сонымен адамгершілік - адамның рухани арқауы демекші , оны тәртібі

қиын балалар тәрбиесінде қалыптастыруда ғалым - педагогтардың , қиын

балаларды зерттеуші - ғалымдардың еңбектерін пайдалана отырып , жұмыс

істеудің маңызы зор. Сөзімді түйіндей келе айтарымыз, педагогтар тәртібі қиын

балаларды адамгершілікке тәрбиелеу - әлеуметтік - педагогикалық проблема

екендігін түсіне отырып, балалармен, олардың ата - аналарымен , қоғамдық

мекемелермен тығыз байланыста болып тәрбие жұмыстарын жүргізу қажет.


45

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. .Қазақстан Республикасының БІЛІМ ТУРАЛЫ.Заңы-

(27.07.2007,-№319)

2. .Қазақстан Республикасының «Кемтар балаларды әлеуметтiк

және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау

туралы».- 2002 жылғы 11 шілдедегі, -№343-ІІ Заңы

3. .Керімов Л.К. «Қиын» оқушылар және оларды қайта

тәрбиелеу, Алматы.-9б.

4. .Гулнур Ысқақ. Бала тәрбиесі «Қиын бала деген қандай бала».

2016. №1-5 бет.


46

Ахметжанова Ж.Б.,Байдалиева А.Р., Қапият А.Ж. СӨЙЛЕУ ТІЛІ БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫ ҮЙРЕТУДІҢ ӘДІС-

ТӘСІЛДЕРІ

Ахметжанова Ж.Б. ,Байдалиева А.Р., Қапият А.Ж. ДФ-32 тобының

студенттері

Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті

СӨЙЛЕУ ТІЛІ БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫ ҮЙРЕТУДІҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ

Қазіргі уақытта статистикалық көрсеткіштерге жүгінсек, жылдан жылға

сөйлеу тілінің кемістігі бар балалар саны және логопедиялық көмекті қажет ететін

балалардың пайызы өсуде. Кез келген жаста сөйлеу тілінің бұзылуы танымдық іс-

әрекеттің және адамның әлеуметтік бейімделу мүмкіншілігін шектейді.

Тіл кемістіктерінің себебі – сыртқы және ішкі зиянды күштердің,

себептердің (факторлардың) немесе екеуінің бірдей организмге әсер етуі.

Сөйлеу – адамға ғана тән ең маңызды псиxикалық функция. Сөйлесудің

арқасында барлық адамның санасында әлемдегі көрініс үнемі толықтырылып,

қоғамдық санада көрініс тапқан нәрселермен байытылған, адамзаттың әлеуметтік

және рухани мәдениетінің жетістіктерімен байланысты. Осылайша, сөйлеу – белгілі

бір тіл арқылы жүзеге асырылатын коммуникативтік функцияның негізі. Осының

арқасында біз көркем әдебиет тіліндегі шығармаларды, ғылым тіліндегі теориялық

терминдерді пайдаланамыз [1;89 б.].

Ал сөйлеу қабілеті бұзылған балаларда, қалыпты есту мен ақыл-ойы кем

балаларда, сөйлеу дамуында ауытқулары бар балаларда бұл ұғымдарды немесе

шығармаларды оқып-түсіну қиынға соғады. Осыдан келіп, сөйлеу тілінің кемістігі

бар балаларда сөйлеудің бұзылуы әртүрлі болып, сөздердің бұзылуымен қатар,

сөйлеудің грамматикалық құрылымы, лексикалық қоры кеміп, сөйлеудің

жылдамдығы азаяды, сонымен бірге ойлау мен сөйлеу тілінің тегістігі бұзылады.

Бұндай ауруға шалдыққан балаларға жалпы білім беретін мектептерде оқу

қиындыққа соғады, мүмкіндігі шектеліп, тек арнайы білім беруді талап ететін

мектептерде ғана оқуға мүмкіндік туады. Сөйлеу жағдайлары бұзылған жағдайда

балалар жалпы ақыл-есі түзу балаларға арналған жаппай мекемелерде білім ала

алмайды, сондықтан осындай балаларға арналған арнайы балабақшалар мен

мектептер бар. Тіл мүкістігі, кеміс балаларда алалия, афазия, ринолалия және


47

әртүрлі дисартрия түрлері жиі кездеседі. Тіл мүкістігі, кеміс балаларда, егер бұл

ақаулық балаға жалпы білім беретін мектепте оқуға мүмкіндік бермесе, арнайы

мектептерде оқытуға тура келеді [2;154 б.].

Сөйлеу аппаратының анатомиялық-физиологиялық кемістіктеріне

байланысты дауыс тембрінің және дыбыс түзеуінің бұзылуы бар балаларға,

пренатальды немесе баланың ерте даму кезеңдерінде ми қыртысындағы тіл

аймақтарының органикалық зақымдануына байланысты сөйлеу қызметінің

дамымауы немесе мүлде болмауы, бас миының локальді зақымдануымен (ми

тамырларының бұзылулары, қабыну процесстері, бас ми жарақаттарына)

байланысты қалыптасқан тілдің толығымен немесе жартылай жойылуы бар

балаларға арналған арнайы мектеп-интернат бар. Әрбір арнайы мектеп жоғарыда

көрсетілгендей әртүрлі ауруға шалдыққан балалардың сөйлеулерінде қатты

бұзылуларын назарға ала отырып, ерекшеліктерін ескеріп, қалыпты есту және жан-

жақты дамуына мамандардың көмегімен қоғамдағы толыққанды балалардың

қатарына қосуға тырысады және сол үшін еңбектенеді. Сөйлеу тілінің дамуы мен

оның бұзылуын түзету және сақтандыру – логопедиялық ықпал жасау барысының

негізгі бағыты. Неғұрлым толық хабар алу үшін кешенді медициналық-

психологиялық-педагогикалық диагностика қажет. Осыдан кейін арнай

мектептерге топтастырып, олармен логопед-мұғалімдер арнайы жаттығулар, түрлі

экспериметтер жасау арқылы машықтандырады. Түрлі әдіс-тәсілдерді

пайдаланудың арқасында ауытқулардың ерекшеліктерін ескере отырып,

төмендегідей топтарға бөліп оқытады.

Бірінші топқа, жалпыға ортақ гипоплазиясы (алалилдер, афазиялар, күрделі

кебулер, дисартерия, ринолилдер) бар балаларды қабылдайды. Екінші топқа

қалыпты сөйлеуді дамыта отырып, ми тамырларының бұзылулары, қабыну

процесстері, бас ми жарақаттары бар балаларды қабылдайды. Ең алдымен сөйлеу

дамуындағы олқылықтарды толтыруға бағытталған оқытудың нақты тәсілдері мен

әдістерін, пайдалану көзделеді. Балалардың сөйлеу дамуына терең үңіле отырып,

арнайы мектеп аясында, ғалымдар мен мамандардың, студенттердің толық негізде

оқып-үйренуге жағдай жасалып, емдік-профилактикалық іс-шаралардың жүйелі

дамуын жүзеге асырады. Жүйелі түзеу жұмыстардың арқасында, сөйлеу дамуы

түрлі бұзылған балалардың көпшілігі арнайы балабақшада немесе жаппай

балабақшадан сөйлеу бұзылыстары бар балаларға арналған мектепке дейінгі арнайы

дайындық топтарында білім алады. Бұндай ауруға шалдыққан балалар өз деңгейіне

байланысты іріктеліп, 7-8 жыл дайындық сыныбының бірінші тобында оқиды.


48

Жоғарыда айтылғанға қарағанда қысқа мерзімде сөйлеу кемшілігін жеңіп

шыққан балалар белгілі бір білім мен дағдыларға ие болса, жалпы білім беретін

мектептің тиісті сыныптарына қабылданады [3; 48б.].

Әрбір сыныпта 12-ден 14-ке дейінгі оқушы білім алады. Мұндай сыныпты

толтыру қабілетінің бірегей сипатына байланысты, сөйлеу кемшіліктерін жеңу және

сыныптарды даралау арқылы жүзеге асырылады. Ауызша сөйлеу бұзылулары бар

балаларға арналған арнайы мектептерге жіберу республикалық, провинциялық

немесе қалалық медициналық-педагогикалық комиссиялар туралы Үлгі ережесіне

сәйкес арнайы жүргізіледі. Оның алғашқылары болып, балалармен сөздік жұмыс,

олардың белсенді және пассивті резервін кеңейту үшін сөздер мағынасын түсінуге

нақтылау, келісілген өрнек салу, сөздерді тұжырымдау және пайдалану мүмкіндігін

меңгеруге бағытталған болса [4;146 б.], арнайы балаларға арналған лексикалық

жұмыс түрлері: сөздерді іріктеу, сөздермен жұмыс істеу, олардың семантикалық

аспектісін бөлу, салыстыру, бағалау қабілетін арттыру мақсатында

ұйымдастырылады. Осылайша мектеп оқушысында монологтық сөйлеу

қалыптасады. Бала сөз жасау үшін тілдік құралдарды таңдап үйренеді. Лексикалық

жұмыс мектеп балаларымен өткізілетін әдіс-тәсілдермен, жүргізілетін арнайы

жұмыстармен тығыз байланысты. Бір жағынан грамматикалық түзілу мен

қалыптастыру, ал екіншіден сөздердің анық айтылуы және оның қатесін жөндеу

арқылы да жүзеге асырылады.

Сәйкестендіру саласын дамытуға бағытталған жаттығулар сабақтың

құрылымына еніп, білім беру және тәрбиелеу саласында немесе ойындар, әңгімелер

және жаттығулар түрінде жүзеге асырылуы тиіс. Танымдық процестер бір-бірімен

тығыз байланысты дамитындықтан және күрделі қалыптастыру жүйесі

болғандықтан, әрбір жаттығу, анық бір танымдық үдеріске бағытталған, бірмезетте

басқа да үдерістерге әсер етеді [5;162 б.].

Сөйлеу ақаулары бар балалардың басым көпшілігі жалпы білім беретін

мектептерде оқиды. Көбінесе, мектеп жасында сөйлеу ақаулары анық

көрінбегендіктен, ата-ана тарапынан бақылау болмағандықтан, әлеуметтік жағынан

еленбегендіктен мұғалімдерге мұндай балаларды үйретуге қиындық туғызады. Бұл

балалар мұғалімдер тарапынан ерекше көңіл бөлуді талап етеді.

Мүмкіншілігі шектеулі балалар туралы мәліметтерді алудың маңызды көзі

болып, олардың іс-әрекет нәтижелерін, психикалық ерекшеліктерін, қоршаған орта

туралы көріністерін сипаттайтын жазбаша жұмыстарын, суреттерін, түрлі


49

бұйымдарын талдау болып саналады. Бұл әдіс оқушылардың даралығын, олардың

бейімділігі мен қабілеттерін бейнелейді. Аномальді балаларды зерттеудің құнды

құралдары болып әлеуметтану және психологиялық әдістер саналады. Олардың

ішінде – сауалнама – сауалнама көмегімен материалды жаппай жинақтау әдісі.

Тұлғаның өзін-өзі бағалауын және талаптануын зерттеу әдістері, социометрия –

топтағы тұлғалар арасындағы қатынасты зерттеу, сонымен қоса математикалық

әдістер, зерттелетін сипаттамалардың сандық көрсеткіштерін анықтайды. Түрлі

әдістерді кешенді қолдану нәтижелердің сенімділігін көрсетеді.

Осылайша қоғамда жоғарыда айтылған мүмкіншілігі шектеулі балалар

толыққанды балалардың санатына қосу үшін, ғалымдар, педагогтар, дәрігерлер,

писхологтар тарапынан жүргізілеген жұмыстардың орны ерекше. Бізде келешете өз

үлесімізді қоссақ деген үміттеміз.

Қазіргі жаһандану заманында 30 елдің қатарына енеміз десек, ең алдымен

осындай балаларды ел қатарына қосып, күнде шарықтап дамып жатқан жаңа

ғылыми технологияларды меңгерулеріне мүмкіндік туғызсақ нұр үстіне нұр болар

еді.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Выготский Л.С. Основы дефектологии. (Учебники для вузов.

Специальная литература) -СПб.: Лань, 2003. -654 с. -

2. Бенилова, С. Ю. Логопедия. Системные нарушения речи у детей

(этиопатогенез, классификации, коррекция, профилактика) /

С.Ю. Бенилова, Л.Р. Давидович. - М.: МОДЭК, НОУ ВПО

Московский психолого-социальный университет, 2014. -536 c.

3. Лалаева Р.И., Серебрякова Н.В. Формирование правильной

разговорной речи у дошкольников -Ростов н/Дону: Феникс,

2004. -224 с.

4. Стребелева Е.А. Специальная дошкольная педагогика. - М.,

2002.

5. Белякова Л. И. Логопедия. Заикание: Учебник для студ. Вузов,

обуч. По спец. / Л. И. Белякова, Е. А. Дьякова. -М.: Академия,

2003. -208 с.


50

Ахметов Н.А. САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ОТБАСЫНЫҢ РОЛІ

п.ғ.к., доцент Ахметов Н.А.

Ш.Есенов атындағы КМТИУ, Ақтау қаласы, Қазақстан

САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ОТБАСЫНЫҢ РОЛІ

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңының 8-бабында: «Жеке

адамның шығармашылық, рухани дене мүмкіндіктерін дамыту адамгершілік пен

салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы

үшін жағдай жасау арқылы интеллектілігін байыту – қазіргі білім беру

жүйесіндегі басты міндеттердің бірі», - деп орынды айтылған [1].

Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Денсаулық, білім және Қазақстан

азаматтарының табысты өмір сүруі» атты үндеуінде Қазақстан халқына біздің

азаматтарымызды салауатты өмір салтын қалыптастыруға дайындау қажеттігі,

сонымен қатар біздің азаматтар бүкіл өмір барысында сау өмір сүруі үшін және

оларды таза табиғи орта қоршау керектігі туралы тұжырымдайды [2].

Қазақстан Республикасы мәдени-этникалық білім беру

тұжырымдамасында «Жан-жақты мәдениетті тұлға – беделді тарихи сана иесі.

Оны тәрбиелеп, жетілдіріп, қалыптастыру үшін этникалық та, жалпы адамзаттық

та, мемлекеттік те сананы меңгеруімізге негіз болатын ғылым көздері мен ұлттық

салт-дәстүр, заң, әдебиет, мәдениет байлықтарын игеруге көңіл бөлу керек» -

делінген [3].

Салауаттылық (дене саулығы) пен жан саулығы (рухани саулық) қатар

дамитын физиологиялық процесс. Заңдылықтар мен экономиканы басқаруда біз

саналы түрде оқытуда маңызды роль атқаратын көптеген факторларды босатып

алатынымыз шындық. Салауатты тұлғада ізгілік, қайырымдылық, махаббат,

ілтипат, инабат, парасат т.б. осындай құнды және қарапайым құндылықтар

арқылы адамның рухани және дене саулығының шыңына жете алатындығын

өмірдің өзі дәлелдеуде.

Осыған орай, денсаулықты сақтау дүниежүзілік проблема болғандықтан,

оның ең тиімді жолы – салауатты өмір салтын қалыптастыру. Жалпы, адам

денсаулығының 20%-ы тұқымқуалаушылыққа, 20%-ы қоршаған ортаға, 7-10%-


51

ы денсаулық жағдайына, ал 50%-ы адамның өмір салтына байланысты екені

белгілі. Олай болса, денсаулық деңгейі тек салауатты өмір салтына байланысты

екені түсінікті. Дені сау салауатты, рухани бай, ақылды ұрпақтың дүниеге келуін

армандаған қазақ ата-бабаларымыздың асыл мұраларына көңіл аударсақ,

«тәрбие тал бесіктен басталады» – деп бекер айтапаған. «Қазақ!.. Балаңды сұлу,

сымбатты қылып өсір. Адам сұлулықты сүйсе, тазалықты сүйеді. Тазалықты

сүйсе оған ауру үйір болмайды» – деген халық даналығы [4]. Сол тазалық тал

бесіктен басталмай ма? Өйткені, адамды кішкентай кезінен түзу жолға, адал іске,

таза ар-ожданды етіп тәрбиелеу адамзаттың алғаш пайда болған заманнан бастап

осы уақытқа дейін ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан жауапты міндеті.

Аталы сөз аңыз, әңгіме қалдырған, әлемдегі барша адам баласы тәрбиенің

ұлағаттылығын бірдей қабылдағанымен, мазмұн-мағынасын әр халық, ұлт өзі

белгілейді, өзіндік қасиеттер мен көзқарастар арқылы тәрбиелейді. Ұрпақ

тәрбиелеудегі тәжірибелер сол халықтың ой-тілегімен, ақыл-өнегесі, өсиетімен

ұштасып, үнемі жетілдіріліп, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып отырған. Демек, жас

ұрпақтың салауатты өмір салтын қалыптастыру бағытына ең алдымен отбасы

жауапты болып табылады.

