DIssERTATIO ACADEMICADE

EMENDATIONE MORALI.

Quam,

Cons. Ampltss. Facult. Philos. Abouns.i

sUB PRiEsIDIO

Mag. AAD R. JOH. LAGI,Philos. Praei. Prosessoris P, & O.

PBO GEADTJ PHILOsOPHICO

PUBLICE EXHIBET

FREDRICUs GR6NH0LM,V, D. Miti. satacundensis,

In Auditorio Philosophiae die Vll Octob, MDCCCXV,

Hoiis a. m. conivetis.

AsiOiE, typis Frenckellianis.

sanabilibus agrotamus malis: nos que in rectum genitos

natura, Ji sanari velimus, adjuvat.

seneca.

Historia vetustior est querela, mundum in maloversari, nec nostrum aliquis est mortalium,

qui de semet dissiteri valeat, voluntatem quidem sibiesse, at deesse effectionem, vel ullus, qui, serio se-cum reputans & sindere, hypocriseos plenam & o-stentationis de semet praedicare valeat Fharisaei sor-mulam: Tibi gratias ago, Domine, quod noa sili],quales ceteri homines.

Quae cum ita sini, & quum nemini nostrumnon praesens sit semper imperium Rationis: ut aliusindies siat meliorque homo; exoritur sponte quas-itio, maximi sane illa momenti., an & quo pactohoc fieri possic? Quam pro modulo virium tenuisolvere nobis in animum induximus: mitiorem co-natuum a Lectore b. nobismet expetentes censuram.

2

Jam quidem per se patet, quod, quia, sive bo-nus sive malus sir homo, pro effectu liberi ejus ar-bitrii habendum est, ni omnis pereat imputatio mo-ralis; quodcunque sensu morali sit, suo ipsius me-rito vel culpa es se hominem. Namque illam liber-tas arbitrii naturam habet prorsus peculiarem, utnullo possit ad actionem quandam determinari elatere,nisi quatenus in normam suam homo eandem rece-perit. Neque aliter elater, quicunque demum sit,cum spontaneitate arbitrii absoluta potest consillere.Est vero lex moralis coram tribunali Rationis eia-ter per se sufficiens, & qui ea pro norma utatur,moraliter bonus. Cum itaque lex arbitrium cujus-piam, respectu actionis, quae illam spectet, nihilomi-nus haud determinat, necesse est, ut elater Legicontrario obsecucus, a Lege declinaverit homo, mo-raliter malus. Quorum vero neutrum fieri potest,nisi per spontaneam mentis actionem. Absit ergout culpam naturae dicamus, quod mali simus, vellaudem, si boni videamur; quippe quum in nulla rearbitrium determinante, in nullo appetitu naturae,sed solum in regula, quam arbitrium sibi ipsi in u-sum libertatis suae normam praescribir, potest malicaussa inesse. Originario neque bonus est, nequemalus homo, sed initia tantum boni malique pecte-re gerit, fructuum, quos gignant haec stamina, ipseauctor solus.

3

Quum ergo hominem natura bonum loquimur,vel natura malum, non aliud salva libertate intelli-gere possumus, quam inesse homini caussam subje-ctivam utendae libertatis sub legibus moralibus ob-jectivis, quae caussa, ubicumque demum lateat, o-mnem, quae sub sensus cadat, actionem antecedat.Quae vero caussa subjectiva ipsa actus libertatis sit,ratioque prima normarum, quae cum Lege vel con-sentiant vel repugnent, h. e. bonarum vel malarum,constituendarum, in libero arbitrio (neque adeo infacto ullo, quod dari per experientiam possir) sitasit, necesse est, si de bono morali, malove, in ho-mine sermo esse possit. Hominem itaque bonumdicere solemus* vel malum, non idcirco, quod actio-nes patrat, quae cum Lege congruant, vel eidemsint contrarias; verum propterea, quod phaenomenahaec, sensibus obvia, ita sint comparata, ut ex iis adbonas raalasve in agente normas concludi possit.

