+ All Categories

I

Date post: 28-Oct-2015
Category:
Upload: tomas-saz-carazo
View: 334 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
Popular Tags:
130
1 L A T Í N II César LATÍN PAU- COMUNITAT VALENCIANA (2012/13)
Transcript
Page 1: I

1

L A T Í N

II

César

LATÍN PAU- COMUNITAT VALENCIANA (2012/13)

Page 2: I

2

Page 3: I

3

ESQUEMA DE LAS PRUEBAS DE SELECTIVIDAD 2012/2013

A: Fase general (obligatoria, consta de 5 exámenes) - Castellano: Lengua y Literatura II

- Valenciano: Lengua y Literatura II - Idioma (a escoger entre alemán, inglés, francés, italiano o portugués) - Historia de España o Historia de la Filosofía

- 1 asignatura de modalidad (a escoger) El estudiante podrá presentarse de la asignatura de modalidad que quiera. B: Fase específica (voluntaria) El estudiante se examina en esta fase de asignaturas de modalidad de Bachillerato diferentes de la escogida a la fase general. Puede examinarse de las asignaturas que quiera, las haya cursado o no.

LATÍN: Se mantiene el esquema y los criterios del curso anterior:

TRADUCCIÓN: 5 puntos; ANÁLISIS SINTÁCTICO: 2 puntos; MORFOLOGÍA: 1 punto. DERIVADOS ETIMOLÓGICOS: 1 punto. LITERATURA LATINA: 1 punto.

♦ TRADUCCIÓN: 2 opciones: -texto A: César o narrativo (entre 25 y 30 palabras) -texto B: un texto hecho en clase de los 38 repartidos en la Antología elaborada por la comisión que viene trabajando en ello desde hace años (entre 35 y 40 palabras)

♦ SINTAXIS: comentar la estructura oracional del texto

♦ MORFOLOGÍA: Puedes practicar en http://www.luduslitterarius.net/declinacion/analisis_sust.html

♦ LEXICOGRAFÍA: Dos verbos propuestos para realizar la modificación preverbial y sus respectivas evoluciones que se extraerán de un corpus cerrado de aproximadamente 60 verbos, que garanticen cada uno de ellos un mínimo de 4 modificaciones preverbiales.

EJEMPLO de modificación preverbial: duxit: abduco; adduco; circumduco; conduco; deduco; diduco; educo; induco; introduco; obduco; perduco; praeduco; produco; reduco; subduco; superduco; tra[ns]duco. transiri: abeo, adeo, ambio, circumeo, coeo, depereo, dispereo, exeo, ineo, intereo, introeo, obeo, pereo, praetereo, prodeo, redeo, retroeo, subeo. Evoluciones: duxit: abductor, aducir, aducción, conducir, conducta, conductivo, conducción, conductor, deducir, deductivo, educar, educativo, inducir, inductivo, introducir, introductorio… transiri: ir, ido, ambiente, ambientación, ambición, coito, éxito, inicio, perecer, pretérito, rédito, subir, súbito, transeúnte, transitivo, transición, tránsito…

♦ LITERATURA: - Historiografía, Oratoria , Épica y Lírica en Roma.

Page 4: I

4

EJEMPLO DE EXAMEN DE SELECTIVIDAD

Page 5: I

5

DECLINACIONES

1ª DECLINACIÓN 2ª DECLINACIÓN

CASO

SG

PL.

SINGULAR PLURAL.

Masc-fem n. M-fem n.

Nom. -a -ae -us, -er, -ir -um -i -a

Voc. -a -ae -e, er, ir -um -i -a

Acus. -am -as -um -um -os -a

Gen. -ae -arum -i -orum

Dat. -ae -is -o -is

Abl. -a -is -o -is

3ª DECLINACIÓN

TEMAS en CONSONANTE TEMAS EN -i

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

M-F N. M-F- N. M-F- N M-F N.

Nom. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/ -er -e/-al/-ar -es -ia

Voc. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/ -er -e/-al/-ar -es -ia

Acus. -em - Ø -es -a --em [ -im] -e/-al/-ar -es/ -is -ia

Gen. -is -um -is -ium

Dat. -i -ibus -i -ibus

Abl. -e -ibu s -e /-i -i -ibus

4ª DECLINACIÓN 5ª DECLINACIÓN

CASO SG PL. SG.

PLURAL.

M-F N. M-F- N. Nom. -us - u -us -ua -es -es

Voc. -us - u -us -ua -es -es

Acus. -um - u -us -ua -em -es

Gen. -us -uum -ei -erum

Dat. -ui -ibus* -ei -ebus

Abl. -u -ibus* -e -ebus

Page 6: I

6

Page 7: I

7

TEXTOS

DE CÉSAR

CON

EJERCICIOS

JULIO CÉSAR (Nicolas Coustou)

(LOUVRE, Paris)

Page 8: I

8

Page 9: I

9

LA GUERRA DE LAS GALIAS

Poco antes de la guerra civil, los enemigos políticos de César le acusaron de haber realizado una desastrosa campaña como procónsul en las Galias. Para justificarse ante estas críticas, César redactó, en el invierno del 52 (tras el levantamiento de los galos acaudillados por Vercingetórix), una relación ordenada por años de sus actuaciones en la provincia. Su propósito no era literario ni historiográfico, sino político: quería demostrar que los intereses de Roma habían hecho necesarias las numerosas guerras que se sucedieron durante ocho años en las Galias.

Así pues, la Guerra de las Galias agrupa una serie de conflictos y guerras sucedidos entre el 58 y el 51 a.e. que reflejaban las ambiciones imperiales de César. El mismo Julio César (100 - 44 a.e.) las narra en sus Comentarios de la Guerra de las Galias defendiendo la necesidad de Roma de conquistar la región, ya que los pueblos guerreros que la poblaban ponían en peligro los intereses romanos. Fue precisamente la rivalidad y las luchas internas entre los pueblos Galos lo que facilitó el triunfo de César, que culminó con la Batalla de Alesia el año 52.

Page 10: I

10

El resultado de esta guerra convirtió a Roma en dueña de Europa, extendiéndose desde Britania en el Este hasta el río Rhin por el Oeste. Entre otras ventajas, el control de las Galias suponía para Roma una facilidad de reclutamiento destacada, y servía de trampolín de intervención para acceder a los territorios de los bárbaros. LA GUERRA CIVIL

Durante su conquista de las Galias, Roma había ido cambiando y, a su vuelta, se encontró una ciudad dividida. Pompeyo se había ido aproximando al Senado, donde los enemigos de César intentaban despojarle de sus tropas y de su gobierno. Poco a poco, se llegó a la guerra civil. Después de algunas tentativas de aproximación, César se adelantó e invadió Italia cruzando el Rubicón. Pompeyo se retiró al otro lado del Adriático, seguido por los magistrados y la mayor parte de los Senadores. Más que contra Pompeyo, la lucha era contra la clase senatorial, de forma que tras su derrota en Farsalia y su muerte, la guerra siguió durante tres años en distintos escenarios (España, África y Asia Menor). Tras la batalla de Munda (Montilla, en Andalucía) en el 45 a.e., parecía que el triunfo de César iba a ser definitivo: se entregó por entero a las reformas que necesitaba Roma para ser la capital de un inmenso Imperio, pero no pudo realizarlas definitivamente porque surgió la conspiración que acabó con su vida el 15 de marzo del 44 (el día de los Idus de Marzo). De Bello Civili consta de tres libros en los que se narra su enfrentamiento con Pompeyo entre el año 49 y 48, hasta la muerte de Pompeyo. Comienza con la exposición de las causas de la guerra y sigue con los sucesos principales de la misma: la huida de Pompeyo hacia Oriente, la toma de Marsella, derrota en Hispania de los lugartenientes de Pompeyo, enfrentamiento y derrota definitiva de Pompeyo en Farsalia y, por último, huida de éste a Egipto y su posterior asesinato. La exposición está incompleta, probablemente interrumpida por su asesinato. Su propósito al escribirlas fue sobre todo político ya que trataba, con la primera, de conseguir una prorrogación de sus poderes consulares y justificar nuevas campañas militares y, con la segunda, de exculparse de toda responsabilidad en la guerra civil, presentando al Senado y a Pompeyo como responsables del conflicto.

EL EPISODIO DEL RUBICÓN

Ningún general podía cruzar el río con su ejército en armas, y desde el 59 a.C.

servía de frontera entre las provincias romanas y la Galia Cisalpina,

protegiendo a Roma de amenazas militares internas.

Su cruce por César fue el detonante o casus belli de la II Guerra Civil de la

República Romana. Marcaba el límite del poder del gobernador de las Galias

y éste no tenía permitido adentrarse en Italia con sus tropas. Cruzarlo

significaba cometer una ilegalidad, convertirse en enemigo de la República

e iniciar la guerra civil.

Julio César dio la orden a sus tropas de cruzar el río, pronunciando la frase

«alea iacta est» (la suerte está echada»), según Suetonio.

Page 11: I

11

TEXTOS PARA TRADUCIR

1. Milites loco superiore pilis missis facile hostium phalangem perfregerunt. Ea disiecta,

gladiis destrictis, in eos impetum fecerunt. (Caes. Gall. I, 25)

TRADUCE:

ANALIZA SINTÁCTICAMENTE:

ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE

-perfregerunt: -misis:

DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL loco superiore

SINGULAR PLURAL

Nom

Voc

Acus

Gen

Dat

Abl

COMPLETA: del verbo mitto, mittis, mittere, misi, missum:

PARTICIPIO DE

PRESENTE

(activo)

SINGULAR PLURAL

Nom

Voc

Acus

Gen

Dat

Abl

PARTICIPIO DE

PERFECTO

(pasivo)

SINGULAR PLURAL

Nom

Voc

Acus

Gen

Dat

Abl

01

Page 12: I

12

2. Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis principes erant Aedui, alterius Sequani. Hi

cum per se minus valerent, quod summa auctoritas antiquitus erat in Aeduis magnaeque

eorum erant clientelae, Germanos atque Ariovistum sibi adiunxerant eosque ad se magnis

iacturis pollicitationibusque perduxerant.

(Caes. Gall. VI, 12)

TRADUCE:

ANALIZA SINTÁCTICAMENTE Y CLASIFICA LAS ORACIONES.

ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:

-alterius:

-venit:

-erant:

02

Page 13: I

13

DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL summa auctoritas:

SINGULAR SINGULAR

Nom

Voc

Acus

Gen

Dat

Abl

DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL príncipes:

SINGULAR SINGULAR

Nom

Voc

Acus

Gen

Dat

Abl

Page 14: I

14

3. LOS JINETES ENEMIGOS TRABAN COMBATE CON LOS NUESTROS Y SON RECHAZADOS Equites hostium acriter proelio cum equitatu nostro in itinere conflixerunt. Nostri omnibus

partibus superiores fuerunt atque eos in silvas collesque compulerunt. Sed compluribus

interfectis nonnullos ex suis amiserunt.

( Caes. Gall. V, 15, 3)

a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.

b. DECLINA EN SINGULAR Y PLURAL: omnibus partibus

SINGULAR PLURAL

Nom

Voc

Acus

Gen

Dat

Abl

c. Escribe los enunciados verbales de las formas que aparecen en el texto e indica de qué

conjugación son.

03 RECUERDA: formación de adverbios en –mente: Adj. I �-raíz + e Adj.II �-raíz + -iter

Page 15: I

15

4. Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo1 exire possent: unum per Sequanos,

angustum et difficile, inter montem Iuram et flumen Rhodanum, vix qua singuli2 carri3

ducerentur, mons autem altissimus impendebat, ut facile perpauci prohibere possent.

(Caes. Gall. I, 5)

a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.

b. DECLINA EN PLURAL: itinera duo y en SINGULAR: mons altissimus:

itinera duo mons altissimus

Nom

Voc

Acus

Gen

Dat

Abl

c. Señala de qué clase son los adjetivos del texto y cómo declinan.

1 Cuestión de lugar UNDE.

2 singuli, -ae, -a: uno a uno, uno por uno

3 Se refiere a carros de uso civil.

04

Page 16: I

16

d. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE LAS FORMAS VERBALES.

e. ESCRIBE el enunciado verbal de los verbos anteriores e indica su conjugación.

Page 17: I

17

5. HABLA DE LOS DRUIDAS

In primis hoc volunt persuadere, non interire4 animas, sed ab aliis post mortem transire

ad alios, atque homines hoc maxime ad virtutem5 excitari putant, metu mortis

neglecto. Multa praeterea de sideribus atque eorum motu, de mundi ac terrarum magnitudine, de

rerum natura, de deorum immortalium vi ac potestate disputant et iuventuti tradunt.

(Caes. Gall. VI, 14)

a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.

b. DECLINA en singular y plural: deorum immortalium

SINGULAR PLURAL

Nom

Voc

Acus

Gen

Dat

Abl

4 Este infinitivo (compuesto de eo: intereo –“morir”) explica el hoc anterior.

5 En un contexto bélico virtus,-utis tiene el significado de “valor”.

05

Page 18: I

18

6. LA RELIGIÓN DE LOS GERMANOS

Germani multum ab hac consuetudine differunt. Nam neque druides habent, qui rebus

divinis praesint, neque sacrificiis student. Deorum numero eos solos ducunt quos

cernunt et quorum aperte opibus iuvantur: Solem et Vulcanum et Lunam.

(Caes. Gall. VI , 21)

a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.

b. DECLINA en singular y plural: hac consuetudine

SINGULAR PLURAL

Nom

Voc

Acus

Gen

Dat

Abl

c. ENUNCIA LOS VERBOS del texto y dí a qué conjugación pertenecen.

Differunt

habent

Praesint

Student

Ducunt

Cernunt

Iuvantur

d. ESCRIBE DERIVADOS de ducunt.

06

Page 19: I

19

7. CÉSAR MANDA REPARAR UN PUENTE

Eo biduo6 Caesar cum equitibus DCCCC quos sibi praesidio7 reliquerat in castra

pervenit. Pons qui fuerat tempestate interruptus paene erat refectus; hunc noctu

perfici iussit.

Ipse, cognita locorum natura, ponti castrisque praesidio8 sex cohortes relinquit atque omnia

impedimenta, et postero die omnibus copiis, triplici instructa acie9, ad Ilerdam proficiscitur et sub

castris Afranii constitit et ibi paulisper sub armis moratus facit aequo loco pugnandi10 potestatem.

(Caes. Civ. I, XLI)

TRADUCE.

6 Eo biduo: adverbios.

7 DOBLE DATIVO: sibi (OI) praesidio (C. C. Finalidad): “para su propia guardia/ defensa”.

8 DOBLE DATIVO.

9 ABLATIVO ABSOLUTO: “ordenado el ejército en tres columnas”.

10 GERUNDIO

07

Page 20: I

20

ANALIZA

QUOS

SIBI

HUNC

IPSE

TEMA DE ... MORFEMA DESINENCIA

RELIQUERAT

FUERAT

REFECTUS

IUSSIT

COGNITA

RELINQUIT

PUGNANDI

Page 21: I

21

8. Dum haec in conloquio geruntur, Caesari nuntiatum est equites Ariovisti propius

tumulum accedere et ad nostros adequitare, lapides telaque in nostros conicere.

(Caes. Gall. I, 46)

a. TRADUCE y haz el análisis sintáctico.

b. DECLINA en singular y plural: propius

SINGULAR PLURAL

Nom

Voc

Acus

Gen

Dat

Abl

c. ESCRIBE DERIVADOS DE geruntur.

08

Page 22: I

22

9. DESCRIPCIÓN DE BRITANIA. Britanniae pars interior ab iis incolitur, quos natos in insula ipsi memoria proditum dicunt,

maritima pars ab iis, qui praedae ac belli inferendi causa ex Belgio transierunt (qui omnes

fere iis nominibus civitatum appellantur, quibus orti ex civitatibus eo pervenerunt) et bello

inlato ibi remanserunt atque agros colere coeperunt. (Caes. Gall. V, 12, 1-2)

TRADUCE.

Hominum est infinita multitudo creberrimaque aedificia fere Gallicis consimilia, pecoris numerus

ingens. Utuntur aut aere aut nummo aureo aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro

nummo. Nascitur ibi plumbum álbum in mediterraneis regionibus, in maritimis ferrum, sed eius

exigua est copia; aere utuntur importato. (Caes. Gall. V, 12, 3-5)

TRADUCE.

09

Page 23: I

23

Materia cuiusque generis ut in Gallia est praeter fagum atque abietem. Leporem et gallinam et

anserem gustare fas non putant; haec tamen alunt animi voluptatisque causa. Loca sunt

temperatiora quam in Gallia remissioribus frigoribus. (Caes. Gall. V, 12, 5-6)

Insula natura triquetra, cuius unum latus est contra Galliam. Huius lateris alter angulus, qui est ad

Cantium, quo fere omnes ex Gallia naves adpelluntur, ad orientem solem, inferior ad meridiem

spectat. Hoc latus tenet circiter milia passuum quingenta. (Caes. Gall. V, 13)

Page 24: I

24

C. IVLI CAESARIS COMMENTARIORVM DE BELLO GALLICO

LIBER PRIMVS 10. [1] Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam

Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua,

institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et

Sequana dividit.

