» շնչաուսթյան կաթվածի և սրտի աշխատանքի լրիվ կանգի շրջան : Կենտրոնական ւ)սւփն :ասսւկսւ|ւ(|ի խիււտ հյուծման հետևանքով տեղի I, ունենում շնչառության |րիւ| 1|" Ա ղ իսկ ավելի ուշ դադարում է սրտի աշխատանքը և ijjun 1; հասնում մահը։ Շնտսւհi . п.'\щթյուն ձևերը

Լ Կախում ֊ պարանոցի ճնշումը օղով մարմնի ծանրության շնորհիվ ամենատարածված ձևն է։ Դեպքի վայրում փորձագետն ուշադրություն է

դարձնում դիակի գի" փ վրա։ ! ՚՜իշտ չէ, ո]ւ մարմինը գտնվում է օղից կախված, երբեմն մարմինը կարող է 1 ւ ւ ՛ ,| qbuii |ւն, սաարկայիե։ Կախվողը կարող է գտնվել

կանգնած, նււտած, նույնիսկ պսակած ւ՚լիճակում, քանի որ կախման ժամանակ արագոըհն վրա է հասնոււ) գիտակցության կորուստ։ Կախման գործիքն օղն է , որը ճնշում է պարանոցը մարմնի ծանրության շնորհիփ Տիպիկ

կախման ժամանակ պարանոցի վրա գտնվող օղը սեղմում է պահանոցը ըւկորղից վեր, այնուհետև անցնում է ստորին ծնոտի աակով, երկու ծայրերով բա \րսւնու.. 1. վեյւ ղեպի միջին գ|՝bp և վերջանում ծոծրակային թմբության վրա,

այսպիսով, օղն ունի թեք ուղղություն և ընղհատվում է։ Պարանոցի փսս օղը սեղմելու հեւոևտնքույ ս՛նում է րնոլւոշ հետք՝ ճնշման ակոս։ Քթանցքերից և

բերանից երբեմն եկս ովուԱ սրյան կամ արնանման ևեղուկի արտաղրություն, |հգվի ծայրը կարող I. դուրս qui բերանից և սեղմվել ատամներու|։ Կախվելու ժամանակ ւքահը ւ|րտ Լ հասնոււք uj i :;ւնոցի ՚:1պմե|ուց 4 - 5 րոպե հետո։

2. ftjfci դում օղով - օղի միջոցով պարանոցի սեղմում ուրիշի ձեռքով։ Այս ձևի մահվան հիմնական հատկանիշը ճմլման ակոսե Է, որը հիմնականում տեղակայված I. լինում վահսւնաձն գեղձի մակարդակին հորիզոնական ուղղությամբ։ Օղի համար որպես նյութ ծառայում են ձեոքի տակ գտնվող տսղւբեյւ տեոսւկի առարկաներ (պարան, Էլե »տ'րալար)։ Մահվան մեխանիզմի հարցը բարդ է։ Այստեղ նշանակություն ունի նախ ոււ ղի արյուն շրջանառության սուր 1ւ խիստ խանգալաւմը, կենււղւոնական նյարդային ոամակսւրզյ սա.]) թթվածնայի ան]աււ|սւրարույՅյուեը և ապա՝ թափառող նյարդի, նրա ճյուղերի ճնշումը։ Սղսսգ սեղման ժամանակ մահը զարգանում I. ինչպես և կախման 'In ւսնակ՝ - 5 րոպեում։ Ձեռքերով խեղդելու դեպքում պարանոցը աոջեից սեղմվում է մե՚ւ՛ կամ երկու ձեռքերով, ընդ որում կոկորդը հ շնչափողը ենթալեզվային ոսկյւի հետ միասին հպվում են ողնաշարին։ Մահը կարող է առաջանա) սուր թթվածնային քաղցից ՛!"•' շոկիՏ՝ !,րաի ռեֆ]եկտոր կանդից։ Ձեռքերով խեղդման հիմնական նշանը դիակի վրա, պարանոցի աջակողւքնտյին շրջաններոսէ հտյտնաբե]ո]ած քերծւխւծքնհրն m

հագեցումներն են։ Մրանք առաջանում են եղունգների սեղմումից, ifni hjicj հետո այղ վէւ1 ուվածքները ընդունում են մուգ մագաղաթանման րծերի տեսք՛– ուղեկցվելով մաշկի ե եկ ւսմտշկի արյունազեղումներով։

Ир.■ ՝ 1 1111ւււԱյդլլւկի ե ո|ւա|այնի սեղմում։ 4րհքավանղակի 1ւ որովայնի ճնշման հետևանքա՛ նախ դժվարանում Է շնչառությունր, իսկ ավելի ուժեղ ն

տնական ճ՛նշման դեպքում շն առման շարժումները դաոնում են անհնարին, ե մահր ւ|րա 1; հասնում սուր թթւ ւսծնային անբավարարությունից; Միջին հաշվով 50 - 80 կզ ծանրությունը բավական Է, որւ եսզի դադարեցնի կրծքային շնչառությունը ն առաջացնի մահ։ Դիակի արտաքին ու՛ u i i i i i i i i . m i i թյան ժամանակ դեմքի ե պարանոցի վրա հանդիպում են մուղ կետավոր տրւ.ււնւււ( |

ե ւ ւ ւ ւ ւ .մներ։ Դիակի վերին կեսի մաշկը, բացւսռությամ|՝ սեղմված ա'ևւ|երի, կապտած Լ. li դեմքր այտուցված Է (մուգացած)։ Դիահերձման ժամանակ ներքին օրգաններում նկատվում Է երակային խիստ կանգ, թոքերում՝ կանգային երնույթևեր ցրված մահ՛՝ 1ւ խոշոր արյունագեդումներով։ Թոքերի եզրերը և

հատկապես գագաթները փքված, ու։՛, ւծ են, հյուսվածքը կտրվածքի վրա րաց վարղագույն Է։

4. Շնչական անցքերի փակում փափուկ իրերով։ Ե\տհ շնչական անցքերր մի ժաման՛ :!] ւիակվեն, ապա կղտղայփ օդի հոսքր ղեպի յձոքերր ն կառաջանա մահ։ Եյօե առարկան I ւսւիուկ Է, նա հեշտույՅյամբ հարմարվում I; դեմքի ռելիեֆին։ Բարձը, բամբակը՛, սրբ ՚|ւ. թտ կինակը ամբողջությամբ ւիակում են շնչական անցքերր։ Կարելի Է Փակել ե ձեւ քի ափի միջոցով։ Նշենք, որ նշված բոլոր եղանակներում մայւմնի վյաւ կարող Է չմնայ բոն ււթյան մի հետք։ Եյւբեմն միայն

կարող են դեմքի ւ|րա մնալ եղունգներից առաջացած pitI .փսծրւ.;֊ .. Շյդօունքների ւո]ւձաթտղանթների ւ|րա ատամների սեղմումից կարոդ են մնայ քերծվածքներ, արյունազեղումներ, նույնիսկ փոքրիկ վերքեր։ Մահվան նման տե ււսկը կարոդ Է հանդիպել նան Էպիլեպսիա՝ ընկնավորություն, ունեցողների մոտ , ինչպես նաւ այն անձանց մոտ, ոյւոնք գտնվում են խիստ հարբած վիճակում, երբ նրանք դեմքով ընկ ում են անկողնու վրա՝ որոշ ժամանակ մնալով առանց ուշադրության։

5.- Շն; ՛՛՛ան ուղիների յուսանցյփ փակում օտար մարմիններու)։ Շնչական ուղիների լու ււնցքի փակումը պայւքտետփւրւիսծ Է կոմպակտ առարկաներով, կոկորդի կան շն– .փողի խցանումով, շնչաւիոդի կամ բրոնխների լուսանցքը սորուն մարմիններով փակելով։ Թթվածնային անբավարարություՆր կարող Է գտրգանսւ| շնչական ոււփներր օտ՚պւ մսւրւ՚նսներով վսսկվելու հետնւսնքուի Մկսվող ներշնչական հնոցը ավե|ի խորն Է տանում օտար մարմինը։ Այնուհետ հ արագորեն գարգանոսք Լ գիտակցության կորուստը հ

щ՛■;՛, որին եպսատոսք է կոկորդի նյարդերի գրգռման հետեանքով առաջացած շոկը։ ք§ւմո[ան մեխանիզմը նման դեպքում պայմանավորված է կամ սուր թթվածնային им" ավարարությ՚ամբ՝ ■ շն£ական անցքերի փակման, կամ ձայնաճեղքի սպազմի, կամ էյ շեչւ ւեան ու զիների գյւզռման շոկով ու սյւտի ռեֆլեկտոր կանդով։ Սրանով է| բացատրվում Լ up որոշ ո ե պքերում մահը զարգանում է շնչաեեդձման սովոյւական ընթացքով ու տնում է 4 -- 5 րոպե, մյուս դեպքերում այն վրա է հասնում կայծակնորեն։

6. Շնչւալիների ւիտկումը հեղուկով (ջրահեղձում)։ Այն առաջանամ է բոլոր տեսակի հեղ ււկնեբով փակման հետեանքով, ճնշող մեծամասնության դեպքում այն ջուրն Ե։ Մեծ եշանակութւուն ունի ջրի ջերմաստիճանը։ Զրահեզձման ընյ»ացքը միջին հաշվով տնում է 5 б րոպե։ հեղուկի առկայությունը կարոդ է հանդիպել ոչ միայն շնչառական ուղիներում, այլն ստամոքսում։ Դիակի արտաքին ուսումնասիրության ժամանակ հայտնաբերվում են մաշկի գունատում, քթանցքների ն բերանի շուրջն առկա է սպիտակ մանր բշտիկավոր կայուն Փրփուր։ Դիակը ջրում ավելի երկար մնալու դեպքում մաշկն՛ուռչում ե

3

Թեմա 8

Դատաբժշկական թունաբանություն

Թու;։ այն նյութն է, որի փոքր քանակը թափանցելով օրգանիզմ, ներգործում Լ քիմիա– ՚սն կամ ֆիզիկաքիմիական ՚ եղանակով և առաջացնում է հիվւււնդագին երևույթ կամ մահ։Թույն։ ազդեցության համար մեծ նշանակություն ունի դեղաչափը,

