13
1 Республиканский научно -методический журнал ВЫПУСК 1 – 2018 г. электронное сетевое издание
1
Республиканский
научно -методический журнал
ВЫПУСК 1 – 2018 г.
электронное сетевое издание
2
Республикалық ғылыми және әдістемелік журнал
1-МАУСЫМ - 2018
электронды желілік басылым
3
Republican scientific and methodological journal
ISSUE 1 - 2018
electronic network edition
4
Главный редактор
д-р педагогических наук, профессор
Н.В. Мирза
Редакционная коллегия
Коростелева Наталья
Александровна
к.п.н., доцент Новосибирского государственного
педагогического университета
Ишмуратова Маргарита Юлаевна к.б.н, ассоцированный профессор КарГУ им
академика Е.А. Букетова, кафедра «Ботаники»
Калижанова Анна Николаевна ст. преподаватель кафедры «Иностранных языков
и межкультурной коммуникации» Академии
«Болашак»
Ибраева Баян Мукушевна к.ф.н., профессор Академии «Болашак» зав. каф.
«Иностранных языков и межкультурной
коммуникации»
Смолькина Татьяна Петровна к.п.н., профессор Академии «Болашак», проректор
по научной работе и стратегическому развитию
Оразгалиева Гульфарида
Шамсуловна
к.ф.н., профессор Академии «Болашак» кафедра
«Иностранных языков и межкультурной
коммуникации»
Жилкин Валерий Сергеевич Руководитель Института
Адрес редакции: 100024, Казахстан, г. Караганда, мкр. Степной 3, 6/3
Тел.: 87004500823
E-mail: zhurnal19mail.ru. Сайт:ippk.kz
Компьютерная верстка
В.C. Жилкин
Собственник: ИП Институт переподготовки и повышения квалификации «БIЛIМ» .
Зарегистрирован Министерством информации и коммуникаций Республики Казахстан.
Регистрационное свидетельство № 17290–СИ от 28.09.2018 г.
© Институт переподготовки и повышения квалификации «БIЛIМ», 2018
5
СОДЕРЖАНИЕ
Рубрика «Дошкольное образование»
Грабова В.П. Экспериментальная деятельность как средство развития
познавательной активности детей дошкольного
возраста………………………………………………………………………….................
3
Рубрика «Школьное образование»
Шакетаева М. К., Койманова К. Ш. Білім берудегі бағалау жүйесінің жаңаша
тәсілдерінің бірі – бағалау...............................................................................................
Грабова В.П.
ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ КАК СРЕДСТВО
РАЗВИТИЯ ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ АКТИВНОСТИ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО
ВОЗРАСТА
Исследовательская деятельность – это потребность растущего ребенка. Дети
по своей природе любознательны, постоянно узнают, исследуют.
В Государственном общеобязательном стандарте дошкольного воспитания
и обучения (№1080, приложение1 к постановлению Правительства Республики
Казахстан от 13 мая 2016 года №292 (с изменениями и дополнениями по состоянию
на 15.08.2017г. №484)[1] в требованиях к содержанию образования сказано:
«Дошкольное воспитание и обучение обеспечивает познавательное развитие
ребенка, формирование способов интеллектуальной деятельности, развитие
любознательности». Экспериментирование в использовании как метод обучения,
один из важнейших. Организация обучения обеспечивает сочетание интересов
детей и педагогов. Дошкольники действуют в соответствии со своими желаниями и
потребностью в деятельности. Педагог, сообщая новые сведения, предлагая
различные материалы, направляет работу в нужное русло. Совпадение взрослых и
6
детских целей определяет эффективность воспитательно-образовательного
процесса. Максимум действия в сочетании с созерцательностью. Знания,
приобретаемые в ходе реализации эксперимента, становятся достоянием личного
детского опыта, как ответы на самостоятельно поставленные вопросы. Знания
нужны детям и поэтому интересны.[2]
В детском саду одним из направлений стратегии развития ясли - сада стало
Гениальное Научное Общество Малышей (ГНОМ). В ясли - саду функционирует 15
групп. Каждая возрастная группа выбрала направление работы своей лаборатории.
Это и лаборатории природного поискового характера, лингвистические на
изучение языков согласно экспериментальной деятельности детского сада.
Научные лаборатории, изучающие астрономию и естественные науки. Выбраны
лаборатории, идущие в ногу со временем: «Лаборатория конструирования и
робототехники и лаборатория информационных технологий». Лаборатории
эстетического цикла: художественная мастерская, лаборатория моды, лаборатория
музыки. Разработано положение о работе данного направления, каждой возрастной
группой были разработаны примерные тематические планы экспериментальной
деятельности с целью развития поисково-познавательной активности детей
дошкольного возраста.