Quo autem fieri possit modo, ut bonum velmalum (emet reddat homo: qui, ut, licet boni sta-mina nobis quasi insita sint, ab ipso declinationemnobismet normam constituamus, & qui, corruptasemel regula subjectiva, eandem deserere atque me-liorem adoptare valeamus: verbo: qui a bono inmalum labi & ab hoc ad saniora nos evehere pos-simus •— haec omnem intelligendi facultatem nostratnlonge superant. Reapse fieri haec, nos evincit con-sicientia: per libertatem siolam fieri possie, ratio ex-

4

tra dubium ponit. Quumque adoptatio normarummoralium libera sit r atque praeter normam ratio de-terminandi arbitrii liberi nec debeat asserri, nec pos-sit; patet, caussarn, cur normam bonam malamvesamieris, non in ullo elatere externo ponendam es-se; sed in nonna quadam, quae suam rursus caus-sam habeat, necesle est, similem, & sio in infini-tum. Unde constat, ad causiam rationum determi-nandi subjectivarum primam pertingere nosmetnumquara posse,

Libertas itaque causae agentis, praesertim irrmundo senlibili, nullo modo pntest quoad possibili-tatem perspici: praeclareque nobiscmn actura vide-tur, si modo satis certos nosmet reddere queamus,nullum argumentum impossibiiitatis illius locum ha-bere. Quanto melius, quod cum ex conceptu liber-tatis in phaenomenis nihil queat explicari, sed in hisindagandis scrnper duci debeamus mechanismo natu-rali, praetereaque Antinomia rationis purae, cum adabsolutum cupit in serie caussarum assundere, in unopariter atque in affero,. incomprehensibilibus impli-cetur, aliquid sit, cujus tamen ope quaestionem, con-templationi inenodabilem, solvere valeamus: Lexsici 1. moralis, cujus nobis proxime considi sumus,simulatque leges voluntatis subjectivas proponimus,nubis primum se osserens: dnmque ratio illam, utrationem determinantem, nulla conditione sensitiva

5

‘operandam, quin eadem prorsus liberam proponit,directa ad conceptum libertatis ducens via. Haeccehaud distita est, arduoque labore quaerenda, 1‘anctaL-x, sed cum natura humana insimo conjuncta nexu,& vei simplicissimo praeiens, ubicumque de actioni-bus, quae a voluntate pendeant, judicaverit. Nihilcomplectitur jucundi,. quod demulceat, sed submis-tionem postssiat; neque tamen minis, quae terreant,»n voluntate commovenda utitur, verum, in mentemaditum ipla sibi aperiens, vel invito instillat, etsihaud semper obsequium, sed tamen sui reverentiam,h. e. conlcientiam submissionis liberae voluntatis subLegem, cum coactione tamen necestaria, quae cun-ctis propenlionibus sit, sed per propriam rationem,conjuncta. Omnem quidem arrogantiam penitusprosternit divina lex, desectumque convenientiae vi-tae noslrae respectu illius ob oculos ponens, nos,quid simus, quid esse debeamus, reputantes, depri-mit; at vero simul supra semet ipsum, qua partemmundi sensibilis, hominem extollit atque evehit;eundem cum eo rerum ordine copulans, quemsidum cogitare intelligentia potest, cuique univer-s s mundus sensibilis, cumque eo existentia homi-nis empirica totumque sinium omnium subjecta te-nentur. Autonomiam rationis agnoseere jubet; po-tesiatemque ejus obtemperandi praeceptis nullis cir-cumscriptam limitibus.