այսինքն՝ թունանյութի այն նվազագույն քանակը, որը մահ է առաջացնում։ Մեծ նշանակություն ունի ն՛՛ա թույնի ֆիզիկական վիճակը։ Արագ են ներգործում գազակերպ ե բհրւսնի միջոցով ընդունված թույները։Դեպքի վայրում թույնը պետք է փնտրել սննդամթերքների, . խմիչքների մնացուկներում, հեղուկ պարունակած դատարկ սրվակներում, հանգուցյալի շուրջը գտնվող արտաթորանքներում։ Բոլոր այն իրերը և նյութերը, որոնք կարող են թույն պար ՛ու ւ՚կել, անպայման հավաքվում և փաթեթավորվում են դալոաբժշկական փորձւաետի կողմից։ Թունավորման կասկածի դեպքում իրագործվող բազմապիսի ուսումնասիրությունների շարքում դատաքիմիական հետազոտությունն ունի առավե| ախտորոշիչ նշանակություն։ Ախտորոշման համար կիրառվում են նաև 1 : ո ւյյվւսծա բանական ,

2 . սսապաւոկերային,3. աղաբա

նական, 4

բուսաբանական,

5. կենսաքիմիական,6. ռենտգենաբանական,7. ասնաչափական և այլ եղանակները։

Դաս՛ ււսրգման հիմքում ընկած է տվյալ նյութի ներգործության մեխանիզմը ՜ւրոաք զմի վրա– Գոյություն ունի նաև հետևյալ դասակարգումը՝

1 . առավելապես տեղային քայքայող ազդեցության թույներ /թթուներ, հիմքեր,. .՝'}նոլ և. նրա ածանցյալները/,

2. ընդհանուր՝ ներծծական ներգործության թույներ, որոնք իրենց հերթինբաժանվում են հետևյալ ենթախմբերի՝

= թունավորում դեստրուկտիվ - կազմափոխիչ թույներով /սնդիկի անօրգւսնական միացություններ և մկնդեղ/,

- թունավորում արյունը ախտահարող թույներով՝ ւււրյունալուծոդ և

հեմոգլոբինը կապող, • ֆունկցիոնալ, որոնք բաժանվում են՛ ընդհանուր ֆունկցիոնալ, գերազանցապես ուղեղը, ողնուղեղն ախտւսհւսրող, սրտան|արդայհն համակարգն ախտահարող և ներսրտային թույների /պատկանում են քնւսբեր, ճարպային շարքի նարկոտիկ, ալկալոիդւպիս շարքի նարկոտիկ, էնցեֆալոպատիկ և շարժողական կաըվածւսյին թույները/, ունաքիմիկատներ։ Թունաքիմիկատների խմբում տարբերվում են վնասատ՛ու միջատ ւ հ ր ի

, հերբիրիտների, կրծողների և այլնի դեմ։4. ւննդային թույներ. 1.0ծն;

կան թթուն. H2SO4 -1.5-10 գր., 2.սուլե<5ան. HgCb-0.2-0.3 գր.,

• մկնդեղ /As203/֊ մահացու դեղաչափը 0.1-0.2գր..• տյունը ախտահարող թույների շարքին են

՛պատկանում արսեն .. ււածինը^տՒ)3/, ինչպես նաև օդի թույնը և բուսական ծագում ունեցող

ունավոր ազդեցությամբ օժտված նյութերը։ Թունավոր կլինիկական ատկերը հետևյալն է՝ սուր շնչահեղձության երևույթներն են՜ գլխապտույտ, 1'ց, դեմքի մաշկի կապտուկ, սրւոի գործունեության սուր անկում։ ոպտաթթուն ՜ցիանաջրածնային /HCN/ թթուն, դա ֆունկցիոնււղ թույն ՛է. մահացու դեղաչափը 0.005-0.1 գր. է, ցիանական կալիում՝0.15֊0.25 g|i./KCN/: Այստ.՛ քնաբեր թույները այն դեղորայքներն են, որոնք օժտված են թնաբեր ունակւ ;՝յւսմբ։ Գործնական նշանակություն ունեն վեռոնալ, սեդինալ քսոնալ, Սոււ1իե՚ււլ, դրանց մահացու դեղաքանակն է 10-15գր.։Սննդային թունավորումներ անվանում են սննդի բաղադրիչ մասերում կամ սննդային հումքի նախնական մշակման կամ սննդի պատրաստման ու պահպանման ընթացքում նրա մեջ աճած և պատահաբար ընկած սննդային նյութերից, խառնուրդներից առաջացած թունավորումները։ Սննդային թունավորումները դաէւա1 ՚տգվում Են 3 հիմնական խմբերի։ Առա;։ 1 խմբի մեջ մտնում են՝ 1. մանրէական՛ ծագում ունեցող սննդային թունավորումներ, տնք առաջանում են յուրահատուկ ախտածին հարուցիչներից, դրանք են ննդային ււալմոնելյող, բոտուիգմ,

ւսն.րէական ծագում ունեցող սննդային թունավորումներ, որոնք առաջանում ոչ յուրահատուկ հարուցիչներից, այսինքն պայմանական-սւխտւււծին ՜իկրոֆլորայից՝

ա/տու"Ֆհլոկոկւսյհն սննդային թունավորումներ / ստաֆիլոկոկային տոքսիկոզներ/, բ/ստր պտոկոկային սննդային թունավորումներ, գ/

դային թունավորումներ, աղիքւսյին խմբի պայմանական ախտածին միկրո։ in որայից,դ/ դիդ; ւտարային ծագում ունեցող սննդային թունւսվորումներ։

5

Երկրորդ խմբի մեջ մտնում են ոչ մանրէաբանական ծագում ունեցաւ սննդային թունավորումներ, այսինքն թունավորումներ անօրգանական և օրգանւսկան նյութերից, թունավոր-բուսական ծագում ունեցող սննդամթերքներից, կան կենուս՛ ական ծագում ունեցող մթերքներից։Երրորւ խմբի մեջ մտնում են կեղծ սննդւսյին թունավորումները։

Սրանք հիվա ւթյուններ են, որոնք կապված չեն սննդի մեջ եղած թունավոր նյութերի հետ, բայց I սրող են զուգորդվել սննդի հետ և նմանվել սննդային թունւսվորմւսն / օր.՝ ւիսիխո %ԵԱ ծագում ունեցող կեղծ թունավորում/։

Ալկոլոիդային շարթի նարկոտիկ թույներԱյս խմբին պատկանող միացություններից հիմնականում

թունավորումներն առաջանում են բնափիոնի /օւիիումի ու մորֆինի/ և կոկաինի պատրաստուկների օգւոա՚՚-ործումից.Հոգեհան /փսիխոտրոպ/ դեղամիջոցներն ունեն նյարդահոգեկան

հոսույթների վրաա( ւհլու հատկություն։ Դրանցից շատերը կարող են ունենալ կողմնակի տարբեր գործողություններ, մասնավորապես նրանց նկաւոմամբ հկատկում է սովորություն /թունս ղություն/:Հոգեհակ միջոցների մեջ տարբերում են մի քանի խմբեր։ Դրանցից կարևորը թմրւսդԵղերն են, սրանք առաջացնում են անկումւսյին համախտանիշներ աինդր и1/ ւսգրեսիվ կամ սուիցիդալային երանգներով, ֆիզիկական հյուծվւսծություն ու անձհ անկում։ Թունավորումը առաջանում է թմրադեղերի երկարատև օգտագործման հետևանքով։ Դրանցից շատերը օգւուսգործվում են բժշկության մեջ՝ որպես ցւսվւսդրկող միջոցներ։ Այս խմբին են պատկանում թմրադեղերը, նեյրո|1 ոտիկները, ւորանկվիլիզատորները, հակադեպրեսանտները։

Թունավորում բնափիոնով/մորֆինով, ափիումով/Մորֆինը բուսական ծագում ունեցող ւսլկալոիրդ է : Բժշկության

ասպարեզում կիրառում է աղաթթվային մորֆինը որպես ցավամոք միջոց։ Բնափիոնի ւսզդե( սթյունը բնորոշ է կենտրոնական նյարդային համակարգի ընդհանուր ընկճու մի շարք նյարդային կեն՛տրոնների միաժամանակյա գրգռումով։ Բնափիոնի ՜ւերդո՛ աւթյան բնորոշ երևույթներից է էյֆորիան՝ հոգեկան և ֆիզիկական լավւա աճողությունը։ Այդ երևույթը երբեմն առաջանում է հիվանդագին հակում,

=ւուն մորֆինի նկատմամբ, որը ի վերջո հասցնում է թմրադեղամոլության՜

Տհրֆիւ հզճ–

J i , ' ' ՝ ■ արգե|ակում է փսխման և հազի համապատասխան կենտրոնները։ Թափածոդ ՚ նյարղի վրա մորֆինի խթանիչ ազդեցությունը բերում I։ սրտի աշխատանքի դադարում /կլինակական պատկերում դիտվում է նաև բբերի խիստ նեղացում/։ Մորֆինի մահացու դեղաչափը 0.3-0.5 գր. է։ Մորֆ; նով

թունավորման դատաբժշկական ախտորոշումն իրագործվում է միայն դատս ՛՛փական եղանակով։

Թունավորում կոկաինովԿոկա ն-ալկալոիդը ստացվում է հարավամերիկյան բույսից։ Նրա

տեղային ւսգդեՀ ւթյունն ւււրտահայտվում է նյարդային վերջույթների անզգայացումով և արյունատար անոթների կծկումով։ Ներծծվելով արյան մեջ՝ այն սկզբում դրդում է գլխոււ՜ ղի կեղևը և ենթակեղևային հանգույցները, սրւոի և շնչւսռության արագւււցում, առաջւ նուս՛ է գիտակցության կորուստ, իսկ երկարավուն ուղեղի արգելակումից շնչառու թյան կենտրոնի կատված և մահ։Մահւ ;ու դեղաչափը բերանով ընդունման դեպքում 0.2-0.3 գր.