Родители активные участники этого процесса. С юными «астрономами» и
«художниками» педагогами и родителями были организованы выездные
экскурсии в музеи нашего города. Педагогами совместно с родителями в группах
оборудованы уголки, разработаны эмблемы, красочные вывески названия.
Подобран материал для проведения опытов: лупы, микроскопы, подзорная труба,
сделан макет планет, емкости для проведения опытов, собран разного характера
природный, технический, бросовый материал. Сшита специальная спецодежда для
детей: халаты, фартуки, накидки и шапочки разных фасонов. Родители активные
участники проводимых мероприятий в детском саду по обмену опытом: семинары (
областного и городского уровня), проектная деятельность, тематические недели.
Для самых маленьких воспитанников детского сада, по закреплению знаний
казахского языка Лабораторией «Юный лингвист» театрализовано была
поставлена сказка «Теремок». Дети были не только зрителями, но активными
участниками отвечали на поставленные вопросы, называли героев сказки,
участвовали в играх и соревнованиях. Педагоги в честь 550-летия Казахского
Ханства с воспитанниками данной лаборатории импровизировали встречу гостей в
Хан Шатыре.
С лабораторией по изучению английского языка разработали электронные
игры на весь тематический цикл учебного года, которые будут активно
использоваться в работе ясли - сада. Из красочно оформленных презентаций и
фоторепортажей узнали много интересного о Великобритании. В «художественной
мастерской» дети рисуют, лепят, используя различные материалы, опытным путем
изготавливали мыло-шипучку, украшения для новогодней елки. Используется
метод нестандартного рисования с детьми. Дети рисуют мыльными пузырями,
цветными опилками, мятой бумагой и многое другое. Данное методическое пособие
на казахском языке рекомендовано отделом образования города Караганды для
использования в работе с детьми старшего дошкольного возраста. В лаборатории
природы изучают снег, вулканы, гейзеры, следили за ростом растений.
Используются самые безопасные составляющие: вода, земля, песок, растительное
масло и т.д. ребенок опытным путем познает самые известные истины. Откуда
берутся музыкальные игрушки и как они устроены- выясняли участники
лаборатории музыки. Метод проектов нашел широкое применение главным
образом потому, что позволяет органично интегрировать знания детей из разных
областей при решении проблемы, дает возможность применить полученные знания
7
на практике, генерируя при этом новые идеи.С помощью «модного проекта»
«Шляпная фантазия» дети в лаборатории моды придумывали и создавали новую
шляпу для сказочного героя «Старухи Шапокляк». Для этого были использованы
самые различные материалы, сколько положительных эмоций получил каждый
участник, демонстрируя свою модель на красной дорожке и представляя свою
шляпу: «Карамелька», «Охотник», «Дорожная», «Цветочная» и тд. С помощью
лаборатории моды дети совместно с родителями рассмотрели практичность
детской одежды связанной своими руками, пофантазировали в моделях на
космическую тематику. Мы учим ребенка, идя навстречу его желаниям,
обеспечивая ему свободу действий. Педагоги выступили в роли редакторов,
выпуская листки - газеты “Энциклопедия опытов и экспериментов”. Каждая
возрастная группа поделилась опытом проведения наиболее интересных
экспериментов, загадки памятки и объявления для родителей, фотоматериалы.
Воспитатель - организатор детской продуктивной деятельности, источник
информации, консультант, эксперт. Он - основной руководитель
экспериментальной, исследовательской, игровой, художественной, практико-
ориентированной деятельности, координатор индивидуальных и групповых усилий
детей в решении проблемы. [3] Все это ведет к развитию научного мышления,
способности к дальнейшему образованию — приобретение умения рассуждать:
дети осознают свои интересы, учатся ставить цель, подбирать средства для ее
достижения и оценивать последствия. Поставленные цели и задачи, используемые
методы и приемы, созданная предметно-развивающая среда ведет к активному
внедрению детской опытно-экспериментальной деятельности в практику нашего
ясли - сада.
Список использованной литературы:
1. Государственный общеобязательный стандарт дошкольного
воспитания и обучения, утвержденный постановлением Правительства Республики
Казахстан от 23 августа 2012 года №1080, приложение1 к постановлению
Правительства Республики Казахстан от 13 мая 2016 года №292 (с изменениями и
дополнениями по состоянию на 15.08.2017г. №484);
2. Дыбина, О.В. Ребенок в мире поиска / О.В.Дыбина. – Москва.
Творческий центр, 2007.