6

Cura ergo summa vi in animo nostro intonatpraeceptum, ut meliores siamus, poterimusne im-potentiam eidem obtemperandi obtendere nos, ho-mines liberi? Poteritne incassura & frustra aliquidrado imperare? Qui vero nobis incumbere emen-dationis officium poterit, si primaria ejus conditio, anobis fieri eandem posle, tollatur? Esso, quod nondisputamus, ad emendationem effectione & coope-ratione opus esse supranaturali: sed si haec vel in-minuendis impedimentis consistat, vel etiam adju-mento positivo sit; necesse tamen est, ut homo ad-jumentum hocce accipiat, h. e. eodem ad emenda-tionem suam sponte utatur, qno solo fieri potest,ut bonum ei imputetur. Negari itaque non potest,quin concedendum potius est, homini (quem nonradicitus corruptum, sed vi deceptionis in malumprolapsum, emendationisque capacem, sistit scri-ptura sacra), quantumvis a bono ad malum aberra-verit, slamen boni tamen esse relictum, prorsuspurum, quod nec deleri nec corrumpi potest. ipsutnvero hoc slamen in philautia versari nequit, quae,si pro principio arbitrii absoluto constituatur, sonspugnae cum moralitate inexhaustns, omnis mali estipsa scaturigo; tumque etiam, cum Ratio, samulaevices agens, media sinibus ejus aptissima minislrat.A philautia si prosiciscatur homo, sines modo ejusope rationis attingere satagens, prudentia quidemipsi crescet & calliditas, moralitas vero nuraquam

7

oriri poterit; quippe cujus longe alius ed sons, Ra-tio scilicet, quatenus sida forma Legislationis uni-versalis elaterem arbitrio praebet. sibi placeat sor-san, qui necessitatibus soliplismi podulationibusque sa-tissecerit, felicitatis maximae diutissimaeque potitus;erga semet ipsum observantia vero illi deerit, do-nec (ibi non conscius sit, philautiae Inae petitionesomnes absoluto Rationis imperio semet subjecisse.

Boni ergo stamen in homine pod admissam ma-litiam remanens, quo perdita redituatur innocentia,nihil aliud esse poted, nisi quod homo, licet pro-pensione ad malum sua culpa laboret, incolumestamen conservaverit rationem legislatricem faculta-temque, elaterem, legi ejus debitura, adoptandi. Namsi corrupta esset ipsa ratio, vel deperditus, cui ori-ginem dedit, elater; frudra eadem recuperare cona-remur, tumque nullus emendationi pateret locus.

Non irnque audiendi sunt, qui adeo prorsusvitiatam rationem hominis praecana, ut omnis ipsiperierit (limulorum moralium sensus, impossibilemergo homini esse omnem suis viribus emendationem,clamitent. Nova quidem tum opus esse videtur crea-tione, quae aroissa redimeret. Facile autem patet,ea, quae per creationem homini contigerint, ad mo-ralitatem non pertinere, neque ergo ad emendatio-nem. Nam quodcumque homo sensu morali sit.

8

Tei esse debeat, id se ipse reddat vel reddiderit,necesse ell. Bon.usne su erit an rr.alus, oportetutrumque effectum esse liberi arbitrii, nam alio-quin neutrum possit imputari; neque ergo bonusneque malus esset homo.

In quonam ergo consistit emendatio? Non qui-dem in restituenda ratione, neque in comparandoelatere ad bonum amisso. Hic enim, qui in obser-\r antia cernitur erga Legem, quae vel pessimo tre-morem incutit, neque amitti uraquam ab hominepoterit, neque, si amissus fuerit,’ recuperari. Nequehomo vel sceleratissimus quali per rebellionem Legimorali obsequium recusare valet. Haec illi se potiusmaxime obtrudit; & nisi alius elater esset, qui con-tra agat, eam ut rationem determinandi arbitrii ido-neam in normam suam 'supremam adoptaret, mora-literque bonus soret. Eli: ergo emendatio: ipsius illius,quod summum normarum omnium principium essedebet: adversus Legem reverentiae, ad illam purita-tem instauratio, ut non modo cum aliis elateribusconjuncta, vel etiam his Abjecta, verum per se ido-neus ad arbitrium determinandum elater repectatur.Omne scilicet malum morale inde oritur, quod homo,vel, si bona sit norma & pura, ad eandem exse-quendam nimis sit infirmus (ignavus !. segnis), vel,quod ab ipso confundantur elateres morales & nonmorales, adeo ut non lex sola pro elatere idoneo va-Jeat, sed actiones officio consentaneae propter alios,