Қазақ отбасы тәрбиесінде өзінің ғасырлар бойы саяси экономикалық,

әлеуметтік-тарихи ерекшеліктеріне байланысты атап айтқанда, кең байтақ жерін,

шаруашылық дәстүрін әр түрлі шапқыншылық, жауынгерлік және табиғаттың

дүлей апатынан сақтап, қорғап қалу үшін ұрпағын бала жастан іскерлікке,

ептілікке, батырлыққа, мергендікке шымырлыққа, саулыққа, салауаттылыққа

тәрбиелей отырып, жаны мен тәнінің бірдей жетілуін дәстүрге айналдырған.

Отбасы салауаттылығы – өркениетті қоғам талабы, өйткені ұрпақтан-

ұрпаққа берілетін дәстүр мен салттар, әдет-ғұрыптар мұраттары көбінесе

отбасынан дамиды. Адамдар арасындағы өзара түсініктілікте, шынайы

тұрақтылықта сүйіспеншілік сияқты қасиеттерде отбасынан қалыптасады.

Халқымыздың даналығында «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қыз өсер», «Адам

ұрпағымен мың жасайды» т.б. ұлағатты құндылықтары тегіннен-тегін айта

салмаған болар [5]. Мұның ар жағы дені сау, жүйкесі бүтін, өміршең ұрпақ

жайында айтылып отырғанына еш күмән жоқ. Олай болса, отбасында қазіргі

таңдағы әлеуметтік жағдайдағы үш мәселе ерекше көңіл бөлуді қажет етеді.


52

Ғасырлар бойы халқымыздың тәлімімен жетіліп жалғасып келген

генофонымызды (тұқымқуалаушылық, тектілік, жеті атадан аспай қыз алыспау)

сақтау.

Ұрық тазалығын (ұрпақ жалғасының дамуы, көпбалалық, демографиялық

өсім) сақтау.

Ата-ана арасындағы сыйластықты (демографиялық жағдай) сақтау.

Аталмыш тақырыптың аясы өте кең. Адамның тәрбиешісі де адам: ата-

ана, тәрбиеші, ұстаз, дос-жарандар мен айналасындағы адамдар, осы адамдардың

өмірінен алынған өнегелер. Бұл өнегелер жас баланың көз алдынан шамдай

жарқырап, өшпестей болу керек.

Ұлы ойшыл, кемеңгер ақын Абай өзінің 37-ші сөзінде: «Артық білім

кітапта», «Атаңның баласы болма, адамның баласы бол», «Әкесінің баласы –

бауырың» деген өсиеттері де, дара болмай көпшіл бол деген уағызды

насихаттайды [6]. Отбасы баланың тіршілік ету ортасы және тәрбие беретін

орны. Олай болса отбасының балаға беретін тәрбиелік ықпалы белгілі бір

нәтижеге жетуі тиіс, мәселен, бала тәрбиесіндегі отбасының ықпалы басқа

тәрбиелік ықпалдарға қарағанда жоғары болу керек:

отбасы болашақ ұрпақтың бойына ең құнды адамгершілік қасиеттерді

қалыптастыратын орта;

отбасы ұрпақтың жалпыадамзаттық құндылықты бағалауға, еңбек ету

дағдысын қалыптастыруға ықпал жасаушы орта;

отбасы өз ұрпағын болашақ отбасылық өмірге дайындайтын орта.

Атадан балаға жалғасып келе жатқан дана ғұламалардың бүгінгі күнге

дейін маңызын жоймаған ой-тұжырымдары мен өсиеттерін пайдалана отырып,

оқушылардың салауатты өмір сүру дағдыларын оқушылар жас ерекшеліктеріне

сай қалыптастырудың негізгі ұтымды жақтары мен мәні, маңызы ерекше. Бұл

негіздің оқушылардың білім, білік және дағдыларын қалыптастыруда ықпалы

бар екендігінде күмән жоқ.

Сондықтан бала шыр етіп дүниеге келгеннен бастап, кемелденіп азамат

болып қалыптасқанға дейінгі жан-жақты тәрбие беруді ұйымдастыру, жүзеге

асыру отбасынан басталып, кейін мектептегі тәрбие мекемелерінде жүзеге

асады. Мұндағы тәрбиелік шаралар оқу-тәрбие процесі барысында

оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастыруда үлкен орын алады.


53

Өйткені, балалар отбасында қаншалықты болса, мектепте де сонша уақыт

өткізеді. Демек, қорыта келе, салауатты өмір салтын қалыптастырудағы ғылыми-

теориялық негіздерге сүйене отырып, салауаттылыққа тәрбиелеудегі халық

даналығын «Ауырып сауығудың жолын іздегенше, ауырмаудың жолын ізде»

деген ұстанымын басшылыққа алған жөн дер едік.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы - Алматы: ТОО

«Баспа», 2000. - 48 б.

2. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030. «Барлық Қазақстандықтардың өсіп-

өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» атты Жолдауы.- Алматы,

Білім, 1998.

3. Қазақстан Республикасы мәдени-этникалық білім беру тұжырымдамасы

//Егемен Қазақстан, 1996.

4. Ембергенова Ж. Жастарды салауатты өмір салтына халықтың

педагогикалық құндылықтары негізінде ұрпақ сабақтастығымен ұштастыра

тәрбиелеу. Автореф.канд. дисс... - Қарағанды, 2000.

5. Кенжеахметов С. Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары. -

Алматы, Ана тілі, 1991.

6. Абай. Қара сөздері. – Алматы: Жазушы, 1986.


54

Аношкина К.В. Лысенко А.Н. Формирование представлений о времени у детей дошкольного возраста

Аношкина К.В. Лысенко А.Н.

Костанайский Государственный Педагогический Институт, Казахстан

ФОРМИРОВАНИЕ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ О ВРЕМЕНИ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

Вся жизнь человека тесно связана со временем, с умением измерять,

распределять, ценить время. Время – одно из трудных для изучения величин.

Временные представления у детей развиваются медленно в процессе длительных

наблюдений, накопления жизненного опыта, изучения других величин.

Детям уже в дошкольном возрасте жизненно необходимо научиться

самим ориентироваться во времени: определять, измерять, правильно обозначать

в речи, чувствовать его длительность

Наблюдая изменения происходящих явлений, дети 4-5 лет практически

приобретают те или иные представления о времени. Информацию о частях

суток, о наступлении дня рождения, праздников, разных событий, связанных со

временем, ребенок усваивает на опыте личной жизни и жизни окружающих его

людей. Постепенно дети запоминают названия дней недели, отсчет которых

часто ведется от выходного дня. Но даже при непосредственном восприятии и

накоплении опыта, представление детей о времени формируется очень

медленно. Не формируются знания о мерах измерения времени, не усваиваются

практические способы пользования ими. Дети подчиняются установленному

режиму, но у них слабо развивается чувство времени. Однако затруднения в

усвоении детьми временных представлений не означает того, что дети не могут

их усвоить.

Уже в среднем дошкольном возрасте дети должны научиться называть и

различать части суток, ориентироваться в настоящем, прошлом и будущем ( на

уровне «вчера», «сегодня», «завтра»), знать названия и различать времена года.

К старшему дошкольному возрасту ребенку нужно уметь соотносить свою

деятельность со временем, предусматривать необходимые для неё временные

рамки.


55

Задача воспитателя в этом плане – помочь дошкольникам преодолеть

трудности в усвоении временных характеристик. Необходимо научить детей

правильно ориентироваться во времени, воспринимать его движение; правильно

употреблять в речи слова, обозначающие временные категории.

Начало работы с детьми – знакомство с последовательностью частей

суток. С этой целью можно предложить серию картинок. Рассматривая их и

отвечая на вопрос: « Когда это бывает?», ребенок воспринимает изображения как

показатели частей суток и называет эти части. Затем дети должны пытаться

разложить картинки во временной последовательности, объясняя свои

рассуждения: « Сначала мальчик ночью спит, утром делает зарядку, днем –

гуляет, вечером ужинает, смотрит телевизор, а потом снова ложиться

спать…» Также использовать картинки с более широким содержанием: «

Ученики идут в школу», « Салют на фоне ночного города», «Бабушка читает

книжку ребенку, лежащему в постели» и т. д. Следующий прием: детям

предложить выбрать самостоятельно из набора все картинки, на которых

нарисовано то, что бывает днем или утром, или вечером.

Показ разнообразной деятельности, характерной для каждой из частей

суток, осуществить в игровой форме. Это игры-путешествия в «утро», «день»,

«вечер», «ночь». Также для закрепления знаний детей использовать подвижные

игры, которые сопровождаются чтением отрывков из рассказов, стихотворений,

где описываются характерные для данной части суток практические действия.

Например:

«Спать пора!.. Уснул бычок,

Лег в кроватку на бочок

Сонный мишка лег в кровать,

Только слон не хочет спать.

Еще один прием это выкладывание частей суток в последовательности,

начиная с любой из карточек. В результате, после разнообразной работы по

знакомству детей с частями суток, усвоению их последовательности, можно

перейти к следующему, более сложному этапу – знакомству дошкольников с

самим понятием «сутки».

Здесь начать с такого приема: на доске в один ряд выставляются 4

картинки, изображающие один и тот же пейзаж в разные части суток. Затем

выяснить с детьми: «Какие части суток изображены на каждой картинке?


56

Сколько их всего?» Спросить детей: «Как можно одним словом назвать все то

время, когда пройдут утро, день, вечер и ночь, все четыре части суток?».

Уточнить : «Все эти четыре части вместе носят название – «сутки»; «Утро, день,

вечер и ночь составляют одни сутки». Затем повторить : сколько в сутках частей

, как они называются , каков порядок их следования . Кроме этого детям

предложить сложить цветные знаки частей суток и назвать все это

время одним словом .

После усвоения характеристик «сутки» и «части суток», можно перейти к

знакомству со следующим временным понятием – «неделей». Наглядно

представить неделю поможет встреча с игровыми персонажами –

братьями Гномами, а их «волшебные часы» помогут понять длительность,

текучесть и емкость этого отрезка времени.

Для закрепления данного понятия также можно провести дидактические

игры: «Чья неделька быстрее соберется», «Радуга – дуга», «Лови, бросай – дни

недели называй», подвижная игра «Неделя, стройся». Так в играх закрепляется

знания детей о порядке следования дней недели и их сменяемости. Данные

игровые приемы позволят также совершенствовать у дошкольников внимание,

память, мышление, речь.

Еще одно важное направление в знакомстве детей с движением времени

– это усвоение понятия «времена года». Их сменяемость, различия, приметы

побуждают дошкольников наблюдать, анализировать, сравнивать. Наверное,

можно сказать, что планирование занятий по познавательному и речевому

развитию, по ознакомлению с окружающим в детском саду зависит от времени

года. И на прогулках обязательно обращать внимание на сезонные изменения в

природе, в жизни людей и животных, на изменение продолжительности дня в

зависимости от сезона. Для уточнения и закрепления знаний о временах года

наблюдать за каким – либо объектом в течение смены всех времен года.

Например – как появляются цветочки весной, как они растут, а потом меняют

цвет и опадают. Необходимо отметить, что эффективность проводимых

мероприятий по знакомству детей с временами года будет гораздо выше, если

они будут опираться на жизненный опыт детей.

Необходимо планировать последовательность работы, соблюдая обще

дидактический принцип – от простого к сложному. Шаг за шагом учить детей


57

наблюдать, сравнивать, думать. Всю работу проводить преимущественно в

игровой форме, что должно соответствовать психофизическим особенностям

детей дошкольного возраста. В процессе работы осуществлять индивидуальный

подход, т.к. у детей может быть разный уровень познавательных возможностей.

Также стараться организовывать работу опираясь на развивающую среду

группы, проводить консультации для родителей, рекомендовать как грамотно

познакомить детей с временными характеристиками и обеспечить их устойчивое

усвоение.

Эта проблема, несомненно, является очень важной в становлении и

развитии психического статуса ребенка – дошкольника. Поэтому необходимо

планировать приемы воспитательно-образовательной работы в данном

направлении, обогащать развивающую среду группы новыми дидактическими

играми. В будущем, детям потребуется решать более сложные задачи, связанные

с оперированием временными категориями. Цель воспитателя – организовать

этот процесс для ребенка так, чтоб он был доступным , интересным,

насыщенным игрой и радостью открытий.

Литература:

1. Столяр А.А. Формирование элементарных математических

представлений у дошкольников. - М.: Просвещение, 1988.

2. Тарунтаева Т.В. "Развитие элементарных математических

представлений дошкольников", -М.6 Просвещение 1980г.

3. Леушина АМ. Формирование элементарных математических

представлений у детей школьного возраста. - М., 1974.


58

Джулдикараева Ф. Т. ПРОВОДИМ ИНТЕРЕСНЫЕ УРОКИ

Джулдикараева Ф. Т.

Казахский Автомобильно-Дорожный Институт им. Л.Б. Гончарова,

Алматы

ПРОВОДИМ ИНТЕРЕСНЫЕ УРОКИ

Успех в обучении иностранному языку обеспечивается не только

следованием методическим системам, но и творческим подходом к их

реализации, позволяющим сформировать у обучаемых потребность учиться,

рационально работать, развивать мыслительные способности и речевую

активность, проявлять самостоятельность в решении поставленных задач. Лишь

увлеченный делом может увлечь других, научить учащихся творчески мыслить

может лишь тот, кто сам творчески подходит к организации их деятельности.1

Надо помнить, что отношение к делу учителя передается ученикам.

Приступая к работе над темой, необходимо четко знать, чему

конкретно мы должны научить. Осознанию этого способствует перспективный

тематический план, построенный с учетом индивидуальных особенностей и

интересов обучающихся. В нем предусматривается, отбирается и комбинируется

весь необходимый для занятий материал: вычленяется из упражнений и текстов

лексика для активного усвоения, распределяется по урокам языковой материал,

предусматривается тематика и содержание итоговых сообщений, определяются

формы и методы проведения обобщающе-повторительных уроков, подготовка к

ним обучающихся.

Перспективное планирование работы оформляется в тетрадях для

записей. Это может быть план обобщающе-повторительного урока на темы: «Что

я уже могу?», «Сдаю экзамен», «Смотр знаний» и т.д. Необходимо основательно

продумывать каждый урок, чтобы провести его как единое целое, с четкими

установками, направленными на развитие мыслительной и речевой активности

учащихся, побуждающими их к анализу, выводам, суждениям. Материал разных

уроков можно скомбинировать в один новый, предусматривающий

индивидуальные задания различного характера (поисковые, опережающие и др.)


59

Особое внимание нужно уделять организации самостоятельной работы

обучающихся (индивидуальной, парами, тройками, группами, коллективной),

обеспечивая при этом максимальную занятость каждого.

Все этапы урока завершаются анализом проделанной работы,

демонстрацией достигнутого результата.

В план урока должны входить следующие пункты:

Оснащение урока. Основные задачи. Индивидуальные задания.

Контроль. Задание на дом.

Любой урок должен учитывать моменты, обозначенные в таблице:

Речевое

поведение

учителя

Лексико-грамматический материал, подлежащий

введению, использованию, контролю.

Формы

работы

Практика подтвердила значение таблиц для контроля и самоконтроля,

содержащих иллюстрации, словесный лексико-грамматический материал

определенной серии уроков и контрольные задания к ним. Оправдало себя также

ведение тетрадей для записей, которые предназначены для оказания помощи

обучающимся. В них сначала под руководством преподавателя, а затем

самостоятельно фиксируются в виде схем, рисунков , таблиц, кратких записей

(опор для говорения) основное содержание урока, пояснение главных моментов

и трудноусвояемого.

Одной из эффективных форм активизации речемыслительной

деятельности обучающихся является групповая работа, позволяющая

значительно увеличить их языковую практику, развить творческую инициативу.

Материалом для групповой работы служат упражнения и тексты

учебника, представленные в форме ситуативного общения. Обязательное

условие – краткое ознакомление слушателей с ситуацией. Выбрав ситуацию,

каждая группа планирует свою работу: решает, как скомбинировать

относящийся к теме материал, какую лексику и грамматические формы

употребить, по каким пунктам построить беседу.


60

Материалом для групповой работы служат упражнения и тексты

учебника, представленные в форме ситуативного общения. Обязательное

условие – краткое ознакомление слушателей с ситуацией. Выбрав ситуацию,

каждая группа планирует свою работу: решает, как скомбинировать

относящийся к теме материал, какую лексику и грамматические формы

употребить, по каким пунктам построить беседу.

Так, например, по теме “Holidays” (первая часть учебника “English for

businessmen”) на первых курсах можно применить метод проектов. Группа

разбивается на две подгруппы, которые представляют туристические компании.