Լճակայինիերկարատև օգտագործումից առաջանում է ընւոելւսցում, թունւսվո;

,սղունւաացորդային և հոգեկան խանգարումների երևույթներ

ԹեմաՑ

Բժշկական գործունեության մասնագիտական

իրավախախտումներ

Բժշկական աշխատանքում եղած իրավախախտումների դասակարգումը իր հիմքում ունի էակաբանական չաւիանիշներ, որոնք սահմանված են քրեական օրենսգրքի համաւ ատասխան հոդվածներում։Բժշկական իրավախախտումների հիմնական ւովյալները

դատաքննչական աշխատողները քաղում են նախ և առաջ դատաբժշկական փորձաքննության հանձնաժողովների կողմից արված մասնագիտական եզրակացություններից։

1. Ապօրինաբար հղիության ընդհատումը։Ըստ որեակւսն օրենսդրության՝ ապօրինի աբորտը հղիության

հանցավոր ընդհատումն է:Պատժելի են հղիության այն ընդհւստումները, որոնթ կատարվում են բարձրւ ւգույն բժշկւսկան կրթություն չունեցող անձանց կողմից կամ այն բժշկի կողմի՛ որը խախտում է նախատեսված համապատասխան կանոնները։ Յանցանքը ծանրացնող պւսրագաներ են մի շարք անգամ ապօրինի աբորտ կատարելը կւսմ եթե կա՛տարված ապօրինի աբորտը հանգեցրել է մահվան կւսմ ուրիշ ծանր հետես՛ ւքների՝ արգանդի հեռացման, արյան վարակման և այլն։

2. ՚օվանդին օգնություն ցույց չտալը։Առանձին բժշկական հիմնարկների կողմից հիվանդներին ցույց

տրվող օգնության կարգը սահմանված է առողջապահությւսն մարմինների հատուկ հրահանգներով։ Բուժհիմնարկների

7

աշխատողների կողմից բժշկակւսն օգնություն ցույց չտալու, իրենց աարւոականությունները խախտելու համար պատժվում են կարգապահական կամ ; րեական կարգով։ «Տեղամասային բուժանձնակազմի կանոնների ու պարտ Վատությունների հրահանգների» համաձայն՝ տեղամասային բժիշկը պարտավոր է հիվանդին օգնություն ցույց տալու համար իր տեղամասի սահմաններում նրա տունը մեկնել այն դեպքում, երբ պահանջվում է անհետաձգելի միջաւ՛) էություն, Երբ հիվանդը չի կարող բուժական հիմնարկ հասցվէղ առանց վտանոհ ենթարկելու իր կյանքը կամ վնաս հասցնելու իր առողջությանը։

Հ խ խ ՛ ղին օգնություն ցույց չտալը վերաբերում Է միայն այն անձանց, որոնց վրա ըստ օրենքի այդ պահին դրված Է այդ պատասխանատվությունը, ինչպես, օրինակ՝ բժշկի, տւժակի, սանիտարուհու, հիվանդի մուո գտնվող հերթապահի, և այն անձանց, որոնք պարտավոր են օգնություն ցույց տալ կամ դրան նպաստել այլ հարաբերությունների բերումով։ Նույն արարքը, եթե առաջ I։ բերել կամ ակնհայտորեն

1 առաջ բերել հիվանդի մահ, կամ նրա համար այլ ծանր հետևանքներ, կարող վերաբերվել գլխավորապես բժիշկներին և մասամբ՜ մանկաբարձուհիներին ծննդկան կանանց նկատմամբ, ինչպես նաև բուժակներին և դեղագործներին, որոնք կարոդ են և պետք է որոշակի դեպքերում ցույց տան բժշկական օգնություն, օրինակ՜ թունավորումների ժամանակ։ Հարգելի պատճառ, ըստ որի բժշկւսկան գործունեությամբ զբաղվող մարդու նկատմամբ չի կիրառվում քրեակաո օրենքը, դա բժշկի • հվանդությունն է կամ այն, որ կանչի պահին նա չի կարող հեռանսղ մեկ ուրիշ ՚անր ՚ւվանղի մոտից։ Բժշկի մեղքի հարցն ւսյս դեպքում լուծում են դատս." ՚՚՚նչական մարմինները, ելնելով գործի հանգամանքների մանրամասն i M i m i V !!ււ.ւիրության տփալներից։ Բժշկական օգնություն ցույց ւոալուց հրաժարվելու հարգե պատճառ չեն կարող համարվել գիշերային ժամերին բժշկին կանչելը, կամ երբ նա ;փ ցանկացել օգտվել իրեն տրւսմադրված փոխադրամիջոցներից։

3. Անհագ, անփույթ վերաբերմունքը պաշտոնական պարտականությունների կատարման նկատմամբ։

Այստեղ ավելի հաճախ հանդիպող դեպքերը հետևյալն են՜ ՚.վանգի անբավարար, թերի զննումը,

2. պարտադիր լաբորատոր ռենտգենաբանական և այլ լրացուցիչ

ե ոազոտություններ չկատարելը,ւվանդի ոչ ժամանակին հոսպիւոալավորումը կամ

հոսպիտաւավորում լատարելը,հվանդի նկատմամբ անհոգատար, անուշադիր վարվելը,5. !.;իրահատությունների անբավարար նախապատրաստումը և տեխնիկապես

սալ կատարումը,6. I լցանյութի անփույթ և ոչ ճիշտ նշանակումները,7. ւրյան խմբի ոչ ճիշտ որոշումն ու փոխներարկումը,8. հիվանդության պատմությւսն և մյուս բժշկական

փաստաթղթերի անփույթկազմումը։

Սրեասան պատասխանատվություն է նախատեսված նաև հատուկ թույլտվությամբ թմրեց; .՛՛իչ նյութեր պատրաստող, վաճառող, ինչպես և այդ նպատակով ձեռք բերայ Լ թաքցնող անձանց նկատմամբ։

՛ոնց և տղամարդկանց ամլացում։Կւսնս ւց ամլացում թույլատրվում է միայն բժշկական ցուցումների

հիման վրա որոնք ■աստատվում են կոնսուլտատիվ բուժական հիմնարկներում։ Այղ դեպքերում կւսնա։ . առողջական վիճակը պետք է բացառի հղիությունը կրելու կաս կւսնոնավոր ծննդաբերելու հնարավորությունը։ Առանց բժշկական ցուցմունքների ամլացում

//птиц ղը դիտվում է որպես դիտավորյալ ծանր մարմնական վնասվածքի պատճառում։5. Բժշկական սխալներ։ Բժշկւ կան սխալ ասելով՝ նկատի է առնվում բժշկի միւսյն ակամա մոլորությունը, այսինքն՛ երբ նա վրիպումներ է ունենում իր պարտականությունների նկատմամբ՝ սարեի՛ պճ վերաբերմունքով հանդերձ։ Բժշկական սխալների թվին են պատկանում՝ • ախտորոշման սխալները,

! ժումը նշանակելու և իրագործելու սխալները.։

9

ձ

ԴԱՏԱԿԱՆ ԲԺՇԿՈԻԹՑՈԻՆ ԹԵՄԱ 1. ԴԱՏԱԿԱՆ

ԲԺՇԿՈՒԹՅԱՆ ԱՌԱՐԿԱՆ ՈԻ

ԲՈ4ԱՆԴԱԿՈԻԹՅՈԻՆԸ

Դատական բժշկությունը որպես գիտություն ծագել է

արգարագատության օրգանների պահանջով՝ բժշկական ու

կենսաբանական որոշ հարցերի պարզաբանման նպատակով։ Դատական

բժշկությունը օգտագործում է ընդհանուր բժշկության նվաճումները ե

հաջողությունները և զննման մեթոդները։ Դատական փորձագետ կարող է

աշխատել այն անձը, որն ունի պարտադիր բժշկական բարձրագույն

կրթություն և դատաբժշկական որակավորում։

Դատական բժշկության կիրաոումը դատաքննչական պրակւռիկայում

գործնականում իրագործվում է առողջապահության մինիստրությունն

առընթեր դատաբժշկական վտրձսւքևնության բյուրոի կողմից և

ինքնուրույն ծառայություն է ներկայացնում։ Նշենք նաև, որ բժիշկներ ր

բժշկության գիտական մասնագետներ, որոնք չեն գտնվում

դատաբժշկական ւիորձաքննություննեւի հիմնարկներում ծառայության մեջ,

սակայն ւեեն բարձր գիտելիքներ փորձ բժշկության առանձին ճյուղերում։

վերջիններիս քննիչը ն դատարանը կարող են ճանաչել որպես փորձագետ,

հանձնարարելով կատարել կոնկրետ փոչձաքննություն։ Քրեական

դատավարական օրենսգրքով նախատեսված դատական բժշկության

գիտելիքների հիմունքներն անհրաժեշտ է նաև իրավաբաններին։

Դատական բժշկության զննության օբյեկտներն են հանդիսանւմ

դիակները, կենդանի անձինք և իրեղեն ապացույցներ, ինչպես նաև ղրանց

հետ կապված փաստերը, որոնք ունեն էական նշանակություն կոնկրետ

դատական գործի համար։

Կենդանի անձանց ուսումնասիրությունը բավականին տարածված

դատաբժշկական փորձաքննություն է ն կատարվում է տարբեր առիթներով՝

մարմնական վնասվածքի ծանրության աստիճանը և բնույթը, առողջական

վիճակը, կուսությունը, սեռական հանցագործությունները, սեռական

ունակությունը, հղիությունը ե նրա ընդհատումը, տարիքը և այլն որոշելու

համար։

Դիակների փորձաքննությունը կատարվում է առաջին հերթին մահվան

պատճառը և նրա հետ կապված հարցերը որոշելու համար։ Դիահերձումը

կատարվում է, որպես օրենք,

դիահերձարանում, սակայն երբեմն շրջանային պայմաններում հանգամանքները ստիպում են այն կատարել նույնիսկ դեպքի վայրում։

Դատաբժշկական իրեղեն ապացույցներն իրենց բնույթով բազմազան են։ Այղ ապացույցների թվին են պատկանում արյան նմանվող հետքերը, մազերը, օրգանիզմի արտաթորանքները, սերմը, թուքը, քրտինքը, մեզը ն այլն։

Նշենք, որ աոանձին դեպքերում դատաբժշկական փորձաքննությունն կատարվում է դատական կամ քննչական գործի փաստաթղտայիե նյութերի տվյալների հիման վրա, աոանց տուժողի, համապատասղան օբյեկտների անմիջական ուսումնասիրության< ետե իհարկե գործում կան անհրաժեշտ բժշկական փաստաթղթեր՝ հիվանդության նկարագիր, ամբուլատոր քարտ, իրեղեն ապացույցների ուսումնասիրության վավերագիր, դիակի դատաբժշկական կամ պաթոլոգոանատոմիական ոաումնասիրությունների վավերագրեր, արդանազրություններ, տեղազննման արդանազրություն և այլ բժշկական փաստաթղթեր։ Եթե առաջնային փորձաքննության տվյալները չեն բավարարում դատաքննչական մարմինների պահանջներին, ապա կատարվում է կրկնակի փորձաքննություն։ Որպես կանոն, նման փորձաքննությունները կատարվում է կրկնակի փորձագիտական հանձնաժողովը։ ^անձնաժոդովյհ մեջ ընդգրկվում են համապատասխան մասնաճյուղի մասնագետներ։

Փորձագետը պետք է փնի անկողմնակալ անձնավորություն, չպետք է շահագրգոված փնի գործի ելքով։ Եթե փորձագետը շահագրգոված է տվյալ գործի ելով կամ հանդիսանում է որպես վկա, ապա նա պարտավոր է հայտնել ինքնաբացարկ։

