s_ db. r.MELETEMA PHILOsOPHICUM,
De
GENUINIsVIRTUTUM
MO I i VIs,Qvod,
Constnsa Amphs[ Ord. Philos,inreg.A Ai. Ahoestsi >
PKAEs1DEMagnifico h. t. ReBost
Dn. ALGOTHO A,sCARIN,
Histor. & PhilbCCiv. Prosi Ord.Pro honoribus Philosophicis
pub’ics discsPijitioni modeste exponetNICOLAUs URsINUs
WlBUR GENsIs.diry///.ssiiij A. MDCCXLI,
haris ac Uco [olitis.
ABO&, txt. J, KlMMFe, R. Ac. 7jp.
©.r wn£o<syhc sictus en£)bcrffrn siber ba<0ma«
sHessiment ju©cm £)crren /
»r. CHR1sTOPHERFREUUhNFELDT,
siJlcmcrn #0&cit Patrone.
i
! besen electi bet gnnsct•V Derben sdsi&st;2)en Pallas selber sid) |« carnea sine aer»
sebroocen ss5J{ss©€39?6 t$«w Mars •? ss# 1 im>
marmor ,
Unb 2)3$phle eroigseit ju iserem 0o|)Retsobren
©lein sjcts*/ £6U2)! tstvoti tron rei net glut
sn a0en nbern regt sicsi €&tsurrbt»»etU5blut-
$rum leg ic|> bicsel bsottju JD&597s9?ssiscen t>i; »
s)(R ses;« imwissen jrotig, von Mntt ju#sic«t> fruc^en.
2Ta6 t<4) in tsesssec pssicsss ju Icssssn s$ul*big bin r
5Dos s«<$c ict> in fremuit junet»rldssen ,
Qbltyon imia amraud) scs)lccs>t unb g«n|stringe isl,
nimm i$n gnilbig an , meti i « ssets$n<sbig bist.
<g,« rodnscl)i$benngetross: bc£ £tmmellg«aben*sstnl>l,
gsisl tau|>nbsa$i)er ah aus©<?3^®s?((t>ei»tel nictet»
st scgnc «&
stcubcii »£nc jai>I/Unb scmme nsmmcr Icet $u «fortes twstt
micbcr;'sBcr.n semc (?$ X€39? FiUtm, 6t| ari
bic tnoltsien ijcbt,3ss be§enrauns$ ersilis; ter untettscl#
nigss lebt.
€»r.
seiertet
NICOLAUs URsINUs,
Vlrt A'}* ,oJ *sV. a.Tqtte fraclartjsinro ,
Dn, JOHANNI RYANDRO,E cictiarurr in $c£ma;drsn>i &
Hji pasibri vigilantlssirTO, Prapositoque di-ffluctus Carelkn s adcurat.ssimo ,
Patrono optimo.Aimodim rtv. precla^ismiique ,
D:nis MAGIsTRIs ,
PVflosopH, LcRfribut & Adjuntlo ad rrg,Gymnasium, qvod Borgoae floret, soler-l.liiiTUs , Patronis , Promo orliuique suis O-
ptirris, certissimis.Ncc non
Viro percelebri ,
Dn. PAULO HEINTZIO,Legionis eqvestris ad Cardiam Adjutoripridem militari dexterrimo, Fautori at-
que avunculo suo pia mente venerando.
\70bls, Patroni, Promotorts Fautoresqme a-* primi, tam brevi admodum penicillo eia-
loratam opellam, cb cumulata tu se Oenrsasainnumera, i» mtntU gratissimae pignus ccrtisll-wum s tam omnigenae felicitatis adprecatiuueardenspma , /atratam ese voluit,
Auct?” * Rdpondens/
/. U, J.INsTITUTUM.