Первая компания “Home lovers”, вторая “Travellers”. Они составляют свои

проекты, согласно которым проводят работу в группе. Каждая из компаний

приглашает к себе “ туристов, организовав экскурсии, походы, дальние

путешествия”. Чтобы подготовить хорошую рекламу, “сотрудники” подбирают

большой материал, повторяют и изучают лексику, грамматику, находят

соответствующие теме стихи и песни, своими силами готовят стенды, пособия,

картинки, тексты для прослушивания. При этом можно широко применить

технические средства обучения. Практика показала, что студенты охотно

участвуют в подборе материала, легко и осмысленно его усваивают, умеют

практически использовать. Ощутимую помощь обучающимся оказывают

нестандартные установки, приемы и формы работы с грамматическими

контрукциями. Например, в заданиях, относящихся к глаголам, произносимое

можно подкреплять движениями, жестами, добиваясь тем самым осмысленного

усвоения и практического применения.

Урок “Сдаю экзамен” можно проводить на всех курсах. На

“экзамене” предлагаются в интересных для обучающихся формах. “Экзамен”

сдается в течение недели или двух, в зависимости от количества вопросов, на

которые следует ответить. Суть такой формы работы еще и в том, что

контролируется умение ответить не на один, а на все вопросы. Когда экзамен

выдерживается, подводятся итоги.

К уроку-конкурсу обучающиеся готовят конкурсные сообщения по

темам и подтемам. При их оценке учитывается безошибочное употребление

изученного лексико-грамматического материала, содержательная сторона


61

сообщения, логика высказывания, умение выразить свое отношение к

обсуждаемому, творческий подход к теме.

Уроки-телемосты проводятся во всех курсах. Учащиеся делятся на

две группы, как бы представляя студентов разных городов и государств. В ходе

встречи они обмениваются вопросами и мнениями на интересующие их темы.

Такой вид работы развивает свободу общения.

Урок-викторина напоминает популярную телепередачу “Что? Где?

Когда?” На занятии такого типа даются задания в конвертах. Викторины

проводят студенты, определив предварительно круг обсуждаемых вопросов.

Уроки-встречи предполагают встречи студентов разных групп,

проводимые в различных формах.

Урок-конференция строится по образцу пресс-конференции. Одна

группа студентов задает вопросы, вторая – отвечает на них.

Урок-экскурсия проводится заочно. Например, организуется

“экскурсия в музей”. Посетители слушают сообщение сотрудников музея на

определенную тему.

Урок-театр связывает изучаемую тему с жизнью, где обыгрывается с

помощью простых костюмов и нехитрого реквизита та или иная жизненная

ситуация.

Урок-смотр знаний происходит в форме различных соревнований

между командами, группами, отдельными студентами.

Задача учителя при этом – узнавать интересы обучающихся и

учитывать их в дальнейшей работе. Задания строятся на программном

материале, хотя тематика уроков бывает значительно шире, т.к. в учебниках

невозможно отразить все возникшие ситуации.

Очень эффективны драматические игры. Студентам

предоставляется возможность самостоятельно формулировать свои мысли на

основе ранее изученного и усвоенного материала. Во время игры преподаватель

не исправляет грамматические ошибки, но может отметить их для себя и

обсудить позже.


62

Вот несколько примеров: преподаватель предлагает ситуацию:

“Можете ли вы представить , что будет с вами через десять лет?”

Учащиеся как бы приглашаются на телестудию. Группа делится на

подгруппы по пять-шесть человек: один ведущий и пять участников. Последние

отвечают на все вопросы, которые задаются ведущим и преподавателем.

Уроки-инсценировки важны для развития творческой активности

учащихся.

Рассмотрим, как можно инсценировать одну из сказок Оскара

Уайльда “The devoted friend” на уроке домашнего чтения.

Сначала студенты знакомятся с биографией писателя: преподаватель

вкратце рассказывает о книге “Fairy tales”. В процессе подготовительной работы

объясняются неизвестные лексические единицы, которые затем отрабатываются

в классе в парной и групповой работе. После самостоятельной домашней работы

над текстом со словарем на уроке проводится грамматический анализ данного

фрагмента. Только после того, как текст хорошо понят и отработана техника

чтения, начинается составление плана сказки, стилистический анализ

прочитанного. Закончив подготовительную работу, студентам предлагается

подготовить дома подробный пересказ, а на следующем уроке его

инсценировать, максимально проявив свои творческие способности. Кроме того,

что студенты задают друг другу вопросы и отвечают на них, они рассказывают

текст от 3-го лица, а потом от 1-го, отбирают фрагменты для инсценирования.

Последний этап работы –разучивание ролей.

Чтобы сделать урок интересным и познавательным, преподаватель

должен постоянно экспериментировать в поисках интересных и эффективных

приемов и методов обучения.

Когда-то Эйнштейн в шутку заметил: «Образование – это то, что

остается у человека после того, как он забудет все, чему его учили»2.

Использованная литература

1. И.С. Степанова. Время, события, люди. – М.: Просвещение, 1987. – с.

89

2. Иностранные языки в школе. М.: Просвещение, 1987. № 6, с. 33

3. Использованы методы из собственной практики.


63

Ануарбек А.Н. , Калиев А.Х. , Губайдуллин А.У. ,Назанова Г.Ж. , Алтынбекова А.Р. Задачи эстетического воспитания детей периода детского сада в системе

современного педагогического дошкольного воспитания и образования

Ануарбек А.Н. , Калиев А.Х. , Губайдуллин А.У. ,Назанова Г.Ж. ,

Алтынбекова А.Р.

Республика Казахстан, город Шымкент, Южно-Казахстанский

государственный университет им. М. Ауэзова

ЗАДАЧИ ЭСТЕТИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ ПЕРИОДА ДЕТСКОГО САДА В СИСТЕМЕ СОВРЕМЕННОГО ПЕДАГОГИЧЕСКОГО

ДОШКОЛЬНОГО ВОСПИТАНИЯ И ОБРАЗОВАНИЯ

Түйіндеме

Бұл мақалада мектепке дейінгі балалардың эстетикалық қабілеттерін

тәрбиелеу мәселесі педагогикалық кеңістігіндегі басты міндеттерін анықтау

негізінде көрсетілген

Summary

In this article is considered the actuality of defining. The main tasks of hinging

up preschool children’s aesthetic ability in the pedagogical sere

Развитие детей раннего возраста следует рассматривать как

подготовительный этап к эстетическому освоению окружающего мира.

Начинается оно с развития различительной чувствительности всего сенсорного

аппарата и эмоционального отклика на восприятие наиболее ярких свойств и

качеств объектов (предметов и явлений).

Таким образом, дошкольный возраст – это период, характеризующийся

становлением эстетического развития, совершенствующегося под воздействием

воспитания, которое направлено на решение конкретных задач, вытекающих из

цели эстетического воспитания и его значении в развитии личности[1].

Задачи эстетического воспитания детей дошкольного возраста

определяются их возрастными возможностями.

Задачи эстетического воспитания в детском саду:


64

1) на развитие эстетического сознания, эстетических чувств;

2) на освоение эстетической деятельности;

3) на развитие эстетических, художественных способностей.

К первой группе относятся задачи, обеспечивающие развитие

эстетического восприятия и эстетического сознания детей – это знания о

прекрасном в искусстве, формирование эстетических представлений, понятий и

суждений, определяющих эстетические оценки и вкусы, интересы и потребности

и их развитие, так же развитие эстетических эмоций и чувств детей.

Вторая группа задач – приобщение детей к активной эстетической их

художественной деятельности:

а) формирование первичных умений и навыков исполнительской

художественной деятельности;

б) формирование умение воспринимать и использовать разные средства

выразительности того или иного вида искусства;

в) воспитание у детей навыков и умений активно вносить элементы

прекрасного в быт, природу, собственный облик, в отношениях с окружающими

людьми.

К третьей группе задач относится развитие общих и специальных

художественно-творческих способностей. Общие способности – это

сенсомоторное развитие, способность к эмоциональной отзывчивости,

творческое воображение. К специальным художественным способностям в

области, например, изобразительной деятельности относятся особая

деятельность творческого воображения, особая зрительная чувствительность,

дающая легкость и полноту восприятия пространственных и цветовых

отношений, глазомер, хорошая зрительная память, специальная умелость руки,

эмоциональная чувствительность, создающая эмоциональное настроение[2].

Но именно художественная деятельность, насыщенная амплификацией,

ярко – эмоционально окрашенная от полученного удовлетворения занятиями

любимыми видами художественной деятельности, помогает, не насилуя ребёнка

сухой дидактикой, добиваться уже к семи годам тех, же результатов, что и

интеллектуальные программы. И как результат художественно-эстетического

воспитания – духовно богатую, всесторонне развитую личность. Именно


65

поэтому необходимо уделять большое внимание художественно – эстетическому

развитию воспитанников.

Решение задач эстетического воспитания связано с формированием у

детей таких качеств, как инициативность, умение предвидеть определенные

результаты, стремиться к ним, умение мечтать[3].

Придя к заключению, следует констатировать, что новые формы общения

с ребёнком в условиях психологической защищённости, создание ситуации

успеха являются эффективными средствами педагогического сопровождения

художественно-эстетического развития детей дошкольного возраста.

Успешность педагогической деятельности на современном этапе развития

образования зависит от того, насколько органично осуществляется включение

ребёнка в систему творческой деятельности и насколько формы, средства и

методы этой деятельности являются адекватными творческим целям и задачам.


1. Шемшурина А.И. Основы этической культуры. Книга для

учителя. Гуманит. Изд.центр Владос, 1999.-112с.

(Воспитание и доп. образование детей).

2. Кондрашов В.А., Чичина Е.А. «Этика. Эстетика» – Ростов

н/Д.: Изд. –во «Феникс», 1998. – С.248.

3. М.П. Павлова. Педагогические воззрения А.С. Макаренко. –

Москва, 1956 г.– С. 187.


66

Губайдуллин А.У., Төлегенова К.К., Мұсақұлова Д.А., Атемова Г.Т., Саухамбаева М.Н. Бастауыш сынып оқушыларының салт-дəстүр туралы білімдерін халық

тағылымы материалдар негізіндеде дамытудың педагогикалык шарттары

Губайдуллин А.У., Төлегенова К.К., Мұсақұлова Д.А., Атемова Г.Т.,

Саухамбаева М.Н.

Қазақстан Республикасы, Шымкент қаласы. М. Әуезов атындағы ОҚМУ

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ САЛТ-ДӘСТҮР ТУРАЛЫ БІЛІМДЕРІН ХАЛЫҚ ТАҒЫЛЫМЫ МАТЕРИАЛДАР НЕГІЗІНДЕДЕ

ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫК ШАРТТАРЫ

Резюме

В данной статье раскрыты и научно обоснованы педагогические условия

развития компетентности учащихся начальных классов в сфере казахских

народных традиций и обычаев на основе народного традиционного материала

Summary

In this article are disclosed and scientifically substantiated the pedagogical

conditions for the development of the competence of primary school students in the

field of folk traditions and customs based on traditional folk material

Заман талабына сай қазіргі уақытта білім мекемелерінің алдында

түрган басты мақсат - оқушылардың ой-өрісін жан-жақты дамыту. Ал,

оқушыны жан-жақты дамыту дегеніміз оның дене бітіміжағынан өсіп-

жетілуі ғана емес, сондай-ақ баланыц жан-дүниесі байып, рухани өсуі,

қабілеті мен бейімділігі анықталып, ой-өрісі, парасаттылық,

көзқарастарының қалыптасуы болып табылады.

«Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасы»

қазіргі таңда «бойында ұлттық психология қалыптасқан, ұлттық салт-

дәстүрді меңгерген, дені сау, тілі түзу» ұл мен қыз өсіруді мектептердің

негізгі міндеті етіп қойып отырды[1]. Сондықтан, бала тәрбиелеуде негізгі


67

тірек - халықтық педагогиканың бай мұрасы, оның басты белгі халықтың

ұлттык рухтың болуы мектептің тіршілік тынысы мен тәрбие жұмысының

барлык саласынан айқын көрініс табуда.

Салт ұғымының мәні дәстүр ұғымына ұқсас, бірақ салттың дәстүрге

қарағанда қамту аумағы кішірек. Салт көбінесе адамдардың тұрмысымен

өндірістік емес өмір сферасында, тілде кең тараған[2].

Жас ұрпақтың ұлттық тәрбиесі халық қанша өмір сүріп келе жатса,

сонша көкейкесті мәселе болып келеді. Сондықтан балалардың талабы мен

сұранысына қарай шынайы ұлтык-мәдениетті тұлға болып қалыптасу

үрдісінде қазақ салт-дәстүр негізінде тәлім-тәрбие мен ұлттық әдет-

ғұрыптар асыл мұрасын пайдалана білу бүгінгі тәрбие мәселесінде

маңызды орын алады.

Ойлы да іскер, жігерлі де батыл, интеллектуал деңгейі биік,

дүниетаным деңгейі жоғары қалыптасқан азамат тәрбиелеуде бастапқы

буын сыныптағы білім мен тәрбиенің маңызы зор.

Халықтық салт-дәстүр негізінде тәрбие мен білім беру - көп сатылы

үрдіс. Біріншіден, өскелен ұрпақтың қоғамға әсер ету ортасындағы

білімнің ғылыми-педагогикалық жүйесіне негізделеді. Екіншіден, жеке

тұлғаның адамгершілік, ізеттілік дүниетанымын тәрбиелейді.

Шарт - белгілі бір обьектінің қызмет етуінің негізі болып табылады

және кез-келген ғылым аясында шарттар объективті және субъективті,

қажетті және жеткілікті болатындығын ескере отырып, біз бастауыш

сынып оқушылардың салт-дәстүр туралы білімдерін педагогикалық

аясында дамыту шарттарын былайша жіктедік:

1.Халық тағылымдар материалдарын талдау принциптері;

2.Халық тағылымдар материалдарын бір ізбен жүйелеу;

3.Оқушылардың қазақ салт-дәстүр туралы білімдерін халық тагылымы

негізінде дамыту педагогикалық моделі;

4.Оқушылардың салт-дәстүр туралы білімдерін халықтық тағылымы

арқылы арнайы таңдау курсында, сыныптан тыс тәрбие жүмыстарында

дамыту әдістері мен тәсілдері;

5. Оқушылардың салт-дәстүр туралы білімдерін дамыту үрдісінде

мектептік (сыныптан тыс, мектептен тыс) іс -шара ұйымдастыру.

Зерттеу контекстімізде қазақ халық тағылымы негізінде балаларға

арналған білім мен тәрбие мақсаты - бастауыш сынып окушыларда салт-

дәстүрге деген қызығушылығын, ұлттық мәдениетті қүрметтеу

көзқарасын, ұлтқа, елге деген парасаттылық, жауапкершілік қарым -

қатынасын қалыптастыру мәселесін көрсетеміз.

Бүгінгі таңда болашақ ұрпақ тәрбиесі ұлттық мұраттар мен әлемдік

рухани құндылықтардан нәр алуымен ұштастырып жүргізуді талап етеді.

Заман талабына сай казіргі уакытта білім мекемелерінің алдында

тұрған басты мақсат - бастауыш сынып оқушылардың ой-өрісін жан-жақты

дамыту. Ал, оларды ұлттық, мәдени жағынан дамыту - оның дене бітімі

жағынан өсіп-жетілуі емес, баланың жан-дүниесі байып, рухани өсуі,

қабілеті мен бейімділігі анықталып, ой-өрісі, парасаттылық,

көзқарастарының қалыптасуы болып саналады[3].

Наурыз, Ораза айт, Қүрбан айт сияқты ұлттық мерекелер мектепте

қазақ әдебиеті, Қазақстан тарихы, адам және қоғам, география, өзін -өзі


69

тану пәндері апталықтарында халық тағылымдарын пайдалану оқушыларға

халықтың рухани мәдениетінен мол мағлұмат береді.

Өткен сабақтарда оқушылар өздерін іс-әрекет үстінде еркін сезініп,

өзіндік ой-пайымдаулар жасауға дағдыланады. Оқушының ойлау жүйесі

реттеліп, іс-әрекетінің нәтижесін көруге деген ұмтылыстары қалыптасады.

Оқушылардың рухани жан-дүниесі молайып, өзін, өзгені құрметтеуге,

санаса білуге деген саналы көзқарастары байқалады.

Салт-дәстүр туралы ұғымдарын қазақ халық тағылымдар негізінде

дамытуға әсер ететін оқу пәндері мазмүнына сай, тиімді қолдана білген

жағдайда ғана оқушылар жалпы салт, дәстүр, ұлттық салт -дәстүр, әлемдік

салт-дәстүр туралы жалпы-қарапайым деңгейде (балалардың жасына сай)

білімдер негізін отбасымен қызыға отырып меңгергендігі анықталады .

Әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту

тұжырымдамасы

2. Қалиев С, Молдабеков Ж., Иманбекова Б. Этнопедагогика:

Оқулық. -Астана: Фолиант, 2007.-Б. 63.

3. Байсарина С.С. Қазақтың салт-дәстүрлерін оқу-тәрбие

процесінде пайдаланудың педагогикалық шарттары. //п.ғ.к.

ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған дисс. Авторефераты.

-Түркістан, 2007


70

Дүйсенбаев О.Т., Мейірбеков Б.Б., Губайдуллин А.У. Музыкалық-педагогикалық ізденістердің теориялық негіздері

Дүйсенбаев О.Т., Мейірбеков Б.Б., Губайдуллин А.У.

Қазақстан Республикасы, Шымкент қ. М. Әуезов атындағы Оңтүстік

Қазақстан мемлекеттік университеті

МУЗЫКАЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ІЗДЕНІСТЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ

НЕГІЗДЕРІ

Резюме

В данной статье рассматриваются проблемы учебно-методического

обеспечения в педагогических исследованиях теории и методики музыкального

образования

Summary

In this article is considered in problems of an educational-methodological support

in pedagogical researches of the theory and technique of musical educated

Жалпы білім беретін орта жоғары оқу орындарда музыкалық педагогика

саласы бойынша жаңа бағдарламалар жасалып, оқулықтар жазылады. Негізінде тек

музыкалық білім беретін оқытушының ғылыми ізденістерді қалай ұйымдастырып,

қалай жүргізуі керектігі жөніндегі бағыт-бағдар беретін әдістемелік оқу құралдары

ғана жарық көреді. Бірақ та жаңа заман талабына сай істелген бұл жұмыстар саны

болашақ музыка мұғалімдері үшін әлі де болса жеткіліксіз. Себебі ғылыми

ізденістің нәтижесі - оқулықтар аз, әдістемелік оқу құралдары жоғарғы оқу

орындарының мамандарымен байланысып жұмыс істей алатын музыка пәні

мұғалімдерде ғана кездеседі. Ал болашақ музыка мамандарына музыка пәні

оқытушыларына әдістемелік көмек өте қажет.[1] Оларға жаңа, ауқымды

музыкалық-педагогикалық ізденістің теориялық негізделген әдіснамалығы керек

болып отырғандықтан, үш дәрежені ұсынуға болады:

1. Ізденістің жалпы білім беру барысында жүйе құрып, оқушылар

музыкалық өнерді біртұтас қабылдап, меңгеруіне педагогикалық әдістемелік

шарттарды анықтау;

2. Музыкалық білімінің өмірмен байланысы арқылы ғылыми тану теориясын

таңдау;

3. Оқу-әдістемелік ұсыныстарда теорияны қолдану және эмпирикалық

деңгейінде жүзеге асыру.


71

Эмпирикалық себептердің анықталуы, жинақтауы, ізденіс мәселелерінің

ақпараттар нәтижесіне және нәтижесі - теориялық деңгейде әдіснамалық талдау

сапалы нәтижеге жетеді. Музыка сабағын қарастырсақ: өнерге ғана ерекшеліктерді

байқап табуға болады, - бейнелеушілік, эмоционалдығы, жарқын эстетикалық

бейнелеушіліктің бағыты және де дидактикаға ғана жататын: педагогикалық

мақсатты нақты шешу, педагогикалық логикасы және жалпы педагогиканың

заңдылықтарын бұзбау, әдістемеліктің жүйелілігі.

Музыкалық білім беретін оқытушының жұмысында ғылыми-педагогикалық

ізденістерде бір қатар негізгі әдістерін анықтауға болады: ой-пікір, модельдеу және

құрылыс-жүйелі үйлесуі, эмпирикалық, педагогикалық байқау, салыстыру, сұрау

әдістері.

Бірінші әдіс - ой-пікір диалектикасы мен синтезі әдіснамалық пікірдің

сипаттамасы бола алады, оған қоса теориялық әдісі жатады - музыкалық-

педагогикалық болмысы мен процесті зерттеуі.

Екінші әдіс - моделдеу негіздері жұйесін талап етеді, оның жан-

жақтылығын, байланысын, функцияларын, музыкалық-педагогикалық процес

қызметінің жағдайын.

Келесі үлгі ретінде әдіс болмысы оқушылардың музыкалық мәдениетінің

дамуы диагностика арқылы. Бұл модельде конструктивті - техникалық функциясы

оның музыкалық - педагогикалық формасы да байқалады.[2]

Үшінші әдіс – құрылыс-жүйелі үйлесуі, оның шешімі философия, жалпы

ғылыми және жеке ғылыми жүрісінің біртұтастылық негізінде. Осы теориялық әдіс

жүйелі сипаттамасы арқылы ізденіс объектісінің біртұтастылығы, мәселенің

маңыздылығын түсіну, алатын нәтиженің дәлелдеуі мен объектівтілігі.

Музыкалық - педагогикалық мәселері құрамына кіретін теориялық әдісті

қысқаша қорыта келе, кейінгі жылдары философиядан, басқадай ғылым мен өнер

саласынан алынған коптеген әдіс, шешімдер пайда болды.

Сонымен, музыкалық-педагогикалық мәселелерінің әдіснамалық пікірінің

сипаттамасына маңызды қосымша жасауға болады: әдіснамалық пікір деген –

педагог - музыканттың қызметі, өзінің ғылымында әдіснамалық білімінің

ұштастығы және де шектестік философиялық, ғылымилық, көркемдік - өзіндік -

шығармашылық кезеңде (ізденіс принциптері мен әдістері) музыкалық-

педагогикалық кәсібилік негізінде қаралады, оның шешімі, ғылыми тұрғыдағы

дәйектеме біртұтастылығы.


72

Төртінші әдіс - музыкалық - педагогикалық ізденісте эмпирикалық әдіс -

тәжірибе, практика негізнде, соған сүйену деген мағына, әдіснамалық пікірдің

маңызды болмыстың мазмұны негізі бола алады.

Эмпирикалық тану – тәжірибе жолындағы танушылық. Эмпирикалық

танудың ізденіс пәні ретінде музыкалық білім беру практикасының өзі және

әрекетінің нәтижесі.

Эмпирикалық деңгейдің ізденіс нәтижесі тәжірибенің қалыптасуы,

музыкалық-педагогикалық ізденістің ережесі, нормасы, фактілерді қадағалау, оның

пікірі мен жүйелілігі.

Сондықтан факт, болмыс, процесс – ізденістің мазмұнды базасы, мәселенің

негізін теориялық деңгейде шешу болып табылады. Музыкалық-педагогикалық

ізденістің эмпирикалық әдістеріне жатады: педагогикалық байқау, әңгіме;

салыстыру, педагогикалық сұрақ, музыкалық-педагогикалық тәжірибені меңгеру

т.с.с.

Бесінші әдіс - педагогикалық байқау «табиғи жағдайда» (жоғары оқу

орындарда - сабақта, ЖОО - дәрісте, семинар сабақтарда және т.б.), не арнайы

ұйымдастырылған жағдайда (музыкалық сабақ процесін белгілеу, музыкалық білім

беру формалары мен әдістері, оқушылардың, болашақ педагог – музыканттың

музыкалық дамуының қалыптасуы, олардың байланысы және т.б.) жүргізіледі.[3]

Педагогикалық байқау өңкей не таңдаулы болады. Таңдаулы «қысаң»

сұрақтарды зерттеу кезінде байқалады. Нәтиже арнайы күнделікте жазылып,

«қысаң» фактілерді тіркеу кезінде.

Педагогикалық байқауды жүргізу барысында қайшылық анықталады,

гипотезаны құру және оны дәлелдеу, келесідегі алмасуын, нақтыдан жалпыға

керекті материалдарды береді және түрлі теориялық әдістерді қолдайды.

Балалармен, олардың мұғалімдерімен және ата-аналармен әнгімелесу –

ізденушінің музыкалық-педагогикалық болмысы мен процестің негізіне кіру,

сабақтың үстінде әнгіме арқылы дәлелдеуі кезіндегі фактілерді нақтылау. Әнгімені

мақсатына байланысты құрастыру.

Музыкалық-педагогикалық әдісінің бірі – салыстыру: музыкалық-

педагогикалық болмысты бір белгі арқылы ұқсастығы мен айырмашылығын табу;

музыкалық-педагогикалық болмысты бірнеше белгі арқылы салыстыру;

музыкалық-педагогикалық болмыс дамуының түрлі кезеңдерде салыстыру.


73

Музыкалық-педагогикалық ізденісте үш объект салыстыруы көрінеді: бір

белгі арқылы музыкалық-педагогикалық салыстыру көрінісі; бірнеше белгі арқылы

біркелкі музыкалық-педагогикалық салыстыру; бір музыкалық-педагогикалық

болмыстың түрлі кезеңдердегі дамуын салыстыру.

Салыстыру тәжірибе, эксперимент процесінің нәтижесінің объективтігін

көрсететін қажетті әдіс.

Сұрау - музыкалық-педагогикалық әдіс ізденіс ретінде екі формада болады:

жазбаша (сұрыптама) және ауызша. Музыкаға, музыка сабақтарына оқушылардың

қатынасын, музыкалық-шығармашылық тәжірибесін табуы, музыкалық білімінің

деңгейі, музыкалық дағдылары мен икемділіктерінің қалыптасуы, музыкалық

қажеттілігі және басқадайды анықтап, сұрақтар мазмұны арқылы объективтілік

деңгейін білеміз.[4]

Музыкалық-педагогикалық ізденісте эмпирикалық әдістің бірі музыкалық-

педагогикалық тәжірибені зерттеу. Бұл тәжірибені жаңашылдық, нәтижелілік,

тұрақтылық деп ұғамыз. Ол, өз ісінің атақты шеберлері, әдіскерлері, ғалымдары

туралы зерттеуі және де оның негізі тәжірибе. Зерттелген тәжірибе студентке

қызықты да жаңа, оны насихаттау барысында зейінінің лайықтығы.

Сондықтан, жоғарыда аталған, басқадай эмпирикалық әдістер музыкалық-

педагогикалық мәселелердің әдіснамалық пікірдің мазмұнды негізі деп білеміз.

Әдебиеттер

1. Искусство. Музыкознание, музыкальнгая психология и музыкальная

педагогика: Хрестоматия (Сост. Э.Б.Абдуллин, Б.М.Целковников. –

Вып. 1. Ч.2. – М., 1991

2. Музыкальное образование в школе: Учебное пособие / Под ред.

Л.В.Школяр. – М., 2001

3. Философия, социология, психология искусства и музыкальная

педагогика: Хрестоматия / Сост. Э.Б.Абдуллин, Б.М.Целковников –

Вып. 1. – Ч.1. – М., 1991

4. Целковников Б.М. Мировозрение педагога-музыканта: В поисках

смысла. Исследование. – М., 1999


74

Мухамедин М.М. , Губайдуллин А.У. , Атемова Г.Т. Основные аспекты применения педагогических технологий в процессе эстетического воспитания

учащихся начальных классов

Мухамедин М.М., Губайдуллин А.У., Атемова Г.Т.

Республика Казахстан, г. Шымкент. Южно-Казахстанский государственный

университет им. М. Ауэзова

ОСНОВНЫЕ АСПЕКТЫ ПРИМЕНЕНИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ В ПРОЦЕССЕ ЭСТЕТИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ

УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ

Түйіндеме

Бұл мақалада бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық

тәрбиелеудегі педагогикалық технологияларды еңгізу мәселелер көрсетілген.

Summary

Some aspects of inculcating pedagogical technologies into the process of

aesthetic education of primary school pupils are considered in this article.

Под технологией понимается совокупность знаний о способах и

средствах осуществления процессов, а также сами процессы, при которых

происходит качественное изменение объекта. В практике работы педагогов

иногда понятие «педагогическая технология» обозначаются давно освоенные,

пусть даже полезные, но не технологически построенные методы обучения[1].

Между тем, педагогическая технология - специфический инновационный подход

к обучению и воспитанию. Она является выражением социально-инженерного

мышления в педагогике, проекцией технократического научного сознания в

сферу образования, определенной стандартизацией процесса обучения[2].

Технологию учебно-воспитательного процесса все чаще называют

системообразующим компонентом педагогической системы. Именно технология

связывает воедино все компоненты педагогической системы. В настоящее время,

в системе образования Казахстана на лицо определенное противоречие: с одной

стороны, необходимо освоить педагогическую технологию в интересах

повышения продуктивности обучения учащихся, а также потому, что элементы

педагогической технологии используются в движении инноваций в педагогике,

с другой стороны, надо идти в ногу со временем и освоить последующие

наработки педагогической науки.


75

Разрешение этого противоречия требует концентрации усилий

руководителей системы образования, всего преподавательского состава,

освоения ими достижений педагогической науки. Педагогическая технология

преобразует характер обучения в отношении таких его значимых свойств, как

целевая ориентация, характер взаимодействия педагогов и учащихся, их позиции

в ходе обучения.

Частнометодический (предметный уровень: частнопредметная

педагогическая технология), совокупность технологий и тренингов для

реализации определенного содержания, обучения и воспитания в рамках другого

предмета. Модульный (локальный) уровень: технология отдельных частей

учебно-воспитательного процесса, решение частных дидактических

воспитательных задач[3].

В частности, что касается проблемы внедрения педагогических

технологий в процесс эстетического воспитания учащихся начальных классов,

то следует отметить основные аспекты их функционирования в образовательной

системе:

гуманизация и демократизация педагогических отношений (приоритет

личностных отношений, индивидуальный подход, демократическое управление,

яркая гуманистическая направленность содержания воспитательного процесса;

активизация и интенсификация деятельности обучаемых (игровые

технологии, проблемное обучение, опорные сигналы, коммуникативное

обучение);

эффективность организации и управления процессом обучения,

программированное обучение, перспективно-опережающее обучение,

групповые и коллективные технологии обучения, информационные

технологии;

методическое усовершенствование и дидактическое реконструирование

учебного материала по приобщению и обучению основам искусства, в

отношении к окружающему миру с позиции красоты (технология поэтапного

формирования эстетических качеств учащихся начальных классов, технология

укрупнения дидактических единиц и др.);

обучение основам искусства на образцах народных промыслов;

альтернативные технологии;


76

комплексные политехнологии в процессе эстетического воспитания

учащихся начальных классов в школьной и во внешкольной среде.

Анализ этих определений показывает, что педагогические технологии, в

процессе воспитания эстетических качеств у учащихся начальных классов,

следует рассматривать, как планирование и применение в рамках образования

системы средств обучения основам искусства традиционного, а также

современнного, для получения необходимого результата.


1. Дьяченко В.К. Новая педагогическая технология в действии.//

начальная школа. 1994.№4.С.8-10.

2. Бордовский Г. А., Извозчиков В.А. Новые технологии обучения.

Вопросы терминологии. // Ж. «Педагогика», 1993. 5. с. 32-35.

3. Мадьярова С.Л. Классификация педагогических технологий. В

материалах Республиканской научно-методической конференции

«Олий педагогик укув юртларининг укув жараенига педагогик

технологияларни тадбик этишнингилмий асослари».Т2000.С.62-68.


77

Каримова Э.Э. , Губайдуллин А.У. , Туткабаева А.С. ,Отарбаева Б.К. Педагогическая актуальность проблемы формирования эстетических качеств учащихся

начальных классов на основе общечеловеческих духовных ценностей

Каримова Э.Э. , Губайдуллин А.У. , Туткабаева А.С. ,Отарбаева Б.К.



ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ АКТУАЛЬНОСТЬ ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ ЭСТЕТИЧЕСКИХ КАЧЕСТВ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ НА

ОСНОВЕ ОБЩЕЧЕЛОВЕЧЕСКИХ ДУХОВНЫХ ЦЕННОСТЕЙ

ТҮЙІНДЕМЕ

Мақалада жалпыадамзаттық рухани құндылықтар негізінде бастауыш

сынып оқушылырының эстетикалық қабілеттерін қалыптастырудың

педагогикалық өзектігі көрсетілген

SUMMARY

This article is examined actuality of developing initial class pupils aesthetic

ability in the context of moral value in all mankind

Теоретическая значимость исследования состоит в развитии педагогико-

теоретических основ формирования эстетических качеств учащихся начальных

классов на основе общечеловеческих духовных ценностей, связанных с

формированием эстетического отношения учащихся к окружающему миру.