ԹԵՄԱ 2. ԸՆԴձԱՆՈԻՐ ՄԱ2.ԱԲԱՆՈԻԹՅՈԻՆ

Քրեական դատավարության խնդիրներն են՝ հանցագործությունների

արագ ն լրիվ բացահայտումը, հանցավորների մերկացումը և օրենքի ճիշտ

կիրառման ապահովումր այն հաշվով, որպեսգի հանցագործություն

կատարող յուրաքանչյուր ոք ենթարկվի արդարացի պատժի։

11

Դատաբժշկական փորձաքննությունը մեծ նշանակություն ունի քրեական

այն գորչերում, որոնք կապված են անձի դեմ կատարված

հանցագործության հետ, այստեղ է, որ փորձագետի տված

եզրակացությունը ստանում է որոշակի նշանակություն, որպես հաստատող

աղբյուր ու նպաստում է գործի բացահայտմանը ե ճիշտ լուծմանը։

Գիտությունը, որն ուսոււէնասիրում Է մահվան պատճառնորը և

երևույթները՝ կոչվում Է թանատոլոգիա, իսկ աըն գիտությունը, որն

ուսումնասիրում Է մահվան բռնի ձևերը, նրանց երևույթները, կոնկրետ

պատճառները՝ դատական թանատոլոգիա։ Տարբերում են ընդհանուր և

մասնավեր մահաբանություն։ Ընդհանուր մահաբանությունն

ուսումնասիրում Է մահվան ախտորոշման և զարգացման դինամիկական

հարցերը, մահվան պատճառի որոշման համար դիակի ուսումնասիրության

առանձնահատկությունները։ Մասնավոր մահաբանությունը այդ հարցերը

դիտում Է տարբեր հիվանդությունների, վնասվածքների ե մահվան այլ

պատճառների տեսանկյունից։ Բայց առաջին հերթին ուսումնասիրում Է այն

խնդիրները, որոնք կապված են բռնի, հանկարծամահությունների հետ։

Տարբերում են մահվան երկու տեսակ։ Առաջին տեսակի ժամանակ մահը

տեղի Է ունենում համարյա ակնթարթաբար, մահը վրա Է հասնում

տասնյակ վարկյաևների կամ րոպեների ընթացքում, անվանում են նաև

այսպիսի մահվան տսակը-սուր մահ։ Այստեղ տեղի Է ունենում

հիմնականում պսակաձև անոթների խթանում, սրտի աորտաի

պատռվածքներից, նաև Էլեկարահարությունից, սուր թթվածնային

անբավարարությունից, գանգուղեղային վնասվածքներից և այլն։

ՈԻսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ մեռնողն ամենից առաջ

կորցնում է հոտոտելիքի և զգայութունը, այնուհետև դադարում է տարբերել

շրջապատող մարդկանց, իսկ վերջում կորցնում է լսելու ընդունակությունը։

Սուր մահվան դեպքում մաշկի մեջ, լորձալՅւսղաելծներում ( слизистая

оболочка ) նկատվում են կետավոր արյունազեղումների։ Բնորոշ է նարն

ներքին օրգանների արյունալեցությունը , անոթներում մուգ կարմիր գույնի

հեղուկ արյան առկայությունը։ Մեռնելիս ամենից առաջ ընդհատվում է

կենտրոնական նյարդաըին համակարգի բարձրագույն բաժնի

գործունեությունը։ այնուհետև դադարում է սրտի գործունեությունը,

ընդհատվում է շնչառությունը։ Նշենք, որ առաջին րոպեներին մահը դեռ

տեղի չի ւնենում։ Օրգանիզմն անցնում է մինիմալ կենսագործունեությոն

վիճակի, որը շարունակվում է 5-6 րոպե։ Այդ վիճակը կոչվում է կլինիկական

մահ։

Այդ պահին համապատասխան եղանակների միջոցով ամբողջ

օրգանիզմի վարած կենսագործունեությունը կարելի է վերադարձնել և

վերականգնել։ Կարճ ժամանակից ( 6-8 րոպե ) հետո վրա է հասնում

կենսաբանական մահը։

Նշենք նաև, որ մահվան փաստը հնարավոր է հաստատել մի շարք

կլինիկական ախտորոշումներով՝ ռեֆլեքսների բացակայությամբ, սրտի

զարկի, շնչառության դադարի, բբերի լայնացման, օրգանիզմի

կենսագործունեության որոշման ճանապարհով։ Բացի վերը շվածից,

ընդունվում է նաև հավաստի ցուցումներ համարել 23° С-ից ցածր

ջերմաստիճանը ուղիղ աղիքում, մկանային փայտացումը, մասնակի

չորացման երևույթներ։ Դատաբժշկական փորձաքննության դեպքում

փորձագետի առաջնահերթ խնդիրն է մահվան պատճառի որոշումը։

Աովորաբար մահվան պատճառ համարում են այն հիվանդությունը,

վիճակը, ընթացքը, որը բերել է սրտի աշխատանքի կանգի։ Մահվան

պատճառները լինում են՝ 1-սրտի կանգ, 2-շնչառության կանգ, 3-

կենտրոնական նյարդային համակարգի գործունեության դադարում, և

կոչվում է ուղեղային մահ։ Նշենք՝ սրտի կանգի երեք մեխանիզմ՝ 1-

ասիստոլիա .հանդիպում է երկարատև մահվան ժամանակ, երբ սրտի

գործունեությունն աստիճանաբար թուլանում է, 2-ֆիբրիլյացիա -

փորոքների շեղում, 3-սրտի գործունեության թուլացում, որի ժամանակ

արյան հոսքը համարյա բացակայում է, ուղեղի սնուցումը անբավարար է։

Նշենք՝ հիմնական մահվան պատճառները՝ 1-սրտի կանգ, 2- շոկ, 3-սուր

արյունահոսություն, 4-տարբեր ծագում ունեցող շնչահեղձություն, 5-արյան

անոթի ճարպային, օդային, գազային խցանում, 6-թունավորում, 7-

հիվանդություն, 8֊ սիրտանոթային սուի անբավարարություն։

Մահվան յուրաքանչյուր պատճառի դեպքում սրտի կանգի մեխանիզմը

կարոդ է տարբեր լինել։

Նշենք մահվան դատաբժշկական դասակարգումը։

Մահը կենսաբանական հասկացություն է, որի համր էլ առաջին հերթին

անհրաժեշտ է տալ մահվան ծագման կենսաբանական դասակարգում։

Մահվան բռնի կամ ոչ բռնի

2

13

՝լինելու հանգամանքի հաստատումը դատաբժշկական փորձագետի պարտականությունն է։ Այդ առումով մահվան դատաբժշկական դասակարգմամբ որոշվում է մահվան խումբը՝ կատեգորիան, կարգը և տեսակը։ Տարբերում են մահվան երկու խումբ՝ 1 –սպանություն, 2-ինքնասպանություն, 3- դժբախտ պատահար։ Սպանությունն իր հերթին լինում են՝ 1-ծանրացուցիչ հանգամանքներում կատարված դիտավորյալ սպանություն, 2-դիտավորյալ, Յ-հոգեկան խիստ հուզմունքի վիճակում կատարված, 4-անհրաժեշտ պաշտպանության սահմանների անցումով կատարված, 5-անզզույշ սպանության ձևով։

Ոչ բռնի մահ– այս խմբի մեջ մտնում են մահվան այն տեսակները, որոնց առաջացման պատճառների մեջ քրեորեն հետապնդելի հանցանք չկա։ Այս շարքին են պատկանում բնական և ֆիզիեոլոգիական մահը խոր ծերության տարիքում։ Ոչ բռնի մահ է համարվում նաև անսպասելի, արտաքինից առողջ թվացող անձի հանկարծամահությունը, երբ ախտաբանական երևույթները ընթացել են գաղտնի և այն կլինիկորեն չի ախտորոշվել։ Այդ դեպքում, որպես կանոն, նշանակվում է դիակի դատաբժշկական փորձաքննություն։