9

praeter eam’, elntcres siant: vel quod pervertatur pror-sus elaterura ordo, ita ut elateres ex lege morali aliispostponaniur, primatusque non-moralibus conceda-tur. Cum hisce elateribus, per normas contra le.gem moralem inversis, possunt actiones cum Legepariter congruae consistere, ac si e genuinis ortaeprincipiis forent; characterque ergo empiricus bonusesse, etiatnsi malus sit intelligibilis. Inestque animohumano certus quidam dolus malus, putrida ille qui-dem quam maxime generis nostri macula, quo sit,ut sibi ipsi faciat sucum, absenciam vitii pro virtuteaccipiens, atque dummodo malis, quae actiones, inquibus lex non considerata fuerit, vel saltcm maxi-mam vim haud habuerit, consequi possunt, elaba-tur, de consinis haud doleat suis, sed coram lege ju-stum se potius reputet; quin laudem meritumque deeo sibi arroget, quod non ejusmodi peccatorum re-atum sentiat, quibus alios videat oneratos: nihil re-putans, impotentia Tua, vel temperamento, vel alioquodam fortunae dono, a vitio perpetrando semetsuis-l'e retentum.

Emendatio itaque in eo cernitur; primo, ut ela-teri genuina puritas concilietur, Legique normarumomnium nostrarum supremae regulae dignitas & visconcedatur: quo bona gignitur mens & sentiendi ra-tio; deinde, ut necessaria sortitudo comparetur &

conservetur, quo potestatem suam in vita exserat sen-tiendi ratio ejusmodi lustrata, propensiones omnes

10

prsecepto Rationis summo subjiciendo, atque ita eom-peteendo & domando, ut numquam illis siat satis, nisicum legislatione Rationis universali possint conciliari.

Probe observanda sunt duo haec emendationismnmenra. Quod homo, simul ac quidpiam pro ossi-cio agnoverit, nullo alio opus habeat elatere, quamhac ipsa officii repraesi-ncatione, id quidem non pot-cst ioltaurarione siiecestiva, sed per subitam modomentis commutationem, effici. Homo, ratione nor-mae, qua malus - rat, per unum proposicum conslansconvecto, ad bonum originarium, quod in sanctitatenormarum cernitur, momtnso transit. Consideraripotesi hic transitus a sentiendi ratione corrupta inbonam, ut moralis quaedam hominis otvayevvvien£, &

nova quasi creatio, qua character gignitur pure mo-ralis, per Rationem solam repraesentandus. Inter ejus-modi characterem eique opposirum, non-moralem,nullum esl medium, sed repraesenratio officii, tam-quam Legis universalis & unitatis absolutae, vel piosummo valet normarum principio: eslque characterbonus; Vel non; estqne malus. Nullis enim gradibussuccessivis a se invicem dssiingunntur bonum moralemalumque, neque aliquo modo finitima cogitari pos-sunt; 1'ed velut coetum & inseri sibimet invicem op-posita sunt regnum lucis & regnum tenebrarum, acper imraensam sejuncta voraginem. Qui non pro meest, inquit itaque sanctissimus, est contra me. Ne-

11

que mutationi animi, qua vetus deponitur novusqneinduitur homo. i. e. peccato ultimum quasi vale di-cit, ut justitiae vivat, mortalis, duo per temporis in-tervallum separati actus morales insunt, sed una tan-tum est determinatio intellectualis. Fieri namquenon potest, ut malum relinquatur, nisi per mentembonam, qna aditus in bonum aperitur; & vice versa.Et hoc quidem uniuscujusque testatur experientia.Ut enim officium agnoscas, ut sensu observantias er-ga illud capiaris, illudque regulam actionum sum-mam atque elaterem adoptes unicum: hoc quidemnon labor est, qui, quo succedat, longam poscat anno-rum seriem; sed sufficit velle. Propositum atque actiointelligibilis heic coalescunt.