3. Дыбина, О.В. Неизведанное рядом: Занимательные опыты и
эксперименты для дошкольников / О.В.Дыбина, Н.П.Рахманова, В.В.Щетинина. –
Москва. Творческий центр, 2004.
4. Е.С. Евдокимова "Технология проектирования в ДОУ". М:ТЦ
"Сфера", 2006г.
Шакетаева М. К., Койманова К. Ш.
БІЛІМ БЕРУДЕГІ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЖАҢАША ТӘСІЛДЕРІНІҢ
БІРІ – БАҒАЛАУ
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның басымдықтары, өз кезегінде білім
беру саласында көш басында келетін прогресшіл елдерге тән заманауи
мақсаттармен және құндылықтар жүйесімен анықталады. Бағдарламаның жетекші
мақсаты: біріншіден, әрбір ел үшін маңызды болып табылатын рухани мәдени және
адамгершілік құндылықтардың негізінде жастарды өз елінің мәдениетін
құрметтеуге тәрбиелеу; екіншіден-жастарды жылдам өзгеріп келе жатқан әлемде
8
өзіне сенімді және өз білімдерін қолдануға ықпалын тигізетін сын тұрғысынан
ойлауға үйретуді қамтиды. Қазіргі заманғы білім мақсаты мұғалімдердің күн
сайынғы күрделі шешімдерді түрлі білім мен пікірлерге сүйене отырып, оқушының
не үйреніп, келешекте неге қол жеткізуі тиіс екендігіне бағытталған. Осыған
байланысты біздің мектепте де оқытудағы Кембридж тәсілінің теориялық
негіздерінің курсын оқып келген 11 мұғалім, оның ішінде 3 мұғалім –1 деңгей,
1 мұғалім-2 деңгей, 7 мұғалім-3 деңгейлік курсты тамамдаған. Қазіргі
кезде мектеп тренерлерінің көмегімен курс аяқтаған 11 мұғалім курста оқыған
білімін сабақ беру барысында алған білімін тәжірибемен ұштастыруда.
Осы мұғалімдердің жұмыс барысында, ашық сабақтарына қатысу
кезінде көз жеткізгеніміз, біздің мұғалімдер жаңаша оқыту тәсілдерін жетік
меңгерген, 7 модулді сабақтарында өте тиімді пайдаланады, әрине, проблемалар да
жоқ емес, жұмыс дұрыс жүргізіліп жатқан жерде ғана қателік болады. 5 жылдық
тәжірибенің алғы шарттары да жоқ емес, сол жұмыстардың нәтижесінен шығып
тұрған мәселе: оқушыларды бағалау жүйесі және рефлексия түрлерін сабақта
тиімді пайдалануы. Бүгінгі біздің тоқталғымыз келіп тұрған проблема да осы
бағалау жүйесі болмақ.
Кез келген мұғалім «Оқу үшін бағалау» неліктен оқыту мен оқуды
жетілдіру проблемаларын шешуді маңызды мәселесіне айналып отыр деген сұрақ
қоюы мүмкін, онысы орынды да деп санаймыз.Өздерінің бұрынғы тәжірибесі
бойынша көптеген мұғалімдер, оқушылар және олардың ата-аналары бағалауды
оқыту және оқудан кейін болатын нәрсе ретінде қарастырады. Бағалау оқыту мен
оқудың ажырамас бөлігі болуы мүмкін деген ойды қабылдау үшін мұғалімдердің
түсініктерін едәуір өзгерту қажет болып тұр.
Оқытудың сапасын екі тәсіл арқылы анықтауға болады:
1. Бағалау оқу қызметінің нәтижесіне байланысты болмай, мұғалімнің іс-
әрекетінің тәжірибе талаптарына сәйкестігін, яғни мұғалім жұмысының
тиімділігін,оқушылар мен өзара байланысының сипаты мен жиілігін анықтау
мақсатында жүргізіледі. Бұл жағдайда баға мұғалім жұмыс істейтін оқушыларға
байланысты қарастырылып, оқыту үдерісіне тәуелді болмайды.
2. Оқыту сапасын бағалаудағы екінші тәсіл жай ғана кәсіби міндетті
жауапкершілікпен орындағаннан гөрі, көбірек күш жігерді талап ететін сапалы әрі
табысты оқытуға ерекше көңіл бөледі. Сондықтан ғалым Шульман ілімі бойынша
мұғалімнің үш көмекші-бас,қол,жүрек деп атаған қасиеттер болған жағдайда ғана
оқыту табысты болып саналады.