ԹԵՄԱ 2.1 ԴԻԱԿԱՅԻՆ ԵՐԵվՈնՅԹՆԵՐ

Մահից հետո օրգանիզմում զարգանում են փոփոխություններ, որոնք ունեն

գործնական նշանակություն և սերտորեն կապված են արտաքին միջավայրից,

որտեղ գտնվում է ղիակը։ Դիակային փոփոխությունները լինում են վաղ և ուշ։

4աղ ղիակային երևույթներն են՝

1. դիակային սառեցում ֊ մահից անմիջապես հետո սկսվում է մարմնի

ջերմաստիճանի անկում, որը սկզբում արտահայտվում է բաց մասերում։ Մահից 20-

24 ժամ

հետո դիակի ջերմաստիճանը հավասարվում է արտաքին միջավայրի

ջերմաստիճանին։

Նշենք մահվան վաղեմության կողմնորոշիչ տվյալներ՝

դիակի ջերմության պահպանումը (շոշավւելով) ֊ 2-4 ժամ,

դիակի լրիվ սառում - 24-30 ժամ,

դիակի փայտացման ի հայտ զալը - 2-4 ժամ,

դիակի փայտացման լրիվ զարգացում ֊ 24 ժամ։

Դիակի ջերմությունը չափում են ուղիղ աղիքում հատուկ ջերմաչափով, օրինակ,

33° -6-րդ ժամին, 29° ֊ 12-րդ ժամին, 25° ֊ 18-րդ ժամին, 22° - 24-րդ ժամին։

դիակի չորացում - սկսվում է մարմնի այն հատվածներից, որտեղ բացակայում է

էպիդերմիսը (վերնամաշկը)՝ աչքի և բերանի լորձաթաղանթներից, որոնք դառնում

են մուգ գույնի և կնճռոտվում են, կոշտանում։

դիակային փայտացում - սկսում է զայպանսդ մահից 2-4 ժամ հետո, ստորին

ծնոտի մկաններից, որոնք պնդանում և կծկվում են։ Փայտացումը զարգանում է

դեպի ցած 8-10 ժամվա ընթացքում, ընդգրկում է մարմնի բոլոր խմբերը,

պահպանվում են 48 ժամ, որից հետո սկսում է թուլանալ վարից վեր ն 96 ժամ հետո

լրիվ անցնում են, թուլանում։

դիակային բծեր - գոյանում են մարմնի ցածրադիր մասում, որոնք

հնարավորություն են տափս պարզել դիակի դիրքր մահից հետո, տարբերվում է

դիակային բծերի 3 փուլ՝

• հիպոստազ (ենթականդ) ֊ սկսվում է մահից 1-3 ժամ հետո և տևում է 10-

12 ժամ։ Րծերը մատով սեղմելիս լրիվ անհետանում են և սեղմելը դադարեցնելուց

հետո վերականգնվում են մի քանի վայրկյանից կամ րոպեներից։

ստազ (կանգ) ֊ սկսվում է մահից 10-12 ժամ անց և տևում 24-36 ժամ, մատով

սեղմելիս բծերը գունաթափվում են ն վերականգնվում են 10-20 րոպեի ընթացքում։

15

իմբիբիցիա (ներծծում) - սկսվում է մահից 24-36 ժամ հետո, այս փուլում

սեղմելիս բծերը չեն փոխում իրենց տեսքը և գույնը։

Ուշ դիակային երևույթներն ե՝ նեխումը, մումիացումը,մոմաճարպը, տորֆային

դաբաղումը։

դիակի նեխում - օրգանիզմի փափուկ հյուսվածքների քայքայում

միկրոօրգանիզմներով, որի աոաջին նշաններն ի հայտ են գափս մահվան 2-3 օրը՜

որովայնի աոջնի պատի մաշկի կանաչագույն երանգավորմամբ, որը շարունակվում

է տարածվել այլ մասերին, միջավայրի +17°-180 ֊ի դեպքում, 10-10-րդ օրը դիակը

լրիվ կանաչում է, առաջանում են գազեր։

դիակի մումիացում - առաջանում է մարմնից հեղուկների արագ գոլորշիացման

հետևանքով, չոր օդի և բարձր ջերմաստիճանի առկայության դեպքում։

Մումիացված դիակների վրա պահպանվում են եղած վնասվածքները։

մոմաճարպ - առաջանում է գերխոնավ պայմաններում՝ առանց թթվածնի ե

դադարում է նեխման պրոցեսը, փափկում են բոլոր հյուսվածքները և հնարավոր է

դառնում դանակով կտրել ոսկրերը։ Այս պրոցեսի ընթանալու համար անհրաժեշտ է

երկար ժամանակ՝ մոտ 5-6 ամիս։

տորֆային դաբաղում - երկարատև մնալով ճահճաջրերում՝ դիակն ընդունում է

մուգ դարչնագույն երանգավորում։ Այդ դիակները պահպանվում են երկար

ժամանակ, պահապնվում են և եղած վնասվածքները։

Նշենք նաև՝ դիակի կմախքացումը ոսկրերի կապակցությունների պահպանման

դեպքում 1 տարվանից ոչ պակաս, իսկ աոանձին մասերի բաժանված կմախքացած

դիակ 5 տարի և ավեփ։ Մեծահասակների դիակի լրիվ մումիացումը ֊6-12 ամսից,

իսկ նորածին դիակի մումիացումը ֊ 3-4-րդ ամսում։ԹԵՄԱ 3 ԴԻԱԿԻ ԴԱՏԱԲԺՇԿԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ

Դիակի դատաբժշկական փորձաքննությունը բաղկացած է չորս փուլից ՝դիակի նախնական արտաքին զննում նրա հայտնաբերման վայրում,դիակի դատաբժշկական սկզբնական ուսումնասիրություն,դիակի դատաբժշկական կրկնակի ուսումնասիրություն,արտաշիրիմման ենթարկված դիակի դատաբժշկական

ուսումնասիրություն։ Առաջին երկու փուլերը գործնականում կիրառվում են, որպես կանոն, իսկ վերջին

երկուսը՝ միայն անհրաժեշտության դեպքում։ Դիակի դատաբժշկական փորձաքննությունը կատարվում է դատաքննչական օրգանների գրավոր որոշման համաձայն։

Նշենք փորձագետի իրավունքներն ու պարտականությունները՝

ներկայանալ հետաքննություն կատարող անձի, դատավորի կանչով ն տալ եզրակացություն իրեն առաջադրված հարցերի վերաբերյալ,

պահպանել քննչական գաղտնիքը, հակառակ դեպքում կենթարկվի դատական պատասխանատվությա։ Այդ հանգամանքը վերաբերում է և ուսանողներին, եթե նրանք գործնական պարապմունքների ընթացքում հանդիպեն քրեական գաղտնիքի հետ,

վւորձաքննությունների ընթացքում ի հայտ բերված նոր տփալների մասին, պարտադիր կերպով, գրավոր տեղյակ պահել իրավապահ մարմիններին,

տալ համապատասխան կոնսուլտացիաներ իրավապահ մարմիններին,հրավիրել փորձաքննուլծյան նեղ մասնագետ բժշկի,

6. կազմել համապատասխան դատաբժշկական եզրակացություն

ընդունված

ձևով։

Իրավունք ունի՝

ծանոթանալ գործի այն նյութերին, որոնք վերաբերվում են փորձաքննության

առարկային,

ստույգ գիտենալ իր վւորձաքննության նպատակը, խնդիրները և գործի

հանգամանքները,

3. ներկա լինել հարցաքննություններին և այլ քննչական գործաոություններին,տալ համապատասխան անհրաժեշտ հարցեր, իհարկե իրավապահ մարմիններիթույ լտվությ ամբ,

4. միջնորդել իրեն ներկայացնելու անհրաժեշտ նյութեր,5. ԲաՐԴ փորձաքննությունների դեպքում հրավիրել և այլ մասնագետների ե

տալհամատեղ եզրակացություն։

Եթե փորձագետները հանգում են ընդհանուր եզրակացության, ապա վերջինիս տակ ստորագրում են բոլորը, իսկ եթե լինում են տարաձայնություններ, յուրաքանչյուր փորձագետ կազմում է իր առանձին եզրակացությունը՝ հիմնավորելով այն։ Դատական նիստի ժամանակ փորձաքննությունը կատարվում է քրեական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված դրույթներին համաձայն։ Փորձագետ կանչելու միջնորդություն կարող են անել՝ մեղադրողը, մեղադրյալը, դատապաշտօանը, տուժողը, քաղաքացիական հայցվորը, պատասխանողը և նրանց ներկայացուցիչները։

17

ԹԵՄԱ 3.1 ԴԻԱԶՆՆՈՒԹՅՈԻՆԸ ԴԻԱԿԻ ՀԱՅՏՆԱԲԵՐՄԱՆ

4ԱՅՐՈԻՄ

Բոլոր դեպքերում չէ, որ դիակի հայտնաբերման տեղր համապատասխանում է

դեպքի վայրին։ 2.աճախ հանցագործներն իրենց արարքր սքողելու նպատակով

դիակր տեղապոխում են մի այլ վայր։ Նախնական՝ արտաքին զննման ենթակա են

այն անձանց դիակները, որոնց մահր եղել է բոնի, կամ պատճառն անհայտ է։

Դիակի արտաքին զննման հետ կապված միջոցառումներր նրա հայտնաբերման

վայրում կազմակերպում են քննիչը կամ հետաքննչական օրգանի ներկայացուցիչը։

Սրանք պարտավոր են պահպանել դեպքի վայրը ն ապահովել դիակի լիարժեք,

բազմակողմանի ու ժամանակին ուսումնասիրությունը։ Դիակի զննման ժամանակ

նրա հայտնաբերման վայրում դատաբժշկական փորձագետի մասնակցությունը,

որպես կանոն, պարտադիր է։ Դատաբժշկական փորձագետը քննիչի

անփոխարինելի օգնականն է։ Սիայն նա կարող է ճիշտ որոշել կենդանության և

մահացության, մահվան վաղեմության, բիոլոգիական բնույթի իրեղեն ապացույցների

հայտնաբերման ն առգրավման հարցերը։ Այս ամենը կարևոր նշանակություն ունեն

հետագա քննչական և օպերատիվ միջոցառումների կազմակրպման համար։ Դիակի

հայտնաբերման վայրում դատաբժշկական փորձագետի առաջնահերթ խնդիրը

մահվան փաստի հաստատումն է։ Եթե առկա է կենդանության որևէ նշան, ապա

տուժողի կյանքը փրկելու համար պետք է ցույց տալ համապատասխան բժշկական

օգնություն։ Բժիշկն անցնում է մահվան վաղեմությոն հարցի լուծմանն այն ժամանակ

միայն, երբ համոզվում է նրան բացարձակ նշաններում։ Սահվան ժամկետը որոշվում

է դիակային երևույթների արտահայտվածության աստիճանով՝ այն է, օրգանիզմի

ջերմաստիճանի անկումով, չորացումով, դիակային բծերի, դիակային փայտացման

և նեխման պրոցեսների զարգացման աստիճանով։ Դատաբժշկական փորձագետը

դեպքի վայրում պետք է ակտիվ մասնակցի իրեղեն ապացույցների, հատկապես

դիակի շուրջը, հայտնաբերման և առգրավման գործին։ Զննման պահին նշվում է

լուսավորությունը, եղանակը, շրջապատի և դիակի ջերմաստիճանը, կան

արնանման հետքեր, թե ոչ։ Եթե դիակը գտնվում է տանը պետք է նշել, թե ինչ

վիճակում են գտնվում դռները, պատուհանները։ Դեպքի վայրում փորձագետի

հիմնական խնդիրներից մեկն էր դիակի մարմնի ն հագուստի վրա եղած

ւյեասվաշքեերի և հետքերի բնույթի որոշումն է։ £այտնաբերված վնասվածքները,

զանազան նյութերի կամ իրերի հետքերը, մնացորդները մանրակրկիտ կերպով

ուսումնասիրվում են և նկարագրվում արձանագրության մեջ։ Դատաբժշկական

փորձագետը պարտավոր է օգնել քննիչին՝ իրեղեն ապացույցների հայտնաբերման,

առգրավման և ճիշտ փաթեթավորման գործում։ԴԻակի արտաքին զննումը կատարվում է դեպքի հայտնաբերման վայրում, իսկ

հետո դիահերձարանու։ Դեպքի վայրում սկզբից նշում է դիակի դիրքը՝ մեջքի վրա, բերանքսիվայր, շրջապատի առարկաների նկատմամբ, ինչպես նաև դիակի վիճակը՝ նեխման փուլերը և այլն։ Դիակի դիրքը և վիճակը նկարագրելուց հետո զննում և նկարագրվում է հագուստը՝ հագուստի վիճակը, վնասվացքների առկայությունը, աղտոտությունները, արյան նման կամ այլ հետքերը։ հագուստները դեպքի վայրում հանել չի թույլատրվում, սակայն խիստ անհրաժեշտությահն դեպքում կարելի է հանել միայն այդ մասը ծածկող հագուււտը՝ նշելով նրա մասին արձանագրության մեջ և պարտադիր կերպով դիակի հետ այդ հագուստն ուղարկել դիահերձարան։ Անհրաժեշտ է նաև զննել հագուստների գրպանների պարունակությունը՝ նշելով դրանք արձանագրության մեջ։ հագուստները նկարագրելուց հետո կատարվում է նշումներ դիակային ւիովւոխությունների մասին։ Նշվում են սեռը, մոտավոր տարիքը, երկարությունը, գլխի մազերը, դեմքը, աչքերը, քիթը, տեսանելի ատամների վիճակը, կամ դիակի վրա որևէ քերծվածքներ, վնասվածքներ, համապատասխանում են իրար դիակի և հագուստի վրա եղած վնասվածքները։ Դեպքի վայրը դիակի հետ լուսանկարվում է, լուսանկավում են նաև դիակն առանձին և վնասվածքները։ Դեպքի վայրի և դիակի արտաքին զննման արդյունքները ձևակերպվում են արձանագրությամբ՝ որպես իրավաբանական փաստաթուղթ, որի պատճեն դիահերձման որոշման և դիակի հետ ուղարկվում է դիահերձարան։

