Journal of Health Sciences - Sağlık Bilimleri...

Cilt/Volume:20 Sayı/Number:3 Yıl/Year:Aralık/December 2011

Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayın Organı ISSN 1018-3655

KAYSERİ

Journal

of Health

Sciences

Sahibi (Owner) Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü

(The Director of Graduate School of Health Sciences of Erciyes University)

Haberleşme Sağlık Bilimleri Dergisi Editörlüğü

Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü 38039 KAYSERİ

Tel : 0.352.4375269 Fax : 0.352.4375269

e-mail : [email protected]

Web : http://sagens.erciyes.edu.tr

Communication Journal of Health Sciences Editorial Office

Erciyes University Graduate School of Health Sciences 38039 Kayseri – TÜRKİYE

Phone : 90.352.4375269

Fax : 90.352.4375269

e-mail : [email protected] Web : http://sagens.erciyes.edu.tr

ISSN : 1018-3655

Basım Yeri (The Place where Published)

CAN Ofset Baskı Sanayii Kocasinan / KAYSERİ

Baskı Tarihi (Date of Print) : Aralık (December) 2011

Journal of Health Sciences

Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayın Organı (Official Journal of Graduate School of Health Sciences, Erciyes University)

(Bu dergi yılda üç kez yayınlanan hakemli bir dergi olup TÜBİTAK Türk Tıp Dizini ve Türkiye Atıf Dizini tarafından indekslenmektedir)

Yayın Kurulu (Publishing Board)

Editör (Editor-in-Chief) Prof.Dr.Saim ÖZDAMAR

Editör Yardımcıları (Co-Editors)

Prof.Dr.Vehbi GÜNEŞ Yrd.Doç.Dr.Şükrü ENHOŞ

Biyoistatistik Danışmanı (Statistical Editor) İngilizce Dil Danışmanı (Language Editor) Prof.Dr.Osman GÜNAY Okutman Mustafa AKGÜL Yrd.Doç.Dr.Ahmet ÖZTÜRK Yrd.Doç.Dr.Dr.Ferhan ELMALI

Danışman/Hakem Kurulu (Editorial Board) (I)

Prof.Dr.Mehmet AKAN (Ankara Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Levent AKIN (Hacettepe Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Belma ALABAY (Ankara Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Erol ALAÇAM (Ankara Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Alper ALKAN (Erciyes Ün.Diş Hekim.Fak) Prof.Dr.Nazmiye ALTINTAŞ (Ege Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Hamiyet D.ALTUNTAŞ (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Nejat ARPAK (Ankara Ün.Diş Hek.Fak.) Prof.Dr.Şevket ARIKAN (Kırıkkale Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Abdullah ARSLAN (Dokuz Eylül Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Ayhan ATASEVER (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Kenan AYCAN (Erciyes Ün.Bed.Eğ.Spor YO) Prof.Dr.Fuat AYDIN (Erciyes Ün.Vet Fak.) Prof.Dr.Ahmet AYYILDIZ (Atatürk Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Emine BAYDAN (Ankara Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Erol BAYTOK (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Tayfur BEKYÜREK (Erciyes Ün.Vet. Fak.) Prof.Dr.Selim BODUR (İstanbul Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Yusuf CANER (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Ahmet ÇAKIR (Ankara Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Mustafa Kemal ÇİFTÇİ (Selçuk Ün.Vet. Fak.) Prof.Dr. Nilgün DALDAL (İnönü Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Süleyman DAŞDAĞ (Dicle Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.İlhan DEMİRHAN (Erciyes Ün.Eczacılık Fak.) Prof.Dr.Yusuf DOĞRUER (Selçuk Ün.Vet. Fak.) Prof.Dr.Doğan DOLANMAZ (Seçuk Ün.Diş Hek.Fak.)

Prof.Dr.Nejdet DURSUN (Ankara Ün. Vet. Fak.) Prof.Dr.Munis DÜNDAR (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Zafer GÖNÜLALAN (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Berrin K.GÜÇLÜ (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Osman GÜNAY (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Vehbi GÜNEŞ (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Firdevs GÜRER (Osmangazi Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Gürcan ESKİTAŞÇIOĞLU (100.Yıl Ün.Diş.Hk. Fak.) Prof.Dr.Neriman İNANÇ (Erciyes Ün.Sağlık Bil.Fak.) Prof.Dr.Abdullah İNCİ (Erciyes Ün.Vet. Fak.) Prof.Dr.M.Kaan İŞCAN (Erciyes Ün.Vet. Fak.) Prof.Dr.Tunaya KALKAN (İstanbul Ün. Cerrahpaşa Tıp F.) Prof.Dr.İhsan KELEŞ (Erciyes Ün.Vet. Fak.) Prof.Dr.Mehmet KIRNAP (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Gülseren KOCAMAN (9 Eylül Ün.Hemş.YO.) Prof.Dr.A.Nedret KOÇ (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Müberra KOŞAR (Erciyes Ün.Eczacılık Fak.) Prof.Dr.Mustafa KULA (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Selim KURTOĞLU (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Ömer KURU (19 Mayıs Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Seher KÜÇÜKERSAN (Ankara Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Bilal Cem LİMAN (Erciyes Ün.Vet. Fak.) Prof.Dr.Narin LİMAN (Erciyes Ün.Vet. Fak.) Prof.Dr.Ahmet MENGİ (İstanbul Ün.Vet. Fak.) Prof.Dr.Sebahattin MUHTAROĞLU (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.İbrahim NARİN (Erciyes Ün.Eczacılık Fak.) Prof.Dr.Ahmet NAZLIGÜL(Adnan Menderes Ün.Vet Fak.)

KAYSERİ 2011

Journal of Health Sciences

Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayın Organı (Official Journal of Graduate School of Health Sciences, Erciyes University)

Danışman/Hakem Kurulu (Editorial Board) (II)

Prof.Dr.İsmail Hakkı NUR (Erciyes Ün. Vet.Fak.) Prof.Dr.Nuran ÖĞÜLENER (Çukurova Ün. Tıp Fak.) Prof.Dr.Hamdi ÖĞÜŞ (Hacettepe Ün. Tıp Fak.) Prof.Dr.Saim ÖZDAMAR (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Kazım ÖZDAMAR (Osmangazi Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Hatice ÖZBİLGE (Erciyes Ün.Eczacılık Fak.) Prof.Dr.Ahmet ÖZTÜRK (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Ergün PINARBAŞI (Cumhuriyet Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Serap SEVGÜL (Gaziantep Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Ümit SEVİĞ (Erciyes Ün.Sağlık Bilimleri Fak.) Prof.Dr.Serdar SOYUER (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Cem SÜER (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.İzzet ŞAHİN (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Nevin ŞANLIER (Gazi Ün.Sağ.Bil.Fak.) Prof.Dr.İsmail ŞEN (Selçuk Ün.Vet.Fak.) Prof.Dr.Yalçın TEKOL (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Harun ÜLGER (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Ali ÜNLÜ (Selçuk Ün.Meram Tıp Fak.) Prof.Dr.Serdar ÜŞÜMEZ (Gaziantep Ün.Diş.Hek.Fak.) Prof.Dr.Süleyman YAZAR (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Bayram Ali YUKARI (Mehmet Akif Ersoy Ün.Vet.Fak.) Doç.Dr Arzu ALKAN (Erciyes Ün.Diş Hekim.Fak) Doç.Dr.Öznur ASLAN (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Doç.Dr.Mürüvvet BAŞER (Erciyes Ün.Sağlık Bil.Fak.) Doç.Dr.Yusuf Ziya BAYINDIR (Atatürk Ün.Diş Hek.Fak.)

Doç.Dr.Nazmi ÇETİN (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Doç.Dr.Ö.Orkun DEMİRAL (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Doç.Dr.Betül ÇİÇEK (Erciyes Ün.Sağlık Bil.Fak.) Doç.Dr.Ayhan DÜZLER (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Doç.Dr.Mücahit EĞRİ (Gaziosmanpaşa Ün.Tıp Fak.) Doç.Dr.Özgür ER (Erciyes Ün.Diş Hekim.Fak) Doç.Dr.Meryem EREN (Erciyes Ün.Vet. Fak.) Doç.Dr.Ayşe GENÇAY (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Doç.Dr.Hasan GÜZELBEKTAŞ (Selçuk Ün.Vet.Fak.) Doç.Dr.Murat KİBAR (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Doç.Dr.Gökmen KURT (Erciyes Ün.Diş Hek.Fak.) Doç.Dr.Nuri MAMAK (Mehmetakif Ersoy Ün.Tıp Fak.) Doç.Dr.Sultan TAŞÇI (Erciyes Ün. Sağlık Bilimleri Fak.) Doç.Dr.Azmi YETİM (Gazi Ün.Beden Eğt.Spor YO) Doç.Dr.Alpaslan YILDIRIM (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Yrd.Doç.Dr.M.Betül AYCAN (Erciyes Ün.Eczacılık Fak.) Yrd.Doç.Dr.Emine ERDEM (Erciyes Ün.Sağlık Bil.Fak.) Yrd.Doç.Dr.Hasan Önder GÜMÜŞ (Erc. Ün.Diş Hek. Fak.) Yrd.Doç.Dr.Sevinç POLAT (Bozok Ün.SYO.) Yrd.Doç.Dr.Orhan PÜSKÜLLÜ (Erciyes Ün.Eczacılık Fak.) Yrd.Doç.Dr.Savaş SARIÖZKAN (Erciyes Ün.Vet.Fak.) Doç.Dr.Yıldıray ŞİŞMAN (Erciyes Ün.Diş Hek. Fak.) Yrd.Doç.Dr.Mustafa ZORTUK (Erciyes Ün.Diş Hek. Fak.) Yrd.Doç.Dr.Ahmet YAĞCI (Erciyes Ün.Diş Hek. Fak.) Öğr.Gör.Dr.Feyzullah KOCA (Erciyes Ün.BESYO)

Geçmiş Editörler (Former Editors)

Prof.Dr.Ahmet BİLGE (1990 – 1991) Prof.Dr.Aydın PAŞAOĞLU (1991 – 1992) Prof.Dr.Seher SOFUOĞLU (1992 – 1994) Prof.Dr.Pakize DOĞAN (1994 – 1997) Prof.Dr.Sami AYDOĞAN (1997 – 2003) Prof.Dr.Meral AŞÇIOĞLU (2003 – 2009)

Mizampaj (Secretary) : Leman KILINÇKAYA

KAYSERİ 2011

SAĞLIK BİLİMLERİ DERGİSİ 20(3) 161-270,2011

İÇİNDEKİLERContents

İÇİNDEKİLER(Contents)

LEISHMANIA TROPICA İLE İNFEKTE MAKROFAJ HÜCRELERİNDE PROPOLİSİN SİTOKİN SALINIMINA ETKİLERİ………………………………………….………………………………..161The Effects of Propolis on the Levels of Cytokine on Leishmania Tropica Infected Macrophage Cells

Hatice ÖZBİLGE, Esma Gündüz KAYA

HODGKİN HASTALIĞI MANTLE IŞINLAMASINDA TİROİDİN ALDIĞI DOZUN ARAŞTIRILMASI……………………………………………………………………………167Investigating Dose Received by Thyroid in the Mantle Irradiation of the Hodgkin Disease

M.Tarkan AKSÖZEN, Oğuz Galip YILDIZ, Kadir YARAY

KAYSERİ İLİ’NDE GÖREV YAPAN SAĞLIK YÖNETİCİLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE UYGULAMADA KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR………………..…………………174The General Characteristics of the “Health Managers” Working in Kayseri and the Problems They Encounter

Elçin BALCI, Enver ÇAKIL, Ahmet Hamdi DUDAK, İskender GÜN, Fevziye ÇETİNKAYA, Osman GÜNAY

YOZGAT İL MERKEZİNDEKİ SAĞLIK ÇALIŞANLARINDA SAĞLIK SORUNLARI GÖRÜLME DURUMU VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER…………………………………………….………..184The Status of Health Problems and Affecting Factors Among the Health Workers in Yozgat Provincial Center

Mahmut KILIÇ, Fevziye ÇETİNKAYA

ÇİNKO VE METİYONİNİN BUZAĞILARDA PERFORMANS ÜZERİNE ETKİSİ…………………………195Effects of Zinc and Methionine on Live Performance of Calves Consuming Milk

İsmail ÜLGER, Osman KÜÇÜK

KAYSERİ YÖRESİNDE SPERMOPHILUS XANTHOPRYMNUS’LARDA (RODENTIA, MAMMALIA) ECHINOCOCCUS MULTILOCULARIS VE DİĞER BAZI PARAZİTLERİN ARAŞTIRILMASI………………………………………………………………….…203Investigation of Echinococcus Multilocularis and Some Other Parasites in SpermophilusXanthoprymnus (Rodentia, Mammalia) in Kayseri Region

Zeynep AYVALI, Kemal DENİZ, Coşkun TEZ, Süleyman YAZAR

KOYUNLARDA DENEYSEL OLUŞTURULAN RUMEN ASİDOZUNUN ELEKTROKARDİYOGRAFİK PARAMETRELER ÜZERİNE ETKİSİ………………………………………210Effects of Experimentally Induced Ruminal Lactic Acidosis on Electrocardiographic Parameters in Sheep

Ali Cesur ONMAZ, Vehbi GÜNEŞ, Öznur ASLAN, İlknur KARACA BEKDİK

DENTAL NİKEL KROM ALAŞIMINA UYGULANAN ALTIN KAPLAMANIN YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜ VE BAKTERİ ADEZYONUNA ETKİLERİNİN İNCELENMESİ…………………………217The Investigation of The Effects of Gold Plating Applied onto Dental Nickel-Chromium Alloy on Surface Roughness and Bacteria Adhesion

Özlem ÇÖLGEÇEN, Bülent KESİM, Seçil ABAY, Eyüp Sabri TOPAL

ARAŞTIRMALAR (Research Reports)

SAĞLIK BİLİMLERİ DERGİSİ 20(3) 161-270, 2011

İÇİNDEKİLERContents

İÇİNDEKİLER(Contents)

ORTODONTİK TEŞHİSTE KONİK IŞINLI BİLGİSAYARLI TOMOGRAFİ……………………………..……227Cone Beam Computed Tomography in Orthodontic Diagnosis

S.Kutalmış BÜYÜK, Sabri İlhan RAMOĞLU

KLİNİK UYGULAMADA KAVRAM HARİTASI KULLANIMI: RESPİRATUARDİSTRESS SENDROMU (RDS) ÖRNEĞİ………………………………………………………………………...235Use of Concept Map in Clinical Practice: Example of Respiratory Distress Syndrome (RDS)

Zübeyde KORKMAZ, Özlem AVCI, Öznur TOSUN, Nevin USLU, Emine ERDEM, Meral BAYAT

SIĞIRLARDA AKUT FAZ PROTEİNLERİ VE KLİNİK KULLANIM ALANLARI……………………………240Clinical Use of Acute Phase Proteins in Cattle

Alparslan COŞKUN, İsmail ŞEN

DİLATE KARDİYOMİYOPATİLİ İKİ ADET KÖPEKTE KLİNİK, RADYOLOJİK ELEKTROKARDİYOGRAFİK VE EKOKARDİYOGRAFİK BULGULAR…………………………………….247Clinic, Radiologic, Electrocardiographic and Echocardiographic Findings in Two Dogs with Dilated Cardiomyopathy

Ali Cesur ONMAZ, Murat KİBAR, Vehbi GÜNEŞ, Ayhan ATASEVER, Gültekin ATALAN

2011 YILI MEZUNLARI TEZ ÖZETLERİ (III)… …...………………………………. ……LXIX-XCI.

DERLEMELER (Review Articles)

OLGU SUNUMU (Case Report)

161

Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3) 161-166, 2011

Özbilge H, Kaya EG

ARAŞTIRMA (Research Report)

LEISHMANIA TROPICA İLE İNFEKTE MAKROFAJ HÜCRELERİNDE

PROPOLİSİN SİTOKİN SALINIMINA ETKİLERİ* The Effects of Propolis on the Levels of Cytokine on Leishmania Tropica

Infected Macrophage Cells

Hatice ÖZBİLGE1, Esma Gündüz KAYA2

Özet: Leishmanialar memeli konakta makrofaj hücreleri içinde amastigot, vektörde ise promastigot olarak yaşayan bir doku parazitidir. Propolis, balarıları tarafından bitkilerden toplanan ve mumla karıştırılarak kovan içerisinde birçok amaca yönelik olarak kullanılan doğal bir üründür. Bu çalışmanın amacı, Leishmania tropica ile infekte insan makrofaj hücrelerinde interlökin (IL)-1β, IL-6 ve IL-12 sitokin seviyelerine propolisin etkilerini araştırmaktır. Çalışma; makrofaj (M), makrofaj+parazit (M+P) ve makrofaj+parazit+propolis (M+P+Pr) olmak üzere üç farklı grup üzerinde yapıldı. U-937 insan makrofaj hücreleri, % 10 fetal bovin serum ve % 2 penisilin-streptomisin ilaveli RPMI-1640 besiyerinde üretilerek, son konsantrasyonu 1×106 hücre/ ml olacak şekilde 24’lük hücre kültür plaklarına dağıtıldı. L.tropica promastigotları, makrofaj:promastigot oranı 1:10 olacak şekilde makrofaj hücreleri üzerine ilave edildi. Makrofajlar içine giren promastigotlar, amastigot forma geçti. Son konsantrasyonu 64 µg/ml olacak şekilde propolis ilave edildi. Plaklar %5 CO2’li ortamda 37oC’de 24 saat inkübe edildi ve inkübasyon sonunda üç ayrı grubun süpernatanlarında IL-1β, IL-6 ve IL-12 sitokin seviyeleri ELISA yöntemiyle ölçüldü. IL-12 sitokin seviyesi M+P+Pr grubunda diğer iki gruba göre daha yüksek bulundu (p<0.05). IL-1β ve IL-6 sitokin seviyeleri propolis uygulanan grupta M+P grubuna göre daha düşük bulundu (p<0.05). Bu çalışma, propolisin L.tropica ile infekte makrofaj hücrelerinde IL-1β ve IL-6 sitokinlerinin baskılanmasına ve IL-12 seviyesinin artmasına sebep olduğunu ve böylece immün yanıtı desteklediğini göstermiştir. Anahtar kelimeler: L.tropica, makrofaj, propolis, sitokin

Abstract: Leishmania, a tissue parasite, live in macrophage cells in the mammalian host as amastigote, in vector as promastigote. Propolis, collected from plants by bees and hives in mixed wax is a natural product used for many purposes. The aim of this study was to investigate the effects of propolis on the levels of interleukin (IL)-1β, IL-6 and IL-12 cytokines on Leishmania tropica infected human macrophage cells. This study was performed on three different groups of macrophage (M), macrophage+parasite (M+P), and macrophage+parasite+propolis (M+P+Pr). U-937 human macrophage cells were grown in RPMI-1640 supplemented with 10% fetal bovine serum and 2 % penicillin-streptomycin. The final cell concentration as 1×106cells/ml were dispended in 24-well cell culture plates. L.tropica promastigotes were added by a ratio of 1 macrophage cell:10 promastigotes to be on the macrophage cells. Promastigotes were entered into macrophage cells and transformed into amastigotes form. The final concentration of propolis is 64 µg/ml were added. The plates were incubated at 37oC and in 5% CO2 incubator for 24 hours. At the end of incubation, IL-1β, IL-6 and IL-12 cytokine levels were measured in supernatants of the three different groups by ELISA. IL-12 cytokine levels in the M+P+Pr group were found higher than the others groups. (p<0.05). IL-1β and IL-6 cytokine levels in the M+P+Pr group were found lower than in the M+P group (p<0.05). This study shows that, propolis causes the supression of IL-1β and IL-6 cytokines and the increases IL-12 cytokine levels on the L.tropica infected macrophage cells and this also supports the immun response. Keywords: L.tropica, macrophage, propolis, cytokine

1 Prof.Dr.Erciyes Ün.Ecz.Fak.Farmasötik Mik.AD, Kayseri 2 Yrd.Dç.Dr.Erciyes Ün.Ecz.Fak.Farmasötik Mik.AD,Kayseri

Geliş Tarihi : 12.08.2011 Kabul Tarihi : 12.09.2011

*Bu çalışma Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir (Proje no:TSA-09-910).

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Leishmania tropica ile infekte makrofaj hücrelerinde propolisin sitokin salınımına etkileri

Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3) 161-166, 2011 162

Apis mellifera olarak isimlendirilen işçi bal arıları-nın ağaçların kozalak ve kabuklarından, bitkilerin tomurcuk ve filizlerinden çeşitli yağları, bitki öz sularını, polenleri, özel reçine ve mumsu maddeleri toplayarak ve salgıladıkları birtakım enzimlerle bunları biyokimyasal değişikliğe uğratarak oluştur-dukları propolis adı verilen doğal ürünün, antimikrobiyal ve immünstimülan etkileri olduğu bilinmektedir (1- 4).

Leishmania sp., Kinetoplastida takımında ve Trypanosomatidae ailesinde yer alan ve insan ve bazı memeli hayvanların makrofajlarında yaşayabi-len bir doku parazitidir. Bu parazite karşı oluşan Th2 immün yanıt leishmaniasisin ilerlemesine se-bep olurken, Th1 immün yanıtı amastigotların üre-mesini ve hastalığın ilerlemesini sınırlamaktadır. Makrofajlardan salınan IL-12 bu yanıtı destekle-mektedir (5).

Propolisin makrofajlardan bazı sitokinlerin salınımını arttırarak veya baskılayarak immunmodülasyonda etkili olduğu çeşitli çalışma-larda gösterilmiştir (1, 6). Bu çalışmada, makrofaj içine yerleşmiş leishmania amastigotları üzerine uygulanan propolisin IL-1β, IL-6 ve IL-12 sitokin salınımı üzerine etkisinin araştırılması amaçlanmış-tır.

GEREÇ VE YÖNTEM

Hücre Kültürü: Çalışmada LGC Promochem’den elde edilen U937 insan monositik hücreleri [AmericanTypeCulture Collection (ATCC), Manassas, VA] kullanıldı. Hücre mediumu olarak, L-Glutamin içeren RPMI-1640 besiyeri (Sigma, USA) kullanıldı. Bu besiyeri üzerine % 10 oranın-da inaktive edilmiş steril fetal bovin serum (FBS), 100 U/ml penisilin ve 100 µg/ml streptomisin ilave edildi. Hücreler hazırlanan hücre mediumunda, 37oC ve %5 CO2’li inkübasyon şartlarında kültüre edildi, haftada üç kez pasajlanarak çoğalması sağ-landı ve düzenli olarak invert mikroskopta morfo-lojisi, sayısı ve canlılığı yönünden incelendi. De-ney için 4.-10. pasaj sayısı aralığındaki hücreler

kullanıldı ve hücre yoğunluğu hemositometre kul-lanılarak ayarlandı.

Propolisin Hazırlanması: Çalışmada, Kayseri ve çevresinden toplanan propolisin etanol ile hazırla-nan ektresi kullanıldı. Propolisin son konsantras-yonlarındaki etanol içeriği % 5’in altında olacak şekilde ayarlama yapıldı. Steril membran filtreden süzülerek steril hale getirilen stok solüsyondan 16-512 µg/ml arasında ikişer kat propolis konsantras-yonları hazırlanarak makrofaj hücreleri için toksik doz belirlendi. Propolisin, hücreler üzerinde toksik olmayan en yüksek konsantrasyonu 64 µg/ml ola-rak belirlendi ve deneyde bu konsantrasyon kulla-nıldı.

Leishmania tropica’nın Üretilmesi: Şanlıurfa Harrankapı Şark Çıbanı merkezine başvuran kutanöz leishmaniasisli bir hastadan elde edilen ve L. tropica olarak tiplendirmesi yapılmış olan bir suş çalışmada kullanıldı. Parazitin üretilmesi için % 20 FBS ilaveli RPMI-1640 besiyeri kullanıldı. Çalışma logaritmik üreme fazında bulunan parazit-ler ile gerçekleştirildi ve parazit yoğunluğu hemositometrede sayılarak ayarlandı.

Deneyin Yapılışı: Çalışma grupları şu şekilde be-lirlendi:

1. Grup: Sadece makrofaj içeren kuyucuk (M) (Kontrol)

2. Grup: Makrofaj hücreleri ve parazit içeren ku-yucuk (M+P)

3. Grup: Makrofaj hücreleri + Parazit+ Propolis içeren kuyucuk (M+P+Pr)

Yoğunluğu hemositometrede sayılarak ayarlanmış makrofaj hücreleri 24 kuyucuklu hücre kültür plak-larına dağıtıldı. L.tropica promastigotları, makrofaj : parazit oranı 1:10 olacak şekilde makrofajlar üzerine bırakıldı. Promastigotların makrofajlar içine girmesi ve amastigot forma geç-mesi beklendi. Daha sonra kuyucuklara son hacim-de 64 µg/ml konsantrasyonda olacak şekilde propolis ilave edildi. Uygun ortamda 24 saatlik inkübasyon sonrasında hücre kültür süpernatantları

163


Özbilge H, Kaya EG

toplandı. ELISA kitleri (İnvitrogen, USA) ve ELISA cihazı (Biotek, Synergy HT, USA) kullanı-larak üç ayrı grubun süpernatantlarında IL-1β, IL-6 ve IL-12 sitokin seviyeleri ölçüldü. Her bir grup altı kez çalışıldı. Grafikler, grupların ortalama + standart sapma değerlerine göre elde edildi.

İstatistiksel Değerlendirme: Elde edilen verilerin istatistiksel değerlendirilmesinde, SPSS 15.0 ista-tistik programı kullanıldı. Gruplar arası anlamlılık tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi ile değer-lendirildi. Testlerde anlamlılık düzeyi p < 0.05 olarak kabul edildi.

BULGULAR

Makrofajlar üzerine parazitin verildiği grupta IL-1β, IL-6 ve IL-12 sitokin seviyelerinde kontrole göre istatistiksel olarak anlamlı bir artış saptandı (p < 0.05).

Propolis uygulanan grupta (M+P+Pr), IL-1β ve IL-6 proinflamatuar sitokin seviyeleri, makrofaj+parazit grubuna göre daha düşük bulun-du (p < 0.05) (Şekil 1-2).

Propolis uygulanan grupta (M+P+Pr), IL-12 sitokin seviyesi hem kontrole göre, hem de makrofaj+parazit grubuna göre daha yüksek bulun-du (p < 0.05) (Şekil 3).

Şekil 1. Leishmania tropica ve propolisin U937 hücrelerinde IL-1ß üretimine etkisi (M, sadece makrofaj içeren kuyucuk; M+P, makrofaj hücreleri ve parazit içeren kuyucuk; M+P+Pr, makrofaj hücreleri + parazit + propolis içeren kuyucuk)



Şekil 2. Leishmania tropica ve propolisin U937 hücrelerinde IL- 6 üretimine etkisi (M, sadece makrofaj içeren kuyucuk; M+P, makrofaj hücreleri ve parazit içeren ku-yucuk; M+P+Pr, makrofaj hücreleri + parazit + propolis içeren kuyucuk)

Şekil 3. Leishmania tropica ve propolisin U937 hücrelerinde IL-12 üretimine etkisi (M, sadece makrofaj içeren kuyucuk; M+P, makrofaj hücreleri ve parazit içeren kuyucuk; M+P+Pr, makrofaj hücreleri + parazit + propolis içeren kuyu-cuk)

165


Özbilge H, Kaya EG

TARTIŞMA

Farklı bölgelerden elde edilen propolis ekstreleri-nin antileishmanial etkilerinin, propolisin toplandı-ğı bölgeye göre değiştiği bulunmuştur. Leishmania türleri ve formları üzerine propolisin etkisinde farklılıklar olduğu gösterilmiştir (7).

Yapılan çeşitli çalışmalarda propolis ekstresinin makrofajlar ile infekte hücrelerde parazit miktarını azalttığı gösterilmiştir (8-10). Parazitle infekte olan makrofajlar tarafından doğal savunma mekanizma-sı olarak bazı sitokinler salınmaktadır. Bu çalışma-da, herhangi bir uyarı olmadığında makrofajlardan IL-1, IL-6 ve IL-12 sitokinin salınımı düşük düzey-de bulunurken, parazitlerin makrofaj içine girme-sinden sonra her üç sitokinin de salınımında artış tespit edilmiştir. Bu artışın doğal bağışık yanıt so-nucu oluştuğu düşünülmüştür.

Bazı araştırmacılar, makrofajlar üzerine uygulanan propolisin proinflamatuar sitokinlerin salınımını arttırdığını, bazıları azalttığını, bazıları ise değiştir-mediğini öne sürmüşlerdir (1, 7). Yapılan bir çalış-mada, makrofajların fazla uyarılmaları sonucunda IL-1β ve IL-6 seviyelerinin aşırı yükselmesinin hücrelerde hasara sebep olabileceği bildirilmiştir (6). Bu çalışmada makrofajlar içindeki amastigotlar üzerine propolis verildiğinde IL-1β ve IL-6 seviye-lerinin azaldığı görülmüştür. Doğal immün yanıt olarak makrofajların proinflamauar sitokinleri art-tırmasına karşılık bu doğal immün yanıtın hasarını azaltmak için propolisin proinflamatuar sitokin seviyelerini azalttığı düşünülmüştür.

Bazı araştırıcılar, makrofajlar üzerine uygulanan propolisin, makrofajlardan IL-12 gibi sitokinlerin salınımını artırarak doğal katil hücrelerin sitotoksik aktivitelerini artırdığını belirtirken, bazı araştırıcı-lar ise karşı yönde görüş belirtmişlerdir (1, 7). Bu çalışmada propolis ilave edilen grupta IL-12 sevi-yelerinde artış olması ilk görüşü destekler nitelikte değerlendirilmiştir.

Çalışmada, parazit uyarımı ile makrofajlar tarafın-dan salınımı artırılan IL-1β ve IL-6 sitokinlerinin propolis ilavesi sonrasında salınımlarının baskılan-dığı, böylece proinflamatuar sitokinlerin aşırı salınımından hücrelerin korunduğu, Th1 yanıtının bir göstergesi olan IL-12 sitokin seviyesinin propolis verilen grupta yükseldiği, böylece parazi-tin elimine edilmesini sağlayan hücresel immün yanıta destek olunduğu sonucuna ulaşılmıştır.

KAYNAKLAR

1. Sforcin JM. Propolis and the immune system: a review. J Ethnopharmacol 2007; 113:1-14.

2. Kumova U, Korkmaz A, Avcı BC, Güney C. Önemli bir arı ürünü: Propolis. Uludağ Arıcı-lık Dergisi 2002; 23:10-23.

3. Marcucci MC. Propolis: chemical composition, biological properties and therapeutic activity. Apidologie 1995; 26:83-99.

4. Bankova V, Castro SL, Marcucci MC. Propolis: recent advances in chemistry and plant origin. Apidologie 2000; 31:3-15.

5. Pearson RD, Sousa QA. Leishmania species: Visceral (kala-azar), cutaneous and mucosal leishmaniasis. In: Mandell GL, Bennet JE, Dolin R (eds), Principles and Practice of Infectious Diseases. Churchill Livingston, New York 1995, pp 2428-2442.

6. Jin M, Iwamoto T, Yamada K, Satsu H, Totsuka M, Shimizu M. Effects of chondroitin sulfate and its oligosaccharides on toll-like receptor mediated IL-6 secretion by macrophage-like J774.1 cells. Biosci Biotechnol Biochem 2011; 75:1-7.



7. De Carvalho Machado GM, Leonor LL, De Castro SL. Activity of Brazilian and Bulgarian propolis against different species of Leishmania. Mem Inst Oswaldo Cruz 2007; 102:73-77.

8. Ayres DC, Marcucci MC, Giorgio S. Effect of Brezilian propolis on Leishmania amazonensis. Rio Mem Inst Oswaldo Cruz 2007; 102:215-220.

9. Ozbilge H, Kaya EG, Albayrak S, Silici S. Anti-leishmanial activities of ethanolic extract of Kayseri propolis. Afr J Microbiol Res 2010; 4:556-560.

10. Pontin K, Filho ADSA, Santos FF, et al. In vitro and in vivo antileishmanial activities of a Brazilian green propolis extract. Parasitol Res 2008; 103:487-492.

167


Aksözen MT, Yıldız OG, Yaray K


HODGKİN HASTALIĞI MANTLE IŞINLAMASINDA TİROİDİN

ALDIĞI DOZUN ARAŞTIRILMASI Investigating Dose Received by Thyroid in the Mantle

Irradiation of the Hodgkin Disease

M.Tarkan AKSÖZEN1, Oğuz Galip YILDIZ2, Kadir YARAY3

Özet: Bu çalışmada; hodgkin hastalığı mantle ışınlamasında tiroid bezinin almış olduğu doz miktarının rando fantom üzerinde termolüminesans dozimetre (TLD) kullanarak belirlenmesi amaçlanmıştır.Çalışmada kullanılacak TLD’ler duyarlılıklarını ve doğal fonlarını standardize etmek için radyasyon ölçümleri yapmadan önce tavlanmıştır. Çalışmada tavlaması tamamlanan radyasyona karşı sağır olan toplam 168 adet TLD her gün sabah ve akşam 100’er santigray (cGy) olmak üzere toplam 1000 cGy ışınlanarak doygunluk düzeyine getirildi. Daha sonra bu TLD’ler için, Co-60 teleterapi cihazında, 80 cm kaynak-cilt mesafesi (SSD) değerinde, 10cm x 10cm alan boyutunda, yüzeyden 5 cm derinlikte 100 cGy doz alacak şekilde ışınlanıp “Element Correction Coefficient” (ECC) ve “Reader Calibration Factor” (RCF) değerleri bulunmuştur. ± %1 hassasiyet sınırları seçilerek kalibrasyon işlemi yapılmıştır. İnsan vücuduyla birebir uyumlu olan erkek rando fantom üzerinde tiroid bezinin yeri tespit edildikten sonra fantom hodgkin hastalığı mantle tedavi alanı için simülatör cihazında planlanmıştır. Ayrıca akciğer koruma blokları fokalize olarak kalıp odasında hazırlanmıştır. Kalibre edilen TLD çipleri fantomun tiroidine yerleştirilmiş ve çiplerin yerleştirildiği noktaların kaynak cilt mesafesi değerleri tek tek bulunmuştur. Rando fantom klasik hodgkin hastalığı mantle ışınlamasında olduğu gibi, Varian 2300 C/D lineer akseleratör cihazında 6 MV foton enerjisinde, kaynak cilt mesafesi 100 cm değerinde anterioposterior alandan fraksiyon dozu olarak 90 cGy, posterioanterior alandan 90 cGy verilecek günlük toplam 180 cGy ışınlanmıştır. Işınlama işlemi 5 kez tekrarlandı. Her ışınlamadan sonra tiroidin sol ve sağ lobuna yerleştirilen TLD çipleri Harshaw 3500 TLD sisteminde WinRems yazılımı yardımıyla okunmuştur. Çalışma sonucu olarak hodgkin hastalığı mantle tedavisinde sabit kaynak cilt mesafesi tekniği ile orta hatta, AP ve PA alanlardan verilen toplam 180 cGy fraksiyon dozu için tiroidin almış olduğu ortalama doz yaklaşık olarak %25 oranında daha yüksek bulunmuştur. Anahtar kelimeler: Mantle ışınlaması, termolüminesans dozimetre, rando fantom

Abstract: In this study, it is aimed to determine the dose received by the thyroid gland in the mantle field radiation for Hodgkin disease using a thermoluminescence dosimeter on the rando phantom. In order to standardize sensitivities and natural background of thermoluminesance dosimeters (TLD) to be used in the study, they were tempered before radiation measurements were performed. In the study, totally 168 TLDs, blind to the radiation and completely tempered, reached the saturation level by radiating the total dose of 1000 cGy, including 100 cGy every morning and night per day. Later, for those TDLs, “Element Correction Coefficient” (ECC) and “Reader Calibration Factor” (RCF) values were found by radiating in the Co-60 teletherapy device with the value of 80 cm source-skin distance (SSD) in a manner that 100 cGy dose is received at 5 cm depth from the surface on a 10 cm x 10 cm field area. Calibration procedure was performed using sensitivity ranges of ± 1 percent. After the location of thyroid gland is determined on the male rando phantom perfectly matching the with human body, phantom is planned on the simulator device for mantle treatment field of Hodgkin disease. Moreover, lung protection blocks were focally prepared in the mould room. Calibrated TLD chips are placed to the thyroid of the phantom and source-skin distance values of points where chips are located are separately determined. As in the classical Hodgkin disease mantle field radiation, rando phantom was radiated totally 180 cGy, including the fraction dose of 90 cGy from anteroposterior field and 90 cGy from postero-anterior field, with the 6 MV photon energy and source-skin distances of 100 cm in the Varian 2300 C/D linear accelerator device. Radiation procedure was repeated 5 times. Following each radiation, TLD chips placed into the right and left lobes of thyroid gland were read using WinRems software in the Harshaw 3500 TLD system. As a consequence of the study, total mean dose received by thyroid gland for total 180 cGy fraction dose given from mid-line, AP and PA fields using constant source-skin distance technique in the Hodgkin disease mantle treatment is approximately around 25 % higher than the total dose planned for mantle treatment. Keywords: Mantle radiation, thermoluminescence dosimeter, rando phantom

1 Bil.Uzm.Erc.Ün.Sağ.Bil.Ens.Radyasyon Onk. AD, Kayseri 2 Doç.Dr.Erc.Ün.Tıp.Fak.Radyasyon Onk AD, Kayseri 3 Öğr.Gör.Dr.Erc. Ün.Tıp.Fak.Radyasyon Onk. AD, Kayseri Geliş Tarihi : 24.06.2010 Kabul Tarihi : 27.09.2011

*Bu araştırma Erciyes Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından Yüksek Lisans tezi olarak desteklenmiştir (Proje no:940).

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Hodgkin Hastalığı mantle ışınlamasında tiroidin aldığı dozun araştırılması


Hodgkin hastalığı, 1832 yılında Sir Thomas Hodgkin tarafından tanımlanan, Hodgkin hücreleri ve uygun sellüler yapı ile karekterize lenfoid doku-nun malignitesidir (1, 2). Bunlar kemoterapi ve RT’ye duyarlı tümörlerdir. Erken evrede daha yüksek olmak üzere tüm hastalar için yüksek cevap oranı ve kür olanağı vardır (1, 3, 4).

Hodgkin hastalığında RT’nin primer amacı, tutul-muş ve komşu lenfatik zincirde tümör kontrolünü sağlayacak RT dozlarıyla hastalığı tedavi etmektir. Genellikle eşit ağırlıklı alan tedavisi kullanılır. Tedavi sahası mandibulanın alt bölümünden yakla-şık diyaframın bağlandığı seviyeye kadar uzanır. Eğer uygulanacak doz eşit ağırlıklı alanlarla sadece 36 Gy ise spinal kord koruması gerekmeyebilir, ancak 40 Gy’in üzerinde dozlarda koruma kullanıl-malıdır. Subkarinal yayılımlı veya perikardial tutu-lumlu yaygın mediastinal hastalıkta, kardiak bölge 15 Gy’lik radyoterapi alanına dahil edilir, daha sonra kalp apeksi üzerine blok yerleştirilir. 30-35 Gy doz uygulandıktan sonra subkarinal alana (yaklaşık karinanın 5 cm altı) blok yerleştirilerek perikard ve myokard korunur (5, 6).

Mantle tedavi alanı içerisinde bulunan tiroid bezi tedavi sırasında direkt hedef olmasa dahi saçılan ışınlardan etkilenebilmektedir. Radyasyona karşı yüksek hassasiyeti bulunan tiroid bezinin iyonizan radyasyon ile ışınlanması hipotiroide ve sekonder tiroid tümörlerinin gelişimine neden olabilir.

Bazı yalıtkan ve yarı iletken maddeler ısıtıldıkları zaman ışıma yaparlar. Bu fiziksel olaya “ısıtma ile ışıma” anlamına gelen termolüminesans (TL) denir (7).

Dozimetre; radyoaktif (RA) kaynaktan veya x-ışınları kaynaklarından çıkan ışınları ve bunların çevresinde çalışan insanların aldıkları radyasyon dozunun miktarını tayin etmeye yaraya düzenektir. Bu düzeneklerden temeli termolüminesansa daya-nanlara termolüminesans dozimetre (TLD) denir. TLD olarak en sık kullanılan kristal titanyum (Ti) ve magnezyum (Mg) ile aktive edilmiş lityum florür (LiF)’dür. (LiF:Ti:Mg) Bunun sebebi atom numarasının dokuya eşdeğer olmasıdır (8).

Çalışmalar sırasında “Harshaw TLD System 3500” manuel TL okuyucu kullanılacaktır. Sistem, oku-yucu ve okuyucuyu kontrol etmek amacı ile okuyu-cuya bağlı bir bilgisayar sisteminden oluşmaktadır. Bilgisayarda kullanılan okuma programı WinRems’dir. Tüm verilerin depolanması, alet kontrolü ve operatör girişleri bilgisayar programın-da yapılmaktadır (9).

Bu çalışmadaki amacımız, Hodgkin hastalığı mantle alan ışınlamasında tiroid bezinin almış ol-duğu radyasyon dozu miktarını rando fantom üze-rinde TLD kullanarak belirlemektir.

GEREÇ VE YÖNTEM

TLD’lerin Tavlanması: Bu çalışmada, daha önce hiç işlem görmemiş 168 adet TL dozimetre ilk ön-ce 400 °C’de 1 saat 10 dakika tavlanıp, fırın kapağı açılmadan TLD’lerin oda sıcaklılığına düşmeleri sağlandı. Tavlama işlemi 80 °C’de 16 saat 10 daki-ka ve 100 °C’de 1 saat 10 dakika için tekrarlandı. Bütün bu tavlama işlemlerinden sonra seçilen 168 adet TLD çipi kalibrasyon işlemi için hazır duru-ma getirildi.

TLD Çiplerinin Kobalt-60 (Co-60) Işınları İle Kalibrasyonu: TLD’ler, ikincil standart dozimetrelerdir. Diğer bir deyişle TLD’ler radyas-yonun soğurulan dozunun mutlak bir ölçüsünü vermez. Genellikle kullanılan ikincil dozimetreler; film dozimetreler, sintilasyon sayaçları ve iyon odalarıdır. Bu dozimetrelerin hepsi birincil bir öl-çüm sistemine göre doğrudan veya kalibre edilmiş ikincil bir sistem yardımıyla kalibre edilmelidir (10).

Bu çalışmada tavlaması tamamlanan toplam 168 adet TLD doygunluk düzeyine getirilmek için her gün sabah ve akşam 100’er cGy olmak üzere top-lam 1000 cGy ışınlandı. Işınlamalar; su eşdeğeri katı fantom kullanılarak Co-60 teleterapi cihazında, 80 cm SSD değerinde, 10 cm x 10 cm alan boyu-tunda, yüzeyden 5 cm derinlikte yapıldı (11). TLD’lerin hassas olarak ışınlanabilmesi için, 30 cm x 30 cm boyutlarında sert pleksiglas materyal üzerinde 10 cm x 10 cm ışınlama alanı içerisine her

169



birinin çapı 6 mm ve derinliği 1 mm olan 49 adet delik açılan bir düzenek oluşturuldu (Resim 1).

Çalışmada kullanılacak toplam 168 adet TL dozimetre ışınlanarak doygunluğa ulaştırıldıktan Co-60 teleterapi cihazında, 80 cm SSD değerinde, 10 cm x 10 cm alan boyutunda, yüzeyden 5 cm derinlikte 100 cGy doz alacak şekilde ışınlandı. Bu TLD’ler için dozimetre çiplerinin duyarlılıklarını gösteren “Element Correction Coefficient” (ECC) ve okuyucudan alınan, nanocoulomb (nC) cinsin-den verilen fototüp akımının soğurulan radyasyon miktarına çevirmede kullanılan dönüşüm katsayısı “Reader Calibration Factor” (RCF) bulunarak sis-teme kaydedildi. TLD çipleri içinden ± %1 hassasi-yete sahip olan 59 adet TLD çipi çalışmada kulla-nılmak üzere kalibre edilmiş oldu.

Rando Fantom Üzerinde Mantle Tedavi Alanı-nın Simülasyonu: Rando Fantom üzerinde mantle tedavi alanı simülasyonu Varian Ximatron CDX simülatör cihazında SSD:100 cm değerinde anteroposterior (AP) ve posteroanterior (PA) ol-mak üzere iki alandan yapıldı. AP tedavi için teda-

vi alanı 29 cm x 25,8 cm iken PA tedavi alanı için saha boyutları 30,5 cm x 32,7 cm olarak ölçüldü. Tedavi sahasına giren akciğer blokları fokalize olarak hazırlanıp koruma alanlarına uygunluğu rando fantom üzerinde simülatör cihazının yardı-mıyla doğrulandıktan sonra tedavi alanı içerisine çizildi (Resim 2).

Rando Fantom Üzerinde Tiroid Bezinin Belir-lenmesi: Rando fantom üzerinde tiroid bezinin belirlenmesi amacıyla Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi AD. Öğretim üyesinden yardım alındı ve tiroid bezinin sol ve sağ lobları 9. ve 10. kesit üzerinde çizildi.

Daha sonra rando fantomun 9. kesitinde bulunan tiroidin sol lobunun üst ucuna 1 numaralı ve sağ lobunun üst ucuna 2 numaralı toplam 2 adet, her biri 5 mm çapında delik açıldı (Resim 3).

Aynı şekilde, 10. kesitinde bulunan tiroidin sol lobuna 1 ve 2 numaralı 2 adet, sağ lobuna 3 ve 4 numaralı 2 adet olmak üzere toplam 4 adet, her biri 5 mm. çapında delik açıldı ve bu delikler doku eşdeğeri beyaz materyalle kapatıldı (Resim 3).

Resim 1. TLD’leri ışınlamak için özel olarak hazırlanan düzenek.



TLD Çiplerinin Yerleştirildiği Fantom Kesitle-rinin SSD Değerlerinin Bulunması: Rando fanto-mun anatomisinden dolayı AP ve PA mantle tedavi alanının merkezinde SSD değeri 100 cm iken TLD çiplerini yerleştirdiğimiz, fantom üzerinde tiroid loblarının bulunduğu 9. ve 10. kesitlerde SSD de-ğerleri 100 cm’den daha büyük olacaktır. Bunu doğrulamak için TLD çiplerinin yerleştirildiği nok-taların izdüşümleri fantom yüzeyine işaretlendi. Tedavi masasının boyuna ve enine hareket özellik-leri kullanılarak masa kaydırılıp, tedavi alanının merkezi, işaretlenen noktalarla çakıştırıldı ve ciha-zın optik SSD cetvelinden fantom yüzeyinde işaret-lenen noktalar için yeni SSD değerleri okundu.

Resim 2.Tedavi alanında korumaların rando fantom üzerinde çizilmesi.

Resim 3. Rando fantom’un 9. ve 10.kesitinde tiroidin sol ve sağ lobuna TLD çiplerinin yerleştirilmesi.

Rando Fantom Üzerindeki Mantle Tedavi Ala-nının Işınlanması: Üzerinde mantle tedavi alanı planlanan, tiroid bölgesine TLD çipleri yerleştirilen rando fantom Varian 2300 C/D lineer akseleratör tedavi cihazında farklı beş günde AP ve PA alan 11 cm yarı kalınlık için fraksiyon dozu olarak 90 cGy verilecek şekilde ışınlandı. Rando fantomun 9. ve 10. kesitlerinde bulunan tiroidin sol ve sağ lobuna yerleştirilen TLD çipleri Harshaw 3500 TLD sisteminde WinRems yazılımı yardımıyla okundu. Verilerin istatistiksel değerlendirilmesi için SPSS 15.0 for Windows paket programı kulla-nıldı.

171



Tablo I. TLD çiplerinin fantom cildinden derinlikleri.

LOB KESİT NO ÇİP NO DERİNLİK (Ön Alan İçin) DERİNLİK (Arka Alan İçin)

9 1 1.2 cm 11.9 cm

SOL 10 1 1.1 cm 11.7 cm

10 2 1.4cm 12.2 cm

9 2 1.2 cm 12.2 cm

SAĞ 10 3 1.5 cm 12.2 cm

10 4 1.2 cm 12.2 cm

BULGULAR

Rando fantomun 9. ve 10. kesitinde açılan toplam altı deliğin merkezlerinin cilt yüzeyinden derinlikle-ri fantomun anatomisinden dolayı farklılık göster-mektedir. Açılan bu deliklere TLD çipleri yerleştiri-leceğinden çiplerin merkezlerinin fantom cildinden derinlikleri ayrı ayrı ölçüldü (Tablo I).

Rando fantom üzerinde sabit SSD tekniğine göre planladığımız AP ve PA klasik mantle tedavi alan-larının SSD değerleri 100 cm’dir. Rando fantomun anatomisinden dolayı TLD çiplerini yerleştirdiğimiz fantom üzerinde tiroid loblarının bulunduğu 9. ve 10. kesitlerde SSD değerleri 100 cm’den büyük olacaktır (Tablo II).

Tiroidin sol ve sağ loblarına yerleştirilen TLD çiplerinin almış oldukları doz miktarları Harshaw 3500 TLD sistemi ve WinRems yazılımı ile okundu. Ortalama değerleri ve standart sapmaları (Tablo III), aynı zamanda sol ve sağ loblar için ortalama değer ve total tiroid için ortalama doz ve standart sapma bulundu (Tablo IV).

Tiroidin sol ve sağ lobuna yerleştirilen TLD çip-lerinin almış oldukları doz ölçümlerinin dağılımı normal bulundu (p=0.2). Sol ve sağ lobun aldığı dozlar karşılaştırıldığında istatistiksel olarak an-lamlı fark saptanmadı (p=0.758).

Tablo II. Rando fantom üzerinde tiroid loblarının SSD değerleri.

LOB KESİT NO ÇİP NO SSD (Ön Alan İçin) SSD (Arka Alan İçin)

9 1 103.5 cm 102.0 cm

SOL 10 1 104.0 cm 101.5 cm

2 103.5 cm 101.5 cm

9 2 103.5 cm 102.0 cm

SAĞ 10 3 103.0 cm 101.5 cm

4 103.5 cm 101.5 cm



TARTIŞMA

RT’de ideal hedef, tümör çevresindeki normal do-kuları yapısal ve fonksiyonel olarak tahribata uğ-ratmadan tümörün tamamen yok edilmesidir. Nor-mal dokularda onarımı mümkün zararlar bir nokta-ya kadar kabul edilmektedir, ancak hayati dokula-rın korunması mutlaka gereklidir. Tiroid bezine dışarıdan verilebilecek girici ışının maksimum do-zu boyun derisi, üst solunum, özafagus mukozası ve kartilajın radyasyon toleransı ile sınırlıdır. Mak-simum doz birkaç bin cGy’dir (12). Tiroid bezi radyasyon karşısında yüksek derecede hassas oldu-ğundan iyonizan radyasyonla ışınlanması önemli anormalliklere neden olabilir ve eksternal radyas-yon sonrasında sekonder tiroid tümörlerinin gelişi-mi ile sonuçlanabilir (13, 14). Tiroid bezi doğrudan tedavinin hedefi olmasa dahi saçılan ışın nedeniyle etkilnebilmektedir ve bu saçılma hematolojik malignitelerde merkezi sinir sistemi (MSS)’nin profilaktik kranial ışınlaması esnasında meydana gelmektedir. Bu günkü tedavi koşullarında tiroid

bezini eksternal ışınlardan koruyacak hiçbir önlem bulunamamıştır (13,15).

Bu çalışmada fantomun 9. ve 10. kesitlerinde tiroi-din sol ve sağ lobuna her fraksiyon için ayrı ayrı yerleştirilen altı TLD çipinin almış olduğu ortala-ma doz miktarı 225.50 cGy, standart sapması ise 4.90 bulundu. Sağ ve sol lob ölçümlerinin dağılımı normal olarak bulundu (p=0.20). Sağ ve sol lobun aldığı dozlar karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı (p=0.758).

Ölçülen bu ortalama dozun, tek fraksiyon için veri-len toplam 180 cGy dozdan yüksek olmasının se-bebi; tiroid loblarının bulunduğu kesitlerdeki SSD değerinin sabit SSD tekniğindeki SSD=100 cm değerinden büyük olması ve yine bu bölgedeki fantom kalınlık değerlerinin ışınlama tekniğine göre mantle tedavi alanının merkezindeki kalınlık değerinden küçük olması ile ilgilidir. Bütün bu farklılıklar sebebi ile, rando fantom üzerinde tiroid bezinin bulunduğu bölgede izodoz dağılımında düzensizliklere bağlı olarak istenmeyen sıcak nok-

Tablo III. TLD çiplerinin almış oldukları ortalama doz miktarları

KESİT NO ÇİP NO ÇİP’İN ORTALAMA DOZU STANDART SAPMA P DEĞERİ

SOL 9 1 229.72 cGy 1.49 0.938 SAĞ 9 2 232.48 cGy 1.31 SOL 10 1 221.94 cGy 3.87 0.162 SAĞ 10 3 221.70 cGy 2.73 SOL 10 2 224.00 cGy 3.31 SAĞ 10 4 223.18 cGy 3.17

0.763

Tablo IV. Sol ve sağ lobların, aynı zamanda total tiroidin almış olduğu ortalama doz miktarları

LOB LOB’UN ORTALAMA DOZU

STANDART SAPMA

p DEĞERİ

TİROİDİN ORTALAMA DOZU

STANDART SAPMA

SOL 225.22cGy 4.43 0.758 225.50 cGy SAĞ 225.78 cGy 5.46

4.90

173



talar oluşacak, dolayısıyla bu bölge istenilenden miktardan daha yüksek doz alacaktır.