Формативті бағалау әдістерінің басты ерекшелігі оқушылардың түсіну
қабілетін бағалауда, сондай-ақ оқушылардың аналитикалық құралдар мен
мысалдарды қолдануында танымдық прогресін анықтауы. Мұндай бағалаудың
қорытындыларын оқыту деңгейін жаксарту барысында қолдануға болады.
Формативті бағалау әдістерін бірнеше шартты қатарлар мен түрге
жіктеуге болады. Әдістердің бір түрі мұғалімнің сабақ түсіндіру және жаттығулар
орындау барысында қолданылады.
Тыңдалған жауаптардың қорытындыларына қарай ұстаз өткен
тақырыпты қайталап, білімдерін бекіту немесе тақырыпты меңгертуді
жалғастыра беру жайлы шешім қабылдайды. Егер оқушылар тақырыпты қайта
түсінбегендей жағдайда болса, ұстаз тағы бір шағым тексеру жұмысын жүргізуі
тиіс. Бұл жұмыс оқушылардың тақырыпты түсіну барысындағы өзгерістерді байқау
үшін арналған. Мысалы: «20 секунд» әдісі. Ұстаз арнайы сұрақтар жасырады
және ойлануға 20 секунд уақыт береді. Қолданылатын әдіс оқушылардың өз
жауаптарын ой елегінен өткізіп, нақты жауап берулері үшін жасалынады. Бұл әдіс
барысында сұрақ айтылып болған соң бірден алғашқы секундтардан кейін зерек 4- 6
оқушының жауабы тыңдалып, олардың тез ойлау қабілетін дамытады. Орта және
9
жоғары сынып оқушыларына өз жауаптарын қағаз бетіне түсіртеді, себебі ауызша
жауап берсе бір-бірінің ойын бөліп, бөгет жасаулары мүмкін. Басқа да әдістер
сияқты оқушылардың жауабын нақтылау үшін ұстаз « Неге? Не себепті? Қалай?»-
деген сұрақтарды қояды. Ұстаз бұл сұрақтарды тек дұрыс жауап бермегендерге ғана
емес, сонымен қатар дұрыс жауап бергендерге де қоюды естен шығармауы керек.
Бұл оқушылардың білімі мен бағасын айқындай түсу үшін жасалынады.
Топпен бірге жұмыс кезінде оқушылардың оқудағы жетістіктерін
бағалау
Мұғалімдердің жиі қоятын сұрақтары:
- Топтық жұмыс әдісімен оқушылардың жетістіктерін қалай бағалауға
болады?
- Топтық жұмыс әдісін бағалау формативті бағалауға қандай үлесін
тигізеді?
Топпен бірге жұмыс жасау кезде қандайда бір істің атқарылуы маңызды
емес, оның топпен қалай жасалғаны маңыздырақ. Бұл жағдайда жұмыстың нәтижесі
ғана бағаланбайды, сонымен қатар жұмыс барысы да бағалануы тиіс, өйткені топта
жұмыс істей білу оқушыны қалыптастырудағы өте маңызды құзіреттілік
(компетенция). Бұл жағдайда формативті бағалау оқу процесінің бір бөлімі болып
табылады, себебі топпен бірге жұмыс істеу арқылы оқушылар бір-бірімен
ақылдасып, сұрақтар қойып олар өзара байланыс жасайды. Осы арада ұстаздың
топтық жұмыс кезінде міндетті түрде бағалау керек еместігін есте ұстағаны жөн.
Топтық жұмысты бағалаудың бірнеше бағыттары бар.
- ұстаздың әрбір топтың белсенділіктерін бағалауы;
- ұстаздың белсенді қатысып отырған оқушыларды бағалауы;
- өзін-өзі бағалау - топпен бірге жұмыс кезіндегі оқушылар мен
мұғалімнің байланысын бағалауы;
Топпен бірге жұмыс істеуді ұйымдастырғанда мұғалім төмендегі
шарттармен таныстырып өтуі керек.
Топтық жұмыстың мақсаттарын хабарлау және оның оқытылатын
тақырыпты оқыту әдісімен үйлесімділігі;
Тапсырмаларды бағалау кезіндегі сындарды анықтау;
Соңында кім бағалайтыны жайлы хабарлап алу; (мұғалімнің өзі;
мұғалім мен оқушылар бірлесе отырып; тек қана оқушылардың өздері; арнайы
әділқазылар)
Топтық жұмыстың уақыты мен өткізілу түрін анықтау;
Бағалаудың ұстанымдарын хабарлау;
Мұғалімнің топтық жұмысты бағалау кезінде топтағылардың
әрқайсысына әр түрлі баға қоюы ұсынылмайды, себебі ол топтық жұмыстың
белсенділігіне (концепциясына) кері әсерін тигізеді. Бірақ мұндай жағдайда да
ұстаздың топтық жұмысқа қатысып отырған және мүлдем белсенділік танытпай
отырған оқушылар жайлы айта кетуі жөн.