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:

a. Incolunt b. Appellantur c. Flumen

d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica

DIFFERUNT. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.

10

Page 25: I

25

11. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae

longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea quae ad

effeminandos11 animos pertinent important, proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum

incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua de causa Helvetii quoque reliquos

Gallos virtute praecedunt, quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum aut

suis finibus eos prohibent aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt.

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE

c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: a. fortissimi b. absunt c. quibuscum

11

GERUNDIVO

11

Page 26: I

26

d. DECLINA LOS PRONOMBRES horum, ea, quae, ipsi.

SINGULAR PLURAL

Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

SINGULAR PLURAL

Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

SINGULAR PLURAL

Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

SINGULAR PLURAL

Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

e. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica GERUNT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionadas base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.

Page 27: I

27

12. Eorum una pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit a flumine

Rhodano, continetur Garumna flumine, Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam ab

Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum, vergit ad septentriones. Belgae ab extremis

Galliae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni, spectant in septentrionem

et orientem solem. Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et eam partem Oceani

quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter occasum solis et septentriones. (B.G., I, 1)

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:

a. Dictum est b. oriuntur c. inferiorem

d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica CAPIT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionadas base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.

12

Page 28: I

28

13. LEVANTAMIENTO HELVECIO ENCABEZADO POR ORGETÓRIX

Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus Orgetorix. Is M. Messala el M. Pisone

consulibus regni cupiditate inductus coniurationem nobilitatis fecit et civitati persuasit ut de

finibus suis cum omnibus copiis exirent: perfacile esse, cum virtute omnibus prestarent, totius Galliae

imperio potiri [infinitivo presente de potior.] (De Bello Gallico, I, 2)

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. DECLINA eam partem

SINGULAR PLURAL

Nom.

Voc.

Acus.

Gen.

Dat.

Abl.

d. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:

a. flumine b. septentriones

e. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica SPECTAT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.

13

Page 29: I

29

14. His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti constituerunt ea quae ad

proficiscendum pertinerent comparare, iumentorum et carrorum quam maximum

numerum coemere, sementes quam maximas facere, ut in itinere copia frumenti

suppeteret, cum proximis civitatibus pacem et amicitiam confirmare. (Caes. Gall. I, 3, 1)

TRADUCE

Ad eas res conficiendas12 biennium sibi satis esse duxerunt; in tertium annum profectionem lege

confirmant. Ad eas res conficiendas Orgetorix deligitur. Is sibi legationem ad civitates suscipit. In

eo itinere persuadet Castico, Catamantaloedis filio, Sequano, cuius pater regnum in Sequanis

multos annos obtinuerat et a senatu populi Romani amicus appellatus erat, ut regnum in civitate

sua occuparet, quod pater ante habuerit; (Caes. Gall. I, 3, 2-3)

TRADUCE

12

GERUNDIVO: Traduce por infinitivo.

14

Page 30: I

30

itemque Dumnorigi Haeduo, fratri Diviciaci, qui eo tempore principatum in civitate obtinebat ac

maxime plebi acceptus erat, ut idem conaretur persuadet eique filiam suam in matrimonium dat.

Perfacile factu esse illis probat conata perficere, propterea quod ipse suae civitatis imperium

obtenturus esset: non esse dubium quin totius Galliae plurimum Helvetii possent; se suis copiis

suoque exercitu illis regna conciliaturum confirmat. Hac oratione adducti inter se fidem et ius

iurandum dant et regno occupato per tres potentissimos ac firmissimos populos totius Galliae sese

potiri posse sperant. (Caes. Gall. I, 3, 4-7)

TRADUCE

Page 31: I

31

15. Post eius mortem nihilominus Helvetii id quod constituerant facere conantur, ut e finibus suis

exeant. Ubi iam se ad eam rem paratos esse arbitrati sunt, oppida sua omnia, numero ad

duodecim, vicos ad quadringentos, reliqua privata aedificia incendunt; frumentum

omne comburunt, ut domum reditionis spe sublata paratiores ad omnia pericula

subeunda essent; trium mensum molita cibaria sibi quemque domo efferre iubent.

(Caes. Gall. I, 5)

a. TRADUCE.

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:

a. Constituerant b. Conantur c. Arbitrati sunt d. Efferre

d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica EXEANT. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.

15

Page 32: I

32

16. Caesari cum id nuntiatum esset, eos per provinciam nostram iter facere conari, maturat ab

urbe proficisci et quam maximis potest itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad

Genavam pervenit. Provinciae toti quam maximum potest militum numerum imperat

(erat omnino in Gallia ulteriore legio una), pontem, qui erat ad Genavam, iubet

rescindi. (Caes. Gall. I, 7, 1-2)

a. TRADUCE.

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:

a. Nuntiatum esset b. Conari c. Provinciae d. Legio

d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica IUBET. A continuación expón 5 palabras evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos por ti.

16

Page 33: I

33

17. LOS ADUÁTUCOS REGRESAN A SU CASA Aduatuci13, de quibus supra scripsimus, cum omnibus copiis auxilio Nerviis14 venirent, hac

pugna nuntiata, ex itinere domum reverterunt; cunctis oppidis castellisque desertis, sua

omnia in unum oppidum egregie natura munitum contulerunt. (Caes. Gall. II, 29, 1-2)

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE EL FRAGMENTO

c. ANÁLISIS MORFOLÓGICO DE LAS FORMAS VERBALES

d. ESCRIBE COMPUESTOS DE scripsimus, Y PALABRAS DERIVADAS EN LAS LL.RR.

13

Los aduátucos, habitantes de Aduática, ciudad belga (hoy Tongres). 14

Los nervios, pueblo belga.

17

Page 34: I

34

LOS PARTICIPIOS EN CÉSAR

18. 1. Imperatore vincente, magna fuit laetitia. 18. 2. Lupa sitiens ad flumen appropinquavit. 18. 3. Eum litteras scribentem inveni. 18. 4. Imperator, ab hostibus victus, se cecidit. 18.5. Imperator venit, hostes victurus. 18.6. Hostibus fugatis, nostri ad flumen venerunt. 18. 7. Hostes, a nostris fugati, ad flumen venerunt. 18. 8. Imperator oppidum, a paucis defensum, non ceperat. 18.9. Caesar idoneam tempestatem nactus tertia vigilia naves solvit. 18.10. Caesar pontes reficere conatus ad flumen venit. 18.11. Imperator oppidum, paucis id defendentibus, non ceperat. 18.12. Delphini fugientes pisces secuti appropinquunt. 18.13. Romani pontem tempestatum vi ruptum invenerunt. 18.14. Milites loci opportunitatem arbitrati turres duas constituere coeperunt. 18.15. Hostes, a nostris copiis victi, se receperunt.

NOTA: César utiliza con frecuencia los siguientes

participios deponentes: Nactus (nasciscor, encontrando); conatus (conor: intentando); secutus (sequor: siguiendo); arbitratus (arbitror: juzgando, considerando); profectus (proficiscor: avanzando), (co)hortatus (hortor: animando), moratus (moror: demorándose); ausus (audeo -semideponente-: atreviéndose); veritus (vereor: temiendo)...

18

Page 35: I

35

19. Ubi de eius adventu Helvetii certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt nobilissimos civitatis,

cuius legationis Nammeius et Verucloetius15 principem locum obtinebant, qui dicerent

sibi esse in animo sine ullo maleficio iter per provinciam facere, propterea quod aliud

iter haberent nullum: rogare ut eius voluntate id sibi facere liceat. (Caes. Gall. I, 7, 3)

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:

a. adventu b. principem c. liceat

d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica mittunt. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.

15

Nameyo y Veruclecio, (nobles helvecios enviados como embajadores a César).

19

Page 36: I

36

20. 1. Cum sua sponte his persuadere non possent, legatos ad Dumnorigem Haeduum mittunt.

20. 2. Cum civitas ob eam rem incitata armis ius suum exequi conaretur multitudinemque

hominum ex agris magistratus cogerent, Orgetorix mortuus est. (Caes. Gall. I, 3)

20.3. Hic pagus unus, cum domo exisset, patrum nostrorum memoria L. Cassium consulem

interfecerat. (Caes. Gall. I, 12)

20. 4. Is ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret, in eam partem

ituros atque ibi futuros Helvetios ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset. (Caes. Gall. I,

13)

CUM PUEDE SER:

1.- Preposición de ablativo: “con”. 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:

� Temporal: “cuando, mientras, desde que”. 2.2.- Con subjuntivo:

� Cum histórico (pto. imperf./ plusc.): “como, gerundio o al+infinitivo”.

� Causal (presente / pto.pto.): “porque, puesto que” � Concesivo (correlativos como tamen, attamen…): “aunque”.

20

Page 37: I

37

21. CÉSAR SE DIRIGE A RÍMINI DONDE RECOGE AL RESTO DE LAS LEGIONES Caesar, cognita militum voluntate, Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis

qui ad eum confugerant, convenit; reliquas legiones ex hibernis evocat et subsequi iubet.

(Caes. Civ. I, 7)

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE

a. ea b. proficiscitur c. confugerant

d. FORMA POR modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica

venit. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.

21

Page 38: I

38

22. CÉSAR RETIRA EL EJÉRCITO A LOS CUARTELES DE INVIERNO

Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque incensis Caesar exercitum

reduxit et in Aulercis, Lexoviis reliquisque item civitatibus, quae proxime bellum

fecerant, in hibernis conlocavit. (Caes. Gall. III, 29, 3)

TRADUCE

22

Page 39: I

39

23. CÉSAR DESPUÉS DE UNA LARGA JORNADA LLEGÓ A NOVIODUNO

Postridie eius diei Caesar, priusquam se hostes ex terrore ac fuga reciperent, in fines

Suessionum, qui proximi Remis16 erant, exercitum duxit et magno itinere confecto ad

oppidum Noviodunum contendit. (Caes. Gall. II, 12)

TRADUCE

16

Remi, -orum: los Remos

23

Page 40: I

40

TRADUCE ESTAS CONSTRUCCIONES DE INFINITIVO Y ANALÍZALAS SINTÁCTICAMENTE

24.1. Dux fossam fieri iussit.

24.2. Maluit diligi quam metui.

24.3. Dicere recordari est.

24.4. Iste sacra neglegi fecit.

24.5. Dux castra vallo muniri vetuit.

24.6. Mendacem memorem esse oportet.

24.7. Omnia contemnere possumus; nemo omnia habere potest.

24.8. Cato litterarum radices amaras esse dicit, fructus iucundiores.

24.9. Audiverat Pompeium per Mauretaniam cum legionibus iter in Hispaniam facere.

24.10. Necesse est in rebus contrariis duabus alterum verum esse, alterum falsum.

24.11. Vir ingratus se accepisse beneficium negat.

24.12. Eum a Pompeio missum esse in Hispaniam demostratum est.

24

Page 41: I

41

25. CASIVELAUNO PIDE LA PAZ Y CÉSAR PONE CONDICIONES

Cassivellaunus, hoc proelio nuntiato, tot detrimentis acceptis vastatis finibus, maxime

etiam permotus defectione civitatum, legatos per Atrebatem Commium de obsidum

deditione ad Caesarem mittit. Caesar, cum constituisset hiemare in continenti propter

repentinos Galliae motus neque multum aestatis superesset, obsides imperat et constituit quid

vectigalis17 in annos singulos populo Romano penderet. (Caes. Gall. V, 22, 3-4)

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE

c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:

-acceptis -permotus -constituisset

d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica PERMOTUS. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.

17

quid vectigalis : qué tributos

25

Page 42: I

42

26. Hoc proelio trans Rhenum nuntiato, Suebi, qui ad ripas Rheni venerant, domum reverti

coeperunt; quos ubi qui proximi Rhenum incolunt perterritos senserunt, insecuti

magnum ex iis numerum occiderunt. Caesar una aestate duobus maximis bellis

confectis maturius paulo quam tempus anni postulabat in hiberna in Sequanos

exercitum deduxit; hibernis Labienum praeposuit; ipse in citeriorem Galliam ad conventus

agendos profectus est. (Caes. Gall. I, 54)

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE

c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: -Interfici -viderent -militaribus

d. FORMA POR modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica COEPERUNT. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.

26

Page 43: I

43

UT y NE

27.1. Ita sentio, ut loquor. 27.2. Galli, ut supra memoravimus, equitatum, qui nondum redierat, exspectabant.

27.3. Ut primum loqui coepit, ceteri tacuerunt.

27.4. Consul timebat ne Galli, priusquam auxilia venirent, impetum facerent.

27.5. Accidit ut hostes iam maiores copias haberent.

27.6. His rebus fiebat ut minus facile finitimis bellum inferre possent.

27.7. Caesar milites postulavit ut omnes scaphas ad litus appulsas habeant.

27.8. Caesar statuit ut equites proficiscerentur.

27.9. Helvetii a Caesare postulaverunt ut sibi iter per provinciam daret.

RECUERDA. UT puede ser:

1.- Adverbio interrogativo / exclamativo/ desiderativo: “¿cómo?, ¡cómo!”… 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:

� Comparativo-modal (posibles correlativos: sic, ita, qualis…): “como según”.

� Temporal (ut primum): “cuando, mientras, desde que”. � Causal: “según, porque, como”

2.2.- Con subjuntivo: � Sustantivo: “que”. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o

aposición) � Final: “para (que)” � Consecutivo: “que, de modo que” (adverbio –ita, sic, tantus- + ut /

is, ea, id + ut; sigue a la principal). � Concesivo: “aunque” (correlativos: tamen; precede a la principal)

27

Page 44: I

44

27.10. Eis Caesar imperavit ut ducentos obsides sibi dederint.

27.11. Dux suos milites iubet ut de finibus cum omnibus copiis exirent.

27.12. Caesar milites intra munitiones continuit, ne ab hostibus caperentur.

27.13. Caesar legiones cohortatur ut in fide maneant atque hostium impetum sustineant.

27.14. Ne milites exirent iussit.

RECUERDA. NE puede ser: 1.- Adverbio de negación (con subjuntivo): “no” 2.- Nexo subordinado (con subjuntivo):

� Sustantivo: “que” /”que no” con verbos de temor. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición). Ej.: Dux veritus ne… “El general temiendo que…”

� Final: “para (que) no”/ “para que” con verbos de temor. Para distinguir completivas y finales HAY QUE ANALIZAR LA ORACIÓN PRINCIPAL (ver si el verbo es transitivo o no y si tiene sujeto y CD).

Page 45: I

45

28. MODO DE VIDA DE LOS GERMANOS Germani agriculturae non student18, maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne

consistit. Neque quisquam agri fines habet proprios; sed magistratus ac principes in

annos singulos19 gentibus agros distribuunt atque anno post20 alio transire cogunt.

(Caes. Gall. VI, 22,1)

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE

c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: -victus -quisquam -cogunt

d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica TRANSIRE. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.

18

Studeo: dedicarse a (alicui rei) 19

In annos singulos: para cada año. 20

Anno post: al año siguiente.

28

Page 46: I

46

29. LOS GERMANOS EN FUGA INTENTAN CRUZAR EL RIN Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga verterunt neque prius21 fugere

destiterunt quam ad flumen Rhenum milia passuum ex eo loco circiter quinque

pervenerunt. Ibi perpauci aut viribus confisi tranare contenderunt aut lintribus inventis sibi

salutem reppererunt. (Caes. Gall. I, 53, 1-2)

a. TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE

c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: - restitutum est - pervenerunt - reppererunt

d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica PERVENERUNT. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.

21

Prius…quam (priusquam): antes que/hasta que.

29

Page 47: I

47

30. ACTIVIDAD DE VERCINGETÓRIX Cum iam muro turres appropinquavissent, ex captivis22 Caesar cognovit

Vercingetorigem consumpto pabulo castra movisse propius Avaricum atque ipsum cum

equitatu expeditisque insidiarum causa profectum esse. (Caes. Gall. VII, 18, 1-2)

TRADUCE

22

Cognosco: saber, enterarse, informarse por (ex + abl.)