VActa i vadis virtutum m«»riva constitui solcur, q o-rum numerum inire, eo-rumve vel certitudinem
vel probabilitatem ad examen revo-care, in praesentia non vacat. In-ierim cum de rrotivis virtutumgenuinis paucissirris saltem agtreconstitucrirrus, deeo praecipui soli*citi erimus, qvotrodo notionem vir-tuti* genuinam ante on nia eruereqveamus: deinde nonnulla ad sco-pum nostrum facitntia de virtutein genere, qvoquc ad eandem sectan-dam motivo praecipui insistere opor-teat» proseramus; & deniqvc cum
2
intellectualium wm qvoque mora-lium indolem, hominisqve ad utram-qvc persiciendam obligationem, pertransennam, qvod dicitur, reipici-*mus. Abs TE vero, candide Lector,dum operae atqvc labori nos accin-gimus, d? conamine innoxio judi-cium sine ssstidio aeqvutn atque be-nignum expetimus, qvarr si tute mihireceperis conditione, ad bene spe-randum siqnum minime dubium mi-hi sublatum existimabo,
* h
Vlrtw\x\ moralibus definitur,qvodsit habitus actiones luas per le-
gem naturae determinandi (a) vel,habitu» actiones suas legi naturaliconformitcr dirigendi (t).
*) »tm bec sOTensdjm$|un unb tdsen s 6*. (b.)gm , in insti'. ptelos» UTtis, T»m. a. sbil,»rds. unir, § 49.
§ II.
Aedon?» homini» literae , deqvi-bus hic duntaxat sermo est, qvan-
doqvidcm ceurarum determinatio sc
3potestate nostra non «11, 'duplici-ter considerari possunt. Nimirumvel ut legi naturae consenssant, velut eidem contrarientur. Per sacul-tates homini» possibilecst, ut actio-nes liberas legi naturae convenienterefficiat,- adeoqve habet per essentiamsuam dispositionem qvandam natu-ralem actiones libera» legi natur*conformandi. Qyippe si ponaturhomini absolute in pessibile esse, a-ctione» libera» legi naturae consor-mandi, erit per naturam . ioam de-terminata» ad alterum oppositum &
constqventer libertas ipsi nulla erit»ncqvc legi naturali amplii» erislocus.
s. III.est, actiones hominis <s0*
phccs csse: alias, quae per es«sentiam & naturam animae atqv©corporis determinantur, qvacqveturdltsXvtt ntttjsariae appellantur.* ali*as vero, qvae salva hominis esseiitia»in utjramqvepartem determinari pos-jHnt,qv«qve idcirco Mitrae vocantur*
4Qy-rnadrnodum itsqre in consers (ufacultatum & organorum pnseih*
hominis eQtntialit cocsistit; ita et-iam consensus actionum liberarumCUm naturalibus perstHienem Aeci-dsntAltm cor.stituit \ praelcrtim uhipraesupponuntur habitus intellectus& voluntatis, unde actiones lib raesiatUKssibus consentientes stuunt*Hssiitus hi reddunt facultate#1 per-sectiores, eoqvc mens ipsa qvoqvcin majus a«g'tur atqve persicitur.sed qvoniara actiones hominis adRatum ipsius spectant, actionum li-berarum & naturalium consensusperfectionem status absolvic. Atqvehaec est ratio, cur Ic* naturae ad hocprincipium g-nerale revocatur; a*ctiones ad perfectionem nostramtendentes esse committendas, qvaev -o *d imperfectionem tendunt,esse omittendas., _
s 'V. „
Erum instituti nostri ratio exi-V g't, ut genus virtutis paucis
seic contemplemur. Definiebatur
5virtus per kabitu*n % qvo prorrsitUdi-ner» agendi significari omnibus no-tum est. Insunt horwini dijpesitionetnaturaln ad ag ndum, qvae cuo*. a-gendi potentiam ve! possibilitatam,tum ahqvid adhuc tragis comple-ctantur. Nimirum ut non cum a-ction.s cjusccrnodi Fa ultatibus sio»mini» haud repugnent, scd etiamper easdem elici qveant, licet inter-dum non ab’’qve dissicultat: qvsdatn& Ceu renitenda. I* r stssiones < re-brorep, citas, horro siatilitatem qvan»dam agendt (ibi con parat, ur jitnsua sponte prope ptov' ni2iit, & ter-to ordine sine dcliberat.one sc in-vicem conieqvantur. Et in hac cre-bra actionum r pctssione consistitexercitium, qvo habitus cou para-tur.