Başka bir deyişle, klasik mantle ışınlamasında total doz olan 3600 cGy için tiroidin almış olduğu top-lam doz 4500 cGy civarında olmaktadır. Bu durum tedavi sırasında dikkate alınmamaktadır. Bunun sonucu olarak tiroid bezinde kanser oluşma riski artmaktadır. Ancak bugünkü tedavi koşullarında tiroid bezini eksternal ışınlardan koruyacak hiçbir önlem kullanılmamaktadır. Tiroid bezinde hasar meydana getirme riskini minimum seviyelere indir-mek amacıyla tiroidin alacağı dozu azaltma yönün-de çeşitli teknikler geliştirmek akılcı olacaktır.

KAYNAKLAR

1. Rosen PJ, Lavey RS, Haskell CM. Hodgkin’s Disease In: Haskell CM (ed). Cancer treatment. 4th ed. W.B. Saunder Company, Philadelphia 1995; pp 951-979.

2. Lester EP, Ultmann JE. Hodgkin Disease. In: Williams WJ, Beutler E, Erslev AJ et all. Hematology. 4th ed.(İnternational ed.). McGraww-Hill, New York 1991; pp 1039-1066.

3. Coşkun ŞH, Er Ö, Eser B ve ark. Erken evre hodgkin hastalığı: Erciyes Üniversitesi dene-yimi. Erciyes Tıp Dergisi 2002; 24: 120-125.

4. Stein RS. Hodgkin’s Disease. In: Lee RG, Foerster J, Lukens J et al. (eds). Wintrobe’s Clinical Hematology. 10th ed. Mass Pub, Egypt 1999; pp 2538-2571.

5. Chao KSC, Perez CA, Brady LW. Radiation Oncology Theratment Principles. Çeviri: Ge-mici C, Mayadağlı A, Parlak C. Bölüm Çeviri: Özşeker NI. Hodgkin hastalığı. Kitap: Rad-yasyon Onkolojisi Tedavi Kararları. Nobel Tıp Kitapevi, İstanbul 2004; ss 575-587.

6. Hoppe RT. Hodgkin Lymphoma. In: Halperin EC, Perez CA, Brady LW (eds), Principles and Practice of Radiation Oncology. 15th ed. Lippincott Williams&Wilkins, Philadelphia 2008; pp 1721-1733.

7. Yüksel M. Orta Anadolu FluoritLerinin (CaF2) Termolünimenans (TL) Işıma Tepele-rine Tavlamanın Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitü-sü, Adana 2008.

8. McKinlay AF. Thermolüminescence Dosimetry-Medical Physics Handbook;5. Çe-viri: Aypar A, Akın E. Kitap:Medikal Fizik Kitapları-5 Termolüminesans Dozimetri. Adam Hilger Ltd, Konya; ss 14-19.

9. Thermo Electron Corporation, WinRems’li Model 3500 Manuel TLD Okuyucu İşletmen Kılavuzu.USA; Kısım 1 ss 1-3.

10. McKinlay AF. Thermolüminescence Dosimetry-Medical Physics Handbook;5. Çe-viri: Aypar A, Akın E. Kitap:Medikal Fizik Kitapları-5 Termolüminesans Dozimetri. Adam Hilger Ltd, Konya; ss 123.

11. Karaçam SÇ, Öksüz DÇ, Koca A ve ark. Hodgkin hastalığı mantle ışınlamasında fetus dozlarının araştırılması. Cerrahpaşa Tıp Der-gisi 2008; 39: 56-62.

12. Emre D. Tiroid Bezinin Eksternal Işınlamaya Karşı Duyarlılığının Belirlenmesi ve Fonksi-yonlarının Değişmelerinin İncelenmesi, Yük-sek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 1985.

13. Acun H, Kemikler G, Karadeniz A. Dosimetric analysis of thyroid doses from total cranial irradiation. Radiation Protection Dosimetry 2007; 123: 498-504.

14. Rubino C, Cailleux AF, De Vathaire F, Schlumberger M. Thyroid cancer after radiation exposure. European Journal of Cancer 2002; 38: 645-647.

15. Cohen A, Van der Schaaf A. Scatter irradiation in childhood causes thyroid cancer. Medical Journal Aust. 2002; 176: 570-571.

174


Kayseri ilinde görev yapan sağlık yöneticilerinin genel özellikleri ve uygulamada karşılaştıkları sorunlar


KAYSERİ İLİ’NDE GÖREV YAPAN SAĞLIK YÖNETİCİLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE UYGULAMADA KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR*

The General Characteristics of the “Health Managers” Working in Kayseri and the Problems They Encounter

Elçin BALCI1, Enver ÇAKIL2, Ahmet Hamdi DUDAK3, İskender GÜN4, Fevziye

ÇETİNKAYA5, Osman GÜNAY5

Özet : Sağlık sorunlarının çözümünde etkin bir yönetimin önemli bir işlevi olduğu, bilinen bir gerçektir. Ülkemizde her düzeydeki sağlık kurum ve kuruluşlarına yönetici olarak atanan kişilerin daha önce bu konularda eğitim almamış olması, görevlerin yürütülmesi sırasında sıkıntılar yaşanmasına neden olmaktadır. Bu araştırmada, Kayseri ilinde her düzeyde görev yapan sağlık yöneticilerinin özelliklerinin ve görevlerini yürütürken karşılaştıkları sorunların belirlenmesi amaçlanmıştır. Tanımlayıcı nitelikteki bu araştırmanın kapsamına, Kayseri il merkezindeki birinci ve ikinci basamak sağlık kuruluşları ve İl Sağlık Müdürlüğü’nün yöneticileri dahil edilip, kişilere yüz yüze görüşme ile anket uygulanmıştır. Araştırmaya alınan 78 sağlık yöneticisinin yaklaşık dörtte üçü erkek, dörtte biri kadın olup yaş ortalamaları erkeklerde 42.1±8.1, kadınlarda 37.1±6.7’dir. Kadın yöneticilerin % 61.9’u başhemşire ve başhemşire yardımcılarından oluşmaktadır. Yöneticilerin %94.9’u evli ve %56.4’ünün memleketi Kayseri’dir. Yöneticilerin ortalama çalışma süresi 17.3±7.7 yıl ve ortalama yöneticilik süresi 8.4 ± 6.9 yıldır. Görevleriyle ilgili sorun yaşadıkları konular olarak bilgisayar kullanımı (%60.3), ücret yetersizliği (%59.0), yetki eksikliği (% 57.7) konularını dile getirme yüksek iken, mevzuat bilgisi yetersizliği (%25.6), deneyim eksikliği (%16.7), iş yoğunluğu nedeniyle kendini geliştirememe (%16.7) daha az ifade edilmiştir. Hastanede çalışan yöneticilerde memnuniyet diğer kurumlara göre anlamlı ölçüde yüksektir. Yöneticilerin %43.7’si program dışı ziyaret ve telefonlar nedeniyle günlük mesailerinin bir saatten fazlasının (78.0±37.2 dakika) harcandığını ifade etmişlerdir. Kurum dışı yöneticiler ve politikacıların müdahaleleri en çok zorluk yaşadıkları durum (%43.6) olarak belirtilmiştir. Çalışmamızda, sağlık yöneticilerinin bazı yöneticilik özellikleri konusunda kendilerini yeterli hissetmedikleri, aldıkları ücretin yaptıkları işin karşılığı olmadığını düşündükleri, politikacılar ve kurum dışı yöneticilerin müdahalelerinden rahatsızlık duydukları ve özellikle bilgisayar konusundaki eksikliklerini gidermek için eğitim istedikleri belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Sağlık yöneticisi, sağlık yönetimi, sağlık hizmetleri

Summary: It is a known fact that efficient management is crucial in solving health problems. The fact that the managers assigned to health institutions and organizations have not received any education on this topic, causes many problems in the performance of duties. With this study, it was aimed to establish the general characteristics of “Health Managers” in the province of Kayseri, and to determine the difficulties they encounter while performing their duty. The managers in the provincial directorate of health, the ones in the primary and secondary health care centers were enrolled in this descriptive study. A questionnaire was applied face-to-face to these participants. Three forth of the 78 managers enrolled were male, and one forth was female, the mean age was 42.1 ± 8,1 in men, and 37.1 ± 6.7 in women. Of the research group, 61.9% of the female managers were head nurses or their assistants. 94.9% of the managers were married and 56,4% were from Kayseri. Their mean duration of employment was 17.3 ± 7.7 years and their mean duration of working as a manager was 8.4 ± 6.9 years. The participants have framed in higher rates, issues such as using computers (60.3%), insufficient wages (59.9%), lack of authority regarding their work (57.7%), whereas problems such as the lack of legislative knowledge (25.6%), the lack of experience (16.7%), not being able to improve oneself due to workload (16.7%) were less framed. Work satisfaction was higher in managers working in hospitals, compared to those working in other institutions. Of the managers; 43,7% of them stated that they usually lost over an hour of their working time (78.0 + 37.2 minutes) due to unscheduled visits and phone calls. Intervention by managers outside their own institution and also by politicians was stated as the most troublesome part of their work (43.6%). In our study, it is found that health care managers do not feel they are adequate in some management features, they believe that the wage for their work is inconvenience. They feel discomfort about the intervention by politicians and external managers disproportionate in their work. Especially they want education in the computer training to eliminate the shortcomings. Keywords: Health managers, health administration, health services 1 Yrd.Doç.Dr.Erc.Ün.Tıp Fak.Halk Sağ.AD, Kayseri

2 Uzm.Dr.Konya İl Sağlık Müdürlüğü, Konya 3 Uzm.Dr.Bolu İl Sağlık Müdürlüğü, Bolu 4 Doç.Dr.Erc.Ün.Tıp Fak.Halk Sağ.AD, Kayseri 5 Prof.Dr.Erc.Ün.Tıp Fak.Halk Sağ.AD, Kayseri


* Bu araştırma IX. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi’nde (2004, Ankara) poster bildirisi olarak sunulmuştur.

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Balcı E, Çakıl E, Dudak AH, Gün İ, Çetinkaya F, Günay O


Yönetim, belirli bir takım amaçlara ulaşmak için başta insanlar olmak üzere parasal kaynakları, do-nanımı, demirbaşları, hammaddeleri, yardımcı mal-zemeleri ve zamanı birbiriyle uyumlu, verimli ve etkin kullanabilecek kararlar alma ve uygulatma süreçlerinin toplamıdır (1). Yönetim sürecine işler-lik kazandıran temel faktör insan olup, yönetimde her şeyden önce, belirli bir amaca başkalarıyla bir-likte ulaşma, başkalarına iş gördürme ve onların yardımlarını sağlama söz konusudur. Çünkü insan ve onun çabaları olmadan diğer tüm üretim faktör-leri birer kaynak yığını olmanın ötesine geçemezler (2). İnsan anlaşılması en güç varlık olduğu için, yöneticinin bu görevi aslında zor görevlerden biri-sidir (3). Bu nedenle insan faktörü ile ilgili birçok değişkenin varlığı, yönetimi bir bilim olduğu ka-dar, bir sanat da kılar. Yönetimde amaca, ancak insan unsuru ile ulaşılabileceğinden yöneticinin bu alanda yetenekli olmasının önemi açıktır (2). Kişi-leri anlayabilme, onlarla birlikte çalışabilme ve iyi geçinebilme açısından yöneticiler sezgi ve deneyi-me gereksinim duyarlar (4).

Yönetimin 20. yüzyılda bir bilim haline dönüşmesi ile birlikte, bu alanda yeni uzmanlıklar ve yeni meslekler ortaya çıkmaya başlamıştır. Sağlık yöne-ticiliği de bunlardan biridir. Sağlık hizmetleri, in-san yaşamı ile doğrudan ilişkili olması nedeniyle yönetim açısından özellikleri olan bir alandır. Ko-ruyucu sağlık hizmetleri ile birinci basamak sağlık hizmetlerinin yönetiminde topluma yönelik ve sek-törler arası işbirliğini gerektiren bir dizi yönetsel faaliyet gerekli iken ikinci ve üçüncü basamak sağ-lık hizmetlerinin verildiği hastanelerde, otelcilik hizmetleri de dâhil geniş bir yelpazede yönetim gerekliliği, sağlık yöneticiliğini karmaşık hale ge-tirmektedir (5).

Sağlık kuruluşlarının yönetiminin herhangi bir iş-letmenin yönetiminden daha karmaşık olması, sağ-lık sektöründe çağdaş yönetim anlayışı ve ilkeleri-nin bilinmesi ve uygulanması son derece önemli-dir. Günümüzde sağlık yönetimi alanında profesyo-nelleşme tüm dünyada ve ülkemizde bir zorunluluk olarak kabul görmektedir. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde sağlık hizmetlerinin yö-netimi konusunda ciddi bir profesyonelleşme ger-çekleşmektedir (6). Daha da ötesinde gelişmiş ül-

kelerde sağlık yönetimi artık hastane yönetimi, birinci basamak sağlık hizmetleri yönetimi, çevre sağlığı yönetimi, sağlık planlaması, sağlık finans-manı vb. alt dallara ayrılmış durumdadır

Modern toplumlarda sağlık hizmetleri yöneticiliği en zor yönetim alanlarından biri olarak kabul edil-mekte ve sağlık sisteminde çeşitli kurum ve kuru-luşların işveren konumundaki üst yönetim organla-rı profesyonel sağlık yöneticisine ihtiyaç duymak-tadır (7). Dünyanın gelişmiş hemen her ülkesinde, her düzeydeki sağlık kurum ve kuruluşların yöneti-mi, alanlarında uzmanlaşmış yöneticilerce yürütül-mekte iken, sağlık düzeyi göstergelerinin iyi olma-dığı ve sağlık sektöründe çıkmazların yaşandığı ülkemizde sorunların büyük bir bölümü yanlış yö-netimden kaynaklanarak karşımıza çıkmaktadır. Sağlık hizmetlerinin sorunlarının çözümünde sağ-lık ekonomisi, finans yönetimi, insan kaynakları yönetimi, kalite yönetimi, sağlık mevzuatı ve huku-ku, sağlık işletmelerinde pazarlama, sosyal güven-lik ve sağlık hukuku gibi konularda eğitim almamış kişilerle bu eğitimi almış kişilerin hizmeti arasında-ki fark hiç tartışmasız kabul edilmektedir (8).

Sağlık hizmeti sunumunda kaynakların kullanılma-sı ve önceliklerin belirlenmesi konusunda karar verici konumunda olan hekimlerin, sağlık yönetici-liği işlevinden uzak kalması mümkün değildir. ABD’de oluşturulan Sağlık Yönetimi Eğitim Ko-misyonu, sağlık yönetimini şu şekilde tanımlamış-tır: “Sağlık yönetimi, tıbbi bakım ve sağlıklı bir çevre taleplerinin bireylere ve toplumlara belli hiz-metleri sağlayarak karşılanmasını olanaklı kılan kaynak ve süreçlerin planlaması, örgütlenmesi, yönlendirilmesi, kontrol ve koordinasyonudur” (9). Ülkemizde sağlık sistemi içerisinde, Sağlık Bakan-lığı tarafından geliştirilen politikaların il düzeyinde uygulanmasından sorumlu olan sağlık yöneticileri-nin büyük çoğunlukla hekim olması yasal zorunlu-luk gereğidir. Ancak, ülkemizde her düzeydeki sağlık yöneticiliği görevlerine yönetim eğitimi al-mamış olan kişiler atanabilmekte ya da çoğu za-man bu görevler vekâleten ve çoğunlukla pratisyen olan hekimlerce yürütülmektedir. Çağdaş yönetim ve işletmecilik, ekonomi, işletme, hukuk vb. konu-larda yeterli bilgi ve becerilere sahip olmayan he-kimlerin yönettiği sağlık kuruluşlarında genellikle

176



yönetim sorunları yaşanmakta, öncelik belirleme, çalışan ve müşteri memnuniyeti, akılcı kaynak kul-lanımı, verimlilik konularında başarı sağlanama-maktadır. Nitekim ülkemizde sağlık reformu çalış-malarında en çok üstünde durulan eksikliğin, sağlık yöneticisi konusu olduğu ileri sürülmektedir (10).

Bu çalışma; Kayseri il merkezindeki sağlık yöneti-cilerinin çeşitli özelliklerini, görevleri esnasında karşılaştıkları sorunları ve gündemdeki uygulama-lara ilişkin düşüncelerini belirlemek üzere yapıl-mıştır. Sağlıkta dönüşümün devam ettiği ve aile hekimliği uygulamalarının tüm ülke genelinde he-nüz yaygınlaşmadığı ve ciddi anlamda tartışmala-rın yaşandığı dönemde; mevcut durumun ve sağlık yöneticisi profilinin tanımlanması, sistem değişikli-ğinden dolayı yaşanacak değişimlerin ileride ince-lenmesine olanak verecek bir çalışma olması ama-cıyla da bu çalışma gerçekleştirilmiştir.

GEREÇ VE YÖNTEM

Kesitsel nitelikteki bu araştırma yaklaşık bir mil-yon nüfusa sahip Kayseri İli’nde yapılmış olup, araştırma kapsamına Kayseri il merkezindeki birin-ci ve ikinci basamak sağlık kuruluşları ve İl Sağlık Müdürlüğü’nün yöneticileri dâhil edilmiştir. Hasta-nelerde başhekim ve yardımcıları, hastane müdür ve yardımcıları, başhemşire ve yardımcıları, İl Sağ-lık müdürü, yardımcıları ve şube müdürleri ile bi-rinci basamak sağlık kuruluşlarında kurum amiri olarak görev yapan, isimleri İl Sağlık Müdürlüğü kayıtlarından alınan 97 yöneticinin tamamı ile gö-rüşülmesi planlanmıştır. Kurum yöneticileri araştır-macılar tarafından işyerlerinde ziyaret edilmiş, çalışmanın amacı ve kapsamı anlatılıp çalışmaya katılıp katılmak istemedikleri sorulmuştur. Araştır-maya katılmayı kabul etmeyenler ve iki kez ziyaret edilmelerine karşın (izin, rapor, görevlendirmeler, toplantılar vb. nedeniyle) ulaşılamayanlar çalışma dışında bırakılmışlardır. Araştırma grubuna alınan yöneticilerin % 80.4’üne (78 kişi) ulaşılmıştır. Toplam 26 sorudan oluşan anket formu, araştırma-

cılar tarafından yüz yüze görüşülerek 2004 yılında uygulanmıştır. Anket formunda; tanımlayıcı soru-lar, yöneticilik özellikleriyle ilgili kendi değerlen-dirmeleri, görevleriyle ilgili eksiklik ve şikâyetleri, görevleri sırasında zorluk yaşadıkları durumlar, eğitim almak istedikleri konular ve sağlıkla ilgili gündemdeki konulara ilişkin düşüncelerini içeren sorular yer almıştır. Araştırma için gerekli idari izin İl Sağlık Müdürlüğü’nden, etik kurul onayı Erciyes Üniversitesi’nden alınmıştır.

İstatistiksel Değerlendirme

Verilerin istatistiksel analizinde kikare (gerekli durumlarda Fisher kesin kikare ve Pearson kikare testi) ve t testi kullanılmıştır. P< 0.05 değeri anlam-lı kabul edilmiştir.

BULGULAR

Araştırmaya katılan yöneticilerin 44’ü (% 56.4) hastanelerde çalışmakta olup, 17’si İl Sağlık Mü-dürlüğü (%21.8) ve 17’si birinci basamak sağlık kuruluşlarında (%21.8) görev yapmaktadırlar. Bu 78 kişinin %23.0’ü kurum amiri, %38.5’i kurum amirinin yardımcıları (şube müdürleri dâhil), %16.7’si başhemşire ve yardımcıları, %21.8’i hasta-ne müdürü ve yardımcılarıdır.

Araştırmaya katılan 78 sağlık yöneticisinin %73.1’i erkek (57 kişi), %94.9’u evli, %56.4’ünün memle-keti Kayseri’dir. Yaş ortalaması erkeklerde 42.1 ± 8.1 yıl, kadınlarda 37.1±6.7 yıldır. Memuriyet süre-si ortalamaları 17.3 ± 7.7 yıl, yöneticilik görev süresi ortalaması 8.4±6.9 yıldır.

Yöneticilerin bazı yöneticilik özellikleri açısından kendilerini değerlendirmeleri istendiğinde; karar verebilme, koordinasyon ve iletişim sağlama konu-sunda kendilerini yeterli görme yüzdesi yüksek iken, girişimcilik, mevzuat bilgisi ve araştırmacılık özelliklerinin daha düşük olduğu görülmektedir (Tablo I).



Araştırmaya katılan 78 sağlık yöneticisinin %56.2’si yönetici olmayan kendi meslektaşlarına göre, %62.7’si yaptıkları işe göre alınan ücreti ye-tersiz olarak değerlendirirken; %55.8’i kurumları-nın, % 65.8’i kendilerinin çalışma performanslarını yeterli olarak değerlendirmiştir (Tablo I). Yapılan işe göre alınan ücreti yetersiz görme, 17 Sağlık Müdürlüğü yöneticisinin %76.5’inde (13 kişi) daha

fazla bulunmuştur ( =4.0, p<0.05). Kurumun çalışma performansını yeterli görme, 44 hastane yöneticisinin % 73.8’inde (34 kişi) daha fazla bu-

lunmuştur ( =10.6, p<0.05).

Yöneticilerin görevleriyle ilgili eksiklik ve şikâyet-leri incelendiğinde; bilgisayar kullanımı, ücret ye-

2χ

2χ

tersizliği ve yetki eksikliği konularında sorunları olduğunu kabul etme yüzdesi yüksek iken, mevzu-at bilgisi yetersizliği, deneyim eksikliği ve iş yo-ğunluğu nedeniyle kendini geliştirememe daha düşük düzeyde sorun olarak ifade edilmiştir. Mev-zuat bilgisi eksikliği yönetici hemşire ve başhekim yardımcılarında (%46.2) daha fazla belirtilirken

( =7.1, p<0.05), deneyim eksikliği sağlık mü-dürlüğü yöneticilerinde (%47.7) daha fazla ifade edilmiştir. Alınan eğitimin yapılan görev için ye-terli olmaması kurum amirleri ve başhekim yar-dımcılarında (%48.3) daha fazla ifade edilmiştir

( =9.0, p<0.05).

2χ

2χ

Tablo I. Sağlık yöneticilerinin kendi yöneticilik özellikleri ile ücret ve performans konusundaki görüşlerinin dağılımı

Yeterli Kısmen Yeterli

Sayı % Sayı % Sayı %

Yöneticilik özelliklerini değerlendirme (n:77)*

Karar verebilme 65 84.4 10 13.0 2 2.6

Koordinasyon sağlama 65 84.4 10 13.0 2 2.6

İletişim kurma 65 84.4 12 15.6 - 0.0

Otorite sağlama 59 76.6 17 22.1 1 1.3

Planlı çalışma 51 66.2 25 32.5 1 1.3

Deneyim sahibi olma 48 62.3 26 33.8 3 3.9

Girişimcilik 44 57.1 31 40.3 2 2.6

Mevzuat bilgisi 35 45.5 39 50.6 3 3.9

Araştırmacılık 31 40.3 43 55.8 3 3.9

Ücret ve performansı değerlendirme (n: 78)

Diğer meslektaşlara göre alınan ücret 10 13.7 22 30.1 41 56.2

Yapılan işe göre alınan ücret 8 10.7 20 26.7 47 62.7

Kurumun çalışma performansı 43 55.8 31 40.3 3 3.9

Kendi çalışma performansı 50 65.8 25 32.9 1 1.3

Yeterli Değil

* Bir kişi cevap vermemiştir. Katılımcılar birden fazla yanıt verebilmişlerdir.

178



Yöneticilerin %43.6’sı (34 kişi) plan/program dışı gelen ziyaretçiler ve telefon görüşmelerinin günlük mesailerini aksattığını belirtmiş olup program dışı ziyaret ve telefonlar nedeniyle ortalama mesaileri-nin aksayan süre ortalaması 78.0 ± 37.2 dakikadır.

Yöneticilerin en çok zorluk yaşadıkları durumlar; kurum dışı yöneticiler ve politikacıların müdahale-leri, kendi kararlarını uygulamada serbest olmama-ları ve kurumla ilgili mali sıkıntılar olarak sıralan-mıştır (Tablo II). Kurum dışı yöneticiler ve politi-kacıların müdahaleleri yönetici hemşire ve hastane müdür/yardımcılarında ( % 60.0) daha yüksek

( =4.3, p<0.05), kendi kararlarını uygulamada serbest olmamaları yine başhemşire ve hastane müdür /yardımcılarında ( % 63.3) daha yüksek

( =9.8, P<0.05), meslektaşlarla olan ilişkilerde sıkıntılar sağlık müdürlüğü yöneticileri ve başhe-kim yardımcılarında ( % 37.5) daha yüksek

( =9.8, p<0.05), hizmet alanlarla ilişkilerde yaşanan sorunlar hastane müdür/yardımcıları ve başhekim yardımcılarında (%33.3) daha yüksek

oranda ( =7.9, p<0.05) ifade edilmiştir. Kadın yöneticiler kendilerini planlı çalışma (%95.2) ve iletişim kurma (%100.0) konusunda daha yeterli görmekte olup daha yüksek düzeyde aile/özel ha-yata zaman ayıramadıklarını (%90.5) ifade etmiş-lerdir.

Eğitim gereksinimleri sorgulandığında; bilgisayar kullanımı, yabancı dil, sağlık yönetimi, mevzuat bilgisi, istatistik değerlendirme ve ayniyat ve mali işler en fazla oranda belirtilen konulardır. Bilgisa-yar kullanımı konusunda eğitim isteği hastane mü-dür/yardımcıları ve başhekim yardımcılarında (%

80.0) daha yüksek ( =7.6, p<0.05), mevzuat eğitimi isteği yönetici hemşirelerde (% 61.5) daha yüksek oranda belirtilmiştir.

Katılımcı 78 yöneticinin %39.7’si yönetici olmak-tan memnun, %53.8’i kısmen memnun, %6.4’ü ise memnun olmadığını belirtmiştir. Hastanede çalışan yöneticilerde memnuniyet oranı diğer kurumlara

2χ

2χ

2χ

2χ

2χ

göre daha yüksek iken, yönetici olmaktan memnun olmayanların oranı ise birinci basamak sağlık kuru-

luşlarında daha yüksektir ( =12.5, p<0.05). Görevlerinden memnun olan yöneticilerin ortalama yaş (43.2±8.4 yıl), yöneticilik (10.9 ± 8.4 yıl) ve memuriyet süreleri (20.2 ± 8.7 yıl) kısmen mem-nun olan veya memnun olmayan gruba göre daha yüksektir (p<0.05).

Araştırma grubundaki 78 sağlık yöneticisinin sağ-lıkla ilgili gündemdeki bazı yeni uygulamalara ilişkin düşünceleri incelendiğinde; aile hekimliği sistemini (%97.4), performansa dayalı döner ser-maye uygulamasını (%77.5), döner sermaye uygu-lamasını (%70.2) ve sözleşmeli personel uygula-masını (%60.2) olumlu buldukları; sağlıkta özel-leştirme (%59.8) ve sağlıkta merkezi yetkinin taş-raya devri uygulamalarını (%54.6) daha az olumlu buldukları belirlenmiştir.

Yöneticilerin %72.7’si (56 kişi) aile hekimliği uy-gulamasını olumlu karşılarken, sağlık müdürlüğü yöneticilerinde bu yüzde 94.1 (16 kişi), birinci ba-samak yöneticilerinde ise 47.1’dir (8 kişi) (p<0.05). Yöneticilerin döner sermaye uygulaması hakkında düşüncelerinde de çalıştıkları kuruma göre farklılıklar olup, 44 hastane yöneticisinin %81.4’ü, 17 birinci basamak yöneticisinin ise %35.3’ü döner sermaye uygulamasını olumlu karşıla-maktadır. Yöneticilerin performans sistemine iliş-kin düşüncelerinde de çalıştıkları kuruma göre farklılık vardır. Birinci basamakta görev yapan yöneticilerin hastanede çalışanlara göre performan-sa dayalı döner sermaye uygulamasını daha az olumlu bulduğu belirlenmiştir (p<0.05), (Tablo III).

Yöneticilerin toplam hizmet süresine göre sözleş-meli personel uygulamasına ilişkin düşüncelerinde farklılık olup, on yıldan fazla hizmet süresi olanlar-da bu uygulamayı olumlu bulma önemli ölçüde

yüksektir ( =8.645, p<0.05). Katılımcı 21 ka-dın yöneticinin yaklaşık yarısı (%47.6) döner ser-maye uygulaması konusunda olumsuz görüş bildir-miştir.

2χ

2χ



Tablo II. Sağlık yöneticilerinin yöneticilik görevi ile ilgili eksiklik ve şikâyetleri, zorluk yaşadıkları durumlar ve eğitim isteklerinin dağılımı (n=78)

Sayı %

Eksiklik ve şikayetler *

Bilgisayar kullanımı 47 60.3

Yapılan işe göre alınan ücretin yetersizliği 46 59.0

Yetki eksikliği sorunları 45 57.7

Yabancı dil eksikliği 43 55.1

Program dışı ziyaret ve telefonlar nedeniyle mesai aksaması 34 43.6

Alınan eğitimin görevle uyumlu olmaması 32 41.0

İş yoğunluğu nedeniyle özel hayatına vakit ayıramaması 23 29.5

Alınan eğitimin bu görev için yeterli olmaması 21 26.9

Mevzuat bilgisi yetersizliği 20 25.6

Deneyim eksikliği 13 16.7

İş yoğunluğu nedeniyle kendini geliştirememe 13 16.7

Zorluk yaşanılan durumlar *

Kurum dışı yöneticiler / politikacıların müdahaleleri 34 43.6

Kararlarını uygulamada serbest olmamaları 31 39.7

Kurumuyla ilgili mali sıkıntılar 27 34.6

Mali konular, ayniyat işlemleri, ihaleler vb. bilgi eksikliği 23 29.5

Üst makamlarla olan ilişkiler 17 21.8

Personel motivasyonunu sağlayamama 17 21.8

Hekimlerle olan ilişkiler 15 19.2

Hizmet alanlarla ilişkiler 13 16.7

Astlarla ilişkiler 11 14.1

Eğitim istekleri*

Bilgisayar kullanımı 46 59.0

Yabancı dil 33 42.3

Sağlık yönetimi 29 37.2

Mevzuat 26 33.3

Sağlık istatistikleri 13 16.7

Ayniyat ve mali işler 13 16.7

Kişiler arası ilişkiler ve iletişim becerileri 6 7.7

* Katılımcılar birden fazla yanıt verebilmişlerdir.

180



TARTIŞMA

Ülkemizde ciddi boyutta olduğu bilinen sağlık so-runlarının çözümünde, il sağlık yöneticilerinin önemli görev ve sorumlulukları vardır. Hem sağlık politikasını belirleyenleri (Hükümet, Sağlık Bakan-lığı, politikacılar vb.) etkileyecek ve hizmet sunan sağlık personelinin verimli çalışmasını sağlayabile-cek, hem de hizmet sunumuna katkı yapacak ko-numdadırlar. Bu görev ve sorumluluklarını etkin bir şekilde yerine getirebilmeleri için yöneticilerin nitelikli olmaları, çağın gereklerine ayak uydurarak kendilerini yenilemeleri ve geliştirmeleri gerekir.

Araştırmaya katılan yöneticilerin ortalama yöneti-cilik süreleri 8.4 ± 6.9 yıl olup, %26.9’u kadındır. Kadın sağlık yöneticilerinin oranı ülke geneliyle benzer bulunmuştur (12).

Bu çalışmada yöneticilerin karar verebilme, koor-dinasyon ve iletişim sağlama konusunda kendileri-ni yeterli görme düzeyi yüksektir. Hastane yöneti-

cilerinin karar verme ve problem çözme becerileri-ne ilişkin yapılan bir çalışmada erkek yöneticilerde kadınlara, hekim kökenli yöneticilerde diğerlerine ve hizmet yılı fazla olanlarda az olanlara göre problem çözme ve karar verme becerisinin daha yüksek olduğu bulunmuştur (11). Araştırma gru-bunda girişimcilik, mevzuat bilgisi ve araştırmacı-lık özellikleri daha azdır. Genel olarak doğuştan gelme yöneticilik özellikleri olarak kabul edilen özelliklerde kendilerini daha yeterli görürlerken, yetenekten çok mesleki eğitim, hizmet içi eğitim ve mevzuat bilgisi konularında daha az yeterli bulma-ları dikkat çekicidir. Girişimcilik ve araştırmacılık konusunda kendilerini daha az yeterli görmeleri; işlerinin yoğunluğu nedeniyle bu konulara zaman ayıramamalarına bağlı olabilir.

Yöneticilerin bilgisayar kullanımı, ücret yetersizli-ği ve yetki eksikliği gibi konularda eksik oldukları-nı belirtme yüzdesi yüksek iken; mevzuat bilgisi yetersizliği, deneyim eksikliği ve iş yoğunluğu nedeniyle kendini geliştirememe daha düşük dü-

Tablo III. Sağlık yöneticilerinin gündemdeki bazı konular hakkındaki olumlu buldukları görüşlerinin çalıştık-ları kurumlara göre dağılımı (n=77)

Görev Yerleri Olumlu p n Sayı %

Sağlık Müdürlüğü 17 16 94.1

Hastaneler 43 32 74.4 9.633 <0.05

Birinci basamak 17 8 47.1

Toplam 77 56 72.7

Döner sermaye hakkında düşünce


Hastaneler 43 35 81.4 12.782 <0.05


Toplam 77 54 70.1

Performans sistemi hakkında düşünce


Hastaneler 43 36 85.7 6.844 <0.05


Toplam 77 59 77.6

Aile hekimliğine yönelik düşünce

2χ



zeyde ifade edilmiştir. Mevzuat eksikliğinin bu tabloda belirgin bir yetersizlik olarak ifade edilme-mesi; mevzuatla ilgili sorunların başka birimlerce çözümleniyor olmasından ve yöneticilerin bu ek-sikliklerinin farkında olmamalarından kaynaklanı-yor da olabilir.

Yöneticiler en çok zorluk yaşadıkları durum ola-rak, kurum dışı yöneticiler ve politikacıların müda-halelerini belirtmiş olup, bunu daha çok yönetici hemşire ve hastane müdür/yardımcıları ifade et-mektedir. Bu sorunun, birinci derece kurum amirle-ri tarafından değil de yönetici hemşireler ve hasta-ne müdür /yardımcıları tarafından yüksek düzeyde sorun olarak dile getirilmesi dikkat çekicidir. Bu durum; kurum dışı yönetici ve politikacıların mü-dahalelerinin kurum amirlerince normal karşılan-masına veya bunun personel ve yönetim üzerindeki sakıncalarının yönetici hemşireler ve hastane mü-dür /yardımcıları tarafından daha fazla hissedilme-sine bağlı da olabilir. Türkiye genelinde hastaneler-de görev yapan Sağlık İdaresi Yüksek Okulu me-zunlarıyla yapılan bir çalışmada, benzer şekilde yöneticileri en çok uğraştıran sorun olarak; üst ma-kamların aşırı karışmacılığı ve siyasal baskılar (%83.7) yüksek düzeyde ifade edilmiştir (12). Yine bu çalışmada yönetici hemşireler ve hastane mü-dür/yardımcıları yetki eksikliğini sorun olarak daha yüksek düzeyde ifade etmişlerdir.

Yöneticilerin eğitim almak istedikleri konuların başında; bilgisayar kullanımı ve yabancı dil eğitimi en fazla ifade edilmiş olup, kişiler arası ilişkiler ve iletişim becerisi geliştirme konusunda eğitim al-mak isteyenlerin sayısı düşüktür. Ülke genelinde hastane başhekimleri ve hastane müdürleri üzerin-de yapılmış bir araştırmada da benzer şekilde me-zuniyet sonrasında ihtiyaç duydukları eğitim konu-larının başında bilgisayar kullanımının geldiği tes-pit edilmiştir (13). Yapılan bu araştırmada da sorun olarak ifade edilen bilgisayar konusundaki yeter-sizliğin, bugün hala dile getiriliyor olması, geçen süre içerisinde bu konuya yeterli duyarlılığın göste-rilmediğini düşündürmektedir. Son yıllarda her alandaki gelişmeye paralel olarak, sağlık hizmeti-nin sunumunda ve yönetim kademesinde bilgisaya-rın yoğun kullanılması, otomasyon sistemlerinin

kullanılıyor olması, iletişim için birimler arası ha-berleşme de dâhil pek çok alanda bilgisayarın vaz-geçilmez bir yer edinmesi bu ihtiyacı daha da ge-rekli kılmaktadır.

Yöneticilerin %39.7’si yönetici olmaktan memnun olduklarını ifade etmiş olup, bu yüzde birinci basa-mak sağlık kuruluşlarında görev yapanlarda daha düşüktür. Türkiye genelinde İl Sağlık Müdürlüğü yöneticilerini içeren bir çalışmada (14) yöneticile-rin %50.3’ünün görevlerinden memnun olmadıkla-rı ya da biraz memnun oldukları, Konya’da İl Sağ-lık Müdürlüğü ve hastane yöneticileri arasında (başhemşire ve yardımcıları hariç) yapılan bir araş-tırmada (15) ise yöneticilerin %8.8’inin işlerinden çok yüksek, %70.6’sının yüksek, %20.6’sının orta derecede doyum aldığı belirlenmiştir. Araştırma-mızdaki yöneticilerin memnuniyet durumları Tür-kiye genelinde Sağlık Müdürlüğü yöneticilerinde yapılan araştırmaya göre daha yüksek, Konya’da yapılan araştırmaya göre daha düşük bulunmuştur.

Görevlerinden memnun olan yöneticilerde ortala-ma yaş, yöneticilik süresi ve memuriyet süresi kıs-men memnun olan veya memnun olmayan gruba göre daha yüksektir. Bu durum yaş ve yöneticilik süresinin artması ile birlikte kişilerin meslekleri ile ilgili ideallerinin ve beklentilerinin azalmasına, daha gerçekçi düşünmelerine veya bu geçen sürede beklentilerinin daha fazla gerçekleşmiş olmasına da bağlı olabilir. Farklı olarak Kayseri’de sağlık yöneticilerinde tükenmişlik ölçeği kullanılarak yapılan bir çalışmada (16), yöneticilerin toplam çalışma süresi arttıkça, kişisel başarı düzeyinin arttığı; ancak 10 yıldan fazla yöneticilik süresi olanlarda duygusal tükenmenin yüksek olduğu ve bu durumun da memnuniyeti olumsuz etkilediği tespit edilmiştir.

Yöneticilerin döner sermaye uygulaması hakkında düşünceleri çalıştıkları kuruma göre farklı olup, hastane yöneticilerinde olumlu karşılayanların sa-yısı birinci basamak yöneticilerinden daha yüksek-tir. Bu olumsuzluğun nedeni, birinci basamaktaki yöneticilerin hastanedeki meslektaşlarından daha az döner sermaye almasından ve birinci basamakta döner sermaye uygulamasının hastanelere göre

182



daha yeni bir uygulama olmasından olabilir. Ya da daha önce ücretsiz olan birinci basamak sağlık hiz-metlerinin döner sermaye uygulamasına geçildik-ten sonra ücretli olmasının hizmet sunanlar ve alanlar üzerinde yarattığı olumsuzluklar olabilir.

Yöneticilerin döner sermaye uygulamasının perfor-mansa dayalı olması hakkındaki düşünceleri açısın-dan da çalıştıkları kuruma göre farklılık vardır. Genel olarak tüm kurumlarda performansa dayalı döner sermaye uygulamasını olumlu bulma düzeyi performanssız döner sermaye uygulamasına göre biraz daha yüksektir. Bunun nedeni performansa dayalı döner sermaye uygulamasının daha adaletli olduğunun, çok çalışanla az çalışan arasındaki farkı daha iyi değerlendirdiğinin düşünülmesine bağlı olabilir.

Bu çalışmada kadın yöneticiler erkek yöneticilere göre daha fazla düzeyde özel yaşantılarına zaman ayıramadıklarını ifade etmektedirler. Döner serma-ye uygulamasına ilişkin olumsuz görüş bildiren kadın yöneticilerin sayısı da daha yüksektir. Bu bulgular kadınların iş dışındaki sorumluluklarının daha fazla olması ve iş performanslarına yansıması nedeniyle olabilir.

Sonuç olarak çalışmamızda, sağlık yöneticilerinin bazı yöneticilik özellikleri konusunda kendilerini yeterli hissetmedikleri, aldıkları ücretin yaptıkları işin karşılığı olmadığını düşündükleri, politikacılar ve kurum dışı yöneticilerin müdahalelerinden ra-hatsızlık duydukları ve özellikle bilgisayar konu-sundaki eksikliklerini gidermek için eğitim istedik-leri belirlenmiştir.

Bu çalışma bulgularına göre; benzer araştırmaların daha kapsamlı olarak ve ülke çapında yapılmasıyla elde edilecek sonuçların ışığında; yönetici olarak görev yapacakların yöneticilik ve göreve özgü eği-timlerinin ele alınarak yönetici niteliğinin yüksel-tilmesi ve görevlerine uygun ücret düzenlemeleri-nin yapılması önerilebilir.

KAYNAKLAR

1. Eren E. Yönetim ve Organizasyon, 2. Baskı. Beta Basım Yayım ve Dağı-tım,İstanbul ,1993.

2. Şimşek Ş. Yönetim ve Organizasyon, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 1999.

3. Tortop N. Personel Yönetimi (6. baskı). Yar-gı Yayınları, Ankara 1999, ss:13–14, 265.

4. Williams D. Hastane Yönetimi İlkeleri. İçin-de Hayran O, Sur H (editörler). Hastane Yöneticiliği. Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul 1997, ss: 205, 215–216.

5. Hayran O. Sağlık Hizmetlerinin Yönetimi, www.merih.net/m1/0mngmt.htm.(Erişim tarihi: 01.03.2010).

6. Tengilimoğlu D, Işık O, Akbolat M. Bölüm XVII: Dünya’da ve Türkiye’de sağlık yöneti-mi eğitimi. Nobel Kitap Dağıtım AŞ, İstan-bul 2009.

7. Seç H.M, Hastane İsletmeciliği (Seçme Ya-zılar) içinde: Sarvan F. Gelişmiş Ülkelerde ve Türkiye’de Sağlık Hizmetleri Yöneticiliği Meslek ve Eğitimi, Anadolu Üniversitesi yayın No: 845, Eskişehir, 1995, s. 4

8. Taylor R. J., Taylor S B. The AUPHA Manual of Health Services Management. Aspen Publications, Maryland 1994; ss: 17.

9. Sarvan F. “Gelismis Ülkelerde ve Türkiye’-de Saglık Hizmetleri Yöneticiligi Meslek ve Egitimi”içinde: Seç H.M. Hastane İsletme-ciliği (Seçme Yazılar). Anadolu Üniversitesi Yayın No:845, Eskisehir, 1995, s. 4

10. Sağlık Bakanlığı “Sağlıkta Dönüşüm Proje-si. 2003

11. Alagözlü S Ş, Çelik Y. Hastane yöneticileri-nin karar verme ve problem çözme becerile-rini etkileyen faktörler. Hastane Yönetimi Dergisi, 2008:12 (1); 1-11



12. Gemici E, Yorulmaz F, Saltık A, Ekerbiçer HÇ, Ekuklu G, Berberoğlu U. Sağlık İdaresi Yüksekokulu Mezunu Sağlık Yöneticilerinin Bazı özellikleri ve Uygulamada Karşılaştık-ları Sorunlar. 5. Ulusal Halk Sağlığı Kong-resi Bildiri Kitabı. İstanbul 1996; 11–5.

13. Kaya Y. Başhekim ve Hastane Müdürlerinin Mevcut, Özerk ve Özel Hastane Modelleri Konusundaki Görüş, Tutum ve Beklentileri. İçinde, Ersoy K, Kavuncubaşı Ş (editörler). Sağlık Kuruluşları ve Hastane Yönetimi, Haberal Eğitim Vakfı, Ankara 1999, 429–34.

14. Öncel S,Aksu T. İl Sağlık Müdürlüğü Yöne-ticilerinin Niteliklerinin belirlenmesi ve Yö-netim Eğitimi İhtiyaçları Araştırması. 4. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kongre Kita-bı, 1994, ss: 325–8.

15. Bodur S, Güler S, Güler S. Sağlık Yönetici-lerinde İş Doyumu. 5. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, 1996, ss: 293–5.

16. Öztürk A, Tolga S, Şenol V, Günay O. Kay-seri ilinde görev yapan sağlık idarecilerinin tükenmişlik düzeylerinin değerlendirilmesi. Erciyes Tıp Dergisi 2008; 30 (2): 92–99.

184


Yozgat ilindeki sağlık çalışanlarında sağlık sorunları görülme durumu ve etkileyen faktörler


YOZGAT İL MERKEZİNDEKİ SAĞLIK ÇALIŞANLARINDA SAĞLIK SORUNLARI GÖRÜLME DURUMU VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER* The Status of Health Problems and Affecting Factors Among the Health

Workers in Yozgat Provincial Center

Mahmut KILIÇ1, Fevziye ÇETİNKAYA2

Özet : Sağlık hizmetlerinin temel kaynaklarından biri olan sağlık çalışanları, yetiştirilmesi yüksek maliyetli olan ve fazla zaman alan bir gruptur. Sağlık çalışanlarının da diğer kişiler gibi sağlık sorunları bulunmaktadır. Araştırmanın amacı, sağlık çalışanlarında sağlık sorunlarının görülme durumunu ve etkileyen faktörleri belirlemektir.Kesitsel olan bu çalışma, 2009 yılında Yozgat İl merkezinde çalışan sağlık personelinin tamamı üzerinde yapılmıştır. Araştırmaya 151 hekim, 325 hemşire/ ebe, 275 sağlık memuru ve 84 diğer lisans mezunu sağlık çalışanı olmak üzere toplam 835 sağlık çalışanı katılmıştır. Veriler, araştırmacı tarafından literatüre dayalı olarak hazırlanan anket formu aracılığıyla elde edilmiştir. İstatistiksel analizlerde binary lojistik regresyon (Forward LR) kullanılmıştır. Araştırma grubunun %58.8’i kadın, %78.9’u evli olup ortanca yaş 34’tür. Sağlık çalışanlarının %17.4’ü sağlık durumunun orta/ kötü olduğunu, %26.4’ü tanısı konmuş herhangi bir hastalık/ sağlık sorunu olduğunu, %21.5’i son bir ay içinde ≥14 gün ruhsal sorun yaşadığını, %8.9’u son bir yıl içinde psikiyatriste gittiğini belirtmiştir. Hastalık/ sağlık sorunu bulunma riski kadın sağlık çalışanları ve yaşı büyük olanlarda daha yüksektir. Sağlık durumunu orta/kötü olarak algılama riski, kadın sağlık çalışanlarında, hemşire/ebelerde, sağlık memurlarında, yaşamından ve işinden memnun olmayan/ kararsızlarda ve hastalık/sağlık sorunu olanlarda daha yüksektir. Ruhsal sorun yaşama riski ise kadın sağlık çalışanlarında, yaşamından ve işinden memnun olmayan/ kararsız olanlarda ve sağlık durumunu orta/ kötü olarak algılayanlarda daha yüksek bulunmuştur. Araştırmaya katılan sağlık çalışanları, her düzeydeki diğer sağlık çalışanlarıyla benzer düzeyde sağlık sorunlarına sahipken, toplumdaki diğer yetişkinlere göre daha az sağlık sorunlarına sahiptir. Anahtar kelimeler: Sağlık çalışanı, sağlık durumu, ruh sağlığı

Summary: Training of the health care workers, who are one of the main sources of health services, is a costly process and requires time. Health care workers also have health problems like other people. The aim of this study is to determine the status of health problems and the factors affecting the health personnel. This cross-sectional study was carried out on all health case personnel in Yozgat provincial center in 2009. A total of 835 health care personnel including 151 physicians, 325 nurses, 275 health technicians, and 84 other health professions participated in this study. The data were collected by means of the questionnaire, prepared by the researcher based on the literature and filled by the participants. Binary logistic regression (Forward LR) analysis were used in the analysis of each selected health problems. Fifty-eight point eight percent of health workers were female, 78.9% of them were married, and the average age was 34. %17.4 of health workers assessed their health as fair/ poor, 26.4% reported that they had some kind of disease or health problem diagnosed by doctors, 21.5% stated that they had mental problem for about 14 days or more in the last month, 8.9% reported that they visited a psychiatrist in the last year. The risk of disease / health problems is higher among women and older health workers. The risk of fair/ poor health status perception is higher in women health workers, nurses, health officers, persons who are not satisfied/ neutral with their lives and jobs, and the ones who have a disease/ health problem. The risk of mental problems is higher among women health workers, persons who are not satisfied/ neutral with their lives and jobs, and the ones who define their health condition as fair/ poor. Although health care workers who participated in the study have similar level of health problems with the other health workers in all levels in other places, they have fewer health problems than other adults in the community Keywords: Health personnel, health status, mental health

1 Öğr.Gör.Dr.Bozok.Ün.Sağlık YO, Yozgat 2 Prof.Dr.Erc.Ün.Tıp Fak.Halk Sağ.AD, Kayseri


*Bu araştırma Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından TSD.09.938 nolu proje ile doktora tezi olarak desteklenmiştir .

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Kılıç M, Çetinkaya F


Sağlık hizmetleri, çeşitli düzeydeki sağlık personeli tarafından verilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) 2006 yılı raporuna göre, dünyada 59.2 mil-yon tam gün çalışan sağlık çalışanı vardır. Sağlık çalışanları, kamu ve özel sektördeki sağlık kuruluş-larında ve diğer kuruluşlarda çeşitli sağlık hizmet-lerini ve görevlerini yürütmektedir. Dünya genelin-de sağlık hizmeti sunanların üçte ikisini sağlık çalı-şanları oluşturmaktadır (1). Bu hizmetlerin etkin ve sürekli verilebilmesi için sağlık personelinin fizik-sel ve ruhsal sağlık durumu iyi bir düzeyde olmalı-dır.

Dünyadaki ölümlerin %28’i çalışma yaşı olan 15-59 yaş grubunda görülmektedir (2). Yetişkinlik döneminde sorun olmaya başlayan yüksek kan basıncı, yüksek kan şekeri ve yüksek kolesterol kalp-damar hastalıklarının majör risk faktörlerin-dendir. DSÖ Küresel Sağlık Riskleri raporuna gö-re, dünyada her yıl en az 7.5 milyon kişi yüksek kan basıncının, 4.9 milyon kişi tütün kullanımının, 3.4 milyon kişi yüksek kan şekerinin ve 2.6 milyon kişi yüksek kolesterolün neden olduğu sorunlar nedeniyle ölmektedir (3). Ulusal Hastalık Yükü (UHY) 2004 çalışmasına göre, Sakatlığa Ayarlan-mış Yaşam Yılı (Disability Adjusted Life Years: DALY) yükünün yarıdan fazlası, (erkeklerde %53.5, kadınlarda %51.8) çalışma yaşı olan 15-59 yaş grubundadır. Ülkemizde Sakatlıkla Kaybedilen Yaşam Yılına (Years Lost with Disability: YLD) neden olan ilk sıradaki hastalık grubu nöropsiki-yatrik hastalıklardır. Unipolar depresif bozukluklar, kadınlarda toplam YLD’nin %10.7’sini oluştur-makta ve bu oran ile ilk sırada, erkeklerde ise %6.4 ile ikinci sırada yer almaktadır (4). Ülkemizde kentlerde yaşayan ≥15 yaştakilerin %33’ü sağlık durumunu orta/ kötü olarak, %42.6’sı ruh sağlığını olumsuz olarak algılamaktadır (5). Yapılan yerel araştırmalara göre, sağlık personelinin %12.5-29.6’sının tanısı konmuş herhangi bir hastalık/ sağ-lık sorunu vardır (6-8).

Ülkemizde Haziran 2010 itibariyle, 111.211 hekim, 19.264 diş hekimi, 25.038 eczacı, 2.022 fizyotera-pist, 102.564 hemşire, 48.085 ebe, 100.006 teknis-

yen/ tekniker düzeyindeki diğer sağlık personeli olmak üzere toplam 408.190 sağlık personeli görev yapmaktadır (9). Topluma sağlık hizmeti sunan her düzeydeki sağlık çalışanlarının sağlık durumlarının iyi olması durumunda, hem nitelikli ve yetiştiril-mesi çok maliyetli olan işgücü korunacak hem de hizmet sunulan toplum daha nitelikli bir sağlık bakımı alabilecektir.

Araştırmanın amacı, sağlık çalışanlarında sağlık sorunlarının görülme durumunu belirleyerek bu grubun sağlığını yükseltme çalışmalarına bilimsel temel oluşturmaktır.

GEREÇ VE YÖNTEM

Kesitsel bir çalışma olan bu araştırma, 2009 yılında Yozgat İl merkezinde kamu ve özel sektörde görev yapan 913 sağlık çalışanı üzerinde yapılmıştır. Ör-neklem seçimi yapılmamış, araştırmaya katılmayı kabul eden 835 kişiye anket uygulanmıştır. Çeşitli nedenlerle 70 kişiye ulaşılamadığı ve sekiz kişi de araştırmaya katılmayı kabul etmediği için toplam 78 kişi araştırmaya alınamamıştır. Ulaşılamayan her bir bireye en az üç kez gidilmiş olup katılım oranı % 91.5’dir.

Veriler, araştırmacı tarafından literatüre dayalı ola-rak hazırlanan anket formu aracılığıyla toplanmıştır (10,11). Anket formu, araştırmaya katılmaya sözlü onam veren denekler tarafından doldurulmuştur. Araştırmanın kurum izni Yozgat Valiliği’nden, etik kurul onayı ise Yozgat Devlet Hastanesi Etik Ku-rulu’ndan alındı.