Педагогико-теоретические основы формирования переполняют

информационное пространство учащихся начальных классов как в школе, так и

за ее пределами. Важно отследить основы формирования эстетических качеств

на начальной стадии зарождения общечеловеческих духовных ценностей у

учащихся начальных классов. Они возникают в семье посредством воспитания

родителей, в школе следует продолжение и освоение базовых основ восприятия

окружающей действительности детьми. Они начинают понимать, что такое

жизнь, красота, любовь, ценность уважения, мир, добро, язык. Эти

общечеловеческие ценности никто не отменял в современном обществе, они

ценны по своей сущности. Мы можем только догадываться каким образом

происходит становление личности на раннем этапе развития и задача педагога-

организатора, в первую очередь, заложить основы общечеловеческих духовных

ценностей, с помощью которых впоследствии формируются эстетические


78

качества учащихся начальных классов. Формирование эстетических качеств

происходит в процессе созерцания произведений искусства и литературы,

воспитания на уроках самопознания и литературы, родного языка и участия в

общественной деятельности школы, а также с помощью освоения культуры

общения в социальных институтах. Способность понимать, чувствовать

прекрасное является не только определённым критерием, показателем уровня

развития школьника. Она выступает стимулом для развития собственных

творческих способностей, она во многом предопределяет тот или иной уровень

духовного общения школьника со сверстниками, близкими, товарищами по

классу и школе. Необходимо такое поступательное эстетическое развитие, когда

интуитивное чувствование и понимание прекрасного переходит со временем в

осознанное отношение к прекрасному в искусстве и жизни. [1] Однако

формирование эстетических качеств невозможно без непосредственного

влияния педагога на личность учащегося начального класса. Только личность

может действовать на развитие и определение личности, только характером

можно образовать характер. [2]

Итак, для удовлетворения потребности непосредственно созерцать то, что

характеризует нас как людей, видеть себя в контексте окружающего мира,

выявлять свою духовную сущность, учащиеся начинают создавать

специфические предметы – продукты художественного творчества. С помощью

создания продуктов художественного творчества, учащиеся начальных классов

приобщаются к духовной культуре и познают сущность эстетического,

проявляют эстетические качества наглядным образом. Поэтому глубочайшая

сущность эстетических потребностей состоит, с одной стороны, в воплощении

«сущностных сил» человека в соответствующих объективных явлениях и, с

другой стороны, в созерцании, организации и регуляции своих внутренних

духовных состояний при помощи восприятия произведений искусства.


1. Основы эстетического воспитания: Пособие для учителя /Ю.Б.Алиев,

Г.Т. Ардаширова, Л.П. Барышникова и др.; под ред. Н.А. Кушаева. - М.:

Просвещение, 1986.-С.5-6.

2. Ушинский К.Д. Собр.соч.-М.;Л.,1948.-Т.2.-С. 63-64.


79

Губайдуллин А.У. , Ануарбек А.Н. , Пернебай А.Б. , Дарибаева Р.Д. , Коныспаева А.А. Актуальность эстетического воспитания детей дошкольного периода

в системе современной педагогики

Губайдуллин А.У. , Ануарбек А.Н. , Пернебай А.Б. , Дарибаева Р.Д. ,

Коныспаева А.А

Республика Казахстан, город Шымкент, Южно-Казахстанский

государственный университет им. М. Ауэзова

. АКТУАЛЬНОСТЬ ЭСТЕТИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ

ДОШКОЛЬНОГО ПЕРИОДА В СИСТЕМЕ СОВРЕМЕННОЙ

ПЕДАГОГИКИ

Түйіндеме

Бұл мақалада мектепке дейінгі балалардың эстетикалық қабілеттерін

тәрбиелеу мәселесі педагогикалық жолдары мен әдістемелерді анықтау

негізінде көрсетілген

Summary

This article is considered the problems of bringing up children’s aesthetic

ability and its pedagogical ways and methodology are shown

В Государственной программе развития образования и науки Республики

Казахстан на 2016-2019 годы, утвержденной Указом Президента РК от 1 марта

2016года, значимость дошкольного периода развития ребенка обозначена как

основа для его успешной подготовки к дальнейшей образовательной

деятельности.

Глава государства Н.А. Назарбаев, акцентируя внимание общества на

модернизации дошкольного образования, поручил: «На основе передового

международного опыта внедрить современные методики в дошкольное

воспитание и обучение. Они должны быть инновационными, а образовательные

технологии – креативными» [1].

Сегодня педагоги призваны решать сложные задачи модернизации

дошкольного образования, так как актуальность исследования на современном

этапе развития нашего государства, на фоне экономических и политических

изменений, целью учебно-воспитательного процесса является всестороннее

развитие ребенка.


80

В последнее время возросло внимание к проблемам теории и практики

художественно-эстетического воспитания как средству формирования

отношения к действительности, средству нравственного и умственного

воспитания, то есть как средству формирования всесторонне развитой, духовно

богатой личности.

На сегодняшний день проблема гуманизации образования с целью

детерминации гармоничного развития каждого имеет всеохватывающий

характер. Последние два десятилетия психологи и педагоги активно ищут выход

из ситуации, проводя исследования с целью поиска новых методологических

подходов к проблеме становления индивида как личности и творческой

индивидуальности в современных условиях. Активно ведутся разработки новых

образовательных программ и педагогических технологий, обеспечивающих

оптимальные пути гармонизации личности с окружающим миром[2].

Формировать личность и художественно-эстетическую культуру, -

отмечают многие писатели, педагоги, деятели культуры (Д.Б. Кабалевский, А.С.

Макаренко, Б.М. Неменский, В.А. Сухомлинский, Л.Н. Толстой, К.Л.

Ушинский), – особенно важно в наиболее благоприятном для этого возрасте,

поскольку именно в этом возрасте закладываются все основы всего будущего

развития человечества. Дошкольный возраст – важнейший этап развития и

воспитания личности. Это период приобщения ребенка к познанию

окружающего мира, период его начальной социализации. Именно в этом

возрасте активизируется самостоятельность мышления, развивается

познавательный интерес детей и любознательность[3].

В связи с этим особую актуальность приобретает воспитание у

дошкольников художественного вкуса, формирование у них творческих умений,

осознание ими чувства прекрасного.

Выдающийся русский драматург А.П. Чехов сказал: «В человеке должно

быть все прекрасно: и лицо, и одежда, и душа, и мысли». Если взглянуть на это

высказывание с точки зрения педагогики, то подобное состояние

всеобъемлющей красоты и есть результат успешного эстетического

воспитания[4].

Эстетическое воспитание – это целенаправленный процесс

формирования творческой личности, способной воспринимать, чувствовать,

оценивать прекрасное и создавать художественные ценности. Такое определение


81

имеет отношение к зрелой личности. Однако и дети в дошкольном и даже в

раннем возрасте способны реагировать на красивое в окружающей их

обстановке, музыку, поэзию, предметы изобразительного искусства, природу,

сами стремятся, рисовать, лепить, петь, танцевать, сочинять стихи. Эти

наблюдения за детьми дают основания считать, что эстетическое воспитание

возможно и необходимо уже применительно к детям дошкольного возраста.

Эстетическое воспитание – важнейшая сторона воспитания ребенка. Оно

способствует обогащению чувственного опыта, эмоциональной сферы личности,

влияет на познание нравственной стороны действительности (известно, что для

дошкольника понятие «красивый» и «добрый» почти идентичны), повышает и

познавательную активность, даже влияет на физическое развитие[5].


1. Послание Президента Нурсултана Абишевича Назарбаева в разделе

Статьи "Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания" от 2017 г.

12 апреля.

2. Азаров Ю.П. Искусство воспитывать. М.: Просвещение, 1985.-127с.

3. Козлова С.А., Куликова Т.А. Дошкольная педагогика. –2изд. –М.:

Издательский центр «Академия», 2000. – С.162.

4. «Дошкольная педагогика и психология»/ Под ред. В.И. Логиновой, П.Г.

Самуроковой.– М.: Просвещение, 1983. – С. 285-286.

5. Бутенко Н.В. Методико-технологическое сопровождение художественно-

эстетического развития детей дошкольного возраста. – М.: Издательство Перо,

2014. - 268 с.


82

Каримова Э.Э. ,Губайдуллин А.У. , Туткабаева М.А. , Коныспаева А.А. , Акылбаева А.Т. Актуальность проблемы приобщения учащихся начальных классов

к общечеловеческим духовным ценностям

Каримова Э.Э. ,Губайдуллин А.У. , Туткабаева М.А. , Коныспаева А.А. ,

Акылбаева А.Т.



АКТУАЛЬНОСТЬ ПРОБЛЕМЫ ПРИОБЩЕНИЯ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ К ОБЩЕЧЕЛОВЕЧЕСКИМ ДУХОВНЫМ

ЦЕННОСТЯМ

ТҮЙІНДЕМЕ

Мақалада бастауыш сынып жасындағы балалардың қазіргі замаңғы

қоғамының жалпыадамзаттық рухани құндылықтарға баулу мәселелері

көрсетілген

SUMMARY

This article deals with relevance of developing initial class pupils moral value

in modern society

Приобщение учащихся начальных классов к общечеловеческим

духовным ценностям происходит в сложных экономических и психологических

условиях. В современном информационном мире происходит столкновение

добра и зла, богатства и бедности, духовного и материального в пользу второго.

Это две полярности, образующие отживающую дуальность в мире. Данные

условия воздействуют на сознание учащихся начальных классов и приводят к

формированию личности в современном обществе. Как писал Аристотель,

добродетели не даются от рождения. Мы должны помогать в разрешении

проблем приобщения учащихся начальных классов к общечеловеческим

духовным ценностям современного общества. Воздействия информационных

технологий, экономических и социальных условий порождает проблемы

приобщения к ценностям.

Следует также помнить о том, что учащимся начальных классов нужен

индивидуальный подход к освоению общечеловеческих ценностей.

Общечеловеческие ценности выступают в качестве критериев степени, как


83

духовного развития, так и социального прогресса человечества. К ценностям,

обеспечивающим жизнь человека, относятся здоровье, определенный уровень

материальной обеспеченности, общественные отношения, обеспечивающие

реализацию личности и свободу выбора, семьи, право и др. Учащиеся начальных

классов стремятся познать ценности и приобщаться к ним. Следует учитывать,

что у младших школьников некоторое время сохраняется отличающая детей

образность восприятия действительности. Именно образность восприятия

помогает детям познавать мир, однако живость детского воображения не

координируется знанием закономерностей окружающей жизни. Учащиеся

начальных классов приобщаются к духовным ценностям в процессе

литературно-творческого развития, освоения предмета «Самопознание»,

практики словесного рисования, урока «Изобразительное искусство».

Творческое освоение духовной сферы положительно влияет на психологическое

состояние учащихся начальных классов[1].

В духовной сфере рождается и реализуется важнейшее отличие человека

от других живых существ - духовность. Духовная деятельность совершается

ради удовлетворения духовных потребностей, т. е. нужды людей в создании и

освоении духовных ценностей. Важнейшие среди них - потребность в

нравственном совершенствовании, в удовлетворении чувства прекрасного, в

сущностном познании окружающего мира. Духовные ценности выступают здесь

в форме идей добра и зла, справедливости и несправедливости, прекрасного и

безобразного и т. п. К формам духовного освоения окружающего мира относятся

философское, эстетическое, религиозное, моральное сознание. К формам

общественного сознания относят и науку. Система духовных ценностей является

неотъемлемым элементом духовной культуры. Доминирующие ценности единой

культуры охватывают всю духовную жизнь: искусство и науку, философию и

религию, этику и право, нравы и обычаи, образ жизни и мышление,

политическую и экономическую организацию. Все части интегрированной

культуры тесно взаимосвязаны: изменение одних неизбежно влечет за собой

изменение других частей. Ценности, присущие одной культуре признаются

всеми членами общества и передаются из поколение в поколение. Высшими

ценностями, стремление к которым лежит в основе всей человеческой

деятельности, являются истина, красота, добро и справедливость. Интеграция

ценностей обеспечивает стабильность общества[2].


84

Каждый учащийся начальных классов осознает, что можно возродить

духовную культуру над материальной и сформировать новую, более

совершенную систему общечеловеческих духовных ценностей. Будущие цели

нового поколения – приобщиться к общечеловеческим духовным ценностям,

стать гармонически-развитой личностью, возродить духовную культуру и

интегрировать общечеловеческие духовные ценности в совершенную систему.


1. Основы эстетического воспитания: Пособие для О-75 учителя.

Ю.Б.Алиев, Г.Т. Ардаширова. Под ред. Н.А. Кушаева.-М.:Просвещение, 1986.-

С.40-41.

2. Шулунова Л.И. Основы теории культуры. Учебник.- Шымкент: ЮКГУ

им. М.Ауезова, 2013.-С.160-161.


85

Губайдуллин А.У. , Ануарбек А.Н. , Отарбаева Б.К. , Туреханов К.Е. , Сабекова А.С. Актуальность развития эстетических качеств детей дошкольного периода

в процессе приобщения их к художественным образцам казахского народного промысла

Губайдуллин А.У. , Ануарбек А.Н. , Отарбаева Б.К. , Туреханов К.Е. ,

Сабекова А.С

Республика Казахстан, г. Шымкент, Южно-Казахстанский государственный


АКТУАЛЬНОСТЬ РАЗВИТИЯ ЭСТЕТИЧЕСКИХ КАЧЕСТВ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ПЕРИОДА В ПРОЦЕССЕ ПРИОБЩЕНИЯ ИХ К ХУДОЖЕСТВЕННЫМ ОБРАЗЦАМ КАЗАХСКОГО НАРОДНОГО

ПРОМЫСЛА

. Резюме

В статье педагогическая проблема формирования у детей дошкольного

периода эстетических качеств рассматривается сквозь призму приобщения их

к основам народной культуры казахов

Summary

This article is examined the pedagogical problems of forming children’s

aesthetic qualities in preschool period. Through attaching culture of Kazakh nation

В послании Президента страны народу «Казахстан 2030» в разделе

«Миссия Казахстана» говорится: «Народ будет мудр в воспитании потомства,

заботясь о его здоровье, образовании и мировоззрении… Будет одинаково

хорошо владеть казахским, русским и английским языками… Он будет

патриотом своей, известной и уважаемой во всем мире»[1].

Остро встает вопрос глубокого и научного обоснования национально-

региональных факторов в воспитании детей, ибо сохранение и возрождение

культурного наследия начинается с родного края и играет важную роль в

воспитании подрастающего поколения [2].

Изучение особенностей родного края в дошкольном образовании, есть не

что иное, как важное средство связи учреждения с жизнью. Культурной

традицией казахского народа является бережное отношение к уже имеющимся

знаниям по истории, природе и быту своего края, а также приобретению нового

опыта. В самых увлекательных формах (экскурсии, походы, подготовка


86

экспонатов для выставок, создание музеев и т.д.) воспитатель дает возможность

приобщить дошкольников к культуре и традициям, флоре и фауне своей «малой

родины» [3].

Особенно сильным и действенным средством воспитания являются

национальные традиции и обычаи. Они выступают в виде принципов, норм,

правил, идеалов, которые регламентируют жизнь человека. Люди справедливо

отмечают, что человек, оторванный от своего народа, не впитавший его

культуру, подобен дереву, которого лишили корней[4].

В детсадовском возрасте чрезвычайно важно сформировать вокруг

ребенка одухотворенную среду, развить эстетическое к ней отношение,

подготовить дошкольника не столько информационно, сколько эмоционально к

восприятию произведения искусства. Эта работа должна быть систематической

и целенаправленной, и организовываться в каждой возрастной группе детского

сада[5].

На занятиях по изобразительному творчеству, по ознакомлению с

окружающим миром, рассказывая детям об искусстве казахского народа, об

особенностях их национального костюма особое внимание детей нужно

обращать на элементы казахского орнамента, его цветовую гамму, композицию.

Нужно закреплять знания детей об элементах казахского орнамента на занятиях

по развитию речи, рассматривать на картинках и иллюстрациях костюмы

литературных героев, обстановку, в которой происходит действие. На занятиях

аппликацией и конструированием изготовлять макеты юрты. Для рисования и

аппликации выбирать орнаменты, доступные для восприятия детей: след барана,

бутон тюльпана, рога барана, амулет.

Подводя итог вышесказанному, следует отметить, что народное

искусство в нашей многонациональной стране занимает особое место. Оно

отображает самобытность, поэтичность, фантазию, образное мышление, мудрую

простоту взглядов и чувств; воспитает лучшие черты народного характера

смелость, гуманность, преданность гражданскому долгу, Родине, честность,

оптимизм. Народ веками стремится в художественной форме выразить свое

отношение к жизни, любовь к природе, свое понимание красоты. Изделия

декоративно прикладного искусства раскрывают перед детьми богатство

культуры народа, помогают им усвоить нравы, обычаи, передаваемые от

поколения поколению, учат понимать и любить прекрасное.


87


1. Послание народу от Президента Нурсултана Абишевича Назарбаева

«Казахстан 2030» в разделе «Миссия Казахстана».

2. Актуальные проблемы культуры XX века./Добрынин В.И. и др.-М.:

Правление общества «Знание», 1990. – С. 190.