30

Page 48: I

48

31. ALGUNOS PUEBLOS DE HISPANIA SE UNEN A CÉSAR Y LE SUMINISTRAN ALIMENTO Hos Tarraconenses et Iacetani23 et Ausetani et paucis post diebus Illurgavonenses, qui flumen

Hiberum attingunt, insequuntur. Petit ab his omnibus ut se frumento iuvent. Pollicentur atque

omnibus undique conquisitis iumentis in castra deportant. (Caes. Civ. I 60, 2-3)

TRADUCE

Impedimenta de un legionario romano

23 Iacetani: jacetanos, de Jaca. Ausetani: de Ausa (Vich), pueblo íbero. Illurgavonenses: de Amposta.

31

Page 49: I

49

32. CONOCIENDO A LOS GALOS, CÉSAR ANTICIPA SU MARCHA AL EJÉRCITO

Qua consuetudine cognita, Caesar, ne graviori bello occurreret, maturius quam

consuerat ad exercitum proficiscitur. Eo cum venisset, ea quae fore suspicatus erat facta

cognovit: missas legationes ab nonnullis civitatibus ad Germanos invitatos eos uti ab

Rheno discederent: omnia quae postulassent ab se fore parata. (Caes. Gall. IV, 6)

a.TRADUCE

b. ANALIZA SINTÁCTICAMENTE c. ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:

graviori maturius fore

d. FORMA por modificación preverbial al menos 3 verbos latinos a partir de la base léxica cognita. A continuación expón al menos 5 palabras en total en cualquiera de las lenguas oficiales de la Comunidad Valenciana evolucionadas a partir de la mencionada base léxica o de los verbos latinos compuestos.

32

Page 50: I

50

33. CÉSAR CELEBRA UNA ENTREVISTA CON ARIOVISTO

Planities erat magna et in ea tumulus terrenus satis grandis. Hic locus aequo fere

spatio a castris Ariovisti et Caesaris aberat. Eo, ut erat dictum, ad colloquium venerunt.

Legionem Caesar, quam equis devexerat24, passibus ducentis ab eo tumulo constituit. Item equites

Ariovisti pari intervallo constiterunt25. (Caes. Gall. I, XLIII)

TRADUCE

ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE:

-aberat

-erat dictum

-devexerat

24 Devexerat: había transportado. 25

Constiterunt: se detuvieron.

33

Page 51: I

51

34. SE ANUNCIA A AFRANIO QUE SE ENCUENTRAN DETENIDOS JUNTO AL RÍO GRANDES CONVOYES DE AYUDA A CÉSAR

Nuntiatur Afranio magnos commeatus, qui iter habebant ad Caesarem, ad flumen

constitisse. Venerant eo sagittarii ex Rutenis, equites ex Gallia cum multis carris

magnisque impedimentis, ut fert Gallica consuetudo. Erant praeterea cuiusque generis

hominum milia circiter VI cum servis liberisque; sed nullus ordo, nullum imperium certum, cum

suo quisque consilio uteretur26. (De Bello Civili, I, 51,60)

TRADUCE

ANALIZA SINTÁCTICAMENTE Y CLASIFICA LAS ORACIONES

26

Utor: dep. (+ abl.; su infinitivo es uti).

34

Page 52: I

52

CONSTRUCCIÓN PERSONAL E IMPERSONAL DEL INFINITIVO

A. CONSTRUCCIÓN PERSONAL CON INFINITIVO En un principio, la voz impersonal de los verbos declarativos (decir, saber...) podía llevar un OD formado por una oración de infinitivo con sujeto en acusativo:

Adesse romanos nuntiatur “Se anuncia que los romanos están presentes”

La tendencia del latín a suprimir el impersonal hizo que, más tarde, los verbos declarativos se construyeran generalmente en forma personal, poniendo en nominativo el antiguo sujeto del infinitivo que iba en acusativo:

Romani adesse nuntiantur. Este tipo de construcciones han de ser traducidas en español como impersonales: -Hostes dicuntur in proelio vicisse

“ Los enemigos son dichos haber vencido en el combate” = “Se dice que los enemigos vencieron en el combate”

-Verus patriae diceris esse pater “ Tú eres dicho ser el verdadero padre de la patria” = “Se dice que tú eres el verdadero padre de la patria...

-Servi videntur venire “Parece que los siervos vienen”

RECUERDA: El verbo video en pasiva se traduce “parecer”.

La construcción personal es frecuente con videri (“parecer”), fertur, feruntur (“se dice”, “dicen”). B. PASIVA IMPERSONAL El latín usa mucho más la pasiva refleja con valor impersonal que las lenguas romances, aunque la usamos a menudo: “se oían las voces de los enemigos”, “se dicen de él muchas cosas” = hostium voces audiebantur, multa de eo narrantur. Su uso en latín se desarrolló hasta emplearla en oraciones que, en activa, no tienen OD: Milites acriter pugnaverunt “Los soldados lucharon con fiereza” Esta frase, sin OD, no puede poner en pasiva un sujeto personal, por lo que se usa la pasiva en forma impersonal en 3ª persona singular:

Pugnatum est acriter a militibus “Se luchó con fiereza por parte de los soldados”

En los tiempos de perfecto la concordancia se hace en neutro: pugnatum est = “ se luchó”.

Page 53: I

53

35. TRADUCE 35.1. Ipse pro castris fortissime pugnans occiditur (Caes. Gall. V, 37) 35.2. Disputatur in consilio a Petreio atque Afranio et tempus profectionis quaeritur. (Caes. Civ. I, 67) 35.3. Pugnatum est ab utrisque acriter. (Caes. Gall. IV, 26) 35.4. Cognito eius adventu Acco […] iubet in oppida multitudinem convenire. Conantibus, priusquam id effici posset, adesse Romanos nuntiatur. (Caes. Gall. VI, 4) 35.5. Quoniam ad hunc locum perventum est, non alienum esse videtur de Galliae Germaniaeque moribus et quo differant hae nationes inter sese proponere. (Caes. Gall. VI, 11) 35.6. Ibi L. Cotta pugnans interficitur cum maxima parte militum. Reliqui se in castra recipiunt unde

erant egressi. Ex quibus L. Petrosidius aquilifer, cum magna multitudine hostium premeretur,

aquilam intra vallum proiecit. (Caes. Gall. V, 37)

35

Page 54: I

54

36. Caesar suas copias in proximum collem subducit, aciem instruit. Labienus, ut erat ei

praeceptum a Caesare ne27 proelium committeret, nisi28 ipsius copiae prope hostium

castra visae essent, ut undique uno tempore in hostes impetus fieret, monte occupato

nostros expectabat proelioque abstinebat. (Caes. Gall. I, 22)

TRADUCE

ANALIZA SINTÁCTICAMENTE ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE

- occupato - abstinebat

FORMA DERIVADOS de specto.

27

Completivo. 28

“A no ser que sus propias tropas fuesen vistas cerca de los campamentos de los enemigos”.

36

Page 55: I

55

37. LOS MANDUBIOS FUERON OBLIGADOS A ABANDONAR LA PLAZA CON SUS HIJOS Y MUJERES A PESAR DE SUS SÚPLICAS

Sententiis dictis constituunt ut ei, qui valetudine aut aetate inutiles sunt bello oppido

excedant, atque omnia prius experiantur, quam ad Critognati sententiam

descendant: illo tamen potius utendum consilio, si res cogat atque auxilia morentur, quam aut

deditionis aut pacis subeundam condicionem. Mandubii, qui eos oppido receperant, cum liberis

atque uxoribus exire coguntur. Hi, cum ad munitiones Romanorum accessissent, flentes, omnibus

precibus orabant ut se, in servitutem receptos, cibo iuvarent. At Caesar, dispositis in vallo

custodibus, recipi prohibebat. (Caes. Gall. VII, 78)

TRADUCE

ANALIZA SINTÁCTICAMENTE hasta “condicionem”.

37

Page 56: I

56

38. VERCINGÉTORIX ENCABEZA LA REBELIÓN DE TODA LA GALIA Summae diligentiae summam imperii severitatem addit; magnitudine supplicii dubitantes cogit.

Nam, maiore commisso delicto, igne atque omnibus tormentis necat; leviore de causa, auribus

desectis aut singulis effossis oculis, domum remittit, ut sint reliquis documento et magnitudine poenae

perterreant alios. (Caes. Gall. VII, 4, 9-10)

TRADUCE

38

Page 57: I

57

39. CÉSAR ORDENA A P. CRASO QUE SE DIRIJA A AQUITANIA

Publium Crassum cum cohortibus legionariis duodecim et magno numero equitatus in

Aquitaniam proficisci iubet, ne ex his nationibus auxilia in Galliam mittantur ac tantae

nationes coniungantur. (Caes. Gall. III, 11,3)

TRADUCE

39

Page 58: I

58

40. LAS MUJERES GALAS DELATAN A GRITOS LA HUIDA DE LOS SUYOS

Ubi eos29 in sententia perstare viderunt, quod plerumque30 in summo periculo timor

misericordiam non recepit, conclamare et significare de fuga Romanis coeperunt.

(Caes. Gall. VII, 26)

TRADUCE

29

Eos: se refiere a los galos. Los galos, al ver que no podían vencer, deciden huir de la fortaleza en medio del silencio

de la noche, pero sus mujeres, al ver que las abandonaban a ellas y a sus hijos a merced de los romanos, empezaron a

dar gritos y a delatarlos. 30

Plerumque: adverbio, en la mayoría de los casos.

40

Page 59: I

59

41. CÉSAR SE PRESENTA RÁPIDAMENTE EN LA CIUDAD DE CENABO Huc biduo pervenit. Castris ante oppidum positis, diei tempore exclusus, in posterum

[diem] oppugnationem differt et, veritus ne nocte ex oppido profugerent, duas

legiones in armis excubare iubet. (Caes. Gall. VII, 11, 5-6)

TRADUCE

41

Page 60: I

60

42. INTENTO FRUSTRADO DE CÉSAR DE REPARAR LOS PUENTES Hae permanserunt aquae dies complures. Conatus est Caesar reficere pontes, sed nec magnitudo fluminis permittebat neque ad ripam dispositae cohortes adversariorum perfici patiebantur. (Caes. Civ. I, 50, 1-2)

42

Page 61: I

61

43. LA NOTICIA DE LA VICTORIA DE CÉSAR HACE HUIR A INDUCIOMARO Hac fama ad Treveros perlata Indutiomarus, qui postero die castra Labieni oppugnare decreverat, noctu profugit copiasque omnes in Treveros reducit. (Caes. Gall. V, 53, 2)

TRADUCE:

43

Page 62: I

62

44. CÉSAR SALE DE NOCHE DE SU CAMPAMENTO Y LLEGA AL DE LOS ENEMIGOS Quibus rebus cognitis media nocte silentio31 profectus ad hostium castra pervenit. Illi

celeriter per exploratores adventu Caesaris cognito carros impedimentaque sua in artiores

silvas abdiderunt, copias omnes in loco edito atque aperto instruxerunt. (Caes. Gall. VII, 18,

2-3)

TRADUCE:

FALSO RELATIVO (relativo coordinativo)

-Quos adversum proelium commovebat. -Quibus itineribus domo exire possunt. -Qua re cognita, duces adversariorum crebras stationes disponunt equitum. -Galli se ad agmen receperunt. Quibus profligatis, rursus oppidani perterriti sese ei dediderunt.

31

Hendíadis: en medio del silencio de la noche.

44

El relativo, sin antecedente ni verbo propio, no funciona como

nexo, sino como un FALSO RELATIVO o RELATIVO

COORDINATIVO. Suele ir tras pausa fuerte y se traduce como

si fuera un demostrativo.

Page 63: I

63

45. LOS GALOS VENERABAN SOBRE TODO A MERCURIO Deum maxime Mercurium colunt. Huius sunt plurima simulacra, hunc omnium

inventorem artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae

mercaturasque32 habere vim maximam arbitrantur. (Caes. Gall. VI, 17,1)

32

Mercaturas: en lo refernte a los beneficios económicos y al comercio.

45

Page 64: I

64

46. CÉSAR PREPARA EL ASEDIO A LA CAPITAL DE LOS BITÚRIGOS

Castris ad eam partem oppidi positis Caesar, quae intermissa a flumine et a

paludibus aditum, ut supra diximus, angustum33 habebat, aggerem apparare, vineas

agere, turres duas constituere coepit. (Caes. Gall. VII, 17, 1)

33

Angustum: concierta con aditum.

46

Page 65: I

65

47. ACTIVIDADES DE LOS DRUIDAS (I)

Illi34 rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur, ad

hos magnus adulescentium numerus disciplinae causa35 concurrit, magnoque hi sunt

apud eos honore. Nam fere de omnibus controversiis publicis privatisque constituunt et,

si quod est admissum facinus, si caedes facta, si de hereditate, de finibus controversia est,

idem decernunt, praemia poenasque constituunt; si qui aut privatus aut populus eorum decreto

non stetit, sacrificiis interdicunt. Haec poena apud eos est gravissima. Quibus ita est interdictum,

hi numero impiorum ac sceleratorum habentur, his36 omnes decedunt, aditum sermonemque

defugiunt, ne quid ex contagione incommodi accipiant, neque his petentibus ius redditur neque

honos ullus communicatur. (Caes. Gall. VI, 13)

TRADUCE:

34

Los druidas. 35

Causa: preposición de genitivo pospuesta, “para aprender”. Es un ablativo que se pospone al genitivo. 36

His: ablativo separativo, de éstos. Decedo: apartarse (con ablativo separativo).

47

Page 66: I

66

ANALIZA SINTÁCTICAMENTE Y SEÑALA LOS VERBOS PRINCIPALES DEL TEXTO. ¿Qué valor tiene quibus en la línea 6?

Page 67: I

67

48. LOS ENEMIGOS SE REAGRUPAN DISPUESTOS A LUCHAR DE NUEVO

Hostes re nova perterriti, muro turribusque deiecti in foro ac locis patentioribus cuneatim

constiterunt hoc animo, ut, si qua ex parte obviam contra veniretur, acie instructa37 depugnarent.

(Caes. Gall. VII, 28,1)

37

Acie instructa: en columnas cerradas.

48

Page 68: I

68

49. LLEGADA Y DESEMBARCO A LAS COSTAS DE BRITANIA Cuius loci haec erat natura atque ita montibus angustis38 mare continebatur, uti ex locis

superioribus in litus telum adigi posset. Hunc ad egrediendum nequaquam idoneum locum

arbitratus, dum reliquae naves eo convenirent ad horam nonam in ancoris exspectavit.

(Caes. Gall. IV, 23, 10)

38

Montibus angustis: acantilados.

49

Page 69: I

69

50. CÉSAR LEVA ANCLAS HACIA BRITANIA His constitutis rebus, nactus idoneam ad navigandum tempestatem tertia fere vigilia

solvit equitesque in ulteriorem portum progredi et naves conscendere et se sequi iussit.

(Caes. Gall. IV, 23)

50

Page 70: I

70

51. AL LLEGAR AL PUERTO DE ITIO, CÉSAR SE ENTERA DE LO QUE LE HA OCURRIDO A UNA PARTE

DE SU ESCUADRA

His rebus constitutis, Caesar ad portum Itium cum legionibus pervenit. Ibi cognoscit

sexaginta naves, quae in Meldis39 factae erant, tempestate reiectas40, cursum tenere

non potuisse atque eodem (unde erant profectae) revertisse. Reliquas paratas ad navigandum

atque omnibus rebus instructas invenit . (Caes. Gall. V, V)

39

In Meldis: en el territorio de los meldos. 40

Reiectas: participio concertado con sexaginta naves, sujeto de la perífrasis verbal tenere non potuisse y de

revertisse.

51

Page 71: I

71

52. PROMESAS DE LOS BRITANOS A CÉSAR Interim, consilio eius cognito et per mercatores perlato ad Britannos, a compluribus

insulae civitatibus ad eum legati veniunt qui polliceantur41 obsides dare atque imperio

populi Romani obtemperare. Quibus auditis, liberaliter pollicitus hortatusque ut in ea

sententia permanerent, eos domum remittit et cum iis una Commium, quem ipse Atrebatibus

superatis regem ibi constituerat, cuius et virtutem et consilium probabat et quem sibi fidelem esse

arbitrabatur cuiusque auctoritas in his regionibus magni habebatur, mittit. (Caes. Gall. IV, 21, 5-7)

41

Qui polliceantur: un relativo con el verbo en subjuntivo equivale a una proposición subordinada adverbial o

circunstancial final, causal, concesiva, etc.)

52

Page 72: I

72

53. VERCINGETORIX ENCARGA A LOS QUE SE MARCHAN QUE REÚNAN HOMBRES PARA LA GUERRA

Discedentibus mandat ut suam quisque eorum civitatem adeat omnesque qui per

aetatem arma ferre possint ad bellum cogant. (Caes. Gall. VII, 71)

53

Page 73: I

73

54. CÉSAR ENVIA A FABIO CON LAS LEGIONES A HISPANIA

Dum haec parat atque administrat, C. Fabium legatum cum legionibus tribus quas Narbone

circumque ea loca42 hiemandi causa disposuerat in Hispaniam praemittit celeriterque

Pyrenaeos saltus occupari iubet, qui eo tempore ab L. Afranio legato praesidiis43

tenebantur. Reliquas legiones quae longius hiemabant subsequi iubet.