Anket soruları, deneklerin çeşitli özellikleri, sağlık durumu, yaptırılan tıbbi kontroller ve saptanan sorunları ölçmeye yönelik olarak hazırlandı. Boy uzunluğunu bilenlerle, son 7 gün içinde ağırlığını tartanların ölçümleri yapılmadı ve deneklerin be-yanları esas alındı. Araştırmaya katılan sağlık per-sonelinin tamamı boy uzunluğunu biliyordu, ağırlı-ğını bilmeyen çok az sayıdaki kişinin ağırlığı bas-kül ile tartıldı. Araştırma sırasında gebe olan 4 ka-

186



dının ağırlığı alınmadı. Beden Kitle İndeksi (BKİ)= Ağırlık (kg)/ boy (m2) olarak hesaplandı ve DSÖ’ye göre BKİ sınıflaması yapıldı (12).

Veriler, bilgisayar yardımıyla değerlendirildi. İsta-tistiki değerlendirmede ki-kare ve binary lojistik regresyon analizi (Forward LR) kullanıldı (13, 14). Lojistik regresyon analizi, modelin önemlilik test-leri (Omnibus Tests, p<0.05) ve uyum iyiliği testi (Hosmer and Lemeshow Test, p>0.05) uygun ise test yapıldı. Bağımsız değişkenlerden yaş ve BKİ sürekli değişken olarak; meslek, cinsiyet, medeni durum, sigara içme ve alkol kullanma, yaşamından ve işinden memnun olma kategorik değişken olarak modele alındı. Ruh sağlığının son bir ay içinde 14 ve daha fazla gün bozuk olduğunu belirtenler, ruh-sal sağlık sorunu var diye alındı (15). Meslek de-ğişkeni, önce dört grup olarak modele alındı. Eğer önemli bulunmazsa, hekimler ve diğer sağlık çalı-şanları şeklinde iki grup halinde modele alındı. Diş hekimi, eczacı, psikolog, diyetisyen, vb. “diğer lisans mezunu sağlık çalışanları” grubuna, sağlık memuru kadrosunda çalışan toplum sağlığı memu-ru, acil tıp, çevre sağlığı, laboratuvar, radyoloji, anestezi, vb. teknisyen/ teknikerler “sağlık memur-ları” grubuna alındı.

BULGULAR

Araştırmaya 151 hekim, 325 hemşire/ ebe, 275 sağlık memuru ve 84 diğer lisans mezunu sağlık çalışanı olmak üzere toplam 835 sağlık çalışanı katılmıştır. Araştırma grubunun %71.8’i hemşire/ ebe ile sağlık memurları grubundan oluşmakta ve %63.9’unun öğrenim durumu lise veya ön lisans düzeyindedir. Hekim (%55.0) ve hemşire/ ebelerin (%59.4) yarıdan fazlası kamu hastanelerinde, tüm sağlık çalışanlarının %70.1’i ikinci basamak sağlık kuruluşlarında çalışmaktadırlar.

Sağlık çalışanlarının yaş dağılımı 18–64 olup, or-tanca yaş erkeklerde 37.5, kadınlarda 31 ve tüm grupta 34’tür. Hekimler, sağlık çalışanları içinde ileri yaş grubunu oluşturmaktadır (Tablo I). Sağlık çalışanlarının %43.1’i sigara içtiğini -%34.7’si her gün-, %13.4’ü sigarayı bıraktığını belirtmiştir. Her gün sigara içenlerin oranı, erkek sağlık çalışanla-rında (%48.1) kadınların (%25.3) iki katı kadarken, bazı günler içenlerin oranı kadın sağlık çalışanla-rında (%10.4) erkeklerin (%5.5) iki katı kadardır. Sağlık çalışanlarının %12.4’ü nadiren de olsa alkol aldığını, %0.8’i her gün alkol aldığını belirtmiştir. Erkek sağlık çalışanlarının %51.9’u, kadınların %30.6’sı fazla kilolu, erkeklerin %16.3’ü, kadınların %8.6’sı şişman olarak saptanmıştır.

Sağlık çalışanlarının %17.4’ü sağlık durumunu orta/ kötü (altı kişi kötü) olarak ifade ederken, %15.4’ü çok iyi, %67.2’si iyi olarak ifade etmiştir. Hekim ve hemşire/ ebelerde tanısı konmuş hasta-lık/ sağlık sorunu olanların oranı diğer meslek gruplarına göre daha yüksekken bu durum lojistik regresyon analizinde anlamlı bulunmamıştır (Tablo III). Yaşın artmasıyla, hastalık/ sağlık sorunu olan-ların oranı da artmaktadır (Tablo II-III). Sağlık çalışanlarının %10.1’i tanısı konmuş kronik bir hastalığı olduğunu belirtmiştir. En çok belirtilen kronik hastalıklar; hipertansiyon (%3.2), astım (%1.8), kalp hastalığı (%1.7), diyabet (%1.3) ve He-patit B taşıyıcılığıdır (%1.3).

Sağlık çalışanlarının %61.9’u son bir ay içinde en az bir gün -%25.6’sı ≥14 gün-uyuyamadığı/ dinle-nemediği günler olduğunu; %43.4’ü ruhsal sağlığı-nın bozuk olduğu günler -%21.5’i ≥14 gün- oldu-ğunu belirtmiştir. Ruhsal sağlığının bozuk olduğu günler olduğunu belirtenlerin %16.5’i, tüm grubun ise %8.9’u son bir yıl içinde psikiyatriste gittiğini ifade etmiştir.



Tablo I. Araştırma grubunun mesleklerine göre çeşitli özelliklerinin dağılımı (%)

Çeşitli özellikler (n=835) Hekimler Diğer lisans mez.

sağlık çalışanları Hemşire/ Ebeler Sağlık memurları Toplam

Cinsiyet n=151 n=84 n=325 n=275 n=835

Erkek 73.5 53.6 0.0 68.4 41.2

Kadın 26.5 46.4 100.0 31.6 58.8

Medeni durum

Evli 81.5 77.4 78.8 78.2 78.9

Bekâr 14.5 21.4 20.0 19.3 18.9

Eşinden ayrılmış/ eşi ölmüş 4.0 1.2 1.2 2.5 2.2

Yaş grupları

18 – 24 0.0 8.3 18.2 19.4 14.3

25 – 34 44.4 51.2 45.5 27.6 40.0

35 – 44 36.4 25.0 30.8 42.5 35.0

45 yaş ve üzeri 19.2 15.5 5.5 10.5 10.7

± S.S X 37.7±8.7 34.8±9.2 32.2±7.6 34.0±8.6 34.1±8.5

BKİ

< 25 33.2 60.7 56.2 45.0 48.8

25 – 29.9 48.3 31.0 34.0 43.5 39.4

≥ 30 18.5 8.3 9.8 11.5 11.8

± S.S X 26.6±4.0 24.7±3.3 24.7±3.9 25.5±3.7 25.3±3.8

Yaşam ve sağlık

Halen sigara içen 39.1 36.9 38.8 52.2 43.1

Haftada bir/ daha sık alkol alan

9.9 1.2 0.3 2.9 3.0

Yaşamından memnun olmayan/ kararsız olan

13.2 4.8 17.5 14.2 14.4

İşinden memnun olmayan/ kararsız olan

17.3 8.3 21.5 15.6 17.5

c Sağlık durumunu orta/ kötü olarak algılayan

8.1 8.4 24.3 17.1 17.4

Toplam 18.1 10.1 38.9 32.9 100.0

a %5.2 ve b %8.8 memnun olmadığını; c 6 kişi kötü diye ifade etmiştir

188



Tablo II. Sağlık çalışanlarının meslek, cinsiyet ve yaş gruplarına göre sağlık sorunu görülme durumu

n

Sağlık durumu

Tanısı konmuş hastalık/ sağlık sorunu olan

Son 1 ayda ≥14 gün ruhsal sağlığı bozuk olan

Sayı % Sayı %

Meslek

Hekimler 151 48 31.8 27 17.9

Diğer Lisans Mezunu Sağlık Çalışanları 84 16 19.0 12 14.3

Hemşire/ Ebeler 323 102 31.6 94 29.1

Sağlık Memurları 272 53 19.6 46 16.9

Cinsiyet

Erkek 341 78 22.9 44 12.9

Kadın 489 141 28.8 135 27.6

Yaş grupları

18 – 24 119 19 16.0 30 25.2

25 – 34 334 73 21.9 68 20.4

35 – 44 288 86 29.9 66 22.9

45 yaş ve üzeri 89 41 46.1 15 16.9 a Toplam 830 219 26.4 179 21.5

Özellikler

a 5 kişi bu sorulara cevap vermemiştir.

Tablo III’de görüldüğü gibi, sağlık durumunu orta/kötü olarak belirtme riski, kadın sağlık çalışanla-rında erkeklere, hemşire/ ebeler ile sağlık memur-larında hekimlere, yaşamından ve işinden memnun olmayan/ kararsız olanlarda memnun olanlara, has-talık/ sağlık sorunu olanlarda olmayanlara göre daha yüksektir. Hastalık/ sağlık sorunu bulunma riski, kadın sağlık çalışanlarında erkeklere, yaşı büyük olanlarda küçük olanlara göre; ruhsal sorun yaşama riski kadın sağlık çalışanlarında erkeklere, yaşamından ve işinden memnun olmayan/ kararsız olanlarda memnun olanlara, sağlık durumunu orta/ kötü olarak belirtenlerde iyi olarak belirtenlere göre daha yüksekken, diğer bağımsız değişkenlerin etkisi anlamlı bulunmadı.

Araştırmanın yapıldığı gün itibariyle, sağlık çalı-şanlarının %56.3’ü genel sağlık kontrolü yaptırdı-ğını, %95.5’i kan basıncını, %88.7’si kan şekerini ve %83.7’si kolesterolünü ölçtürdüğünü belirtmiş-tir.

Tablo V’te görüldüğü gibi, yaşın ve BKİ’nin art-ması kan basıncı, kan şekeri ve kolesterolün yük-sek saptanması üzerine istatistiksel olarak anlamlı iken, meslek ve cinsiyet anlamlı bulunmamıştır.



Tablo III. Sağlık durumu, hastalık/ sağlık sorunu ve ruhsal sağlık sorununun varlığı üzerine etkisi olabilecek değişkenlerin lojistik regresyon ile analizi

a Sağlık durumunu orta/ kötü belirtme β

P

%95 Güven aralığı Cinsiyet Alt Üst

Erkek Ref. 1 Kadın 0.909 <0.01 2.481 1.376 4.473

Meslek <0.01 Hekimler Ref. 1 Diğer lisans mezunu sağlık çalışanları 0.586 >0.05 1.797 0.627 5.150 Hemşire/ Ebeler 0.834 <0.05 2.302 1.049 5.054 Sağlık memurları 1.262 <0.001 3.533 1.673 7.457

Yaşamından memnun olma Memnun olan Memnun olmayan/ kararsız 1.400 <0.001 4.054 2.476 6.636

İşinden memnun olma Memnun olan Memnun olmayan/ kararsız 0.667 <0.01 1.949 1.211 3.138

Hastalık/ sağlık sorunu varlığı Olmayan Ref. 1 Olan 1.814 <0.001 6.134 4.015 9.372

Sabit -4.121 <0.001 0.016 a Hastalık/ sağlık sorunu varlığı Cinsiyet

Erkek Ref. 1 Kadın 0.819 <0.001 2.267 1.569 3.276

Yaş 0.064 <0.001 1.067 1.045 1.089 Sabit -1.355 <0.001 0.258 b Son bir ayda ≤14 gün ruhsal sağlığın bozuk olması Cinsiyet

Erkek Ref. 1 Kadın 0.897 <0.001 2.452 1.632 3.683

Yaşamından memnun olma Memnun olan Ref. 1 Memnun olmayan/ kararsız 1.078 <0.001 2.938 1.868 4.620

İşinden memnun olma Memnun olan Ref. 1 Memnun olmayan/ kararsız 0.947 <0.000 2.578 1.685 3.944

Sağlık durumu İyi Ref. 1 Orta/ Kötü 0.620 <0.005 1.859 1.206 2.866

Sabit -2.456 <0.001 0.086

Odds oranı

a Test edilen değişkenler: Meslek, cinsiyet, medeni durum, yaş, BKİ, yaşamından ve işinden memnun olma, hastalık/sağlık sorunu varlığı, sigara içme ve alkol alma durumu b Modelden ”Sigara içme ve alkol alma durumu” çıkarıldı.

190



Tablo IV. Araştırma grubunda meslek, cinsiyet ve yaş gruplarına göre kan basıncı, kan şekeri ve kolestrolünü ölçtürenlerde yüksek saptanma durumu.

Kan Basıncı Kan Şekeri Kolesterol

Ölçtüren Yüksek saptanan



Meslek n % n % n %

Hekimler 143 16.1 141 9.9 136 31.6

Diğer lisans mezunu sağlık çalışanları

79 3.8 72 11.1 68 27.9

Hemşire/ Ebeler 318 12.3 296 5.1 277 23.5

Sağlık memurları 254 10.2 229 3.5 216 28.7

Cinsiyet

Erkek 318 12.3 289 8.7 285 33.0

Kadın 476 10.9 449 4.5 412 23.1

Yaş grupları

18 – 24 111 6.3 91 2.2 66 6.0

25 – 34 316 5.7 293 2.0 281 23.8

35 – 44 281 16.7 273 8.1 271 31.7

≥45 86 22.1 81 18.5 79 40.5

Toplam 794 11.5 738 6.1 697 27.1



TARTIŞMA

Bu araştırmada, Yozgat İl merkezinde görev yapan sağlık çalışanlarında sağlık sorunu görülme duru-mu ve etkileyen faktörler belirlenmiştir.

Sağlık çalışanlarının %17.4’ü sağlık durumunu orta/ kötü olarak ifade etmiştir. Ülkemiz genelinde kentlerde yaşayan ≥15 yaştakilerin %33’ü (5), Adana’da %12.3’ü (16), İzmir’de ise %23.6’sı (17) sağlık durumunu orta/ kötü olarak belirtmiştir. Kayseri ilinde yetişkinlerde yapılan başka bir çalış-mada sağlık durumunu kötü olarak algılayanların oranı %44.0 olarak belirlenmiştir (18). ABD’de her yıl ülke genelinde yapılan davranışsal risk faktör-leri surveyans sistemi BRFSS 2007 araştırmasına göre, sağlık durumunu orta ve altında olarak be-lirtenlerin oranı %15.4’dür (19), Sağlık çalı-şanlarının sağlık durum algısı ülkemiz geneline göre çok iyi iken, ABD toplumuyla benzerdir. Sağ-lık durumunu orta/ kötü olarak belirtenlerin oranı %24.3 ile en yüksek hemşire/ ebelerde iken, en düşük hekimlerdedir (%8.1). İstanbul Tıp

Fakültesinde uzmanlık eğitimi alan hekimlerin %21.6’sı (20), Kayseri’de hemşirelerin %63.7’si sağ-lık durumunun orta/ kötü -%14.3’ü kötü olarak belirtmiştir (21).

Sağlık çalışanlarının %26.4’ü tanısı konmuş her-hangi bir hastalık/ sağlık sorunu -%10.1’i kronik bir hastalık- olduğunu belirtmiştir. Ankara’da sağ-lık ocaklarında çalışanların %11.9’u sağlık sorunu (22), Manisa’da sağlık çalışanlarının %12.5’i kro-nik bir hastalığı olduğunu belirtmiştir (6). Hastalık/ sağlık sorunu bulunma riski, hekimlerde sağlık memurlarına, kadınlarda erkeklere, beklendiği gibi BKİ≥25 ve yaşı≥35’den büyük olanlarda küçük olanlara göre daha yüksektir. İzmir’de kadınların %23’ü, erkeklerin %16’sı kronik hastalığı olduğu-nu belirtmiştir (17). Araştırmaya katılan hekimlerin %31.8’i tanısı konmuş hastalık/ sağlık sorunu oldu-ğunu belirtmiştir. Türk Tabipler Birliğinin (TTB) 2004 yılında yaptığı araştırmaya göre, hekimlerin %29.6’sı tanısı konmuş bir hastalığı olduğunu (7), İstanbul Tıp Fakültesinde uzmanlık eğitimi alan

Tablo V. Kan basıncı, kan şekeri ve kolesterolünü ölçtürenlerde yüksek saptanma durumu üzerine etkisi olabilecek değişkenlerin lojistik regresyon ile analizi.

Bağımlı değişkenler β P %95 Güven aralığı Bağımsız değişkenler Alt Üst

Kan basıncı yüksek saptanma Yaş 0.031 <0.05 1.032 1.003 1.061

BKİ 0.125 <0.001 1.133 1.067 1.202

Sabit -6.413 <0.001 0.002

Kan şekeri yüksek saptanma

Yaş 0.084 <0.001 1.088 1.049 1.128

BKİ 0.105 <0.01 1.110 1.024 1.204

Sabit -8.695 <0.001 0.000

Kolesterol yüksek saptanma

Yaş 0.033 <0.01 1.033 1.010 1.057

BKİ 0.120 <0.001 1.128 1.074 1.185

Sabit -5.329 <0.001 0.005

Odds oranı

Test edilen değişkenler: Meslek, cinsiyet, yaş, BKİ.

192



hekimlerin %13.3’ü (20), Mersin’deki hekimlerin %17.5’i kronik bir hastalığı olduğunu belirtmiştir (8). Hekimlerin herhangi bir hastalık/ sağlık soru-nuna sahip olma durumu ülkemizdeki hekimlerle benzer düzeyde iken hekim dışı sağlık personeline göre yüksektir. Bunun nedeni hekimlerin sorunları-nı daha kolay tanılamasından kaynaklanmış olabi-lir.

Sağlık çalışanlarının %43.4’ü son bir ay içinde ruhsal sağlığının bozuk olduğu günler olduğunu, %21.5’i ise 14 ve daha fazla gün bozuk olduğunu belirtmiştir. Sağlık araştırması 2008’e göre ≥15 yaştakilerin %42.6’sı (5), BRFSS 2001’e göre %65.6’sı son bir ay içinde ruhsal sağlığının bozuk olduğu günler olduğunu belirtmiştir (23). Araştır-maya katılanların %8.9’u son bir yıl içinde psiki-yatriste gittiğini ifade etmiştir. TTB’nin 2004 yıl-ında yaptığı araştırmada, hekimlerin %4.9’unun tanısı konmuş ruhsal sağlık sorunu olduğu saptan-mıştır (7). Mersin’de hekimlerin %10.3’ünde (8), İstanbul’da uzmanlık eğitimi alan hekimlerin %16.0’sında depresyon (24), %61.2’sinde yoğun iş stresi saptanmıştır (20). ABD’de hekimlerin %22.0’sinin stresi orta ve üzerinde bulunmuş ve strese neden olan faktörlerin %28.0’inin işe bağlı olduğu saptanmıştır (25). Kayseri’de yapılan bir araştırmada hemşirelerin %22.5’i kendini sıklıkla depresyonda hissettiğini (21), İstanbul’da hemşirelerin %29.2’si psikiyatrik bir sorununun olduğunu ifade etmiş ve Beck Depresyon Ölçeğine göre de %30.7’sinde orta derece ve üzeri duygu durum bozukluğu saptanmıştır (26). Sağlık çalı-şanlarının ruh sağlığı, ülkemiz ve ABD toplumuna göre daha iyi iken ülkemizdeki meslektaşlarıyla benzer düzeydedir.

Kan basıncını ölçtürenlerin %11.5’i yüksek saptan-dığını, %3.4’ü ise hipertansiyon hastası olduğunu belirtmiştir. Ülkemizde yapılan bir araştırmaya göre sağlık personelinin %4.5-10.6’sı (27), BRFSS 2007’ye göre %28.3’ü (19) kan basıncının yüksek saptandığını belirtmiştir. Ülkemizde, PatenT 2003’e göre 18 yaş ve üzeri kişilerde hipertansiyon prevalansı %31.8 (28), SALTurk 2008’e göre %35.1’dir (29).

Sağlık çalışanlarından kan şekerini ölçtürenlerin %6.1’i -hekimlerin %9.9’u- kan şekerinin yüksek saptandığını, %1.5’i diyabet hastası olduğunu ifade etmiştir. Ülkemizde yapılan bir araştırmada, he-kimler, hemşireler ve diğer sağlık personelinde kan şekeri yüksek saptananların oranı sırayla %24.7, 20.0, 29.6’dur (27). SALTurk 2008 yılı çalışmasın-da, 18 yaş ve üzeri kişilerin %6.5’inde diyabet öy-küsü, TEKHARF 2008 çalışmasında 30 yaş ve üzeri kişilerin %9.8’inde diyabet saptanmıştır (29, 30). Bizim çalışmamızda diyabet hastası olduğunu belirtenlerin oranı, diğer çalışmalarda saptanan diyabet prevalansının 1/4 - 1/6’sı kadardır. ABD-’de 1994 yılında 40-75 yaş arasındaki sağlık pro-fesyonelleri arasında yapılan bir çalışmada tip-2 diyabet prevalansı %4.5’dir (31). BRFSS 2007’de, kan şekerinin yüksek saptandığını belirtenlerin oranı %8.1’dir (19). Sağlık çalışanlarında, kan ba-sıncı ve kan şekeri yüksek saptananların oranının toplum geneline göre çok düşük olmasının nedeni, doğal olarak sağlık çalışanlarının hipertansiyon ve diyabetten korunma önlemlerini daha iyi bilmesin-den kaynaklanmış olabilir.

Sağlık çalışanlarından kolesterolünü ölçtürenlerin %27’si -45 yaş ve üzerindekilerin %40.5’i- koles-terolünün yüksek saptandığını belirtmiştir. Ülke-mizde yapılan bir araştırmada hekimler, hemşireler ve diğer sağlık personelinde trigliserit düzeyleri yüksek saptananların oranı sırayla % 29.5, 22.5 ve 30.4’dür (27). BRFSS 2007’ye göre, ABD’de ko-lesterolü yüksek saptananların oranı %37.8 (19) iken, DSÖ Avrupa bölgesinde yüksek kolesterol prevalansı %34’tür (3). Sağlık personelinden koles-terolünün yüksek saptandığını belirtenlerin oranı, sağlık çalışanları üzerinde yapılan diğer araştırma bulgularıyla benzerken, ABD ve Avrupa bölgesi verilerine göre daha düşüktür.

Kan basıncı, kan şekeri ve kolesterolü yüksek sap-tandığını belirtenlerin oranının hekimlerde ve er-keklerde daha yüksek olmasının nedeni, araştırma grubunu oluşturan hekimlerin ve erkeklerin yaşının büyük olmasından kaynaklanmış olabilir.



Sağlık çalışanlarında sağlık sorunlarının görülme sıklığı, ülkemizdeki yetişkinlere göre daha düşük-tür. Başta hekimler olmak üzere sağlık çalışanları-nın daha az sağlık sorunlarına sahip olması duru-munda, hem topluma sağlık hizmeti veren eğitimli grup korunmuş olacak hem de sağlık hizmetlerinin sürekliliği sağlanmış olacaktır.

TEŞEKKÜR: Çalışmamıza maddi destek veren Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Koordi-nasyon Birimine, istatistik danışmanlığı yapan Öğr.Gör. Dr.Ahmet ÖZTÜRK ve Öğr.Gör. Dr. Ferhan ELMALI’ya teşekkür ederiz.

KAYNAKLAR

1. WHO. The World Health Report 2006: Working Together for Health. WHO, Ge-neva 2006; pp 1-15.

2. WHO. The Global Burden of Diseases: 2004 Update. WHO, Geneva 2008; pp 8-22.

3. WHO. Global Health Risks: Mortality and burden of disease attributable to selected major risks. WHO, Geneva 2009; pp 1-23.

4. T.C. Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfzıs-sıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfzıssıhha Mek-tebi Müdürlüğü. Türkiye Hastalık Yükü Ça-lışması 2004. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 701, Ankara 2007; ss 4-40.

5. Türkiye İstatistik Kurumu. Sağlık Araştır-ması 2008. Türkiye İstatistik Kurumu Mat-baası, Ankara 2010; ss 5-44.

6. Karadeniz G, Yanıkkerem E, Sarıcan ES, ve ark. Manisa ili sağlık çalışanlarında metabolik sendrom riski. Fırat Sağlık Hiz-metleri Dergisi, 2007; 2: 13-24.

7. Türk Tabipler Birliği. Türkiye’de Tabip Odalarına kayıtlı olan bir grup hekimde tükenmişlik sendromu ve etkileyen faktörler. Türk Tabipler Birliği Yayınları, Ankara 2005; ss 13-45.

8. Buğdaycı R, Kurt AÖ, Şaşmaz T, Öner S. Mersin ilinde görev yapan pratisyen ve uz-man hekimlerde depresyon sıklığı ve etkile-yen faktörler. Toplum Hekimliği Bülteni 2007; 26: 32-36.

9. T.C. Yükseköğretim Kurulu, Sağlık Bakanlı-ğı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. Türkiye’de Sağlık Eğitimi ve Sağlık İnsangücü Durum Raporu. YÖK Yayın No: 2010/ 1, Ankara 2010; ss 45-110.

10. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 2009 Behavioral Risk Factor Surveillance System Questionnaire. Erişim:[http://www.cdc.gov/brfss/questionnaires/ pdf-ques/2009brfss.pdf], Erişim Tarihi: 01 Ocak 2010.

11. WHO. The WHO STEP wise approach to chronic disease risk factor surveillance (STEPS). WHO, Geneva. Erişim: [http://www.who.int/chp/steps/en/], Erişim Tarihi: 01 Ocak 2010.

12. WHO. Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases. WHO Technical Report Series: 916, Geneva 2003; pp 13-91.

13. Özdamar K. SPSS ile Biyoistatistik (5.Baskı). Kaan Kitapevi, Eskişehir 2003; ss 195-436.

14. Kalaycı Ş. SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri (2. baskı). Asil Yayın Dağıtım, Ankara 2006; ss 273-298.

15. Brown DW, Brown DR, Heath GW, et al. Associations between physical activity dose and health-related quality of life. Med. Sci. Sports Exerc 2004; 36: 890-896.

16. Uysal Y. Adana İli Seyhan İlçesi'nde davra-nışsal risk faktörlerinin belirlenmesi. Çuku-rova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekim-liği Anabilim Dalı, Tıpta Uzmanlık Tezi, Adana 2007.

194



17. Araz A, Harlak H, Meşe G. Sağlık davranış-ları ve alternatif tedavi kullanımı. TSK Ko-ruyucu Hekimlik Bülteni 2007; 6: 112-122.

18. Şenol V, Çetinkaya F, Unalan, D, Balcı E, Öztürk A. Determinants of self-rated health in the general population in Kayseri, Tur-key., Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Der-gisi 2010; 30: 88-96.

19. Chowdhury P, Balluz L, Town M, et al. Sur-veillance of certain health behaviors and conditions among states and selected local areas. Behavioral Risk Factor Surveillance System, United States, 2007. MMWR 2010; 59 (SS01): 1-120.

20. Ağkoç S. Hekimlerde Mesleki Riskler İstan-bul Tıp Fakültesi Tıpta Uzmanlık Öğrenci-leri Üzerinde Bir Çalışma. İstanbul Üniver-sitesi İstanbul Tıp Fakültesi Halk Sağlığı ABD. Yayınlanmamış Tıpta Uzmanlık Tezi 2005.

21. Durmuş S, Günay O. Hemşirelerde iş doyu-mu ve anksiyete düzeyini etkileyen faktörler. Erciyes Tıp Dergisi 2007; 29: 139-146.

22. Ocaktan ME, Keklik A, Çöl M. Abidinpaşa Sağlık Grup Başkanlığı’na bağlı sağlık ocaklarında çalışan sağlık personelinde Spielberger durumluk ve sürekli kaygı düze-yi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mec-muası 2002; 55: 21-28.

23. Zahran HS, Kobau R, Moriarty DG, et al. Health-Related Quality of Life Surveillance -United States, 1993-2002. MMWR Surveillance Summaries 2005; 54(SS04); 1-35.

24. Demir F, Ay P, Erbaş M, Özdil M, Yaşar E. İstanbul’da bir eğitim hastanesinde çalışan tıpta uzmanlık öğrencilerinde depresyon yaygınlığı ve ilişkili etkenler. Türk Psikiyat-ri Dergisi 2007; 18: 31-37.

25. Linzer M, Gerrity M, Douglas JA, et al. Physician stress: results from the physician worklife study. Stress and Health 2002; 18: 37–42.

26. Taycan O, Kutlu L, Çimen S, Aydın N. Bir üniversite hastanesinde çalışan hemşireler-de depresyon ve tükenmişlik düzeyinin sosyodemografik özelliklerle ilişkisi. Anado-lu Psikiyatri Dergisi 2006; 7: 100-108.

27. Oğuz A, Sağun G, Uzunlulu M, ve ark. Sağ-lık çalışanlarında abdominal obezite ve metabolik sendrom sıklığı ve bu durumlar hakkında farkındalık düzeyleri. Türk Kardiyol Dern Arş 2008; 36: 302-309.

28. Altun B, Arici M, Nergizoglu G, et al. Prevalence, awareness, treatment and control of hypertension in Turkey (the PatenT study) in 2003. Journal of Hypertension 2005; 23: 1817-1823.

29. Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği. Türk toplumunda tuz tüketimi ve kan basıncı çalışması: SALTurk çalışması 2008. Erişim: [http://www.turkhipertansiyon.org/UserFiles/File/salt.pdf], Erişim Tarihi: 15 Ocak 2010.

30. Onat A. (Ed). TEKHARF 2009: Türk Halkı-nın Kusurlu Kalp Sağlığı Sırrına Işık, Tıbba Önemli Katkı. Figür Grafik ve Matbaacılık Tic. Ltd. Şti. İstanbul 2009; s 147.

31. Pischon T, Girman CJ, Rifai N, Hotamisligil G S, Rimm EB. Association between dietary factors and plasma adiponectin. concentrations in men. Am J Clin Nutr 2005; 81: 780–786.

195


Ülger İ, Küçük O


ÇİNKO VE METİYONİNİN BUZAĞILARDA PERFORMANS

ÜZERİNE ETKİSİ* Effects of Zinc and Methionine on Live Performance of

Calves Consuming Milk

İsmail ÜLGER1, Osman KÜÇÜK2

Özet: Bu çalışmanın amacı buzağılara süt ile birlikte verilen çinko (Zn) ve metiyoninin (Met) canlı performansa ve bazı kan parametrelerine etkisinin değerlendirilmesidir. Çalışmada her grupta 20 adet olmak üzere toplam 80 adet yeni doğmuş Holstein buzağı (erkek dişi karışık) kullanılmıştır. Buzağılara doğduktan sonra 3 gün kolostrum verilmiştir. 3. günden sonra buzağıların canlı ağırlıkları alınarak sütten kesilinceye kadar (8 hafta) sırasıyla sadece süt, 30 mg/kg Zn, %1 Met, ve 30 mg/kg Zn+ %1 Met ilaveli süt tüketmeleri sağlanmıştır. Gruplardaki buzağı canlı ağırlıkları uygulamalardan etkilenmemiştir (P≥0.151). Genel olarak canlı performans (cidago yüksekliği, kalça ölçüsü, göğüs ölçüsü) sütlerine Zn ve Met’in kombine halinde katıldığı buzağı gruplarında daha yüksek bulunmuştur (P≥0.005). Buzağı grupları arasında kan parametreleri bakımından serum Cu konsantrasyonu hariç anlamlı farklar bulunamamıştır (P≥0.063). Sütlerine Zn ve Zn+Met kombinasyonu katılan buzağı gruplarının serum Zn düzeyleri diğer gruplara (kontrol ve Met) oranla bir miktar yükselmiş ancak bu istatistiki manada anlamlı olmamıştır (P=0.934). Çalışma sonuçlarına göre yeni doğan buzağıların sütlerine çinko ve metiyoninin, sırasıyla 30 mg/kg ve %1 düzeyinde kombine şekilde ilave edilmelerinin büyüme için uygun olacağı söylenebilir. Anahtar kelimeler: Buzağı, çinko, metiyonin, performans

Abstract: The objective of the study was to investigate the effects of zinc (Zn) and methionine (Met) on live performance and some blood parameters of calves consuming milk. A total of 80 Holstein calves (male and female mixed) were fed colostrums on first 3 days after delivery and assigned into 4 groups 20 per group, namely control (no supplement, only milk), milk plus 30 mg/kg Zn, milk plus 1% Met, and milk plus 30 mg/kg Zn and 1% Met until weaning (8 weeks). Body weight changes were similar between groups (P≥0.151). Live performance in general (wither height, hearth girth, hip width) improved better in calves supplemented with a combination of Zn and Met (P≥0.005). Except Cu concentrations, blood parameters remained similar among treatments (P≥0.063). Statistically insignificant as it was (P=0.934), zinc inclusion in Zn and Zn+Met group caused an increase in serum Zn concentrations. Therefore, it is recommended that new born calves should be supplemented with Zn at 30 mg/kg with Met at 1% for a better growth performance. Keywords: Calf, Methionine, Performance, Zinc

1 Bil.Uzm.Erc.Ün.Sağ.Bil.Ens.Hay.Besleme ve Bes.Hast. AD, Kayseri 2 Prof.Dr.Erc.Ün.Sağ.Bil.Ens.Vet.Fak.Hay.Besleme ve Bes.Hast. AD, Kayseri Geliş Tarihi : 24.06.2010 Kabul Tarihi : 27.09.2011

*Bu araştırma Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından TSY-10-3026 nolu proje ile yüksek lisans tezi olarak desteklenmiştir .

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Çinko ve metiyoninin buzağılarda performans üzerine etkisi


Çinko metabolizmada büyüme ve gelişme için ge-rekli esansiyel bir eser elementtir. İmmun sistemde (immunocompetancy) iştah-tad alma mekanizma-sında rol alan çinko, aynı zamanda karbonhidrat ve enerji metabolizmasında yer alan 200 den fazla enzimin yapısında yer alır (1-6). Apolar bir amino asit olan metiyonin insanlar ve evcil hayvanlar için esansiyeldir. Metiyonin ve sistein standart 20 ami-no asit arasında sülfür atomu içeren yegane amino asitlerdir (4). Metiyonin, transsülfürasyon reaksi-yonlarındaki katkısıyla sistein, karnitin ve taurin sentezinde rol alir. Taurin kediler için esansiyel bir amino asittir (3).

Metiyonin protein sentezinde ilk eklenen amino asit olduğundan hızlı gelişme gösteren buzağılar için kas ve iskelet gelişiminde önemli yere sahiptir (3, 4). Süt emen buzağılara çinko ve metiyoninin birlikte ek olarak verilmesi her iki etken maddenin ortak özelliği olan büyüme ve gelişmeyi destekle-meleri bakımından önemli olabilir.

Süt ile beslenen buzağılarda çinko ve metiyonin kombinasyonunun canlı performansa ve kan para-metrelerine etkisi yeterince araştırılmamıştır. Bu çalışmanın amacı, süt ile beslenen buzağılarda süte ilave edilen çinko ve metiyoninin buzağılarda canlı ağırlık değişimi ve büyüme parametreleri (göğüs çevresi, boy ve kalça genişliği) ve ayrıca serum kalsiyum, fosfor, magnezyum, bakır, çinko, total protein, glikoz, trigliserit, kolesterol, alanin amino transferaz (ALT) ve aspartat amino transferaz (AST) gibi kan parametreleri üzerine etkisini araş-tırmaktır.

GEREÇ VE YÖNTEM

Hayvan materyali olarak 1 günlük yaşta Holstein ırkı ineklerden doğmuş sağlıklı buzağılar (eşit sayı-da erkek ve dişi) kullanılmıştır. Buzağılara ilk 3 gün kolostrum içirilmiş ve 3 günden sonra ise 8 haftalık yaşa kadar tam yağlı süt içirilmiştir (6 litre/gün/baş). İlk günden itibaren çalışma sonuna kadar (8 hafta) buzağıların önünde serbest olarak (ad libitum) kaliteli kuru yonca, çayır otu ve buzağı başlangıç yemi bulundurulmuştur. Çalışmada, canlı

ağırlıkları birbirine yakın toplam 80 adet buzağı kullanılmıştır. Buzağılar her grupta 20 adet olmak üzere toplam 4 gruba ayrılmıştır. 1. grubun sütüne hiçbir etken madde ilave edilmemiş ve kontrol gru-bu olarak kullanılmıştır. 2. grubun sütüne 30 mg/kg rasyon Zn (30 ppm) ilave edilmiştir. 3. gruplardaki hayvanların sütlerine %1 metiyonin ve 4. gruptaki hayvanların sütlerine ise 30 mg/kg rasyon Zn ve %1 metiyonin ilave edilmiştir. Etken maddeler 3. günden itibaren ilave edilmiştir. Metiyonin mikta-rı, tüketilen sütün kuru maddesinin % 1’i kadar (süt % 12.5 kuru madde içerir) olacak şekilde hesaplan-mıştır. Çinko kaynağı olarak çinko sülfat (ZnSO4·H2O), metiyonin kaynağı olarak ise %75 ham protein değerine sahip DL-metiyonin (%99) (Kartal Kimya, İstanbul) kullanılmıştır. Buzağıların günlük olarak tükettikleri metiyonin ve çinko sülfat miktar olarak sırasıyla 7,5 gram ve 0,1 grama kar-şılık gelmektedir. Etken maddeler az miktarda süte ilave edilmiş iyice karıştırılmış ve buzağıların ilk önce bu etken maddeleri içeren sütü tüketmeleri sağlandıktan sonra geri kalan süt miktarı verilmiş-tir.

Vücut ağırlıkları ve iskelet gelişimi doğumdan itibaren 8. haftaya kadar haftalık takip edilmiştir. İskelet gelişimi, sırasıyla göğüs çevresi, boy ve kalça genişliği alınarak literatürde belirtilen ölçüm metotlarına göre (7) belirlenmiştir. Buzağıların canlı ağırlıkları her hafta ölçülerek kayıt edilmiştir. Çalışma 2010 yılının Ağustos-Ekim aylarında ya-pılmış ve toplam 52 gün sürmüştür.

Çalışmanın sonunda (8 hafta) kan örnekleri (5 cc) bütün buzağılardan vena jugularisten toplanmış, 3000 devir/dakika hızında 10 dakika süresince santrifüj edilerek serumları çıkarılmıştır. Elde edi-len serum örnekleri analiz edilinceye kadar (-20 °C’de) saklanmıştır. Serum örnekleri daha sonra oda ısısında çözünerek kalsiyum, fosfor, magnezyum, bakır, çinko, ALT, AST, total protein, glikoz, trigliserit ve kolesterol analizleri yapılmıştır. Ana-lizler, ticari kitler (Chema, Italya; Far, Italy; Biolabo, France; Sprinreact, Spain) yardımı ile ve ilgili analizin öngördüğü dalga boyu aralığında spektrofotometre (Shimadzu UV-1700) kullanıla-rak gerçekleştirilmiştir. Çalışmada kullanılan buza-

197



ğı başlangıç yemi ve sütün kimyasal analizleri AOAC (8) metotları doğrultusunda 3 paralelli ola-rak yapılmıştır.

İstatistiksel Değerlendirme

Elde edilen sonuçlara tekyönlü varyans analizi uygulanmış ve önemli bulunanlar (P < 0.05) Duncan çoklu karşılaştırma testine göre değerlen-dirilmiştir. Bu amaçla, SAS istatistik paket progra-mından yararlanılmıştır (9).

BULGULAR

Hayvan gruplarının çalışma başlangıcı ve sonunda-ki canlı ağırlıkları, göğüs ölçüleri, kalça genişlikle-ri ve cidago yükseklikleri Tablo I’de gösterilmiştir. Gruplar arasında canlı ağırlıklar birbirine yakın değerlerde bulunmuşlardır (P>0.151). Çalışma başlangıç ve sonu canlı ağırlık farkları istatistiksel manada önemli olmamakla birlikte sütüne çinko katılan gruptaki buzağıların canlı ağırlıkları diğer gruplara göre daha fazla bulunmuştur. Benzer şe-kilde cidago yüksekliği bakımından gruplar arasın-da birbirine yakın değerler tespit edilmiştir (P>0.096). Gruplar arasındaki kalça ölçüsü bakı-mından kontrol grubuna ait buzağıların başlangıç ölçüleri diğer gruplara oranla daha yüksek değer taşımış (P=0.009) ve bu yüksek değerler çalışma sonunda da kendini göstermiştir (P=0.005). Ancak, çalışma başlangıcı ve sonundaki farklar bakımın-dan kalça ölçüleri arasında belirgin farklar buluna-mamıştır (P=0.145). Gruplardaki buzağıların göğüs ölçüleri çalışmanın başlangıcında ve sonunda önemli farklar göstermemiştir (P>0.162). Ancak, gruplar arasındaki bu ölçüler fark olarak bakıldı-ğında, sütlerine çinko katılan gruptaki buzağılarda kontrole oranla daha yüksek değerde göğüs ölçüsü tespit edilmiştir. Ayrıca, sütlerine çinko ve metiyonin kombinasyonu katılan buzağıların göğüs ölçüleri gruplar arasında en yüksek olarak tespit edilmiştir (P=0.054).

Hayvan gruplarının serum metabolit değerleri Tab-lo II’de gösterilmiştir. Serum bakır (Cu) hariç hay-van grupları arasında istatistiksel manada farklar anlamlı bulunmamıştır (P≥0.063). Serum kalsiyum (Ca) değerleri uygulamalardan etkilenmemiştir (P=0.424). İstatistiki olarak anlamlı olmamakla birlikte, serum fosfor (P) değeri çinko uygulaması ile artmış ancak kontrol grubunda ise azalma gös-termiştir (P=0.093). Serum kolesterol değeri ista-tistiki manada anlamlı olmamakla birlikte (P=0.063), tek başına Zn ve Zn+Met kombinasyo-nu uygulamasıyla birlikte artmış ancak sadece metiyonin uygulaması ile birlikte düşmüştür. Se-rum kolesterol değeri çinko ve metiyonin kombi-nasyonu ile birlikte en yüksek değere ulaşmıştır. Serum Cu değerleri, sütüne çinko katılan grupta değişmemiş, ancak sütüne metiyonin katılan buzağı gruplarında ve çinko ve metiyoninin kombine hal-de süte katıldığı buzağı gruplarında düşmüş ve bu düşüş en belirgin şekilde süte sadece metiyonin katılması durumunda gerçekleşmiştir (P=0.031).

Beklenenin aksine, sütüne tek başına veya metiyonin ile birlikte kombine halde çinko ilave edilen buzağı gruplarına ait serum çinko konsant-rasyonları yükselmemiştir (P=0.934). Sütlerine sadece çinko veya çinko ve metiyonin kombinas-yonu ilave edilen buzağı gruplarına ait serum Zn konsantrasyonları, kontrol grubu ve metiyonin gru-buna oranla bir miktar yükselmiş ancak bu istatisti-ki manada anlamlı olamamıştır. Serum alanin ami-no transferaz (ALT) ve aspartat amino transferaz (AST) enzim aktiviteleri uygulamalar temelinde değişmemiştir (P>0.184). Serum ALT aktivitesi kontrol grubuna oranla her uygulama için azalmış ve çinko ve metiyonin kombinasyonu uygulama-sında en küçük değere ulaşmıştır. Ancak bu deği-şimler istatistiki manada anlamlı olmamıştır (P=0.184).



Tablo I. Sadece süt, süt + Met, süt + Zn, süt + Met + Zn ile beslenen sırası ile K, K + Met, K + Zn, K + Met + Zn buzağı gruplarının bazı vücut parametrelerinin çalışma öncesi ve sonrası değerleri

Uygulama*

K K+Met K+Zn K+Met+Zn

(n=20) (n=20) (n=20) (n=20)

(X ± SS) (X ± SS) (X ± SS) (X ± SS)

Vücut ağırlığı İlk canlı ağırlık, kg 38.74±1.55a 34.16±1.44b 35.42±1.57ab 36.94±1.48ab 0.151

Son canlı ağırlık, kg 54.23±1.53 49.89±1.66 51.35± 1.43 52.74±1.69 0.223

Fark, kg 15.48±0.22b 15.72±0.14ab 15.92±0.17a 15.80±0.19ab 0.174

Cidago yüksekliği İlk cidago yüksekliği, cm 68.30±0.88 66.49±0.92 68.64±0.78 66.00±0.93 0.096

Son cidago yüksekliği, cm 74.23±0.84 72.62±0.83 74.58±0.88 72.71± 0.79 0.203

Fark, cm 5.93±0.35 6.13±0.37 5.95± 0.36 6.71± 0.36 0.366

Kalça ölçüsü İlk kalça ölçüsü, cm 21.77± 0.66a 18.95±0.68b 21.65±0.64a 20.00± 0.65a 0.009

Son kalça ölçüsü, cm 25.67±0.76a 22.05±0.78b 25.45±0.73a 24.12±0.77a 0.005

Fark, cm 3.90±0.35ab 3.10±0.37b 3.80±0.37ab 4.21±0.35a 0.145

Göğüs ölçüsü İlk göğüs ölçüsü, cm 76.64±0.97 74.87±1.01 76.41± 0.98 73.88±0.99 0.162

Son göğüs ölçüsü, cm 87.17± 1.33 86.68±1.35 88.36±1.35 84.87±1.37 0.317

Fark, cm 11.80±0.15a 11.81±0.17a 11.95±0.19ab 12.33±0.15b 0.054

P

a,b her bir parametre için aynı satırda farklı harfleri taşıyan ortalamalar arası farklar önemlidir (P < 0.05). * K: sadece süt; K+met: süte %1 metiyonin ilavesi; K+Zn: süte 30 ppm çinko ilavesi; K+Met+Zn: süte %1 metiyonin ve 30 ppm çinko ilavesi.

199



Tablo II. Sadece süt, süt + Met, süt + Zn, süt + Met + Zn ile beslenen sırası ile K, K + Met, K + Zn, K + Met + Zn buzağı gruplarının bazı serum parametreleri değerleri

Uygulama*

P K K+Met K+Zn K+Met+Zn

(n=20) (n=20) (n=20) (n=20)

(X ± SS) (X ± SS) (X ± SS) (X ± SS)

Ca, mg/dl 13.41±1.20 13.06±1.25 12.19±1.08 14.54±1.11 0.424

P, mg/dl 7.20±0.36b 8.08±0.33ab 8.42±0.38a 7.93±0.37ab 0.093

Mg, mEq/L 1.08±0.14 1.08±0.17 1.07±0.16 1.01±0.15 0.973

Protein , g/dl 4.75±0.39 4.79±0.43 3.81±0.38 4.53±0.41 0.146

Kolesterol, mg/dl 76.34±14.18ab 68.27±15.33b 98.62±14.89ab 111.19±15.07a 0.063

Trigliserit, mg/dl 39.57±8.09a 15.09±9.04b 20.70±9.05ab 16.13±8.99b 0.108

Glikoz, mg/dl 65.89±15.56 87.38±15.90 90.73±14.93 77.93±15.68 0.604

Cu, µg/dl 99.85±3.82a 87.28±3.88b 98.52±3.92a 90.75±3.66ab 0.031

Zn, µg/dl 262.24±30.06 265.02±32.06 280.61±31.23 280.25±31.33 0.934

ALT, IU/L 4.19±1.06a 3.27±1.54ab 2.12±1.55ab 1.16±1.72b 0.184

AST, IU/L 13.33±4.15 17.50±4.66 15.38±4.82 15.35±3.98 0.887

a,b her bir parametre için aynı satırda farklı harfleri taşıyan ortalamalar arası farklar önemlidir (P < 0.05). * K: sadece süt; K+met: süte % 1metiyonin ilavesi; K+Zn: süte 30 ppm çinko ilavesi; K+Met+Zn: süte %1 metiyonin ve 30 ppm çinko ilavesi.

TARTIŞMA

Bu çalışmada buzağıların ilk ve son canlı ağırlıkla-rı farkı en yüksek düzeyde sütlerine sadece çinko katılan grupta gözlenmiştir. Diğer bir değişle, sütü-ne çinko katılan buzağılar en çok canlı ağırlık artı-şını gerçekleştirmişlerdir. Buzağıların iskelet geli-şimini takip amacıyla ölçülen parametreler arasın-da cidago yüksekliği, kalça ölçüsü ve göğüs ölçüsü en yüksek olan buzağı grubu sütlerine çinko ve metiyonin kombinasyonunun katıldığı grup olmuş-tur. Diğer bir ifadeyle, süte katılan çinko ve metiyoninin birlikte katılması durumunda buzağıla-rın genel manada iskelet gelişimi daha iyi olmuş-tur. Bulunan sonuçlar muhtemelen metiyoninin

çinko emilimini artırarak metabolizmada daha etki-li olduğunu ve bu durumun büyümeye yansıdığını ifade etmektedir. Histidin sistein ve triptofan, çinko absorpsiyonunu yükseltmekte ve/veya dokulardaki çinko retensiyonunu artırmaktadır (10). Yapılan çalışmalarda (11), aminoasit türleri haricinde prote-in türünün de çinko retensiyonunda önemli olduğu görülmüştür; örneğin, kazeine oranla soya proteini çinko retensiyonunda daha az etkili bulunmuştur (11). Ruminantlarda, mısır ağırlıklı rasyonla hazır-lanmış beslenme rejimlerinde lizin; soya fasulyesi ürünleri ve birçok hayvansal proteinlerle hazırlan-mış rasyonlarla gerçekleşen beslenme rejimlerinde ise metiyonin eksiklikleri görülmektedir (12-14).



Bu çalışmada çinkonun metiyonin ile birlikte buza-ğılarda canlı performansı artırması çinkonun prote-inlerle olan bağlantısı ile ilgilidir. Çinkonun prote-inlerle bağlantısı, sisteinin sülfürü, histidinin nitro-jeni ve aspartik ve glutamik asidin oksijeni ya da tüm bunların kombinasyonu şeklinde (tetrahedral veya trigonal) gerçekleşmektedir (15). Çinkonun proteinlerdeki görevi, reaksiyonları katalize etmek, proteinlerin yapısında bulunmak veya proteinlerin stabilitesini sağlamaktır. Hayvansal Zn kaynakları-nın bitkisel kaynaklara oranla daha etkili şekilde emilmesinin nedeni, hayvansal Zn kaynaklarında bulunan ve Zn’nin emilimini artıran metiyonin ve sistein isimli aminoasitlerdir (16).

Bu çalışmada süte katılan çinko ve metiyonin kom-binasyonu buzağılarda canlı performansı artırmış-tır. Süt emen buzağılara çinko ve metiyoninin bir-likte saplement edilmesi her iki etken maddenin ortak özelliği olan büyüme ve gelişmeyi destekle-meleri bakımından değerlendirilmelidir. Çinko metabolizmada büyüme ve gelişme için gerekli olan esansiyel bir eser elementtir. Metiyonin ise protein sentezinde ilk eklenen amino asit olduğun-dan hızlı gelişme gösteren buzağılar için kas ve iskelet gelişiminde önemli yere sahiptir.

Çinkonun büyümeye olan etkisi uzun süredir bilin-mektedir. Çinko metabolizmada büyüme ve geliş-me için gerekli olup, karbonhidrat ve enerji meta-bolizmasında yer alan 200 den fazla enzimin yapı-sında görev yapmaktadır (1-4). Benzer şekilde metiyoninin büyümeye olan etkisi protein sentezi esnasında ilk eklenen aminoasit olması yanında birçok fonksiyonundan dolayı büyümeye olan kat-kısı ile açıklanabilir.

Gerek metiyonin gerekse çinko saplement olarak tek başlarına ruminantlarda canlı performansı ve süt verimini artırmak amacıyla kullanılmıştır. An-cak süt ile beslenen buzağılarda çinko ve metiyonin kombinasyonunun canlı performansa ve kan parametrelerine etkisi yeteri kadar araştırılma-mıştır. Bu çalışmada buzağı canlı performans so-nuçları literatür ile uyumlu durumdadır. Kincaid ve ark (17) 6 haftalık 40 adet Holstein buzağı rasyonlarına 6 hafta süreyle ilave ettikleri 0, 150 ve 300 ppm çinko-metiyonin, çinko-lizin ya da çinko

oksitin büyüme hızını ve yem tüketimini etkileme-diğini tespit etmişlerdir. Benzer bir çalışmada, Sa-lama ve arkadaşları (14) laktasyondaki keçilere 1 gr/gün Zn-Met yedirmişler ve kuru madde tüketi-minin ve süt veriminin değişmediğini buna karşın Zn retensiyonunun ve protein kullanımının (utilization) arttığını gözlemlemişlerdir. Aynı araş-tırıcılar (14) bulunan bu etkinin metiyonin değil bizzat çinkodan kaynaklandığını ifade etmişlerdir. Yukarıdaki çalışmada (14) metiyonin ve çinko kombinasyonu olarak kullanılan ticari preparat (Zn-Met) %18.39 Zn ve %43.51 metiyonin içermekte-dir (Weifang Sunwin Chemical Company, Chine). Ancak, Spears ve ark. (18) ortalama canlı ağırlıkla-rı 214 kg olan besi sığırlarının rasyonlarına ilave ettikleri 25 ppm çinko metiyonin ve çinko oksitin yem tüketimini çinko saplementi yapılmayan grup-taki sığırlara oranla sırasıyla %5.2 ve %4.4 artırdı-ğını bildirmişlerdir. Jenkins ve Hidiroglou (19) yeni doğan buzağı süt ikame yemlerine 40 ila 1000 ppm arasında değişen (40, 200, 500, 700 ve 1000 ppm) Zn ilave ederek canlı performansı ölçmüştür. Bu araştırmacılar (19) sadece 700 ve 1000 ppm Zn ile beslenen buzağıların canlı performanslarında (kuru madde tüketimi, canlı ağırlık değişimi ve yemden yararlanma) düşmeler kaydetmiş ancak diğer dozlarla beslenen buzağılarda canlı performasın olumsuz etkilenmediğini gözlemle-mişlerdir.