3. Культорология : Учебник для студентов вузов и колледжей/ Сост.Т.

Габитов.– Алматы: Раритет,2008. – С. 286.

4. Культорология : Учебник для студентов вузов и колледжей/ Сост.Т.

Габитов.– Алматы: Раритет,2008. – С. 334.

5. Национальное воспитание. Типовая учебная программа

(экспериментальная). Высшее профессиональное образование. - Алматы, 2010. –

С. 221.


88

Комогорова М., Цихмейструк О. Вплив полікультурного середовища на розвиток естетичного смаку та критичного мислення у інтелектуала

Комогорова М., Цихмейструк О

Україна, м. Київ

НПУ імені М.П. Драгоманова

. ВПЛИВ ПОЛІКУЛЬТУРНОГО СЕРЕДОВИЩА НА РОЗВИТОК

ЕСТЕТИЧНОГО СМАКУ ТА КРИТИЧНОГО МИСЛЕННЯ У ІНТЕЛЕКТУАЛА.

Полікультурне середовище створює сприятливі умови для особистісної

реалізації індивіда в сфері комунікації, розвитку критичного мислення,

міжкультурної толерантності, почуття прекрасного. Мультикультуралізм

формує багатокультурну особистість з більш гармонійною формою існування,

допомагає їй при наявності інтелекту та критичного мислення знайти своє місце

в системі взаємозв’язків.

Вплив культур на особистість породжує потребу в естетичному

задоволенні. Це можна назвати мотивацією, заохочення – те ж задоволення через

естетичні смаки, певне відчуття комфорту та творчої піднесеності під час роботи

над творінням. Інтелектуал часто шукає натхнення в процесі отримання знань,

які є йому цікавими та здатні задовольнити його бажання у розумовому голоді.

Збагачуючись відчуттям піднесеності, інтелектуал включається в отримання

корисних для себе знань з почуттям пристрасті(почуттям, що не є

загальновживаним в науці, але найбільш подібне за своєю психоемоційною

сутністю). Почуття пристрасті керує інтелектуалом, підштовхуючи його до

нових звершень, нагадуючи відчуття переповненості емоцій та віри в подальший

результат. Про таку людину можна сказати, що вона діалогічна.

Діалогічна людина здатна критично мислити, оскільки продовжувати

діалог може тільки той, хто правильно сприймає інформацію, вміє слухати та

аналізувати. Вміння критично мислити – це здатність розпутувати клубок думок

особистих та співрозмовника, виокремлювати інформацію та вибудовувати

правильні зв’язки між словами та діями. Людина може будувати конструктивний

діалог, розуміючи співрозмовника, показуючи своє розуміння, йти на контакт з

доброзичливістю, спостерігати та осмислювати сказане з вуст співрозмовника.


89

Критичність можна пояснити як поєднання аналізу та вимогливості.

Вимогливість до себе, здатність відфільтрувати непотрібне, справедлива

вимогливість до іншого( перш, ніж впевнишся, що був вимогливим до себе») є

якостями, притаманні сильній, але відкритій до спілкування особистості.

Характерною особливістю критично мислячої людини, яка прагне до діалогу, є

здатність ставити чіткі та правильні запитання, перемагаючи сумніви та долаючи

прояви емоційної напруги співрозмовника. Такі люди інтелектуально незалежні,

оскільки здатні проектувати взаємозв’язки, прискіпливо оцінювати

запропоновані варіанти та вміти робити власний вибір. Таку людину неможливо

зламати, вивести з емоційної рівноваги.

При запущенні своїх творчих здібностей, неврахуванні індивідуальних

потреб, професійних навичок та відчуття задоволення своєю справою, людина

втрачає здатність критично мислити, а отже втрачає інтелектуальні здібності. В

такому разі особистість з часом деградує, відчуває занепад сил та пониження

самооцінки, віри в себе. Це може відбитися на професійних досягненнях, в

особистому житті та психічному здоров’ї індивіда. Людина втрачає бажання до

комунікації в багатокультурних групах людей, не відчуває потреби у

продукуванні ідей, втрачає навички діалогічної взаємодії.

Інтуїтивні ж відчуття притуплюються при нестачі емоційного

задоволення, неправильних сформованих естетичних смаків та вподобань.

Оскільки естетичний смак – це духовна якість особистості, логіка вибудованих

взаємозв’язків може бути хибною через неправильний розвиток естетичного

смаку. Формування інтуїтивних відчуттів пронизане застосуванням системи

естетичних орієнтацій.

Тож людина, схильна до сильних емоційних переживань, може

виплеснути їх на листок паперу пишучи вірші чи твори, зайнятися творчою

діяльністю до смаку, відвідати нові місця тощо. Почуття прекрасного викликає

піднесеність, що є початком плідної роботи на інтелектуальній та емоційній

сферах. Інтеграція естетичного задоволення у освітній процес ідентифікує

можливість ефективної співпраці з полікультурними групами та створює

позитивний мікроклімат в групах, що сприяє до спільної діяльності, реалізації

ідей та одержанні очікуваного результату. Емоційні переживання підсилюються,

у свідомості формується новий творчий простір.


90

Позитивний емоційний сплеск здатний правильно вплинути на почуття

гармонії з навколишнім середовищем та, як наслідок, стимулювати роботу

мозку. Особистість зростатиме духовно, буде мислити креативно, шукатиме

різноманітні шляхи для розв’язання ситуацій. В такому разі інтелектуал може

плідно співпрацювати з членами полікультурного середовища, застосовуючи

свій емоційний інтелект.

Отож, для плідної роботи інтелектуала важливий розвиток естетичних

орієнтацій, емоційна піднесеність у взаємодії в полікультурному середовищі,

сукупність ідей, яка пропонується полікультурними групами.


1. Антонова О.Є. Вплив полікультурного середовища на розвиток

обдарованості майбутніх педагогів // Проблеми освіти: Збірник наукових праць.

– Вип.82. – Вінниця – Київ, 2015. – с.27-32.

2. Філософія освіти: Навчальний посібник / За заг. ред. В.Андрущенка, І.

Предборської. – К.: Вид-во НПУ імені М.П. Драгоманова, 2009. – 330 с.


91

Матаева Б.Ү. , Рысбекова Перизат Оқушылардың мамандық таңдауға даярлаудың психологиялық негіздері

Матаева Б.Ү., Рысбекова Перизат



ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАМАНДЫҚ ТАҢДАУҒА ДАЯРЛАУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Адамның өзін-өзі тәрбиелеуі, жар таңдап, отау құру, сөйтіп жұрт

қатарына енуімен өзектесіп жататын мәселенің бірі – мамандық таңдау. Соңғы

кезекті жүргізілген зерттеулер (анкета, сұхбат, т.б) жастардың мамандық таңдай

білуге байланысты ой – пікірлері мен тебіреніс – толғаныстарында бұл мәселенің

қоғамдық- әлеуметтік жағынан гөрі жеке бас мүддесіне көбірек қатыстылығы

байқалып жүр. Әрине, бұл қазіргі нарық экономикасына көшу кезіндегі өтпелі

кезең тудырған жәйт болса керек. Жеке мүдде қазіргі кезде ел – жұрт

психологиясына елеулі әсер етіп тұрған фактор екендігі белгілі. Заман талабы

жастардың тек мал шаруашылығы, өндіріс, құрылыс маманы ғана болмай, сауда,

алыс – беріс, бизнес ісіне де көптеп мамандануын қажет етіп отыр.

Үлкен өмірге енді ғана аяқ басқан жас ұланның алдында мыңдаған

мамандықтан өзіне лайықты біреуін таңдау міндеті тұрады. Әр адамның бірнеше

кәсіппен айналысуға қабілеті болғанымен, соның біреуіне ынтасы ерекше ауады,

өйткені, әр кәсіпке қажетті қабілеттілік деңгейі түрлі дәрежеде болады. Мәселен,

ұшқыштық қабілет тек ұщу немесе оған жаттығу кезінде емес, спорт ойындары

кезінде, математикалық қабілет шахмат ойыны үстінде қалыптаса бастауы

мүмкін. Мамандықтың белгілі бір түріне бағыт-бағдар беру – кәсіптік бейімделу

мәселесіне келіп тіреледі. Мәселен, өндіріске жаңадан келгендерге тәжірибелі

жұмыскерлер алғашқы кезде көбірек көңіл бөліп, олардың әрқайсысына

қамқорлық көрсетіп, жұмыстағы кемшілік – олқылықтарын түзеп, қабілеттерін

сүйеп, демеп отырады. Бұл жәйт жас адамның өмір жолын дұрыс таңдай алуына,

өз мүмкіндігіне сенімін нығайтып, бекіте түседі. Кәсіпке бейімделу элементтері

мектептегі оқу – тәрбие процесінде де жүргізілсе құба – құп. Мәселен, сабақ

үстінде, әр түрлі үйірме жұмыстары кезінде шәкірттерді практикалық мәні бар

қызметпен жәй таныстырып қоймай, оларды бұл іске тікелей араластырған абзал.


92

Мамандық таңдауға ерекше көңіл бөлетін әрбір жас өскін мектепте оқып жүрген

кездерінің өзінде – ақ, бұл жөнінде жазылған әдебиеттермен танысып отыруды

ойластырады. Бұл жерде оған мамандық таңдау жайлы жазылған психологиялық

кітаптар көп көмек көрсетеді. Мұндай басылымдарда – жастарды кәсіптік бағдар,

оларды жеке икемділіктеріне қарай іріктеу, тиісті кеңестер беру, әртүрлі

мамандықтарды психологиялық жағынан сипаттау, бұлардың

профессиограммасын жасау, әр жастағы адамдардың еңбектің түр – түріне

қабілеттіктерін ажырату, еңбек экспертизасының мәселелері қарастырылады.

Мамандық таңдауда қазақ жастары Ж.Аймауытовтың «Жан жүйесі және

өнер таңдау» (1926) атты еңбегінен де жақсы ақыл – кеңестер алуына болады.

Автор мамандықтың жаманы жоқ, бірақ мұның кез – келгеніне икемділік қажет,

бұл жәй күнелту, тамақ асыраудың ғана жолы емес, үлкен өнерді, зор шеберлікті

қажет ететін нәрсе дейді. «Кімде – кім өзіне біткен ыңғайына қарай өз жолымен

қызмет етсе өз басына да, әлеуметке де үлкен пайда келтірмек. Өз орнында

істеген адамның жұмысы да өнімді, берекелі болмақ... әр өнер, әр қызмет

мемлекетке, әлеуметке керек. Әлеумет те, мемлекет те әр адамның еңбегі

берекелі, пайдалы болуын тілейді: неғұрлым әр мүшесінің еңбегі жемісті болса,

соғұрлым әлеумет тұрмысы да тез оңалмақ».

Жалпы білім беру мектептерінің тұжырымдамасында оқушыларды

қандай да бір іс – әрекет түріне баулу және әр баланың психофизиологиялық

ерекшеліктерін, қабілеті мен білімділігін анықтауға мүмкіндік беру қажет екені

анықталған. Бұл мәселені шешу әр мектепте әр түрлі жолдармен жүргізіліп

жатыр. Психологиялық қызмет ұйымдастырылған мектептерде балалардың

жекелік психикалық қасиеттерін анықтаумен шектелуде. Ал шын мәнінде бұл

қызмет көпқырлы және көпсырлы болуға тиісті.

Оқушыларды алдын – ала кәсіби диагностикалаудан өткізу проблемасын

зерттеу үшін көптеген арнайы және жалпы диагностикалық әдістемелер

жасалған. Оның ішінде Айзенк пен Стреляудың темпераментті өлшеу тестері,

Бине – Симон жасаған интеллектуалдық қабілеттілікті анықтау шкаласы,

Айзенктің интеллекті зерттеу тестерінің вербалдық, математикалық және

техникалық субтестілері, Филипстің баланың мазасыздану деңгейін анықтау

тесті, коммикациялық және ұйымдастырушылық қабілетті зерттеу тестері тағы

сол сияқты көптеген әдістемелер. Олалдың нәтижесін кәсіби бағдарлауда

қолдану ережелерін Айзенк, Лемтес, т.б. анықтаған.


93

Бұл жұмыстың мазмұны жеке адамның психофизиологиялық қасиеттерін

жан – жақты зерттеп келесі компоненттер бойынша мағлұмат алудан тұрады:

мінез-құлқының жеке – даралық ерекшеліктерін анықтау;

жүйке қызметінің жеке – даралық ерекшеліктерін анықтау;

қызығушылығы, бейімділігі, қабілеті, кәсіби ниеттері туралы

мағлұматтар алу;

құндылық бағдарлануы;

білімі, іскерлігі және дағдылары.

Кәсіби бағдарлауды жүргізуге негіз болатын идеялар жастарға білім беру

тұжырымдамасында анықталады. Мектеп тұжырымдамасында кәсіби бағдарлау

идеясы әр адамға мамандықты дұрыс таңдауға қажетті қабілеттері мен

қызығушылығын анықтауды ұйымдастыру. Әдіснамалық сипатта бұл проблема

оқушылардың өмірлік және кәсіби бағдарлау жұмысын жүргізудің даралық

ұстанымы жатады. Бұл ұстаным бойынша оқушылардың өмірлік және кәсіби

жоспарларына байланысты топтау арқылы, сыныптастыру жұмысын жүргізу

негізінде оларға бағдар беру программасы анықталады.

Кәсіби бағдар беру жұмысын ұйымдастыруда құндылықтардың

қалыптасуына үлкен әсерін тигізетін нәрсе — мотивтер екенін ескеру қажет.

Мамандықтарды таңдау мотивтерін алты топқа бөлуге болады:

- жалпы мотивировка;

- мамандықтың романтикасы;

- танымдық сипатындағы мотивтер;

- қоғамдық мәні бар мамандық таңдау мотиві;

- беделге, үлгіге сүйену;

- мотивацияланбаған таңдау.

Барлық мотивтері сипаты бойынша төрт топқа бөлеміз: а) нақты еңбекке

бағытталған, мақсаты анықталған, дәлелге негізделген мотивтер; б) нақты емес,

жеткіліксіз себептестірілген мотивациялар; в) сенімсіз, негізсіз мотивациялар; г)

ешқандай негізі жоқ мотивациялар.

Өзінің қажеттілігін қанағаттандыруға ұмтыла отырып, адам өз алдына

нақты бір мақсат қояды, бірақ бұл мақсат өз бетімен жүрмейді, ол адамның

бағыттылығымен тығыз байланысты жүреді де оның барлық іс-әрекеттерінің

бағдарламасын болжамдайды. Қажеттіліктерді, қызығушылықтарды

http://www.dereksiz.org/oaltu-jene-bankrotti-turali.html


94

қанағаттандыру, мақсатын жүзеге асыру нақты бір мәселелерді шешусіз,

сәйкесінеше жұмысты орындаусыз мүмкін емес. Сондықтан әрбір жағдайда адам

объект, құбылыс немесе іс-әрекет түрлерін таңдайды. Осылайша таңдау жеке

адамның қажеттілігін өтейді.

Мамандық таңдау мотивтерін анықтауға арналған көптеген әдістемелер

бар. Оларды қолданып зерттеу жүргізу нәтижесінде балалардың мектеп бітіру

шағында мотивациялық сферасы өте нашар көрініс беретіндігі анықталған. Бұл

жағдай мектеп түлектерінің қалаулары анықталмастан, болашақ өмір жолын

анықтауға өздері үлес қосуға шамасы келмейтіндігін көрсетіп отыр.

Жеке адамның басқа психикалық қасиеттері де өзара тығыз байланыста

болады. Осы байланыстылықты былайша көрсетуге болады: қажеттіліктер -

қызығушылықтар - объективті құндылықтар — мотивтер - мақсат — таңдау.

Сапалы білім беру – қай кезде де болмасын қоғамның басты

құндылықтарының бірінен саналады. Ал бүгінгі қоғамның әлеуметтік және

ғылыми – техникалық прогресі қарқынды дамып отырған заманда адамның

интеллектуалдық еңбек үлесі өсіп, білім деңгейіне және әрбір жеке тұлғаның

шығармашылық даралығының дамуы мен кәсіби бағыттылығына қойылатын

талаптар арта түсуде.


1. Психология негіздері / Б.Жарықбаев. – өңд.толық.6-шы бас.-

Алматы: Эверо,2005. - 464б.

2. Жалпы психология / Алдамұратов Ә. - Алматы, 1996.

3. Балабақшада психологиялық қызмет жұмысын ұйымдастыру/

Бектенгалиева С.Х., Дцгарова Н.Қ. - Алматы, 2003.

4. Жантанунегіздері/ Бап-Баба С. - Алматы, 1998.