His rebus constitutis, Fabius, ut erat imperatum, adhibita celeritate44, praesidium ex saltu deiecit45

magnisque itineribus46 ad exercitum Afranii contendit. (Caes. Civ. I, 37, 1-3)

42

Circumque ea loca: y sus alrededores. 43

Praesidiis: con las guarniciones defensivas. 44

Adhibita celeritate: con la mayor rapidez. 45

Deiecit: desalojó del puerto. 46

Magnis itineribus: a marchas forzadas.

54

Page 74: I

74

55. LAS TROPAS ROMANAS NO SE ATREVEN A CRUZAR EL RÍO POR MIEDO A VERSE RODEADOS POR LOS BITURIGES

Qui47, cum ad flumen Ligerim venissent, quod Bituriges ab Haeduis dividit, paucos dies ibi

morati neque flumen transire ausi, domum revertuntur legatisque nostris renuntiant se

Biturigum perfidiam veritos48 revertisse. (Caes. Gall. VII, 5)

47

Qui: se refiere a las tropas. 48

Veritos: participio deponente, concertado con se (sujeto de revertisse).

55

Page 75: I

75

56. AL DESMENTIRSE LA LLEGADA DE POMPEYO, MUCHOS HISPANOS SE UNEN DECIDIDAMENTE A CÉSAR Perfecto ponte, magnis quinque civitatibus ad amicitiam adiunctis, expedita re frumentaria

exstinctis rumoribus de auxiliis legionum quae cum Pompeio per Mauretaniam venire

dicebantur, multae longinquiores49 civitates ab Afranio desciscunt50 et Caesaris amicitiam

sequuntur.

(Caes. Civ. I, 60)

49

Longinquiores: distantes, lejanas. 50

Descisco: abandonar el partido de...

56

Page 76: I

76

57. DOMICIO PREPARA LAS NAVES EN MARSELLA PARA EVITAR EL ASEDIO A LA CIUDAD Haec dum inter eos aguntur, Domitius navibus Massiliam pervenit atque ab iis

receptus urbi praeficitur. Summa ei belli administrandi51 permittitur. Eius imperio

classem quoquoversus dimittunt; onerarias naves quas ubique possunt deprehendunt atque in

portum deducunt ad reliquas [naves] armandas atque reficiendas.

Quibus iniuriis permotus Caesar legiones tres Massiliam adducit; turres vineasque ad

oppugnationem urbis agere, naves longas Arelate numero XII facere instituit. Quibus effectis

armatisque diebus triginta adductisque Massiliam, his D. Brutum praeficit, C. Trebonium legatum

ad oppugnationem Massiliae relinquit. (Caes. Civ. I, 36, 1-5)

51

Summa ei belli administrandi: la dirección suprema de la guerra.

57

Page 77: I

77

58. LOS REHENES INFORMAN A CÉSAR DE LA SITUACIÓN DE LOS ENEMIGOS Media circiter nocte, iis qui aquandi causa longius a castris processerant ab equitibus

correptis52, fit ab his certior Caesar53 duces adversariorum silentio copias castris

educere. Quo cognito, signum dari iubet et vasa militari more conclamari. Illi, exaudito clamore,

veriti ne noctu impediti sub onere confligere cogerentur aut ne ab equitatu Caesaris in angustiis

tenerentur, iter suprimunt copiasque in castris continent. Postero die Petreius cum paucis

equitibus occulte ad exploranda loca proficiscitur. Hoc idem fit ex Caesaris castris. Mittitur L.

Decidius Saxa cum paucis, qui loci naturam perspiciat.(Caes. Civ. I, 66, 1-4)

52

Iis...correptis: ablativo absoluto que incluye una proposición de relativo. 53

Fit...Caesar: “César se informa por ellos de que”..., certior es un predicativo.

58

Page 78: I

78

59. CÉSAR HACE REGRESAR LAS NAVES A TODA VELOCIDAD Expositis militibus, naves eadem nocte Brundisium a Caesare remittuntur, ut reliquae

legiones equitatusque transportari possent. Huic officio praepositus erat Fufius

Calenus legatus, qui celeritatem in transportandis legionibus adhiberet. (Caes. Civ. III, 8, 1)

CÉSAR ORDENA UN ARDID AL VER A SUS SOLDADOS HERIDOS

Caesar cum complures suos vulneratos videret, ex omnibus oppidi partibus cohortes montem

ascendere et simulatione moenium occupandorum clamorem undique iubet tollere. (Caes. Gall.

VIII, 43,1)

59

Page 79: I

79

60. DUMNÓRIGE, CAUDILLO EDUO, SE REBELA CONTRA CÉSAR CUANDO IBA A PARTIR A BRETAÑA. CÉSAR TOMA MEDIDAS. Qua re nuntiata, Caesar, intermissa profectione atque omnibus rebus postpositis,

magnam partem equitatus ad eum insequendum mittit retrahique imperat; si vim

faciat neque pareat, interfici iubet. (Caes. Gall.V, 7,6-7 )

ENTREVISTA DE CÉSAR Y LOS EMBAJADORES GALOS. CÉSAR NO PROMETE NADA. Legati haec se ad suos relaturos54 dixerunt et, re deliberata, post diem tertium ad Caesarem

reversuros; interea ne propius55 se castra moveret petierunt. (Caes. Gall. IV, 9)

54

Relaturos, reversuros (esse). 55

Propius se: más cerca de ellos.

60

Page 80: I

80

61. CÉSAR PREPARA LAS NAVES Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractisque, quod satis esse ad duas

transportandas legiones existimabat, quod praeterea navium longarum habebat

quaestori, legatis, praefectisque distribuit. Huc accedebant XVIII onerariae naves, quae ex

eo loco ab milibus passuum octo vento tenebantur quo minus in eundem portum venire possent:

has equitibus distribuit. (Caes. Gall. IV, 22, 7)

61

Page 81: I

81

62. CÉSAR MARCHA HACIA LOS BELOVACOS PARA CONOCER SUS PLANES

His copiis coactis ad Bellovacos proficiscitur castrisque in eorum finibus positis

equitum turmas dimittit in omnes partes ad aliquos excipiendos, ex quibus hostium

concilia cognosceret. (Caes. Gall. XXIV, 12)

NUEVOS COMBATES CONTRA LOS MORINOS

Quibus ex navibus cum essent expositi milites circiter trecenti atque in castra contenderent,

Morini, quos Caesar in Britanniam proficiscens pacatos reliquerat, spe praedae adducti primo non

ita magno suorum numero circumsteterunt ac, si sese interfici nollent, arma ponere iusserunt.

(Caes. Gall. IV, 37)

62

Page 82: I

82

63. LOS SUEVOS SE ALTERNAN ANUALMENTE EN LA GUERRA Y LA AGRICULTURA Suevorum gens est longe maxima et bellicosissima Germanorum omnium. Hi centum

pagos habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi causa ex

finibus educunt. Reliqui, qui domi manserunt, se atque illos alunt; hi rursus in vicem56 anno post in

armis sunt57, illi domi remanent. (Caes. Gall. IV, 1, 2-3)

ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: -bellicosissima -bellandi -rursus ANALIZA SINTÁCTICAMENTE:

Hi centum pagos habere dicuntur, ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi

causa ex finibus educunt.

56

Rursus in vicem: a su vez 57

In armis sunt: toman las armas.

63

Page 83: I

83

64. PALABRAS DE ARIOVISTO

Ei legationi Ariovistus respondit58: se neque sine exercitu in eas partes Galliae venire audere

quas Caesar possideret, neque exercitum sine magno commeatu atque molimento in unum

locum contrahere posse.

(Caes. Gall.I, 34, 2)

ANALIZA SINTÁCTICAMENTE. Señala la función de los infinitivos.

58

Estilo indirecto, puede sobreentenderse un verbo de lengua, “diciendo que...”

64

Page 84: I

84

65. DIVICÓN, DIRIGENTE DE LOS HELVECIOS, TRATA CON CÉSAR LAS CONDICIONES DE LA PAZ Is [divitio] ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret in

eam partem ituros59 ubi60 eos Caesar constituisset; sin bello persequi perseveraret,

reminisceretur veteris incommodi populi Romani et pristinae virtutis Helvetiorum.

Quod61 improviso unum pagum adortus esset, cum ii qui flumen transissent suis auxilium ferre

non possent, ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti tribueret aut ipsos despiceret. (Caes. Gall.

I, 13)

59

Ituros (esse): infinitivo de futuro. 60

Ubi: subordinada relativa cuyo antecedente es eam partem. “En ese lugar donde César los estableciese…” 61

Conjunción: “Puesto que había acometido de improviso….”

65

Page 85: I

85

66. LOS GALOS PIDEN AYUDA A CÉSAR

Bello Helvetiorum confecto totius fere Galliae legati principes civitatum, ad Caesarem

gratulatum62 convenerunt: intellegere sese, tametsi pro veteribus Helvetiorum iniuriis populi

Romani ab his poenas bello repetisset, tamen eam rem non minus ex usu terrae Galliae quam

populi Romani accidisse… (Caes. Gall. I, 30, 1)

62

Gratulatum: supino. C.C. Finalidad “para felicitarlo”

Page 86: I

86

67. DIVICIACO, GENERAL DE LOS HEDUOS, INTERVIENE EN UNA ENTREVISTA CON CÉSAR

Locutus est pro his Diviciacus Haeduus: Galliae totius factiones esse duas; harum alterius

principatum tenere Haeduos, alterius Arvernos. Hi cum tantopere de potentatu inter se

multos annos contenderent, factum esse uti ab Arvernis Sequanisque Germani mercede

arcesserentur. [...] Cum ab his saepius quaereret neque ullam omnino vocem exprimere

posset, idem Diviciacus Haeduus respondit: Hoc esse miseriorem et graviorem fortunam

Sequanorum quam reliquorum. (Caes. Gall. I, 31-32)

ANALIZA SINTÁCTICAMENTE las tres primeras líneas.

ANALIZA MORFOLÓGICAMENTE: -alterius

-harum

-hi

-se

-idem

-quam

67

Page 87: I

87

68. PALABRAS DE ARIOVISTO AL PUEBLO ROMANO Ad haec Ariovistus respondit: si ipse populo romano non praescriberet quemadmodum suo iure uteretur,

non oportere se a populo romano in suo iure impediri. Haeduos sibi, quoniam belli fortunam

temptavissent et superati essent, stipendiarios esse factos. Haeduis se obsides non redditurum esse,

neque his neque eorum sociis iniuria bellum inlaturum esse, si stipendium quotannis penderent.

(Caes. Gall.I, 36)

EXPLICA LOS USOS VERBALES DEL ESTILO INDIRECTO

68

Page 88: I

88

ANEXO I

El vocabulario de César es básicamente militar. Los términos y expresiones más frecuentes son:

� Acies: tropa formada en orden de batalla. Aciem instruere: disponer el ejército en orden de batalla. � Agger: terraplén en torno al campamento. � Agmen: ejército en marcha.

Primum agmen: vanguardia. Novissimum agmen: retaguardia.

� Auxilia: tropas auxiliares. � Bellum: guerra � Castra: campamento (castra movere: trasladar el campamento, levantarlo). � Concilium: asamblea. � Consilium: consejo de guerra. � Copia: víveres, haberes. � Copiae: tropas. � Eques: jinete. � Equitatus: la caballería. � Falange: formación cerrada de combate compuesta por 59 lanceros en fila por 16 de fondo. � Fossa: foso para proteger el campamento. � Frumentum: trigo. Re frumentaria: avituallamiento de trigo. � Ius dicere: pronunciar una sentencia. � Hiberna: campamento de invierno. � Impedimenta: bagaje del legionario: armamento y una mula que llevaba para cada 6 legionarios la

tienda de cuero y estacas para montar el campamento. También llevaba las provisiones, etc. � Impetus: ataque. Impetum facere: atacar. En el ataque el legionario echaba a correr, luego lanzaba el pilum (jabalina), después la hastam (lanza) y desenvainaba la espada (gladium) para el cuerpo a cuerpo. Armas defensivas eran: galea (casco), lorica (coraza), scutum (escudo), parma (escudo redondo de caballería). � Legatus: embajador o legado. � Legio: legión. Se componía de 10 cohortes de 3 manípulos cada una, es decir, 6 centurias. � Manus: tropa. � Obses, -idis: rehén. Se intercambiaban como garantía de paz. � Passus: paso, para indicar distancia. � Peditus, -us: soldado de infantería. � Praesidium: tropas de protección. � Proelium: combate, batalla. � Signum: emblema de la legión; dar la señal. � Vallum: empalizada. � Vigilia: el día se dividía en horas, pero la noche se dividía en 4 vigiliae o turnos de guardia.

Construcciones y expresiones:

� Prima luce: al amanecer. � Summis copiis: con todos los efectivos. � Contione habita: reunida la asamblea. � Pro tempore et pro se: según el tiempo y las circunstancias. � Magnis itineribus: a marchas forzadas. Los legionarios solían hacer hasta 30km. al día, los de César,

muchos más.

Page 89: I

89

ANEXO II

COMPOSICIÓN Y SUFIJACIÓN VERBAL LATINA

PREPOSICIÓN CAMBIOS FONÉTICOS SIGNIFICACIÓN

AB a+m- separación, origen, privación.

Au+f - Abs+t-, c-, q-

AD asimilación+consonante- dirección, proximidad. ANTE anti+c-,s- prioridad, delante. CIRCUM alrededor de. CONTRA contra, enfrente de. CUM co+vocal-, gn-, h- Cog+n- Asimilación+l-,r- compañía, acción acabada.

Com+b-, p-, m- Con+otras consonantes-

DE separación, movimiento de Arriba abajo. EX ex+vocal-, h-, c-, p-, s-, t- origen, movimiento hacia Ef+f- arriba, término.

E+otras consonantes-. EXTRA fuera de. IN im+b-, p-, m- lugar donde, lugar adonde, Asimilación+l-, r- contra. Ig+n- Indu/ind+vocal ( a veces) INTER asimilación+l- entre. OB asimilación+c-, f-, g-, p- delante de, enfrente de. PER lugar por donde, término de una acción, idea superlativa. POST después de. PRAE delante de, antes de, idea superlativa. PRAETER fuera de, al largo de. PRO prod+vocal- de, a favor de, en lugar de.

Page 90: I

90

SUB asimilación+c-, f-, g-, m-, p-, r- debajo de. Sus+c-, t-, p-

SUBTER debajo de. SUPER sobre, encima de, además de. TRANS tra+d- (sobre todo) a través de, al otro lado de, más allá de.

PARTÍCULAS CAMBIOS FONÉTICOS SIGNIFICACIÓN

DIS asimilación+f- separación, negación ( a veces).

Di+d-, g-, i-, l-, m-, n-, RE red+vocal- repetición, separación de un lugar. SE separación. SEMI medio, mitad.

ADVERBIOS SIGNIFICACIÓN

INTRO dentro de. RETRO hacia atrás. BIS dos veces. BENE bien. MALE mal. SATIS bastante.

Page 91: I

91

PREFIJOS MÁS FRECUENTES EN CASTELLANO AB-: alejamiento, separación, origen: aborigen. AD-: unión, proximidad, cercanía: adjunto. ANTE-: anterioridad, prioridad: antecedente, antecámara. ANTI-: en lugar de, contra: antidemocrático. CIRCUM-: alrededor: circunloquio. CONTRA-: oposición: contraseña. CUM-/CON-: unión y compañía: contemporáneo. DE-: separación, dirección de arriba abajo: derivar, descender. DES-: fuera de: desorganizar. DI-/DIS-: separación oposición: discontinuo, dimitir. E-/EX : de desde, fuera de: éxodo, evento. IN-: lugar en donde, negación: imposible, implantar. INTER-: entre, en medio: interurbano. OB-: por causa de, delante, contra: obstáculo, oponer. PER-: por, a través de, íntegramente: persuadir, pervivir. POST-: detrás, después de: posponer, posdata. PRE-: antes, delante: prehistoria, predeterminado. PRO-: delante, por, en favor de: pronombre. RE-: repetición, movimiento hacia atrás:: revivir, releer. SE-: separación: secesión. SUB-: bajo: subdirector, suposición. SUPER-: sobre, encima: superlativo. TRANS-: al otro lado de, a través de: transferencia. SUFIJOS MÁS FRECUENTES EN CASTELLANO -al: lugar, conjunto, relación: cañaveral, dineral, verbal. -ano: origen, profesión, pertenencia: cortesano, cirujano. -ario: pertenencia, profesión, lugar: ordinario, bibliotecario, sanitario. -arquía: poder, mando: monarquía, oligarquía. -atura: empleo, nombres abstractos: judicatura, candidatura. -bilidad: posibilidad: irritabilidad. -ble: capacidad, posibilidad: adorable, posible. -bundo: condición: vagabundo. -ción: acción, efecto, estado: desesperación, combinación. -cola: el que habita: cavernícola. -culo: valor diminutivo: minúsculo, cálculo, molécula. -dad: cualidad: generosidad, bondad. -dera: utensilio: tapadera, lanzadera. -dero: agente, instrumento, lugar: panadero, vertedero. -dor: agente, empleo: celador, tenedor. -erio: acción, estado, lugar: vituperio, cautiverio, monasterio. -ero: oficio, lugar, pertenencia: librero, matadero, ganadero. -fero: llevar: mortífero. -ficio: hacer: beneficio, maleficio. -ico: sufijo de adjetivos: cónico, práctico. -itis: inflamación: rinitis. -mento: acción, efecto: cargamento, impedimento. -metría/-metro: medición, instrumento: anemometría, cronómetro.