ԹԵՄԱ 3.2 ԴԻԱԿԻ ԱՌԱՋՆԱՅԻՆ ԴԱՏԱԲԺՇԿԱԿԱՆ

ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Միայն լիարժեք դիահերձման միջոցով հնարավոր է ստանալ ստույգ տվյալների

մահվան պատճառի, վնասվածքների ե բազմաթիվ այլ հանգամանքների մասին։ Այդ

իսկ պատճառով քրեական դատավարությունում դիահերձարանը գրավում է իր

ուրույն և կարևոր տեղը։ 2,երձումը կատարվում է միայն քննչական մարմինների

կողմից ներկայացվող որոշման հիման վրա, որտեղ նշվում է հայտնի գործի

հանգամանքները ն լուծման հաբցերր։

Դիահերձումը ցանկալի է կատարել բնական լույսի պայմաններում, որպես

կանոն պետք է ներկա գտնվի քննիչը։ Դիահերձումը թույլատրվում է կատարել մահից

առնվազն 12 ժամ անց, սակայն հնարավոր են բացառություններ։ Բայց ոչ վաղ, քան

մահից 30 րոպե անց ( մահն արձանագրված 3 բժիշկների կողմից ): Դիակի

19

դատաբժշկական փորձաքննությունը բադկացաց է դիակի արտաքին ու ներքի

ուսումնասիրություններից ն լրացուցիչ անհրաժեշտ լաբորատոր

հետազոտություններից։

Դիակի արտաքին ոււտւմնասիրությունը֊սկւււխւմ 1, դիակի վրայի հագուստների

մանրամասն նկարագրությունից, վրայի եղաց կասկածյալ հետքերից,

վնասվածքներից, նշելով այդ վնասվածքները ընդգրկում են հագուստների բոլոր

շերտերը, թե ոչ։ Նկարագրելուց հետո հագուստը հանվում, փաթեթավորվում,

կնիքվում ն հանձնվում է քննիչին։ հագուստը հանելուց հետո նկարագրվում է դիակի

անատոմակենսաբանական բնութագիրը՝ սեռը, տարիքը, մարմնի կառուցվածքը,

երկարությունը, մաշկային ծածկույթների ընդհանուր տեսքը, գույնը։

Ուսումնասիրվում են դիակային երևույթները, աչքերի վիճակը, բբերի լայնութունը,

քթի մեջքի ձևը, ականջների խեցիները, արտաքին լսուդիների վիճակը՝

պարունակությունը։ Բերանը բաց է, թե փակ, ատամների առկայությունը և վիճակը,

շրթունքների վիճակը, լնդերի վիճակը։ Այնուհետև նկարագրվում է պարանոցի ձևը,

երկարությունը, կրծքաքանդակի ձևը։ Կանանց դիակների դեպքում նկարագրվում են

կաթնագեղձերը։ Նկարագրվում է որովայնի ձևը, դիրքը կրծքավանդակի

մակարդակի համեմատ, շոշափվում է և նկարագրվում ողնաշարը, արտաքին

սեռական օրգանները, նրանց զարգացման աստիճանր։ Առանձնապես մանրակրկիտ

հատազոտվում և նկարագրվում են վնասվածքները։ Դիակը և

լ/եասմածքեերը լուսանկարվում են մասշտաբային ձևով՝ նշելով եզրակացության համարը, հերձման տարեթիվը։

Դիակի ներքին ուսումնասիրություն - բոլորի դատաբժշկական փորձաքննությունների դեպքերում պարտադիր կերպով զննվում են զանցի, կրծքավանդակի, որովայնի խոոոչների օրգանների լրիվ հետազոտությունը։ Ողնաշարի և մարմնի մյուս լրացուցիչ խոոոչները հերձվում են, երբ կասկած կա նրանց վնասվածքի մասին։ Դատաբժշկական փորձաքննության պրակտիկայում սովորաբար ներքին օրգանների ուսումնասիրությունը կատարվում է՝ նախ գանգի խոոոչի բացումով, ապա պարանոցի, կրծքավանդակի, որովայնի ն ուսումնասիրվում է այդ խոոոչների օրգանները նշելով օրգանների վիճակը, ախտաբանական փոփոխությունները, այդ թվում ն վնասվածքներն ու հիվանդությունները։

Լրացուցիչ հետազոտությունևերր - այդպիսիք կատարվում են, եթե միայնղիահերձման տվյալներով հնարավոր չէ հանգել վերջնական եզրակացության։ Լրացուցիչզննումները լինում են՝ հյուսվածքաբանական, ֆիզիկատեխնիկական,ղատակենսաբանական և այլն։Թեմա 4. Դատաբժշկական փորձաքննությունը մեխանիկական

վնասվածքների դեպքում

Վնասվածքը մարդու օրգանիզմի ամբողջականության խախտումն է, որը կարող է լինել հյուսվածքների տարրերի չնչին խախտում, մինչև մարմնի անդամահատումը։ Դատաբժշկական գործնական աշխատանքներում վնասվածքների դեպքերում անհրաժեշտ է պարզել վնասվածքների գործիքը և մեխանիզմը։ Տւսրբերվոիմ են մեխանիկական վնասվածքների հետևյալ տեսակները.

քերծվածքներ - մաշկի վերնւսշերտի կամ լորձաթաղանթների էպիթելի ամբողջականության խախտում և ունի Երկու չափեր / երկարություն և լայնություն /: Եթե քերշվածքը նեղ է և ունի միայն երկարություն՛ ճանկռվածք է։ Դատաբժշկական նշանակությունը՜ ուժ գործադրելու տեղը, վաղեմությունը, վնասող առարկայի հատկանիշները, հասցված են կենդանի ժամանակ, թե հետմահու։

արյունազեղումներ - բութ գործիքների ազդեցություններից ենթամաշկային ճարպաշերտում անոթները վնասվում են արյունահոսության հետևանքով ճարպաշերտում հավաքվում է արյուն։

վերքեր - մարմնի արտաքին ծածկույթների ամբողջականության խախտում։ Ըստ գործադրած առարկաների, զենքի՝ վերքերը լինում են.

բութ առարկաներիցսուր գործիքներիցհրազենիցհոդախախտումներոսկրերի կոտրվածքներ

21

Նշենք, զենքեր համարվում են այն իրերը և միջեցները, որոնք ունեն հատուկ նշանակություն, այսինքն՝ պատրաստված են ծառայելու հարձակման կամ պաշտպանության համար։ Գործիքներն այն իրերն են , որոնք ունեն հատուկ նպատակ և օգտագործվում են կենցաղում, արտադրության մեջ, տեխնիկայում։ Առարկաները չունեն հատուկ նշանակություն, սրանց շարքին կարելի է դասել քարը, երկաթի կտորը և այլն։ Սակայն սրանք կարող են դիտավորյալ կամ պատահական կերպով օգտագործվել հարձակման կամ պաշտպանության նպատակով։

Բութ գործիքներից առաջացած վնասվածքներ

Բութ զեթերն իրենցից ներկայացնում են ինքնաշեն առարկաներ, որոնք պատրաստված են հատուկ նպատակի համար և չունեն օգտագործման այլ բնագավառ։ Բութ զենքեր են համարվում մետաղյա ձեռնոցները։ Բութ առարկաների մարմինների թվին են դասվում նաև մարդու ձեռքերը, ոտքերը, ատամները, նաև շարժվող տրանսպորտի մասերը։ Նշենք, որ որքան հարվածող առարկայի շարժման արագությունն ու կշիռը մեծ է, այնքան նրանից առաջացած վնասվածքը լինում է ծանր։ Փորձագետի խնդիրներն են՜ որոշել

ինչպիսի առարկայով է հասցված վնասվածքըվնասվածքների առանձնահատկություններով հնարավոր է

որոշել հանցագործության նպատակով կիրառված առարկայի ձևը, չափերն ու կշիռը

հնարավոր է, որ վնասվածքները հասցված լինեն դեպքի վայրում հայտնաբերված այս կամ այն առարկայով / քար, մուրճ /:

վնասվածքները հասցված են մեկ, թե մի քանի առարկաներովհարվածների ուղղությունը և վնասվածքների առաջացման մեխանիզմներըհանցագործի և տուժողի մոտավոր փոխադարձ դիրքը

հարվածներն սստանալու պահին :

22

Կտրող, ծակող և ծակող - կտրող գործիքներից առաջացածվնասվածքներ

Սուր գործիքներց առաջացած վնասվածքների դատաբժշկական փորձաքննության ընթացքում հիմնական հարցը գործիքի տեսակի, իսկ երբեմն էլ վնասվածք հասցնող գործիքի կոնկրետ օրինակի որոշումն է։ Սուր զենքերը և գործիքները լինում են կտրող, ծակող, ծակող - կտրող և կոտորող։ Կտրող գործիքների թվին են պատկանում նրանք, որոնք ունեն սեպաձև հատվածք և սրածայր սայր։ Կտրած վերքն ունի գծային տեսք, նրա երկարությունը գերազանցում է խորությանը, եզրերն ուղիղ են և հարթ, վերքի շրջակա հյուսվածքները վնասված չեն, արյունահոսությունն արտահայտված է բավարար, ցավի զգացողությունը համեմատաբար ուժեղ է։ Եթե ծակող գործիքն ունի ոչ միայն սուր ծայր, այլև սուր բերան / սայր /, ապա գործիքը կոչվում է ծակող -կտրող։ Վերքի մուտքը ձվաձև է լինում, Եզրերը՜ հարթ, անկյունները՜ սուր։ Կոտորող գործիքներն ունեն սայր և զգալի քաշ։ Հարվածներից առաջանում են սրակոտոր վերքեր , որի ժամանակ հյուսվածքները ոչ միայն ուղղակի կտրվում, հատվում են, այլ միաժամանակ ենթարկվում են որոշ հարվածի։ սուր գործիքներից ծագած վնասվածքների բնույթի և առանձնահատկությունների ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տալիս որոշել՜

այդ վնասվածքների ծագումը սուր գործիքներիցայդ գործիքների ընդհանուր բնութագիրըօգտագործված սուր գործիքների տեսակըհարվածների թիվը և նրանց հասցմւսն հաջորդականությունըհարվածի հասցմւսն և դուրս քաշելու ժամանակ սուր գործիքի դիրքըհարվածի և դուրս քաշելու ուղղությունըհարվածողի և տուժողի փոխադարձ դիրքը և

պատահարի այլ մանրամասնություններվնասվածքները հասցված են սեփական, թե ուրիշի ձեռքերով։

Հրազենային վնասվածքների դատաբժշկական փորձաքննությունը

Հրազենային զենքը բաժանվում է երկու խմբի՝ հրետանային և հրաձգային, որն էլ իր հերթին լինում է խմբային և անհատական։ Հրազենային զենքը դասակարգում են.