Топтық жұмыстың бағалануы
Мұғалім бақылаудың бір түрін құрастырып оны қатысушылармен бірге
талқылайды және мақұлдайды. Топтық жұмысты бағалауды қандайда бір уақыт
көлемінде, яғни тоқсандықта, жартыжылдықта пайдаланған жөн.
Мұғалім тапсырмаларды берген соң әрбір топ белсенділіктерін бақылап,
кестені толтырып отырады. Оқушылар тапсырмаларды орындап жатқан кезде
мұғалім кестедегі «Топтық бірлестік» пен «Тәртібі» деген қатарларды толтырады.
Ал әр топ өз жұмыстарын баяндап жатқанда, келесі екі катарды толықтырып
отырады. Осылайша процесс жалғаса береді. Ең соңында қорытындысын шығарып
және нәтижелерді талқылайды. Бұл кезде ұстаз қатысушыларға төмендегідей
сұрақтар қоюына болады.
10
Әр топтың жұмыстарының қандай жағымды жақтары болды?
Тапсырмаларды орындау барысында қандай кедергілер болды?
Оларды қалай жеңуге болады?
Бірінші сұраққа жауап алу кезінде мұғалім қатысушылармен әрбір топтың
жұмыстарындағы жетістіктерін айта кетіп ортақ нәтиже шығарады.
Ал екінші сұрақ оқушылардың зейінін пайда болған кедергілерге
шоғырландырып, бірлесе шешуді қарастырады. Топтық жұмыс орындағандағы
нәтиже мұғалімнің қандайда бір шешім қабылдауына мүмкіншілік береді.
Егер де оң нәтижелер көрсетсе, онда мұғалім тақырыпты ары қарай
жалғастыра береді;
Ал егер нәтижелер жоғары болмаған жағдайда, онда ол оқушыларға
қосымша тапсырмалар, жаттығулар беріп, тағы да басқа әдістерді қолдана отырып,
тақырыпты тереңірек түсіндіре түсуі қажет.
Оқушының жеке қабілетін бағалау. а) топтық жұмыс кезінде мұғалім әр оқушының жетістіктерін жеке
бағалауына мүмкіндік алады. Ол үшін ұстаз «Топтық жұмыс істегенде жеке
оқушының қабілетін бағалау» үлгісін қолданады.
Мұғалім топтардың тапсырмаларды қалай орындайтын қадағалап, әр
оқушының қабілеттіліктерін зерттеп кестеге түртіп отырады. Жұмыстың
қорытындысы бойынша оқушыларға бақылаудың қорытындысын жариялап,
әрқайсысымен кері байланыс жасап өзіне белгілеп отырады.
б) Мұғалім оқушылардың бірін-бірі бағалау әдісін қолданып,
жұмыстарының нәтижесін және оқушылардың қабілеттерін байқап оларды
бағалайды. Ол үшін мұғалім қатысушыларға топтағы әріптестерінің жұмыстарын
бағалауын сұрайды. Бұл жұмыстың барысында оқушыларға бағаның межелеріне
(критерилеріне) назарын аударту қажет.
Бұл маңызды! Топтық жұмысқа бұл үлгіні қолданар алдында мұғалім
қатысушыларға осы белгілемелердің қорытындысы жеке оқушының
жетістіктерін бақылауға қажет екендігін түсіндіре кетуі керек
Топтық жұмыс барысында өзін-өзі бағалауы.
Мәлiметтің көмегімен алынған бақылаулар және оқушылармен қарым-
қатынас орнату арқылы мұғалiмдер талдау жасай отырып, топтық жұмыстағы
дағдыларының дамыту деңгейін, оқу материалының меңгерiлуінiң сапасын
анықтауға және оқушылардың оқудағы жетістіктерінің сапасын жақсартуы
бойынша ары қарайғы қадамдарын жоспарлай алады. Нәтижесiнде қолданылған әр
түрлi формадағы топтық жұмыстың бағалауларын мұғалiм оқушыларға үйрете
алады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Мұғалімге арналған нұсқаулық НЗМ 2014
2. Мұғалім қызметіндегі педагогикалық рефлексия НЗМ Астана 2015
Хасенова Д.М.