s v.Psciusqv?m vero ulterut ptegre-
dimur . tenendum cll, haec ad ta-mne in genere habitum posse appli-cari , proinde qvoqvead illum, qvtvirtutis .nomine venit, Verum ut
6res eo clarior evadat, sutnawu»exempli loco virtutes morales, con*sidereirusqve qvasis habitusvirtutumscilicet moralium esse debeat. Vir»suts morales dicuntur habitus vo-luntatis Qyicunqve igitur habitugaudet objectum aliqvod appetendi,is promtus cst in appetendo ($ 4),conseqventer semper idem appetit rqvoties occasio datur, & dissiculterob eodem appetendo cohibetur, tstitaqve propositurn iplius idem ob-jectum apps tendi constans, & vo*
luntas eadem. Idcirco hjbitut mor*-
/si,qvi per voluntatemconstant.n &
perpetuam definitur, constans atqveperpetuus erit.propositurn illud firmum esle debet*perpetum vero, qvia illa propositi sir-mitas omni in casu adsit, necesse est.
s VI.
QVetnadrrodum actiones homini*in genere duplices sunt, nimi-
rum vel aatMralet sive nete(sari* , ve iiikerat ($. j. )j ita siber* isidem du-plici modo considcran poliunt (§ »).
7Aliae qvippe mentem, corpus «tqvestatum nostrum externum persiciunt;aliz vero ad mentis, corporis sta-tusqve nostri externi imperfectio-'nem tendunt. Illud qvod nos sta-tumqve nostrum persicit, bor.um di-citur; qvod autem statum nostrum,«aosqvc ipsos irr perfectiorrs redditmalnm audit. Atqve sic actiones /i-ktr* vel bonae su t vsl eti ile.sed qvandoqviJe,n actio alio ve!alio modo determinari pot st, utsic perfect o icm vct irrpers ct onemmentis, corporis atqn * status nostrirxt rr»i nec ssario arguct; id ir oactione» nonnu!'* p~r se unt bo-nae , «tonnuMae p r se trate It iahoc intnns-ca act otium liberarummortlitai , itU intrinseca earundenshon.stas atqve turpitudo consistit,
$. VII-
MOtlvum dicitur ratio sufficiens.id actionem commit-
tendam vel omittendam. Qvum vero(per prine. psychoL) constct ani*Bsiam nihil appetere, nisi sub ra-
8tton« boni, neqve qvidquam aver»sari, msi (ub ratione mali s leprae,sentationes aut<Jm istae boni atqvemali in appetendo, motivorum vi»eem subeant; idcirco actiones perse honestas, si diae duntaxat distin-ctc a nobis cognticantur, non pos*lotius non app tere; per se veroturpes non possumus non aversari.Unde etiam manisestum evadit, qvae*nam action s intrinsece sine bonaeqvaenam intrinsece malae» scilicet in-trinsece sunt bona , si ex iisdem ne-ccssario seqvatue perfectio nostra ,
sin vero imperfectio, erunt imrijt«
te mala (§ 6)»§ VIII.
Conjunctio motivoru cum actitombus, obligatio audit. Jam ve-
ro , qvum lex naturalis non solumurgeat, at homo actiones cjusce-modi, qvae ad perfectionempromovendam vergunt, patret (s>j. sed etiam per facultates ejus-dem postibile sit, ut actiones leginaturae conformet , adcoqve per es*
9sentiam suam di spositionem habeatfuturalem ad actiones ] seras sigi
J*
natur* conrorn andun 5 (§ s )j pa-tet ergo orrnes omnino hjnsines«d pers ctionem susm promoven-dam, qvantum datur, essc obliga-tos. s‘d qvae homini, per faculta-tes ipsius, possibilia sunt, & qvae peseasdem elici possunt (s4,), eo-rum rationes utiqve in hominum re.rumqve natura continentur. Qyo*rum vero rationes in hominum re-rurrqve natura continentur, eorummotiva in ipsa hominum rerumqvcnatura consistunt: unde denuo pa-tet, ipsa hominum rcrumqve natu-ra obligationem qvandam esse con-stitutam» qvae cbiigatie naturalis di-ci solet: simulqve dispalesctt, per i#psam rerum naturam nos obligatosesse ad actiones per se honestas per-agendas , per se vero turpes su-giendas, h. e. ad peragendum eas,qvae perfectionem promovent, su-giendum autem omnes, qvae imper-sectionem arguunt.