Page 92: I

92

-nte: el que hace: amante, ambulante. -oide: forma: androide. -opsia/-opsis: visión: autopsia, sinopsis. -osis: enfermedad: psicosis, cirrosis. -teca: caja, depósito: hemeroteca, biblioteca. -tor: agente: actor, lector. -torio: adjetivos verbales que indican la acción del verbo y lugar: difamatorio, locutorio, -ormitorio. -triz: agente: actriz, emperatriz. -voro: devorar: carnívoro.

Page 93: I

93

DERIVACIÓN Y COMPOSICIÓN DE VERBOS LATINOS AGO (COMPOSICIÓN: -IGO):

Indago: indagar, indagación.

Cogo: coacción, coágulo, coaccionar. Exigo: exigir, exactitud, exigencia. Prodigo: prodigalidad, pródigo. Subigo: sobar. Transigo: transacción, intransigente.

ASCENDO (SCANDO): CADO (COMPOSICIÓN: -CIDO):

CAPIO (COMPOSICIÓN: -CIPIO): CERNO: COGNOSCO (GNOSCO):

Page 94: I

94

COLO: CONSTITUO (STITUO/ STO): DICO:

DO: DUCO: EO:

FACIO (COMPOSICIÓN: -FICIO):

Page 95: I

95

FERO: FUGIO: FUNDO: GRADIOR (COMPOSICIÓN: -GREDIOR):

LEGO (COMPOSICIÓN: -LIGO):

MANEO:

Page 96: I

96

MITTO: MOVEO: NASCOR: PARO: PONO: PUGNO:

Page 97: I

97

QUAERO (QUIRO): SCANDO (COMPOSICIÓN: -SCENDO): SEDEO:

SEQUOR: SERO: SERVO: SISTO:

Page 98: I

98

SPECTO: STATUO/ STITUO (en compuestos): SUM: TENDO: TRIBUO: VENIO:

Page 99: I

99

VERTO: VIDEO: VINCO: VOCO: VOLO:

Page 100: I

100

CONTENIDOS

1. MORFOLOGÍA NOMINAL a. LAS CINCO DECLINACIONES b. SUSTANTIVOS DE DECLINACIÓN ESPECIAL c. CLASIFICACIÓN DE LOS ADJETIVOS. LOS GRADOS. d. LOS PRONOMBRES

2. MORFOLOGÍA VERBAL a. CLASIFICACIÓN DE LOS VERBOS b. DESINENCIAS VERBALES c. FÓRMULAS DE LOS DISTINTOS TIEMPOS VERBALES d. EL PARTICIPIO e. EL INFINITIVO f. LA PASIVA COMPUESTA g. GERUNDIO Y GERUNDIVO h. SUM y SUS COMPUESTOS i. VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES j. VERBOS DEFECTVOS k. VERBOS NO REGULARES

3. ASPECTOS DE SINTAXIS a. CUM

b. UT y NE

c. ORACIONES DE INFINITIVO d. CONSTRUCCIONES DE PARTICIPIO ABSOLUTO e. CONSTRUCCIÓN PERSONAL E IMPERSONAL DEL INFINITIVO f. QUOD g. FALSO RELATIVO h. ORACIONES INTERROGATIVAS i. ESTILO INDIRECTO

Page 101: I

101

1. MORFOLOGÍA NOMINAL

1ª DECLINACIÓN 2ª DECLINACIÓN

CASO

SINGULAR

PLURAL

SINGULAR PLURAL

M-F N. M-F N.

Nom. -a -ae -us, -er, -ir -um -i -a

Voc. -a -ae -e, er, ir -um -i -a

Acus. -am -as -um -um -os -a

Gen. -ae -arum -i -orum

Dat. -ae -is -o -is

Abl. -a -is -o -is

3ª DECLINACIÓN

TEMAS en CONSONANTE TEMAS EN -i

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

M-F N. M-F- N. M-F N M-F N.

Nom. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/-er -e/-al/-ar -es -ia

Voc. -s / - Ø - Ø -es -a -es/-is/-er -e/-al/-ar -es -ia

Acus. -em - Ø -es -a --em [-im] -e/-al/-ar -es/ -is -ia

Gen. -is -um -is -ium

Dat. -i -ibus -i -ibus

Abl. -e -ibus -e /-i -i -ibus

4ª DECLINACIÓN 5ª DECLINACIÓN

CASO

SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL

M-F N. M-F- N.

Nom. -us - u -us -ua -es -es

Voc. -us - u -us -ua -es -es

Acus. -um - u -us -ua -em -es

Gen. -us -uum -ei -erum

Dat. -ui -ibus -ei -ebus

Abl. -u -ibus -e -ebus

Page 102: I

102

SUSTANTIVOS DE DECLINACIÓN ESPECIAL

� Vir, viri (hombre): único de la 2ª decl. con

nominativo en –ir

SINGULAR PLURAL

N-V Vir Vir-i

Ac. Vir-um Vir-os

Gen Vir-i Vir-orum

Dat. Vir-o Vir-is

Abl. Vir-o Vir-is

� Vis, vis (fuerza)

SINGULAR PLURAL

N-V V-is Vir-es

Ac. V-im Vir-es

Gen V-is Vir-ium

Dat. V-i Vir-ibus

Abl. V-i Vir-ibus

� Domus, -us (casa): vacila entre la 2ª y la

4ª declinaciones.

SINGULAR PLURAL

N-V Dom-us Dom-us

Ac. Dom-um Dom-us/ Dom-os

Gen Dom-us Dom-uum/ Dom-orum

Dat. Dom-ui Dom-ibus

Abl. Dom-o Dom-ibus

� Iuppiter, Iovis (Júpiter): Sólo en singular

SINGULAR

N-V Iuppit-er

Ac. Iov-em

Gen Iov-is

Dat. Iov-i

Abl. Iov-e

� CARECEN DE SINGULAR:

-castra, -orum (campamento)

-arma, -orum (arma)

-altaria, altarium (altar)

-fides, fidium (lira)

� Iter, itineris (camino)

SINGULAR PLURAL

N-V-Ac. Iter Itiner-a

Gen Itiner-is Itiner-um

Dat. Itiner-i Itiner-ibus

Abl. Itiner-e Itiner-ibus

� Bos, bovis (buey, vaca)

SINGULAR PLURAL

N-V Bos Bov-es

Ac. Bov-em Bov-es

Gen Bov-is Bo-um

Dat. Bov-i Bo-bus/ Bu-bus

Abl. Bov-e Bo-bus/Bu-bus

� Os, ossis (hueso)

SINGULAR PLURAL

N-V Os Oss-a

Ac. Oss-em Oss-a

Gen Oss-is Oss-ium

Dat. Oss-i Oss-ibus

Abl. Oss-e Oss-ibus

� Cor, cordis (corazón)

SINGULAR PLURAL

N-V Cor Cord-a

Ac. Cord-em Cord-a

Gen Cord-is Cord-ium

Dat. Cord-i Cord-ibus

Abl. Cord-e Cord-ibus

� INDECLINABLES o con un solo caso:

-fas (lo permitido)

-nefas (lo no permitido)

-instar (semejante a)

-sponte (espontáneamente)

-mane (por la mañana)

-necesse (necesario)

Page 103: I

103

ADJETIVOS Distinguimos dos grupos de adjetivos: a.- PRIMER GRUPO: adjetivos de tres terminaciones: nom.masc/ nom.fem/ nom.neutro, que se declinan por la primera y la segunda declinaciones -bonus, bona, bonum -pulcher, pulchra, pulchrum

SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom. Bon-us Bon-a Bon-um Bon-i Bon-ae Bon-a

Voc. Bon-e Bon-a Bon-um Bon-i Bon-ae Bon-a

Acus Bon-um Bon-am Bon-um Bon-os Bon-as Bon-a

Gen. Bon-i Bon-ae Bon-i Bon-orum Bon-arum Bon-orum

Dat. Bon-o Bon-ae Bon-o Bon-is Bon-is Bon-is

Abl. Bon-o Bon-a Bon-o Bon-is Bon-is Bon-is

SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom Pulch-er Pulchr-a Pulchr-um Pulchr-i Pulchr-ae Pulchr-a

Voc. Pulch-er Pulchr-a Pulchr-um Pulchr-i Pulchr-ae Pulchr-a

Acus Pulchr-um Pulchr-am Pulchr-um Pulchr-os Pulchr-as Pulchr-a

Gen. Pulchr-i Pulchr-ae Pulchr-i Pulchr-orum Pulchr-orum Pulchr-orum

Dat. Pulchr-o Pulchr-ae Pulchr-o Pulchr-is Pulchr-is Pulchr-is

Abl. Pulchr-o Pulchr-a Pulchr-o Pulchr-is Pulchr-is Pulchr-is

b.- SEGUNDO GRUPO: todos los adjetivos que no se ajustan a los modelos anteriores y que reciben desinencias de la tercera declinación, TEMAS EN -I. Pueden presentar las siguientes variaciones: a.- tres formas en nominativo singular: masc – fem- neutro; pero la diferenciación sólo se mantiene en el nom.sg.; hay dos formas para ac. sg. y en nom-acus. pl, y una sola en el resto de la flexión.

MODELO: acer, acris, acre: agudo. SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom. acer acris acre acr –es acr-es acr-ia

Voc. acer acris acre acr-es acr-es acr-ia

Acus acr-em acr-em acre acr-es acr-es acr-ia

Gen. acr -is acr -is acr -is acr-ium acr-ium acr-ium

Dat. acr -i acr -i acr -i acr-ibus acr-ibus acr-ibus

Abl. acr -i acr -i acr -i acr-ibus acr-ibus acr-ibus

b.- Dos formas en el nominativo singular: una masc-fem y otra neutra, diferenciación que tampoco se mantiene en toda la flexión: MODELO: omnis, -e: todo

SINGULAR PLURAL

Masc.-Fem. Neutro Masc.-Fem Neutro

Nom. Omn-is Omn-e Omn-es Omn -ia

Voc. Omn-is Omn-e Omn -es Omn -ia

Acus Omn-em Omn-e Omn -es Omn -ia

Gen. Omn-is Omn-is Omn -ium Omn -ium

Dat. Omn-i Omn-i Omn -ibus Omn -ibus

Abl. Omn-i Omn-i Omn -ibus Omn -ibus

Page 104: I

104

c.- Adjetivos que presentan una sola forma en nom.sg.; se enuncian en nominativo y genitivo: MODELO: fidens, -ntis :fiel.

SINGULAR PLURAL

Masc.-Fem. Neutro Masc.-Fem Neutro

Nom. Fiden-s Fiden-s Fident -es Fident -ia

Voc. Fiden-s Fiden-s Fident -es Fident -ia

Acus Fident-em Fiden-s Fident -es Fident -ia

Gen. Fident -is Fident -is Fident -ium Fident -ium

Dat. Fident -i Fident -i Fident -ibus Fident -ibus

Abl. Fident -i Fident -i Fident -ibus Fident -ibus

- adjetivos que acaban el nominativo en –x � siguen un tema en gutural: audax, -acis (audaz). - la declinación especial de vetus, -eris (antiguo) � declinación por temas en consonante.

♦ FORMACIÓN DE ADVERBIOS DE MODO a. Formación de adverbios de modo derivados de adjetivos de la primera clase:

-lexema +e (asidue, male, strenue...) b. Formación de adverbios de modo derivados de adjetivos de la segunda clase:

-lexema + iter (fortiter, acriter...) c. Formación de adverbios de modo en grado comparativo: se usa el acusativo neutro del adjetivo

(fortius)

d. Formación de adverbios en grado superlativo: superlativo del adjetivo en –e (fortissime, optime…) e. Mediante el acusativo o ablativo singular: multum, multo.

• SUSTANTIVACIÓN DE ADJETIVOS. Con frecuencia se emplean adjetivos solos, sin calificar a ningún sustantivo, y en tal caso hablamos de adjetivos sustantivados porque asumen sus funciones. -bonum : lo bueno, un bien -bona: lo bueno, las cosas buenas, los bienes -factum: lo hecho, un hecho, una acción -facta: los hechos, las cosas hechas, las acciones. Cuando se trata de neutros plurales, al traducir es mejor recurrir al sustantivo “cosas” o al singular.

GRADOS DE COMPARACIÓN DEL ADJETIVO

♦ LA COMPARACIÓN Al comparar dos cosas se puede obtener una relación de superioridad, de igualdad o de inferioridad. La igualdad (César es tan sabio como Pedro) y la inferioridad (César es menos sabio que Pedro) se expresan en latín igual que en castellano, mediante un adverbio y una conjunción, y el segundo término en el mismo caso que el primero: Caesar est tam doctus quam Petrus/ Caesar est minus doctus quam Petrus.

Pero el comparativo de superioridad, además de admitir las formas compuestas con adverbio magis

(“más”), se forma con un sufijo que adopta las formas –ior, -ius, comportándose como un adjetivo de dos terminaciones, temas en consonante:

SINGULAR PLURAL

Masc.-Fem. Neutro Masc.-Fem Neutro

Nom. Fort-ior Fort-ius Fort-iores Fort -iora

Voc. Fort-ior Fort-ius Fort -iores Fort –iora

Acus Fort-iorem Fort-ius Fort -iores Fort –iora

Gen. Fort-ioris Fort -iorum

Dat. Fort-iori Fort -ioribus

Abl. Fort-iore Fort -ioribus

Page 105: I

105

Para formar estos comparativos, hay que sustituir en un adjetivo de cualquier clase la desinencia de genitivo por dichos sufijos: Doctus, -a, -um: doctior, doctius

Pulcher, -chra, -chrum: pulchrior, pulchrius

Acer, acris, acre: acrior, acrius

Prudens, -ntis: prudentior, prudentius

♦ EL SEGUNDO TÉRMINO DE LA COMPARACIÓN. - Suele ponerse en el mismo caso que el primero, introducido por la conjunción quam; cuando el primer término va en nominativo o en acusativo, el segundo puede aparecer en caso ablativo sin conjunción: Caesar magis doctus quam Petrus est

Caesar doctior quam Petrus est

Caesar doctior Petro est.

Cuando lo que se compara son cualidades el segundo puede doptar la forma comparativa: Caesar doctior quam prudentior est (César es más sabio que prudente)

♦ EL SUPERLATIVO Indica la posesión de una cualidad en grado muy elevado o en el más elevado posible. El morfema usado es –issim- con las desinencias –us, -a, -um.

Doctus, -a, -um: doctissimus, -a, um

Prudens, -ntis: prudentissimus, -a, -um

Excepciones: -los adjetivos en –lis, forman el superlativo en –limus:

Facilis, -e facillimus, -a, -um

Difficilis, -e difficillimus, -a, -um

-los adjetivos en –er (tipo pulcher... o tipo acer...) añaden –rimus al nom.sg.masc.: pulcher, -chra, -chrum pulcherrimus, -a, -um

miser, -a, -um miserrimus, -a, -um

pauper, -eris pauperrimus, -a, -um

Mediante el superlativo se puede expresar la muy elevada posesión de una cualidad � superlativo absoluto: Caesar doctissimus est (“César es muy listo /listísimo”) o la posesión más importante puesta en relación con el entorno � el superlativo relativo, � segundo término en genitivo (genitivo partitivo o complemento del superlativo): Caesar doctissimus omnium virorum est. (“César es el más listo de todos los hombres”)

♦ COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS ESPECIALES.

POSITIVO Comp. Superioridad Superlativo

Magnus Maior, maius Maximus, -a, um

Parvus Minor, minus Minimus, -a, -um

Bonus Melior, melius Optimus, -a, -um

Malus Peior, peius Pessimus, -a, -um

Page 106: I

106

MORFOLOGÍA PRONOMINAL

• PRONOMBRES PERSONALES. En latín no existe el pronombre personal de 3ª persona; sólo se utiliza el reflexivo.

PRIMERA PERSONA SEGUNDA PERSONA TERCERA

Singular Plural Singular Plural Sg. y pl.

Nom. Ego Nos Tu Vos -

Acus. Me Nos Te Vos Se, sese

Gen. Mei Nostrum Nostri

Tui Vestrum Vestri

Sui

Dat. Mihi Nobis Tibi Vobis Sibi

Abl. Me Mecum

Nobis Nobiscum

Te, Tecum

Vobis Vobiscum

Se Secum

• PRONOMBRES POSESIVOS -meus, mea, meum -noster, nostra, nostrum -tuus, tua, tuum -vester, vestra, vestrum -suus, sua, suum -suus, sua, suum.