Ejusmodi jam mentis commutatio, qua sancti-tas normarum oritur, conditio est, non modo prorsusnecessaria, verum etiam sufficiens, quo boni capaxsiat homo. Est vero imer normam & actionem per-magnum intervallum, & qui sanctitate normarumpotitus fuerit, homo, nondum idcirco ipse sanctus est;licet in via versetur ad prototypon, quod proponitRatio, boni moralis, infinito progressu appropin-quandi. Praecepto autem: estote perfecti {sancti invita Vestra), quemadmodum Pater vester in coelisperfectus est, quis nostrum mortalium audeat refra-gari? Namque non in theoria & mortua quasi con-templatione, sed in actione viva positum esle scopum

12

humanum, quisque nosirum agnoscere cogitur. Atvero a malo, unde prosiciscitnur miseri, ad bonum anobis efficiendum, quanta dissamia, infinita, & quopoterimus umquam modo sperare, ut, quod actionem,vitam, attinet, p< ssimus umquam sanctitatem legisla-toris attingere! Nam ubicumque ad statum noiiruoimoralem animum adverterimus, invenimus haud in-tegram esse rem, sed primum, quod efficere posti-mus, verum bonum esse, ut a malo, quod in per-vecta norma, ideoque in ipsa libertate noffra situniess, nofraet avocemus. Magnam vero hoc opus po-scic animi sortitudinem roburque. Namque primum,quod naturae, ad res, senlibus obnoxias, addictae,absolute expetimus, ess, ut propensionibus noffrisextensive, intensive, protensive siat satis, vel ut felici-tate potiamur. Quod vero idem nobis, ut ratione& libertate praeditis, minime primum ess, neque resnormis noffris absolute proposita; sed potius dignitasfelicitatis potiundae, quae nobis contingere non pot-est, nisi convenientia omnium normarum noffrarumcum lege morali. Hinc sit, ut ipse exitus e mentecorrupta in bonam, & crucifixio carnis prima perse jam jactura videatur, institutioque seriei longae ma-lorum, ad quae excipienda oigsry sine ac virtute,quam aptissirno nomine designarnnt Veteres Philoso-phi, opus ess. At vero in via bona angussaque ea-dem calcanda, quot homini occurrunt impedimenta!Quot propensionum, principiorum in genere adver-

13

Patricium, illecebrae! Quo itaque homo a propensio-ne ad vitium, mutatione vitae successiva & norma-rum confirmatione, ad contrariam propensionem per-veniat, continuo opus esi nisu viriumque contentione.sine firmo quam maxime proposito haud fieri potest,ut siiperentur dissicultates, quibus bona norma, ex-sequenda 1'emper, obruatur, neque sine conatu sem-per continuato ad melius, ut succedat successitsa in-stauratio mentis pervtrsae, quae propensionibus, cumad rransgrestiones alliciunt, resistere aegre vult. Hoc1'ensu virtus paullatim comparatur, & a consuetudinesere quadam pendere dici poterit. Quo scilicet sae-pius in sensualitatem imperium exercuerit, eo majo-rem vim roburque nonnis suis accessisse, intelligithomo. Neque esi quoddam, praeter hoc ipsum im-perium, ex quo de statu morali suo judicare possithomo Qui itaque ab eo inde tempore, quo principiaboni adoptaverat, per aetatem sat longam vim eorumin facto, h. e. in vita, ad meliora progrediente, per-ceperit, is solus ansam capere potest, ad emendatio-nem animi sui veram conjectura concludendi, laetusquesperare, semet, cum ejusmodi progressibus, si bonasint principia, vis ad sequentes augeatur, in bae quo-que peregrinatione terrestri viam, qua pergere coe-perit, haud sore relicturum, sed alacrius in ea pro-gressurutn:} quam spem non poterit is concipere,qui in proposito boni, saepius instituto, numquam lemecconslantem animadverterit, sed multiplicem potius in

14

malum prolapsionem: quoniam ejusmodi indiciis cor-ruptio, radicitus animo infixa, spectandam se obtrudit.