10
s.ix.
COnsensuJ actionum perfectio*nem pant s§* ?,). Virtute itaqi
praeditus actiones iuasper legem na-turae determinans (§. I. ), in id uni-ce incun bit, ut actione* ejus li-berae cum naturalibus, tum &o-mnes ;-ct;onp s liberae inter [se con-sentiant. conseqventcr illas tantum#modo actiones committit, qvae adperfectionem ipsius tendunt.s.x.QUi «ct ;oncs ejuscemodi, qvae
ad perfectionem sui tendunt,committit, is gloriam DEI non so-lum illustm, (ed aliorum qvoqvep-rFectionem promovet, Qyemad-modum enim actiones naturale*suis nt sinibus, siqvidem issaea sapientia DEI, qvi nihil frustra a-git, dependeant; ira qvoqve actio-nes hb rae suos habeant sine* ncces-se est sed DEUs actiones natura-les ultimum per gloriam determi*navit suam ,ut ex Thcol. Nat. sa-tis notum est. Qyamobrcm virtutepraeditus» con senium inter actiones
11
ohservans ($. 9 ), gloriam DEI il-lustrat- Virtute praeditus etiam vo-luptatem ex perfectione aliena ca*p't.Qvippe si consensum actionis na-turalium cum liberis inter se invicemobservat (§ 9*). actiones acqve ad ali-orum, qvi in communione (unt, acIui ipsius perfectionem d r gere te-netur. Ahoqvin hae istis contrarian-tur. id qvod imperfectione qvandamprodic. Atqve sic constare arbitror,qvod virtuosus gloriam DEI tummaxime illustret, cum una secum,aliorum qvoqvc perfectionem pro#movet.
s XI.
QVoniam lex naturalis funda-mentum silum proximum ha.
bet in ipsa hominum rerumqve na-tura, hoc est, obligatione natura-li (§•!)» motivum vero obliga-tionis naturali» consistit in intrin-seca actionum honestate & turpitu-dine (§ 7. ic 9 ): idcirco, qvi virtutepraeditus est, committit actiones le-gi naturae convenientes ob internam
12
earundem bonitatem, omittit au-tem eidem minus convenientes, oeinternam carundem malitiam.
s. XII.
Istultus sive cognitio intuitiva per-sectionis, vera genetrix est w
iuvtaiu. Qvum itaqve virtuosusact ones ad perfectionem sui ipsiasnon solum i rerum ad gloriam DEIconditoris sui qvoqve, imo ad alio-rum xqve ac sui ipsius perfectionemdirigat (§. 9. &io ): igitur, hancactio au n suarum directi onem in-tubos, non potest non summa per-sundi voluptate. It qvandoqvidemactiones iegi naturae convenientesex nabitu edit,' proinde voluptas,qvam x illis percipit, praedomina-ri in eo debet. Atqve sic easdemcun gaudio, conscqventer libere aclubentistime ag:t.
s.XIII.
PR*emlum est bonum, qvodeum a>ctione qvadam conjungit tegis*
i*t»r , ceu metivum eandem pera-gendi; sotn* h contrario tst malum,
cum actioni qvscsaiu cohlxin-ig;t /rghhtor, ccU mosivum ear denifugiendi. Virtute v sio praeditus!qvoniam actrones legi maturae con-v; ni entes, non cum gaUdi® solum■,Verum liberi qvoqve ac lubentissi*ssic ag t (§ ia ), non utitur prae-miis & pteriis , ceu actionum (ua«irum motivis Qrippe qvi actio-nem qv.ind.trt) legi naturae consor-mem, vel spe praemii, vel etiammetu poenae agit, is utique nonHbcrc sed coacte agit, & qvarnprtmumspes praemii rnctusqve poenae eva-nelcit, mox in avia vitiorum ruit;atqve sic vera virtute minime cstpraeditus , qvum desit conFormitasintrinseca , qvam perinde aiqve ex-ternum lex naturalis serro urget.
s.XiV.