95

Матаева Б.Ү.Рысбекова Перизат Жасөспірімдердің агрессивті мінез құлқын алдын алу жəне оларға көмек көрсету

Матаева Б.Ү., Рысбекова Перизат



ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ АГРЕССИВТІ МІНЕЗ ҚҰЛҚЫН

АЛДЫН АЛУ ЖӘНЕ ОЛАРҒА КӨМЕК КӨРСЕТУ

Агрессивтілік мінез-құлық адам өмірінде маңызды рөл атқарады. Ол

барлық адамдарға тән: балаларға және олардың ата-аналарына, өмірді жаңа

бастаған жасөспірім қыздар мен ұлдарға, ересек, орта жіне кәрі жастағы

адамдарға, әртүрлі мамандық иелері мен әртүрлі жағдайдағы мінез-құлыққа

байланысты агрессия туындап отырады.

Психологиялық-педагогикалық мiндеттердiң бiрi жеткiншектердiң

психикалық дамуындағы өзгерiстердiң себептерiн тауып

қана қоймай, оны түзету мен алдын алу жұмыстарын жүргiзу де өте маңы

зды. Сондықтан да бұл жеткіншектерді анықтау мақсатында тек

агрессивтіліктің деңгейін анықтап қана қоймай, сонымен бірге агрессивті мінез-

құлықтың алдын алу және түзету жұмыстарын жүйелі түрде жүргізген ж

өн.

Бала агрессивтілігінің алдын алу - бұл балалар мінез - құлығындағы

агрессияны туындататын негізгі себептер мен жағдайларды жоюға бағытталған

мемлекеттік, қоғамдық, әлеуметтік-дәрігерлік және ұйымдастырушылық -

тәрбиелік іс-шаралардың әсер ету үдерісі.

Психолог А.А. Реан "агрессия" және "агрессиялылық" деген екі ұғымның

бір-біріне ұқсамайтын бөлек мағына деп қарастырады. Агрессия - бұл бөгде

адамға болмаса, адамдар мен жануарлар тобына ниеттеліп, тура бағышталған

қиянат.

Агрессиялылық – бұл жеке тұлғалық қасиет мінез-құлық, агрессияға

дайындық көрінісі. Осылай түсіндіре келе, мұны былай тұжырымдауға болады.

Егер агрессия – бұл әрекет болса, ал агрессиялылық осындай әрекетке дайындық.


96

Адамдағы агрессия мәселесі қазіргі біздің қоғам үшін ең маңызды

мәселелердің бірі. Қоғамдағы болып жатқан террор жәбірлеудің өсуі сияқты

әлеуметтік-қауіпті құбылыстардың қатты белең алуына байланысты агрессия

сұрағы зерттеудің негізгі объектісі болып отыр.

Агрессия құбылысы сапалық және сандық сипаттамаларға ие. Барлық

қасиеттер сияқты агрессияда индивидтерде әртүрлі көрініс табады, біреулерде

мүлдем жоқ болса, басқаларда шексіз дамиды. Агрессивтіліктің болмауы

енжарлық пен конформдылыққа алып келеді. Ал оның шектен тыс дамуы

конфликтіге, қоршаған ортамен өзара түсініспеушілікке әкеледі.

Агрессивтіліктің көріну ауыртпашылығы бірқатар параметрлермен

анықталады (П.Б.Ганнушкин); агрессияның пайда болуының жиілігі және

жеңілдігі; агрессия туындайтын ситуацияның адекватты емес дәрежесі;

агрессияға екпін жасау; агрессивті әрекеттің асқыну дәрежесі. Агрессия жеңіл

ситуацияда вербальды формада, ал ауыр ситуацияларды физиологиялық аиуто

және гетеро агрессия түрінде көрінеді.

Жеткіншектік ортада агрессивтілік тенденцияларының өсуі біздің

қоғамымыздың әлеуметтік мәселелерінің ең бастыларының бірі. Соңғы

жылдары жастар арасында қылмыстар жасау көбеюде, соның ішінде

жеткіншектердің қылмыс жасауы ерекше назарда. Қатігездік мінездегі топтық

төбелестер болатын жағдайлар жиілеп кетті. Бұл бірнеше жағымсыз

факторлардың жиынтығынан тұрады:

-Балалардың әлеуметтік өмір жағдайларының төмендеуі;

-Отбасылық тәрбие дағдарысы;

-Паталогиялық босанулардың нәтижесінде баланың бас миына зақым

келгендіктен;

-Мектептегі балалардың жүйкелік-психикалық жағдайларына назар

аудармауынан;

Агрессивті балалар - ең аз басқарылатын және терапияға нашар берілетін

балалар контингенті. Агрессивтіліктің көрінуі көбінесе психикалық ауруларға

шалдыққанда

білінеді. Агрессивтілік ғылымда кездесетін ең бір өзекті де қиын мәселеле

рдің

бірі. Бұл жағдайды түсіндіруде ғалымдар көптеген көзқарастарға сүйенеді.


97

Психология ғылымының дамуында адамдар агрессивтілігі түсінігі маңызды

өзгерістергеұшырапотырды.

Адамның тұлға болып қалыптасуы қоғам дамуының кез келген

кезеңіндегі өзекті мәселе. Оның үйлесімді дамуының қажетті шарты

адамгершілік сана, сезім және мінез – құлық жиынтығын көрсететін рухани –

адамгершілік тәрбие болып табылады.

Агрессивті мінез – құлық – қоғамдағы қалыптасқан нормалар мен

ережелерге қарсы, басқаға кедергі келтіру мақсатына бағытталған деструктивті

мінез – құлық. Агрессия – бұл адамның физикалық және сөздік (вербалды)

формадағы арнайы әрекеті. Агресивтілік – адамның тұрақты қасиеті ретінде

агрессивті мінез – құлыққа дайындығы.

Агрессияның табиғатын зерттеудің қазіргі заманғы теорияларында

агрессивті мінез – құлық детерминанты ретінде қатысатын адамның тұлғалық

ерекшеліктеріне баса назар аударылады. Бұл агрессиялық мінез – құлық

құбылысын зерттеудің жаңа мүмкіндіктерін ашады және ол туралы білімді

кеңейтеді, мұнда тұлғаның жеке дара және психологиялық қасиеттеріне ерекше

назар аударылады (Массен П., Конджер Дж., Каган Дж., Хьюстон А.)

Сондықтан әдебиеттерді талдау психология ғылымында агрессия

детерминанты және агрессивті мінез – құлық формасын бақылау мәселесін екі

тұрғыдан қарастырады деп тұжырымдауға мүмкіндік берді. Бір жағынан,

агрессия сыртқы факторлар арқылы анықталса, екіншіден, ол әлеуметтену

үрдісінде қалыптасады және тұлғаның ішкі қасиеттерімен негізделеді.

Мінез – құлықтың агрессивті формасын көрсететін сыртқы факторларға

орта және жағдаяттар жатады, ал ішкі факторларына танымдық, эмоционалдық

және мінез- құлықтық (өзін-өзі реттейтін) аспектілерді енгізетін өзара

байланысты, өзара дәлелденген тұлғалық және жеке – психологиялық

ерекшеліктер жатады. Олардың жиынтығы агрессивті мінез – құлықтың

компонентті құрамы мен оны ұстап тұратын механизмдерден тұрады.

Әлеуметтену үрдісінде агрессивті мінез – құлықтың құрылымында

өзгерістер болады. Жасына қарай жеткіншектер агрессияның физикалық

формасынан жанама, сөздік және негативті формасына өте отырып,

әлеуметтенудің тәсілдерін көрсетуді үйренеді. Бұл интериоризация


98

механизмінің мүмкін құралы болып, өскен сайын өзінің мінез – құлқын басқару

тәсілін де меңгереді.

Жеткіншектегі агрессиялық және агрессиялық емес мінез – құлық моделі

әлеуметтену үдерісінің тікелей көрінісі болады. Мінез – құлықтың

ауытқушылығы немесе әлеуметтік дезадаптация әлеуметтік мақұлдамаушы

мінез – құлық формасының туындауынан көрінеді.

Сондықтан агрессияның пайда болуы мен көрінуінің сезімтал кезеңі

жеткіншектік кезең болып табылады. Ол бірқатар себептермен дәлелденеді.

Біріншіден, бұл жаста осы мінез – құлық формасының пайда болуына ықпал

ететін тұлғаның тұрақты қасиеті қалыптасқан және жеткілікті болады.

Екіншіден, жеткіншектік кезеңге эмоционалды сезімталдық пен қызбалық тән,

ол импулсивті әрекеттің, соның ішінде агрессивті әрекеттің сипатын көрсетуге

себепші болады. Үшіншіден, осы жастық кезең сыртқы детерминация түріндегі

агрессивті мінез – құлық моделі ретінде құрдастары арасында белсенділіктің

табысты формасы әрі жоғары маңызға ие болады. Бұл факторлар жиынтығы

жеткіншектер арасында агрессивті мінез – құлықтың пайда болуына және оны

қолдауға ықпал етеді.

Қазіргі таңда білім беру мекемелерінде, соның ішінде мектептерде

жеткіншек жастағы оқушылардың мінез құлқындағы агрессивті беталысты

анықтау, түзету жұмыстары жүргізілуде. Мұнда мектеп психологының

атқаратын қызметі жоғары. Сонымен қатар сынып жетекші және ата ананың

бірлескен жұмыстары ұйымдастырылған. Бұл балалардың ата аналарымен

сөйлестім және оларға қоғамдық жұмыстар тапсырдым. «Мен қандаймын» деген

психологиялық тест алдым, психологиялық тренингтерге қатыстырдым.

Мектепте өткізілген қоғамдық жұмыстарға , спорттық сайыстарға қатыстырдым,

жауапкершілікті сезіне бастады. Қазір бұл оқушылар бұрынғыдай емес, ортаға

үйреністі, тәртіптері де, мінез құлқыда жақсарып келеді.

Психолог маман мұғалімдер мен ата-аналарға агрессияның не екендігін,

оның көрініс беру факторларын, агрессивті баланың қандай күйде

болатындығын жете түсіндіруі қажет. Жеткіншектің агрессивті мінез-құлқының

жоғары деңгейін байқаған сәттен мектеп психологі, сынып жетекшілері,

әлеуметтік педагог және ата-аналар осы бағытта бірігіп тығыз жұмыс жасауы

қажет.


99

Оқушылардың

агрессивтілігінің алдын алуын қамтамасыз ету мақсатында мектеп басшыл

ығы пән мұғалімдерінің, сынып жетекшілерінің, әлеуметтік педагогтар мен

психологтардың агрессивті және «тәуекел топтардағы» балаларды ертерек

анықтау бойынша тығыз өзара әрекеттестігін қамтамасыз етуі керек. Өкіні

шке орай, көп жағдайда психологиялық жұмыстар оқушылар мен пән

мұғалімдерімен шектеліп жатады. Ал ата-аналар жұмыс бастылыққа мойын

болған осынау нарық заманында мектепке сирек бас сұғатын болғандықтан

, психологиялық кеңестер мен көмектерден қалыс қалып жатады. Сон

дықтан

да мектептегі психологиялық көмекті тек кана оқушылармен, пән мұғ

алімдерімен шектемей , ата-аналарға берілетін кеңесті күшейту керек.


1.Жолмаханов Б. “Қиын”оқушыны тәрбиелеу // Бала тәрбиесі № 5 , 2005,

40-бет.

2. Аязбекова Г. “ Қиын ”баланы тәрбиелеу жолдары // Білімдегі

жаңалықтар №1, 2005, 30-бет.

3.Сұлтанбекова А., Малдыбаева А. Агрессивті мінез-құлық //Қазақстан

мектебі 2005 №5-6 мамыр-маусым , 27 бет.


100

Еркебаев Д.Қ. Куненова П.С. . Мəдениет — бір тұтас құбылыс

Еркебаев Д.Қ. Куненова П.С.

М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті, Қазақстан

Республикасы

МӘДЕНИЕТ — БІР ТҰТАС ҚҰБЫЛЫС

Елбасымыз «Қай халықтың болмасын өзге жұртқа ұқсамайтын бөлек

табиғи болмысын даралап, өзіндік тағдырын айқындайтын басты белгі –

мәдениет. Мәдениет – ұлттың бет-бейнесі, рухани болмысы, жаны, ақыл-ойы,

парасаты. Өркениетті ұлт, ең алдымен, тарихымен, мәдениетімен, ұлтын

ұлықтаған ұлы тұлғаларымен, әлемдік мәдениеттің алтын қорына қосқан

үлкенді-кішілі үлесімен мақтанады. Сөйтіп тек өзінің ұлттық төл мәдениеті

арқылы ғана басқаға танылады…» деген сөзі, сөзі Қазақстан мемлекетінің қашан

да ұлттар арасындағы татулық, тең құқықтық, толеранттықты көздей отырып

ұлттық рухтың күшеюін қолдайтындығын айғақтайды.

Өткен уақыт мәдениеті – халықтық мұра, ол адамның өзі, оның өткен

жолы, болашағының сатысы. Ендеше бұрынғы мәдениет туындыларын қазіргі

сана дәрежесі негізінде қоғамның осы заманғы қалпына сәйкес бағалау жан-

жақты ойлауды қажет етеді.

Мәдениет философиялық, психологиялық, педагогикалық ой-толғамның

аса маңызды, терең теориялық мәнді ұғымдарынан тұрады. Сондықтан да

мәдениет ұғымы қоғам өмірінің түрлі салаларына байланысты жиі

пайдаланылады. Әрбір тарихи дәуірдің өзіндік мәдениеті болатыны сияқты

халықтың өзіне ғана тән мәдени дәстүрлері болады. Бұдан мәдениеттің көп

түрлілігі ондағы жалпылықты, әмбебаптықты теріске шығарады деген

қорытынды жасауға болмайды. «Мәдениет туралы» ҚР Заңы еліміздегі

мәдениетті жасау, қайта түлету, сақтау, дамыту, тарату және пайдалану

саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді және мәдениет саласындағы

мемлекеттік саясаттың құқықтық, экономикалық, әлеуметтік және

ұйымдастырушылық негіздерін айқындайды.

Заңындағы 6-тарауынның 32-бабында мәдени құндылықтар жайлы

айтылған:


101

1. Көне және бiрегей музыкалық аспаптар;

2. Дыбыс, фото, бейне, кино мұрағаттарын қоса алғанда,

мұрағаттар, мұрағат қорлары мен коллекциялар, сондай-ақ ғылыми-техникалық

құжаттама;

3.Тарихи-мәдени маңызы бар өнер туындылары;

4. Этнографиялық, антропологиялық, этнологиялық және

палеонтологиялық материалдар;

5. Айрықша тарихи және мәдени құндылығы бар, жасалғанына жүз

жылдан асқан көне заттар;

Қазақстан Республикасы халқының өмiрiндегi тарихи оқиғалармен, қоғам

және мемлекет дамуымен, ғылым мен техника тарихымен, сондай-ақ көрнектi

ғылым, мемлекет, мәдениет қайраткерлерiнiң өмiрiмен байланысты объектiлер

жатады.

Тарихсыз, мәдениетсіз, дәстүрсіз ел болмайды. Мәдениет — бір тұтас

құбылыс. Мәдениетті екі тұрғыда қолдануға болады:

– мәдениет қоғамның, оның әрбір саласының сапалық сипаттамасы

ретінде;

– мәдениет жүйе ретінде, яғни, оның құрылымы, оған кіретін бөліктер,

элементтер, олардың арасындағы байланыс-қатынастарды, мәдениеттің жүйелік

салалары ретінде. Адам іс-әрекеті дамуының өзі мәдени құбылыстың жеке

көрінісі болады.

Жалпы мәдениеттің құрылымын екі үлкен бөлік ретінде қарастыруға

болады:

– материалдық мәдениет. Бұл адамның табиғатты өзгерту, қайта құру

процесімен байланысты;

– рухани мәдениет. Бұл адамның рухани дүниесін және оның әлеуметтік

өмірін өзгертумен байланысты болады.

Мәдениеттің мәні мен мазмұны оның құрылымымен тығыз байланысты.

Халықта бар тарих пен мәдениетті сақтау, ұрпаққа жеткізу – ел парызы.

Азаматтардың ұлттық-мәдени шараларға қатысуы, шетелдердегi отандастармен

мәдени байланыстарды кеңейтуі, ұлттық және мәдени өзiндiк ерекшелiгiн қорғау

мен дамытуы қамтамасыз етіледі.


102

Өткенді зерделемей, мықты мемлекет бола алмаймыз. «Халық тарих

толқынында» бағдарламасының негізгі мақсаты – тәуелсіз мемлекеттің қазіргі

заман тарихын зерделеу. Халықтың тарихи дүниетанымын ұлттық тарихымыз

арқылы кемелдендіру, әрі әлемдік тарихнамадағы сан ғасырлық қазақ

тарихының көкжиегін кеңейтудің аса маңыздылығы – мемлекетіміздің алдына

қойған үлкен міндеттерінің бірі.