Bu çalışmanın kan metabolitleri değerlendirildiğin-de, serum Cu konsantrasyonları hariç hayvan grup-ları arasında farklar anlamlı bulunmamıştır. Sütüne gerek tek başına gerekse kombinasyon halinde metiyonin ile birlikte katılan çinkonun serum çinko konsantrasyonunu artırmaması beklenen bir sonuç değildi. Ancak, bu çalışmada bulunan sonuçlara paralel olarak Kincaid ve ark (17) 6 haftalık 40 adet Holstein buzağı rasyonlarına 6 hafta süreyle ilave ettikleri 0, 150 ve 300 ppm çinko-metiyonin ve çinko-lizinin serum çinko düzeyini sadece yük-sek dozda (300 ppm) arttığını ancak çinko oksitin yüksek dozunun (300 ppm) dahi bu artışı sağlaya-madığını bulmuşlardır. Sütüne çinko katılan buzağı gruplarına ait serum çinko düzeyinin yükselmeme-si uygulanan çinko dozunun yeterli olmamasından kaynaklanıyor olabilir. Sütteki çinkonun (yaklaşık 4 ppm) yaklaşık %50 si buzağı bağırsaklarından

201



emilmektedir (12). Süte dayalı beslenmede soya proteini içeren buzağı başlangıç yemi takviyesinde çinko emilimi fitik asitten ve düşük metiyonin içe-riğinden dolayı yarıdan daha fazla oranda düşmek-tedir (12). Genel olarak bağırsaklardan çinko emili-mi sütle beslenen buzağılarda %50, büyümekte olan ruminantlarda yemle alınan çinkonun %30’u, ve yetişkin ruminantlarda yemle alınan çinkonun %20’si kadardır (20). Bu çalışmada kullanılan buzağı başlangıç yemi içeriğinde soya küspesi bulundu-ğundan dolayı çinko emilimi olumsuz manada etki-lenmiş olabilir.

Bu çalışmada buzağı gruplarından elde edilen se-rum Ca, P, Mg, total protein, kolesterol, trigliserit ve glikoz konsantrasyonları gruplar arasında değiş-memiştir. Bu sonuçlara uyumlu olarak, Kincaid ve ark (17) 6 haftalık 40 adet Holstein buzağı rasyonlarına 6 hafta süreyle ilave ettikleri 0, 150 ve 300 ppm çinko-metiyonin, çinko-lizin ya da çinko oksitin serum Ca, P, Mg, Fe ve Cu düzeylerini etki-lemediğini ve karaciğerden alınan doku örneklerin-de ise Zn, Cu ve Fe düzeylerinden sadece Zn düze-yinin yüksek doz uygulamasında (300 ppm) yük-seldiğini bulmuşlardır.

Serum alanin amino transferaz (ALT) ve aspartat amino transferaz (AST) enzim aktiviteleri istatis-tiksel olarak buzağı grupları arasında farklılık gös-termemiştir. Serum ALT aktivitesi rakamsal olarak kontrol grubuna oranla her uygulama için azalmış ve çinko ve metiyonin kombinasyonu uygulama-sında en küçük değere ulaşmıştır. Serum AST akti-vitesi ALT aktivitesine tamamen zıt olarak rakam-sal manada kontrol grubunda en düşük seviyede ancak diğer gruplarda daha yüksek düzeyde görül-müştür. Bu çalışmada bulunan sonuçlar AST akti-vitesi manasında literatür ile uyumludur. Tandon ve ark. (21), kurşunun dokularda birikimini önle-mek amacı ile ratlara çinko verilmesine bağlı ola-rak serumdaki çinko, AST ve ALT düzeylerinin arttığını bildirmiştir. Benzer şekilde, Bakhiet ve El-Adam (22) civcivlerde, Faye ve ark. (23) ise dişi develerde serumdaki çinko düzeyinin artışına bağlı olarak AST etkinliğinin de yükseldiğini bildirmiş-lerdir. Szymanska ve ark. (24) periton içi tek doz uygulanan çinkonun serum AST ve ALT etkinlik-lerini artırdığını ileri sürmüşlerdir. Ancak, El-

Ziddeh ve ark. (25) çinko bakımından yetersiz yemle beslenen balıklarda serumdaki AST ve alkalen fosfataz (ALP) düzeylerinin değişmediğini bildirmişlerdir.

Bu çalışma sonuçlarına göre; buzağıların sütüne ilave edilen çinko ve metiyonin kombinasyonunun, kan parametrelerinde belirgin bir farklılık oluşma-dığı fakat büyüme parametrelerini olumlu etkiledi-ği; yeni doğan buzağıların sütlerine 30 ppm Zn ve %1 met kombinasyonu ilavesinin büyüme için ya-rarlı olabileceği söylenebilir.

KAYNAKLAR

1. McBean LD, Mahloudji M, Reinhold JG, Hal-sted JA. Correlation of zinc concentrations in human plasma and hair. Am J Clin Nutr 1971; 24:506-509.

2. Linder MC. Nutrition and metabolism of the trace elements. In: Linder MC (ed), Nutri-tional Biochemistry and Metabolism with Clinical Applications. Elsevier, New York 1991; pp 215-276.

3. Pond, WC, Church DC, Pond KR. Zinc in Basic Animal Nutrition and Feeding. (Fourth ed.), John Wiley & Sons, New York 1995; pp 190-193.

4. Ensminger ME, Oldfield JE, Heinemann WW. Feeds and Nutrition. The Ensminger Publish-ing Company, USA 1990; pp 89-120.

5. Ergün A, Tuncer SD, Çolpan I, Yalçın S, Yıldız G, Küçükersan MK, Küçükersan S, Şehu A. Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları. Özkan Matbacılık. Ankara. 2001.

6. Coşkun B, Şeker E, İnal F. Hayvan Besleme Ders Notları. Selçuk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Yayın Ünitesi Konya 1997.

7. Heinrichs J, Lammers B. Monitoring dairy heifer growth. PennState Publications No: 5M498PS. Collage of Agricultural Sciences 1998.



8. AOAC. Official Methods of Analysis. Associa-tion of Agricultural Chemists. Virginia, USA 1990.

9. SAS Institute. SAS User’s Guide: Statistics. SAS Institute Inc., Cary, NC 1996.

10. Snedeker SM, Greger JL. Metabolism of zinc, copper and iron as affected by dietary pro-tein, cysteine and histidine. J Nutr 1983; 11:644-652.

11. Chen G, Zhao L, Bao S, Cong T. Effects of different proteins on the metabolism of Zn, Cu, Fe, and Mn in rats. Bio Trace Elem Res 2006; 113:165-175.

12. NRC. Nutrient Requirement of Dairy Cattle. National Research Council. Seventh Revised Edition. National Academy Press Washington, D.C. 2001.

13. Ainslie SJ, Fox DG, Perry TC, Ketchen DC, Barry MC. Predicting amino acid adequacy of diets fed to Holstein steers. J Anim Sci 1993; 71:1312-1319.

14. Salama AA, Caja G, Albanell E, Such X, Casals R, Plaixats J. Effects of dietary sup-plements of zinc-methionine on milk produc-tion, udder health and zinc metabolism in dairy goats. J Dairy Res 2003; 70:9-17.

15. McCall KA, Huang C, Fierke CA. Function and mechanism of zinc metalloenzymes. J Nutr 2000; 130:1437S-1446S.

16. Yang BS, Ishii H, Satoh A, Kato N. Supplemental dietary cystine elevates kidney metallothionein in rats by a mechanism involving altered zinc metabolism. J Nutr 1995; 125:1167-1174.

17. Kincaid RL, Chew BP, Cronrath JD. Zinc oxide and amino acids as sources of dietary zinc for calves: effects on uptake and immunity. J Dairy Sci 1997; 80:1381-1388.

18. Spears JW, Harvey RW, Brown TT Jr. Effects of zinc methionine and zinc oxide on perform-ance, blood characteristics, and antibody titer response to viral vaccination in stressed feeder calves. J Am Vet Med Assoc 1991; 199:1731-1733.

19. Jenkins KJ, Hidiroglou M. Tolerance of the preruminant calf for excess manganese or zinc in milk replacer. J Dairy Sci 1991; 7:1047-1053.

20. Agricultural Research Council. The Nutrient Requirements of Ruminant Livestock. Commonwealth Agricultural Bureaux, Slough, England 1980.

21. Tandon SK, Surendra S, Prasad S, Mathur N. Influence of Llysine and zinc administration during exposure to lead or lead and ethanol in rats. Biol Trace Elem Res 1997; 57:51-58.

22. Bakhiet AO, El-Adam S. An estimation of Citrullus coloncynthis toxicity for chicks. Vet Hum Toxicol 1995; 37:356-358 .

23. Faye B, Ratovanahary M, Chacornac JP, Soubre P. Metabolic profiles and risks of diseases in camels in temperate conditions. Comp Biochem Physiol 1995; 112:67-73.

24. Szymanska JA, Swietlica EA, Piotrowski JK. Protective effect of zinc in the hepatotoxicity of bromobenzene and acetominophen. Toxicol 1991; 66:81-91.

25. El-Ziddeh M, Ide K, Yoshimatsu T, MatsuiS, Furuichi M. Effects of Ca or trace elements from semi-purified diet on growth and feed utilization of yellow croaker, Nibea albiflora. J Fac Agricul Kyushu Univ Fukuoka 1995; 54:811-833.

203


Ayvalı Z, Deniz K, Tez C, Yazar S


KAYSERİ YÖRESİNDE SPERMOPHILUS XANTHOPRYMNUS’LARDA (RODENTIA, MAMMALIA) ECHINOCOCCUS MULTILOCULARIS VE DİĞER

BAZI PARAZİTLERİN ARAŞTIRILMASI* Investigation of Echinococcus Multilocularis and Some Other Parasites in Spermophilus Xanthoprymnus (Rodentia, Mammalia) in Kayseri Region

Zeynep AYVALI1, Kemal DENİZ2, Coşkun TEZ3, Süleyman YAZAR4

Özet: Kesin konağı köpekgiller olan ve larvası memelilerde alveolar ekinokokkozise (AE) sebep olan Echinococcus multilocularis (E.multilocularis) hemen hemen tüm dünyada görülmekle birlikte ülkemizde de nispeten yaygın olarak bulunmakta ve halk sağlığı sorunu olarak önemini korumaktadır. Çalışmamızda, Kayseri yöresinde yaşayan Spermophilus xanthoprymnus’larda (Anadolu Tarla Sincabı= Anadolu yer sincabı=Anadolu gelengisi) E.multilocularis yanında intestinal sisteme ve ayrıca kan ve dokulara yerleşen diğer bazı parazitlerin (Trypanosoma sp., Leishmania sp., Toxoplasma gondii vb.) yaygınlığının araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla, yakalanan 100 S.xanthoprymnus kullanılmıştır. Yakalanan hayvanların karaciğer, dalak, bağırsak içeriği ve kan örnekleri alınmıştır. Karaciğer, dalak ve kan örnekleri aranılan parazitler açısından negatif olarak değerlendirilirken, bağırsak içeriklerinin incelenmesinde; 63’ünde coccidial protozoon parazitler, 61’inde Trichomonas sp., 15’inde Schilomastix sp., 24’ünde Giardia sp., 47’sinde farklı amip kistlerine rastlanmıştır. Alveolar ekinokokkozisin önemli bir halk sağlığı problemi olması ve yöremizde de bu hastalığa rastlanması nedeniyle bu çalışmanın daha kapsamlı olarak yapılmasının uygun olacağı sonucuna varılmıştır. Anahtar kelimeler: Spermophilus xanthoprymnus, Echinococcus multilocularis, Toxoplasma gondii, Trypanosoma sp., Leishmania sp., Kayseri

Abstract: Echinococcus multilocularis (E.multilocularis), whose definitive host is canine and its larvae causes illness in mammalians is seen almost all over the world. Its incidence is relatively high, and known to be an important problem for public health in our country. In our study, we aimed to detect the frequency of E.multilocularis, intestinal parasites and blood and tissue parasites (Trypanosoma sp. Leismania sp. Toxoplasma gondii etc.) in Spermophilus xanthoprymnus living in Kayseri region. For this reason, 100 S.xanthoprymnus (Anatolian ground squirrel) were used. Liver, spleen, intestinal content and blood samples were analysed, and the liver, spleen and blood samples were found to be negative. When the intestinal content of S.xanthoprymnus was investigated; 63 coccidial protozoan parasites, 61 Trichomonas sp., 15 Schilomastix sp., 24 Giardia sp. and 47 different ameba cysts were found. Since alveolar echinococcosis is an important public health problem and encountered in our region, we concluded that a more comprehensive study is needed. Keywords: Spermophilus xanthoprymnus, Echinococcus multilocularis, Toxoplasma gondii, Trypanosoma sp., Leishmania sp., Kayseri

1 Bil.Uzm.Erc.Ün.Sağ.Bil.Ens.Parazitoloji AD, Kayseri 2 Doç.Dr.Erc.Ün.Tıp.Fak.Patoloji AD, Kayseri 3 Prof.Dr.Erc.Ün.Fen Fak.Biyoloji Bölümü, Kayseri 4 Prof.Dr.Erc.Ün.Tıp Fak.Parazitoloji AD, Kayseri Geliş Tarihi : 01.03.2011 Kabul Tarihi : 17.06.2011

*Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından SBT.07.39 nolu proje ile Yüksek Lisans tezi olarak desteklenmiştir. 5. Ulusal Hidatidoloji Kongresi’nde (22-25 Eylül 2010, Antakya)

poster bildirisi olarak sunulmuştur.

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Kayseri yöresinde spermophilus xanthoprymnus’larda (rodentia, mammalia) echinococcus multilocularis ve diğer bazı parazitlerin araştırılması


Erişkinleri genellikle tilkilerin, nadiren de köpek ve kedilerin ince bağırsağında yerleşen Echinococcus multilocularis (E.multilocularis)’in larval formu, başta tarla fareleri olmak üzere deği-şik kemirgenlerin ve rastlantısal olarak da insanın öncelikle karaciğer olmak üzere değişik organları-na yerleşmektedir. İnsanda primer yerleşim yeri karaciğer olan bu sestod alveolar ekinokokkozise (AE) sebep olmaktadır (1–3). E.multilocularis in-sanlarda oldukça ciddi ve bazen ölümcül olabilen hastalık tablosuna yol açmaktadır (4,5). İnsan bu parazit için ara konak olup, tilki dışkısıyla atılan parazit yumurtalarının ağız yolu ile almasıyla enfekte olur. Ağız yolu ile alınan yumurta bağır-sakta açılır, serbest kalan larva bağırsak duvarını geçip iç organlara yerleşir (6). Başta karaciğer ol-mak üzere (%90) akciğer, beyin, kalp, kafatası ve diğer organlar tutulurken kemiklerin tutulum oranı %0,1 ila %2.0 arasında değişir (7-9). AE başlangıç-ta uzun zaman asemptomatik olarak seyredebilir; bununla beraber mide-bağırsak şikâyetleri, yağlı yemeklere karşı isteksizlik ve daha sonraları kara-ciğer bölgesinde ağrılar ve bazen safra taşı sancıla-rını andıran nöbetler ortaya çıkabilir. En önemli belirtilerden biri sarılıktır; vakaların % 90’ında görülür, uzun sürer, hasta sonunda ölümle biten bir karaciğer komasına girebilir (1). Parazitin karaci-ğere yerleştiği durumlarda karaciğerin yüzeyi eğri-büğrü veya pürtüklü bir hal alabilir; ateş vardır ve kansızlık gelişir. Röntgende karaciğer bölgesinde kireçlenme saptanabilir. Parazitin metastaz yaptığı durumlarda, belirtiler etkilenen organa göre değişir (6). Primer tedavi, mümkün olduğu takdirde cerra-hidir. Korunma için çok da pratik bir yöntem bu-lunmamaktadır (1).

Toxoplasma gondii (T.gondii), bütün dünyada yay-gın olarak görülen ve özellikle merkezi sinir siste-mine yerleşme eğiliminde olan bir protozoondur (10). T.gondii insan ve diğer birçok evcil ve yabani hayvan türünü enfekte edebilme yeteneğine sahip olup, evcil ve yabani kediler son konak olarak bi-linmektedir (11). Toxoplasmosis, T.gondii tarafın-dan oluşturulan ve değişik klinik bulgularla seyre-den paraziter bir enfeksiyondur. Serolojik bulgular konağın parazitle temasının yüksek oranda olduğu-nu gösteriyorsa da hastalık tablosu oldukça düşük

orandadır. Primer enfeksiyon, sağlıklı erişkinlerde genellikle asemptomatik seyrederken; nadiren ateş, halsizlik, boğaz ağrısı, baş ağrısı, makülopapüler döküntü ve lenfadenopati ile karakterize bir tablo oluşturur. İnsana bulaşma daha çok enfekte kedi dışkısı ile kontamine yiyecek ve içeceklerle, piş-memiş veya az pişmiş kistli etlerin yenmesi, çiğ yumurta ve çiğ süt içilmesi ile olduğu gibi kan transfüzyonu, organ transplantasyonu ve transplasental yolla da olmaktadır (10, 12,13). Edinsel toxoplasmosis genellikle sessiz seyreder-ken; enfeksiyonun gebelik döneminde alınması ile oluşan konjenital enfeksiyon durumunda; düşük, ölü doğum, erken doğum ve konjenital anomalili doğumlara neden olabilmektedir (12). Tanıda daha çok serolojik testlerden (Sabin-Feldman Dye test, IHA, IFAT, CFT, ELISA, LAT, ISAGA, İmmunoblotting, ELFA vs) yararlanılmaktadır (14,15).

Leishmaniosis; enfekte tatarcıkların kan emme sırasında bulaştırdıkları Leishmania türlerinin me-meli konaklarda oluşturdukları bir hastalık grubu-dur (16,17). Dünyanın tropikal ve subtropikal böl-gelerinde; kutanöz (şark çıbanı), mukokutanöz ve visseral leishmaniosis yaygın olarak görülmektedir (18,19).

Kutanöz leishmaniosis (KL); ülkemizde şark çıba-nı, Antep çıbanı gibi isimlerle anılan, başlıca deri-de ve bazen mukozalarda, yerinde deriden çökük bir iz bırakarak iyileşen deri hastalığıdır (16,17). Çukurova’da endemik, Güneydoğu Anadolu bölge-sinde ise epidemik bir seyir göstermektedir (18,19). Visseral leishmaniosis (VL); etkenin insanın iç organlarında monosit ve histiyositlerin içinde para-zitlenmesi sonucu oluşan ve sürekli düzensiz ateş, kansızlık, granulositopeni, hiperglobulinemi, dalak ve karaciğer büyümesiyle özellenen kronik bir has-talıktır. Akdeniz bölgesinde sık görülen VL, genel-likle çocuklarda rastlanır. Erişkinlerde görülme oranı %1-2’dir (1). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)'nün verilerine göre 80 civarında ülkede 20 milyondan fazla leishmaniosis hastası vardır ve her yıl bu sayıya yaklaşık 400 bin yeni olgu eklenmek-tedir (16,17).

205



İnsanda, Trypanosoma cinsinin birbirinden farklı iki ayrı şekli parazitlenir. Bunlardan biri Afrika uyku hastalığının, diğeri ise Chagas hastalığının etkenidir (6). Chagas hastalığı; Trypanosoma cruzi’nin insanda parazitlenmesiyle oluşan, yüksek ateş ve ödemle seyreden, adenit, anemi ve deri altında lenfadenopati ile özellenen, genellikle ço-cuklarda ve gençlerde görülen bir protozoon hasta-lığıdır (1). Afrika uyku hastalığı ise kanda Trypanosoma gambiense ve Trypanosoma rhodesiense türlerinin parazitlenmesiyle oluşan, yüksek ateş, adenit, deride kırmızı döküntüler ve geçici ödemler; beyinde yerleştiğinde meningo-ensefalit ve meningo-miyelit sonucu sinir dokusun-da hücre yıkımı ile bilincin kaybolması ve ilerleyen koma ile ölümle biten bir hastalıktır (1).

Echinococcus multilocularis, T. gondii, Leishmania sp. ve Trypanosoma türlerinin kemir-genlerde de parazitlendiği bilinmektedir (20-30).

Bu çalışmanın amacı Kayseri yöresinde bulunan S.xanthoprymnus’larda E. multilocularis ve diğer bazı parazitlerin yaygınlığının araştırılmasıdır.

GEREÇ VE YÖNTEM

Çalışmaya başlamadan önce, söz konusu çalışmayı yapabilmek için gerekli olan etik kurul izni Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Deneysel ve Klinik Araştırma Etik Kurul Komisyonu’ndan alınmıştır.

Araştırmamız, arazi ve laboratuarda olmak üzere iki aşamalı olarak yürütüldü. Arazi çalışmaları Kayseri yöresinde gerçekleştirildi ve yakalanan 100 adet S.xanthoprymnus (Anadolu Tarla Sincabı = Anadolu Yersincabı = Anadolu Gelengisi) başta E. multilocularis olmak üzere diğer bazı kan ve doku parazitleri (Trypanosoma sp., Leishmania sp., Toxoplasma gondii) ve intestinal parazitler açısın-dan incelendi.

Arazide yakalanıp laboratuara getirilen hayvanlar-dan karaciğer, dalak, kan ve bağırsak içerikleri alınarak incelendi. Karaciğer ve dalak örneklerinin bir kısmı ile ezme preparatlar hazırlanıp Giemsa boyama yöntemi ile boyanarak x1000 büyütmede kan ve doku parazitleri açısından incelendi. Karaci-

ğer ve dalakların kalan kısımlarından parafin blok-lar hazırlandıktan sonra Hematoksilen–eosin (HE) boyama yöntemi ile boyanıp x400 büyütmede ince-lendi. Kan örneklerinden öncelikle ince yayma kan preparatları hazırlanıp Giemsa boyama yöntemi ile boyanarak x1000 büyütmede incelendi. Kan örnek-lerinin kalan kısmının serumu ayrılıp İndirekt Hemaglutinasyon (IHA) yöntemi ile anti-Echinococcus ve anti-T.gondii antikorları araştırıl-mıştır. İntestinal parazitler yönünden Nativ-lugol yöntemi ile incelenen bağırsak içerikleri ise ayrıca kalıcı boyama yöntemlerinden asit-fast boyama yöntemi ile boyanarak da incelendi.

BULGULAR

Makroskobik olarak incelen karaciğer ve dalak doku ve kesitlerinde herhangi bir parazitik yapıya rastlanmamıştır. HE boyama yöntemi ile boyanan karaciğer ve dalak doku kesitlerinin tamamı E.multilocularis ve diğer doku parazitleri açısından negatif bulunmuştur. Kan parazitleri açısından araştırılan ince yayma kan preparatlarının ve doku parazitleri açısından araştırılan karaciğer ve dalak ezme preparatlarının hiç birinde parazite rastlan-mamıştır.

Hayvanlardan alınan 100 serum örneğinde dokuda yerleşen parazitlerden E.granulosus ve T.gondii’ye karşı oluşmuş antikorlar IHA yöntemi ile araştırıl-mıştır. Anti-E.granulosus antikorlarının araştırıldı-ğı IHA yönteminde serumlar öncelikle 1:32 dilusyonda çalışıldı. Bu dilusyonda pozitif bulunan 3 serum örneği 1/64 dilusyonda negatifleştiği görü-lüp serumlar negatif olarak değerlendirilmiştir.

Anti-T.gondii antikorlarının araştırıldığı IHA yön-teminde 1:80 dilusyonda pozitif çıkan 4 serum ör-neği 1:160 dilusyonda negatif bulunduğu için söz konusu serumların T.gondii açısından da negatif olduğu değerlendirilmiştir

Nativ-Lugol yöntemi kullanılarak incelenen bağır-sak içerikleri intestinal parazitlerin varlığı açısın-dan araştırıldı ve hayvanların 90 (%90)’ının farklı intestinal parazitler ile enfekte olduğu saptandı. Saptanan parazit türleri ve parazit görülen hayvan sayıları Tablo I’de gösterilmiştir.



Hayvanlarda en çok görülen intestinal parazit, asit-fast boyama ile boyanan ve Eimeria sp. olduğunu düşündüğümüz fakat kesin tür tayini yapamadığı-mız coccidial protozoon parazitler olmuştur (Resim 1).

TARTIŞMA

Graham ve arkadaşları (20) E.multilocularis’in bulaşmasında ekolojik epidemiyolojinin bir önemi olup olmadığını araştırmışlar ve E.multicularis ile AE arasındaki ilişkide arazi ekolojisinin önemli bir rolü olduğunu bildirmişlerdir.

Reperant ve arkadaşları (21), kentlerdeki karnivor-larda zoonotik parazitlerin bulunmasında kemir-genlerin rolü olup olmadığını araştırmışlar. İsviç-re’nin küçük bir eyaleti olan Genova’da 658 adet kemirgende E.multilocularis prevalansını % 16.5,

T.gondii prevalansını ise % 5.0 olarak tespit etmiş-ler ve kemirgenlerin bu patojenler için potansiyel değerinin olduğunu vurgulamışlardır.

Fransa’da yapılan bir araştırmada; E.multilocularis’in bulaşmasında ekolojik ve biyo-lojik faktörlerin önemi araştırılmıştır. AE’nin yük-sek insidansa sahip olduğu Kuzeydoğu Fransa’nın Ardennes bölgesinde yapılan bu çalışmada; E.multilocularis’in bulaşması ile ilişkili ekolojik ve biyolojik faktörlerin her birinin önemini belirlemek için kesin konak olan tilkilerdeki E.multilocularis prevalansı ve tilkinin beslenmesi ile ilgili olan ara konak kemirgenlerin popülasyonu araştırılmıştır. Tilkilerden alınan 144 dışkı ve 98 mide içeriğinin 2/3’ünde kemirgenlere ait vücut kalıntıları bulun-duğu bildirilmiş ve sonuç olarak E.multilocularis’in yüksek prevalansının kemirgen popülasyonuna bağlı olabileceği bildirilmiştir (22).

Tablo 1. Bağırsak İçeriklerinde Saptanan Parazitler ve Parazit Görülen Hayvan Sayıları

Parazit Sayı

Coccidial protozoon parazitler 63

Trichomonas sp. 61

Chilomastix sp. 15

Giardia sp. 24

Amip kisti 47

Resim 1. Coccidial protozoon parazitlere ait ookistleri

207



Amerika’da yapılan bir araştırmada sincaplarda akut fatal toxoplasmosis araştırılmıştır. Louisiana ve Pennsylvania’da akut toxoplasmosisli üç boz sincap (Sciurus carolensis) belirlenmiş, bu sincap-larda birçok organda özellikle de lenf nodüllerinde multifokal nekroz gözlenmiş; ayrıca akciğeri de içeren pek çok organda doku kistlerine rastlandığı bildirilmiştir. Evcil sincapların alveollerindeki do-ku kistlerinin nazal sekresyonlarla dışarıya salın-ması ile etrafa yayılmasının halk sağlığını tehdit edebileceği de vurgulanmıştır (23).

California’nın T.cruzi’nin endemik olmadığı Lake Don Pedro bölgesinde yapılan bir araştırmada; böl-gede yaşayan 56 yaşında, endemik bölgelere seya-hat hikâyesi olmayan, kan nakli yapılmamış olan ve intravenöz ilaç kullanmayan bir kadının kan incelemelerinde T.cruzi bulunmuştur. Bunun üzeri-ne kadının evine yakın bölgede yaşayan yer sincap-ları (Spermophilus beechegi) ve köpekler araştırıl-mış ve 19 yer sincabından ikisinin, 10 köpeğin ise altısının T.cruzi ile enfekte olduğu tespit edilerek bu enfeksiyonun ulaşmasında silvatik döngünün önemi vurgulanmıştır (24).

Seville ve arkadaşlarının (25) Alaska ve Rusya’da Eimeria türlerini araştırdıkları çalışmalarında; Alaska’dan toplanan 90 yer sincabından (Spermophilus parryii) ve 35 kırmızı sincaptan (Tamiasciurus hudsonicus) ve Rusya’dan toplanan 46 yer sincabından (Spermophilus parryii) alınan dışkı örnekleri kullanılmıştır. Yer sincaplarında (S.parryii) dört Eimeria türü bulunduğu ve bunla-rın E.callospermophili (%18), E.cynomsis (%23,5), E.morainensis (%77) olduğu bildirilmiştir. Kırmızı sincaplarda (Tamiasciurus hudsonicus) tek Eimeria türü bulunmuş ve bulunan türün E.tamiasciuri (%91) olduğu bildirilmiştir.

İsviçre’de yapılan bir araştırmada; 293’ü Arvicola terrestris ve 220’si Microtus arvalis olmak üzere toplam 513 kemirgen kullanılmış ve E.multilocularis prevalansının A.terrestris’lerde %9-%39, M.arvalis’lerde ise %10-%23 arasında ol-duğu bulunmuştur. Sonuçta, kemirgenlerdeki E.multilocularis’in yüksek prevalansı ile insandaki AE arasında anlamlı bir ilişki elde edilemediği bildirilmiştir (26).

Kijlstra ve arkadaşlarının (27) T.gondii’nin domuz-lara bulaşmasında kemirgenlerin rolünü araştırdık-ları çalışmada; kemirgenlerin istila ettiği bilinen üç domuz çiftliğinde incelendikleri kemirgenlerin tamamının kalp ve beyin dokularında T.gondii DNA’sı tespit etmişlerdir. Araştırmanın başlangı-cında domuzlardaki T.gondii prevalansı %8-%17 arasında iken, kemirgen kontrol kampanyası başla-tıldıktan sonra bu oranın %0-%10 arasına geriledi-ği bildirilmiş ve T.gondii bulaşmasında kemirgen-lerin kontrolünün önemi vurgulanmıştır.

Sudan’da yer sincaplarında Trypanosoma araştırı-lan bir çalışmada; 98 yer sincabının kan örnekleri ve karaciğer simirleri incelenmiş ve 24’ünde Trypanosoma xeri’ye benzer parazitler bulunduğu bildirilmiştir (28). Illinois‘deki kemirgenlerde Trypanosoma ve Haemobartonella’nın araştırıldığı bir çalışmada; altı sarı karınlı Microtus ochrogastev ve 60 Spermophilus tridecemlineatus’tan oluşan toplam 66 kemirgen incelenmiştir. Microtus’lardan birinde Trypanosoma microti ve Haemoburtonella microti bulunurken, Spermophilus’lardan yedisinde T.iowensis bulunmuştur (29).

Sibirya’da yapılan bir araştırmada; sincaplarda Trypanosoma kuseli yanında farklı Trypanosoma türlerinin de bulunduğu bildirilmiştir. Bulunan bu yeni tür parazitin Çin’den ithal edilen Sibirya sin-caplarındaki (Pteromys volans) T.kuseli, Amerika’-daki Richardson’s yer sincapları (Spermophilus richardsonii) ve Kolombiya yer sincaplarındaki (Spermophilus columbianus) T.otospermophili ile karşılaştırılmış ve T.otospermophili’ye göre daha küçük olduğu görülerek bu yeni türün T.otospermophili’nin homologu olduğuna karar verilmiştir (30).

Kayseri yöresinde Anadolu yer sincapları (S.xanthoprymnus) üzerinde yaptığımız bu çalış-mada; karaciğer kesitlerinde E.multilocularis tespit edilmediği gibi kan ve dokulara yerleşen Leishmania sp., Trypanosoma sp.’ye de rastlanma-mıştır. Hayvanlardan alınan serumların ise hem Toxoplasma gondii hem de Echinococcus granulosus açısından seronegatif olduğu tespit edilmiştir. Çalışmamızda, Anadolu yer sincapların-



da; Coccidia sp., Trichomonas sp., Schilomastix sp., Giardia sp. ve amip türü intestinal protozoonlara rastlanmış olup, en sık rastlanan parazitin yukarıdaki çalışmalarla da uyumlu olarak Eimeria sp. olduğu düşünülen fakat kesin tür tayini yapılamayan coccidianlar olduğu belirlenmiştir.

Alveolar ekinokokkozisin özellikle Orta ve Doğu Anadolu bölgelerinde önemli bir halk sağlığı prob-lemi olması ve yöremizde de insanlarda bu hastalı-ğa rastlanması nedeniyle bu çalışmanın daha kap-samlı olarak yapılmasının uygun olacağı kanaatine varılmıştır.

KAYNAKLAR

1. Merdivenci A. Medikal Protozooloji. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayını No:2834/80 2. Baskı, İstanbul 1981; 20-216.

2. King CH. Cestodes (tapeworms). In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds), Mandell, Doug-las and Bennett’s principles and practice of infectious diseases. 4th ed. Churchill Living-stone, New York 1995; pp 2544-2553.

3. Kimming P, Schelling U. Current problems of echinococcosis. Offentl Gesundheitswes 1991; 53:596-599.

4. Ammann RW, Eckert J. Clinical diagnosis and treatment of echinococcosis in humans. In: Thompson RCA, Lymbery AJ (eds), Echinococ-cosis and hydatid disease. Oxon, CAB Interna-tional, 1995; pp 411-463.

5. Güralp N. Helmintoloji. İkinci baskı. Ank. Ünv. Vet. Fak. Yayın. No:368. Ankara, 1981; ss.23-86.

6. Saygı G. Temel Tıbbi Parazitoloji. Esnaf Ofset Matbaası, Sivas 1998; ss 48-165.

7. Çetin TE, Ang Ö, Töreci K. Tıbbi parazitoloji. İstanbul: İstanbul Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Yayınları; 1985.

8. Uysal V, Paksoy N. Echinococcosis multilocu-laris in Turkey. J Trop Med Hyg 1986; 89:249-255.

9. Honma K, Sasano N, Andoh N, Iwai K. He-patic alveolar echinococcosis invading pan-creas, vertebrae, and spinal cord. Hun Pathol 1982;13:944-946.

10. Garcia LS, Bruckner DA. Diagnostic Medical Parasitology. Second edition. Washington: American Society for Microbiology, 1993; pp 92.

11. Dubey JP, Beattie LP. Toxoplasmosis of Ani-mals and Man. LRC Pres, Boca Raton, 1988; pp 220.

12. Altıntaş N, Yolasığmaz A, Yazar S, Şakru N. İzmir ve çevresindeki yerleşim bölgelerinde yaşayan insanlarda Toxoplasma antikorlarının araştırılması. Türkiye Parazitol Derg, 1998; 22: 229-232.

13. Foulon W, Naessens A, Leuwers S, Meuter F, Amy JJ. Impact of primary prevention on the incidence of toxoplasmosis in pregnancy. Ob-stet Gyneco 1988; 72: 363–366.

14. Barker KF, Holliman RE. Laboratory tech-niques in the investigation of toxoplasmosis. Genitounin Med, 1992; 68: 55–59.

15. Wailand G. Serology and Immunodiagnostic methods. Mehlhorn H (ed). Parasitology in Focus. Springer-Verlag, 1988; pp 679.

16. Altıntaş N. Leishmaniosis. Kitap: Özcel MA (editör), GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi) ve Paraziter Hastalıklar. İzmir; Ege Üniversitesi Basımevi,1993; ss 89–120.

17. Özbel Y, Turgay N, Özensoy S, Özbilgin A, Alkan MZ, Özcel MA, Jaffe CL, Schnur L, Os-kam L, Abranches P. Epidemiology, diagnosis, and control of leishmaniasis in Mediterranean region. Ann Trop Med Parasitol 1995; 89:89–93.

18. Memişoğlu HR, Kotoğyan A, Acar MA, Öz-poyraz M. Leishmaniasis. Kitap: Tüzün Y,Kotoğyan A, Aydemir EH, Baransü O (editörler), Dermatoloji. 2.baskı, Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, 1994; ss 221–231.

209



19. Van Eys GJ, Schoone GJ, Ligthart GS, Alvar J, Evans DA, Terpstra WJ. Identification of world Leishmania by DNA recombinant probes. Mol Biochem Parasitol 1989; 34: 53–62.

20. Graham AJ, Danson FM, Craig PS. Ecological epidemiology: the role of landscape structure in the transmission risk of the fox tapeworm Echinococcus multilocularis (Leukart 1863) (Cestoda: Cyclophyllidea: Taeniidae). Prog Phys Geogr 2005; 29: 77–91.

21. Reperant LA, Hegglin D, Taner I, Fischer C, Deplazes P. Rodents as shared indicators for zoonotic parasites of carnivores in urban envi-ronments. Parasitology 2009;136:329–337

22. Guislain MH, Raoul F, Giraudoux P, Terrier ME, Froment G, Ferte H, Poulle ML. Ecologi-cal and biological factors involved in the transmission of Echinococcus multilocularis in the French Ardennes. J Helminthol 2008; 82:143–151.

23. Dubey JP. Hodgin EC., Hamir AN. Acute Fatal Toxoplasmosis in Squirrels (Sciurus carolen-sis) with bradyzoites in visceral tissues. J Parasitol 2006; 92:658–659.

24. Navin TR, Roberto RR, Juranek DD, Lim-pakarnjanarat K, Mortenson EW, Clover JR, Yescott RE, Taclindo C, Steurer F, Allain D. Human and sylvatic Trypanosoma cruzi infec-tion in California. Am J Public Health 1985; 75: 366–369.

25. Seville RB, Oliver CE, Lynch AJ, Duszynski DW. Eimeria Species(Apicomplexa: Eimerii-dae) From Arctic Ground Squirrels (Spermophilus Parryii) and Red Squirrels (Tamiasciurus hudsonicus) in Alaska and in Siberia, Russia. J Parasitol 2005; 91:857–858.

26. Gottstein B, Saucy F, Deplazes P, Reichen J, Demierre G, Busato A, Zuercher C, Pugin P. Is High Prevalence of Echinococcus multilocu-laris in Wild and domestic animals Associated with disease incidence in humans?. Emerg Infect Dis 2001; 7: 408-412.

27. Kijlstra A, Meerburg B, Cornelissen J, Craeye SD, Vereijken P, Jongert E. The role of rodents and shrew in the transmission of Toxoplasma gondii to pig. Vet Parasitol 2008; 156:183–190.

28. Marinkelle CJ, Abdallah RE. The Multiplica-tion stages of Trypanosoma (Herpetosoma) xeri in the liver of the Sudanese grount Squir-rel Xerus (Euxerus) Erythrophus. J Wildl Dis 1978; 14: 11–14

29. Levine ND. Trypanosomes and Haemobar-tonella in wild rodents in Illinois. J Eukaryot Microbiol 2007; 12: 225–228.

30. Sato H, Al-Athami BH, Une Y, Kamiya H. Try-panosoma (Herpetosoma) Kuseli sp. n. (protozoa: Kinetoplastida) in Sberian Flying Squirrels (Piteromis volans). Parasitol Res 2007; 101: 453–461.

210


Koyunlarda deneysel oluşturulan rumen asidozunun elektrokardiyografik parametreler üzerine etkisi


KOYUNLARDA DENEYSEL OLUŞTURULAN RUMEN ASİDOZUNUN ELEKTROKARDİYOGRAFİK PARAMETRELER ÜZERİNE ETKİSİ

Effects of Experimentally Induced Ruminal Lactic Acidosis on Electrocardiographic Parameters in Sheep

Ali Cesur ONMAZ1, Vehbi GÜNEŞ2, Öznur ASLAN1, İlknur KARACA BEKDİK2

Özet : Bu çalışmanın amacı, deneysel rumen asidozu oluşturulan (oral yolla 80 gr/kg canlı ağırlık dozunda kırılmış buğday) koyunlarda metabolik asidozun vücut sıvıları ve dışkı pH’sı, serum troponin (cTn-I and cTn-T) düzeyleri ve elektrokardiyografik parametreler üzerine etkisini araştırmaktı. Kontrol değerleri elde etmek amacıyla asidoz oluşturulmadan önce (0.saat) ve sonraki 12, 24 ve 36. saatlerde koyunlardan kan, rumen sıvısı, idrar, dışkı örnekleri alındı ve aynı zaman aralıklarında elektrokardiyogramları (EKG) çekildi. Asidozdan etkilenen koyunlarda miyokardiyal hasarı belirlemek amacıyla bütün zaman aralıklarında kardiak troponin (cTn-I and cTn-I) analizleri yapıldı. Sonuçta kan, rumen sıvısı, idrar ve dışkı pH’sı asidozdan sonraki 12, 24 ve 36. saatlerde benzer şekilde ve önemli derecede azaldı (p<0.05). Hematokrit değer asidozdan sonraki aynı saatlerde sayısal olarak arttı. Vücut sıcaklığı kontrol değerlerine göre yükseldi (p<0.05). Baz açığı asidozdan sonraki bütün zaman aralıklarında yükseldi ve en yüksek değer -16.0±0.56 idi. Tüm hayvanlarda kardiyak troponin (cTn-I and cTn-T) test sonuçları bütün zaman aralıklarında negatif olarak tespit edildi. Asidoz tüm zaman aralıklarında kalp atım sayısında önemli düzeyde artışa neden oldu. Asidozdan sonraki 12. saatte, QRS süresi ve T amplitude önemli düzeyde azaldı. Sonuçta, bu çalışma ile deneysel rumen asidozu oluşturulan hayvanlarda kardiyak hasarı gösteren troponin varlığı belirlenememesine rağmen EKG parametrelerinin asidozdan etkilenebileceği kanısına varıldı. Anahtar kelimeler: Koyun, asidoz, EKG, pH, troponin

Summary: The aim of this study was to investigate the effect of ruminal lactic acidosis (RLA) induced experimentally in sheep (by oral feeding of soaked wheat at 80 g per kg BW) on pH of body liquids and faeces, serum troponin (cTn-I and cTn-T) concentrations and electrocardiographic parameters. To determine the baseline pH values, samples of rumen fluid, venous blood, urine and faeces were collected prior to induction of RLA (0h) and thereafter 12, 24 and 36h intervals. Electrocardiogram (ECG) was also recorded. To evaluate of myocardial degeneration in sheep suffering from RLA, cardiac troponin (cTn-I and cTn-I) analyses were performed at all time intervals. Results indicated that the pH values in rumen fluid, blood, urine and faeces similarly and significantly (p<0.02) decreased at 12, 24 and 36h. Haematocrit increased slightly at all time intervals. Rectal temperature was significantly (p<0.05) higher than the basal values. Base excess increased significantly at all time intervals and the highest value was -16.0±0.56. cTn-I and cTn-T tests were negative for all sheep with RLA. Acidosis produced a marked increasing in heart rate at all time intervals. The QRS duration and T amplitude decreased significantly at 12 h with RLA. In conclusion, EKG parameters of sheep with RLA seem to be affected although cardiac troponin concentrations were not at detectable levels. Keywords: Sheep, acidosis, ECG, pH, troponin.

1 Yrd.Doç.Dr.Erciyes Ün.Vet.Fak.İç Has. AD, Kayseri 2 Prof.Dr.Erciyes Ün.Vet.Fak.İç Has. AD, Kayseri 3 Doç.Dr.Erciyes Ün.Vet.Fak.İç Has. AD, Kayseri 4 Doktora Öğr.Erc.Ün.Sağ.Bil.Ens.Vet.İç Has.AD, Kayseri


12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Onmaz AC, Güneş V, Aslan Ö, Bekdik İK


Akut rumen asidozu, ruminantlar tarafından kolay fermente olabilir karbonhidratça zengin yemlerin alışılmışın üzerinde aniden ve aşırı miktarda alın-masını sonucu, rumen içeriği pH’sının normalin altına düşmesiyle karakterize alimenter bir indige-syondur (1-5). Ayrıca, enerjisi düşük ve selulozca zengin rasyondan, enerjisi yüksek ve selulozca fakir rasyona ani geçişlerde, hayvanların kısa süreli aç bırakılmaları, daha sonra enerjice zengin yem-lerin verilmesi, bol konsantre yemle birlikte sadece saman verilmesi sonucunda da şekillenmektedir (1, 5, 6). Hastalığın deneysel olarak, tahıl taneleri (8-10), glukoz (11), sukroz (12) ve laktik asit (13, 14) gibi maddelerin oral yolla veya doğrudan rumene verilerek de oluşturulabileceği belirtilmektedir. Taneli yemlerin ezik ve öğütülmüş şekilde yenil-mesinin tane şekilde yenmesine göre daha toksik etki gösterebileceği kaydedilmektedir (1, 6).

Kolay sindirilebilir karbonhidratça zengin yemlerin aniden bol miktarda yenilmesinden sonra rumen mikroflorasının dengesi 2-6 saat içinde bozulur (7, 17). Sakkarolitik ve amilolitik bakteriler, selülotik bakterilerin yerini alır. Nişastanın hızlı hidrolizas-yonu sonucu aşırı miktarda uçucu yağ asitleri sentezlenir. Asit yoğunluğunun artmasıyla birlikte rumenin pH değeri düşer, metanogen bakteriler ve protozoonlar hızla azalır. Laktat sentezleyen bak-teriler çoğalır ve rumende laktik asit birikimi şekil-lenir (1, 4, 5, 16, 17). Biriken laktik asit plazmaya diffüze olur ve kanda laktik asit düzeyi artar. Buna karşın kanın alkali rezervi ve kan pH’ı düşerek metabolik asidoz şekillenir (3, 5, 16, 18, 19). Tok-sik maddelerin rezorbsiyonu artar ve genel otoen-toksikasyon gelişimi kolaylaşır, karaciğer, kalp ve böbrek gibi çeşitli parankimatöz organlarda yangı ve dejenerasyonlar oluşur (3, 5, 15, 16). De-hidrasyon semptomları belirgin olarak ortaya çıkar. Hastalar tedavi edilmezse 24-72 saat içerisinde ölüm şekillenir (1, 2, 5).

Asidozlu hayvanlarda Hct değer, kan laktat, total protein, glikoz, K, inorganik fosfor ve azotlu madde artıkları artarken kan pH’ı, HCO3, pCO2, kalsiyum, magnezyum ve sodyum düzeyi azalır (1, 2, 20-22). İdrar pH’sı 5’e kadar düşer (4, 5, 23). Rumen içeriğinin pH’sı 6.0’dan 4.0’e, hatta 3.0’e kadar düşer. Rumen içeriği çok sulu, sütlü gri

renkte olup boza görünümünde ve keskin asit ko-kusunda olmaktadır (5, 21, 21).

Akut rumen asidozunda, rumen sıvısı (10, 12, 21-23, 25), hematolojik (10, 14, 29), kanın asit baz durumu (9, 10, 12, 13, 23), bazı biyokimyasal (12-14, 23, 24) ve enzim aktiviteleri (24), idrar (12, 23) ve serebrospinal sıvı (23, 24, 26) parametrelerinin değerlendirildiği araştırmalar mevcut olmasına karşın kardiak troponin (cTn) paremetrelerinin değerlendirildiği herhangi bir araştırmaya rastlanıl-madı.

Bu çalışma, deneysel rumen asidozu oluşturulan koyunlarda metabolik asidozun vücut sıvıları ve dışkı pH’sı, serum kardiak troponin (cTn-I and cTn-T) düzeyleri ve elektrokardiyografik (EKG) pa-rametreler üzerine etkisini incelemek amacı ile yapıldı.

GEREÇ VE YÖNTEM

Bu çalışma, TOVAG-1070348 numaralı TÜBİ-TAK projesi ile desteklenmiştir. Çalışmada kulla-nılan hayvanların Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliğinde 2 hafta süreyle ortama adapte olabilmeleri sağlandı ve verilecek olan yeme alışmaları sağlandıktan sonra araştırmaya başlandı. Çalışmada, sağlıklı, ortalama 1 yaşlı, 45-55 kg canlı ağırlıkta, 8 adet Akkaraman koyun kullanıldı. Literatür bilgiler te-mel alınarak (23-25) koyunlarda akut rumen asidozu oluşturuldu. Rumende yeterli kapasiteyi sağlamak için koyunlar 24 saat aç bırakılmayı taki-ben, hayvanların her birine yem kırma makinasıyla kırılmış buğday 80 gr/kg canlı ağırlık dozunda 1:2 oranında ılık suyla sulandırılarak hemen rumen sondasıyla direkt rumenlerine verildi. Hayvanlar-dan çalışma başında (0. gün), kırılmış buğday ve-rilmesini izleyen 12, 24, ve 36. saatlerde rumen sıvısı, dışkı, idrar ve kan örnekleri toplandı. Aynı zaman aralıklarında hayvanların elektrokardiyogra-fi cihazı (Cardioline) ile I., II. ve III Derivasyonları yazdırıldı. Elektrokardiyogram yazdırılırken aygı-tın hızı 25 mm/sn olarak ayarlandı. Tüm derivas-yonlardaki değişimler gözden geçirildi fakat asıl değerlendirme II. derivasyonda yazdırılan bulgula-ra göre yapıldı. Yazdırılan EKG’lerin her birinde

212



dalgaların şekli incelenerek P, R ve T dalgalarının amplitütleri; T ve QRS kompleksi zamanı, PR ve QT aralıklarının süreleri ile dakikadaki kalp atım sayıları incelendi.

Rumen sıvısı, dışkı ve idrar örnekleri pH değeri dijital pH metre (wtw inoLab, Weilheim, Germany) ile ölçüldü. Hayvanların vena jugularisinden kan gazları, Hct ve baz açığı (Base Excess) düzeylerinin belirlenmesi için 0.1 ml heparin içeren 2 ml’lik steril enjektöre asidoz oluş-turulmadan önce (0.saat) ve sonraki 12, 24 ve 36. saatlerde 2 ml kan alındı. Kan pH’ı, Base Excess ve Hct değeri düzeylerinin belirlenmesi uygun tica-ri kitler kullanılarak (CC cartridge, Rodano, Italy) kuru sistem kan gazları cihazı (IRMA Tru Point Blood Analysis System, USA) ile yapıldı. Hay-vanların kanındaki troponinlerin (cTn-I ve cTn-T) varlığının belirlenmesi amacıyla kalp kökenli Troponin-I için piyasada satışa sunulmuş olan kit-lerden (Card-I Kit Combo Test, Aboatech) yararla-nıldı. Troponin-T’nin belirlenmesi amacıyla yine piyasadan ticari olarak temin edilen Tromp-T test kiti (Tropt Sensitive Rapid Assay, Roche) kullanıl-dı.

İstatistiksel Analizler

Verilerin analizi için tekrarlı ölçümlerde varyans analizi uygulandı ve çoklu karşılaştırma testlerin-den Tukey testi kullanıldı. Değerler ortalama ± standart sapma olarak verildi. Önemlilik düzeyi olarak p<0.05 kabul edildi. Elde edilen verilerin istatistik analizleri SPSS 15.00 paket programı ile yapıldı.

BULGULAR

Koyunlarda deneysel akut rumen asidozu ilk 12. saatte oluştu ve bütün hayvanlarda 12-24 saat içeri-sinde klinik semptomler görülmeye başlandı. İlk klinik semptomlar iştahsızlık, rumen atonisi ve diyare şeklinde idi ve bunu takiben hayvanlarda burun akıntısı ve diş gıcırdatma gözlemlendi.

Rumen sıvısı, dışkı ve idrar örnekleri ve kan pH değeri başlangıç değerlerine (0h) göre 12, 24 ve 36. saatte istatiksel olarak önemli derecede azaldı (p<0.05). Hayvanların vücut sıcaklıkları başlangıç değerlerine (0h) göre 12, 24 ve 36. saatte istatiksel olarak belirgin oranda arttı (p<0.05). Hematokrit değerde herhangi bir değişiklik görülmezken, hay-vanlarda 12, 24 ve 36. saatlerde istatiksel olarak anlamlı olan belirgin baz açığı tespit edildi (p<0.05) (Tablo I).

Ticari pratik kardiak Traponin (cTn) kitleri kullanı-larak yapılan araştırma sonuçları dikkate alındığın-da, kalpteki muskuler hasarı gösteren cTn-I ve cTn-T varlığına ait herhangi bir bulguya rastlanılmadı. 12, 24. ve 36. saatlerde kaydedilen elektrokardi-yografik ölçümler göz önüne alındığında dakikaki kalp atım sayısındaki artma, QRS kompleksi süre-sinde ve T dalgası amplitüdünde istatiksel olarak anlamlı olan azalma dikkati çekti (p<0.05) (Tablo II).

Tablo I. Deneysel rumen asidozu oluşturulan koyunları vücut sıvılarındaki pH, vücut sıcaklığı, hematokrit ve

baz açığı değerleri, ortalama ve standart sapma ( ). ssx ±

Saat Kan pH Idrar pH Dışkı pH Rumen pH Temperatur Hematokrit Base Excess

0 7.39±0.02a 7.78±0.05a 8.09±0.02a 7.29±0.07a 39.1±0.06a 23.2±1.46 3.3±0.67a

12 7.22±0.15b 6.00±0.15b 5.59±0.26b 4.60±0.01b 40.0±0.80b 24.3±1.08 -9.4±1.66b

24 7.08±0.01b 5.63±0.03b 4.95±0.07b 4.57±0.04b 39.8±0.06b 25.5±0.48 -15.9±0.77c

36 7.05±0.01b 5.35±0.08 b 4.68±0.10b 4.56±0.09b 39.7±0.08b 26.1±0.48 -16.0±0.56c a,b,c: Herbir sütundaki istatiksel farklılıkları göstermektedir (p<0.05)



Tab

lo I

I. K

oyun

lard

a de

neys

el ru

men

asi

dozu

oluşt

urul

masın

dan

sonr

a (1

2, 2

4, v

e 60

. dak

ika)

kay

dedi

len

II. d

eriv

asyo

na a

it ba

zı e

lek-

troka

rdiy

ogra

fik b

ulgu

lar (

). ss

x±

Saat

P am

plitu

d (m

V)

PR a

ralığı

(mm

/sn)

Q

RS

süre

si

(mm

/sn)

R

am

plitu

d (m

V)

R a

mpl

itud

(mV

) Q

T a

ralığı

(mm

/sn)

T

am

plitu

d (m

V)

T z

amanı

(mm

/sn)

K

alp

atım

sayı

sı

(/dak

ika)

0 0.

24±0

.06

0.11

±0.0

1 0.

07±0

.02a

0.67

±0.3

1 0.

67±0

.31

0.30

±0.0

3 0.

50±0

.25a

0.09

±0.0

3 76

.64±

7.22

a

12

0.20

±0.0

4 0.