• PRONOMBRE RELATIVO

SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom. Qu-i Qu-ae Qu-od Qu-i Qu-ae Qu-ae

Acus Qu-em Qu-am Qu-od Qu-os Qu-as Qu-ae

Gen. Cu-ius Cu-ius Cu-ius Qu-orum Qu-arum Qu-orum

Dat. Cu-i Cu-i Cu-i Qu-ibus Qu-ibus Qu-ibus

Abl. Qu-o Qu-a Qu-o Qu-ibus Qu-ibus Qu-ibus

• PRONOMBRES DEÍCTICOS O DEMOSTRATIVOS. En latín hay tres pronombres / adjetivos demostrativos.

SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom. H-ic H-aec H-oc H-i H-ae H-aec

Acus H-unc H-anc H-oc H-os H-as H-aec

Gen. H-uius H-uius H-uius H-orum H-arum H-orum

Dat. H-uic H-uic H-uic H-is H-is H-is

Abl. H-oc H-ac H-oc H-is H-is H-is

SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom. Ist-e Ist-a Ist-ud Ist-i Ist-ae Ist-a

Acus Ist-um Ist-am Ist-ud Ist-os Ist-as Ist-a

Gen. Ist-ius Ist-ius Ist-ius Ist-orum Ist-arum Ist-orum

Dat. Ist-i Ist-i Ist-i Ist-is Ist-is Ist-is

Abl. Ist-o Ist-a Ist-o Ist-is Ist-is Ist-is

Page 107: I

107

SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom. Ill-e Ill-a Ill-ud Ill-i Ill-ae Ill-a

Acus Ill-um Ill-am Ill-ud Ill-os Ill-as Ill-a

Gen. Ill-ius Ill-ius Ill-ius Ill-orum Ill-arum Ill-orum

Dat. Ill-i Ill-i Ill-i Ill-is Ill-is Ill-is

Abl. Ill-o Ill-a Ill-o Ill-is Ill-is Ill-is

B. LOS FÓRICOS Y LOS DE IDENTIDAD. Is, ea, id es un pronombre fórico: anafórico cuando se refiere a algo o alguien ya nombrado, y catafórico cuando anticipa algo que viene a continuación. Puede traducirse como un demostrativo (“éste.../ ése...”); además sustituye al personal de tercera persona (“él, ella, ello”).

SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom. i-s E-a i-d E-i / ii E-ae E-a

Acus E-um E-am i-d E-os E-as E-a

Gen. E-ius E-ius E-ius E-orum E-arum E-orum

Dat. E-i E-i E-i E-is / iis E-is / iis E-is / iis

Abl. E-o E-a E-o E-is / iis E-is / iis E-is / iis

Si a este pronombre se le añade la partícula invariable -dem, se forma el pronombre idem, eadem, idem, con valor fórico y enfático, y que significa "el mismo, la misma, lo mismo":

SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom I-dem E-adem I-dem E-idem E-aedem E-adem

Acus E-umdem E-amdem I-dem E-osdem E-asdem E-adem

Gen. E-iusdem E-iusdem E-iusdem E-orumdem E-arumdem E-orumdem

Dat. E-idem E-idem E-idem E-isdem E-isdem E-isdem

Abl. E-odem E-adem E-odem E-isdem E-isdem E-isdem

Existía además un pronombre enfático que recalca la identidad de cualquiera de las tres personas gramaticales, con el valor de "yo mismo/a", "tú mismo/a", él mismo / ella misma", o "yo, tú, él/ella en persona".

SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom. Ips-e Ips-a Ips-um Ips-i Ips-ae Ips-a

Acus Ips-um Ips-am Ips-um Ips-os Ips-as Ips-a

Gen. Ips-ius Ips-ius Ips-ius Ips-orum Ips-arum Ips-orum

Dat. Ips-i Ips-i Ips-i Ips-is Ips-is Ips-is

Abl. Ips-o Ips-a Ips-o Ips-is Ips-is Ips-is

Page 108: I

108

C. INTERROGATIVOS E INDEFINIDOS Vamos a hacer referencia a un pronombre interrogativo-indefinido que tiene el mismo lexema que el pronombre relativo, y que dio origen a otros indefinidos. Se trata del pronombre Quis/Qui, Quis/Quae, Quid/Quod. Como pronombre interrogativo se utiliza la forma Quis para el nominativo masculino y femenino, y Quid para el nominativo neutro, mientras que el adjetivo utiliza para el nominativo masculino Quis o Qui, y Quae para el femenino, y Quod para el neutro. El resto de la flexión es igual que la del pronombre relativo Qui, Quae Quod. Son compuestos de Quis:

-aliquis, aliqua, aliquid alguien, alguno, algo -quisque, quaeque, quidque cada uno -quidam, quaedam, quiddam un cierto, un tal -quisquam, quaequam, quidquam alguien, alguno

Hay otros indefinidos que no proceden del lexema del relativo, pero se flexionan con las características comunes a la flexión pronominal, es decir, gen sing. común a los tres géneros en –ius, y un solo dativo singular en –i:

-alius, alia, aliud otro -alter, altera, alterum otro (de dos) -ullus, ulla, ullum alguno -nullus, nulla, nullum ninguno -solus, sola, solum solo -totus, tota, totum todo (entero) -uterque, utraque, utrumque uno y otro -neuter, neutra, neutrum ninguno de los dos -nihil (indeclinable) nada -nemo, nullius nadie

Veamos, por ejemplo, la flexión del primero:

SINGULAR PLURAL

Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro

Nom. Ali-us Ali-a Ali-ud Ali-i Ali-ae Ali-a

Acus Ali-um Ali-am Ali-ud Ali-os Ali-as Ali-a

Gen. Alter-ius Alter-ius Alter-ius63 Ali-orum Ali-arum Ali-orum

Dat. Alter-i Alter-i Alter-i Ali-is Ali-is Ali-is

Abl. Ali-o Ali-a Ali-o Ali-is Ali-is Ali-is

Fíjate en que el nominativo singular masculino es igual que el genitivo de los tres géneros; será el contexto el que te indicará en qué caso aparece.

63

El genitivo “aliius” y el dativo “alii” no se utilizaban, sino que se sustituían por los de alter.

Page 109: I

109

MORFOLOGÍA VERBAL

CLASIFICACIÓN DE LOS VERBOS.

Ejemplos:

Tema de INFECTUM o PRESENTE PERFECTUM SUPINO

1ªp.sg. Pres.In.

2ªp.sg. Pres. Ind.

Infinitivo pres.act.

1ªp. Sg. Pret. Perfecto

Supino

-1ª conjugación Am-o Am-as Am-are Am-avi Am-atum

-2ª conjugación Deb-eo Deb-es Deb-ere Debu-i Deb-itum

-3ª conjugación Leg-o Leg-is Leg-ere Leg-i Lec-tum

-4ª conjugación Aud-io Aud-is Aud-ire Aud-ivi Aud-itum

-5ª conjugación Cap-io Cap-is Cap-ere Cep-i Cap-tum

Conj. TEMA de PRESENTE TEMA DE PERFECTO

1ª AM (A)- AMAV-

2ª DEBE- DEBU-

3ª LEG- LEG-

4ª AUDI- AUDIV-

5ª CAPI- CEP-

DESINENCIAS PERSONALES DESINENCIAS PERSONALES

TEMA DE INFECTUM TEMA DE PERFECTUM

Activa Pasiva Activa Pasiva

Pret.perf. otros

1ªp.sg. -o / -m -r -i -m Formas

2ªp.sg. -s -ris / -re -isti -s Peri-

3ªp.sg. -t -tur -it -t frásticas-

1ªp.pl. -mus -mur -imus -mus

2ªp.pl. -tis -mini -istis -tis

3ªp.pl. -nt -ntur -erunt /-ere -nt

• Los morfemas personales pasivos se utilizan en todos los tiempos del infectum. En la 1ªp.sg., si el tiempo activo utiliza la desinencia –o, el morfema pasivo –r se añade al activo > -or; en cambo, si la desinencia activa es –m, sólo se sustituye por –r: audio / audior; audiebam / audiebar.

• Los dos morfemas pasivos de la segunda p. sg. se pueden utilizar indistintamente, igual que en la 3ªp.pl de las desinencias especiales del pretérito perfecto.

Page 110: I

110

TEMA MORFEMA DESINENCIAS [o verbo auxiliar]

Presente Indicativo A/P

Amo…

Soy amado..

presente. (i) / (u) + Ø + -o, s, t, mus, tis, nt -or, ris/re, tur, mur, mini, ntur

Pret. Imperf. de Ind A/P

Amaba…

Era amado..

presente. +(e) + BA + -m, s, t, mus, tis, nt -r, ris/re, tur, mur, mini, ntur

Fut. Imperf. de Ind. A/P

Amaré…

Seré amado..

presente. 1ª 2ª +BO, BI...BU+ -o/ m, s, t, mus, tis, nt -or, ris/re, tur, mur, mini, ntur 3ª,4, 5ª +A , E...+

Presente Subjuntivo A/P

Ame…

Sea amado…

presente. +E+ +A+

-m, s, t, mus, tis, nt -r, ris/re, tur, mur, mini, ntur

Pret. Imperf. de Subjuntivo A/P

Amara...

Fuera amado.

presente. +RE+

-m, s, t, mus, tis, nt -r, ris/re, tur, mur, mini, ntur

Presente de Imperativo A/P

Ama...

Sé amado

presente. +Ø +

-Ø, te -re, -mini

Futuro de Imperativo A/P

Ama..

Sé amado…

presente. + (u) + Ø +

-to, to, tote, nto -tor, tor, mini, ntor

Infinitivo de presente A/P

Amar

Ser amado

presente. A + -RE -Ø P + -RI/ / -I

Participio de Presente A

Amando

Que ama

presente. + (e) + nt + Desinencias de la tercera declinación (-ns, -ntis).

Gerundio A y Gerundivo A

[A] amar

[…] amar

presente. +(e) + nd + -um, -i, -o, -o -us , -a, -um…

Infinit. futuro P Ir a ser amado presente +(e) + nd + -um , -am, -

um

+ iri / esse

Pret. perfecto de Indicativo A

Amé/

He amado

perfecto.

+ Ø +

-i, isti, it, imus, istis, erunt/ere

P.Pluscuamperf. de Indicativo A

Había amado perfecto. +ERA+

-m, s, t, mus, tis, nt

Fut. Perfecto de Indicativo A

Habré amado perfecto. +ERI+

-o, s, t, mus, tis, nt

Pret. perfecto de Subjuntivo A

Haya amado perfecto. +ERI+

-m, s, t, mus, tis, nt

P.Pluscuamperf de Subjuntivo A

Hubiera amado perfecto. +ISSE+

-m, s, t, mus, tis, nt

Infinitivo de perfecto A

Haber amado perfecto. +ISSE

Supino A (a) amar supino + Ø + -um, -u

Part.futuro. A Que va a amar supino +UR+ -us , -a, -um

Part. perfecto P amado supino + Ø + -us , -a, -um

Infinitivo futuro A Haber de amar supino +UR+ -um , -am, -um + esse

Pret. perfecto de Indicativo P

Fue amado PARTICIPIO

PERFECTO

[supino +-us,-a,um /

-um, -am, -um ]

+sum, es...

P.Pluscuamperf. de Indicativo P

Había sido

amado...

+ eram, eras...

Fut. Perfecto de Indicativo P

Habrá sido

amado...

+ ero, eris...

Pret. perfecto de Subjuntivo P

Haya sido

amado...

+ sim, sis...

P.Pluscuamperf de Subjuntivo P

Hubiera sido

amado...

+essem, esses..

Infinitivo de perfecto P

Haber sido

amado

+ esse

-o, -as, -are, -avi,- atum -eo, -es, -ere, -i, -um -o, -is, -ere, -i, -um -io, -is, -ire, -i, -um -io, is, -ere, -i, -um

Page 111: I

111

LA VOZ PASIVA COMPUESTA A. MORFOLOGÍA. El sistema de perfecto construye su voz pasiva con el participio de perfecto (ficha 20) y los tiempos correspondientes del verbo “sum”, que actúa como auxiliar (igual que en la pasiva de las LLRR, por ejemplo “soy amado”, con un auxiliar “soy”).

Se forma el:

Con el participio de perf. +

Y traduce:

Pret. Perf. Ind. Pas.

amatus, -a, -um

+{

Sum... Fui/he sido amado

Pret. Plusc. Ind. Pas. Eram... Había sido amado

Fut. Perf. Ind. Pas. Ero... Habré sido amado

Pret. Perf. Subj. Pas. Sim... Haya sido amado

Pret. Plusc. Subj. Pas. Essem... Hubiera/ hubiese / habría sido amado

Utilizamos las formas de infectum o de perfectum del verbo “esse” (fui, fueram, fuero) y su significado es prácticamente el mismo. El participio que forma parte de los tiempos compuestos de la pasiva se refiere al sujeto, y, por lo tanto, concierta con él. -Domus aedificata est / Pons aedificatus est / Templum aedificatum est.

-Domus aedificarae sunt / Pontes aedificati sunt / Templa aedificata sunt.

RECUERDA que un participio, acompañando al verbo sum NO será atributo.

B. SINTAXIS. La oración pasiva está formada por los siguientes elementos:

Sujeto paciente + Verbo en voz pasiva + Complemento Agente...

Nom. - De persona: a/ab + Abl.

- De cosa: Abl.

El ablativo es el caso del agente; si se trata de una persona (o un ser personificado) lleva la preposición a /

ab, pero si es cosa no lleva preposición. Si el verbo pasivo es del tema de perfecto (compuesto de participio y verbo sum), el participio debe concertar en género y número con el sujeto. Además, va en caso nominativo excepto cuando se trate de una oración de infinitivo, en cuyo caso va en acusativo concertando con su sujeto:

• Numantini a Scipioni victi sunt. “Los numantinos fueron vencidos N.m.pl. N.m.pl. por Escipión”.

• Insula Minervae sacrata est. “La isla fue consagrada a Minerva”.

N.f.sg. N.f.sg.

• Consul dixit: Romanos captos esse = Consul dixit ut Romani capti erant.

Ac.m.pl. Ac.m.pl. N.m.pl. N.m.pl. “El cónsul dijo que los romanos habían sido capturados”. En la PASIVA IMPERSONAL el verbo en pasiva en 3ª p.sg. o pl. no tiene sujeto gramatical, pero sí tiene agente. Se construye con verbos intransitivos, es decir, verbos activos que no tienen OD

• Pugnabatur acriter a militibus. “Se luchaba cruelmente por parte de los soldados” = “Los soldados luchaban cruelmente”.

Si esta construcción impersonal se forma con un tiempo compuesto de la voz pasiva, el participio se expresa en género neutro singular:

• Pugnatum est acriter a militibus. “Se luchó cruelmente por parte de los soldados”

Page 112: I

112

GERUNDIO Y GERUNDIVO

� GERUNDIO El gerundio latino es un sustantivo verbal afín al participio de futuro pasivo (en –ndus...), pero que sólo declina en neutro singular en acusativo precedido de preposición, genitivo, dativo y ablativo, y sirve para completar la declinación del infinitivo:

DESINENCIA EJEMPLO TRADUCCIÖN

Acus. -ndum Ad amandum “para amar”

Gen. -ndi Amandi “de amar”

Dat. -ndo Amando “para amar”

Abl. -ndo amando “amando”

• ACUSATIVO: siempre precedido de preposición, casi siempre ad, pero también ob, in , ante.

- Nilus oblimatos agros ad serendum relinquit. “ El Nilo deja los campos cubiertos de limo para sembrar”

• GENITIVO: modifica al nombre o al adjetivo, aunque antepuesto a las preposiciones causa o gratia, indica finalidad:

- Sum cupidus te audiendi “ Estoy deseoso de oirte”

- Germani in castra venerunt purgandi sui causa “Los germanos vinieron al campamento a justificarse / por causa de justificarse”

• DATIVO: aparece con ciertos adjetivos y verbos, aunque su uso depende de épocas y autores, pues fue sustituido por el acusativo con preposición:

-Area firma templis ac porticibus sustinendis erat “La plaza era firme para sostener los templos y los pórticos”

• ABLATIVO: se emplea sin preposición indicando medio, forma e instrumento, y traduce erundio español:

-Hominis mens discendo alitur et cogitando “La mente del hombre se alimenta con el estudiar y el reflexionar / estudiando y reflexionando / con el estudio y la reflexión...”