ОЙЫН АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ СӨЗДІК ҚОРЛАРЫН ДАМЫТУ
Балабақшадағы тәрбиелеу-оқыту жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік
қорларын дамыту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген күнделікті өмірде еркін
11
қолдану, әрі оны күнделікті іс-әрекет кезіндегі тілдік қарым-қатынаста қолдана білуге
жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген. Мектеп жасына дейінгі кезеңіндегі балалармен
сөздік жұмысын жүргізу ісі-тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді.
Балабақша - тәрбие бесігінің бірі, сондықтан да қазіргі заманға сай
халқымыздың ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан салт-дәстүрлері мен әдет-
ғұрыптарын адамгершілік дүниеміздегі қымбат қазыналардыңбірі ретінде бағалауымыз
керек. Адам баласы дүниеге келген күннен бастап, үнемі салт-дәстүрлер аясында болады.
Сондықтан да бала тәрбиесінде халықтың тұрмыстық салт-дәстүрлердің туу себептерін,
даму ерекшеліктерін, орнығу зандылықтарын ашып көрсетудің тәрбиелік мәні зор.
Мектепке дейінгі мекемелердегі балалардың жас ерекшеліктеріне сай ата- баба
дәстүрлері мен халықтық педагогиканың басшылыққа алып, тәрбие жұмысын ғылыми
негізде ұйымдастыра отырып, ұтымды жүргізе білуіміз қажет.
Біз балалармен сөздік жұмыстарын жүргізе отырып, олардың айналасындағы
заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр-түсі және пішінін
ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым,
түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым-қатынас жасай білуге үйретеміз.
Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде тәрбиешінің:
-балалардың сөздік қорларын дамыту;
- жаңа сөздерді меңгерту;
-үйренген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байыптап отыру басты міндет болып
саналады.
Осы аталған міндеттерді тәрбиеші үнемі сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа
алып отыруы тиіс. Балалардың сөздік қорын дамыту ойын, тапсырма, жаттығулардың
орны ерекше. Ойын арқылы бала айналасындағы нәрседен өзіне қызықтысына ықыласы
ауып, таңдап алады. Қай бала болмасын ойымен өседі, өйткені бала табиғатының өзі тек
ойынмен байланысты. Ойын үстінде бала еш нәрсеге тәуелсіз. Ол өзін еркін ұстайды. Ал
еркіндік дегеніміз барлық дамудың баспалдағы, бәрін білуге деген талпынысы мен
құлшынысы. Баланың білуге деген құштарлығы, сөйлеуі ойын үстінде қалыптасады.
Әрбір ойын, сабақ, еңбек, серуен т,б. тәлім-тәрбие жұмысында баланың ой өрісін,
қабылдау, зейін, сезім әрекетін, ауызша сөйлеу тілін, сөздік қорын дамыту, бағдарлама
тақырыптарына сәйкес өмірге қажетті білім-дағдыларын меңгерту, тәжірьбие қолдана
білуге үйрету, әдептілік, әдемілік, ізеттілік, мейірімділік, еліне халқына сүйіспеншілік,
эстетикалық, сезімталдық қасиеттерін жетілдіру, еңбекке белсенділігін арттыру көзделеді.
Сөздік қорын дамыту ісін ұйымдастыру жұмысында ойын сабағы ең негізгі орын
алады. Тәрбиеші бақылау, заттарды қарау, сурет қарау, жұмбақ шешу және құрастыру,
саяхат, ойын-сабақтарын ұйымдастыру барысында балалардың сөздік қорларын
дамытады.
Арнайы ойын-сабақ және сабақ мазмұнына қарай танымдық, дамытушылық
ойындарды, тапсырмаларды қолдану, балаларды заттарды бір бірімен салыстыруға,
оларды қасиетіне қарай ажыратуға және оны танып білуге үйретеді. Сөйтіп бала топтағы
жасына сәйкес бағдарламалық міндетті меңгереді. Ойын ұйымдастыруда тәрбиеші өзі
жетекші бола отырып, балаларды ойнай білуге, ойын ережесін сақтауға, әрі оларды ойната
отырып, ойлануға бағыттайды, заттың атын немесе қасиетін есінде сақтап қалуға жол
ашады, ойынға қызықтыра отырып зейінін, қиялын дамытады. Сонымен қатар ойын
барысында бала үлкендермен, өз құрбыларымен қарым-қатынас жасайды. Әр бала өз
жетістігіне қуанып, мәз болады. Сондықтан да ойын-тапсырмаларды таңдауда және
іріктеуде балалардың жас және жеке ескерген жөн. Тәрбиеші балалармен ойынды
(заттармен, үстел үсті және сөздік ойын) үш түрлі етіп өткізуіне болады. Заттармен
ойналатын ойын ойыншықтарды, табиғи заттарды қолдану арқылы өтіледі. Мысалы: «Дәл
осындайды тауып ал», «Салыстыр да, атын ата», «Қай ағаштың жапырағы», т.б.