08±0

.02

0.05

± 0.

01b

0.05

± 0.

01b

0.68

±0.2

7 0.

19±0

.06

0.25

±0.1

7b 0.

06±0

.01

158.

34±2

2.40

b

24

0.20

± 0.

39

0.10

±0.0

2 0.

05±0

.01b

1.07

±0.3

6 1.

07±0

.36

0.24

±0.0

4 0.

21±0

.04b

0.07

±0.0

1 14

4.44

±19.

41b

36

0.23

±0.2

4 0.

10±0

.02

0.05

±0.0

2b 1.

00±0

.70

1.00

±0.7

0 0.

27±0

.03

0.71

±0.3

3 0.

11±0

.01

148.

62±1

5.95

b

a,b : H

erbi

r süt

unda

ki is

tatik

sel f

arklılı

kları g

öste

rmek

tedi

r (p<

0.05

)

214



TARTIŞMA

Koyunlarda 80 gr/kg canlı ağırlık dozunda kırılmış buğday 1:2 oranında ılık suyla sulandırılarak rumen sondasıyla verildikten sonra akut rumen asidozu oluşturuldu ve bütün hayvanlarda 12-24 saat içerisinde klinik semptomlar görülmeye baş-landı. Rumen sıvısı, dışkı ve idrar örnekleri ve kan pH değerinde 12. saatten itibaren belirgin derecede azalma gözlemlendi. Gökçe ve İmren (10), koyun-lara buğday ezmesi-buğday samanı karışımının 40 gr/kg vücut ağırlığında 4 gün boyunca günde bir kez yedirdikleri çalışmalarında, koyunlarda çalış-manın 8. saatinden itibaren klinik belirtilerin geliş-meye başladığını, rumen pH’ının 4. saatten itibaren düştüğünü, 12. saatten itibaren kan pH’ı ve HCO3’ın önemli derecede düştüğünü belirlemişler-dir. Patra ve ark. (23), 24 saatlik açlığı takiben ki-logram canlı ağırlığa 90 gr ıslatılmış buğday tanesi tüketmelerine izin verdikleri koyunlardan 12, 24, 48, 72, 96 ve 120. saatlerde rumen sıvısı, kan, serebrospinal sıvı ve idrar numuneleri topladıkları çalışmada, 12 saat içinde hastalığa özgü klinik be-lirtilerin geliştiğini, gözlem periyodu sürecinde 6 koyunun 4’ünün öldüğünü, 12. saatten itibaren parallel olarak rumen ve metabolik asidoz geliştiği-ni kaydetmişlerdir. Börkü ve İmren (9), koyunla-ra kilogram canlı ağırlığa 45 gr ezilmiş buğdayı rumen fistülü yoluyla direkt mideye verdikleri ça-lışmada, 6. saatten itibaren hastalığa özgü klinik belirtilerin gelişmeye başladığını, rumen asidozu geliştiğini ve 12 saaten itibaren metabolik asidozun geliştiğini bildirmişlerdir. Lal ve ark. (24) keçilerde asidozu 24 saatlik açlığı takiben kg canlı ağırlığa 100 gr buğday tanesini direkt rumen içine vermek-le oluşturduklarını, buğday tanesi verilmesini taki-ben keçilerden 12, 24, 48, 72, 96 ve 120. saatlerde rumen sıvısı, kan ve serebrospinal numuneleri top-ladıklarını, 12 saat içinde hastalığa özgü klinik belirtilerin geliştiğini, gözlem periyodu sürecinde 6 keçinin 4’ünün öldüğünü, 12. saatten itibaren rumen ve metabolik asidozun geliştiğini belirlemiş-lerdir. Aslan ve ark. (25), keçilerde 80 gr/kg vücut ağırlığı dozunda buğday ununu 1:2 oranında ılık suyla ıslatarak rumen sondasıyla direkt rumene verdikleri çalşımada, birinci günde hastalığa özgü klinik belirtiler ile rumen ve sistemik asidozun geliştiğini bildirmişlerdir. Hastalığın tanısında;

anamnez, klinik semptomlar, rumen içeriği, kan, idrar ve gaita muayene bulgularından yararlanabil-mekle beraber hastalığın teşhisinde en önemli kri-terlerin kan ve rumen içeriği pH’sı ve laktat düzeyi ile kanın asit baz durumunun belirlenmesi (plazma HCO3, pCO2 ve baz açığı değeri) olduğu vurgu-lanmaktadır (1, 2, 5, 15). Bu çalışmada rumen sıvısı, dışkı ve idrar örnekleri ve kan pH değerinde 12. saatten itibaren eş zamanlı olarak belirgin dere-cede azalma tespit edildi ve rumen sıvısı, idrar ör-nekleri ve kan pH değerine ilave olarak dışkı pH değerinin de hastalığın tanısında önemli bir kriter olduğu ortaya kondu. Akut rumen asidozunda, rumen sıvısı (10, 12, 21-23, 25), hematolojik (10, 14, 29), kanın asit baz durumu (9, 10, 12, 13, 23), bazı biyokimyasal (12-14, 23, 24) ve enzim aktivi-teleri (24), idrar (12, 23) ve serebrospinal sıvı (23, 24, 26) parametrelerini değerlendiren çok sayıda araştırmalar mevcut olmasına rağmen, cTn paremetrelerinin değerlendirildiği herhangi bir araştırmaya rastlanılmadı. Miyokardial hasarlı has-taların değerlendirilmesi için kardiyak göstergele-rin yalnız başına veya birlikte belirlenmesi oldukça önemlidir. Bu göstergeler insan ve hayvanlardaki kardiyak hücre ölümlerinin veya nekrozisin en önemli belirleyicileridir. Miyokart hücrelerinden sızan yangı indikatörlerinden enzimlerin dışında en önemlisi Troponinlerdir (27, 28). Bu çalışmada, ticari pratik kardiak Troponin (cTn) kitleri kullanı-larak qualitatif olarak troponin varlığı ortaya kon-maya çalışıldı, ancak cTn-I ve cTn-T varlığına ait herhangi bir bulguya rastlanılmadı. Bu nedenle ELISA yöntemleri kullanılarak yapılan kantitatif troponin ölçümü yapılmadı.

Son zamanlarda Jafari-Dehkordi ve ark. (29) akut rumen asodozu oluşturulan koyunlarda EKG para-metrelerini incelemişlerdir. Bu araştırma sonuçları-na göre, dakikadaki kalp sayısı atımında 15. ve 18. saatlerde artma, 6, 9, 12, 15, 18, 21, 24 ve 30. saat-lerde P ve T dalgalarının amplitütlerinde belirgin artma ve RR sürelerinde ise belirgin azalma göz-lemlemişlerdir. Bu araştırmacılar, asidozun kalpte-ki pacemaker aktivitesini hızlandırdığını ve buna bağlı olarak dakikadaki kalp atım sayısında artış meydana gelebileceğini bildirmişlerdir. Kardiak potansiyellerde artışın ise laktik asit yada uçucu yağ asitlerinin fazla miktarda emilimine bağlı ola-



bileceğini belirtmişlerdir. Aynı araştırmacılar, akut rumen asidozu oluşturulan koyunlarda EKG para-metlerinde belirgin değişikler belirlenebildiğini fakat herhangi bir aritmiye rastlanmadığını bildir-mişlerdir. Bazı araştırmacılar (1, 2, 5) ise aksine aritmi görülebileceğini bildirmişlerdir. Sonuçta bu çalışmada, 12, 24 ve 36. dakikada kaydedilen daki-ka kalp atım sayısındaki artma, QRS kompleksi süresinde ve T dalgası amplitüdündeki azalma dik-kati çekti. Jafari-Dehkordi ve ark. (29) araştırma-larına parallel olarak herjangi bir aritmiye rastlan-madı.

Ayrıca bu çalışma ile diğer çalışmalara ek olarak dışkı pH değerininde hastalığın teşhis ve progno-zunda önemli bir kriter olduğu ve kardiak troponin (cTn) konsantrasyonun akut rumen asidozuslu koy-unlarda bazı durumlarda belirlenemediği ancak buna rağmen EKG parametrelerinin etkilenebile-ceği ortaya konuldu.

KAYNAKLAR

1. Blood DC, Radostits OM, Arundel JH, Gay CC. Acute carbohydrate engorgement of ruminants (rumen overload). In: Veterinary Medicine & A Textbook of the Diseases of Cattle, Sheep, Pigs, Goats and Horses. (7nd ed), Bailliére Tindall, London, Philadel-phia. 1989; pp 246-253.

2. İmren HY, Şahal M. Rumen asidozu. In: Veteriner İç Hastalıkları. II baskı, Feryal Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti, Ankara, 1991; ss 22-26.

3. Dirksen G. The rumen acidosis complex--recent knowledge and experiences. A re-view. Tierarztl Prax 1985; 13: 501-512.

4. Bramley E, Lean IJ, Fulkerson WJ, Costa ND. Clinical acidosis in a Gippsland dairy herd. Aust Vet J 2005; 83: 347-352.

5. Gül Y, Aksoy G. Akut rumen asidozu. In: Gül Y. (Ed), Geviş Getiren Hayvanların İç Hastalıkları (Sığır, Koyun-Keçi). 2. Baskı. Medipres Matbaacılık Ltd. Şti., Malatya. 2006; ss 41-47.

6. Garry FB. Indigestion in ruminants. In: Smith, BP (Ed), Large Animal Internal Medicine & Diseases of Horses, Cattle, Sheep, and Goats. (2nd ed), Mosby Year Book, Inc., Philadelphia. 1996; pp 824-858.

7. Raz A, Landau M. The treatment of experimentally induced acute overeating with cereals in sheep. Refauh Vet. 1970; 27: 143-147.

8. Dougherty RW, Riley JL, Baetz AL, Cook HM, Coburn KS. Physiologic studies of experimentally grain-engorged cattle and sheep. Am J Vet Res 1975; 36: 833-835.

9. Börkü MK, Imren HY. Clinical, haemato-logical changes and fluid therapy in experi-mantally induced ruminal acidosis in sheep. Doğa Tu Vet Hay Derg 1989; 13: 414-431.

10. Gökçe G, İmren HY. Koyunlarda ruminal asidozis olaylarının yemlere sodyum bikar-bonat ilavesiyle koruyucu tedavi denemeleri üzerinde çalışmalar. Tr J Vet Anim Sci 1998; 22: 333-343.

11. Irwin LN, Mitchell Jr. GE, Tucker RE, Schelling GT. Histamine, tyramine and electrolytes during glucose induced lactic acidosis. J Anim Sci 1979; 48: 367-374.

12. Cao GR, English PB, Filippich LJ, Inglis S. Experimentally induced lactic acidosis in the goat. Aust Vet J 1987; 64: 367-170.

13. Telle PP, Preston RL. Ovine lactic acidosis: intraruminal and systemic. J Anim Sci 1971; 33: 698-705.

14. Morrow LL, Tumbleson ME, Kintner LD, Pfander WH, Preston RL. Laminitis in lambs injected with lactic acid. Am J Vet Res 1973; 34: 1305-1307.

15. Bilal T. Rumen asidozis. In: Koyun-Keçilerin İç Hastalıkları ve Beslenmesi. İstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi, İstanbul.2005; ss 266-270.

216



16. Dunlop RH. Pathogenesis of ruminant lactic acidosis. Adv Vet Sci and Comp Med 1972; 16: 259-302.

17. Bilal T. Ön mide hastalıkları. In: Sığır İç Hastalıkları. İstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi, İstanbul. 2004; ss 93-169.

18. Ahrens FA. Histamine, lactic acid, and hy-pertonicity as factors in the development of rumenitis in cattle. Am J Vet Res 1967; 28: 1335-1342.

19. Slyter LL. Influence of acidosis on rumen function. J Anim Sci 1976; 43: 910-929.

20. Suber FL, Hentges JF, Gudat JC, Edds GT. Blood and ruminal fluid profiles in carbohy-drated-foundered cattle. Am J Vet Res 1979: 40: 1005-1008.

21. Choudhuri PC, Randhawa SS, Mıshra SK. Effect of lactic acidosis on electrolyte changes in blood and Rumen liquor in buf-falo calve. Zentralblatt für Veterinarmedizin 1980; 27A: 358-363.

22. Braun U, Rihs T, Schefer U. Ruminal lactic acidosis in sheep and goats. Vet Rec 1992; 18: 343-349.

23. Patra RC, Lal SB, Swarup D. Physico-chemical alterations in blood, cerebrospinal fluid and urine in experimental lactic acido-sis in sheep. Res Vet Sci 1993; 54: 217-220.

24. Lal SB, Swarup D, Dwivedi SK, Sharma MC. Biochemical alterations in serum and cerebrospinal fluid in experimental acidosis in goats. Res Vet Sci 1991; 50: 208-210.

25. Aslan V, Thamsborg SM, Jorgensen RJ, Basse A. Induced acute ruminal acidosis in goats treated with yeast (Saccharomyces cerevisiae) and bicarbonate. Acta Vet Scand 1995; 36: 65-77.

26. Randhawa SS, Choudhuri PC, Mishra S. Physicochemical changes in cerebrospinal fluid in experimental ruminal acidosis in buffalo calves. Res Vet Sci 1980; 29: 118-119.

27. Jurlander B, Clemensen P, Wagner GS, Grande P. Very early diagnosis and risk stratification of patients admitted with sus-pected acute myocardial infarction by the combined evaluation of a single serum value of cardiac troponin-T, myoglobin and creatine kinase MB. Eur Heart J 2000; 21: 382-389.

28. Ooi DS, Isotalo PA, Veinot JP. Correlation of Antemortem serum creatine kinase-MB, troponin-I and troponin-T with cardiac pa-thology. Clin Chem 2000; 46(3): 338-344.

29. Jafari-Dehkordi A, Haji-Hajikolaei MR, Karimi-Dehkordi Z. ECG Changes in Acute Experimental Ruminal Lactic Acidosis in Sheep. Veterinary Research Forum. 2011; 2(3); 203-208.

217

Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3) 217-226 2011

Çölgeçen Ö, Kesim B, Abay S, Topal ES


DENTAL NİKEL KROM ALAŞIMINA UYGULANAN ALTIN KAPLAMANIN YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜ VE BAKTERİ ADEZYONUNA

ETKİLERİNİN İNCELENMESİ* The Investigation of The Effects of Gold Plating Applied onto Dental Nickel-

Chromium Alloy on Surface Roughness and Bacteria Adhesion

Özlem ÇÖLGEÇEN1, Bülent KESİM2, Seçil ABAY3, Eyüp Sabri TOPAL4

Özet: Bu in vitro çalışmada, dental Nikel-krom (Ni-Cr) alaşımından hazırlanan örnekler elektrolitik yolla altın kaplanarak yüzey pürüzlülüğü ve bakteri adezyonu üzerindeki etkileri incelendi. Toplamda 30 adet disk şeklinde Ni-Cr alaşımı örnek hazırlandı ve polisajlandı. Polisajlı örnekler rastgele iki gruba ayrıldı (n=15) ve kaplama işlemi öncesi örneklerin yüzey pürüzlülüğü ölçüldü. Sonrasında gruplardan birine dental uygulamalar için üretilmiş altın kaplama cihazı yardımıyla kaplama işlemi uygulandı ve sonrasında tekrar yüzey pürüzlülüğü ölçümleri gerçekleştirildi. Bakteri adezyon testi için Streptococcus mutans (S.mutans) bakterisi (NCTC 10449) ve koloni sayım yöntemi kullanıldı. Veriler istatistiksel olarak değerlendirildi ve çalışmanın sonucunda, altın kaplama uygulanan grupta hem yüzey pürüzlülüğü hem de bakteriyel adezyon miktarının belirgin bir şekilde azaldığı tespit edildi (p<0,05). Elde edilen sonuçlara dayanarak Ni-Cr alaşımına uygulanacak altın kaplamanın diş çürüğü ve periodontal hastalıkların önlenmesi adına klinik olarak yarar sağlayabileceği öngörüldü. Anahtar kelimeler: Altın kaplama, dental alaşım, Streptococcus mutans

Abstract: In this in vitro study, the effect of surface roughness and bacteria adhesion of dental Nickel-chromium (Ni-Cr) alloy specimens plated with gold via electroplating were investigated. A total of 30 disc shaped Ni-Cr alloy specimens were prepared and polished. Polished specimens were randomly divided into two groups (n=15) and surface roughness measurement were performed, before plating process. Streptococcus mutans (S.mutans) bacteria (NCTC 10449) and colony counting method was used for bacteria adhesion test. Data were evaluated statistically, and the study suggested that both surface roughness and amount of bacterial adhesion of gold plated group were decreased significantly (p<0,05). In conclusion, gold plating applied onto Ni-Cr alloy might be beneficial for preventing caries and periodontal disease. Keywords: Gold plating, dental alloy, Streptococcus mutans

1 Dt.Erc.Ün.Diş Hek.Fak.Protetik Diş Ted.AD, Kayseri 2Prof.Dr.Erc.Ün..Diş Hek.Fak.Protetik Diş Ted.AD, Kayseri 3Yrd.Doç.Dr.Erc.Ün.Vet.Fak.Mikrobiyoloji AD, Kayseri 4Yrd.Doç.Dr.Erc.Ün.Müh.Fak.Makine Müh.Bölümü, Kayseri Geliş Tarihi : 01.03.2011 Kabul Tarihi : 17.06.2011

*Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından TSD.08.605 nolu proje ile Doktora tezi olarak desteklenmiştir. 16. Balkan Stomaloji Kongresi’nde (28 Nisan—01 Mayıs 2011, Romanya) poster

bildirisi olarak sunulmuştur.

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Dental nikel krom alaşımına uygulanan altın kaplamanın yüzey pürüzlülüğü ve bakteri adezyonuna etkilerinin incelenmesi


Sabit protezlerin yapımında bazı üstün mekanik özellikleri ve ekonomik olması nedeniyle günü-müzde en fazla kullanılan metal alaşımı Ni-Cr ala-şımıdır (1, 2). Bu alaşım sabit protez bünyesinde, diş ve diş eti dokusu ile en yakın komşulukta bulu-nan protetik malzemedir ve estetik olmayan görü-nümleri nedeniyle genellikle temizlenmesi zor alanlarda kullanılmaktadır (3). Yapılan çalışmalar-da Ni-Cr alaşımı restorasyonların soy alaşım resto-rasyonlardan daha fazla plak birikimi sergilediği (4), yapışan plağın koroziv etkisine bağlı olarak sitotoksisite gibi biyolojik reaksiyonların arttığı (5-7) ve uzun vadede alaşımın yüzey polisajını koru-yamadığı (8) belirtilmektedir. Bunun yanı sıra sabit protezlerle ilgili başarısızlık nedenleri arasında ilk iki sırada çürük ve periodontal hastalıklar bulun-maktadır (9, 10). Dolayısıyla Ni-Cr alaşımı yüze-yindeki plak birikimini azaltıcı önlemler çevre do-kuların sağlığının idamesi ve restorasyonun hizmet süresinin arttırılması adına yararlı olabilir. Bu amaç doğrultusunda malzeme yüzeyini modifiye edici çeşitli teknolojik imkânlardan yararlanmak mümkün görünmektedir. Yüzey kaplama teknoloji-leri sayesinde malzemenin yüzeyi ince bir kaplama tabakasıyla örtülerek yüzey kimyası ve özellikleri modifiye edilebilmektedir (11). Çok çeşitli kapla-ma yöntemleri mevcut olsa da, protetik diş hekim-liğinde şu an için pratik kullanıma sahip olan ve dental alaşım yüzeyine uygulanabilecek kaplama çeşidi elektrolitik yolla üretilen altın kaplamadır. Bu kaplama, aynı zamanda galvanoseramik kronlar için altın alt yapı üretimine de olanak sağlayan, klinik ve laboratuvar şartlarında kolay kullanıma sahip olan ticari olarak mevcut cihazlar yardımıyla gerçekleştirilebilmektedir (12, 13). Diş hekimliğin-de elektrolitik altın kaplama uygulaması korozyo-nun ve alerjik reaksiyonların önlenmesi (13), daha estetik görünüm sağlanması (14) ve teleskop pro-tezlerde tutuculuğun arttırılması (15) amaçlarıyla önerilmektedir. Ancak altın kaplama uygulaması-nın oluşturduğu yeni bakteri adezyonuna etkilerini inceleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalış-manın amacı Ni-Cr alaşımına uygulanan elektroli-tik altın kaplamanın yüzey pürüzlülüğü ve bakteri adezyonu üzerindeki etkilerini incelemektir. Çalış-mamızın sıfır hipotezi (H0), altın kaplı Ni-Cr alaşı-

mının yüzey pürüzlülüğü ve bakteriyel adezyonda bir değişime neden olmayacağı şeklinde kurulmuş-tur.

GEREÇ VE YÖNTEM

Örneklerin hazırlanması ve deney gruplarının oluşturulması

Çalışmamızda kullanılan 30 adet deney örneği 10x2 mm boyutlarında olacak şekilde Ni-Cr alaşı-mından (Nicor, Schütz Dental, Almanya) hazırlan-dı. Döküm işlemlerinde kullanılacak mavi mum (774 inlay wax, İtalya) örnekler, standardizasyonun sağlanması amacıyla tek bir paslanmaz çelik kalıp kullanılarak elde edildi ve alaşımı üreten firma talimatlarına uygun olarak indüksiyonlu döküm cihazında (INF 2010, Mikrotek, Türkiye) dökül-dü. Örnek yüzeylerinin standart bir şekilde polisajlanabilmesi için, örnekler beşerli gruplar halinde epoksi rezin (EpoFix, Struers, Glasgow, İngiltere) kalıba gömüldü ve sırasıyla 600-800-1000-1200-2000 grenli zımpara kâğıtları (English Abrasives, İngiltere) ve ardından 0.25 µm elmas polisaj patı (Diapat, Metkon, Türkiye) ve dönen keçe diskler (Struers, Almanya) yardımıyla otoma-tik polisaj makinasında (Labapol-5, struers, Germany) ayna parlaklığına getirildi. Polisajı ta-mamlanmış Ni-Cr alaşımı örnekler rasgele seçim yöntemi ile iki eş gruba ayrıldı (n=15). Gruplardan biri altın kaplama grubu, diğeri ise Ni-Cr grubu olarak adlandırıldı.

Kaplama işlemi öncesi yüzey pürüzlülüğü ölçü-mü

Kaplama işlemi öncesi yüzey pürüzlülüğü ölçümle-ri profilometre cihazı (Perthometer S2, Mahr, Al-manya) kullanılarak gerçekleştirildi. Ölçüm uzun-luğu olarak 5,6 mm, cut-off değeri olarak 0,25 mm seçildi. Her bir örneğin 5 ayrı bölgesinden ölçüm gerçekleştirildi ve her bir örneğin ortalama Ra (Roughness Average) değeri belirlendi. Elde edilen Ra değerleri “Ra1” olarak isimlendirildi.

219



Altın kaplama işleminin uygulanması

Dental uygulamalar için üretilmiş altın kaplama ve elektroforming cihazı (Gammat- free, Gramm dental, Almanya) (Resim 1) yardımıyla altın kapla-ma grubuna ait örnekler % 99,8 saflıkta altın ile kaplandı. Kaplama banyosunun hazırlanması için litresinde 15g altın içeren kaplama solüsyonundan (Ecolyt SG 100, Gramm, Almanya) 40 ml, dilüe edici solüsyondan (SP-V, Gramm, Almanya) 360 ml ve aktivatör solüsyondan (Aktivatör SG 100, Gramm, Almanya) 120 ml kullanılarak toplam 400 ml solüsyon cam beher içerisinde hazırlandı. Ci-haz, kaplama banyosunu karıştırırken kaplama başlığı ünitesine 0.25 mm’lik ligatür teli (Remanium, Dentaurum, Almanya) ile asılan de-ney örnekleri üretici firma talimatları doğrultusun-da sırasıyla temizleme, aktivasyon ve ön kaplama işlemlerine tabi tutuldu. Ardından örnekler cihaz içerisinde karışmaya devam eden kaplama banyo-suna daldırıldı ve bir saat sonrasında altın ile kap-lanmış hale geldi. Kaplama sonrası deney grupları-na ait birer örneğin yakından görünümü Resim 2’de gösterilmektedir.

Kaplama işlemi sonrası yüzey pürüzlülüğü ölçü-mü

Kaplama işlemi sonrası altın kaplama grubu örnek-lerinin yüzey pürüzlülüğü, kaplama işlemi öncesi ile aynı parametreler kullanılarak tekrar ölçüldü ve elde edilen Ra değerleri “Ra2” olarak isimlendiril-di.

Pelikıl tabakasının oluşturulması

Klinik durumu simüle etmek amacıyla örnek yü-zeyleri üzerinde pelikıl tabakası oluşturuldu. Erci-yes Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Araştırma Etik Kurulu onayı doğrultusunda periodontal açı-dan sağlıklı ve ağzında aktif çürük bulunmayan, sistemik rahatsızlığı olmayan, sigara kullanmayan ve son üç ay içerisinde medikal tedavi görmemiş dört erişkin bireyden aydınlatılmış onamları dâhi-linde tükürük örnekleri alındı. Sabah kahvaltısın-dan iki saat sonra şekersiz sakız (Falım, Türkiye) çiğnenmesi yoluyla tükürük uyarımı sağlandı ve oluşan tükürük steril plastik kaplar (FıratMed, Tür-kiye) içerisinde toplandı. Her bireyin tükürüğünden

eşit miktarda karıştırılarak 1600 devir/dakikada 15 dakika santrifüj (IEC Centra CL2, Thermo Scientific, Germany) edildi ve tüpün üst kısımda biriken süpernatant 0,2 µm’ lik enjektör filtresi (Minisart, Biotech, Almanya) ile süzülerek sterilize edildi. Steril tükürük plastik tüpler (Orlab, Türkiye) içerisine bölüştürülerek -20 °C’ de deney aşaması-na kadar saklandı. Bakteri adezyon deneyi öncesi otoklavda steril edilen deney örnekleri 1 ml steril tükürük ile 37˚C’ de iki saat temasta bırakılarak örneklerin yüzeyinde pelikıl tabakası oluşturuldu.

Bakteri adezyon deneyinin uygulanması

Bakteri adezyon deneyleri için uluslar arası stan-dartlara sahip NCTC 10449 no’lu S.mutans suşu kullanıldı. Stoktan (-80 ˚C) çıkarılan bakteri, %5 insan kanı ile hazırlanan kanlı agara (Blood Agar Base İmproved, ABD) ekim yapılarak 37 ˚C’lik mikroaerobik ortamda 24 saat inkube edildi. Bu kültürden alınan bakteri ile 5 ml serum fizyolojik kullanılarak bakteri süspansiyonu hazırlandı. Elde edilen süspansiyonun bulanıklığı densitometre ci-hazı yardımıyla 0.5 McFarland standartlarına göre ayarlandı. Böylece süspansiyonun 1 ml’ sinde 150x106 cfu (koloni oluşturan birim) bakteri bulun-ması sağlandı (0.5 McFarland standardına sahip bir süspansiyon 150x106 cfu/ml yoğunluğunda bakteri hücresi içerir (16, 17)). Hazırlanan süspansiyonun 100 µl’si kanlı agar yüzeyine cam baget yardımıyla homojen bir şekilde yayıldı. Pelikıl kaplı deney örneklerinin polisajlı yüzeyleri besiyeri yüzeyine temas edecek şekilde yerleştirildi ve petriler mikroaerofilik kit (Aneorocult-C, Merck, Alman-ya) kullanılarak 37˚C’ de 24 saatlik inkübasyona bırakıldı. Süre sonunda besi yeri yüzeyinden kaldı-rılan örnekler, yapışmayan bakterilerin uzaklaştırıl-ması için 15 ml serum fizyolojik ile nazikçe yıkan-dı ve her bir örnek 2 ml serum fizyolojik içeren cam tüp içerisine atıldı. Örnek yüzeyine yapışan bakterilerin sıvı içerisine geçmesini sağlamak için 35 kHz frekansında ultrasonik titreşim, banyo ciha-zı (Sonorex, Bandelin, Almanya) yardımıyla 5 da-kika boyunca uygulandı. Sonrasında tüp içerisin-den 100 µl sıvı alınarak ependorf tüplerinde dört kat dilüe edildi. Üçüncü ve dördüncü dilüsyon tüp-lerinden alınan 100 µl sıvı, kanlı agar yüzeyine yayıldı ve 37˚C’de mikroaerobik ortamda gerçek-



leştirilen 48 saatlik inkübasyonun ardından besiyerinde oluşan koloniler sayıldı. Buradan yola çıkarak deney örneğinden sıvıya geçen toplam bak-teri sayısı “cfu” cinsinden hesaplandı.

İstatistiksel Analiz

Çalışma verileri SPSS Versiyon 17. 0 (Statistical Packages for the Social Sciences, SPSS Inc, ABD) istatistik paket programında değerlendirildi. Verile-rin normal dağılıma uygunluğu Shapiro-wilk testi ile test edildi. Bu testin sonuçlarına göre, hem pü-rüzlülük hem de bakteri adezyonu ile ilgili verilerin her iki grupta da normal dağılıma uygunluk göster-diği saptandı. Bu nedenle kaplama işlemi öncesi yüzey pürüzlülüğü açısından iki grup arasındaki farkın önemi Student’s t-testi kullanılarak, kaplama işlemi sonrası altın kaplama grubunda yüzey pü-rüzlülüğünde meydana gelen farklılığın önemi eş-leştirilmiş-t testi kullanılarak, bakteri adezyonu bulgularında iki grup arasındaki farkın önemi ise Student’s t-testi kullanılarak değerlendirildi. İsta-tistiksel p değerinin 0.05’ten küçük olduğu durum-lar anlamlı farklılık olarak kabul edildi.

BULGULAR

Her iki gruptan elde edilen ortalama yüzey pürüz-lülüğü değerleri ile birlikte kaplama işlemi öncesi iki grup arasında yapılan gruplar arası karşılaştırma

sonuçları ve kaplama işlemi sonrası altın kaplama grubunda yapılan grup içi karşılaştırma sonuçları Tablo I’ de sunulmuştur. Gruplar arası karşılaştır-ma sonuçlarına göre kaplama işlemi öncesinde her iki grubun pürüzlülük değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamsız bulundu ve grupların yüzey pürüzlülüğü açısından denk olduğuna karar verildi (p=0.923). Kaplama işlemi sonrasında ise altın kaplama grubunda ortalama yüzey pürüzlülü-ğünün azaldığı ve bu değişimin eşleştirilmiş t-testi sonucuna göre istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlendi (p=0.007). Yüzey pürüzlülüğünde mey-dana gelen değişim Şekil 1’de grafiksel olarak su-nulmaktadır.

S.mutans bakteri adezyon miktarı açısından gruplar karşılaştırıldığında altın kaplama grubunda belirgin olarak daha az bakteri adezyonu gerçekleştiği so-nucuna ulaşıldı (p<0.001). Deney gruplarına ait ortalama S.mutans koloni sayıları ve Student’s t testi sonuçları Tablo II’de görülmektedir.

Hem yüzey pürüzlülüğü hem de bakteri adezyonu testi sonucu elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucu, altın kaplı Ni-Cr alaşımının yüzey pürüzlü-lüğü ve bakteriyel adezyonda bir değişime neden olmayacağı şeklinde kurulmuş olan sıfır hipotezi (H0) reddedilmiştir.

Tablo I. Kaplama işlemi öncesi ve sonrasına ait pürüzlülük ve istatistiksel analiz sonucu elde edilen p değerleri

Ni-Cr grubu (n=15) Altın kaplama grub (n=15) Gruplar arası karşılaştırma

Kaplama işlemi öncesi 8.33(0.49)* nm 8.40 (0.46) nm p=0.923

Kaplama işlemi sonrası ------- 7.80 (0.35) nm

Grup içi karşılaştırma p= 0.007

*: Ortalama (standart hata), nm: Nanometre, n: Örnek sayısı

221



Tablo II: Bakteri adezyon miktarındaki farklılığın gruplar arası karşılaştırılması

Gruplar n Kolon sayısı (x104 cfu) X ± Ss

Ni-Cr grubu 15 715 ± 178

Altın Kaplama grubu 15 302 ± 97

p

<0,001

n: Örnek sayısı, Ss: Standart sapma

Şekil 1. Altın kaplama grubunda kaplama işlemi öncesi ve sonrası yüzey pürüzlülüğündeki değişim



Resim 1. Altın kaplama ve elektroforming cihazı

Resim 2. Ni-Cr ve altın kaplama grubuna ait deney örneklerinden birinin yakından görünümleri

223



TARTIŞMA

Sabit protetik materyale komşu diş ve diş eti doku-sunun sağlığını koruyabilmesinde restorasyon di-zaynı ve hastanın oral hijyeni sağlayabilme beceri-sinin yanı sıra, kullanılan malzemenin cinsi ve yü-zey özellikleri de oldukça etkilidir (18). Sabit pro-tez yüzeyinde biriken plak, marginal çürük ve diş eti probleminin başlıca nedeni olarak gösterilmek-tedir (19). Plak oluşumundaki ilk aşama primer kolonizer adı verilen bakterilerin pelikıl yüzeyine adezyonudur. Primer kolonizerler diğer bakterileri hem beslerler, hem de onlar için bir yapışma yeri oluştururlar (18, 20). Dolayısıyla primer kolonizerlerin adezyonunu engellemek plağı inhibe etmekteki ilk hedeftir. Primer kolonizerler strepto-koklardır ve bunlardan biri olan S. mutans ağız içerisindeki en karyojenik ve plak oluşumunda en etkin bakteri türü olarak tanımlanmaktadır (18, 20, 21). Bu sebeple birçok çalışma tarafından dental malzeme yüzeyindeki S. mutans adezyonu, plak birikim miktarı ve çürük gelişim olasılığının bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir (18, 22, 23). Tüm bu nedenlerden dolayı çalışmamızda, altın kaplamanın bakteriyel adezyon üzerindeki etkinliği S. mutans bakterisi kullanılarak değerlen-dirilmiştir.

Bakteriyel adezyon ve plak birikiminde etkili olan çok sayıda faktör (yüzey pürüzlülüğü, yüzey ener-jisi, zeta potansiyeli, malzemenin cinsi…gibi) ta-nımlanmış olsa da, yüzey pürüzlülüğünün etkisinin diğerlerinden daha belirgin olduğu çeşitli çalışma-larda belirtilmiş (24, 25) ve protetik malzemelerin mutlaka düşük pürüzlülüğe sahip olması gerektiği vurgulanmıştır (26). Yapılan araştırmalarda (24, 25) başlangıç bakteriyel adezyon için “Ra” ile be-lirlenen yüzey pürüzlülüğünün en fazla, buna kar-şın serbest yüzey enerjisinin ise en az etkili olduğu belirtilmektedir. Bu nedenle çalışmamıza pürüzlü-lük ölçümleri dâhil edilmiş ve Ra parametresi esas alınarak ölçümler gerçekleştirilmiştir. Çalışmamız-da kaplama işlemi öncesi yüzey pürüzlülüğünün gruplar arası denk olduğu istatistiksel yolla belirle-nerek, başlangıç pürüzlülüğündeki farklılıkların kaplama sonrası yüzey pürüzlülüğü ve bakteri adezyon miktarına olan etkileri elimine edilmeye çalışılmıştır.

Çalışmamızda uyguladığımız altın kaplama sonrası yüzey pürüzlülüğünde belirgin bir azalma meydana gelmiştir (p<0.01). Bu durumun nedenlerinden biri elektrolitik kaplama yöntemini tercih etmemiz ola-bilir. Çünkü elektrolitik kaplamada elde edilen kaplamanın tanecik boyutunun daha küçük olması ve kullanılan kimyasal parlatıcılar pürüzsüz ve parlak yüzeyler elde etmede katkı sağlayabilmekte-dir (27). Yen ve arkadaşları (28) elektrolitik kapla-ma yoluyla yüzey pürüzlülüğünün yaklaşık %10 oranında azaltılabileceğini belirtmiş, Park ve arka-daşları (29) da elektrolitik altın kaplı implant abutment vidalarının titanyum ve altın abutment vidalarından daha pürüzsüz yüzey özelliği göster-diğini bildirmişlerdir. Bizim çalışmamızda da elektrolitik kaplama sonrası yüzey pürüzlülüğünde bir miktar azalma meydana gelmiş (yaklaşık %7) ve meydana gelen azalma istatistiksel olarak an-lamlı bulunmuştur (p<0.01). Bu açıdan elde ettiği-miz sonuçlar elektrolitik kaplama yöntemini kulla-nan çeşitli araştırmacıların (28-30) sonuçlarıyla uyumlu görünmektedir.

Endüstriyel ve biyomedikal alanda uygulanan yü-zey kaplama malzemeleri sayesinde korozyona dirençli, biyouyumlu, estetik ve daha az bakteri adezyonu sağlayan yüzeyler elde edilebildiği belir-tilmektedir (14, 31-33). Dental malzemelerde de uygun bir kaplama materyali seçimiyle klinik ola-rak arzu edilen özelliklere bir adım daha yaklaşabi-lecek yüzeyler oluşturulması, restorasyonların kul-lanım ömrünü arttırabilir. Bu açıdan altın metali korozyona dirençli ve biyouyumlu (6, 7, 34) olma-sının yanı sıra estetik olarak kabul edilen sarı rengi (14) nedeniyle uygun bir kaplama malzemesi adayı olarak görünmektedir. Ayrıca klinik ve laboratuar şartlarında kullanım için üretilmiş kaplama cihazla-rının mevcut olması uygulamayı oldukça kolaylaş-tırmaktadır. Yaptığımız literatür incelemesi sonu-cunda altın kaplamanın bakteriyel adezyon miktarı-na etkilerini inceleyen herhangi bir çalışmaya rast-lanmamış olmakla beraber, altınla ilgili oldukça olumlu sonuçlar mevcuttur. Çok sayıda çalışma (35-37) altının dişeti dokusu ve periodontal dokular tarafından oldukça iyi tolere edildiğini ve altın renkli marjinlerin estetik olarak soy olmayan dö-küm alaşımlarına göre çok daha iyi sonuçlar sergi-lediğini belirtmiştir. Bakteriyolojik açıdan yapılan



çalışmalarda ise altının oligodinamik etkiye bağlı olarak zayıf bir antibakteriyel etki sergilediği (38), altın yüzeylerde oluşan plak birikiminin ve bakteri-yel adezyon miktarının soy olmayan dental alaşım, mine, dentin, akrilik ve seramik yüzeylerden daha az olduğu belirtilmektedir (4, 39-41) Çalışmamızda kullandığımız altın kaplama ise Ni-Cr alaşım yüze-yinden belirgin derecede (yaklaşık %60) daha az bakteri adezyonu sağlamıştır (p<0.001). Bu sonuç altın yüzeylerde olduğu gibi, altın kaplama yüzeyi-nin de bakteriyolojik açıdan olumlu etkilere sahip olduğunu doğrulamaktadır. Bakteri adezyon mikta-rındaki azalmanın, Sierra ve arkadaşlarının (38) belirttiği gibi altının sahip olduğu zayıf oligodinamik etki sonucu gerçekleştiğini düşün-mekteyiz.

Bu çalışmada elektrolitik altın kaplama sayesinde Ni-Cr alaşım yüzeyinin daha pürüzsüz ve daha az bakteri adezyonu sağlayabilen bir hale getirilebile-ceği sonucuna ulaşıldı. Dolayısıyla kaplama uygu-laması, özellikle temizlenmesi zor alanlarda sabit proteze komşu dokulardaki çürük ve periodontal hastalıkların gelişimini önlenmeye katkıda buluna-rak restorasyonların daha uzun süre ve sağlıklı bir şekilde hizmet vermesini sağlayabilir.

TEŞEKKÜR

Çalışmamızın gerçekleştirilmesindeki katkılarından ötürü Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Pro-jeleri Birimi’ne teşekkürlerimizi sunarız.

KAYNAKLAR

1. Rosenstiel SF, Fujimoto J, Land MF. Framework Design and Metal Sellection for Metal Ceramic Restorations, In:Contemporary Fixed Prosthodontics (4), St.Lois M, Elsevier, 2006: p 598-615.

2. O'Brien WJ. Alloys for Porcelain Fused to Metal Restorations, In:Dental Materials and Their Selection (3), O'brien WJ, Quintessence, USA, 2002: p 200-239.

3. Shillingburg HT. Metal- Ceramic Restorations, In: Fundamentals of Fixed Prosthodontics (3), Quintessence Pub, Chicago, 1997: p 455-461.

4. Dalkız M, Beydemir B, Gökçe HS. Değişik materyallerden yapılan sabit kuronların dişeti sağlığına etkileri. Gülhane Tıp Dergi-si 2002;44:378 - 385.

5. Geis-Gerstorfer J, Passler K-. Studies on the influence of Be content on the corrosion behavior and mechanical properties of Ni-25Cr-10Mo alloys. Dent Mater 1993;9:177-181.

6. Zaimoğlu A, Can G, Ersoy E, Aksu L. Diş Hekimliğinde Maddeler Bilgisi. Ankara Üniversitesi Basım Evi, Ankara 1993;411-468.

7. Wataha JC. Biocompatibility of dental casting alloys: a review. J Prosthet Dent 2000;83:223-234.

8. Ma JF, Liu JS, Zhang DF, et al. Study on the surface roughness of three dental alloys soaked in artificial saliva. Shanghai Kou Qiang Yi Xue 2007;16:307-310.

9. Libby G, Arcuri MR, LaVelle WE, Hebl L. Longevity of fixed partial dentures. J Prosthet Dent 1997;78:127-131.

10. Fayyad MA, Al-Rafee MA. Failure of dental bridges. II. Prevalence of failure and its relation to place of construction. J Oral Rehabil 1996; 23 438-440.

11. Holmberg K, Matthews A. Coatings Tribology. Tribology and Interface Engineering Series no: 56,Elsevier, UK, 2009: p 7-435.

12. Sönmez A. Galvano Kronlarda Marjinal Adaptasyonun ve Porselen Bağlantısının İn-Vitro İncelenmesi ve Ni-Cr Alaşımlarla Karşılaştırılması Doktora Tezi, Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, An-kara 2008:10-62.

225



13. Rudolf R, Anžel I, Stamenković D. Dental materials: Challenge and usage of the latest inventions. Metalurgija 2008;14:135-142.

14. Shi YL, Mu YZ, Zhao N, Ge SH. Short-term observation of gold-plating unprecious me-tal ceramic crown in restoring anterior tooth. Shanghai Kou Qiang Yi Xue 2005;14:11-13.

15. Greven B, Luepke M, von Dorsche SH. Telescoping implant prostheses with intraoral luted galvano mesostructures to improve passive fit. J Prosthet Dent 2007;98:239-244.

16. Carson KR, Goodell GG, McClanahan SB. Comparison of the Antimicrobial Activity of Six Irrigants on Primary Endodontic Pathogens. JOE 2005;31:471-473.

17. Kuula H, Kononen E, Lounatmaa K, et al. Attachment of oral gram-negative anaerobic rods to a smooth titanium surface: an electron microscopy study. Int J Oral Maxillofac Implants 2004;19:803-809.

18. Akça E, Akça G, Gökçe S, et al. Farklı sabit protetik restorasyon maddelerinde bakteri tutunmasının incelenmesi. Gülhane Tıp Dergisi 2005;47:251-255.

19. Valderhaugh J, Jokstad A, Ambjornsen E, Northeim PW. Assessment of the periapical and clinical status of crownd teeth over 25 years. J Dent 1997;25 97-105.

20. Liljemark WF, Bloomquist C. Human oral microbial ecology and dental caries and periodontal diseases. Crit Rev Oral Biol Med 1996;7:180-198.

21. Burne R. Oral streptococci.Products of their environment. J Dent Res 1998;77:445-452.

22. Nikawa H, Hamada T, Yamashiro H, et al. The effect of saliva or serum on Streptococcus mutans and Candida albicans colonization of hydroxylapatite beads. J Dent 1998;26:31-37.

23. Burgers R, Eidt A, Frankenberger R, et al. The anti-adherence activity and bactericidal effect of microparticulate silver additives in composite resin materials. Arch Oral Biol 2009;54:595-601.

24. Quirynen M, Bollen CM. The influence of surface roughness and surface-free energy on supra- and subgingival plaque formation in man. A review of the literature. J Clin Periodontol 1995;22:1-14.

25. Bollen CM, Papaioanno W, Van Eldere J, et al. The influence of abutment surface roughness on plaque accumulation and peri-implant mucositis. Clin Oral Implants Res 1996;7:201-211.

26. Burgers R, Gerlach T, Hahnel S, et al. In vivo and in vitro biofilm formation on two different titanium implant surfaces. Clin Oral Implants Res 2010;21:156-164.

27. Demircan M. Elektrolitik Kaplamada Organometalik Malzemelerin Kaplama Veirimliliğine Etkisi. Yüksek Lisans, Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocae-li 2008:2-68.

28. Yen SK, Guo MJ, Zan HZ. Characterization of electrolytic ZrO2 coating on Co-Cr-Mo implant alloys of hip prosthesis. Biomaterials 2001.

29. Park CI, Choe HC, Chung CH. Effects of Surface Coating on the Screw Loosening of Dental Abutment Screws. Metal and Materials International 2004;10:549-553.

30. Wu SJ, Yen SK. Electrolytic Gradient Al2O3-ZrO2 Composite Coatings on Ti6Al4V Implant Alloys. 204th Meeting of The Electrochemical Society, 1219, 2003, Or-lando, USA.

31. Paschoal AL, Vanancio EC, Canale Lde C, et al. Metallic biomaterials TiN-coated: corrosion analysis and biocompatibility. Artif Organs 2003;27:461-464.



32. Ochsenbein A, Chai F, Winter S, et al. Osteoblast responses to different oxide coatings produced by the sol–gel process on titanium substrates Acta Biomaterialia 2008;4:1506–1517.

33. Kiraz N, Kesmez Ö, Burunkaya E, et al. Antibacterial glass films prepared on metal surfaces by sol-gel method. J Sol-Gel Sci Technol 2010;56:227-235.

34. Shuman IE. 24-karat gold and the art of aesthetics. Dent Today 2001;20:58-60, 62-55.

35. App GB. Effect of silicate, amalgam, and cast gold on the gingiva. J Prosthet Dent 1961;11:522-532.

36. Cavazos E. Tissue response to fixed partial denture pontics. J Prosthet Dent 1968;20:143-153.

37. Nathanson D, Nagai S, Po S, et al. Preliminary Evaluation of the Effect of Crown on Gingival Color. IADR/AADR/CADR 82nd General Session, March 10-13, 2004, Hawaii.

38. Sierra JF, Ruiz F, Pena DCC, et al. The antimicrobial sensitivity of Streptococcus mutans to nanoparticles of silver, zinc oxide, and gold. Nanomedicine: Nanotechnology, Biology and Medicine 2008 4 237-240

39. Siegrist BE, Brecx MC, Gusberti FA, et al. In vivo early human dental plaque formation on different supporting substances. A scanning electron microscopic and bacteriological study. Clin Oral Implants Res 1991;2:38-46.

40. Goodson JM, Shoher I, Imber S, et al. Reduced dental plaque accumulation on composite gold alloy margins. J Periodontal Res 2001;36:252-259.

41. Zeytun G. Köprülerin Elde Edildiği Çeşitli Materyallere Göre Bakteri Plaklarının Yer-leşim Özellikleri. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İs-tanbul 1990: 68-79.

227


Büyük SK, Ramoğlu Sİ

DERLEME (Review Article)

ORTODONTİK TEŞHİSTE KONİK IŞINLI BİLGİSAYARLI TOMOGRAFİ Cone Beam Computed Tomography in Orthodontic Diagnosis

S.Kutalmış BÜYÜK1, Sabri İlhan RAMOĞLU2

Özet: 1960’larda diş hekimliği radyolojisi ilerleme kaydetmiş, panoramik radyografinin tanıtılmasıyla tek bir filmde çenelerin ve maksillofasiyal yapıların görüntülenmesi mümkün olmuştur. İlerleyen dönemlerde; dijital görüntüleme, bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntüleme (MRG), pozitron emisyon tomografi (PET) ve konik ışınlı bilgisayarlı tomografi (KIBT) geliştirilmiş, maksillofasiyal bölgenin üç boyutlu olarak görüntülenmesi mümkün olmuştur. Özellikle maksillofasiyal bölgenin görüntülenmesine yönelik olan KIBT’nin tanıtılmasıyla diş hekimliğinde üç boyutlu verilere ulaşım ve görüntü düzenlenmesi kolaylaşmıştır. KIBT’den faydalanılarak bir dizi ortodontik uygulama yapmak mümkündür. Bunlar; gömülü dişler ve ağız içi anomaliler, havayolu analizi, alveol kemiğinin yükseklik, genişlik ve hacminin değerlendirilmesi, temporomandibuler eklem (TME) anatomisi ve yüz analizi gibi başlıklar altında toplanabilir. Bu teknolojinin hızla yay-gınlaşması diş hekimlerine maksillofasiyal bölgenin diagnozundan görüntü rehberliği ile birlikte planlanan ortodontik ve cerrahi işlemlere kadar geniş bir yelpazede üç boyutlu temsillerin yapılabilmesine olanak tanımaktadır. Günümüzde ortodontistler üç boyutlu görüntüleme tekniklerinin klinik teşhis, tedavi planlaması ve tedavi sürecindeki avantajlarını kullanmaktadırlar. Anahtar kelimeler: Konik ışınlı bilgisayarlı tomografi, ortodontide görüntüleme

Abstract:In the 1960s dental radiology made progress and with the introduction of panoramic radiography the imaging of jaws and maxillofacial structures has been possible within one film. Subsequently digital imaging, computed tomography (CT), magnetic resonance imaging (MRI), positron emission tomography (PET), and cone beam computed tomography (CBCT) have been developed and the imaging of the maxillofacial region in three dimension (3D) has been possible. With the introduction of CBCT, which specifically aim to image the maxillofacial region, obtaining 3D data and the reconstruction of imaging has become easier in dentistry. By making use of CBCT, it is possible to make a series of orthodontic practice, some examples of which are submerged teeth and oral abnormalities, airway analysis, assessment of alveolar bone heights, weight and volume, temporomandibular joint morphology and facial analysis. The rapid development of this technology facilitates 3D representation, ranging from the diagnosis of maxillofacial to guided orthodontic and surgical procedures with image guidance. Today, orthodontists make use of three dimensional imaging techniques on clinical diagnosis, treatment planning and treatment duration. Keywords: Cone beam computed tomography, imaging in orthodontics

1 Arş.Gör.Dt.Erc.Ün.Diş Hek.Fak.Ortodonti AD, Kayseri 2Doç.Dr.Erc.Ün.Diş Hek.Fak.Ortodonti AD, Kayseri Geliş Tarihi : 20.10.2011 Kabul Tarihi : 12.12.2011

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Ortodontik teşhiste konik ışınlı bilgisayarlı tomografi


Diş hekimliğinde görüntüleme hastaların klinik değerlendirilmesinde önemli bir diagnostik tamam-layıcıdır (1). Radyografik değerlendirme son 20 yıl içinde muazzam bir gelişim göstermiştir ve orto-dontistlerin, kraniyofasiyal yapıların şekil ve bo-yutlarını ölçmek ve kaydetmek için kullandığı en yaygın araçlardan birisi olmuştur. Görüntüleme genel olarak, ortodontide gruplandırılmış anatomik yapıların güncel durumlarını kaydetmek için kulla-nılır. Bu düşüncelerden dolayı ortodontistler, kraniyofasiyal bölgenin üç boyutlu anatomik kayıt-ları için, aşina oldukları iki boyutlu statik görüntü-leme tekniklerini kullanırlar. Bu açıdan ortodontist-ler tedavi plânlamasında anatominin belirlenmesin-de dişler için çekilen fotoğraflar, periapikal ve pa-noramik radyografiler, temporomandibular eklem (TME) için çekilen tomografi ve magnetik rezo-nans görüntülemeleri (MRG) ve fasiyal iskelet için çekilen sefalometrik radyografiler gibi özel metot-ları kullanırlar. Böylece detayların zenginleştiril-mesinin yanında, görüntülerin üzerinde çalışmak da mümkün olacaktır (2). Bilgisayarlı tomografi (BT) gibi kesitsel görüntüleme teknikle-ri çoğun-lukla kompleks diagnostik problemlerin çözümün-de kullanılmaktadırlar (3).

Üç boyutlu Konik Işınlı bilgisayarlı tomografinin (KIBT) 1990'lı yıllarda geliştirilmesi ile diş hekim-leri iki boyuttan üçüncü boyuta geçme şansı elde etmişlerdir (1,4). KIBT'nin özellikle son 5 yılda diş hekimliğinde kullanımı son derece artmıştır (4).

Konik ışın sistemleri, tek rotasyonda ve olduk-ça düşük radyasyon dozu ile diş hekimlerine 3 bo-yutlu hacimli (volumetrik) veri elde etme olanağı sağlamaktadır (5). Aynı zamanda iki boyutlu gö-rüntülerin koronal, sagital, oblik ve çeşitli eğimler-deki düzlem-lerde yeniden düzenlenebilmesine izin verir. KIBT, BT ile karşılaştırıldığında daha düşük radyasyon dozu ile hastaların görüntülenmesini mümkün hâle getirmiştir (6,7). KIBT, konvansiyo-nel BT tarayıcılarından 15 kat daha az radyasyon dozu ya da 4-15 panoramik radyografi için ihtiyaç duyulan radyasyon dozuna eşit bir dozla ve kısa tarama zamanına (10-70 sn) ayrıca; yüksek diagnostik kalitedeki imajlarıyla milimetrenin al-tında uzaysal çözünürlük sağlama imkânına sahip-tir (8).

KIBT’nin diş hekimliğinde kullanım alanı oldukça geniştir. Patolojilerin tanısında, sınırlarının ve hatta içeriklerinin (katı mı, sıvı mı, jelöz mü?) belirlen-mesinde, tükürük bezi incelemelerinde, TME yapı-sının incelenmesinde, TME ankilozu veya fraktürlerinde, maksiller sinüs incelemesinde, çene-yüz bölgesi travma ve fraktürlerinde ve implant uygulamalarında sıkça kullanılmaktadır (9).