Potest vero character virtutis empiricus exseri,undecumque elater, quo opus eam in rem arbitrioest, depromatur, honestasque externa, lega litas, quaein observanda lege cernitur, sine mutatione animiperversi, sed modo mutatione morum, exsistere. sicv. g. sui tantum turpiter siudiosus, atque libimet o-rania rapere paratus, ex celebrato illo principio se-licitatis, probitati civili adhaerescere poterit: quodvidelicet tranquillitatem quaestumve ei adsciscat haecprudentia; quae vero si sustuleris, factionibus inhia-bit, ad mala quaecumque prorutus; quippe quum nonex ratione omnium normarum suprema, nimirumpropter officium, agat. Ex jpsis illis vero, quae bre-viter attulimus, appai;et, speramus, non posse ali-quem, qui solum legaliter, neque etiam moraliterbonus sit (h. e. qui virtuti ex charactere intelligibilideditus, nullo ad officium colendum opus habeat ela-tere, praeter repraesentationem officii), hominem proemendato haberi. simul quoque extra dubium est,quod quantumvis soleant plerumque homines contrasingula tantum vitia certare, communem omnium ra-dicem intactam relinquentes; non ab emendandismoribus, sed a mente convertenda charactereque con-stituendo institui tamen debere formationem hominismoralem, Omne enim pretium morale,'non quidem

15

a phaenomeno, actione externa, judicandum est, seda norma interna. Cum lege quidem ex asse con-gruere pott si actionum series, at simul tamen omnicarere pretio morali; si nempe pro elatere, praeterjpsam legem, fuerit aliud quid, quocumque dt-muravenerit nomine, insimatus v. c. quidam, Vel in maxi-mo honore plerumque habitus, ut jcpyvj parentum,vel misericordia. Abssilute etenim poscit Lex, utipsa sola semper & ubique pro regula subjectiva va-leat elatereque; quod ni siat, bona numquam esse po-terit actio, ut demum cumque splendida sfierit ejus-dem species externa. Omne, quod a side non pro-siciscatur, peccatura essi Dum itaque corrupta sue-rit omnium origo bonorum malorumque, mensipsa & sentiendi ratio, non succedit contra singulavitia belligeratio. Nam bonos fructus qui serremala arbor poterit?

Persectum a nobis poscit Lex: a principio san-cto prosicisci hominem jubet, in normam supremamrecepto, atque in omni actione conspicuo: nos ve-ro, si nos peccati expertes es se dicimus, sallimusnos ipsos, nec esi in nobis veritas; quippe quumfacta nostra •— pro quibus quidem quo poterit modoanimus valere? — non in genere tantum & iauniversum, verum enimvero in quovis temporisarticulo manca sint & imperfecta. Nurone ergo fru-straneus s/frotvoaaj, quae ideae respondeat, sit cona-

16

tus, vanaque, per eundem snmmo Numini acce-ptum fieri mortalem, spes dulcissima? Absit, ut hoccogitemus, animum dejiciens! Nobis quidem, perconceptus relationis inter caussam & effectum adconditiones temporis adstrictis, bonum in phaeno-meno, i. e. secundum factum, semper mancum ma-net & imperfectum, neque ut legi sanctae respondensspectandum umquam; non est nobis nisi in infinitumprogressus ad convenientiam cum hac lege potestasdata. Ipsi vero Illi, qui rationem omnium arbitriinormarum in snmma intuitione sua intellectuali, pu-ra, scrutatur, Deo, ipsum multiplex progressus hujusin infinitum unitas & totum quiddam absolutum est,atque propter animum, unde derivatur (qui supra-sensibilis estj, bonum, etiam quoad factum, vitam.Quocumque ergo temporis articulo posicus sit exi-stentise nostrae limes, certi tamen sumus, licet manci,quod sint nunc & olira

MMxgioi oi m&xsoi th m§hcs oti xvtoi t ov Qeov tyonou.