Ұлт тарихы – ұлт мүддесі. Ендеше Елбасы ұсынып отырған – «Тарих

толқынындағы халық» бағдарламасы халық санасын жаһандық ауқымдағы

мәселелерді екшейтіндей дәрежеге жеткізу ғана емес, жеке адамның біліктілік

бәсекесіне төтеп беретін өзіндік даму зердесі деңгейін қалыптастыру арманынан

туындайды.

Уақыт талабы – заманауи тарихи сананы жаңғыртуға қалың көпшіліктен

бастап ғалымдарға дейінгі жұртшылық атсалысуы қажет екендігін ескертуде.

Сондықтан да бұл өмірлік мәні бар тапсырманы әрбір отаншыл қазақ пен

қазақстандық менің болашағым үшін қажет дегенде ғана жүзеге асыра алады.

Қазақстан туралы біздегі және шетелдердегі тарихи материалдардың

барлығын жинауға, жүйелеуге және жіктеуге баса көңіл бөлу – Қазақстанның

әрбір азаматының парызы.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Жамбыл – Тараз «Мәңгілік ел – дамудың жаңа сатысы» - №43. 25қазан

2017ж 3 бет.

2. Арай жастар газеті «Мәңгілік ел – мәңгілік мұрат», -№42. 26 қазан 2017ж

3 бет.

3. Қ. Мұхамеджан «Өнер жайлы ойлар» алматы «Атамұра», 1998ж.268-269

4. М.Әлімбаев «Өмір. Өнар.Өнерпаз.Алматы «Өнер» 1990.178-186б


103

Молдазимова А.Е., Еркебаев Д. Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру

Молдазимова А.Е., Еркебаев Д.

М.Х. Дулaти aтындaғы Тaрaз мемлекеттік университеті, Қaзaқстaн.

БОЛАШАҚҚА БАҒДАР: РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ

Елбасының бұл мақаласында қазіргі Қазақстанның басты рухани

құндылықтары айқын көрініс тапқан. Бұл – мақала ғана емес, мазмұны терең,

ауқымы өте кең, ұлт руханиятын ХХІ ғасыр биігіне көтеретін рухани жаңғыру

бағдарламасы деуге болады. Елбасы ғылым, білім, мәдениет пен тарихты

тұтастай қамтитын ұлттық рухани жаңғыру бағдарламасын халық

назарына ұсынып отыр. Мемлекет басшысы ХХІ ғасырдағы жаңа ұлттың, жаңа

қазақтың феноменін анықтап беріп отыр.

Елбасының мақсаты – ұлттың ұлы мұраты. Ол – Ұлы Дала елінің бойында

белгілі тарихи себептермен қалғып кеткен прагматизмді ояту арқылы ұлттық,

қоғамдық ойға, іске сілкініс әкелу, тәуелсіз елдің санасы мен ағзасын

отаршылдық, кембағалдық, бойкүйездік комплекстерінен тұтастай арылту.

Мемлекет басшысы қазақтың ежелгі «дәстүрдің озығы бар, тозығы бар»

қағидасын мықтап ұстануға шақырады: «Мен қазақстандықтардың ешқашан

бұлжымайтын екі ережені түсініп, байыбына барғанын қалаймын. Біріншісі

– ұлттық код, ұлттық мәдениет сақталмаса, ешқандай жаңғыру болмайды.

Екіншісі – алға басу үшін ұлттың дамуына кедергі болатын өткеннің кертартпа

тұстарынан бас тарту керек». Мемлекет басшысы нұсқап отырған ұлттық

бірегейлікті сақтай отырып, заман ағымына қарай оның сипаттарын

өзгерту, «білім культін» қалыптастыру, мемлекет пен қоғамды революциялық

емес, эволюциялық жолмен дамыту, ең бастысы, сананың ашықтығын, яғни

әлемдік озық жаңалықтарға, ғылым-білімге құшақты айқара ашу идеялары

ұлттың рухани-мәдени қалыбы болмақ. Әрі жаңа дәуір сынақтарын бәсекелік

қабілеті ерекше ел ғана еңсере алады. Осы тұрғыда Елбасының мемлекет пен

қоғам алдына қойып отырған нақты міндеттері рухани саладағы түбегейлі

реформалардың бастауына айналарына күмән жоқ.


104

Латын әліпбиіне көшу – Мәңгілік Елдің рухани жаңғыруының басы

болса, «Туған жер» бағдарламасы жаңа ғасырдағы әлемдік, өңірлік, ішкі-сыртқы

тәуекелдерге қарсы тұра алатын отаншылдық тәрбиенің, ұлтжандылықтың

кепілі болмақ.Сондай-ақ,«Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» жобасы

жалпыұлттық қасиетті орындарды және аса қастерлі жерлерді сақтауға, әрі елдегі

туристік инфрақұрылымды дамытуға мүмкіндік береді. «Жаһандағы заманауи

қазақстандық мәдениет» жобасын іске асыру Қазақстанды өз шығармашылығы

арқылы дүние жүзіне танытатын көптеген таланттарға жол

ашады.«Қазақстандағы 100 жаңа есім» жобасы бүгінгі замандастарымыздың

түрлі салалардағы жетістіктерін дәріптеуді қамтамасыз етеді және жастарды

адамгершілікке тәрбиелеудің жарқын үлгісі болады. Бұл тапсырмалар

мемлекеттің және азаматтық қоғамның барлық идеологиялық жұмысының орта

мерзімді перспективадағы негізі болады.

Мақсатқа жету үшін біздің санамыз ісімізден озып жүруі, яғни одан

бұрын жаңғырып отыруы тиіс. Бұл саяси және экономикалық жаңғыруларды

толықтырып қана қоймай, олардың өзегіне айналады. Рухани жаңғыру тек бүгін

басталатын жұмыс емес. Біз Тәуелсіздік кезеңінде бұл бағытта бірнеше ауқымды

іс атқардық. 2004 жылы «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында Қазақстан

аумағындағы тарихи-мәдени ескерткіштер мен нысандарды

жаңғырттық.Жаңғыру атаулы бұрынғыдай тарихи тәжірибе мен ұлттық

дәстүрлерге шекеден қарамауға тиіс. Керісінше, замана сынынан сүрінбей өткен

озық дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғышарттарына айналдыра

білу қажет. Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол

адасуға бастайды.Сонымен бірге, рухани жаңғыру ұлттық сананың түрлі

полюстерін қиыннан қиыстырып, жарастыра алатын құдіретімен маңызды. Бұл

– тарлан тарихтың, жасампаз бүгінгі күн мен жарқын болашақтың көкжиектерін

үйлесімді сабақтастыратын ұлт жадының тұғырнамасы. Мен халқымның

тағылымы мол тарихы мен ықылым заманнан арқауы үзілмеген ұлттық салт-

дәстүрлерін алдағы өркендеудің берік діңі ете отырып, әрбір қадамын нық

басуын, болашаққа сеніммен бет алуын қалаймын. Бұл ретте, тұтас қоғамның

және әрбір қазақстандықтың санасын жаңғыртудың бірнеше бағытын атап өтер

едім. Ұлттық салт-дәстүрлеріміз, тіліміз бен музыкамыз, әдебиетіміз,

жоралғыларымыз, бір сөзбен айтқанда ұлттық рухымыз бойымызда мәңгі қалуға

тиіс. Абайдың даналығы, Әуезовтің ғұламалығы, Жамбылдың жырлары мен


105

Құрманғазының күйлері, ғасырлар қойнауынан жеткен бабалар үні – бұлар біздің

рухани мәдениетіміздің бір парасы ғана.

Пайдаланған әдебиеттер

1. Назарбаев Н. Тарих толқынында. – А., «Атамұра», 1999.

2. Атабаев Қ. Мерзімді басылым ХІХ ғасырдың аяғы ХХ

ғасырдың басындағы Қазақстан тарихының дерегі ретінде. –

Алматы: «Қазақ университеті», 1998.

3. Ижанов З. “Қазақ” газетін шығаруға арналған баспахананың

тағдыры туралы дерек // «Егемен Қазақстан» газеті, 27 ақпан

2002 жыл.

4. Бөкейханов Ә. Таңдамалы. Редакциялаған: Р.Нұрғали. –

Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1995. – 475 б.

5. Ж. Қасымбаев Қазақстан тарихы . Алматы «мектеп» баспасы

2004 .

6. Мақпырұлы С. Қазақ әдебиеті . Алматы «мектеп» баспасы ,

2004.

7. Мырзатай Жолдасбекұлы. Елтұтқа Астана «Kul Tegin»

баспасы 2001

8. Мәмбет Қойгелдиев. Ұлттық саяси элита. «Жалын баспасы»

Алматы 2004

https://vseolimp.ru/


106

CONTENTS

PEDAGOGICAL SCIENCES

Problems of training of specialists Матвейчук-Юдина О.В. СТАНДАРТИЗАЦІЯ ЗМІСТУ ТА ВИЗНАЧЕННЯ

ПОНЯТТЯ КОМПЛЕКСУ ЕЛЕКТРОННОГО ОСВІТНЬОГО РЕСУРСУ НАВЧАННЯ

МАЙБУТНІХ БАКАЛАВРІВ КІБЕРБЕЗПЕКИ. ....................................................... 3

Ахметова Т.У. ТӘРТІП ПЕН ПАРЫЗ ................................................................ 9

Дудко Н.В. ОСОБЕННОСТИ СОЗДАНИЯ ПРОДУКТИВНОГО

ПЕДАГОГИЧЕСКОГО ПРОДУКТА В ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧИТЕЛЯ ..................... 12

Мітяшкіна Т.Ю., Гребньова І.В., Кісь В.М. ГРАФІЧНА ПІДГОТОВКА

СТУДЕНТІВ ТА ЇЇ АСПЕКТИ У ВНЗ УКРАЇНИ .................................................... 15

Маханова Г.М., Абдурахманова Г.А. О ПОЛИЯЗЫЧИИ В КАЗАХСТАНЕ . 18

Кудайбергенова М.C. ОПТИМИЗАЦИЯ ПРОЦЕССА ОБУЧЕНИЯ

ПИСЬМЕННОМУ ДЕЛОВОМУ ОБЩЕНИЮ С ПОМОЩЬЮ ПРОЦЕССА

МОДЕЛИРОВАНИЯ .......................................................................................... 23

Акімова О.В. ТЕХНОЛОГІЧНІ ПІДХОДИ ДО ФОРМУВАННЯ ТВОРЧОГО

МИСЛЕННЯ СТУДЕНТІВ ПЕДАГОГІЧНИХ УНІВЕРСИТЕТІВ............................. 29

Матаева Б.Ү. , Кожаназыров И. КҮНШІЛ АДАМ ӘРҚАШАНДА МҰҢШЫЛ

АДАМ................................................................................................................ 34

Tursynbayeva D.A., Yerzhenbek B. CONTENTS AND STRUCTURE OF

PHYSICAL THEORIES IN SCHOOL ................................................................... 39

Methodical bases of the educational process Монтайбаева Р.А., Жоломанова Ж,Т. БАЛАЛАР ҮЙІНДЕГІ ҚИЫН

БАЛАЛАРДЫ АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ҚАЖЕТТІЛІГІНІҢ МАҢЫЗЫ

......................................................................................................................... 42

Ахметжанова Ж.Б.,Байдалиева А.Р., Қапият А.Ж. СӨЙЛЕУ ТІЛІ

БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРДЫ ҮЙРЕТУДІҢ ӘДІС- ТӘСІЛДЕРІ .................................. 46

Ахметов Н.А. САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ОТБАСЫНЫҢ

РОЛІ ................................................................................................................. 50


107

Аношкина К.В. Лысенко А.Н. ФОРМИРОВАНИЕ ПРЕДСТАВЛЕНИЙ О

ВРЕМЕНИ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА ........................................... 54

Джулдикараева Ф. Т. ПРОВОДИМ ИНТЕРЕСНЫЕ УРОКИ .......................... 58

Ануарбек А.Н. , Калиев А.Х. , Губайдуллин А.У. ,Назанова Г.Ж. ,

Алтынбекова А.Р. ЗАДАЧИ ЭСТЕТИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ

ПЕРИОДА ДЕТСКОГО САДА В СИСТЕМЕ СОВРЕМЕННОГО

ПЕДАГОГИЧЕСКОГО ДОШКОЛЬНОГО ВОСПИТАНИЯ И ОБРАЗОВАНИЯ ...... 63

Губайдуллин А.У., Төлегенова К.К., Мұсақұлова Д.А., Атемова Г.Т.,

Саухамбаева М.Н. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ САЛТ-ДӘСТҮР

ТУРАЛЫ БІЛІМДЕРІН ХАЛЫҚ ТАҒЫЛЫМЫ МАТЕРИАЛДАР НЕГІЗІНДЕДЕ

ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫК ШАРТТАРЫ ................................................. 66

Дүйсенбаев О.Т., Мейірбеков Б.Б., Губайдуллин А.У. МУЗЫКАЛЫҚ-

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ІЗДЕНІСТЕРДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ .......................... 70

Мухамедин М.М. , Губайдуллин А.У. , Атемова Г.Т. ОСНОВНЫЕ

АСПЕКТЫ ПРИМЕНЕНИЯ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ В ПРОЦЕССЕ

ЭСТЕТИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ ........ 74

Каримова Э.Э. , Губайдуллин А.У. , Туткабаева А.С. ,Отарбаева Б.К.

ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ АКТУАЛЬНОСТЬ ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ

ЭСТЕТИЧЕСКИХ КАЧЕСТВ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ НА ОСНОВЕ

ОБЩЕЧЕЛОВЕЧЕСКИХ ДУХОВНЫХ ЦЕННОСТЕЙ .......................................... 77

Губайдуллин А.У. , Ануарбек А.Н. , Пернебай А.Б. , Дарибаева Р.Д. ,

Коныспаева А.А. АКТУАЛЬНОСТЬ ЭСТЕТИЧЕСКОГО ВОСПИТАНИЯ

ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ПЕРИОДА В СИСТЕМЕ СОВРЕМЕННОЙ

ПЕДАГОГИКИ ................................................................................................... 79

Каримова Э.Э. ,Губайдуллин А.У. ,Туткабаева М.А. ,Коныспаева А.А. ,

Акылбаева А.Т. АКТУАЛЬНОСТЬ ПРОБЛЕМЫ ПРИОБЩЕНИЯ УЧАЩИХСЯ

НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ К ОБЩЕЧЕЛОВЕЧЕСКИМ ДУХОВНЫМ ЦЕННОСТЯМ

......................................................................................................................... 82


108

Губайдуллин А.У. , Ануарбек А.Н. , Отарбаева Б.К. , Туреханов К.Е. ,

Сабекова А.С. АКТУАЛЬНОСТЬ РАЗВИТИЯ ЭСТЕТИЧЕСКИХ КАЧЕСТВ

ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ПЕРИОДА В ПРОЦЕССЕ ПРИОБЩЕНИЯ ИХ К

ХУДОЖЕСТВЕННЫМ ОБРАЗЦАМ КАЗАХСКОГО НАРОДНОГО ПРОМЫСЛА .. 85

Комогорова М., Цихмейструк О. ВПЛИВ ПОЛІКУЛЬТУРНОГО

СЕРЕДОВИЩА НА РОЗВИТОК ЕСТЕТИЧНОГО СМАКУ ТА КРИТИЧНОГО

МИСЛЕННЯ У ІНТЕЛЕКТУАЛА ......................................................................... 88

Матаева Б.Ү. , Рысбекова Перизат ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАМАНДЫҚ

ТАҢДАУҒА ДАЯРЛАУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ .............................. 91

Матаева Б.Ү.Рысбекова Перизат ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ АГРЕССИВТІ

МІНЕЗ ҚҰЛҚЫН АЛДЫН АЛУ ЖӘНЕ ОЛАРҒА КӨМЕК КӨРСЕТУ ...................... 95

Еркебаев Д.Қ. Куненова П.С. МӘДЕНИЕТ — БІР ТҰТАС ҚҰБЫЛЫС ....... 100

Молдазимова А.Е., Еркебаев Д. БОЛАШАҚҚА БАҒДАР: РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ

....................................................................................................................... 103

CONTENTS...................................................................................................... 106

*229913*

*230100*

*230187*

*230350*

*230745*

*230787*

*230970*

*231078*

*231113*

*230380*

*230494*

*230715*

*230902*

*230941*

*230947*

*230948*

*230949*

*230950*

*230951*

*230952*

*230953*

*230954*

*230971*

*231093*

*231094*

*231108*

*231109*

Date post:	22-Jul-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	0 times
Download:	0 times

CONDUCT OF MODERN SCIENCE - 2017 · Conduct of modern science - 2017 ★ Volume 8 2 SCIENCE AND...

Documents