KIBT ile elde edilen kraniyofasiyal görüntüler ile belirli kategorilerde bilgi sağlanmasıyla ortodonti-de; tedavi, gelişim ve kraniyofasiyal veriler arasın-daki karmaşık ilişkiyi yorumlamak amacıyla veya verilerin aşağıdaki kategorilerinin bir veya daha fazlasının bağımsız çözümü için kullanılmaktadır:

Normal ve anormal anatominin tespiti

Kök uzunluğu ve kök hizalanmasına karar verme

Çene boyutu ve gerekli diş mesafesi arasındaki ilişkiyi saptama

Uzaysal maksillo-mandibular ilişkinin tespiti

Temporomandibular eklemin durumunun tespiti

Eski, şimdi ve beklenen kraniyofasiyal gelişme boyutu ve yönünün tespiti

Kraniyofasiyal anatomide tedavinin etkilerini sap-tama

Supernümerer ve gömük dişlerin tespiti ve lokali-zasyonu (2).

Minimal distorsiyonla maksillofasiyal iskeletsel yapıların üç boyutlu gösterimini sağlamadaki yete-neği, bir görüntüleme yöntemi olarak bu teknoloji-nin kullanılabilirliğinde artış sağlamıştır. (8, 10).

Konik Işınlı Bilgisayarlı Tomografinin Ortodontik Açıdan Avantajları

KIBT cihazları teknolojik gelişmelerle birlikte ol-dukça küçülmüş, medikal BT’lerle karşılaştırıldı-ğında da maliyetinin oldukça düşük olduğu bilin-mektedir. KIBT’ler yüksek oranda kontrastlığa sahip yapıların görüntülenmesini sağladığından kemik ve dişlerin bulunduğu kraniyofasiyal bölge-deki kemiksel yapıların değerlendirilmesinde etkin olmaktadırlar (1).

229



Medikal BT ile karşılaştırıldığında KIBT için gere-ken ışınlama süresi oldukça azaltılmış olup, çoğu cihazda 30 saniyeden az sürmektedir. Bunun nede-ni, KIBT’de cismin görüntüsünün elde edilebilmesi için ışın kaynağının bir kez dönüşünün yeterli ola-bilmesidir (3).

Modern KIBT cihazları ile 0.125–0.4mm arasında izotropik yapıda submilimetrik voksel çözünürlülü-ğü elde edilebilmektedir (8). KIBT cihazları için etkin doz 40-50 mikrosieverts değeri arasında olup, cihazın modeline ve uygulanan görüntüleme tekni-ğine göre de-ğişiklik göstermektedir (11). Bu de-ğerler yaklaşık olarak bir panoramik film dozunun 4 ile 77 katına karşılık gelse de, medikal BT’lerle elde edilen kafa görüntülenmesine kıyasla %51-%96 oranında düşük doz değerine sahiptir (1,12). KIBT’nin en önemli avantajlarından bir tanesi veri-lerin üç boyutlu olarak düzenlenmesinin ve görün-tülenmesinin kişisel bilgisayarlarda gerçekleştiri-lebilmesidir (13).

Bazı üreticiler miniimplant yerleşimi gibi özel amaçlara yönelik kapsamlı yazılım programları sunmaktadır. Bu sayede boyutsal değerlendirmele-rin ve ölçümlerin yapılması, görüntülerin büyütüle-rek izlenebilmesi, görüntüler üzerinde not alınabil-mesi mümkün olmaktadır. Cismin farklı düzlemler-deki görüntüleri özel formatlarda izlenebilmektedir (7).

Konik Işınlı Bilgisayarlı Tomografinin Ortodon-ti Açısından Dezavantajları

KIBT’de; konik ışın geometrisi, algılayıcı hassasi-yeti ve kontrast çözünürlülüğü gibi bazı kısıtlılıklar tekniğin deza-vantajlarının oluşmasına yol açmak-tadır. KIBT’nin görüntü kalitesini zayıflatan temel faktör görüntü artefaktlarıdır. Artefakt, görüntülen-mek istenen cisim ile ilgili olmayan distorsiyon veya bozuklukları ifade eder. Artefaktlar görüntü kazanımı esnasındaki fiziksel işlemlerdeki kısıtlı-lıklara bağlı oluşabilirler. Metalik yapıların mevcu-diyetinde X-ışını bir cisimden geçtiğinde düşük enerjili fotonlar yüksek olanlara göre daha fazla

absorbe edilerek iki yoğun cisim arasında çizgiler ve koyu bantların oluşumu gibi artefaktlar mey-dana gelmesine sebep olmaktadır (14).

Radyasyon saçılımına bağlı olarak noise (görüntünün izlenmesine engel olan, radyografik dansitedeki istenmeyen değişiklikler) meydana gelebilmektedir. Ayrıca, metal restorasyonlar veya braketler sonucu artefakt meydana gelebilmektedir (8).

Yumuşak dokuların görüntülenmesinde sınırlı ol-ması bir yana bırakılırsa; KIBT’ler baş ve yüz böl-gesinin sert dokularının incelenmesinde tartışmasız bir yere sahiptir.

Konik Işınlı Bilgisayarlı Tomografinin Ortodontik Tedavilerde Kullanım Alanları

Literatürde klinik olarak KIBT’nin birçok kullanım alanı gösterilmiştir (10).

a) Gömülü dişler ve ağız içi anomaliler: Ektopik kaninlerin konumlarının doğru bir şekilde belirle-nebilmesi ve yapılacak olan cerrahi işlemin mini-mum düzeyde olmasını sağlayacak tedavi strateji-lerinin geliştirilmesi için KIBT kullanılabilmekte-dir (11). Ektopik dişler ve çevresinde bulunan yapı-lar tarafından oluşturulan patolojiler geleneksel radyograflar ile belirlenebilmesine rağmen, 3 bo-yutlu konvansiyonel BT taramaları ile yapılmış olan çalışmalarda komşu dişlerde meydana gelen kök rezorpsiyonunun konvansiyonel radyograflarla belirlenenden daha fazla olduğu gösterilmiştir (15,16). KIBT’nin diğer bir kullanım alanı da has-talardaki ağız içi anomalilerin konumlarının belir-lenmesidir. Yapılan çalışmalar KIBT’nin kullanı-mından sonra oral anomalilerin insidansının eskiye oranla arttığını bildirmiştir (oral kistler, ektopik/gömük dişler ve süpernümerer dişler) (17). Ericson ve Kurol’un 1987’de konvansiyonel radyografiyle yaptıkları bir çalışmada 10-13 yaş gruplarında gö-mülü kanin vakalarının %13’ünde lateral kökünün rezorbe olduğu belirlenmiştir. Aynı araştırıcılar, 2000 yılında yaptıkları BT çalışmasında bu oranı % 93 bulmuşlar ve rezorpsiyonların % 60’ının pulpa seviyesinde olduğunu belirlemişlerdir (16).



b) Havayolu analizi: KIBT teknolojisi ile havayo-lu analizinde büyük gelişme sağlanmıştır. Havayo-lu analizi için kullanılan lateral sefalogramlar 2 boyutlu görüntü sağladıkları için her zaman tam olarak doğru sonuçlar elde edilememektedir. Lateral sefalogramlar ve KIBT kullanarak 11 hasta üzerinde yapılan bir çalışmada üst havayolu alan ve hacim ölçümleri arasında orta düzeyde farklılık gösterilmiştir (18).

c) Alveoler kemik yüksekliği, hacminin ve gelişi-minin değerlendirilmesi: KIBT implant tedavisin-de kullanılmakla beraber, ortodontide dudak damak yarıklı hastalarda alveoler cerrahiyi takiben kemik kalitesinin klinik olarak değerlendirilmesinde de kullanılmaktadır (18). KIBT ile elde edilen görün-tüler, kemik bölgelerinin daha iyi değerlendirilme-sine ve ayrıca onarılmış alveol kemiğine dişlerin ortodontik olarak hareket ettirilip ettirilmeyeceği ile ilgili karar verilmesine yardımcı olmaktadır (7). Ayrıca KIBT, kök eğimi ve torku, minividaların yerleştirilmesi düşünülen bölgedeki kemik kalınlığı ve morfolojisi, cerrahi planlamada osteotomi böl-geleri hakkında da bilgi vermektedir (19). Üç bo-yutlu görüntüler ayrıca retraksiyon sırasında palatal kortikal kemiğe göre maksiller keserlerin kökleri-

nin pozisyonları, distalizasyon için maksillanın posteriorunda bulunan kemik miktarı, dental ekspansiyon için maksiller bukkal segmentlerdeki mevcut kemik miktarı, maksiller sinüsle maksiller köklerin komşuluğu, mandibuler keser köklerinin kemik içindeki pozisyonu gibi birçok konuda önemli bilgiler verir (18). Ayrıca iskeletsel Sınıf I, II ve III maloklüzyona sahip hastalarda dehisens ve fenestrasyonun değerlendirilmesinde de KIBT ile değerli bilgilere ulaşılabileceğini ve ortodontik tedavinin plânlanmasına yardımcı olduğunu belir-ten çalışmalar da mevcuttur (20).

d) Temporomandibuler eklem morfolojisi: KIBT ile kondil başlarının boyutları, şekli ve po-zisyonları, eklem boşluğu değerlendirilebilmekte-dir. Lateral sefalometrik filmlerde kondil sadece lateralden görüntülenebilirken KIBT’de kondilin frontal ve aksiyel kesitleri de alınabilmektedir. KIBT teşhisin yanı sıra, büyümenin tedavi değişik-liklerinin ve stabilitenin değerlendirilmesi amacıyla da kullanılmaktadır. Ancak; KIBT yumuşak doku-ları görüntülemede yetersiz olduğundan TME böl-gesinde bulunan disk gibi yapıların incelenmesinde eksik kalmaktadır (19).

Şekil 1. Konik ışınlı bilgisayar tomografisiyle elde edilen örnek görüntüde gömülü dişin pozisyonunun değerlendirilmesi

231



e) Yüz analizi: Yeni yazılım programları ile birlik-te cephe veya profil fotoğrafları DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine) veri tabanında dönüştürülebilir ve yüzün üç boyutlu görüntüsü frontal–lateral veya herhangi bir istenen yönde oluşturulabilir. Görüntünün translüsensliği değiştirilerek sert dokularla yumuşak dokuların anatomik ilişkileri tanımlanabilir. Bu program yüz görünümünün değiştiği diş hareketlerinin plânlan-ması, ortognatik cerrahi veya diğer kraniofasiyal tedavilerde önemli yere sahiptir. Ayrıca KIBT ile elde dilen görüntülerin 3D Fotoscan özelliğine sahip cihazlar ile kombine kullanılarak ilgili bölge-lerin modelleri de elde edilebilmektedir (21).

f) Dudak damak yarıkları: KIBT dudak damak yarıklı hastaların değerlendirilmesinde birçok avantaj sağlar. Medikal BT’ler ile karşılaştırıldığın-da, daha az radyasyon miktarına sahiptir. Medikal BT’ler dudak-damak yarıklarının görüntülenmesin-de kullanılırlar; ancak tek bir doz ve fazla radyas-yona sahip olması çocuk hastalar için bir engel oluşturur (22). KIBT’deki radyasyon dozunun azal-tılması, yumuşak doku kontrastı ve baş boyun böl-

gesinde özel rekonstrüksiyonların yapılması gibi son dönem değişiklikler dudak damak yarıklı has-taların görüntülenmesinde daha fazla revaç gör-mektedir. Ayrıca, KIBT medikal BT’ye göre yarık bölgesini daha ayrıntılı görüntüleme olanağına sahiptir. KIBT’nin bu özelliği, dudak-damak yarık-lı hastaların cerrahi tedavisinde önemli yer tutmak-tadır (21).

g) Üç boyutlu çakıştırma: Üç boyutlu yazılımlar-la birlikte kranial yapılar ve çalışmacı tarafından tanımlanmış noktalar üzerinde farklı zamanlarda alınmış görüntülerin çakıştırılması yapılabilir (19). Geleneksel çakıştırma anatomik konturların, nokta-ların ve düzlemlerin iki boyutlu çakıştırılmasını içeren bir yöntemdir. Üç boyutlu KIBT ile birlikte yazılım programlarının kullanılması farklı zaman-larda alınmış görüntülerin subvoksel düzeyde kar-şılaştırılmasını sağlar. Bilgisayara aktarılan bu gö-rüntüler üzerinde yapılan ölçümler ile büyüme ve-ya tedavi ile gözlenen değişimler değerlendirilir. Böylece üç boyutlu çakıştırma ile tedavi sonucunda ve tedavi sonrası stabilite değerlendirmesi yapılabi-lir (21).

Şekil 2. Konik Işınlı Tomografi ile elde edilmiş görüntüler üzerinde TME’nin değerlendirilmesi



h) Hızlı Modelleme (Prototiplendirme): Hızlı modelleme (rapid prototyping) terimi üç boyutlu bilgisayar destekli verilerden somut modellerin elde edilmesi olup, BT ve KIBT bu teknolojiyi sağlayabilmektedir. Hızlı modellemenin maksillofasiyal görüntülemedeki amacı anatomik yapıların doğal boyutlarda oluşturulmasını sağla-maktır. Bu modeller ayrıca biomodel olarak da isimlendirilmektedir. Oluşturulan biomodeller trav-ma kaynaklı veya konjential deformitelerin kraniyofasiyal rekonstrüksiyonla tedavisi, tümor rezeksiyonu, distraksiyon osteogenesizi ve dental implantların planlanması gibi kompleks maksillofasiyal cerrahi vakalarında cerrahi öncesi planlamanın yapılabilmesi için üretilirler. Bu mo-deller uygulayıcıya, cerrahi işlem öncesi rehberlik yaptığından cerrahın güvenini artırmakta, anestezi ve cerrahi aşamasının kısalmasını sağlamaktadır (14).

Diş hekimliğinde üç boyutlu görüntülemenin son aşaması KIBT cihazlarının oral ve maksillofasiyal cerrahi operasyonları esnasında navigasyon (rehberlik) amacıyla kullanımıdır. Başta zigomatikomaksiller kompleks kırıkları, orta yüz kırıkları, blow out kırıkları, mandibula kırıkları, ateşli silah yaralanmaları olmak üzere trav-

matolojide, ortognatik cerrahide de KIBT navigasyon amacıyla kullanılabilmektedir. Ayrıca, KIBT yardımı ile kişiye özgü titanyum onplant, protez ve implant gibi materyaller de üretilebil-mektedir (23, 24).

Sonuç

KIBT görüntülenmesi maksillofasiyal bölgedeki sert dokuların görüntülenmesine yönelik yeni bir teknolojidir. Medikal BT’lerle karşılaştırıldığında net, submilimetrik çözünürlüğe sahip görüntülerin daha kısa ışınlama süreleri ve dozlarıyla daha dü-şük maliyetli olarak elde edilmesini sağlar. Bu tek-nolojinin artan bir hızla yaygınlaşması uygulayıcı-lara maksillofasiyal bölgede diagnozdan görüntü rehberliği ile birlikte planlanan ortognatik cerrahi işlemlere kadar geniş bir yelpazede üç boyutlu temsillerin yapılabilmesine olanak tanımak-tadır.

İleri görüntüleme tekniklerinden olan KIBT’deki gelişmeler geleneksel ortodontideki iki boyutu te-mel alan yaklaşımları üç boyuta taşımada önemli rol oynayacaktır. Üç boyutlu görüntülerin şu an mevcut radyasyon dozlarının düşürülmesiyle; ileri-de kullanımlarının daha da yaygın hâle gelmesini sağlayacaktır.

Şekil 3. Yüz bölgesindeki yumuşak dokuların değerlendirilmesi

233



KAYNAKLAR

1. Scarfe WC, Farman AG. What is cone-beam CT and how does it work? Dent Clin North Am 2008; 52:707-730.

2. Graber TM, Vanarsdall RL. Orthodontics: Current Principles and Techniques book. Mosby Year Book 2nd Edition. St Louis, Missouri. 1994; pp 75- 90.

3. Miraclea AC, Mukherjia SK. Conebeam CT of the head and neck, part 2: Clinical appIications. Am J Neuroradiol 2009; 30:1285-1292.

4. Kau CH, Bozic M, EngIish J, et al. Cone-beam computed tomography of the maxillofacial region-an update. Int J Med Robot 2009; 5:366-380.

5. White SC. Cone-beam imaging in dentistry. Health Phys 2008; 95:628-37.

6. Tsiklakis K, Donta C, Gavala S, et al. Dose reduction in maxillofacial imaging using low dose Cone Beam CT. Eur J Radiol 2005; 56:413-417.

7. Kau CH, Richmond S, Palomo JM, Hans MG. Three-dimensional cone beam computerized tomography in orthodontics. J Orthod 2005; 32:282-293.

8. Scarfe WC, Farman AG, Sukovic P. Clinical applications of cone-beam computed tomography in dental practice. J Can Dent Assoc 2006; 72:75-80.

9. Harorlı A, Akgul M, Dagistan S. Diş Hekim-liği Radyolojisi Kitabı; Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2006; pp 80-150

10. Sukovic P. Cone beam computed tomography in craniofacial imaging. Orthod Craniofac Res. 2003;6; 31-36.

11. Mah JK, Danforth RA, Bumann A, Hatcher D. Radiation absorbed in maxillofacial imaging with a new dental computed tomography device. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2003;96(4):508-13.

12. Yamamoto K, Ueno K, Seo K, Shinohara D. Development of dento-maxillofacial cone-beam x-ray CT system. Orthod Craniofac Res 2003;6:160-162.

13. Howerton WB. Jr, Mora MA.: Advancements in Digital Imaging: What is New and on the Horizon? J Am Dent Assoc 2008; 139:20-24.

14. Scarfe WC, Farman AG. Cone-Beam Computed Tomography: White S.C., Pharoah M.J. Oral Radiology: Principles and Interpretation. Mosby, 2009, pp 225-243.

15. Chaushu S, Chaushu G, Becker A. The role of digital volume tomography in the imaging of impacted teeth. World J Orthod 2004; 5:120-132.

16. Ericson S, Kurol PJ. Resorption of incisors after ectopic eruption of maxillary canines: a CT study. Angle Orthod 2000; 70:415-423.

17. Muller R, Van Campenhout H, Van Damme B, et al. Morphometric analysis of human bone biopsies: A quantitative structural comparison of histological sections and micro-computed tomography. Bone 1998; 23:59-66.

18. Aboudara CA, Hatcher D, Nielsen IL, Mil-ler A. A three dimensional evaluation of the upper airway in adolescents. Orthod Craniofac Res. 2003; 6: 173-175.



19. Cevidanes SHL, Styner AM, Proffit RW. Image analysis and superimposition of 3-dimensional cone-beam computed tomography models. Am J Orthod Dentofacial Orthop 2006; 129:611-618

20. Yagci A, Veli I, Uysal T, et al. Dehiscence and fenestration in skeletal Class I, II, and III malocclusions assessed with cone-beam computed tomography. Angle Orthod 2011; Jun 22: Impress

21. James K. Mah, Liu Yi, Reyes C. Huang, and Hye Ran Choo. Advanced Applications of Cone Beamb Computed Tomography in Orthodontics. Semin Orthod 2011; 17:57-71.

22. Domeshek LF, Mukundan S Jr, Yoshizumi T, et al. Increasing concern regarding computed tomography irradiation in craniofacial surgery. Plast Reconstr Surg 2009; 123:1313-1320.

23. Heiland M, Pohlenz P, Blessmann M, et al. Navigated Implantation After Microsurgical Bone Transfer Using Intraoperatively Acqu ired Cone-Beam Computed Tomography Data Sets. Int J Oral Maxillofac Surg 2008; 37:70–75.

24. Pohlenz P, Blessmann M, Blake F, et al. Clinical Indications and Perspectives for Intraoperative Cone-Beam Compu¬ted Tomography in Oral and Maxillofacial Surgery. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007; 103:412–417.

235


Korkmaz Z, Avcı Ö, Tosun Ö, Uslu N, Erdem E, Bayat M


KLİNİK UYGULAMADA KAVRAM HARİTASI KULLANIMI: RESPİRATUAR

DİSTRESS SENDROMU (RDS) ÖRNEĞİ* Use of Concept Map in Clinical Practice: Example of Respiratory

Distress Syndrome (RDS)

Zübeyde KORKMAZ1, Özlem AVCI2, Öznur TOSUN3, Nevin USLU3, Emine ERDEM4, Meral BAYAT5

Özet: Konu ile ilgili kavramları ve kavramlar arası ilişkileri şekilsel olarak gösteren kavram haritası, problem çözmede bilgileri transfer etmeyi ve uyumlu bir şekilde organize etmeyi sağlar. Öğrencilerin kavramları nasıl algıladığını ve sentezlediğini belirlemek ve kavramsal anlamalarını değerlendirmek için kullanılan bir yöntemdir. Kavram haritaları, hemşirelik öğrencilerinin problem çözme ve eleştirel düşünme yeteneklerini kullanarak bakımı şematize etmelerini sağlar. Öğrencilerin, hastanın tıbbi durumu, hastalığa tepkileri ve hemşirelik girişimleri arasındaki ilişkiyi anlamalarını kolaylaştırır. Bu makalede; Respiratuar Distress Sendromu Tip 1 tanısı ile hastanede yatan yenidoğanın hemşirelik bakım planı kavram haritası ile tartışılıp, bağlantıları gösterilmiştir. Vakada ilk olarak ana kavram RDS üzerinden fizyopatolojisi, birilcil kavram olarak hastanın hikayesi ve dönem özelliği, bulguları, tedavisi ve komplikasyonları tartışılmış, elde edilen veriler doğrultusunda hemşirelik tanıları konulmuş ve girişimler tamamen harita üzerinde gösterilmiştir. Sonuç olarak; kavram haritası hemşirelik öğrencilerinin problem çözme becerisini ve eleştirel düşünme yeteneklerini kullanarak bütüncül bakmalarını sağlayan, öğretme, öğrenme ve değerlendirmede kullanılabilecek iyi bir araçtır. Anahtar kelimeler: Kavram haritası, hemşirelik, respiratuar distress sendrom

Abstract: Concept map, which shows concepts related with a subject and interconcept relations enables harmonious transfer and organization of data in problem solving. It is a method used to determine how students perceive and synthesize concepts as well as to assess their understanding of concept. Concept maps enable nursing students to employ their abilities to solve problems and thus to schematize care. It makes it easier for students to understand patients’ medical conditions, their reaction to illness and the relationships between nursing interventions. In this article, nursing care plan for a newborn hospitalized with the diagnosis of Respiratory Distress Syndrome type I, has been discussed through concept map, and their relationships have been demonstrated. In the case, firstly the physiopathology of the patient has been discussed in terms of RDS. Also discussed as primary concept are the patients’ history, term characteristics, symptoms, treatment and complications. The nursing diagnosis has been made in the light of the data obtained, and the interventions have been shown on the map altogether. In conclusion, concept map is a means which enables nursing students to have a holistic view, using their problem solving skills and critical thinking abilities, it is also a beneficial means to be employed in teaching, learning and evaluating. Keywords: Concept map, nursing, respiratory distress syndrome

1 Öğr.Gör.Erciyes Ün.Sağ.Bil.Fak. Kayseri 2 Yrd.Doç.Dr.Kocaeli Ün.Kocaeli SYO, Kayseri 3 Araş.Gör.Erciyes Ün.Sağ.Bil.Fak. Kayseri 4 Yrd.Doç.Dr.Erciyes Ün.Sağ.Bil.Fak. Kayseri 5 Doç.Dr.Erciyes Ün.Sağ.Bil.Fak. Kayseri


* Bu derleme, Akdeniz Pediatri Hemşireliği Kongresi’nde ( 16-19 Kasım 2009, Ankara) poster olarak sunulmuştur.

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Klinik uygulamada kavram haritası kullanımı: Respiratuar distress sendromu (RDS) örneği


Anlamlı öğrenmeyi kolaylaştırmak için, ilk olarak 1970’lerin başında Novak tarafından geliştirilen kavram haritası; insanların nasıl öğrendikleri ile anlamlı öğrenme konuları arasında köprü kuran bir öğrenme-öğretme stratejisidir (1). Mayer (2) kav-ram haritalarını; okuyuculara problem çözerken yaratıcı şekilde bilgi transfer etmeyi ve bilgileri uyumlu bir şekilde organize etmeyi sağlayan kısa ve özlü öğrenme şemaları olarak tanımlamıştır. Stice ve Alvarez (3) ise kavram haritalarını, öğren-cilere bilgileri yeniden düzenleme olanağı sağlayan bilgi üzerinde odaklanma ve kendi kendine öğren-meyi güdüleyen yapılar olarak tanımlamıştır.

Kavram haritaları öğrencinin bilgileri somut ve görsel şekilde düzenleyerek organize etmesini sağ-lar. Yine kavram haritaları öğrencilerde kavramla-rın anlamlarını tartışma, ilişkilendirme, ayırt etme ve yanlış anlamaları düzeltip becerileri geliştirerek grup çalışmaları ile anlamlı öğrenmeyi artırdığı belirtilmiştir (1-4). Roth (5) grup çalışması ile kav-ram haritası oluşturan öğrencilerin, bireysel olarak kavram haritası oluşturan öğrencilere göre daha fazla anlamlı öğrenme gösterdiklerini belirtmekte-dir.

Irvine (6) kavram haritasının hemşirelik eğitmenle-ri tarafından bir öğretme ve öğrenme yöntemi ola-rak kabul edildiğini belirtmektedir. Smith (7) hem-şirelik öğrencileri ile yapmış olduğu çalışmasında, kavram haritası kullanımının öğrencileri motive ettiğini, bilginin şekillenmesini ve klinikte kullanıl-masını sağladığını saptamıştır. Uygulamayı ve teo-riyi birleştirmede, vaka yönetiminde ve akademik makale hazırlamada kullanılan kavram haritalarını, hemşirelik öğrencileri ders çalışma tekniği olarak da kullanmaktadırlar (4-10).

Kavram haritası pratik kullanımı ve bilgide kalıcı-lık sağlaması ile öğrencilerin problem çözme ve eleştirel düşünme yeteneklerini geliştirerek, karma-şık hasta verilerini bakım sürecinde daha iyi ele almalarına yardımcı olur. Yine öğrencilerin kendi bilişsel düzeylerini fark ederek, ilişkileri tanımla-yarak, bilmedikleri ve anlamadıkları konuları sap-tamalarını ve verileri organize ederek bütüncül bakım sunmalarını sağlar. Sürece görsellik kazan-

dırarak başarının yükselmesine ve bilginin daha kalıcı olmasına da katkıda bulunur (4-14).

Kavram haritası şeklinde hazırlanmış bakım plan-ları, öğrencilerin hastanın tıbbi durumu, hastalığa tepkisi ve hemşirelik girişimleri arasındaki ilişkiyi anlamlandırmalarını kolaylaştırır. Wheeler ve Collins (15) kavram haritası yöntemi ve geleneksel öğretim yöntemlerinin kullanıldığı çalışmaları in-celemişler ve kavram haritası ile öğrenmenin daha anlamlı olduğunu ve eleştirel düşünce davranışları-nın daha iyi geliştiğini belirtmişlerdir. Klinik uygu-lamalar sırasında hazırlanan kavram haritalarının öğrencilerin hastayı bütüncül olarak görmesini sağlarken, anksiyetesini de azalttığı belirlenmiştir (12). Mueller ve arkadaşları (16) dikey formatta hazırlanan geleneksel hemşirelik bakım planlarının öğrencilerde eleştirel düşünmeyi geliştirmediği, hep aynı düşüncede olmaya ve standart bakım pla-nını kopyalamaya yönlendirdiği ve hastaya bütün-cül bakışı baskıladığını belirtmişlerdir. Kavram haritaları ile hazırlanan bakım planlarının dikey formatta hazırlanan bakım planlarına göre daha anlaşılır olduğunu ve kitaptan kopyalama olayını ortadan kaldırdığını, holistik ve organize hemşire-lik bakımı verilmesini sağladığı, öğrencilerin eleş-tirel düşünme becerisini artırdığı, zamandan kazanç sağladığı ve fazla kağıt israfını engellediği, ayrıca öğrencilerin hastanın/bireyin problemini anlaması-nı kolaylaştırdığı belirtilmektedir (17-19). Yapılan bir başka çalışmada da, öğrenciler kavramlar ara-sındaki ilişki ve süreçleri daha iyi analiz ettiklerini ifade etmişler ve kavram haritalarını bir öğrenme stratejisi olarak yararlı gördüklerini belirtmişlerdir

(11).

Vaka tartışmaları ve bakım planlarında kavram haritasını kullanan hemşirelik öğrencileri, neden sonuç ilişkisi kurmalarında kolaylık sağlayan kav-ram haritalarının öğrenmede kalıcılık sağladığını, ezbere dayanmadığını ve sınav zamanlarında bu konulara daha az zaman harcadıklarını ifade etmiş-lerdir. Kavram haritası ile bakımı planı hazırlayan öğrenciler, sayfalarca yazmadıklarını, tekrarların azaldığını ve her şey gözlerin önünde olduğu için bağlantıları kurmanın kolay ve zevkli olduğunu belirtmişlerdir (19-21).

237



Respiratuar DistressSendromu 22-24

29 HF, Asfiksi I-II, IUGGBebek B

AİLE BELİRTİLER

Bilgi eksikliği

PSİKOSOSYAL ÇEVRE

FİZİKSEL ÇEVRE

21 YAŞ

ANNESobalı ev4 oda

Geniş aileBaskın kaynana6 yaşında kardeş

Annenin bakım verici rolünde zorlanma

Korku

Enfeksiyon riski

Aspirasyon riski

Büyüme gelişmede geri kalma

Deri bütünlüğündebozulma riski

Doku perfüzyonundabozulma

Spontan solunumu sürdürmede yetersizlik

Gaz değişiminde bozulma

* Akciğer grafisiBuzlu cam görüntüsü* Klinik görünüm- İnlemeli solunum- Retraksiyonlar- Burun kanatlarının solunuma katılması- Siyanoz- Apne* Kan Gazları01.01.09 04.02.09pH 7.30 7.70pO2 32.8 90.8pCO2 41.7 34.5SatO2 67.8 97

Pnomoni Büyüme gelişme geriliği

Tıbbi tedavi02 tedavisiSürfaktan (3 kez)Çevre ısısının düzenlenmesiİyi ve dengeli beslenmeAsit-baz dengesinin sağlanmasıKas gevşetici uygulamaKan transfüzyonu

Taburculuk Eğitimi

Anneye ilişkin Bebek bakımıAP eğitimi O2 tüpü eğitimiBeslenme eğitimi Bebek beslenmesiSigara eğitimi Aşı eğitimiHijyen eğitimi

Günde 1 paket sigara7-10 bardak çay, kahveDüşük sosyo-ekonomik düzey

-İnce, kuru ve narin deri- yaşlı görünüm- Laguna (+), verniks kazoza (-)- Vücut ısısı ayarlanamıyor- Deri altı damarlar belli- Kulakta kıkırdak yapı yetersiz

Enfeksiyon riski

Duyusal uyaran eksikliği

Tedavi planını uygulamada yetersizlik riski

O2 tüpü kullanmada bilgi eksikliği Sıvı elektrolit dengesizliğine yatkınlık

Vücut ıssını düzenlemede yetersizlik

Respiratuar Distress Sendromu29 haftalık asfiktik doğan bebeğin vaka tartışmasının ve

bakım planının kavram haritası üzerinde sunumu

HemşirelikBakımı

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Klinik uygulamada kavram haritası kullanımı: Respiratuar distress sendromu (RDS) örneği


Bakım planının bütün aşamalarını bir arada görme-lerini sağlayan kavram haritalarının, hemşirelik öğrencilerinde daha iyi anlama, eleştirme ve prob-lem çözme yeteneğini geliştireceği düşünülerek bu makalede kavram haritası örneği ele alınmıştır. Hemşirelik öğrencilerinin Çocuk Sağlığı ve Hasta-lıkları Hemşireliği dersinin klinik uygulamasında sık karşılaştıkları ve sürfaktan eksikliği sonucu oluşan RDS gelişmiş bir yenidoğanın hemşirelik bakım planı bu makalede sunulmuştur. Bu çalışma-nın amacı RDS tanısı ile hastanede yatan bebeğin hemşirelik bakım planının kavram haritası ile tartı-şılıp bağlantıların net olarak gösterilmesidir. Vaka-da ilk olarak ana kavram RDS üzerinden fizyopatolojisi, birincil kavram olarak hastanın hikayesi ve dönem özelliği, bulguları, tedavisi ve komplikasyonları (22-24) tartışılmış elde edilen veriler doğrultusunda hemşirelik tanıları konulmuş ve girişimler tamamen harita üzerinde gösterilmiş-tir.

Sonuç olarak; RDS konusunu kavram haritası ile tartışmak hemşirelik öğrencilerinin problem çözme becerisini ve eleştirel düşünme yeteneklerini kulla-narak bütüncül bakım vermelerini kolaylaştıran, anlamlı öğrenmelerini sağlayan ve öğrencileri de-ğerlendirmede kullanılan bir uygulama aracı olarak önerilebilir.

KAYNAKLAR

1. Novak JD, Cañas AJ. The Theory Underlying Concept Maps and How to Construct and Use Them. Technical Report IHMC CmapTools. Florida Institute for Human and Machine Cognition, 2008 http://cmap.ihmc.us/Publications/ResearchPapers/TheoryUnderlyingConceptMaps.pdf (01.03.2011).

2. Mayer RE. Models for understanding. Rev Educ Res 1989; 59:43-64.

3. Stice CF, Alvarez MC. Hierarchical concept mapping in the early grades. Child Educ 1987;64:86-96.

4. Hicks-Moore SL. Clinical concept maps in nursing education: An effective way to link theory and practice. Nurs Educ in Pract 2005; 5:348-352.

5. Roth WM. Student views of collaborative concept mapping: An emancipatory research project. Sci Educ 1994; 78:1-34.

6. Irvine LMC. Can concept mapping be used to promote meaningful learning in nurse education?. J Adv Nurs 1995; 21:1175-1179.

7. Smith, BE. Linking theory and practice in teaching basic nursing skills. J Nurs Educ 1992; 31:16–23.

8. Dedeli Ö, Fadıloğlu Ç. Hemşirelik öğrencileri-nin eğitiminde ve hemşirelik bakımında kavram haritasının kullanımı. Hemşirelik Forumu Dergisi 2008; 11:55-62.

9. Öztürk C, Karayağız G. Teori ile uygulama arasında yeni bir köprü: Kavram haritası. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yükseko-kulu Dergisi 2006; 10:29-36.

10. Gul RB, Boman JA. Concept mapping: A strateegy for teaching and evaluation in nurse education. Nurs Educ in Pract 2006; 6:199–206.

11. Hınck SM, Webb P, Sims-Giddens S, et al. Student learning with concept mapping of care plans in community-based education. J Profes Nurs 2006; 22:23-29.

12. Senita J. The use of consept maps to evaluate critical thinking in the clinical setting. Teach Learn Nurs 2008; 3:6-10.

13. Hsu L, Hsieh S. Concept maps as an assessment tool in a nursing course. J Profes Nurs 2005; 21:141–149.

14. Akinsanya C, Williams M. Concept mapping for meaningful learning. Nurs Educ Today 2004; 24:41-46.

239



15. Wheeler LA, Collins SKR. The influence of concept mapping on critical thinking in baccalaureate nursing students. J Profes Nurs 2003; 19:339-346.

16. Mueller A, Johnston M, Bligh D. Joining mind mapping and care planning to enhance student critical thinking and achieve holistic nursing care. Nurs Diagn 2002; 13:24-27.

17. Schuster P. Concept mapping: Reducing clinical care plan paperwork and increasing learning. Nurs Educ 2000; 25:76-81.

18. Castellino AR, Schuster P. Evaluation of outcomes in nursing studens using clinical concept map care plans. Nurs Educ 2002; 27:149-150.

19. Avcı Ö, Erdem E, Bayat M, ve ark. Hemşirelik öğrencilerinin uygulamada kavram haritası kullanımına ilişkin görüşleri, 2. Ulusal ve 1. Uluslararası Akdeniz Pediatri Hemşireliği Kongresi Bildiri Kitabı, Ankara 16-19 Kasım 2009; ss 99-100.

20. Atay S, Karabacak Ü. Kavram haritası ve kav-ram haritalı bakım planı hazırlanmasına ilişkin öğrenci görüşleri. Maltepe Üniversitesi Hemşi-relik Bilim ve Sanatı Dergisi 2010; 3:45-53.

21. Uslu N, Korkmaz Z, Başdaş Ö, ve ark. Klinik uygulamada kavram haritasının kullanımı: Tip 1 Diabetes Mellitus. 12. Ulusal Hemşirelik Kongresi Bildiri Kitabı, Sivas 20-24 Ekim 2009; ss 142.

22. Çavuşoğlu H. Çocuk Sağlığı ve Hemşireliği Cilt 2. (8. Baskı) Sistem Ofset Basım Yayın San Tic. Ltd. Şti, Ankara, 2002; ss 57-116.

23. Dağoğlu T, Ovalı F. Yenidoğanın Akciğer Has-talıkları, İçinde: Dağoğlu T, Görak G. (eds), Temel Neonatoloji ve Hemşirelik İlkeleri. 2. Baskı. Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul 2008; ss 267-293.

24. Askin DF, Wilson D. The high- risk newborn and family. In: Hockenberry MJ, Wilson D (eds), Nursing Care of Infants and Children. 8th ed. Mosby Inc., St. Louis-Missouri 2007; ss 344-421.

240


Sığırlarda akut faz proteinleri ve klinik kullanım alanları


SIĞIRLARDA AKUT FAZ PROTEİNLERİ VE

KLİNİK KULLANIM ALANLARI* Clinical Use of Acute Phase Proteins in Cattle

Alparslan COŞKUN1, İsmail ŞEN2

Özet : Akut faz cevap; travma, stres, yangı veya enfeksiyon gibi zararlı etkenlere maruz kalınması sonucu vücutta gelişen bir tepkidir ve akut faz proteinler bu tepkinin bir parçasını oluşturur. Akut faz proteinler; hastalıkların takibi, şiddetinin değerlendirilmesi ve prognozunun belirlenmesi amacıyla veteriner ve beşeri alanda çok sayıda araştırmada kullanılmıştır. Bu derlemede son zamanlarda sığırlar üzerinde yapılan çalışmaların sonuçları üzerinde durulmuştur. Anahtar kelimeler: Akut faz protein, sığır

Summary: The acute phase response is an innate response activated by harmful stimuli such as inflammation, tissue damage, infection and bacterial component. Over the last few years, acute phase proteins have become the biomarkers of choice for monitoring inflammation and infection for diagnostic and prognostic purposes in veterinary medicine. This review focuses on features of the acute phase protein biomarkers currently used in cattle. Keywords: Acute phase proteins, cattle

1 Yrd.Doç.Dr.Cumhuriyet Ün.Vet.Fak.İç Has. AD, Sivas 2 Prof.Dr.Selçuk Ün.Vet.Fak.İç Has. AD, Konya


Proteinler organizmada pek çok fizyolojik olayda rol oynayan maddelerdir ve canlı organizmada çok fazla sayıda ve çeşitte bulunurlar. Dokuların temel yapı taşlarını oluşturmakla birlikte enzim ve hor-mon gibi vücutta çok sayıdaki kimyasal reaksiyon-ları regüle ederler (1,2). Yangının akut döneminde kandaki seviyesi belirgin değişiklik gösteren prote-inlere akut faz protein (APP) adı verilir. Akut faz proteinler enfeksiyon, yangı veya travmaya karşı vücudun immun sisteminin cevabını değerlendir-mek için kullanılan kan proteinleridir (3,4) Temel olarak karaciğerden sentezlenirler ve çoğu glikoprotein yapısında olup salgılanmaları proinflamator sitokinler tarafından özelliklede interleukin (IL)-6 tarafından düzenlenir (2,3). En-feksiyon, yangı, şirurjikal travma veya strese maruz kalan hayvanlarda antikordan bağımsız olarak mikrobiyal büyümeyi sınırlandırmada ve

hemostazisin restorasyonunda görev alırlar. Akut faz proteinlerin konsantrasyonu, etkilenen hayvan-larda doku hasarının büyüklüğüyle ve problemin şiddeti ile ilişkilidir. Bu nedenle APP’lerinin kon-santrasyonları diagnostik ve prognostik bilgi sağlar (5,6). İnsan hekimliğinde APP’ler yangı, enfeksi-yon veya travmanın biyolojik belirteci olarak kulla-nılmaktadır (6).

Akut Faz Cevap

Doku, zedelendiğinde veya mikroorganizmalar ta-rafından etkilendiğinde kendi başına çok sayıda cevabı başlatır. Pro-inflamatör sitokinler salınır, vasküler sistem ve yangısal hücreler aktive edilir. Bunlar aynı zamanda klinik olarak bazı değişiklik-leri oluştururlar. Bu oluşan değişiklikler; ateş, anoreksi, negatif nitrojen balansı, kas hücrelerinin yıkımlanması, düşük ve yüksek dansiteli kolesterol seviyesinde azalma, lökositozis ACTH ve glukokortikoidlerin salınımının artması, kan pıhtı-laşma sisteminin aktivasyonu, serum Ca, Zn, Fe, vitamin A ve alfa tokoferol seviyesinde azalma ve

* Bu derleme A. COŞKUN’un Doktora seminerinden özetlenmiştir.

12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Coşkun A, Şen İ


akut faz proteinleri olarak bilinen bazı plazma pro-teinlerdeki değişiklikler ile karakterizedir (7-9). Enfeksiyondan sonraki saatler içerisinde karaciğer-den sentezlenen bazı kan proteinlerinde şiddetli düşüş gözlenir. Bunlar Transthyretin (prealbumin), kortizol bağlayıcı protein, transferrin, ve albumin gibi negatif APP’lerdir (10). Bazı proteinler ise bu süre içinde önemli artış gösterir. C-reaktif protein (CRP), serum amyloid-A (SAA), haptoglobin (Hp), seruloplazmin (Cp), fibrinojen (Fb), alpha 1-asit glikoprotein (AGP) gibi proteinler sitokinlerin uyarımından sonra karaciğerden salınan pozitif APP’lerdir (3,9). Interleukin-6 (IL-6), tümör nekrozis faktör- α (TNF-α) ve IL-1β gibi pro-inflamatör sitokinler karaciğerden sentezlenen APP’lerin temel mediatörleridir. Interleukin-6 daha çok hepatik akut faz cevabında etkili olurken, IL-1 ve TNF ekstrahepatik olgularda etkilidir (3,10). Akut faz proteinleri, yangı enfeksiyon gibi herhan-gi bir uyarım sonrasında ne kadar değişiklik gös-terdiğine göre major, ılımlı veya minör APP olarak sınıflandırılmıştır (3,6). Evcil hayvanlardaki major ve ılımlı APP’ler Tablo I’de sunulmuştur (6).

Haptoglobin

Haptoglobin, ruminantlarda major akut faz protein-dir (3,11,12). Sağlıklı sığırlardaki seviyesi 100µg/ml-1 veya daha düşük iken, immun sistem uyarıldı-ğında 100 kata kadar artabilir. Hemolitik anemiler-de ve sarılık olgularında düşük plazma konsantras-yonuna sahiptir. Mastitis, pnömoni, enteritis, peritonitis, endokarditis, apse, endometritis ve di-ğer doğal veya deneysel enfeksiyon oluşturulan sığırlarda yangısal cevabın şiddeti ve görünümünü

belirlemek amacıyla Hp’in klinik olarak faydalı bir parametre olduğu bir çok araştırıcı tarafından belir-tilmiştir (3,13-15).

Haptoglobin, toksik puerperal mastitisli sığırlarda tedavide antibiyotiğin etkinliğini belirlemede de kullanılır. Sığırların akut ve kronik yangıların ayrı-mında SAA ve Hp seviyesinin belirlenmesinin, hematolojik testlerden daha faydalı olduğu ifade edilmiştir. Serum amyloid-A akut yangılı vakalar-da kronik vakalara göre daha yüksek bulunmuştur (12). Ayrıca Hp’nin ölçümü ile; erkek buzağıların kastrasyonunu takiben antienflamatuar ilaçların etkisi, doğum sonrası uterusun involusyonu ve bakteriyel kontaminasyonun varlığı, seyahat nede-niyle oluşan stresin varlığı, sığırlarda tedavinin etkinliği ve neonatal buzağıların kan profilindeki değişiklikler hakkında bilgi edinebilir. Yükselmiş Hp konsantrasyonu sadece yangıyı göstermez aynı zamanda yangı veya doku hasarı ile ilişkili olma-yan bazı durumları da ifade edebilir. Haptoglobin konsantrasyonu yağlı karaciğer sendromlu sığırlar-da, açlık ve dekzametazon tedavisinde ve taşınma sırasında oluşan strese bağlı olarak buzağılarda da artabilir (3). Posparturient dönemde abomasum deplasmanı tespit edilen ineklerde artan SAA ve Hp seviyesinin yangı veya enfeksiyona spesifik olmadığı ancak yüksek SAA ve Hp konsantrasyo-nunun bu hayvanlarda hepatik lipidozisi işaret ede-bileceği belirtilmiştir (16). Postpartum dönemin ilk haftasında yangının belirteci olarak dikkatli kulla-nılması ve sürü sağlığının göstergeci olarak kulla-nılabilmesi için daha fazla çalışma yapılması ge-rektiği vurgulanmıştır (17). Ayrıca sağlıklı ve postpartum metritisli sığırlarda Hp konsantrasyo-

Tablo I. Evcil hayvanlardaki major ve ılımlı APP’ler

Hayvan türü Major APP (10-100 kat artış) ılımlı APP (2-10 kat artış)

Sığır Hp, SAA AGP

At SAA Hp

Köpek CRP, SAA Hp, AGP

Kedi SAA Hp, AGP

SAA, serum amyloid-A; CRP, C-reaktif protein; Hp, haptoglobin; AGP, a1fa asit glikoprotein.

242



nunun belirlendiği bir araştırmada, Hp konsantras-yonun postpartum reproduktif hastalıklı sığırların tespitinde de yararlı bir indikatör olabileceği vur-gulanmıştır (11).

Yine Hp seviyesinin postpartum dönemdeki inek-lerde uzun süre yüksek düzeyde olmasının reproduktif açıdan kötü prognozu işaret edebilece-ği vurgulanmıştır (18). Skinner ve ark. (19) Hp konsantrasyonunun 200µg/ml’den yüksek oldu-ğunda orta şiddetli yangıyı, 400µg/ml civarındaki değeri ise şiddetli yangıyı ve 1-2 mg/dl seviyesin-deki Hp’nin ise genişlemiş patolojik durumlarla ilgili olduğunu ifade etmiştir. Retikuloperikarditis travmatikalı sığırlarda doğru karar vermek için klinik muayene, SAA ve Hp’in beraber değerlendi-rilmesinin yararlı olacağı vurgulanmıştır (20).

Buzağılarda deneysel olarak terebentin enjeksiyo-nu sonucu gelişen akut faz cevapda fibrinojen, α1-asit glikoprotein, seruloplazmin (başlangıç seviye-sinin 2 katı) ve Hp’in (tespit edilemeyen bazal se-viyesinden 100 katı) artışı gözlenmiştir. Enjeksi-yondan sonraki 2-3 gün içinde albumin seviyesi %20 oranında düşmüştür (21). Pozitif APP’ler de-neysel olarak farklı patojenlerle oluşturulan solu-num sistemi ve mastitis gibi enfeksiyonlarda da değerlendirilmiştir. Viral enfeksiyonların daha düşük seviyede akut faz cevap oluşturduğu düşü-nülmesine rağmen, buzağılarda deneysel olarak Bovine Respiratory Syncytial Virus (BRSV) ile oluşturulan enfeksiyonlarda SAA düzeyi, bazal seviyesinden (17µg/ml) yaklaşık 80 µg/ml seviye-sine, haptoglobin seviyesinin ise 10mg/ml’ye kadar yükseldiği bildirilmiştir. Haptoglobinin SAA’ya göre daha yüksek miktarda artış göstermesine rağ-men, BRSV enfeksiyonunda SAA’nın Hp’den da-ha duyarlı bir APP olduğu ifade edilmiştir (15). Akut faz proteinlerin diğer bir uygulama alanı da sütteki konsantrasyonu belirleyerek mastitisin er-ken tanısında kullanılmasıdır (14,21).

Deneysel olarak Salmonella enfeksiyonu oluşturu-lan buzağılarda, diyare ve beden ısı artışı gibi en-feksiyonunun klinik belirtileri ile Hp konsantrasyo-nu arasında korelasyon tespit edilmiştir. Bu yüzden serum Hp seviyesi genç buzağılarda Salmonella enfeksiyonunun bir belirteci olabileceği ve bu has-

talığın prognozunun tahmin edilmesinde de katkı s ağ l a y a b i l e c eğ i b e l i r t i l m i ş t i r ( 2 2 ) . Bronkopneumonili buzağılarda yapılan diğer bir araştırmada ise Hp konsantrasyonunun hastalığın şiddetine göre dereceli olarak artış gösterdiği belir-tilmiştir. Hp konsantrasyonu ile Fibrinojen seviye-sindeki artışlar beraber değerlendirildiğinde hasta-lığın şiddetini tahmin etmede daha yararlı olacağı bildirilmiştir (23).

Serum Amyloid-A

Veteriner sahada SAA ölçümleri Hp kadar geniş uygulama alanı bulamamıştır. Bu durum muhteme-len SAA seviyesinin ölçümünün zorluğundan kay-naklanmış olabilir (3). Mastitisli ineklerde ve ko-yunlarda sütteki artışı tespit edilebilir. SAA seviye-si doğum yapan ve fiziksel strese maruz kalan sı-ğırlarda da artabilir. Bu durum APP’in yangısal olmayan durumlarda da artabileceğini göstermek-tedir (3,14).

Sağlıklı ineklerdeki sütte Hp ve süt amiloid-A (MAA) sürekli belirli orandadır (0,5mg/l ve 0,6mg/l). Staphylococcus aerous ile deneysel oluşturulan akut ve kronik mastitis olgularında sütteki Hp ve MAA seviyelerinde artış sürekli tespit edilirken, kronik subklinik mastitis süresince yalnız MAA seviyesinde artış gözlenmiştir (24). Jacobsen ve ark. (25), E. coli ile deneysel olarak oluşturdukları mastitis vakalarında SAA seviyelerini araştırmış-lardır. Sağlıklı sütte MAA konsantrasyonu tespit edilemezken, mastitisli sütteki MAA konsantrasyo-nunun (inokulasyondan 6-12 saat sonra) serumdaki SAA konsantrasyonundan (12-24 saat sonra) daha önce arttığı gözlenmiştir. Diğer taraftan deneysel olarak E. coli ile oluşturulan mastitis vakalarında çok yüksek SAA ve MAA konsantrasyonlarını tespit etmişlerdir. Sonuç olarak MAA seviyesinin mastitis olgularında çok güvenilir bir parametre olduğu vurgulanmıştır.

Sığırlar üzerinde yapılan çeşitli araştırmalar, stre-sin de akut faz protein konsantrasyonu üzerinde etkili olduğunu göstermiştir (26). Fiziksel stres (zemin, ahır şartları) altındaki buzağılarda SAA seviyesi artarken, Hp’in değişmediği tespit edil-miştir (27). Serum amiloid-A kronik ve akut yangı-ların ayrımında kullanılabilmektedir (3,28). Kan



parazitleri ile APP’ler arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla yapılan bir araştırmada, yüksek ve düşük dozlarla Theileria annulata ile enfekte edilen sığırlarda, etkenin lenf nodüllerinde şizont formunda iken ve ateşin artışıyla birlikte SAA se-viyesinde artışların tespit edildiğini ifade etmişler-dir (29). Bu süre enfeksiyonun yedinci gününden itibaren başlamış ve SAA’nın en yüksek (46,2±10,1µg/ml) seviyeleri 9-14 günler arasında tespit edilmiştir. Buzağılarda oluşturulan deneysel endotoksemide SAA’nın Hp’den daha hızlı tepki verdiği ve Hp’den daha önce bazal seviyeye indiği belirtilmektedir (30). Buzağılarda solunum yolu enfeksiyonlar ında bir belir teç olarak kullanılabilceği ve buzağıların bu enfeksiyonlara vermiş olduğu yanıtın anlaşılmasında kullanışlı olabileceği bildirilmiştir (31). Solunum sistemi hastalıklarında SAA daha duyarlı ve daha hızlı tepki verse bile Hp daha yüksek seviyede daha uzun süreli kalması sebebiyle tercih edilebilir (32).

Alfa 1-Asit Glikoprotein

Alfa 1-asit glikoprotein sığırlarda klinik olarak önemli bir APP’dir. Yangısal sürecin gözlenmesin-de kullanılır (3,21). Sığırlarda deneysel olarak Theileria annulata enfeksiyonu oluşturulan bir çalışmada, SAA ve AGP seviyeleri ile hastalığın şiddeti arasındaki ilişki araştırılmış, hem SAA hem de AGP seviyesinin klinik semptomların şiddeti ile ilişkili olduğunu belirlemişlerdir. Akut faz protein seviyelerinin artışı ile klinik, hematolojik ve para-zitolojik parametreler arasındaki en tutarlı korelas-yonun vücut ısısının 39,5°C’ye yükseldiği ve şizontların tespit edildiği dönemde gözlenmiştir (29).