Айналадағы өмірді бақылату, көрсету, әңгімелесу, дербес шығармашылыққа үйрету-
осыныңи бәрінде айрықша орын алатын, балаға білім берелік ойын-жаттығулар, сөздік-
12
дидактикалық, әдеби-музыкалық ойындар ойнату, яғыни қажетті шағын мазмұнды
көріністер жасату, дербес жаттығулар орындату, көрнекілік өзгерістерді, заңды
байланыстарды бақылап көру, қабылдау, сезіп-түсіну, көрген-білгенін ойымен бейнеленіп
көрсету арқылы ой-өрісін кеңейтіп, білім-дағдыларын теңдете түседі.
Тіл дамыту күзгі табиғат көрінісін, айналадағы дүниені, балаға таныс заттарды,
үлкендердің еңбегін т.б, бақылау, көрсетіп таныстыру, заттың атын, пішінін, түр-түсін,
сапасын, ненің не үшін қажеттілігіне, кеңістікте орналасуына, баланың бұрын көрген-
түйгені, естігені, білгені математикалық ұғымдармен жалғастыра қайталанып, балаға
жаңадан үйрететін білім-мазмұнымен ұштасады. Тәрбие жұмысын осылайша үзіліссіз,
күн тәртібіне сәйкес ұйымдастыра отырып, балагның логикалық ойлау, қабылдау, таным,
сезім әрекеттерін дамыту, олардың өздігінен әрекет жасап, тәрбиеші ұсынған ойын-
жаттығуларды дұрыс орындау, көрген-түйгенін сөзбен атап айта білу, қарапайым ой-
түйіндерін жасау іс-әрекетке үйрету мәселесі бөбектер тобынан бастап, біртіндеп
күрделене жүзеге асырылады. Сөздік қорды дамыту ісін ұйымдастыру жұмысында ойын
сабағы ең негізгі орын алады. Тәрбиеші бақылау, заттарды қарау, сурет қарау, жұмбақ
шешу және құрастыру, саяхат, ойын-сабақтарын ұйымдастьыру барысында балалардың
сөздік қорын дамытады.
Арнайы ойын-сабақ және сабақ мазмұнына қарай танымдық, дамытушы ойындарды,
тапсырмаларды қолдану, балаларды заттарды бір-бірімен салыстыруға, оларды қасиетіне
қарай ажыратуға және оны танып білуге үйретеді. Сөйтіп бала топтағы жасына сәйкес
бағдарламалық міндетті меңгереді. Ойын ұйымдастыруда тәрбиеші өзі жетекші бола
отырып, балаларды ойнай білуге, ойын ережесін сақтауға, әрі оларды ойната отырып,
ойлануға бағыттайды, заттың атын немесе қасиетін есінде сақтап қалуға жол ашады,
ойынға қызықтыра отырып зейінін, қиялын дамытады. Сонымен қатар бала ойын
барысында үлкендермен, өз құрбыларымен қарым-қатынас жасайды. Әр бала өз
жетістігіне қуанып, мәз болады. Сондықтан да ойын тапсырмаларды таңдауда және
іріктеуде балалардың жас және жеке ерекшелігін ескерген жөн. Жалпы ойынды
ұйымдастыруды өткізуге әзірлік, ойынды өткізу, ойынды талдау сияқты үш бағытта
қамтиды. Ойынға қажетті құрал, заттарды даярлау ойынды өткізуге әзірлік болып
табылады.
Балаларды ойының мазмұнымен таныстыру ойынды өткізу болып табылады.
Ойында талдау, бұл ойының өз мақсатына жетуі, балалардың белсенділігі және олардың
іс-әрекеті болып табылады. Сонымен балалардың сөздік қорын дамытуда ойындарды,
тапсырма-жаттығуларды қолдану үлкен нәтижке береді. Ойын варқылы балалар сөздік
қоры дамып, ауызша сөйлеу машығын игереді, таным белсенділіктері қалыптаса түсіп,
ақыл-ойы өсіп жетіледі, әрі адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді. Міне, сондықтан да
оқу-тәрбие үрдісінде әр түрлі ойындар арқылы баланы жан-жақты дамыту ісіне ерекше
көңіл бөлінеді.