EX hisce igitur jarti conslare arbi-tror, quodnam virtutis in ge-
nere corsidcratae trotiVUm esse de-beat. scilicet qvUm victus sit ha*bitus actiones suas per legem na-turae determinandi i.)drter»
14
rrfirmio autem actionu secundu legenaturae, consistat in directione ea-runderr, cstm ad perfectionem suiipsius, tum vero maxime ad gls-riam DEI ac aliorum honunumlicititsm (§ 8.9- &**•)» '& legisnaturalis fundamentum sit n\ obli-gatione naturali* cujus motiva abimrinseca actionum honestare & tur-pitudine peti debent (5. n.): p 3i.
tet ergo rrotivum virtutis in gene-re consideratae nihil aliudqvam mtrinsecam actionum honesta-tem & turpitudinem.
s. XV.
I/Volvimus in antecedentibus no-tionem virtutis genuinam (§.
1. t j. 4 & J.) * egirr.us<jve de moti»vo ejusdem in genere consideratae(§.14.; instituti igitur nostri ratio exi-git,ut rum virtutes intellectualestum
morales efrumqj motiva itidem pau-cis contemplem ur. sed aliteqvammentem propius htsce conliderandisintendimus, necesse cst, ut notionescarundem vtras primum prosera-
15anus. Nimirum virtutes intellesua-hs dicuntur habitus intellectus adcognitionem veritatis & detectionesalsitatis directi. mor4itt iterum ap-pellantur habitui voluntatis legi na-tura convenientes.
§. XVI.
QVandoquidem in crebra actio-num repetitione exercitium,
quo habitus comparatur, consistit(§ virtutes vero intellectualessunt habitus intellectus C§. tj.), adqvempersiciendum lex naturae nosobligatC s &): patet ergo neminemnon ad ejuscemodi exercitia, qvae in-tellectum ad majorem evehunt per-sectionem, adflringi. M.t/tr diciturimllellus, qvi ad plures res cognolcen-das, respectu paucarum, extenditurqviqve majorem admittit notionu ndistinctarum gradum. Undeqvod intellectus majore perfectio-nis gradu, qvantum in peteshteno-stra est, sit imbuendusj qvodqve o-pera sit danda, ut idem magis ma-gisqve distincta gaudeat cognitione.
16conseqypnter omnis ignorantia %
qvantum in nobis est, fugienda j,i» primis illa, qvae versatur circabonum atqvc
s. XVII.
QVoniam nemo non intellectum,ad majorem perfectionis gra*
dv»r» evehere tenetur (§, 16.), &,
vmrutes intellectuiles, qvarum innumero acumen cum prosunditate in’telligenr/jy (dentid, sohclum, stomtitu*4» inveniemjii, ruitura ingenii, sapjentja, prudentia si d niqve ars res erUll-.
tur* intellectum perfectiorem red-dunt (s. ij ; hinc ergo clarescir, adeasdem excolenda*, neminem nonobligari,
5, XVIII.
QVam vero necestaria sit inceklectus virtutumqve
lium perfectio ac cultura. vel inderranis.stum evadit, qvod sepositis il!is$,
nec voluntas emendari,nec vera victusdUnqvcat. Qyippe si ponatur intelle-*ctum non debere persici, voluntas sa-cile in appetendo , bonum apparen*
17vero praeserre, & in <scserr'?»»»#ss *-
ctionibus ad gloriam DEI ui alio-rurnqu? perfectionem,errare, & si ; avera virtutis via dedinare potest (§.
). & io,). Praeterea, si ignoran-tiam, quam evitare uj noslra suitputestate, non xaere studu-rir.»us,conscientia in casu ignorans* vin-cibilis , dum evigilat, nos ipsa accu-ssbic morsus & angor, s ani eo exci-tabit. AJ unt ergo jam nosva in-tellectum , virtut; squ itu llectuascspersiciendi, viddir t ut bonum arralo si malum i bono in datoqvovis casu distmgvere valeamus; &
Mt aesusiuiones n orsusque conscien-nae in* cala ignorantiae vincibilis e-»vitare queamus ( §, 16 >.
v §• XIX.