� GERUNDIVO El gerundivo o adjetivo verbal en –ndus, tiene la declinación completa, amandus, amanda, amandum, y declina como un adj. de tres terminaciones. Significa lo mismo que el gerundio, y lo sustituye siempre que éste lleve objeto directo: en la construcción gerundiva, el objeto directo aparece en el caso en que estaba el gerundio, y el gerundivo concierta en género y número con su OD:

-incorrecto: causa urbem visendi (“con motivo de visitar la ciudad”) -correcto: causa urbis visendae

genitivo ➙ caso del gerundio femenino singular ➙ gº y nº del OD

-incorrecto: in scribendo epistulas (“en la redacción de las cartas”)

-correcto: in scribendis epistulis.

Page 113: I

113

COMPUESTOS DE SUM.

El verbo esse forma compuestos con la ayuda de preverbios, que son generalmente preposiciones. Solamente dos de ellos, possum y prosum tienen un preverbio inseparable, y presentan diferencias en su flexión. A) POSSUM (poder) y PROSUM

El preverbio varía según la forma simple empiece por vocal o por consonante. El verbo prosum conserva el antiguo prod- delante de vocal, pero ante consonante es siempre pro-; el tema de perfecto es sin-d: profu-. El verbo possum tiene una doble flexión, porque el prevervio pot- se transforma en pos- siempre que el verbo comienza por s-. Veamos la flexión del possum, verbo muy usado:

INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO PARTICIPIO

SIS TE MA DE IN FEC TUM

PRE- SENTE

Pos-sum

pot-es pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt

Ø

pos-sim pos-sis pos-sit pos-simus pos-sitis pos-sint

Pos-se

Potens, -entis

IMPER-FECTO

pot-eram

pot-eras pot-erat pot-eramus pot-eratis pot-erant

Ø

pos-se-m pos-se-s pos-se-t pos-se-mus pos-se-tis pos-se-nt

Ø

Ø

FUTURO IMPER- FECTO

Pot-ero Pot-eris Pot-erit Pot-erimus Pot-eritis Pot-erunt

Ø

Ø

SIS TE MA DE PER FEC TO

PERFEC- TO

potu-i potu-isti potu-it potu-imus potu-istis potu-erunt

Ø

potu-erim potu-eris potu-erit potu-erimus potu-eritis potu-erint

Potu-isse

Ø

PLUS- CUAM- PERFEC- TO

potu-eram potu-eras potu-erat potu-eramus potu-eratis potu-erant

Ø

potu-issem potu-isses potu-isset potu-issemus potu-issetis potu-issent

Ø

Ø

FUTURO PERFEC- TO

potu-ero potu-eris potu-erit potu-erimus potu-eritis potu-erint

Ø

Ø

Ø

Ø

El tema de perfecto pertenece, en realidad, a otro verbo, un arcaico poteo, cuyo sistema de presente cayó en desuso. Es totalmente regular.

Page 114: I

114

B) OTROS COMPUESTOS. A la hora de conjugar: Preverbio + tiempos de sum

-absum, abes, abesse, afui (estar presente) -adsum, ades, adesse, adfui (estar ausente) -desum, dees, deesse, defui (faltar) -insum, ines, inesse, infui (estar en) -intersum, interes, interesse, interfui (estar entre, intervenir; interesar) -obsum, obes, obesse, offui / obfui (ser un obstáculo, perjudicar) -praesum, praees, praeesse, praefui (estar al frente) -supersum, superes, superesse, superfui (sobrevivir)

ATENCIÓN: En todos los verbos el pretérito imperfecto de indicativo (aberam, aderam,

deeram...) se puede confundir con un pluscuamperfecto, y el futuro imperfecto (abero, aberis,

aberit...) parece un futuro perfecto o un perfecto de subjuntivo. ¡HAY QUE FIJARSE!, e identificar el verbo como compuesto de sum.

� CONSTRUCCIONES: Después del sum, possum es el verbo más usado en latín. -construye generalmente con infinitivo: possum dicere... -absum suele llevar un ablativo de lugar de donde con la preposición ab: ab oppido abesse: “estar lejos de la ciudadela” -adsum puede construir con un dativo de interés, y en tal caso significa “ayudar”: amici, adeste nobis: “amigos, ayudadnos”. -Otros se construyen con dativo: eis frumentum deerat “les faltaba trigo”; proelio interfuit “tomó parte en el combate”; sua pecunia huic obfuit: “le ha perjudicado su propio dinero”...

Page 115: I

115

VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES

� VERBOS DEPONENTES.

� Son verbos morfológicamente pasivos pero de significación activa o reflexiva, que pueden pertenecer a cualquiera de las 5 conjugaciones: -miror, miraris, mirari, miratus sum (“admirar”) -fateor, fateris, fateri, fassus sum (“confesar”) -loquor, loqueris, loqui, locutus sum (“hablar”) -experior, experiris, experiri, expertus sum (“experimentar”) -patior, pateris, pati, passus sum (“padecer”) Algunos tienen una traducción reflexiva: -proficiscor, -sceris, -sci, profectus sum (“ponerse en marcha”) -utor, uteris, uti, usus sum (“servirse de” + abl.) -laetor, laetaris, laetari, laetatus sum (“alegrarse”)

� Los tiempos perfectos tienen la estructura de la pasiva del sistema de perfecto, pero su significación es activa: nati sunt: "han nacido", nati simus: "hayamos nacido"...

� Los verbos deponentes conservan formas activas con significación activa: -el participio de presente: hortans = "el que exhorta", "exhortando..." -el participio de futuro secuturus = "que va a seguir", "que seguirá..." -el gerundio loquendi = ."..de hablar" -el infinitivo de futuro miraturum esse = "haber de admirar" -la perifrástica activa miraturus sum = "he de admirar"

� El participio de perfecto es deponente por su forma pasiva y su significado activo: miratus, -a, -um = "el que admiró". Tiene significado pasivo en algunos verbos cuando lleva agente.

� El gerundivo es siempre pasivo: mirandus, -a, -um = “que debe ser admirado”.

� Algunos deponentes tienen el participio de futuro activo –urus irregular, no derivado del participio de perfecto: -nascor, nasceris, nasci, natus sum (“nacer”) : nasciturus... -orior, oriris, oriri, ortus sum (“salir”) : oriturus... -morior, moreris, mori, mortuus sum (“morir”) : moriturus...

� Existen, también, unos pocos verbos con formas activas y significación pasiva: exulare (“ser desterrado”), fieri (“ser hecho”), venire –compuesto de eo- (“ser vendido”) y vapulare (“ser azotado”)

� VERBOS SEMIDEPONENTES Son verbos que aparecen como deponentes solamente en los tiempos del tema de perfecto: audere (“atreverse”), gaudere (“alegrarse”), solere (“acostumbrarse”), fidere(“confiar”) y sus compuestos.

Page 116: I

116

VERBOS NO REGULARES.

� EO, IS, IRE, II / IVI, ITUM (ir)

Este verbo posee un doble tema de presente *ei- / *i-, aunque *ei- nunca aparece como tal, ya que ante vocal se reduce el diptongo: *ei-> e-, y ante consonante se contrae en i-. Aunque pertenece a la 4ª conjugación, hace el futuro como los verbos de la 1ª, con –bo, -bi-, -bu-...

INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO PARTICIPIO

SIS TE MA DE IN FEC TUM

PRE- SENTE

e-o i-s i-t i-mus i-tis e-u-nt

i (ve) ite (id)

e-a-m e-a-s e-a-t e-amus e-a-tis e-a-nt

i-re

iens, euntis

IMPER-FECTO

i-ba-m i-ba-s i-ba-t i-ba-mus i-ba-tis i-ba-nt

Ø

i-re-m i-re-s i-re-t i-re-mus i-re-tis i-re-nt

Ø

Ø

FUTURO IMPER- FECTO

Ibo Ibis Ibit Ibimus Ibitis Ibunt

ito (ve) ito(vaya) itote (id) eunto

Ø

iturus, -a, -um esse

iturus, -a, -um

SIS TE MA DE PER- FEC- TO.

PERFEC- TO

ii / ivi iisti iit iimus iistis ierunt

Ø

i(v)erim i(v)eris i(v)erit i(v)erimus i(v)eritis i(v)erint

i(v) –isse

Itus, -a,-um

PLUS- CUAM- PERFEC- TO

i(v)eram i(v)eras i(v)erat i(v)eramus i(v)eratis i(v)erant

Ø

i(v)issem i(v)isses i(v)isset i(v)issemus i(v)issetis i(v)issent

Ø

Ø

FUTURO PERFEC- TO

I(v)ero i(v)eris i(v)erit i(v)erimus i(v)eritis i(v)erint

Ø

Ø

Ø

Ø

Al igual que el verbo sum, eo tiene muchos compuestos que conjugan como el verbo simple: -abeo, abire, abii, abitum (marcharse)

Page 117: I

117

-adeo, adire, adii, aditum (ir a) -circumeo, circumire, circumii, circumitum (rodear) -coeo, coire, coii, coitum (ir juntos, reunirse) -exeo, exire, exii, exitum (salir) -ineo, inire, inii, initum (entrar, empezar) -pereo, perire, perii, peritum (perecer) ...

En los tiempos de perfecto, -ii- puede contraerse en –i-: redisti por rediisti

Además, los verbos queo (poder) y nequeo (no poder) se conjugan como eo. � FIO, FIS, FIERI, FACTUS SUM (llegar a ser, convertirse en, hacerse...; acontecer). El verbo fio es de la 4ª conj., irregular tan sólo por las formas que adoptan el infinitivo de presente, fieri, y el pretérito imperfecto de subjuntivo, fierem. Es defectivo de tema de perfecto, por lo que para el tema de perfecto se sirve del participio del verbo facio. Sintácticamente, suele construir con complemento predicativo de sujeto. Además, la 3ª p.sg. puede tener valor impersonal: fit “acaece”, “sucede”... INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO

SIS TE MA DE IN FEC TUM

PRE- SENTE

Fi-o Fi-s Fi-t Fi-mus Fi-tis Fi-u-nt

Fi Fite

Fi-a-m Fi-a-s Fi-a-t Fi-a-mus Fi-a-tis Fi-a-nt

Fi-eri

IMPER-FECTO

Fi-e-ba-m Fi-e-ba-s Fi-e-ba-t Fi-e-ba-mus Fi-e-ba-tis Fi-e-ba-nt

Ø

Fi-ere-m Fi-ere-s Fi-ere-t Fi-ere-mus Fi-ere-tis Fi-ere-nt

Ø

FUTURO IMPER- FECTO

Fi-a-m Fi-e-s Fi-e-t Fi-e-mus Fi-e-tis Fi-e-nt

Fito Fito Fitote Fiunto

Ø

Page 118: I

118

� VOLO, VIS, VELLE, VOLUI (querer)

� NOLO, NON VIS, NOLLE, NOLUI (no querer)

� MALO, MAVIS, MALLE, MALUI (preferir)

El verbo volo y sus compuestos, de la 3ª conj., presentan irregularidades en el tema de presente. Volo presenta alternancias vocálicas en el tema vol- /vul- /vel-; presenta formas sin vocal temática, y en el presente de subjuntivo utiliza el morfema *-i-, como el verbo sum.

INDICATIVO SUBJUNTIVO INFIN.

SIS TE MA DE IN FEC TUM

PRE- SENTE

Volo Vis Vult Volumus Vultis Volunt

Nolo Non vis Non vult Nolumus Non vultis Nolunt

Malo Mavis Mavult Malumus Mavultis Malunt

Velim Velis Velit Velimus Velitis Velint

Nolim Nolis Nolit Nolimus Nolitis Nolint

Malim Malis Malit Malimus Malitis Malint

Velle Nolle Malle

IMPER-FECTO

Volebam Volebas Volebat Volebamus Volebatis Volebant

Nolebam Nolebas Nolebat Nolebamus Nolebatis Nolebant

Malebam Malebas Malebat Malebamus

Malebatis Malebant

Vellem Velles Vellet Vellemus Velletis Vellent

Nollem Nolles Nollet Nollemus

Nolletis Nollent

Mallem Malles Mallet Mallemus

Malletis Mallent

FUTURO IMPER- FECTO

Volam Voles Volet Volemus Voletis Volent

Nolam Noles Nolet Nolemus Noletis Nolent

Malam Males Malet Malemus Maletis Malent

Nolo es el resultado de contraer ne con volo, y malo es el resultado de magis volo > magz volo > mavolo > malo. Los temas de perfecto son regulares. No tienen voz pasiva ni imperativo, excepto nolo: noli, nolite (“no quieras, no queráis”), nolito, nolitote, nolunto (“no quieras, no quiera, no queráis, no quieran”).

� Nolo + infinitivo se utiliza para dar órdenes negativas: noli facere = “no quieras hacer” > “ no hagas”.

� Para suavizar el indicativo, en latín, como en castellano, se utiliza el presente de subjuntivo velim, “quisiera”: velim facias / velim ut facias = “quisiera que hicieras...”

� Malo, por su significado comparativo, puede llevar, además de su OD, un segundo término de la compaaración introducido casi siempre por quam: malo hoc quam illud = “prefiero esto que aquello”

Page 119: I

119

� FERO, FERS, FERRE, TULI, LATUM (llevar) Se trata de un verbo de la 3ª conjugación muy antiguo que presenta distintos lexemas en cada tema:

-tema de presente: fer- -tema de perfecto: tul- (perf. tuli; plusc.ind. tuleram...; perf.subj.tulerim...) -tema de supino: lat- (part.: latus, -a, -um)

La irregularidad aparece exclusivamente en el tema de presente, porque los morfemas se añaden directamente sobre el tema sin vocal de unión:

INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO PARTICIPIO

SIS TE MA DE IN FEC TUM

PRE- SENTE

Fer-o Fer-s Fer-t Fer-i-mus Fer-tis Fer-u-nt

Fer Fer-te

Fer-a-m Fer-a-s Fer-a-t Fer-a-mus Fer-a-tis Fer-a-nt

Ferre (Inf. pres.pas: Ferri)

Ferens, -ntis

IMPER-FECTO

Fer-e-ba-m Fer-e-ba-s Fer-e-ba-t Fer-e-ba-mus Fer-e-ba-tis Fer-e-ba-nt

Ø

Fer-re-m Fer-re-s Fer-re-t Fer-re-mus Fer-re-tis Fer-re-nt

Ø

Ø

FUTURO IMPER- FECTO

Fer-a-m Fer-e-s Fer-e-t Fer-e-mus Fer-e-tis Fer-e-nt

Fer-to Fer-to Fer-tote Fer-u-nto

Ø

Laturus, -a, -um

Los compuestos de fero se conjugan como él; muchos presentan asimilaciones consonánticas de la consonante final del preverbio : -af-fero, af-ferre, at-tuli, al-latum (aportar) -au-fero, au-ferre, abs-tuli, ab-latum (quitar, sacar) -con-fero, con-ferre, con-tuli, col-latum (reunir) -defero, de-ferre, de-tuli, de-latum (echar abajo; delatar) -dif-fero, dif-ferre, dis-tuli, di-latum ( ampliar,dilatarse ) -ef-fero, ef-ferre, ex -tuli, e-latum (extraer, sacar ) -ob-fero, of-ferre, ob-tuli, ob-latum (ofrecer ) -pro-fero, pro-ferre, pro-tuli, pro-latum (ofrecer, mostrar ) -suf-fero, suf-ferre, sus-tuli, sub-latum (colocar debajo, soportar ) -....

Page 120: I

120

� EDO, EDERE o ESSE, EDI, ESUM (comer)

Este verbo tiene, en algunos tiempos, una doble conjugación, con formas que coinciden aparentemente con formas del verbo sum.

INDICATIVO IMPERATIVO SUBJUNTIVO INFINITIVO SIS TE MA DE IN FEC TUM

PRE- SENTE

Ed-o Ed-i-s / es Ed-it / est Ed-imus Ed-itis / estis Ed-unt

Ed-e / es Ed-ite / es-te

Ed-i-m / Ed-a-m Ed-i-s / Ed-a-s Ed-i-t / Ed-a-t Ed-i-mus/ Ed-a-mus Ed-i-tis / Ed-a-tis Ed-i-nt / Ed-a-nt

Edere / esse

IMPER-FECTO

Ed-e-ba-m Ed-e-ba-s Ed-e-ba-t Ed-e-ba-mus Ed-e-ba-tis Ed-e-ba-nt

Ø

Ed-e-re-m /essem Ed-e-re-s / esses Ed-e-re-t / esset Ed-e-re-mus/ essemus Ed-e-re-tis / essetis Ed-e-re-nt / essent

Ø

FUTURO IMPER- FECTO

Ed-a-m Ed-e-s Ed-e-t Ed-e-mus Ed-e-tis Ed-e-nt

Ed-ito / esto Ed-ito / esto Ed-itote / estote Ed-unto

Ø

Page 121: I

121

SINTAXIS

CUM

UT y NE

1.-Los verbos como iubeo (ordenar), flagito (pedir, exigir), doceo (enseñar), celo (ocultar), posco (pedir), rogo (preguntar, rogar), cohortor (animar) etc rigen dos acusativos (uno de cosa aliquid y otro de persona aliquem). Ahora bien, en ocasiones el acusativo de cosa podrá ser: acusativo / subordinada sustantiva de ut /ne / quod.../ de infinitivo; sin embargo, no se construyen igual postulo, peto (ab aliquo, aliquid) e impero (alicui, aliquid). Subrayadlos en el diccionario. Prop. sub. sust. CD

Ej. : Caesar milites iubet “ut ...” (César ordena a los soldados que...) Ac. Pers. V.