Қоршаған ортамен таныстыру арқылы баланың тілін дамыту. Қоршаған ортамен
таныстыру бойынша балалар өзінің атын, жасын, жанұясын, балабақшадағы
тәрбиешілермен топтағы балалардың аты-жөндерін тани бастайды. Балабақшаның ішкі
құрылысымен таныстырылып, топ бөлме, асхана, дәрігер бөлмесі, айырмашылықтарын
айыра бастайды. Сонымен қатар әр бөлмеде жұмыс түрін, қажетті құралдарды, олардың
аты, не үшін қажет, неден жасағаны, қайда, кімге, қандай, кім не істейді сұрақтарына
дұрыс жауап беруге балабақшада өздері немен шұғылданатыны туралы әңгімелейді.
Дидактикалық ойындар. Дидактикалық ойындар оқу әрекеті барысында балалардың
қызығушылықтарын арттыру мақсатында қолданылады. Мектеп жасына дейінгі
ұйымдардың барлығында да, оқу әрекеті ойын түрінде өткізіледі. Оқу әрекеті барысында
қолданылатын ойын түрлерін жас ерекшеліктеріне қарай қолданады. Баланың көп
уақытын ойынмен өткізуде емес, ойын кезінде баланың тілінің дамуы, психикалық
өзгерістердің болуында алайда баланың 3-4 жасында жаңаша өзгеруге, түрленуге деген
13
қабілеті байқалады. Ал,4-5 жастағы бала өз ойынан шығаруға, яғни түрлі жағдайларға
байланысты бейімделіп отыруға үйренеді.
Сөздік қорын дамыту ісін ұйымдастыру жұмысында ойын сабағы ең негізгі орын
алады. Тәрбиеші бақылау, заттарды қарау, сурет қарау, жұмбақ шешу және құрастыру,
саяхат, ойын-сабақтарын ұйымдастыру барысында балалардың сөздік қорын дамытады.
Арнайы ойын-сабақ және сабақ мазмұнына қарай танымдық, дамытушы ойындарды,
тапсырмаларды қолдану, балаларды заттарды бір-бірімен салыстыруға, оларды қасиетіне
қарай ажыратуға және оны танып білуге үйретеді. Сөйтіп бала топтағы жасына сәйкес
бағдарламалық міндетті меңгереді. Ойын ұйымдастыруда тәрбиеші өзі жетекші бола
отырып, балаларды ойнай білуге, ойын ережесін сақтауға, әрі оларды ойната отырып,
ойнауға бағыттайды, заттың атын немесе қасиетін есінде сақтап қалуға жол ашады,
ойынға қызықтыра отырып, зейін, қиялын дамытады.
Сонымен қатар балалардың сөздік қорын дамыту жұмысына ойындарды
қолданумен қатар, «Пішіндер көрмесі», «Өрнекті есіңде сақта», «Көңілді таяқшалар»,
тәрізді жаттығу тапсырмаларды да пайдаланып отыру өз нәтижесін береді. Бұл аталған
жаттығу, тапсырмалар балалардың сөздік қорын дамыта отырып, таным белсенділіктерін
және саусақ бұлшық етін дамытады.
Ойын арқылы балалардың сөздікқоры дамып ауызша сөйлеу машығын игереді.
Таныс белсенділіктері қалыптаса түседі. Сабақта еркін сөйлеп қызывқты өту үшін ертегіні
өзіміз бастап, балалар сөйлеу арқылы жалғастырады. Бұл жерде балалардың сөйлеу
дағдысы дамиды. Мысалы үй жануарларымен таныстырғанда оларға адамның
қамқорлығын айтуға болады. Тек қана суреттер көрсетумен шектелмей, суреттегі
бейнеленген сурет бойынша сөйлесу. Мысалы: сиыр шөп жеді. Мысық сүт ішті.
Қимылмен саусақпен, қолмен ойындар ойнау арқылы сөйлеуге бейімделеді. Жалпы білім
беру жүйесінің саьтысы болып есептелетін мектепке дейінгі мекемелерде қазақ тілінде
сөйлеп өз ойын дұрыс жеткізуді дағдыларын жаңа технологиялар арқылы жетілдіру.
Баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыруды тілді дамытып оқытуды «өне бойы, өмір
серік» - етіп алғанымыз жөн.
Жас бала-жас бір шыбық. Жас күнінде қай түрде иіп тастасаң, өскенде сол иілген
күйінде қатып қалмақ. Теріс иіліп қалған шыбықты артынан түзеймін десең, сындырып
аласың.
Әдебиеттер:
1. «Балбөбек» бағдарламасы бойынша педагогикалық жұмыстарды
ұйымдастырудың ерекшеліктері.
2. Дәстүрлі тәрбие.
3. Сәбилердің сезімін тәрбиелеу.