մարտականսպորտայինորսորդականինքնաշեն և ձևափոխված զենքհատուկ

Կրակոցը իրենից ներկայացնում է վառոդային գազերի ճնշման տակ զենքի փողաբերանից գնդակի դուրս նետում։ Ծագելով կրակոցի հետ համարյա միաժամանակ , նա իր խոցելու հատկությամբ էապես

23

տարբերվում է այլ ծագում ունեցող վնասվածքներից։ Մեծ ուժով հարվածեւով փափուկ հյուսվածքներին, գնդակը ոչ միայն ծակում է փափուկ հյուսվածքները, այլև առաջացնում է ուժեղ ճնշում, որի հետևանքով առաջանում են տատանումներ, որոնք հարվածային ալիքի ձևով տարածվում են հարևան հյուսվածքների վրա՝ առաջացնելով ռիթմիկ ալիքամնան տատանողական շարժումներ։ Անցնելով ներքին օրգաններով՝ գնդակն իր սեպաձև ազդեցությամբ պատռում, հեռացնում է հյուսվածքները, բայց իր հետ չի տանում։ Հրազենային վնասվւսծքները ուսումնասիրում են նաև լաբորատոր եղանակով։ Նպատակահարմար է սկսել ուսումնասիրությունը այն եղանակներից, որոնք օբյեկտին փչացում կամ ոչնչացում չեն պատճառի / լուսանկարում, ռենտգեն նկարում /:

Հրազենային վնասվածքների ուսումնասիրության եղանակներն են՝ակնադիտական - իրենից ներկայացնում է օբյեկտի զննումը անզեն

աչքով՜ օգտագործելով խոշորացույց, ինֆրակարմիր և ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները

հյուսվածքաբանական - հնարավորություն է տալիս հայտնաբերել հրազգենային վնասվածքների կարևոր առանձնահատկությունները, մուտքի և ելքի անցքերի որոշման հարցերը

քիմիական - օգտագործվում է մրի, մետաղի մասնիկների հայտնաբերման համար

ռենտգենային - օգտագործվում է մուտքի անցքում մետաղների առանձին մասնիկների հայտնաբերման համար

լուսանկարահանմանինֆրակարմիր և ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները։

Հրազենային վնասվածքների դատաբժշկական փորձաքննության սահմաններում որոշում են հետևյալ հարցեր.Տուժողի վրա հայտնաբերված վնասվածքը հրազենային է, թե ոչ,Այդ վնասվածքի բնույթը՝ միջանցիկ, կույր, շոշափող,Որտեղ են տեղակայված մուտքի ու ելքի հրազենային անցքերը,Ինչպիսին է վերքային խողովակի ու կրակոցի ուղղությունը,Հրազենային ինչպիսի արկով է հասցված վնասվածքը,Ինչ տեսակ հրազենից է / գնդակով, կոտորակով /,Ինչ տարածությունից է կատարված կրակոցը,մեկ, թե մի քանի կրակոցներով է հասցված վնասվածքըԿարող էր վնասվածքը հասցներ ինքը՝ տուժողը,Արդյոք վնասվածքները չեն հասցված ավտոմատ զենքի

կրակահերթով,Որոշվում է մահվան պատճառը, վնասվածքի ծանրության աստիճանը

և այլն։Թեմա 5

ԿԵՆԴԱՆԻ ԱՆՁԱՆՑ ԴԱՏԱԲԺՇԿԱԿԱՆ ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Քրեական գործերով տուժածների, կասկւսծյալների և մեղադրյալների դատաբժ՛շկական փորձաքննությունն իրւսգործվում է այն հանցագործությունների ւսռթիվ, որոնք ուղղված են անձի կյանքի, առողջության և արժանապատվության դեմ։ Փորձաքննության տվյալները ձևակերպվում են հատուկ փաստաթղթով, որը անվանվում է կենդանի անձի դատաբժշկական փորձաքննության ակտ։ Սահմանված են՛ մարմնական վնասվածքների ծանրության ասւոիճւսնը որոշող հեւոևյւպ ուսսկս՚ոոլթյունները՝

արմնական ծանր վնասվածք,նվագ ծանր մարմնական վւ՜՛ յսվածք,թեթև մարմնական վնասվածք։Նշեն՛ ՚ որ մոհվան դեպքում, եթե առկա են մարմնական

վնասվածքներ, ղատսԱ՚ծշկական փորձագետը պարտավոր է իր եզրակացության մեջ այլ հարցերի լուծմանը զուգընթաց նշել վնասվածքի և մահվան պատճառական կապն ու վնասւհ՚յծքի ծանրության աստիճանը։Մարմնւսկան ծանր վնասվածքների չափանիշներն են՝1. կյանքին վտանգ սպառնալը,

2. տսողության, լսողության կամ որևէ այլ օրգանի կորուստը կամ ֆունկցիայի

ոկումը,հոգեկան հիվանդությունը կամ առողջության որևէ այլ քայքայում՛

՝!.գորդված աշխատունակության ոչ պակաս քան մեկ երրորդի կայուն

՛՛՛ատի հետ, կամ եթե ւ՚,՛՛աջացել է հղիության ընդհատում, կամ դեմքիանջնջելի այլանդակում։ Նվսս ծանր մարմնական վնասվածքների

շարքին են պատկանում այն բոլոր վնասվւսծթները, որոնք կյանքին

25

վտանգ չեն սպառնում։ Թեթե ՝՚սրմնակւսն վնասվածքները բաժանվում են երկու աստիճանի՛1. թեթև մարմնական վնասվածք՛ զուգորդված առողջության

կւււրճատևքայքայումով կամ աշխատունակության կայուն աննշան կորստոկ, 2 ՝)եթև մարմնական վնասվածք՛ առանց առողջության կարճաւոև քայքայման ՛մ աշխատունակության աննշան կորսւոի։ Նշեն; ՚սրմնական վնասվածքներ հասցնելու եղանակները՛

տանջահարում– համարվում է այնպիսի գործողությունները, որոնք մարդուն ւրկում Են գոյատևման համար անհրաժեշտ պայմաններից, օրինակ՝ շիկացած առարկաներոն դաղելը,

;յւսշտանգում– այնպիսի գործողություն է, որը ծանր տառապանքների է հանգեցնում, հատուկ ցավ պատճառելով,օրինակ՛ ճիպոտահարելը,

ծեծ– այսինքն մարդու մարմնի վրա բազմակի հարվածների տեղումը, որոնք ոչ մի տեսանելի վնասվածք, արյունազեղում, քերծվածքի հետքեր չեն թողնում։

Մարմնական վնասվածքների նշաններ չլինելու դեպքում փորձագետը իր եզրակացության մեջ նշում է քննվողի գանգատները և գրանցում, որ վնասվածքների իրական նշաններ հայտնաբերված չեն։ Սուր, ծակող, կտրող գործիքներով հասցված վնասվածքներից տուժողի զննումը պեւոք է սկսել հագուստից՝ վնասված հագուստը համադրելով մարմնի վրա եղած վնասվածքների հետ։ Հագուստի այն մասերը, որոնց վրա վնասվածքներ կան, պետք է առանձնացվեն և վերցվեն։

Թեմա 6

ՍԵՌԱԿԱՆ ԱՆՁԵՌՆՄԽԵԼԻՈՒԹՅԱՆ ԴԱՏԱԲԺՇԿԱԿԱՆ

ՓՈՐՁԱՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ

Սեռսւ ւն վիճակի փորձաքննությունը կատարվում է հետևյալ հարցերը լուծելու նպատակով՝՚տական հւսսունացման,;;շական անձեռնմխելիության,3. սեռական ունակության,

իճելի սեռական կացության /երկսեռության, հերմոֆրոդիգմ/. 5. Արիության, ծննդաբերության և վիժման։

1. Սեռական հասունացման որոշելը.Դատ ՛ ՛ բ ՛ժշկական ւիորձաքննությամբ որոշվում է՝ անձն արբունքի

հաւ.".՛՛՜՝ 1 <՝՝■ ոչ, ե որո՛շվում է 14-ից մինչև 18 տարեկան անձանց մոտ։ Սեռական հասունացումը կնոջ օրգանիզմի վերջնական ձևավոևումն է, որի որոշման համար հւսշվի են առնվում հետևյւ ; հատկանիշները՝1. դանիզմի ընդհանուր զարգացումը,

՚ ՚ ՚ ՚ փ սեռական օրգանների համապատասխան զարգացումը և յ ի արժեք ւռական հարաբերություն ունենալու ունակությունը,

1.ւյմնավորվելու ունակությունը,լտոԼդն արգանդում կրելու ունա1տւթյունը,

5. այրական ֆունկցիաներ կատարելու ունակությունը։Աղջիկների սեռակւսն հասունացման նշաններն ի հայտ են գալիս 12-

15 տարեկան հասակում։ Պատանիների սեռական հասունացման առւսջին նշաններն ի հայտ են գալիս մոտավորապես 13-14 տարեկանում։2. Սեռ սկան անձեռնմխելիության դատական փորձաքննությունը.