C-Reaktif Protein

C-reaktif protein diğer türlerde kullanıldığı gibi sığırlarda da yaygın olarak kullanılmaktadır. Fakat CRP’nin sığırlarda APP olduğu tam olarak aydın-latılmamıştır. Sığırda CRP’inin karaciğerde sentez-lenmesinden ziyade laktasyonla ilişkili olduğu be-lirtilmektedir (3). Sağlıklı hayvanlarda CRP düze-yinin araştırıldığı bir araştırmada; ahır şartları ve beslenme gibi yönetim sisteminin iyi olduğu çift-liklerde CRP düzeyi en alt sınırda tespit edilirken, ahır şartlarının kötü olduğu çiftliklerde ise CRP

düzeyinde artma görülmüştür. CRP seviyesinin stres, laktasyon dönemi, gebelik süreci, mastitis ve akut enfeksiyonlarda çeşitli derecelerde yükseldiği belirtilmiştir. Enfeksiyöz hastalıkların klinik semp-tomları ortaya çıkmadan önce, enfeksiyöz faktörle-rin varlığında CRP düzeyinin arttığı belirlenmiştir. Bu yüzden CRP’in sürü sağlığının değerlendiril-mesinde ve hastalıkların erken tanısında faydalı bir parametre olabileceği belirtilmiştir (33). Kolost-rumla beslenen yeni doğan buzağılarda, kolostrum almadan önce ve kolostrum aldıktan sonra CRP seviyeleri araştırılmış, kolostrum aldıktan 1 gün sonra serum CRP seviyesinin kolostrum almadan önceki seviyesinden önemli derecede yüksek oldu-ğu tespit edilmiştir. CRP’nin bireysel dirençte etki-li bir kompanent olduğu ve sığırlarda özellikle de yeni doğan buzağılarda bazı mikroorganizmaların elimine edilmesinde ve immun savunmada yardım-cı bir faktör olduğu vurgulanmıştır (34).

Seruloplazmin

Seruloplazmin diğer APP’lere göre daha az yaygın olarak teşhiste kullanılmaktadır. Fakat bazı araştır-malarda, bu ferroksidazın sığırlarda enfeksiyonun bir belirteci olarak değerlendirilmiştir. Buzağılarda Salmonellozis enfeksiyonunda Cp düzeyinin ilk üç gün arttığı ve dördüncü günde en yüksek seviyesi-ne ulaştığı belirtilmektedir. (3)

Fibrinojen

Fibrinojen sığırlarda ve koyunlarda bakteriyel en-feksiyonlar veya cerrahi travmalara bağlı oluşan yangının varlığını belirlemek amacıyla kullanılan güvenilir bir APP’dir (3). Genellikle enfeksiyöz, irinli, travmatik ve neoplastik hastalıklarda artar. Aktif kronik hastalıklarda yüksek seviyesi devamlı olurken, akut doku hasarında 3-4 gün içinde en yüksek seviyelere çıkar sonra düşer. Seviyesinin artışı ile hastalığın şiddeti arasında her zaman di-rekt bir ilişki yoktur. Sığırlarda 800mg/dl üzerinde-ki artışlar yangıyı gösterir. Fb seviyesinin 1000mg/dl üzerinde olması prognoz açısından iyi o lmad ığ ın ı g ös t e r i r ( 1 ) . S ığ ı r l a rd a Retikuloperikarditis travmatikalı olgularında Fb 300-400mg/dl’den 1000 mg/dl’ye veya daha bü-yük seviyelere ulaştığı bildirilmiştir (35). Buzağı-larda Fb seviyesinin prognostik önemi vardır.

244



Bronkopneumonili buzağılarda plazma Fb seviyesi 800mg/dl’den yüksek ise prognozun kötü olduğu-nu ifade etmiştir (1). Ganheim ve ark. (36) buzağı-larda Dictyocaulus viviparus ile deneysel olarak oluşturulan enfestasyonlarda, serum Fb, Hp ve SAA düzeylerinde önemli oranda artışların olduğu-nu tespit etmişlerdir. APP konsantrasyondaki artış-la birlikte eozinofil sayısı da artmışsa, APP’lerin akciğer kurtlarının bir göstergesi olarak kullanıla-bileceği belirtilmiştir (3).

Diğer Akut Faz Proteinler

Lipopolisakkarit bağlayan protein (LBP) yeni bir APP’dir. LBP’in rolünün bilinmediği, fakat hay-vanların septik şok’a bağlı ölümlerden korunma-sında ve bakteriyel enfeksiyonların varlığının tes-pitinde yardımcı olabileceği belirtilmiştir (3). Sı-ğırlarda deneysel olarak oluşturulan Mannheimia haemolytica enfeksiyonlarında LBP seviyesinde hızlı artış gözlenmiştir (3,37). LBP konsantrasyo-nun bakteriyel inokulasyonundan 6 saat sonra önemli bir artış gözlenmesine rağmen, Hp seviye-sinde 12 saatten önce önemli bir değişikliğin sap-tanmadığı ifade edilmiştir. Böylece LBP’ler enfek-siyonun göstergesi olarak Hp’den daha duyarlı olduğu gözlenmiştir (37). Solunum yolu enfeksi-yonlarında SAA ile birlikte yararlı bir belirteç ola-rak belirtilmektedir (31). LBP seviyesinde erken yükselmenin sığırlarda bakteriyel enfeksiyonları identifiye etmede hızlı bir metot olarak veteriner hekimlere yardımcı olacağı vurgulanmıştır (37).

Inter-alfa-tripsin inhibitör heavy chain 4 (ITIH4) sığırlarda yeni akut faz protein olarak tanımlanmış-tır. Deneysel olarak mastitis oluşturulmuş düveler-de 48-72 saatte en üst seviyeye ulaştığı ve ilk sevi-yesinin 10 katına kadar artış gösterdiği belirtilmek-tir. BRSV ile yapılan deneysel enfeksiyonda da benzer sonuçlar alınmış ve ITIH4 en yüksek sevi-yeye virüsün inokulosyonundan 7-9 gün sonra ulaşmıştır. ITIH4 konsantrasyonun artışının hasta-lığın şiddeti ile paralel olduğu ifade edilmiştir (38).

Akut Faz Proteinlerin Gelecekteki Önemi

Akut faz proteinler sadece yangısal sürecin teşhis ve prognozunu belirlemek amacıyla değil, aynı zamanda gebelik, doğum, metabolik hastalıklar ve

stres gibi yangısal olmayan durumlarda da araştırıl-maktadır. Gelecekte APP’lerin uygulama alanları sadece hayvanlardaki hastalıkların tanısında, uygu-lanan tedavinin etkinliğinin ve prognozun belirlen-mesiyle sınırlı kalmayıp, çiftlik hayvanlarının opti-mal büyümeleri ve yaşam standartlarının izlenme-sinde, kasaplık hayvanların hastalık ve sağlık du-rumlarının belirlenmesinde de kullanılabileceği belirtilmiştir. Bu amaç için ilk basamak, hayvanlar-da APP’lerin ölçümünde güvenilir ve rutin uygula-nabilir standart metot belirlemektir (3,12). Mevcut APP’lerin yaygın olarak kullanılmasıyla gelecekte veteriner hekimlikte yeni farklı APP ve onların medyatörlerinin bulunmasına da olanak sağlaya-caktır. Bu yöndeki devam eden ve yoğun araştır-malar ile sadece APP’lerin olası uygulamaları ile ilgili bilgiler elde edilmeyecek, aynı zamanda en-feksiyon veya yangının patofizyolojisinin ve immun mekanizmaların anlaşılması da kolaylaşa-caktır (3,6,12).

KAYNAKLAR

1. Turgut K. Veteriner Klinik Laboratuvar Teş-his. Bahçıvanlar Basımsanayi, Konya 2000; ss 489-505.

2. Tiftik AM. Klinik Biyokimya,Mimoza AŞ Kon-ya, 1996

3. Murata H, Shimada N, Yoshioka M. Current research on acute phase proteins in veterinary diagnosis. Vet J 2004; 168:28-40.

4. Petersen HH, Nielsen JP, Heegaard PMH. Application of acute phase protein measurement in veterinary clinical chemistry. Vet Res 2004; 35:163–187.

5. Eckersall PD. The time is right for acute phase protein assay. Vet J 2004; 168:3-5.

6. Eckersall PD. Bell R. Acute phase proteins: Biomarkers of infection and inflammation in veterinary medicine. Vet J 2010; 185:23–27.

7. Dinarello CA. Interleukin-1 and its biologically related cytokines. Adv Immunol 1989; 44:153-205.



8. Gruys E, Obwolo MJ, Toussaint MJM. Diagnostic significance of major acute phase proteins in veterinary clinical chemistry: a review. Vet Bull 1994; 64:1009-10018

9. Niewold TA, Tousaint MJM, Gruys E. Monitoring health by acute phase proteins, Fourth Europan Colloquim on acute phase proteins, Segova, Spain 2003; ss 57-67

10. Nukina H, Sudo N, Aiba Y, et al. Restraint stress elevates the plasma interleukin-6 levels in germ-free mice. Journal of Neuroimmunology 2001; 115:46-52.

11. Chan JPW, Chu CC, Fung HP, et al. Serum haptoglobin concentration in cattle. J Vet Med Sci 2004; 66:43-46.

12. Eckersall PD. Recent advances and future prospects for the use of acute phase proteins as marker of disease in animals. Revue Med Vet 2000; 151:577-584.

13. Çitil M. Puerperal infeksiyonlu ve abomasum deplasmanlı ineklerde Serum Amiloid A ve haptoglobin düzeyleri. Kafkas Üniv Vet Fak Derg 2003;9(2):147-51.

14. Eckersall PD, Safi S, Weber A, et al. The acute phase protein response of haptoglobin serum amyloid A and α1-acid glycoprotein in dairy cows with mastitis, The 4th European Comparative Clinical Pathology Meeting, Verona, İtalya 1999.

15. Heegaard PMH, Godson DL, Toussaint MJM, et al. The acute phase response of haptoglobin and serum amyloid A (SAA) in cattle undergoing experimental infection with respiratory syncytial virus Vet immunol immunopathol 2000; 77:151-159.

16. Güzelbektaş H, Sen I, Ok M, et al. Serum amyloid a and haptoglobin concentrations and liver fat percentage in lactacting dairy cows with abomasal displacement. J Vet Int Med. 2010; 24:213-219.

17. Humblet MF, Guyot H, Boudry B, et al. Relationship between haptoglobin, serum amyloid A, and clinical status in a survey of dairy herds during a 6-month period. Vet Clin Pathol 2006; 35:188-93.

18. Chan JP, Chang CC, Hsu WL, et al. Association of increased serum acute-phase protein concentrations with reproductive performance in dairy cows with postpartum metritis. Vet Clin Pathol 2010; 39:72-78.

19. Skinner JG, Brown RA, Roberts L. Bovine haptoglobin response in clinically defined field conditions. Vet Rec 1991; 16:147-9.

20. Nazifi, S., Ansari-Lari, M., Asadi-Fardaqi, J., et al. The use of receiver operating characteristic (ROC) analysis to assess the diagnostic value of serum amyloid A, haptoglobin and fibrinogen in traumatic reticuloperitonitis in cattle. Vet J 2009; 182:315-9.

21. Pineiro M, Alava MA, Lampreave F, Acute phase proteins in different species: a review. Fourth Europan Colloquim on acute phase proteins. Segova, Spain 2003; ss 77-82

22. Deignan T, Alwan A, Kelly J, et al. Serum haptoglobin: an indicator of experimentally- induced salmonella infection in calves, Res Vet Sci 2000; 69:153-158.

23. Humblet MF, Coghe J, Lekeux P, et al. Acute phase ptotein assessment for an early selevtion treatments in growing calves suffering from bronchopneumonia under field conditions. Res Vet Sci 2004; 77:41-47.

24. Grönlund U, Waller KP, Sandgren CH. Are milk haptoglobin and serum amyloid A indicators of sub-clinical mastitis. Fourth Europan Colloquim on acute phase proteins, Segova, Spain 2003.

246



25. Jacopsen S, Niewold TA, Kornalijnslijper E, et al. The kinetics of serum amyloid A accumulation in milk from cows with experimentally induced E. coli mastitis, Fourth Europan Colloquim on acute phase proteins, Segova, İspanya 2003.

26. Lomborg SR, Nielsen LR, Heegaard PMH et al. Acute phase proteins in cattle after exposure to complex stres. Vet Res Commun 2008; 32:575-582.

27. Alsemgeest SPM, Lamboy IE, Wierenga HK, et al. Influence of physical stress on the plasma concentration of serum amyloid –a and haptoglobin in calves. Vet Q 1995; 17:9-12.

28. Horadagoda NU, Knox KMG, Gibbs HA, et al. Acute phase proteins in cattle: discrimination between acute and chronic inflamation. Vet Rec 1999; 144:437-441.

29. Glass EJ, Craigmile SC, Springbett A, et al. The protozoan parasite, Theleria annulata, induces a distinct acute phase protein response in cattle that is associated with pathology. Int J Parasitol 2003; 33:1409-1418.

30. Coskun A, Sen I, The importance in clinical diagnosis of acute phase protein in calves that experimentally lipopolisaccharide ınduced endotoxemia. XXV. World Buiatri Congres, Budapest, Hungary 2008; ss 231.

31. Orro T, Pohjanvirta T, Rikula U et al. Acute phase protein changes in calves during an outbreak of respiratory disease caused by bovine respiratory syncytial virus. Comp Immunol Microbiol Infect Dis. 2009; 34;23-29.

32. Angen O, Thomsen J, Larsen LE, et al. R e s p i r a to r y d i s ea s e i n ca l ve s : microbiological investigations on trans-tracheally aspirated bronchoalveolar fluid and acute phase protein response Vet Microbiol. 2009; 28:165-71.

33. Lee WC, Hsiao HC, Wu YL,et al. Serum C-reaktive protein in dairy herds. Can J Vet Res 2003; 67:102-107.

34. Schroedl W, Jaekel L, Krueger M. Creaktive protein and antibacterial activity in blood plasma of colostrum-fed calves and the effect of lactulose Journal Dairy Science 2003; 86: 3313-3320

35. Ok M, Aslan V. Retikuloperitonitis Travmatikalı sığırların teşhis ve prognozun da kan proteinleri ve gluteraldehit testinin öne-mi, Vet Bil Derg 1994; 10:90-95.

36. Ganheim C, Hoglund J, Waller KP. Acute phase protein in response Dictyocaulus viviparus infection in calves. Acta Vet Scand 2004; 45:79-86.

37. Schroıedl W, Fuerll B, Reinhold P, et al. A novel acute phase marker in cattle: Lipopolysaccharide binding protein (LBP) J Endotoxin Res 2001; 7:49-52.

38. Pineiro M, Andres M, Iturralde M, et al. ITIH4 (Inter-alfa-trypsin inhibitor heavy chain 4) is a new acute phase protein ısolated from cattle during experimental infection. Infect Immun 2004; 72:3777-3782.

247Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3) 247-255 2011

Onmaz AC, Kibar M, Güneş V, Atasever A,Atalan GOLGU SUNUMU (Case Report)

DİLATE KARDİYOMİYOPATİLİ İKİ ADET KÖPEKTE KLİNİK, RADYOLOJİK ELEKTROKARDİYOGRAFİK VE EKOKARDİYOGRAFİK BULGULAR

Clinic, Radiologic, Electrocardiographic and Echocardiographic Findings in Two Dogs with Dilated Cardiomyopathy

Ali Cesur ONMAZ1, Murat KİBAR2, Vehbi GÜNEŞ3, Ayhan ATASEVER4, Gültekin ATALAN5

Özet: Bu çalışmada, Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Kliniklerine halsizlik, çabuk yorulma, solunum güçlüğü ve karında şişkinlik şikâyeti ile getirilen 4 yaşında erkek Alman Çoban köpeği ile yine aynı yaşta erkek Golden Retriever ırkı iki adet köpek incelendi. Yapılan klinik muayenede hayvanlarda asites, kalp oskültasyonunda belirgin üfürüm tespit edildi. Olguların toraks radyografisinde kalpte büyüme olduğu tespit edildi. Elektrokardiyografide paroksismal taşikardi belirlendi. Doppler ekokardiografik muayene ile her iki olguda da mitral ve trikuspital kapaklarda değişik derecelerde yetmezlikler saptandı. Ayrıca, 2-D ultrasonografide 2 mm' nin üzerinde perikardiyal sıvı toplanması saptandı. Pratik kitlerle yapılan Troponin I ve T testleri her iki olgu için pozitif olarak değerlendirildi. Tedavide Enalapril (0.5 mg/kg, PO), Furasemid (3 mg/kg, PO) ve Aminocardol (20 mg/kg, PO) kullanıldı. 2 haftalık tedavi sonrası, bir köpekte kısmi düzelmeler görülmesine rağmen, diğer köpekte dördüncü hafta sonunda ani ölüm şekillendi. Nekropsi bulguları ile DCM doğrulandı.

Anahtar kelimeler: Köpek, dilate kardiyomiyopati, elektrokardiyografi, ekokardiyografi

Abstract: In the present study, a 4 year old male German Shepherd and a male Golden Retriever dog referred to Erciyes University, Clinics of Faculty of Veterinary Medicine were included in the study. In the history, they were suffering from tiredness, breathing difficulty and abdominal distension. In dogs, ascites and significant heart murmurs were found in the clinical examination by auscultation. In the thoracic radiography of both cases, enlargement in heart size were reported. In the electrocardiography, paroxysmal tachycardia was determined. Various degrees of insufficience of mitral and tricuspital valves were determined by Doppler echocardiography. Additionally, more than 2 mm pericardial fluid was monitored in 2-D ultrasonography. Troponin I and T was evaluated as positive by using commercial kits in both dogs. Enalapril (0.5 mg/kg, PO), Furasemid (3 mg/kg, PO) and Aminocardol (20 mg/kg, PO) were used for the treatment of dilated cardiomyopathy (DCM). Although one of dogs recovered after a 2 week treatment period, a sudden death occurred at the end of the fourth week of treatment in the other dog. DCM was confirmed by necropsy findings.

Keywords: Dog, dilated cardiomyopathy, electrocardiography, echocardiography

1 Yrd.Doç.Dr.Erciyes Ün.Vet.Fak.İç Has. AD, Kayseri2 Doç.Dr.Erciyes Ün.Vet.Fak.Cerrahi AD, Kayseri3 Prof.Dr.Erciyes Ün.Vet.Fak.İç Hastalıkları AD, Kayseri4 Prof.Dr.Erciyes Ün.Vet.Fak.Patoloji AD, Kayseri5 Prof.Dr.Erciyes Ün.Vet.Fak.Cerrahi AD, Kayseri


12-16 yaş grubu çocuklarda atletik performansın belirlenmesinde fiziki ve kardiyorespiratuar özelliklerin etkisi Dilate kardiyomiyopatili iki adet köpekte klinik, radyolojik elektrokardiyografik ve ekokardiyografik bulgular


Dilate kardiyomiyopati (DCM) köpeklerdeki arit-milerle karakterize, en önemli ve en yaygın primer kardiyak problemlerden birisidir (1). Genellikle sol veya heriki ventrikülün genişlemesi, azalmış miyo-kard kontraksiyonu veya myokardın fonksiyonunu yitirmesi ile karakterize bozukluktur. Sıklıkla genç, iri ırk, 4-6 yaşlı, erkek köpeklerde görülür (2). Etiyolojisi tam olarak bilinmemekle birlikte; viral enfeksiyonlar, mikrovasküler hiperreaktivite, be-sinsel eksiklikler, immun ilişkili hastalıklar, myo-kardiyal toksinler ve çeşitli genetik bozukluklar gibi değişik nedenler ileri sürülmüştür (1). Klinik olarak dispne, öksürük, bayılma, egzersizi tolere edememe, abdominal gerginlik ve kısmi anoreksi, ağırlık kaybı ile birlikte orta dereceli letarji görül-mektedir (1,3-5).

Dilate kardiyomiyopatili köpeklerde ekokardiy-ografi, myokardiyal disfonksiyonu belirleme ve ölçmenin yanısıra edinsel valvuler ya da perikardi-al hastalıklar gibi diğer kalp hastalığı nedenlerini ayırt etmek için de kullanılmaktadır (3, 6). Kalp odacıklarındaki genişleme hem M-mod hem de iki boyutlu ölçümle (twodimensional measurements) kolaylıkla belirlenebilir ve ölçülebilir. Dilatatif kardiyomiyopatinin tanısında M-mod ve B-mod ekokardiyografik parametreler genellikle en güve-nilir tanı yöntemleridir (7-10). Sol atrium ve/veya ventrikülün sistolik ve diastolik iç çapları, mitral kapak E noktası ile inter ventriküler septum uzaklığı ve eğer sağ ventrikül de etkilenmiş ise sağ ventrikül iç çapının artışı ile birlikte ventriküler kasılma gücünün azalmasının (hipokinezi) M-mod ekokardiyografik anormallikler olduğu bildirilmek-tedir (3, 11-14). Kısa eksende sol ventrikülün sistol sonu ve diastol sonu boyutlarının vücut ağırlığına göre ölçüm değerleri dilate kardiyomiyopatili kö-peklerde normal köpeklere göre daha büyüktür. Sol ventrikül duvarı normal diastoldekine göre genel-likle normal kalınlıkta ya da biraz daha kalındır. Ancak sistol sırasında içe doğru harekette belirgin bir azalma ve kalınlaşma vardır. Generalize ve si-metrik sol ventriküler hipokinetik dilate kardiyo-miyopatili çoğu köpekte gözlemlenmektedir. Her iki ventrikülde de yetmezlik bulunan büyük ırklarında ve diğer köpeklerde sağ atrial ve ventri-küler boyutlar artmıştır (1).

Belirgin olarak kalp yetmezliği bulunan köpeklerde EKG’ de çoğunlukla, sol ventriküler genişlemede, yüksek amplitüdlü R dalgası ya da genişlemiş QRS kompleksi ve sol atrial genişlemede genişlemiş P dalgası gözlemlenir (1, 2). Atrial fibrilasyon, dilate kardiyomyopatili bazı iri ırk köpeklerin %75-80 kadarında bildirilen yaygın bir ritim bozukluğudur (15-19). Dilate kardiyomyopati nedeniyle ventrikü-ler ritim bozukluğu özellikle Boxer ve Doberman pinscherlarda ani ölümlere neden olmaktadır (12, 20-23).

Radyografide genellikle sol atriyal genişleme ile progresif sol taraflı ya da generalize kardiyomegali belirlenir (1). Latero-lateral rady-ografide; apiko-baziller mesafenin artması, kalbin ön kenarının yuvarlaklaşması, kalp ile sternum arasında temas alanının artması, kalbin arka ke-narının posterior yer değiştirmesi, kalp/diyaframa’nın üst üste binmesi, trakeobronşik bi-fürkasyonun çökmesi, trakeanın dorsale doğru de-plase olması ve kolumna vertebralise paralel hale gelmesi, dorso-ventral radyografide ise; kalp boyu-nun artması, kalbin kenarlarının yuvarlaklaşması, kalp/göğüs duvarı uzaklığının azalması, kalbin apeksinin arkaya doğru yer değiştirmesi, kalp/diyaframa’nın üst üste binmesi bulgularının değer-lendirilmesi gerekir (24). Sol atrial genişlemede kalbin derinliğindeki artış, trakeanın yukarı doğru yer değiştirmesine neden olur, genişlemiş atriyum tarafından sol bronşlar yukarıya doğru yer değişti-rir (25). Sol atriyal genişleme genellikle mitral yet-mezlikle birlikte bulunur (24, 26).

Köpeklerin dilate ve hipertrofik kardiyomiyopati, subaortik stenoz, kronik mitral kapak hastalıkların-da ya da sekunder olarak diğer enfeksiyonlar sonu-cu kardiyak miyositlerin dejenerasyonuna yol açan kardiyak hastalıkların seyri sırasında serum tropo-nin düzeylerinde artış görülür (27-29).

Bu çalışmada dilate kardiyomiyopatili iki köpekte klinik ve pataolojik bulguların yanında elektrokar-diyogram ve ekokardiyogramda görülebilecek değişiklikler incelenerek bu bozukluğun teşhis edilmesinde yardımcı olabilecek parametrelerin tespit edilmesi amaçlandı.


Onmaz AC, Kibar M, Güneş V, Atasever A,Atalan G

Vaka raporu

Bu vaka raporunun olgularını E.Ü Veteriner Fakül-tesi Kliniklerine getirilen 4 yaşında dişi bir Alman Çoban köpeği (Olgu 1) ile yine aynı yaşta Golden Retriver ırkı erkek bir köpek (Olgu 2) oluşturdu. Yürümede zorluk, karında şişkinlik ve dispne şi-kayeti ile getirilen bu köpeklerin gerekli klinik, radyografik, elektrokardiyografik ve ekokardiy-ografik muayeneleri yapıldı. Yazdırılan EKG’lerin her birinde dalgaların şekli incelenerek P ve T dal-galarının amplitütleri; P, T ve QRS kompleksinin süreleri ve PQ ve QT aralıklarının süreleri ile daki-kadaki kalp atım sayıları belirlendi.

Ekokardiografik muayenede, Sonosite marka 180 model (SonoSite Inc., USA) renkli Doppler ultra-sonografi cihazı ve bu cihaza ait 4,0-7,0 MHz'lik mikrokonveks prob kullanıldı. Hayvanlar önce sağ yanına yatırılarak sağ parasternal kısa eksen ve uzun eksen pencerelerinden muayene edildi. Bu pencerelerde; sol ventrikül’ün M-mod ve 2-D mod ekokardiogarfik muayenesi yapıldı. Daha sonra prob kalbin basisine dogru yönlendirilerek mitral kapakların, bundan sonra da kranial’e yönlendirile-rek pulmoner kapağın 2-D, Pulsed Wave (PW) Doppler ve renkli Doppler muayeneleri yapıldı. Bundan sonra hayvanlar sol yanına yatırılarak sol

parasternal uzun eksen görüntüsünde mitral ve trikuspital kapaklar ekokardiografik muayene edil-di. Hayvanların kanındaki troponinlerin (cTn-I ve cTn-T) varlığının belirlenmesi amacıyla kalp kö-kenli Troponin-I için piyasada satışa sunulmuş olan kitlerden (Card-I Kit Combo Test, Aboatech) ya-rarlanıldı. Troponin-T’nin belirlenmesi amacıyla yine piyasadan ticari olarak temin edilen Tromp-T test kiti (Tropt Sensitive Rapid Assay, Roche) kul-lanıldı. Tedavide Enalapril (0.5 mg/kg, PO), Fura-semid (3 mg/kg, PO) ve Aminocardol (20 mg/kg, PO) kullanıldı.

Yapılan klinik muayene de Olgu 1 ve 2’de asites, kalp oskültasyonunda belirgin üfürüm tespit edildi. Kliniğimizde yapılan ilk değerlendirmelerde her iki olguda da rektal ısı, solunum ve nabız sayıları nor-mal sınırlardaydı. Yapılan ilk hematolojik muaye-nelerde, her iki olgudaki beyaz kan hücre sayısının normalden yüksek olduğu (>21.000/ μL) belirlendi. Aynı şekilde segmentli nötröfil sayısında da artışlar (>14.000/ μL) gözlemlendi. Pratik kitlerle yapılan Troponin I ve T testleri her iki olgu için pozitif olarak değerlendirildi.

Hastaların radyografik değerlendirilmesinde, torak-sın latero lateral (LL) radyografisinde kalpteki ge-nişleme ve büyüme Vertebral Kalp Skalası yönte-miyle tespit edildi (Şekil 1).

Şekil 1. DCM'li bir köpeğin LL radyografisi (Olgu 2)



DCM tanısı konan hayvanlardan kaydedilen II. derivasyona ait elektrokardiyografik ölçümler tablo I’ de verilmiştir.

Ekokardiografide sağ parasternal kısa eksen görün-tüsünde interventriküler septum (IVS) ve posterior duvar (PW) kalınlığı değerlerinde azalma, sol ventriküler boşluk (LVID) değerlerinde ise artış belirlendi. Aynı düzeyde kaydedilen M-mod grafide ise kalp kası ve boşluklarındaki benzer de-ğişiklikler ile birlikte taşiaritmik kalp kası hareket-leri kaydedildi. Yine M-mod ekokardiografide LA/Ao > 2 olarak tespit edildi. Sol parasternal uzun

eksen görüntüsünde Aort stenozu görüldü. Doppler ekokardiografik muayene ile mitral ve trikuspital kapaklarda değişik derecelerde yetmezlikler sap-tandı. Ayrıca, 2-D ultrasonografide Olgu 1’de 2 mm' nin üzerinde perikardiyal sıvı toplanması sap-tandı (Şekil 2-5).

Olgu 1’e yapılan nekroskopik inceleme sonucunda göğüs boşluğunda, perikard kesesinde ve abdomen bölgesinde sıvı birikimi göze çarptı. Kalbin nor-malden büyük olduğu ve sol ventrikül duvar çapı-nın inceldiği dikkati çekti (Şekil 6).

Tablo I. Olgulara ait EKG parametreleri

Parametreler Olgu 1 Olgu 2 Referans Değerler

Kalp Frekansı 120 140 70-160

P amplitud (mV) 0,2 0,2 <0,4

P time (mm/s) 0,06 0,05 <0,04

PQ interval (mm/s) 0,10 0,08 0,06-0,13

QRS amplitud (mV) 3,0 2,8 <2,0

QRS time (mm/s) 0,05 0,04 <0,05

QT time (mm/s) 0,22 0,20 0,15-0,25

Şekil 2. DCM'li bir köpeğin sağ parasternal kısa eksen görüntüde pulmoner kağak yetmezliği (ok işareti) renkli Dop-pler bulguları (Olgu 1).



Şekil 3. DCM'li bir köpeğin Aynı köpeğin pulmoner kapak yetmezliğinde (ok işareti) PW Doppler bulguları (Olgu 1).

Şekil 4. DCM'li bir köpeğin M-mod ekokardiogram bulguları (Olgu 1).



Şekil 5. DCM'li bir köpekte 2-D ekokardiogarmda pericardial efüzyon bulguları (Olgu 1).

Şekil 6. DCM'li bir köpeğin nekropsi bulguları (Olgu 1).



TARTIŞMA

DCM sıklıkla genç, iri ırk, 4-6 yaşlı, erkek köpek-lerde görülür (30). Klinik olarak dispne, öksürük, bayılma, egzersizi tolere edememe ve abdominal gerginlik ve kısmi anoreksi, ağırlık kaybı ile birlik-te orta dereceli letarji görülmektedir (2-5, 17, 26, 30, 31). Bu olgulardaki DCM li köpeklerin aynı yaşta (4 yaşlı) olması ve benzer klinik semptomlara sahip olması yukarıdaki bildirimlerle benzerlik göstermektedir. Miyokart hücrelerinden sızan yan-gı indikatörlerinden en önemlisi troponinlerdir. Bu vaka raporunu oluşturan köpeklerde de miyokart hasarını belirlemek için insanlarda kullanılan ticari test kitleri kullanıldı ve köpeklerin hem cTn-I hem de cTn-T testlerinin pozitif olduğu belirlendi.

Radyolojik muayenede, pleural effusion nedeniyle gölgelenebilen total ve şiddetli kalp büyümesi izle-nir. Sol atriyal genişleme ile progresif sol taraflı ya da generalize kardiyomegali belirlenir (2). Bu olgu raporundaki köpeklerin radyografik muayenesinde progresif sol taraflı kardiyomegali belirlendi ve kalbin normalden daha fazla büyüdüğü Vertebral Kalp Skalası yöntemiyle (4) doğrulandı.

Sol ventriküler dilatasyon bulunan köpeklerde EKG'de R dalgasının amplitüdünün artmış olduğu ya da QRS kompleksinin genişlediği bildirilmiştir (15, 29). Araştırıcılar (3, 4, 6, 21, 26, 32) sol atriyel genişlemelerin EKG΄ de P dalgası zamanında uza-maya (>0,06 sn) ve sağ atriyel genişlemelerin ise P dalgası amplitüdünde büyümeye (>0,4 mV), neden olduğunu bildirmişlerdir. Bu çalışmadaki her iki olguda da QRS dalgası amplitüdünün büyüdüğü (>2,0 mV) gözlemlenirken P dalgası amplitüdünün değişmediği (<0,4 mV) ancak P dalgası zamanında uzama (>0,06sn) saptandı. Dilate kardiyomiyopatili köpeklerde sağ taraflı ya da çift taraflı ventriküler kalp yetmezliğinin belirtisi olan vena cava cauda-lis genişlemesi, hepatomegali, asites, pleural effü-zyon pulmoner ödem ya da perikardiyal effüzyon görülmektedir (1, 2, 5, 11, 33). Bu çalışmadaki olguların her ikisinde de asites ve sol parasternal uzun eksen görüntüsünde aort stenozu görüldü. Doppler ekokardiografik muayene ile mitral ve trikuspital kapaklarda değişik derecelerde yetmez-likler saptandı. Ayrıca, 2-D ultrasonografide 2 mm' nin üzerinde perikardiyal sıvı toplanması saptandı.

Sonuçta, bu vaka raporu ile DCM nin 4 yaşlı ve farklı ırklardaki köpeklerde önemli kalp ra-hatsızlıklarından biri olduğu ve teşhiste klinik, ra-dyolojik, elektrokardiyografik ve elektrokardiy-ografik verilerin birlikte değerlendirilmesinin öne-mi gösterildi.

KAYNAKLAR

1. Ettinger SJ, Feldman EC. Textbook of Veteri-nary Internal Medicine: Diseases of the Dog and Cat (4th Ed.). 1995; pp 996-1005.

2. Schaer M. Clinical medicine of the dog and cat. Manson Publishing (3rd edition), 2003; pp 150-151.

3. Bonagura JD, O'Grady MR, Herring SD. Echocardiyofgraphy. Princibles of interpreta-tion. Vet Clin Nort Am Small Anim Pract 1985; 15(6): 1177-1194.

4. Buchanan JW. Vertebral Scale System to Measure Canine Heart Size in Radiographs. JAVMA 1995; 206 (2): 194-199.

5. Ok M, Öztürk AS Er C. Üç köpekte konjestif kalp yetmezliği, Eurasian J Vet Sci 2010; 26 (1): 57-62.

6. Lombard CW. Echocardiyographic and clini-cal signs of canine dilated cardiyomyopathy. J small Anim Pract 1984; 25: 59.

7. Calvert CA, Pickus CW, Jacobs GJ, Brown J. Signalment, survival, and prognostic factors in Doberman Pinschers with end-stage cardio-myopathy. J Vet Intern Med 1997; 11: 323–326.

8. Monnet E, Orton CE, Salman M, Boon J. Idio-pathic dilated cardiomyopathy in dogs: sur-vival and prognostic indicators. J Vet Intern Med 1995; 9: 12–17.

9. Tidholm A, Svensson H, Sylvén C. Survival and prognostic factors in 189 dogs with dilated cardiomyopathy. J Am Anim Hosp Assoc 1997; 33: 364–368.



10. Park C, Yoo JH, Jeon HW, et al. Therapeutic Trial of Granulocyte-Colony Stimulating Fac-tor for Dilated Cardiomyopathy in Three Dogs. J Vet Med Sci 2007; 69(9): 951–955.

11. Bakırel U, Bilal T. İki köpekte konjestif kardi-yomiyopatinin ekokardiyografi ile tanısı. Kafkas Üniv Vet Fak Derg 1998; 4 (1-2): 83-85.

12. Calvert CA, Brown J. Use of M- mode echo-cardiography in Doberman pinschers. JAVMA 1986; 189:293.

13. Gooding JP, Robinson WF, Mews GC. Echo-cardiographyc caracterization of dilatation cardiyomiyopathy in the English cocer spaniel. Am J Vet Res 1974; 47 (9): 1978-1983.

14. Kienle RD, Thomas WP. Echocardiography. Veterinary Diagnostic Ultrasound. London W B Saunders Company. 1995; pp 198-255.

15. Bonagura JD, Ware WA. Atrial fibrilation in the dog: Clinical findings in 81 cases. J Am Anim Hosp Assoc 1986; 22: 111.

16. Darke PGG, Else RW. Canine cardiyomyopati. Vet Annu 1984; 24: 237.

17. Fox PR. Canine myocardial disease. In: Fox PR (Ed) Canine and Feline Cardiology. New York, Churchill Livingstone, 1988; pp 467-493.

18. Fox PR. Feline myocardial disease, In: Fox PR (Ed) Canine and Feline Cardiology. New York, Churchill Livingstone. 1988; pp 435-466.

19. Thomas WP. Myocardial disease of the dog. In: Contemporary Issues in Small Animal Practice. Cardiology. New York, Churchill Livingstone, 1987; pp 117-156.

20. Calvert CA. Dilated congestive cardyo myopa-thy in Doberman pinschers. Comp Contin Ed 1986; 8: 417.

21. Hapster NK. Boxer cardyomyopathy: A reviw of the long-term benefits of antiarrytmic ther-apy. Vet Clin Nort Am: Sm Anim Pract 1991; 21: 989.

22. Ino T, Sherwood WG, Benson LN, et al. Car-diac manifestations in disorders of fat and car-nitine metabolism in infancy. J Am Coll Car-diol 1988; 11:1301.

23. O'Grady JJ, Horne R. Occult dilated cardiyo-myophaty: an echocardiyographic and electro-cardiyographic study of 193 asymptomatic Doberman pinschers. Proceedings of the 10th annual ACVIM. 1998; pp 795-795.

24. Douglas SW, Williamson HD. Veterinary Ra-diological Interpretation, William Heinemann Medical Books Ltd, London, 1970; pp 180-201.

25. Çeçen G. Köpeklerde kardiyak hastalıkların tanısında radyografinin önemi. Vet Cer Derg 2003; 9 (3-4): 63-70.

26. Weirich WE. Heart Failure. In: Emergency Medicine in Small Animal Practice, the Com-pendium Collection, Veterinary Learning Sys-tems, New Jersey, 1997; pp 22-29.

27. Bader D, Kugelman A, Lanir A, et al. Cardiac troponin I serum concentrations in newborns: A study and review of the literature. Clinica Chimica Acta 2006; 371: 61–65.

28. Hagman R, Lagerstedt AS, Fransson BA, Bergström A, Häggström J. Cardiac troponin I levels in canine pyometra. Acta Vet Scand 2007; 49: 6.

29. Petric AD, Tomsic K. Diagnostic Methods of Cardiomyopathy in Dogs -Old and New Per-spectives and Methods. Slov Vet Res 2008; 45 (1): 5-14.

30. Bonagura JD, Herring DS. Echocardiyogra-phy: Acquired heart disease. Vet Clin North Am: Sm Anim Pract 1985; 15: 1209.



31. Fox PR. Myocardial diseases. In: Ettinger SJ (Ed) Textbook of Veterinary Internal Medicine (3 rd ed), Philadelphia, WB Saunders, 1989; pp 1097-1131.

32. Başoğlu A. Veteriner Kardiyoloji, Selçuk Üni-versitesi Veteriner Fakültesi Yayını, Konya, 1992; s 23-39.

33. Dukes J, McEwan L, Borgarelli M, et al. Pro-posed Guidelines for the Diagnosis of Canine Idiopathic Dilated Cardiomyopathy. J Vet Cardiol 2003; 5(2):7-19.

257Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3) 257-260, 2011

20. CİLT YAYIN DİZİNİ


ERCİYES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ TIBBİ ONKOLOJİ BİLİM DALI’NA 2006–2009 YILLARI ARASINDA BAŞVURAN KANSER HASTALARININ EPİDEMİYOLOJİK DEĞERLENDİRMESİ……………………………………………………………………….1

Halit KARACA, Veli BERK, Mevlüde İNANÇ, Mustafa DİKİLİTAŞ, Metin ÖZKAN

KAYSERİ’DEKİ FARKLI BİNALARIN SU DEPOLARINDA LEGIONELLA ARAŞTIRILMASI…………………………………………………………………………………9

Zahide AKKAYA, Yusuf ÖZBAL

KARADENİZ BÖLGESİ'NDEKİ SIĞIRLARDAN ELDE EDİLEN BABESIA BOVISSUŞLARININ MOLEKÜLER KARAKTERİZASYONU…………………………………………………………18

Önder DÜZLÜ, Abdullah İNCİ, Alparslan YILDIRIM

ÜNİVERSİTE SINAVINA HAZIRLANAN ÖĞRENCİLERDE ÇOKLU ZEKÂNIN DEĞERLENDİRİLMESİ………………………………………………………………………………29

Gülşen DEMİRAY, Nazan DOLU

HEMŞİRE VE EBELERİN AİLE İÇİ FİZİKSEL ŞİDDETE BAKIŞ AÇILARI VE MARUZİYETLERİ……….39Ferhan ELMALI, Zeliha KAYA ERTEN, Handan ZİNCİR, Betül ÖZEN, Elçin BALCI

SPORCU VE SEDANTER ERKEKLERDE 18-30 YAŞ PERİYODUNUN KUVVET, ANAEROBİK GÜÇ VE ESNEKLİK ÜZERİNE ETKİLERİ………………………………………………………48

Cem Sinan ASLAN, Hürmüz KOÇ, Yusuf KÖKLÜ

SEZARYEN SONRASI ERKEN TABURCU OLAN KADINLARA VERİLEN EVDE BAKIM HİZMETİNİN ANNE SAĞLIĞINA VE ÖZ BAKIM GÜCÜNE ETKİSİ…………………………………………54

Nuriye BÜYÜKKAYACI DUMAN , Nimet KARATAŞ

YUMURTACI DAMIZLIK BILDIRCIN (COTURNIX COTURNIX JAPONICA) RASYONLARINA ÖĞÜTÜLMÜŞ ÜZÜM ÇEKİRDEĞİ İLAVESİNİN VERİM VE KULUÇKA PERFORMANSI İLE YUMURTA KALİTESİNE ETKİSİ………………………………………………………..68

Sibel SİLİCİ, Berrin KOCAOĞLU GÜÇLÜ, Kanber KARA

FİZİKSEL AKTİVİTE VE EPİLEPSİFerhan SOYUER, Füsun ERDOĞAN……………………………………………………………………………77

2011 YILI MEZUNLARI TEZ ÖZETLERİ (I)…………………………...……………………………………I-XXXIV

ARAŞTIRMALAR

DERLEME




POSTPARTUM DÖNEMDE SIÇAN UTERUSUNDAKİ YAPISAL DEĞİŞİKLİKLER………………………..….83Emel ALAN, Narin LİMAN

GALVANO SERAMİK VE METAL SERAMİK ÜÇ ÜYELİ KÖPRÜ PROTEZLERİNİN KIRILMA DİRENÇLERİNİN İNCELENMESİ …………………..……………………………………….….………92

Zekiye EROĞLU, Ayşegül Güleryüz GÜRBULAK

MANİSA’DA ŞİZOFREN HASTALARIN SİTOGENETİK ANALİZİ VE POLİMERAZ ZİNCİR REAKSİYONU İLE COMT( 21q11.2 ) GENİNİN TEŞHİSİ………………………………………………99 Elvan ARSLAN,

, Nuray ALTINTAŞ, Ahmet AYER, Ayşen Esen DANACI, Mustafa AŞÇI, Seda ÖRENAY

ÜNİVERSİTELİ ERKEK ÖĞRENCİLERİN VÜCUT YAĞ YÜZDELERİNİN ÜÇ FARKLI YÖNTEMLE DEĞERLENDİRİLMESİ …………………………………………..………………..107 Nazmi SARITAŞ, İrfan ÖZKARAFAKI, Osman PEPE, Serdar BÜYÜKİPEKCİ

KÖK KANALLARINDA SIKLIKLA GÖRÜLEN ÜÇ MİKROORGANİZMANIN ELEKTRONİK BURUN SİSTEMİ KULLANILARAK SINIFLANDIRILMASI……………………………………………...…….116

Yasemin KAHRAMAN, Bekir Hakan AKSEBZECİ, Esma KAYA, Özgür ER, Hatice ÖZBİLGE

TÜRKIYE’DE MANISA VE YÖRESINDE AKRABA EVLILIĞI YAPMIŞ AILELERDE GJB2 (CONNEXIN 26) GENINDEKI35DEL MUTASYONUNUN ARAŞTIRILMASI …………..……………..……....124 Nuray ALTINTAŞ, Ali Vefa YÜCETÜRK, Seda ÖRENAY

GIARDIOSIS’Lİ KÖPEKLERDE HEMATOLOJİK VE BİYOKİMYASAL GÖSTERGELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ ……………………………………………………………..…….. 129

Mustafa SARI , Ali Cesur ONMAZ

YENİDOĞAN ÜNİTELERİNİN DÜZEYLERİ VE ORGANİZASYONU…………………….………………….137Sebahat ALTUNDAĞ DÜNDAR, Meral BAYAT, Emine ERDEM

VETERİNER HEKİMLİĞİ YÖNÜYLE MEHMET AKİF ERSOY………………………….……………………143 Çağrı Çağlar SİNMEZ, Aşkın YAŞAR

TRAVMA SONUCU KOMPLİKE KRON KRIĞI MEYDANA GELEN GENÇ DAİMİ………………….……..150 DİŞİN APEKSİFİKASYON TEDAVİSİ : VAKA RAPORU Kanşad PALA, Salih DOĞAN, Özgür ER

ANTEMORTEM DIAGNOSIS OF ATRIAL SEPTAL DEFECT IN A NEWBORN WATER BUFFALO CALF (BUBALUS BUBALIS): A CASE REPORT…………………………………………155 Vehbi GÜNEŞ, Murat KİBAR, Ali Cesur ONMAZ, Gültekin ATALAN

2011 YILI MEZUNLARI TEZ ÖZETLERİ (II)…………………………...………………………………. XXXV-LXVII

OLGU SUNUMLARI

ARAŞTIRMALAR

DERLEMELER




LEISHMANIA TROPICA İLE İNFEKTE MAKROFAJ HÜCRELERİNDE PROPOLİSİN SİTOKİN SALINIMINA ETKİLERİ………………………………………….………………………………..161

Hatice ÖZBİLGE, Esma Gündüz KAYA

HODGKİN HASTALIĞI MANTLE IŞINLAMASINDA TİROİDİN ALDIĞI DOZUN ARAŞTIRILMASI…167M.Tarkan AKSÖZEN, Oğuz Galip YILDIZ, Kadir YARAY

KAYSERİ İLİ’NDE GÖREV YAPAN SAĞLIK YÖNETİCİLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE UYGULAMADA KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR………………..…………………174

Elçin BALCI, Enver ÇAKIL, Ahmet Hamdi DUDAK, İskender GÜN, Fevziye ÇETİNKAYA, Osman GÜNAY

YOZGAT İL MERKEZİNDEKİ SAĞLIK ÇALIŞANLARINDA SAĞLIK SORUNLARI GÖRÜLME DURUMU VE ETKİLEYEN FAKTÖRLER…………………………………………….………..184


ÇİNKO VE METİYONİNİN BUZAĞILARDA PERFORMANS ÜZERİNE ETKİSİ…………………………195İsmail ÜLGER, Osman KÜÇÜK

KAYSERİ YÖRESİNDE SPERMOPHILUS XANTHOPRYMNUS’LARDA (RODENTIA, MAMMALIA) ECHINOCOCCUS MULTILOCULARIS VE DİĞER BAZI PARAZİTLERİN ARAŞTIRILMASI………………………………………………………………….…203


KOYUNLARDA DENEYSEL OLUŞTURULAN RUMEN ASİDOZUNUN ELEKTROKARDİYOGRAFİK PARAMETRELER ÜZERİNE ETKİSİ………………………………………210


DENTAL NİKEL KROM ALAŞIMINA UYGULANAN ALTIN KAPLAMANIN YÜZEY PÜRÜZLÜLÜĞÜ VE BAKTERİ ADEZYONUNA ETKİLERİNİN İNCELENMESİ…………………………217


ARAŞTIRMALAR




ORTODONTİK TEŞHİSTE KONİK IŞINLI BİLGİSAYARLI TOMOGRAFİ……………………………..……227S.Kutalmış BÜYÜK, Sabri İlhan RAMOĞLU

KLİNİK UYGULAMADA KAVRAM HARİTASI KULLANIMI: RESPİRATUAR DİSTRESS SENDROMU (RDS) ÖRNEĞİ………………………………………………………………………...235

Zübeyde KORKMAZ, Özlem AVCI, Öznur TOSUN, Nevin USLU, Emine ERDEM, Meral BAYAT

SIĞIRLARDA AKUT FAZ PROTEİNLERİ VE KLİNİK KULLANIM ALANLARI……………………………240Alparslan COŞKUN, İsmail ŞEN

DİLATE KARDİYOMİYOPATİLİ İKİ ADET KÖPEKTE KLİNİK, RADYOLOJİK ELEKTROKARDİYOGRAFİK VE EKOKARDİYOGRAFİK BULGULAR…………………………………….247


2011 YILI MEZUNLARI TEZ ÖZETLERİ (III)…………………………...…………………………… LXIX-XCI

OLGU SUNUMU

DERLEMELER


VOLUME 20. ARTICLE INDEX

JOURNAL OF HEALTH SCIENCES 20(1) 1-81, 2011

Epidemiologic Evaluation of the Patients Admitted to Department of Medical Oncology, Erciyes University, Medical Faculty, Between 2006 And 2009………………………………………………..…1

Halit KARACA, Veli BERK, Mevlüde İNANÇ, Mustafa DİKİLİTAŞ, Metin ÖZKAN

Legionella Researging in Water Depots’ of Different Buildings in Kayseri……………………………….………9Zahide AKKAYA, Yusuf ÖZBAL

Molecular Characterization of Babesia bovis Isolates Collected from Cattle in Black Sea Region………….……18Önder DÜZLÜ, Abdullah İNCİ, Alparslan YILDIRIM

Evaluation of Multiple Intelligence in the Students Preparing University Exam………………………………….29Gülşen DEMİRAY, Nazan DOLU

Exposed to Physical Violence and Outlooks of Nurses and Midwifes………………………………….…………39Ferhan ELMALI, Zeliha KAYA ERTEN, Handan ZİNCİR, Betül ÖZEN, Elçin BALCI

Molecular Characterization of Babesia bovis Isolates Collected from Cattle in Black Sea Region………………48Cem Sinan ASLAN, Hürmüz KOÇ, Yusuf KÖKLÜ

The Effect of Home Care Service Gıven to Postpartum Early Dıscharged Women who Had aCesarean Section on the Maternal Health and Power of Self-Care………………………………………………..54

Nuriye BÜYÜKKAYACI DUMAN , Nimet KARATAŞ

Effect of Supplementation of Crushed Grape Seed on Breeding Quail (Coturnix Coturnix Japonica) Diet on Production, Hatching Performance, and Egg Quality……………………………………………………..68

Sibel SİLİCİ, Berrin KOCAOĞLU GÜÇLÜ, Kanber KARA

Physical Activity and Epilepsy…………………………………………………………………………………….77Ferhan SOYUER, Füsun ERDOĞAN

Thesis Summaries of Graduates of Academic Year 2011 (I)………………………………………………… I - XXXIV

RESEARCH REPORTS

REVİEW ARTICLE




The Structural Changes in the Rat Uteri During the Postpartum Period………………………………………….….83Emel ALAN, Narin LİMAN

Investigation of Fracture Strength of Galvano Ceramic, Metal Ceramic Three Unit Bridges……………………...92Zekiye EROĞLU, Ayşegül Güleryüz GÜRBULAK

Identification of COMT Gene ( 22q11.2 ) by Polymerase Chain Reaction and Cytogenetic…………………………….…...99Analysis in Patients with Schizophrenia in Manisa

Elvan ARSLAN,, Nuray ALTINTAŞ, Ahmet AYER, Ayşen Esen DANACI, Mustafa AŞÇI, Seda ÖRENAY

Evaluatıon of Body Fat Percentage of Male University Students According to Three Different Methods……......107Nazmi SARITAŞ, İrfan ÖZKARAFAKI, Osman PEPE, Serdar BÜYÜKİPEKCİ

Classification of Three Microorganism Species Frequently Seen in Root Canals Using Electronic Nose System...116Yasemin KAHRAMAN, Bekir Hakan AKSEBZECİ, Esma KAYA, Özgür ER, Hatice ÖZBİLGE

Investigation Of The 35delg Mutation In The Gjb2 (Connexin 26) Gene-Related Family In Manisa and Vicinity In Turkey …………………………………………………………………...……………………….124

Nuray ALTINTAŞ, Ali Vefa YÜCETÜRK, Seda ÖRENAY

The Evalution of Hematologic and Biochemical Parameters in Dog with Giardiosis……………………………...129Mustafa SARI , Ali Cesur ONMAZ

The Levels and Organization of Neonatal Units………………………………………………………………….....137Sebahat ALTUNDAĞ DÜNDAR, Meral BAYAT, Emine ERDEM

Mehmet Akif Ersoy with the Aspect of Veterinary Surgeon………………………………………………………..143Çağrı Çağlar SİNMEZ, Aşkın YAŞAR

The Apexification Therapy of an Immature Tooth with Complicated Crown Fracture:Case Report……………....150Kanşad PALA, Salih DOĞAN, Özgür ER

Yeni Doğmuş Bir Manda Buzağısında (Bubalus bubalis) Atrial Septal Defekt’inAntemortem Teşhisi: Vaka Raporu……………………………………………………………………………….….155

Vehbi GÜNEŞ, Murat KİBAR, Ali Cesur ONMAZ, Gültekin ATALAN

Thesis Summaries of Graduates of Academic Year 2011 (II)……………………………………..………XXXV-LXVII

REVIEW ARTICLES

RESEARCH REPORTS

CASE REPORTS




The Effects of Propolis on the Levels of Cytokine on Leishmania Tropica Infected Macrophage Cells…………...161 Hatice ÖZBİLGE, Esma Gündüz KAYA

Investigating Dose Received by Thyroid in the Mantle Irradiation of the Hodgkin Disease………………………..167M.Tarkan AKSÖZEN, Oğuz Galip YILDIZ, Kadir YARAY

The General Characteristics of the “Health Managers” Working in Kayseri and the Problems They Encounter…..174Elçin BALCI, Enver ÇAKIL, Ahmet Hamdi DUDAK, İskender GÜN, Fevziye ÇETİNKAYA, Osman GÜNAY