CUM PUEDE SER:

1.- Preposición de ablativo: “con”. 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:

� Temporal: “cuando, mientras, desde que”. 2.2.- Con subjuntivo:

� Cum histórico (pto. imperf./ plusc.): “como, gerundio o al+infinitivo”. � Causal (presente / pto.pto.): “porque, puesto que” � Concesivo (correlativos como tamen, attamen…): “aunque”.

RECUERDA. UT puede ser:

1.- Adverbio interrogativo / exclamativo/ desiderativo: “¿cómo?, ¡cómo!”… 2.- Nexo subordinado: 2.1.- Con indicativo:

� Comparativo-modal (posibles correlativos: sic, ita, qualis…): “como según”. � Temporal (ut primum): “cuando, mientras, desde que”. � Causal: “según, porque, como”

2.2.- Con subjuntivo: � Sustantivo: “que”. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición) � Final: “para (que)” � Consecutivo: “que, de modo que” (adverbio –ita, sic, tantus- + ut / is, ea, id

+ ut; sigue a la principal). � Concesivo: “aunque” (correlativos: tamen; precede a la principal)

Page 122: I

122

2.- Los siguientes verbos o expresiones impersonales se construyen con infinitivo o proposición subordinada sustantiva de ut / ne/ quod...:

Accidit, contingit y evenit (sucede), fit (sucede, se produce), nuntiatum est (se anuncia), constat

(consta), expedit (es conveniente), praestat (es mejor), licet (es líicto), decet (conviene), necesse est (es necesario), oportet (conviene), dedecet (no es decoroso), dictum est (se dijo)... Subrayadlos en el diccionario.

QUOD

RECUERDA. NE puede ser: 1.- Adverbio de negación (con subjuntivo): “no” 2.- Nexo subordinado (con subjuntivo):

� Sustantivo: “que” /”que no” con verbos de temor. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición). Ej.: Dux veritus ne… “El general temiendo que…”

� Final: “para (que) no” Para distinguir completivas y finales HAY QUE ANALIZAR LA ORACIÓN PRINCIPAL (ver si el verbo es transitivo o no y si tiene sujeto y CD).

Además de nexo subordinado relativo (con indicativo), nexo subordinado con valor adverbial o circunstancial (con subjuntivo), falso relativo, indefinido e interrogativo, quod puede ser:

• Nexo sub. sustantivo (suj./CD/atributo/aposición): “que”, “el hecho de que”. Ej.: Multum ei adiuvat quod civis est. “Le ayuda mucho el hecho de que es un ciudadano” • Nexo sub. causal (con correlativos como propterea):“porque”, “ya que”, “puesto que”. Ej.: Germani, quod nostros iam constitisse in munitionibus videbant, trans Rhenum sese

receperunt.

Page 123: I

123

LAS CUESTIONES DE LUGAR.

• UNDE (cuestión de lugar de donde)

1. Nombres propios de lugar mayor (naciones, estados, regiones e islas grandes) y nombres comunes.

-e, ex (si el movimiento parte del interior) + ablativo -a, ab (si el movimiento parte de las proximidades) + ablativo -de (si el movimiento parte de un lugar elevado) + ablativo 2. Nombres propios de lugar menor (ciudades e islas pequeñas) -Ablativo sin preposición 3. Sitios especiales: -domo, rure 4. Adverbios: -unde (“de donde”), (“de aquí) (“de allí)....

• UBI (cuestión de lugar en donde)

1. Nombres propios de lugar mayor y nombres comunes: -in + ablativo 2. Nombres propios de lugar menor : -Ablativo sin preposición

-Locativos ( sólo en singular: sust. de la 1ª decl: -ae (Romae); de la 2ª decl.:-i (Sagunti)

3. Genitivos locativos petrificados: -domi (“en casa”), ruri (“en el campo”), humi (“en la tierrra”)...

• QUO (cuestión de lugar a donde)

1. Nombres propios de lugar mayor y nombres comunes: -in (con idea de penetración*) + acusativo -ad (con idea de aproximación**) + acusativo -con otras prep.:apud, adversus, contra... + acusativo 2. Nombres propios de lugar menor : -Acusativo sin preposición 3. Sitios especiales: -domum, rus

(*) In + acusativo indica hostilidad: in Catilinam :”contra Catilina”

(**) Ad + acusativo de persona indica el lugar exacto: ad Caesarem: “ante César”, “en presencia de César”,

• QUA (cuestión de lugar por donde)

1. Por un sitio normal de paso: -Ablativo sin preposición

2. Por un lugar no normal de paso -per + acusativo

-per + ablativo: con el significado de instrumento que el hombre se ha construido

Page 124: I

124

LOS PARTICIPIOS

En latín hay cuatro participios, dos activos y dos pasivos:

• MORFOLOGÍA.

PARTICIPIO

FORMA

VALOR

TRADUCCIÓN **

PRESENTE

-Tpresente + (e)*nt + des.3ª AMANS, NTIS

AUDIENS, NTIS

(decl. como fidens,.ntis)

-acción o estado en desarrollo simultáneo a la acción del verbo principal.

-or. de relativo: que ama

-gerundio: amando

FUTURO ACTIVO

-T.supino + ur+ us, a, um AMATURUS, A, UM

(decl. como bonus, a, um)

-acción o estado en desarrollo posterior a la ac-ción del vb. prpal

-or de relativo en tiempo futuro: que amará, que va

a amar

PERFECTO

T. supino +us, a, um AMATUS, A, UM

(decl. como bonus, a, um)

-acción o estado en desa-rrollo anterior a la acción del verbo principal -se usa en los tpos. comp. de la pasiva

-participio español: amado

FUTURO T. presente + (e)*nd + us, a, um AMANDUS, A, UM

LEGENDUS, A, UM

(decl. como bonus, a, um)

-acción o estado en desa-rrollo posterior -sirve para for-mar la perifrás-tica de obliga-ción o posib.

-or de relativo con verbo perifrástico de obligación: que ha de ser amado/ que

va a ser leído

*: una –e- que se añade en la 3ª, 4ª y 5ª declinaciones: legens, capiens y audiens. **: el participio de los verbos deponentes traduce por gerundio español

CONSTRUCCIÓN DEL PARTICIPIO ABSOLUTO Muchas veces en latín, la oración formada por un paticipio de presente o de perfecto y un sustantivo en ablativo constituye una auténtica oración circustancial, donde el sustantivo desempeña la función de sujeto de dicho participio. Esta construcción recibe el nombre de PARTICIPIO ABSOLUTO o ABLATIVO ABSOLUTO: Loco inspecto, dies composita est.

“Inspeccionado el lugar, se señaló la fecha” Cognitis eis rebus, bellum parabat

“Conocidas estas cosas, preparaba la guerra” Es frecuente que aparezca al principio de la oración, pero no siempre es así: Legio ex castris Varronis, astante ipso, signa sustulit.

“La legión retiró los estandartes del campamento de Varrón, estando presente él mismo” La TRADUCCIÓN literal es:

- si es participio de presente : por gerundio español, - si es participio de perfecto: por gerundio compuesto o participio español, o “una vez”+

participio...Duabus legionibus missis in Hispaniam, praegreditur: “una vez enviadas/ habiendo sido enviadas/ enviadas dos regiones a Hispania, avanzaba...”

Page 125: I

125

EL INFINITIVO I: FORMAS Y USOS COMO SUSTANTIVO VERBAL

En latín hay tres infinitivos, tanto en activa como en pasiva: de presente, de perfecto y de futuro.

• MORFOLOGÍA.

ACTIVOS PASIVOS

P R E S

Tema de infectum + -RE -amare (“amar”) -legere

-audire

-capere

1ª, 2ª y 4ª cj.: tema de infectum + -RI 3ªº y 5ª conj.: tema de infectum + -I -amari (“ser amado”) -legi

-audiri

-capi

P E R F.

Tema de perfectum + -isse -amavisse

(“haber amado”)

Participio de perfecto(acus.) + esse -amatum, -am, -um esse

(“haber sido amado”)

F U T U R O

Part. Futuro activo (acus) + esse -amaturum,-am,-um esse

(“haber de amar”)

-Part. Futuro pasivo (acus) + esse -amandum,-am,-um esse

(“haber de ser amado”) -Supino + iri -amatum iri

De las 6 formas, 3 son compuestas y necesitas conocer los participios latinos para formarlas.

• EL INFINITIVO SUSTANTIVADO: El infinitivo con valor nominal. El infinitivo puede emplearse como un sustantivo, es decir, realizar las funciones que hacen los sustantivos. Se considera de género neutro y número singular. Viro docto vivere est cogitare “Para el hombre culto, vivir es pensar” Volo bene vivere “Quiero vivir bien” Humanum est errare “Equivocarse es humano”

1.- EL INFINITIVO COMO SUJETO a.- de verbos y expresiones impersonales: licet amare; opus est scire... b.- de expresiones formadas mediante el verbo sum unido a: -sustantivos: nefas est mentire “no es lícito mentir”

-adjetivos: turpe est verberare, “es vergonzoso dar latigazos” -adverbios: necesse est perseverare, “es necesario perseverar” 2.- EL INFINITIVO COMO OD. De verbos que expresan: -posibilidad/ imposibilidad: possum ire. -conocimiento: vincere scis. -voluntad: nolo ire. -sentimiento, ruego, decisión, esfuerzo...: volo amari. -obligación, costumbre: debeo venire. -etapas de una acción: incipiunt legere.

Page 126: I

126

EL INFINITIVO II: CONSTRUCCIONES Y TRADUCCIÓN

1. CONSTRUCCIONES:

� Construcción de Infinitivo Concertado: Caesar milites “e castris exire” iussit. (César ordenó a los soldados salir del campamento).

� Proposición Subordinada de INFINITIVO NO CONCERTADO: Infinitivo con sujeto propio en Acusativo.

Gaudeo (te venire) (Veo que tú vienes). TRADUCCIÓN (ten en cuenta el valor activo/pasivo y el matiz temporal):

NORMAS PARA LA TRADUCCIÓN AL CASTELLANO

Dico (digo) que el general viene ducem venire Dixi (dije) que el general venía

Dico (digo) que el general vino /ha venido ducem venisse Dixi (dije) que el general había venido

Dico (digo) que el general vendrá ducem venturum esse

Dixi (dije) que el general vendría

NOTA: Iubeo (ordenar), flagito (pedir, exigir), doceo (enseñar),

celo (ocultar), posco (pedir), rogo (preguntar, rogar), hortor (animar)… rigen dos acusativos (uno de cosa aliquid y otro de persona aliquem).

Cuando el acusativo de cosa sea un infinitivo, analízalo como infinitivo no concertado y que el acusativo de persona funcione como sujeto del infinitivo.

Traducción: ordenar a (alguien) que... Ej.: Dux “milites castra occupare” iussit. Suj inf. C. D. V. Trans (El general ordenó a los soldados que ocuparan ...)

Page 127: I

127

ORACIONES INTERROGATIVAS.

Son aquellas en las que se pregunta por un elemento de la frase (interrogativas parciales) o por la frase entera (interrogativas totales). A. INTERROGATIVAS PARCIALES

Van siempre iniciadas o por un pronombre interrogativo o por un adverbio: Quis venit? “¿Quién viene? Ubi es? “¿Dónde estás?”

Cur / Quare/ Quamobrem / quid tristis es? “¿Por qué estás triste?” El relativo Qui , Quae, Quod también es adjetivo interrogativo:

Qui rex tum Romae erat? “¿Qué rey había entonces en Roma?” Quod nomen huic rei datis? “¿Qué nombre dais a esta cosa?”

Quam rem publicam habemus! “¡Qué república tenemos!” –con valor exclamativo.

Cuando en vez de adjetivo es pronombre, cambia el Nom.sg.masc y el Nom.Acus.sg.n.: Quis?, quae?, quid? =”¿Quién?”, “¿qué?”. El interrogativo uter, utra, utrum [gen. utrius, dat. utri] se utiliza cuando la duda es entre dos. B. INTERROGATIVAS TOTALES

Suelen llevar las siguientes partículas interrogativas: -el adverbio num (“acaso?” “¿es que...?”) La respuesta lógica es “no”

Num licet mentiri? "¿acaso es lícito mentir? Num negas quod omnes vident? “¿acaso me niegas lo que todos ven?

-el adverbio nonne (“acaso no?”,”es que no...?”) La respuesta lógica es “sí”: Nonne leo canem superavit? “¿Es que un león no va a vencer a un perro?”

-el adverbio enclítico –ne, que no se traduce. Vidisne illam urbem? =¿ves aquella ciudad?

-el adverbio an (“pero ¿es que...?) An tu ista credis´ = “pero ¿es que tú crees estas cosas?”

C. INTERROGATIVAS DOBLES

Son aquellas que tienen dos preguntas que se excluyen; el primer elemento lleva uturm, -ne o ninguna partícula, y el segundo an: Utrum bonus an malus est?

Bonusne an malus est? } “¿es bueno o malo?” Bonus an malus est?

D. LA RESPUESTA “SÍ” En latín no hay ningún adverbio de afirmación que equivalga a nuestro “sí”, sino que emplean adverbios como maxime (“desde luego”), ita, sane, certe (“así”, “bien”, “ciertamente”...) Lo más corriente, era repetir el verbo de la interrogación:

Timesne poenam? -Timeo “¿Temes el castigo? –sí”

Page 128: I

128

E. INTERROGATIVAS INDIRECTAS.

Reciben este nombre las oraciones completivas que hacen función de OD de un verbo “preguntar” o análogo: quaero, rogare (“preguntar”), metuere (“preguntar con temor”), scire (“saber”), nescire (“no saber”), ignorare (“ignorar”), dubitare (“dudar”)... � Si se trata de una pregunta parcial, aparecen los pronombres, adjetivos y adverbios

interrogativos; si es total, las formas –ne, num, an, utrum, nonne, si... -Quam dulcis sit libertas, breviter eloquar (Fedr.) “Brevemente diré qué dulce es la libertad” -Nec scire studeo, Caesar, utrum sis albus an ater homo (Catul.) “No deseo saber, César, si eres hombre blanco o negro” -Rogo num ista verba iusta sint “Pregunto si estas palabras son justas”

OBSERVA: aquí “si” no es una conjunción condicional, sino interrogativa

� Generalmente las interrogativas indirectas van en subjuntivo, aunque no siempre, y al traducir

al castellano se ponen en indicativo. Quaero ubi sis “Pregunto dónde estás” La subordinada (lo preguntado) es el OD de la principal.

� Entre las interrogativas indirectas se incluyen las frases completivas de sentido admirativo o

exclamativo: Mirum est quam facile hostes vicerimus “Es admirable qué fácilmente hemos vencido a los enemigos”

OBSERVA: aquí quam es un adverbio de cantidad aplicado al adverbio de modo facile, y tiene un valor exclamativo “¡qué fácilmente!”

Page 129: I

129

CONSTRUCCIONES CON EL VERBO SUM.

� SUM IMPERSONAL : “haber” Para traducir el verbo sum por “haber”, su sujeto no debe ir modificado por ningún nombre o adjetivo: el sujeto de esse pasa a ser OD de “haber” en su forma impersonal: -milites erant

“había soldados” � SUM CON GENITIVO : “ser propio de “ El sujeto suele ser una oración de infinitivo: -sapientis est recta consilia dare

“es propio de un sabio dar consejos” � SUM CON DATIVO: “tener” Uno de los valores del dativo sintácticamente es el dativo posesivo, que acompaña al verbo sum indicando la persona poseedora, y el sujeto de la oración es el objeto poseído: -Est nobis magnus equorum numerus

“tenemos gran número de caballos”

El dativo posesivo puede aparecer en estructuras de dar nombre, con los sintagmas opus est, usus est.. -Troia huic loco nomen est (T.Liv.) “este lugar se llama Troya” -Dux nobis opus est (Cic.) “necesitamos un guía” � SUM CON DOS DATIVOS: “servir de”, “proporcionar”...

Se trata de un dativo de interés y un dativo de finalidad -Atticus non solum sibi, sed etiam ei, quem diligebat, praesidio fuit (Cic.)

“Ático no sólo sirvió de protección para sí mismo, sino también para aquel a quien amaba” Estos dos dativos pueden encontrarse con verbos distintos de sum, principalmente venio (acudir, ir llegar) y relinquo (dejar, abandonar) -Pedites subsidio equitibus venerunt

“Los infantes vinieron para ayuda para los jinetes”= “los infantes acudieron en auxilio de los jinetes”

Page 130: I

130


Recommended