Կուս ւթյունը որոշելու առիթ կարող են լինել բռնաբարության կամ բռնաբարության վարձ կատարելու մեղադրանքը։ Դատաբժշկական ւիորձաքննությւսն ծամւսնակ հիմնա :ււնում պարզում են կուսաթաղանթի ամբողջականությունը ու խախտման ժամկեւ՛ ը և այլ հարցեր, որոնք ւսնհրաժեշտ են քննչւււկան մարմիններին։Երբեւ I իգական սեռի սեռական անձեռնմխելիությունը որոշելու առիթ

է հանդիսանում զրպարտության, վիրավորանքի համար պատասխանաւովության կանչելու հանգւսմանքը։ Եթե կուսաթաղանթի խախտումը տեղի է ունեցել փոխւսդարձ համաձայնությամբ, ապա սեռական հարաբերության հետապնդվող հանգամանքը նշանա ոլթյուն ունի լոկ այն դեպքում, երբ տուժողը արբունքի չի հասել կամ անչւահահաս է, որովհետև արբունքի հասած և չափահաս անձանց միջև տեղի ունեցող սեռական հարաբերությունները քրեական պատժի գործողություն չէ։ Քրեորեն պատժելի է համարվում փոխադարձ համաձայնությամբ սեռական հարաւ արությունը չափահաս անծի հետ միայն այն դեպքում, եթե սեռական ակտի հետևս՚սքով տեղի է ունեցել այլ բնույթի հանցագործություն՝ վեներական ախտու) վարաւ: ւլը։

Հ Հ լ ւեական օրենսգրքի համաձայն՝ բռնի սեռական հանցւււգորշությունների ժամանակ դատաբժշկական փորձագետի առջև կարող է խնդիր դրվել ւղարցելու հանցս բւրծության պահին տուժողի անօգնական վիճակում լինելու փաստը։Սեռս и ն հարաբերության ապացույցներից մեկն է կնոջ սեռական

ուղիներում սերմնէ հեղուկի ւսռկայությունը։Նշեն; որ տղւսմարդու սերմնէակները կարող են պահպանվել մինչև 2-

3 օր, հետևապես սերմնէւսկների առկայության ստուգումը պեւոք է իրւսգործվի անհւսպազ առաջին 3 օրվա ընթացքում սեռական օրգաններից վերցված քսուքների դատւտ ՚՚քւԱւսբւսնակւսն ուսումնասիրությամբ։ Աղջիկների, անչափահասների, երբեմն նույնի նուրբ կառուցվածքի կանանց նկատմամբ, վայրագ սեռական հարաբերության դեպքում, սեռական օրգանների շրջանում կւււրող են ՛առաջանալ տարա պած մեխանիկական վնասվածքներ, որոնց ապաքինմանը հաջորդում է լայնածավալ սպիների զարգացումը և առաջացնում են այնպիսի բարդություններ, որոնք լրկում են անձին սեռական հարաբերություն ունենալու և ծննդաբերելու կարողություններից։3. I՛ ՛՛՛կան հարաբերության, բեղմնավորման ունակության

դատաբժշկական փորձս !ւ1տւթյունը.Այսպիսի փորձաքննությունը որոշակի տեղ է գրավում քրեական և

քաղաքացիական գործերում։

27

Արւսկ՚սն սեռի անձանց հւսրաբերություն ունենալու ունակության որոշման (.Անհրաժեշտություն առաջանում է տարբեր առիթներով՜ բռնաբարության, անչավւահասի հետ սեռական հարաբերության, արվամոլության դեպքերում և ւսմուսւ :|ուծության վիճելի հայրության գործերով։Բեղմ ՛կորման կարողությունը որոշվում է սերմնահեղուկի

լաբորատոր զննությամբ և սերմնաէակի բացակայությամբ ու սերմնաէակի անշարժության դեպքւ ; կւսրելի է տալ եզրակացություն, որ այդ անձն ի վիճակի չէ բեղմնավորվելու։Կանււ ւց մոտ սեռական հարաբերության և բեղմնավորման

ունակություններր որոշվում են ւսմուսնալուծության գործերում, եթե կինը շնորհել է երեխային /սակայն նա ի փճակի չէր բեղմնավորվելու/, բռնաբարության մեջ կեղծ մեղադրվելուդեպքերում։

4, Հղ: ՚՚ւթյան, ծննդաբերության և աբորտների դատաբժշկական փորձաքննությունը. Այսպիսի փորձաքննությունները կատարվում են

սեռական հանցագործություններրի Ւաման սկ, երբ անհրաժեշտ է հաստատել հղիության փասւոը, մարմնական վնասվածքների

հետևանքով առաջացած հղիության ընդհատումը, մանկս ւպւսնությւսն կասկածը, նախկին ծննդաբերության փաստը, կեղծ

հղիությունը։ Հղիության նշանները լինում են ենթադրական և ստույգ։ Հղիության վաղ շրջաններում անհրա ՚՚՚Յշտ է ուսումնասիրել

կւսթնագեղձերի վիճակը և նրանց արտազատման բնույթ Նախկին ծննդաբերության փաստի հաստատումը կատարվում է ւսրգանդի

վիճակ ուսումնասիրությամբ։ Որքան քիչ ժամանակ է անցել ծննդաբերությունից, ւսյնքաՕ ավելի դյուրին է որոշել նրա ժամկետը:Հղիոթյան արհեսւոական վւսղաժւսմկետ ընդհատումը

թույլատրվում է 12 շաբաթից ոչ ավելի ժամկետում։ "ղի՛ս; ՛՛ն հւսնցւսգործ ընդհատման փորձաքննությունը, հաւոկապես եթե

ավարտվել է մահով, նպատակահարմար է սկսել դեպքի վայրի ուսումնասիրությունից։ Այնտեղ անհրւսժեշտ է փնտրել արյան

հետքեր, մանկաբարձական գործիքներ։ ՚ղիույ ;ան վաղւսժամկետ ընդհատման պատճառներ կարող են հանդիսանա;

՚՝ունա;^տւմները. հոգեկան տրավմւսն։5 ՚ ճելի սեռական կացության /հերմաֆրոդիտիցմ/ դատաբժշկական

ւիոււ ւաքննությունը.Բնու| սն մեջ գոյություն ունեն երկու սեռ՝ արական և

իգական, սակայն գհրծնւ :i անում հանդիպում են և վիճելի սեռական կացություններ։ Սեռի իսկական որոշմս անհրաժեշտությունը ղատաբժշկակւսն փորձաքննության միջոցով անհրս՛ աշւո է լինում ամուսնալուծության, ալիմենտ վճարելուց խուսափելու, սեռակւ ւն հանցւսգործությունների, զինվորական ծառայության հարցի լուծման ւսռիթնւ ■-;ւվ:Վիճե|ի սեռական կացությունն անվանում են հերմաֆրոդիտիզմ՝ երկսեռություն։ Գործնականում հանդիպում են երկու տարատեսակներ՝ իսկական ե կեղծ "կսեռություն։ Իսկական հերմոֆրոդիգմի դեպքում ւււնձի մոտ առկա են ւողամւ ՛դու և կանացի սեռական գեղձեր և իրենց վարքագիծը

կարոդ Լ փնե| ինչպես տղամարդու, այնպես էլ կանացի և անորոշ:Կողծ երկսեռությունը բնորոշվում է սեռական գործերի և արտաքին սեռական օրգանների . որոշակի ւսնհւսմապաւոասխանությամբ:Նրանք ունեն կամ արական, կամ իգւււկան սեռական գեղձ, ՛ով և որոշվում է անձի սեռական պատկանելիությունը, սակայն այդ անձանց մոտ թե հ են զարգացած կանացի և տղամարդու արտաքին սեռական օրգանները։

Խեռի պատկանելիության հարցը որոշվում է ներքին սեռական գեղձերի առկայությամբ և գործունեությամբ։ 6. ՚)նաբարություն.Բռնառարությունը քրեական հանցագործություն է՝ ուղղված կնոջ

ւսրժա։ .պատվության և սեռական անձեռնմխելիության դեմ, որը կատարվում է տուժողի կամքին հակառակ:Այդ կարգի փորձաքննությունների ժամանակ արտաքին սեռական և նրանց հարևան օրգանների ուսումնասիրությունն ունի նշանակություն։ Նշվում Լ սեռական օրգանների զարգացման ՛աստիճանը, մոտակա մասերում վնասվածքների ւսռկայությունը, նրանց բնույթը, ձևը, վաղեմությունը, ՚ծւսնրության ւսստիճանը։ Սեռական հարաբերությունների ապացույցներ կարող են հանդիսանալ, բացի Լուսաթաղանթի վնասվածքների, վեներական հիվանդությունները։ հղիության հաստւ տումը և սերմի առկայությունը սեռական ճեղքում։ Վերջինս կարող է պահս.;; ւնվել 2-3 օր, սակայն կարող են հանդիպել և բացառություններ։

ԹԵՄԱ 7 ՄԵԽԱՆԻԿԱԿԱՆ ՇՆՉԱՀԵՂՁՈՒՄ (ՀԻՊՈՔՍԻԱ)

ձիաոքսիան (|ծ]9ւխւծեա]հն անբավարարություն) ֊ թթվածնի նԱրթսւվսսնցման դադարից առաջացած գագավախանակության երևույթների խանգարումն է։

Շնչահ1պձման (ասֆիքսիայի) երևույթի ժամանակ օյւզանիզմի հյուսվածքներում ե

ս...lib մհջ դտրգացոդ յ&յ^վածնային անբավայւայւույ^յունը (հիպոքսիան) ուղեկցվում I.i ւ!1]<դտւ գազի կուտակումով, որը հաճախ գիտվում է մեխանիկական

պատճառներից щп ւջացած սուր թթվածնային անբավարարությունների գեսյբում։

ԹյՅվածնային անյոախտայւույՅյւսն տեսակնեյւը կարելի է բաժանել եյւկա. հիմնական խմբի՛

բռնի շնձահնղձում,us I>ռնի շնչահեղձում։Բնորոշ են նան ներքին ն արտաքին հատկանիշներ.

!. արտաքին հատկանիշներ՝ դեմքի ատույց և կապտություն, ւյիակու|ին բծեր ի ֆոնի վրա մանր կետ՛ավոր արյունազեղումներ, բբերի լայնացում, ներքնաշորի վրա մեզի, կղանքի ն սպերմայի հետքեր,

29

2. ներքին հատկանիշներ՝ արյունը ւ1ուգ գույնի ե հեղուկ վիճակում I. ներքին ори ւաների խիստ արյունալեցում, սրտի ւււջ մասի ե աջակողմյան անոթների արյան գերւցվտծություն։

Շնչահեդձման զայւզացման ընյօտցքում տստբերում են մի քանի շրջան՝1. նախաշնչահեղձման շրջան, որը տնում է շնչառության դադարից

սկսած 10-20վայրկյան, իսկ երբեմն 1-1/2 րոպե,

2. ՚շնչսւհեղման շյւջան, որը բաժանվում է.•> ներշնչական հեոցի շրջան, որի ընթացքում նկատվում է հաճախացած հ ավելի խորը շնչառու թյուն, որտեղ նեյւ շնչումը գերակշռում է արտաշնչմանը, ■ արտաշնչական հհոցի շրջան, եյւբ գեյւակշռոււք է արտաշնչումը, շնչաոության կարճատև դադարի շրջան, տնում է 30-40 վայրկյան, սահմանային շնչառության շրջան, որը տնում է մոտ 1 րոպե ե բաղկացած I, խորը, կս . ընդհատումներով նեյւշնչելուց հ արտաշնչեյուց,