NOtionem virtutum mora-Uum jamdedirr Us, quod scilicet sine ha-
bitus voluntatis legi naturae conve-nientes (s.jj ) Virtutes hae per e-winentiam quandam virtutes nun-cupantur, Quatnobrcrn ea etiam, qui-bus) in antecedentibusvirtutem in ge-acrc brevi adccodti» penicillo adum- ■,
18bravitrus, ad hanc speciem praecipuepossunt applicari. s d disserentiaqvaedam inter virtutes hascc ,
ratione discrepantiae objectorum ex-ternor um. qvae voluntatemmovent,intercedit, unde etiam in diversas(sistingvuntur species, diversisqve in-signiri (olent nominibus. Ec qvem-admodtttn ex data earundem notio-ne apparet, qvod essentit virtutkconsistat in convenientia ejusdemcuni lege naturali; itaqvoqve, cumnotum sit, qvid sit legis naturalis,facile qvoquc in quavi» actionumhuuanarwm specie notum erit, qy»4sit virtulss.
$. XX.
Cllilibct notum est auctoremlegis naturalis ipsum esse DE-
UM Quum isaqve essentia virtutkconlistat in convenientia ejusdemcum lege naturali (§. 9 ), ii DE-Us. ceu auctor si-gis naturae velit, utjusta eandem actiones (uas dirigathomo: igitur unusqvitqve horumomni virtuti, & perinde qvoqvCiwa-tali operam dare tenetur, sed legi
mtutae ronvsniis, cstm nantis cor*
porisqvc pers ctio, tum rerum tx-ternarum cura, qvod cx ip o Irgisnaturalts generali principio manat<5 h ) Idcirco ipsi qvim rraXinrain id incun bendurp cssi ut curamharum terum circymsptctam soli*citanr.qve gerat Qvi sum* rura ha»rum rerum sol cita, scilr s 11 nren.tcrr, corpus atqvc se* suas ejtur»
nas persiciat, tangitur, is UtiqVe /***»•>*>o bono, qvodin bae visa obtineripotest , gaudet, siqvidcm illud in per-petuo ad majores perfectiones pio-jgressu consistat: atque sic itidemclarcscit, nos per studium virtutissummuen obtinere bonum*
§. XXI,
QVoniam voluptas cx intuituperfectionis oritur (%>n.) at-
qvc sumtrum bonum in perpetuoad intjores perfectione* progrestuconsistit (s io.)t ideo (ummum sio*irinis bonum cum perpetua conjun-ctum est voluptate. sed voluptasperpetua sive conslans selidtat dici-tur: idcirco summum hominis bo-
20num Felicitabesti ejusdem absolvil.Hinc ergo motivum virtutum rro-rstiun a ab; mus sotss jucundum» nr-enirurr stlititAtevn ,«i c etiam indivul-(os carum est > ornes*
§ XXiI
ssssic suni jD» Virtutrim rrosiv*, dtJ qvibus ;n prjtsci si r obis pro-
pohtum sa t sg r?, mvr < tiarr insimi gradus ptslsint sppdlari. siqui«sera notiva virtutum qvoqve , cumab attributis divinis divinaqve v<~su ite, sum a veritatibus revela'b x opus redemrionis cottcerm;
peri qveaht, Ast qUum ilia oran<proiix Us attingere, nec facultatesnec temporis, qva adrredum prae»sor anssustia , permittant: idcircoheic sub siliere rogor, atqUc ex tn-tirro corsl-s r ce sili voveo, dignetursUMN'r»M NUMEN, ex tmmen sa suibosiit te, v nae vo-sutis lueerr veram-qve pietatem anin is ncstjssi insitia*r ,
& ad illati harmoniam, qVaeest ceterarum hominum si-ctiones qvoove co” ponere. Cui so-li omnis boni FOM Fi sit gloria laUs
L Umor scapitcrnus!