The Status of Health Problems and Affecting Factors Among the Health Workers in Yozgat Provincial Center…………………………………………………………………………...…..184


Effects of Zinc and Methionine on Live Performance of Calves Consuming Milk………………………..……….195İsmail ÜLGER, Osman KÜÇÜK

Investigation of Echinococcus Multilocularis and Some Other Parasites in SpermophilusXanthoprymnus (Rodentia, Mammalia) in Kayseri Region………………………………………………………....203


Effects of Experimentally Induced Ruminal Lactic Acidosis on Electrocardiographic Parameters in Sheep………………………………………………………………………….210


The Investigation of The Effects of Gold Plating Applied onto Dental Nickel-Chromium Alloy on Surface Roughness and Bacteria Adhesion…………………………………………………………..…… 217


Cone Beam Computed Tomography in Orthodontic Diagnosis………………………………………………...…..227S.Kutalmış BÜYÜK, Sabri İlhan RAMOĞLU

Use of Concept Map in Clinical Practice: Example of Respiratory Distress Syndrome (RDS)………………..…...235Zübeyde KORKMAZ, Özlem AVCI, Öznur TOSUN, Nevin USLU, Emine ERDEM, Meral BAYAT

Clinical Use of Acute Phase Proteins in Cattle……………………………………………………………….……...240Alparslan COŞKUN, İsmail ŞEN

Clinic, Radiologic, Electrocardiographic and Echocardiographic Findings in Two Dogs with Dilated Cardiomyopathy………………………………………………………………………….247


2011 YILI MEZUNLARI TEZ ÖZETLERİ (III)… …...………………………………. ………LXIX-XCI.

RESEARCH REPORTS

REVIEW ARTICLES

CASE REPORT

264 Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3) 264-265, 2011

20. CİLT KONU DİZİNİ

AAktive parsiyel tromboplastin zamanı 20(2),129Akut faz protein 20(3),240Altin kaplama 20(3),217Anaerobik güç 20(1), 48Anne sağlığı 20(1),54Apeksifikasyon 20(2),150Asidoz 20(3),210Atrial septal defe 20(2),155

BBabesia bovis 20(1),18Bakteri 20(2),116Bıldırcın 20(1),68Biyoelektrik impedans analizi 20(2),107Buzağı 20(3),195

ÇÇevre ölçümü 20(2),107Çinko 20(3),195Çoklu zekâ 20(1),29

DDental alaşim 20(3),217Deri kıvrım kalınlığı 20(2),107Dilate kardiyomiyopati 20(3),247

EEbelik 20(1),39Echinococcus multilocularis 20(3),203Egzersiz 20(1),77EKG 20(3),210Ekokardiyografi 20(3),247Elektrokardiyografi 20(3),247Elektronik burun 20(2),116Epidemiyolojik çalışma 20(1), 1Epilepsi 20(1),77Esneklik 20(1), 48Evde bakım 20(1),54

FFiziksel aktivite 20(1),77

GGalvano seramik 20(2),92GBJ2 20(2),124Giardiosis 20(2),129

HHemşirelik 20(1),39;

20(3),235

İİnvolüsyon 20(2), 83

KKalsiyum hidroksit 20(2),150Kanser 20(1), 1Karadeniz bölgesi 20(1),18Kavram haritası 20(3),235Kayseri 20(1),9; 20(3),203Kayseri ve çevresi 20(1), 1Kırılma direnci 20(2),92Komplike kron kırığı 20(2),150Kongenital kardiyak bozukluk 20(2),155Konik ışınlı bilgisayarlı tomografi 20(3),227Koyun 20(3),210Kök kanal enfeksiyonu 20(2),116Köpek 20(2),129;

20(3),247Kuluçka 20(1),68Kuvvet 20(1), 48

LL.tropica 20(3),161Legionella 20(1),9Legionella pneumophila 20(1),9Leishmania sp. 20(3),203Lejyoner hastalığı 20(1),9

MMakrofaj 20(3),161Manda buzağısı 20(2),155Mantar 20(2),116Mantle ışınlaması 20(3),167Mehmet Akif Ersoy 20(2),143Meslek seçimi 20(1),29Metal seramik 20(2),92Metiyonin 20(3),195Mikrobiyoloji 20(2),116Moleküler karakterizasyon 20(1),18MSA-2c 20(1),18


20. CİLT KONU DİZİNİ

OOrta Anadolu 20(1), 1Ortodontide görüntüleme 20(3),227Otosomal resesif non-sendromik işitme kaybı 20(2),124

ÖÖğrenci 20(1),29Öğrenme 20(1),29Öz bakım 20(1),54

PPerformans 20(1),68; 20 (3),195PH 20(3),210Postpartum 20(2), 83Postpartum erken taburculuk 20(1),54Propolis 20(3),161Protrombin zamanı 20(2),129PZR 20(2),99

RRando fantom 20(3),167Respiratuar distress sendrom 20(3),235Ruh sağlığı 20(3),184

SSağlık çalışanı 20(3),184Sağlık durumu 20(3),184Sağlık hizmetleri 20(3),174Sağlık yöneticisi 20(3),174Sağlık yönetimi 20(3),174Sezaryen 20(1),54Sıçan 20(2), 83Sığır 20(1),18;

20(3),240Sitokin 20(3),161Spermophilus xanthoprymnus 20(3),203Spor 20(1),77Streptococcus mutans 20(3),217

ŞŞiddet 20(1),39Şizofreni 20(2),99

TTermolüminesans dozimetre 20(3),167Toxoplasma gondii 20(3),203Trombin zamanı 20(2),129Troponin 20(3),210Trypanosoma sp. 20(3),203

UUterus 20(2), 83

ÜÜniversite öğrencileri 20(2),107

VVeteriner hekim 20(2),143Vücut yağ yüzdesi 20(2),107

YYaş 20(1), 48Yenidoğan 20(2),137Yenidoğan yoğun bakım ünitesi 20(2),137Yetenek 20(1),29Yoğun bakım organizasyon 20(2),137

22q11.2 mikrodelesyonu 20(2),9935 delG 20(2),124


VOLUME 20. SUBJECT INDEX

AAatrial septal defect 20(2),155Acidosis 20(3),210Active partial thromboplastine time 20(2),129Acute phase proteins 20(3),240Age 20(1),48Anaerobic power 20(1),48Apexification 20(2),150Autosomal recessive non-syndromic congenital hearing loss 20(2),124

BBabesia bovis 20(1),18Bacteria 20(2),116Bioelectrical impedance analysis 20(2),107Black Sea Region 20(1),18Body fat percentage 20(2),107

CCalcium Hydroxide 20(2),150Calf 20(3),195Cancer 20(1), 1Cattle 20(3),240Ceserean 20(1),54Circumference 20(2),107Complicated Crown Fracture 20(2),150COMT 20(2),99Concept map 20(3),235Cone beam computed tomography 20(3),227Congenital cardiac defect 20(2),155Connexin 26 20(2),124Crushed grape seed 20(1),68Cytokine 20(3),161Dental alloy 20(3),217Dilated cardiomyopathy 20(3),247Dog 20(2),129;

20(3),247

EECG 20(3),210Echinococcus multilocularis 20(3),203Echocardiography 20(3),247Egg quality 20(1),68Electrocardiography 20(3),247Electronic nose 20(2),116Epidemiologic study 20(1), 1Epilepsy 20(1),77Exercise 20(1),77

FFlexibility 20(1),48Fracture strength 20(2),92Fungi 20(2),116

GGalvano ceramic 20(2),92Giardiosis 20(2),129GJB2 20(2),124Gold plating 20(3),217

HHatchability 20(1),68Health administration 20(3),174Health managers 20(3),174Health personnel 20(3),184Health services 20(3),174Health status 20(3),184Home care 20(1),54

IImaging in orthodontics 20(3),227Intensive care organization 20(2),137Involution 20(2),83

KKayseri 20(1),9;

20(3),203Kayseri and surroundings 20(1), 1


VOLUME 20. SUBJECT INDEX

LL.tropica 20(3),161Learning 20(1),29Legionella 20(1),9Legionella pneumophila 20(1),9Legionnaire's disease 20(1),9

MMacrophage 20(3),161Mantle radiation 20(3),167Maternal health 20(1),54Mehmet Akif Ersoy 20(2),143Mental health 20(3),184Metal ceramic 20(2),92Methionine 20(3),195Microbiology 20(2),116Midwifery 20(1),39Molecular characterization 20(1),18msa-2c, cattle 20(1),18Multiple intelligence 20(1),29

NNeonatal intensive care unit 20(2),137Neonate 20(2),137Nursing 20(1),39;

20(3),235

PPCR 20(2),99Performance 20(1),68; 20(3),195pH 20(3),210Physical activity 20(1),77Postpartum 20(2),83Postpartum early discharge 20(1),54Profession selection 20(1),29Propolis 20(3),161Prothrombine time 20(2),129

QQuail 20(1),68

RRando phantom 20(3),167Rat 20(2),83Respiratory distress syndrome 20(3),235Root canal infection 20(2),116

SSchizophrenia 20(2),99Self care 20(1),54Sheep 20(3),210Skinfold 20(2),107Spermophilus xanthoprymnus 20(3),203Sport 20(1),77Strength 20(1),48Streptococcus mutans 20(3),217Student 20(1),29

TTalent 20(1),29Thermoluminescence dosimeter 20(3),167Thrombine timeToxoplasma gondii 20(3),203Troponin 20(3),210Trypanosoma sp. 20(3),203

UUniversity students 20(2),107Uterus 20(2),83

VVeterinary Medicine 20(2),143Violence 20(1),39

WWater buffalo calf 20(2),155Zinc 20(3),195

22q11.2 microdeletion 20(2),9935delG 20(2),124


20. CİLT YAZAR DİZİNİ (VOLUME 20. AUTHOR INDEX)

AAbay Seçil 20(3), 217Akaya Zahide 20(1), 9Aksebzeci Bekir Hakan 20(2), 116Aksözen M. Tarkan 20(3), 167Alan Emel 20(2), 83Altıntaş Nuray 20(2), 99Altıntaş Nuray 20(2), 124Altundağ Dündar Sebahat 20(2), 137Arslan Elvan 20(2), 99Aslan Cem Sinan 20(1), 48Aslan Öznur 20(3), 210Aşçı Mustafa 20(2), 99Atalan Gültekin 20(2), 155;

20(3), 247Atasever Ayhan 20(3), 247Avcı Özlem 20(3), 235Ayer Ahmet 20(2), 99Ayvalı Zeynep 20(3), 203

BBalcı Elçin 20(3), 174Bayat Meral 20(2), 137;

20 (3), 235Berk Veli 20(1), 1Büyük Kutalmış S. 20(3), 227Büyükipekci Serdar 20(2), 99Büyükkayacı Duman Nuriye 20(1), 54

CCoşkun Alparslan 20(3), 240

ÇÇakıl Enver 20(3), 174Çetinkaya Fevziye 20(3), 174;

20(3),184Çölgeçen Özlem 20(3), 217

DDanacı Ayşen Esen 20(2), 99Demiray Gülşen 20(1), 29Deniz Kemal 20(3), 203Dikilitaş Mustafa 20(1), 1Doğan Salih 20(2), 150Dolu Nazan 20(1), 29Dudak Ahmet Hamdi 20(3), 174Düzlü Önder 20(1), 18

EEr Özgür 20(2), 116; 20(2), 150Erdem Emine 20(2), 137; 20(3), 235Eroğlu Zekiye 20(2), 92

GGün İskender 20(3), 174Güneş Vehbi 20(2), 155;

20(3), 174; 20(3), 210; 20(3), 247

Gürbulak Ayşegül Güleryüz 20(2), 92

İİnanç Mevlüde 20(1), 1İnci Abdullah 20(1), 18

KKahraman Yasemin 20(2), 116Kara Kanber 20(1), 68Karaca Bekdik İlknur 20(3), 210Karaca Halit 20(1), 1Karataş Nimet 20(1), 54Kaya Esma Gündüz 20(2), 116;

20(3), 161Kesim Bülent 20(3), 217Kılıç Mahmut 20(3), 184Kibar Murat 20(2), 155;

20(3), 247Kocaoğlu Güçlü Berrin 20(1), 68Koç Hürmüz 20(1), 48Korkmaz Zübeyde 20(3), 235Köklü Yusuf 20(1), 48Küçük Osman 20(3), 195

LLiman Narin 20(2), 83

OOnmaz Ali Cesur 20(2), 129;

20(2), 155; 20(3), 210; 20(3), 247


20. CİLT YAZAR DİZİNİ (VOLUME 20. AUTHOR INDEX)

ÖÖrenay Seda 20(2), 99;

20(2), 124Özbal Yusuf 20(1), 9Özbilge Hatice 20(2), 116;

20(3), 161Özkan Metin 20(1), 1Özkarafakı İrfan 20(2), 99

PPala Kanşad 20(2), 150Pepe Osman 20(2), 99

RRamoğlu Sabri İlhan 20(3), 227

SSarı Mustafa 20(2), 129Sarıtaş Nazmi 20(2), 107Silici Sibel 20(1), 68Sinmez Çağrı Çağlar 20(2), 143

ŞŞen İsmail 20(3), 240

TTez Coşkun 20(3), 203Topal Eyüp Sabri 20(3), 217Tosun Öznur 20(3), 235

UUslu Nevin 20(3), 235

ÜÜlger İsmail 20(3), 195

YYaray Kadir 20(3), 167Yaşar Aşkın 20(2), 143Yazar Süleyman 20(3), 203Yıldırım Alparslan 20(1), 18Yıldız Oğuz Galip 20(3), 167Yücetürk Ali Vefa 20(2), 124

270 Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3) 270, 2011

TEŞEKKÜR

Prof.Dr.Meral AŞÇIOĞLU (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Mustafa ÇALIŞ (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Mustafa KULA (Erciyes Ün.Tıp Fak.)Prof.Dr.Meral MİRZA (Erciyes Ün.Vet Fak.) Prof.Dr.Zafer KARAER (Ankara Ün.Vet Fak.) Prof.Dr.Lale TAŞKIN (Hacettepe Ün.Sağ.Bil.Fak.)Prof.Dr.Süleyman YAZAR (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Prof.Dr.Güner K.BAYRAM (Erciyes Ün.Vet.Fak.)Prof.Dr.Halit CANATAN (Eciyes Ün.Tıp Fak.)Prof.Dr.Şefik GÜRAN (GATA Tıbbi Biyoloji)Prof.Dr.Selim KURTOĞLU (Erciyes Ün.Tıp Fak.)Prof.Dr.İzzet ŞAHİN (Erciyes Ün.Tıp Fak.)Prof.Dr.İsmail ŞEN (Selçuk Ün.Vet.Fak.)Prof.Dr.Kutlay GÜRBULAK (Erciyes Ün.Vet.Fak.)Prof.Dr.Ahmet ÖZTÜRK (Erciyes Ün.Tıp Fak.)Prof.Dr.Berrin K.GÜÇLÜ (Erciyes Ün.Vet.Fak.)Prof.Dr.Erol BAYTOK (Erciyes Ün.Vet.Fak.)Prof.Dr.Nilgün DALDAL (İnönü Ün.Tıp Fak.)Prof.Dr.Abdullah İNCİ (Erciyes Ün.Vet.Fak.)Prof.Dr.İhsan KELEŞ (Erciyes Ün.Vet.Fak.)Prof.Dr.İzzet ŞAHİN (Erciyes Ün.Tıp Fak.)Prof.Dr.Süleyman YAZAR (Erciyes Ün.Tıp Fak.)Prof.Dr.Süleyman DAŞDAĞ (Dicle Ün.Tıp Fak.)Doç.Dr.Abdullah BÜYÜKÇELİK (Kayseri Acıbadem Hastanesi)Doç.Dr.Mürüvvet BAŞER (Erciyes Ün.Sağ.Bil.Fak.)Doç.Dr.Mücahit EĞRİ (Gaziosmanpaşa Ün.Tıp Fak.)Doç.Dr.Nuri MAMAK (Mehmetakif Ersoy Ün.Vet.Fak.)Doç.Dr.Mustafa KULA (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Doç.Dr.Betül ÇİÇEK (Erciyes Ün.Sağ.Bil.Fak.)Doç.Dr.Ayhan DÜZLER (Erciyes Ün.Vet.Fak.)

DANIŞMANLARA TEŞEKKÜR

Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisinin 2011 yılı 20.cildinde yayınlanan makalelerin incelenmesinde değerli zamanlarını ayırarak katkıda bulunan danışma kurulu üyelerimize ve kendi bilimsel uzmanlık alanlarında danışmanlık desteği sağlayan aşağıda isimleri belirtilen öğretim üyelerine teşekkürlerimizi sunarız.

Sağlık Bilimleri Dergisi Editörleri

Doç.Dr.Nurten KARA (19 Mayıs Ün.Tıp Fak.)Doç.Dr.Abdullah ÖZEN (Fırat Ün.Vet.Fak.)Doç.Dr.Burak SAĞSEN (Erciyes Ün.Diş Hek.Fak.)Doç.Dr.Özgür TOPUZ (Gazi Ün.Diş Hek.Fak.)Doç.Dr.Alpaslan YILDIRIM (Erciyes Ün.Vet.Fak.)Doç.Dr.Öznur ASLAN (Erciyes Ün.Vet.Fak.)Doç.Dr.Ayhan DÜZLER (Erciyes Ün.Vet.Fak.)Doç.Dr.Mücahit EĞRİ (Gaziosmanpaşa Ün.Tıp Fak.)Doç.Dr.Yıldıray ŞİŞMAN (Erciyes Ün.Diş Hek. Fak.)Doç.Dr.Hasan GÜZELBEKTAŞ (Selçuk Ün.Vet.Fak.)Doç.Dr.Nuri MAMAK (Mehmetakif Ersoy Ün.Tıp Fak.)Yrd.Doç.Dr.Serhan AKMAN (Selçuk Ün.Diş Hek.Fak.)Yrd.Doç.Dr.Mustafa ZORTUK (Erciyes Ün.Diş Hek. Fak.)Yrd.Doç.Dr.Hasan Önder GÜMÜŞ (Erciyes Ün.Diş Hek. Fak.)Yrd.Doç.Dr.Sevinç POLAT (Bozok Ün.SYO.)Yrd.Doç.Dr.Mustafa A. BELGE (Erciyes Ün.Diş Hek.Fak.)Yrd.Doç.Dr.Ahmet YAĞCI (Erciyes Ün.Diş Hek. Fak.)Yrd.Doç.Dr.Emine ERDEM (Erciyes Ün.Sağlık Bil.Fak.)Yrd.Doç.Dr.Hürmüz KOÇ (Erciyes Ün.BESYO)Yrd.Doç.Dr.Sevinç POLAT (Bozok Ün.SYO)Yrd.Doç.Dr.Mustafa ZORTUK (Erciyes Ün.Diş Hek.Fak.)Yrd.Doç.Dr.Emine ERDEM (Erciyes Ün.Sağ.Bil.Fak.)Yrd.Doç.Dr.Hasan Önder GÜMÜŞ (Erciyes Ün.Diş Hek.Fak.)Yrd.Doç.Dr.Tuba İÇA (Dumlupınar Ün.Fen-Ed.Fak.) Yrd.Doç.Dr.Melis NAÇAR (Erciyes Ün.Tıp Fak.) Yrd.Doç.Dr.Nazmi SARITAŞ (Erciyes Ün. BESYO) Yrd.Doç.Dr.Tarık SEVİNDİ (Niğde Ün.BESYO)

2011 YILI MEZUNLARI TEZ ÖZETLERİ (III)

Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXIX

Dental implantlar günümüzde diş hekimliği alanında yaygın olarak kullanılan malzemelerdir. Dental implantoloji alanında birçok araştırmacı çalışmakta ve literatürde çok sayıda makale bulunmaktadır. Fakat dental implantların ağız içine yerleştirildikten sonra herhangi bir sebeple başarısız olunup sökülmesi durumunda, yüzey özelliklerinin nasıl etkilendiği ve implantların ikinci kere kullanılabilirliği konusunda herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmada başarısız olmuş implantların ikinci kez kullanımında implant-kemik birleşmesinin derecesine bakılmış ve ilk kullanıma göre kıyaslaması histomorfometrik analizler ile değerlendirilmiştir. Bu amaçla dört farklı grup oluşturuldu ve her grupta dokuz implant, köpek çenelerine yerleştirildi. Kontrol grubunu oluşturan köpeklere yerleştirilen 3,3x10 mm ebatlarındaki implantlar üç ay beklendikten sonra, köpekler sakrifiye edildi. İkinci ve üçüncü gruplardaki köpeklere implantlar yerleştirilirken boyun bölgelerine 3-0 ipek sütur sarıldı ve 8 hafta sonra deneysel peri-implantitis oluşturularak implantlar yerlerinden söküldü. İkinci grupta sökülen implantlar yüzey temizliği için air-flow cihazı ve sitrik asit kullanılarak temizlendi. Üçüncü gruptaki implantlar ise aynı yüzey temizliği işlemleri yapıldıktan sonra otoklavda steril edildi. Daha sonra bu implantlar köpek çenelerinin diğer tarafında yeni hazırlanan implant yuvalarına yerleştirilerek üç ay, ikinci kere gerçekleşmesi amaçlanan osseointegrasyon süresi için beklendi. Dördüncü gruta ise daha önce insan çenelerine yerleştirilmiş fakat herhangi bir sebeple başarısız olunduğu için sökülmek zorunda kalınmış implantların yüzeyi airflow, sitrik asit ile temizlendi ve otoklavda steril edildikten sonra köpek çenelerine yerleştirildi ve yine üç aylık osseointegrasyon süresi beklendi. Bütün gruplara yerleştirilen implantların osseointegrasyon oranı “Rezonans Frekans Analizi” yöntemi ile yapılan ölçümlerle ve dekalsifiye edilmeden hazırlanan kesitlerle yapılan histomorfometrik incelemelerle belirlendi. Elde edilen sonuçlar istatistiksel olarak karşılaştırıldı ve yorumlandı. Sonuç olarak histomorfometrik ölçümlerde ve “Rezonans Frekans Analizi” değerlendirmelerinde gruplar arasında anlamlı farklılık bulunamadı. Anahtar kelimeler: Dental implant, osseointegrasyon, periimplantitis, tekrar kullanım, yüzey özellikleri

Dental implants are commonly used in contemporary dentistry. Many researchers are working on dental implantology and in literature there are numerous articles on this subject. However there is no study about effects of surgical removal on surface properties of a dental implant when failed and removed for any reason, and also about osseointegration of a dental implant when inserted in a jaw for a second time. In this study, implant-bone integration was investigated when a failed implant is reused for a second time and compared with the initial usage histomorphometrically. The study included total of 4 groups and in each groups 9 implants were inserted in dog jaws. In the control group implants were inserted and after 3 months period dogs were sacrificed. In second and third groups after 8 weeks the insertion of the implants, experimental peri-implantitis was developed and implants were removed. In the second group the surface cleaning of removed implants were made by air-flow and citric acid. In the third group implants were sterilized in autoclave after the same surface cleaning protocol. Subsequently these implants were inserted at the other side of the same dog jaws and three months of osseointegration time was waited. In the fourth group implants which were removed from human jaws because of failure were sterilized in autoclave after the same surface cleaning protocol as group3 and then inserted in dog jaws and three months of osseointegration time was waited again. The level of osseointegration in all groups was determined by mesaurements of “Resonance Frequency Analysis” device and by undecalcified histomorphometrical investigations. Afterwards the results were compared statistically. According to the results; there was no statistically differences between all groups in terms of histomorphometric analysis and “Resonance Frequency Analysis” measurements. Keywords: Dental implant, osseointegration, peri-implantitis, re-using, surface characteristics

AĞIZ, DİŞ VE ÇENE CERRAHİSİ ANABİLİM DALI

Dental İmplantların Tekrar Kullanılabilirliğinin Deneysel Olarak Araştırılması

Experimental Research About Reusability of Dental Implants

Murat ULU Doktora Tezi 64 sayfa

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Erdem KILIÇ


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011

LXX

Candida albicans ağız kavitesinde en sık rastlanan mantar türüdür ve protez kaynaklı stomatitisin nedenlerinden biridir.C. albicans’ın protez kaide materyaline tutunma mekanizması birçok faktör ile ilişkilidir. Yüzey özelliği, yüzey pürüzlülüğü ve tükürük C. albicansın protez yüzeyine tutunmasını etkileyen faktörlerden bazılarıdır. Dental polimerlerin mekanik özelliklerini geliştirmek için fiber ile güçlendirme yönteminin kullanımı son yıllarda artmıştır.Ancak açığa çıkan fiberler, mantar hücrelerinin komponentler arasında mekanik tutunmasına neden olabilir.Fiziksel buhar biriktirme (PVD), atomik düzeyde malzeme transferi ile ilgili bir buharlaştırma kaplama tekniğidir.PVD yöntemi ile malzemenin biyouyumluluğu, mekanik özellikleri ve korozyona dayanıklılığı değiştirilebilir.Bu çalışmanın amacı; farklı ince film kaplamalar, cam fiber ile güçlendirme ve tükürük gibi faktörlerin protez kaide materyali olarak kullanılan PMMA’a C. albicans tutulumunu değiştirip değiştirmediğini incelemektir.Bu çalışmada 160 adet 10 mm çapında 2 mm kalınlığında ısı ile polimerize akrilik rezin diskleri hazırlanmıştır. PMMA örneklerinden 80 tanesi E tipi cam fiber ile güçlendirilmiş (grup 1), 80 örneğe ise güçlendirme yapılmamıştır (grup 2).İnce film kaplamalar PVD yöntemi ile PMMA yüzeylere uygulanmıştır.Her gruptan 20 örnek Ti, TiN ve TiAl ile kaplanmış ve 20 örnek ise kaplama yapılmadan kontrol grubu olarak bırakılmıştır.Örneklerin yüzey pürüzlülüğü profilometre ile ölçülmüştür.Yüzey pürüzlülük ölçümü her örneğin üç farklı bölgesinde yapılmıştır.Bütün örnekler etilen oksit ile sterilize edilmiştir.Bütün gruplardan 10 örneğe tükürük uygulanmıştır.Daha sonra bütün örnekler C. albicans ile kontamine edilmiştir. Yapışan hücreler tarayıcı elektron mikroskobu (×1500) ile görüntülenmiştir.Mantar hücrelerinin sayım işlemi için her örneğin rastgele seçilen on sahasında sayım yapılmıştır.İstatistiksel analiz SPSS programı kullanılarak üç yönlü varyans analizi ile yapılmıştır.Çoklu karşılaştırmalarda Holm-Sidak post-hoc testi kullanılmıştır.Akrilik rezin üzerine uygulanan ince film kaplamalar, yüzey pürüzlülük değerlerinde artışa neden olmuştur.Kaplama uygulanan gruplarda kaplama uygulanmayan kontrol grubuna göre C. albicans tutulumu artmıştır.Tükürük uygulanan tüm gruplarda, yüzeylerde C. albicans tutulumu azalmıştır. E-tipi silanlı cam fiber kullanımı yüzey pürüzlülüğü ve C. albicans adezyonunu istatistiksel olarak etkilememiştir. Anahtar kelimeler: PMMA, cam fiber, C. albicans, tükürük, fiziksel buharlaştırma yöntemi.

Candida albicans is the most prevalent fungus in the oral cavity, and its occurrence is strongly associated with denture-related stomatitis. Adhesion mechanisms of C. albicans to denture base materials are related to many factors. Surface properties, surface roughness, salivia are the factors, that influence adherence of C. albicans. The use of fiber reinforcements in order to improve the mechanical properties of dental polymers, has increased during recent years. But the exposed fibers may provide mechanical retention for yeast cells at the interface of the components. Physical vapour deposition (PVD) is a vaporisation coating technique, involving transfer of material on an atomic level. PVD procedure can change materials biocompalitibility, mechanical properties and corrosion resistant. The purpose of the present study was to verify whether surface modifications with different thin film coatings, reinforcement with glass fiber, and salivia would diminish the adherence of C. albicans polymethylmethacrylate used for denture bases. In the present study, 160 heat-cured acrylic resin disc shaped specimens with 10 mm diameter and 2 mm thickness were prepared. 80 specimens of PMMA were reinforced with E-glass fibers (group1), 80 specimens of PMMA were prepared without E-glass fibers (group 2). The thin film coatings were prepared on PMMA substrates by PVD. 20 specimens from both two groups were coated with Ti, TiN and TiAl. 20 specimens from both two groups were left as a control group. The surface roughness of specimens was measured with a profilometer. Three measurements were made for each specimen. All specimens were sterilized with ethilen oxid. 10 specimens of each group were treated with saliva. Then all specimens were contaminated with C. albicans. The adhered cells were examined with a scanning electron microscope (×1500 magnification). The number of yeast cells was counted by using 10 SEM fields from each test specimen. Data were analysed with three way analysis of variance by using SPSS. Multiple comparisons were made with Holm-Sidak test. The thin film coatings applied on the acrylic resin increased the surface roughness values. The C. albicans adhesion in the coated group is increased compared to uncoated group. However, the adhesion of the C. albicans in the saliva treated groups is decreased. The usage of the E glass fiber did not effect the surface roughness and C. albicans adhesion, statistically. Keywords: PMMA, glass fiber, C. albicans, saliva, physical vapour deposition

PROTETİK DİŞ TEDAVİSİ ANABİLİM DALI

Çeşitli Metallerle Kaplanan Akrilik Rezinlere Candida Albicans Tutunmasının Değerlendirilmesi

A Investigation of the Adherence of Candida Albicans to Acrylic Resin Materials That are Coated with Different Metals

Yürsen Rana KUZU Doktora Tezi 64 sayfa

Danışman: Prof. Dr. Bülent KESİM


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXXI

Zirkonya esaslı tam seramiklerde geleneksel yöntemlerle yapılan yüzey işlemleri ile ilgili çok sayıda çalışma olmasına rağmen, bu yöntemlerin Nd-YAG lazer pürüzlendirilmesiyle karşılaştırarak sızıntının değerlendirilmesi henüz değerlendirilmemiş bir konudur. Bu çalışmanın amacı farklı yüzey işlemleri uygulanmış zirkonya seramiğe rezin siman bağlantısının ve sızıntının değerlendirilmesidir. Final boyutu 10 x 10 x 2mm olan toplam 84 adet zirkonya sermik örnek ZirkonZahn(Steger, İtalya) bloklardan elde edilmiştir. Farklı yüzey hazırlıklarına tabi tutulmak üzere rastgele 14’erli 6 gruba ayrılan örneklerden 1.grup yüzey işlemi uygulanmadan kontrol grubu(Grup1) olarak ayrıldı. Kumlama Grubundaki örnekler 110 μ olan Al2O3 kumu ile pürüzlendirildi. Rocatec Grubundaki örnekler 110 μ olan Al2O3 kumu ile pürüzlendirildikten sonra silika kaplandı ve silan (ESPE-SIL) uygulandı. Lazer1 Grubundaki örnekler, Nd-YAG lazer cihazı (Fidelis Plus 3 Fotona (Ljublgana, Slovenya)) kullanılarak pürüzlendirildiler. Cihazın paneli 20 Hz, 100mJ, 2W, 100µs olacak şekilde ayarlandı. Lazer2 Grubundaki örneklerde cihaz; 20 Hz, 150mJ 3W 100µs olarak ayarlandı. Primer Grubundaki örneklere ise çift kat Zirconia Primer (Z-Prime Plus Bisco, IL, A.B.D.) uygulandı. Hava ile 10 sn kibarca kurutuldu 20 sn 800 mW / cm2 ışıkla polimerize edildi. Yüzey işlemi uygulanan her gruptan 2 örnek, sızıntı testine tabi tutulmak için ayrıldı. Yüksekliği 3mm ve çapı 3.6mm olan siman bloklar Panavia F 2.0 (Kuraray Medical Inc., Japonya) rezin simandan üretildi ve örneklere simante edildi. Örnekler 2 hafta oda sıcaklığındaki suda bekletildikten sonra termal döngü cihazında, 5-55 ºC’de, her derecede bekleme süresi 30 saniye ve bir banyodan diğerine geçiş 2sn olacak şekilde 6000 döngü uygulandı. Örnekler yarıçapı ve yüksekliği 1cm olan akrilik bloklara yerleştirilerek makaslama testine tabi tutuldular. Buna göre en yüksek değerler Rocatec Grubunda bulunmuş, bunu Lazer2 grubu takip etmiştir. En düşük değer ise kontrol grubunda bulunmuştur. Örnekler SEM ve AFM de incelenmiş, profilometre cihazında pürüzlülük değerleri ölçülmüştür. Sızıntı testine tabi tutulmuş örneklerde marjinlerde ince bir çizgi şeklinde sızıntı izlenmiş ancak gruplar arasında fark gözlenmemiştir. Anahtar kelimeler: Zirkonya, yüzey işlemi, Nd:YAG lazer.

The aim of this study was to compare the effects of airborne-particle abrasion, tribochemical silica coating, Nd:YAG laser treatment and a primer coupling agent surface treatment methods on the bond strength of zirconium-oxide ceramic to a resin luting agent. Eigtyfour square-shaped (10 x 10 x 2mm) zirconium-oxide ceramic ZirkonZahn(Steger, İtaly) specimens and resin cement (Panavia F 2.0 -Kuraray Medical Inc., Japan) cylinders (diameter of 3.6 mm and height of 5 mm.) were prepared. The speciments divided into 6 groups (n=14) that were subsequently treated as follows: Group 1, no treatment (control); Group Air Abrasion, the ceramic surfaces were airborne-particle abraded with 110μ aluminum-oxide (Al2O3) particles; Group Rocatec, after abrasion of the surfaces with 110μ aluminum-oxide (Al2O3) particles, silica coating using 30μ (Al2O3) particles modified by silica (Rocatec System) and application of the silane coupling agent (ESPE-SIL); Group Laser1, ceramic surfaces irritated with Nd:YAG laser(Fidelis Plus 3 Fotona (Ljublgana, Slovenia) at 20 Hz, 100mJ, 2W, 100µs; Group laser2, ceramic surfaces irritated with Nd:YAG laser at Fidelis Plus 3 Fotona (Ljublgana, Slovenia) at 20 Hz, 100mJ, 2W, 100µs; Group Primer,); application of a Zirconia Primer (Z-Prime Plus Bisco, IL,USA) agent. The resin cement cylinders were bonded to the treated ceramic surfaces. After the specimens were stored in distilled water at 37ºC for 2 weeks, groups were subjected to thermocycling for 6.000 cycles between 5 and 55 ºC in water. Their shear bonding strength was tested using a universal testing machine at a crosshead speed of 1mm/min. Debonded specimen surfaces were observed by SEM and AFM. Bond strength data were analyzed using 1-way analysis of variance and the Duncan test, (a=.05),the means of each group were analysed by one-way analysis of variance (ANOVA). The bond strength was significantly higher in Rocatec and Laser2 respectively. Lowest bond strength value was encountered in control group. For marginal leakage, score 0 was found in all groups and no statistical difference was found between the groups. Keywords: Zirconia, surface conditioning, Nd:YAG laser

PROTETİK DİŞ TEDAVİSİ ANABİLİM DALI

Yaşlandırma Sonrası Yüzey İşlemlerinin, Zirkonyum Oksit Seramiklerin Bağlantı Direnci ve Sızıntı Üzerine Etkisi

The Effect of Surface Treatments on Bond Strength and Leakage of Zirconium Oxıde Ceramics After Aging

Göknil ALKAN DEMETOĞLU Doktora Tezi 64 sayfa

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mustafa ZORTUK



LXXII

Çalışmamızda Hero 642, ProFile, K3, ProTaper Nikel-Titanyum (Ni-Ti) döner sistemleri kullanılarak yapılan preparasyonlarda AH Plus kök kanal patının kök kanal duvarlarına olan penetrasyonu ve adaptasyonunun SEM kullanılarak incelenmesi amaçlandı. Çalışmamızda 80 adet çekilmiş maksiller santral insan dişi kullanıldı. 20’şer dişten oluşan 4 grup oluşturuldu. Her bir grup kendi içinde farklı bir Ni-Ti döner sistemle üretici firma talimatları doğrultusunda prepare edildi, her 5 örnekte yeni bir döner alet seti açıldı. Şekillendirmeyi takiben dişler, smear tabakasını kaldırmak amacıyla 10 ml %17’lik EDTA ve 10 ml %5.25’lik NaOCl ile yıkanmıştır. Kanallar üretici firma talimatları doğrultusunda Calamus 2 in 1 sistemiyle AH Plus patı kullanılarak dolduruldu. Giriş kaviteleri geçici dolgu maddesi Cavit ile kapatıldıktan sonra dişler 37° C’de %100 nemli ortamda 7 gün bekletilmiştir. Dişlerin bukkal ve lingual yüzeylerinden çentikler açılarak dikey olarak ikiye ayrılmıştır. Vakumla kurutulan ve altınla kaplanan örnekler koronal, orta ve apikal bölgede maksimum kök kanal patının dentin tübüllerine penetrasyon mesafesini ölçmek için SEM ile incelenmiştir. ProFile sisteminde orta üçlüdeki penetrasyon değerleri koronal ve apikal üçlüden anlamlı derecede yüksektir, koronal üçlüdeki penetrasyon değerleri apikalden yüksektir (p<0.05). Hero 642, ProTaper ve K3 sistemlerinin üçünde de koronal üçlü ve orta üçlüdeki değerler arasında fark yoktur (p>0.05), koronal ve orta üçlülerde apikal üçlüden anlamlı derecede yüksektir (p<0.05). Koronal üçlülerde sistemler arasında karşılaştırmalarda ProTaper, Hero 642, K3 sistemlerinin üçü de ProFile‘dan anlamlı derecede üstündür (p<0.05). Koronal üçlülerde diğer bu üç sistem arasında fark yoktur (p>0.05). Kök orta üçlüsünde ProTaper sistemi Hero 642, ProFile sistemlerinden üstün bulunmuştur (p<0.05). Hero 642 ve ProFile sistemleri arasında fark yoktur. K3 sistemi & Hero 642 sistemi, K3 sistemi ve ProFile sistemi ve K3 sistemi ve ProTaper sistemi arasında fark yoktur. Hero 642 ve ProFile arasında anlamlı fark yoktur (p>0.05). Grupların apikal üçlülerinin penetrasyon derinliklerinin kıyaslanmasında ProTaper sistemi, ProFile ve Hero 642 sistemlerinden belirgince üstün bulunmuştur (p<0.05). ProTaper sistemi ve K3 sistemi arasında ise fark yoktur (p>0.05). K3 sistemi, ProFile ve Hero 642 sistemlerinden anlamlı derecede üstün bulunmuştur (p<0.05). Hero 642 sistemi ile ProFile sistemi arasında ise anlamlı bir farklılık yoktur (p>0.05) Anahtar kelimeler: Tübül penetrasyonu, AH Plus, Ni-Ti döner sistem, SEM In our study it is aimed to evaluate the penetration and adaptation of root canal sealer AH Plus to root canal dentine

with usage of Hero 642, ProFile, K3, ProTaper nickel-titanium (Ni-Ti) rotary systems. In this study recently extracted 80 human maxillary central incisor teeth were used. Four groups with 20 teeth in each were generated. Each group was prepared with different Ni-Ti rotary system due to the manufacturer’s instructions; in each 5 sample a new package of Ni-Ti rotary system was used. Consequent to the preparation of the teeth are rinsed with 10 ml 17% EDTA and 10 ml 5.25% NaOCl in order to remove the smear layer. Canals were obturated with Calamus 2 in 1 according to manufacturer instructions with AH Plus sealer. Teeth are awaited in 37º with 100% moistured environment for 7 days after the closing of the access cavity with temporary filling material Cavit. Gaps are opened on both buccal and lingual surfaces of the teeth and vertically divided into two halves. Samples which are drained by the use of vacuum and overlaid with gold are examined with SEM in order to observe penetration distance of maximum root canal filling material to the dentinal tubules on coronal, middle and apical region. In ProFile system the penetration values at the middle third were significantly higher than coronal and apical thirds, coronal third’s penetration values were significantly higher than apical thirds (p<0.05). Hero 642, ProTaper, K3 systems had the same results as no difference of penetration value between coronal thirds and middle thirds (p>0.05) and both coronal and middle third values were significantly higher than apical third values (p<0.05). Among the comparisons of systems at the coronal thirds ProTaper, Hero 642 and K3 values were significantly higher than ProFile (p<0.05) and there were no significant difference among the K3, ProTaper, Hero 642 systems (p>0.05). At the comparisons among the middle thirds ProTaper system is significantly higher than Hero 642 and ProFile systems (p<0.05). There were no significant difference among the K3 & Hero 642, K3 & ProFile and K3 & ProTaper (p>0.05). There was no significant difference between Hero 642 & ProFile systems (p>0.05). Among the comparisons of penetration depth of apical thirds of the groups ProTaper system was significantly higher than ProFile and Hero 642 systems (p<0.05). There was no significant difference between ProTaper and K3 systems (p>0.05). K3 was significantly higher than ProFile and Hero 642 systems (p<0.05). There was no significant difference between Hero 642 and ProFile systems (p>0.05). Keywords: Tubule Penetration, AH Plus, Ni-Ti rotary system, SEM

DİŞ HASTALIKLARI VE TEDAVİSİ ANABİLİM DALI

4 Farklı Döner Sistemle Yapılan Kök Kanal Preparasyonunun Epoksi Rezin İçerikli Bir Patın Dentin Tübüllerine Penetrasyonuna Olan Etkisinin Sem Kullanılarak İncelenmesi

Sem Evaluation of Penetration of an Epoxy Resin Based Root Canal Sealer into Dentınal Tubules Which Root Canal Preparations are Performed with Different Rotary Nickel Titanium Systems

Yakup ÜSTÜN Doktora Tezi 64 sayfa

Danışman: Doç. Dr. Burak SAĞSEN


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXXIII

Araştırma, 0–24 aylık bebeği olan annelerin emzirme ve anne sütünü arttırmaya yönelik geleneksel uygulamalara yaklaşımlarını saptamak amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden 900 anne alınmıştır. Anket formu 01.01.2010-31.03.2010 tarihleri arasında Erciyes Üniversitesi yenidoğan ve sosyal pediatri polikliniklerine başvuran annelerle yüz yüze görüşülerek doldurulmuştur. Verilerin istatistiksel analizlerinde yüzdelik, ortalama ve standart sapma değerleri hesaplanmış olup, gruplar arası karşılaştırmalarda ki-kare testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; araştırma kapsamına alınan annelerin yaş ortalaması 28.2±5.2 (min:17 max:59) yıl ve %96.1’inin bebeklerini araştırma sırasında halen emzirmekte olduğu bulunmuştur. Annelerin %81.4’ü doğumdan sonra ilk gıda olarak anne sütü vermiş, %68.7’si bebeklerini ilk yarım saat içinde emzirmeye başlamış, %59.3’ü bebeğini ağladıkça emzirmekte ve %39.7’si bebeklerini iki yaşına kadar emzirmeyi düşündüğünü ifade etmiştir. Annelerin %99.2’si emzirme ve anne sütünü arttırıcı uygulamalar yaptıklarını ifade etmişlerdir. Anneler besinler içinde en çok çorba (%98.5), sebze-meyve (%97.9) bulgurun(%96.7), içeceklerden ise en çok suyun (%99.3) anne sütünü arttırdığına inanmaktadır. Bebeklerin cinsiyetleri ve yaşanılan yere göre anne sütünü arttırmak için geleneksel uygulama yapma durumları arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Anneler geleneksel uygulamalar yapmakla sütlerinin arttığına inanmaktadırlar. En sık olarak beslenme ve sıvı alımına yönelik uygulamalar yer almaktadır. Etkin ve uzun sürmesi istenen bir emzirme dönemi için, daha gebelik sırasında geleneksel yapı ve inanışlar göz önüne alınarak eğitimler yapılmalıdır. Verilen eğitimlerde geleneksel inanışlar göz önüne alınmalıdır. Anahtar kelimeler: Anne sütü, emzirme, geleneksel uygulamalar, kültür

The current research was conducted to examine the ideas of the mothers who have babies aged 0 through 24 months regarding traditional practices in breastfeeding and the increase in using mother’s milk. 900 volunteered mothers were accepted as participants into the research. The survey was completed face-to-face with the participants between January 1, 2010 and March 31, 2010 at Erciyes University Newborn and social pediatric clinics. Percentage, mean and standard deviation were calculated in the statistical analysis of the data, and chi-square was used in comparing the groups. At the end of the study, it was found that the participant mothers’ average age was 28.2±5.2 (min:17 max:59) year and 96.1% was still breastfeeding during the study. Also, according to the results, 81.4% breastfed their babies after the delivery, 68.7% breastfed in the first half hour after the delivery, 59.3% breastfed whenever their babies cried, and 39.7% stated that they wanted to breastfeed their babies until they were two years old. 99.2% of the mothers indicated that they had been working on increasing the amount of milk they had. The participant mothers believe that eating soup (98.5%), fruit & vegetables (97.9%), bulghur (96.7%), and drinking water (99.3%) help to increase the amount of milk they have. The relationship between the genders of babies and where they live, and the traditional practices to increase the amount of mother’s milk was found significant (p<0.05). The participant mothers believe that traditional practices help the increase of the amount of mother’s milk. Most often practices are related to eating habits and the consumption of liquid. To have an effective and long-term breastfeeding period, mothers should be educated during their pregnancies with the consideration of their traditional belief system. In their training, traditional practices should be taken into consideration. Keywords: Mother’s milk, breastfeeding, traditional practices, culture

HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI Erciyes Üniversitesi Yenidoğan ve Sosyal Pediatri Polikliniklerine Başvuran 0-24 Aylık Bebeği olan Annelerin

Emzirme ve Anne Sütünü Artırmaya Yönelik Geleneksel Uygulamaları Traditional Practice Towards Increasing Breastfeeding and Breast Milk of Mothers of 0-24 Months old Babies, that

Have Applied to Erciyes University Newborn and Social Pediatric Clinics Sevda URAL Yüksek Lisans Tezi 64 sayfa Danışman: Yrd. Doç. Dr. Elçin BALCI



LXXIV

Koagülaz negatif stafilakoklar (KNS) klinik mikrobiyoloji laboratuvarlarında en sık izole edilen bakterilerdir. Tıpta uygulanan invaziv teknikler ve protez kullanımının artması nedeniyle insan vücudunun normal florasının bir üyesi olan bu bakterilerin önemi gittikçe artmaktadır. Bu çalışmada, Erciyes Üniversitesi Hastanesi Merkez Laboratuvarı Bakteriyoloji biriminde kan kültürlerinden soyutlanan S.epidermidis dışında KNS'lerin tiplendirilmesi ve antibiyotik duyarlılıklarının araştırılması amaçlanmıştır. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi kliniklerine başvuran ve bakteriyolojik kültür istenilen hastalardan alınan kan örneklerinden soyutlanan S.epidermidis dışında 150 KNS izolatı çalışma kapsamına alındı. Tüp koagülaz ve trehaloz-mannitol testleri ile doğrulandıktan sonra API STAPH (bio Mérieux) tanımlama sistemi ile üretici firmanın kılavuz bilgilerine göre tür düzeyinde tanımlandı. Tanımlanan suşların antibiyotik duyarlılık profili CLSI önerileri doğrultusunda Mueller-Hinton agar kullanılarak Kirby-Bauer disk difüzyon yöntemiyle belirlendi. S.epidermidis dışı 150 KNS izolatın %48.7’si S.hominis, %17.3’ü S.haemolyticus, %17.3’ü S.xylosus, %3.3’ü S.saprophyticus, %3.3’ü S.simulans, %2.6’sı S.lentus, %2.1’i S.warneri, %2.1’i S.chromogenes, %1.3’ü S.eguorum, %1.3’ü S.capitis ve %0.7’si S.cohnii türü olarak belirlendi. S.hominis, S.haemolyticus, S.xylosus, S.warneri, S.lentus ve S.chromogenes türlerinin %46.1-%76.9’u ampicillin-sulbactam, sefazolin ve metisiline; S.warneri, S.saprophyticus ve S.simulans türlerinin %100’ü gentamisine; S.xylosus ile S.saprophyticus’un %100’ü novobiosine, bütün türlerin %33.3-%66.7’si sefazoline, %33.3-%100’ü eritromisine, %20.0-%72.6’sı trimetoprim-sülfametoksazola dirençli; S.simulans ampicillin-sulbactam, sefazolin ve metisiline, S.chromogenes gentamisine, S.xylosus dışında izole edilen bütün türler teikoplanin ve vankomisine, S.xylosus ile S.saprophyticus dışında bütün türler novobiosine duyarlı bulundu. Sıkça izole edilen bakteri gruplarından KNS’lerin, antibiyotiklere direnç oranların yüksek olması nedeniyle KNS enfeksiyonlarında tür düzeyinde tanımlama ve uygun antibiyotik seçimi için antibiyogram testi yapılmalıdır. Anahtar kelimeler: Antibiyotik duyarlılık, Disk difüzyonu, KNS, Kan kültürü

Coagulase Negative Staphylococci (CNS) are the most frequently isolated bacteria in clinical microbiology laboratories. The importance of these bacteria that are the component of normal flora of human body have been increasing by means of applications of invasive techniques in medicine and increasing the usage of prosthetic devices. In this study it is aimed to identification and investigation the antibiotic susceptibility of CNS except S. epidermidis which are isolated from blood cultures in Bacteriology Unit of Central Laboratory of Erciyes University Hospital. Besides S.epidermidis 150 CNS isolates are involved in this study, these were isolated from blood cultures of bacteriologic culture intended patients who had applied to Erciyes University Medical Faculty Hospitals. After confirming with tube coagulase and trehalose-manitol tests; isolates were identified at species level with API STAPH (bio Mérieux) identification system by following the guide of manufacturer. Antibiotic susceptibility profiles of identified subspecies were determined by Kirby-Bauer Disc Diffusion Method using Muler-Hinton agar and following CLSI recommendations. Besides S.epidermidis 150 CNS isolates was determined as follows; 48.7% S. hominis, 17.3% S.haemolyticus, 17.3% S.xylosus, 3.3% S.saprophyticus, 3.3% S.simulans, 2.6% S.lentus, 2.1% S.warneri, 2.1% S.chromogenes, 1.3% S.eguorum, 1.3% S. capitis and 0.7% S.cohnii. 46.1%-76.9% of S.hominis, S.haemoiyticus, S.xylosus, S.warneri, S.lentus ve S. chromogenes species were found resistant to ampicillin-sulbactam, cefazolin and meticillin; and also 100% of S. warneri, S. saprophyticus and S. simulans to gentamicin; %100 of S. xylosus and S. saprophyticus to novobiocin, 33.3%-66.7% of all species to cefazolin, 33.3%-100% to erythromycin, 20.0%-72.6% to trimethoprim-sulfamethoxazole. S. simulans were found susceptible to ampicillin-sulbactam, cefazolin and meticillin, and also S.chromogenes to gentamicin, all isolated species except S.xylosus to teicoplanin and vancomycin, and all species except S. xylosus and S. saprophyticus to novobiocin. Because of the high rates of resistance to antibiotics of CNS, frequently isolated bacteria, identification at species level and antibiogram test must be performed for the selection of convenient antibiotic in CNS infections. Keywords: Antibiotic susceptibility, Blood culture, CNS, Disc diffusion

MİKROBİYOLOJİ ANABİLİM DALI Kan Kültürlerinde İzole Edilen Koagülaz Negatif Stafilokokların Tiplendirilmesi ve Antibiyotik Duyarlılıklarının

Araştırılması Identification of Coagulase Negative Stphylococci Isolated From Blood Cultures and Determination and

Investigation of Antibiotic Susceptibility Aevar KHORSHED Yüksek Lisans Tezi 45 sayfa Prof.Dr.Yusuf ÖZBAL


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXXV

Bu çalışma; rat modeli üzerinde, karbon tetraklorür (CCl4) ile hepatotoksisite oluşturmak; hepatotoksik ratlarda protein oksidasyonunun varlığını araştırmak suretiyle, toksisitenin oksidatif ve tiyol stresle ilişkisini ortaya çıkarmak ve organizma için tiyol kaynağı olabilecek N-asetilsistein (NAC) ve taurin (TAU)’in hepatotoksisite oluşumu üzerine etkilerini ve birbirleriyle etkileşimlerini değerlendirmek amacıyla yapıldı. Seksen erkek rat; CCl4, NAC, TAU, CCl4-NAC, CCl4-TAU, NAC-TAU, CCl4-NAC-TAU uygulanan gruplar ve Kontrol grubu olmak üzere, sekiz gruba ayrıldı. CCl4, (1.0 mL/kg rat ağırlığı, ip) tek doz; NAC ve/veya TAU, (200 mg/kg rat ağırlığı/gün, ip) üç doz uygulandı. Kontrol grubuna, sadece çözücü olarak kullanılan zeytinyağı ve serum fizyolojik verildi. Serum/plazma ve doku örneklerinde, miyeloperoksidaz (MPO) aktivitesi, protein karbonil bileşikleri (PCC), tiyol düzeyleri ile total antioksidan kapasite (TAK) ve total oksidan kapasite (TOK) ölçümlerinin yanı sıra, serumda pirrolize protein ve plazmada total lipid peroksit düzeyleri tayin edildi ve oksidatif stres indeksi (OSİ) hesaplandı. CCl4 ile oluşturulan hepatotoksik lezyonlar, NAC veya TAU varlığında önemli ölçüde düzelse de; sadece NAC-TAU kombinasyonu ile Kontrol grubu seviyesinde iyileşme sağlandı. Kontrol, NAC, TAU ve NAC-TAU grupları arasında; serum/plazma ve dokuda ölçülen tüm parametre düzeyleri bakımından önemli bir fark olmadığı görüldü. Bu gruplarla karşılaştırılan CCl4 grubunda; serum pirrolize protein ve plazma total lipid peroksit düzeylerinin yanı sıra, serum/plazma ve dokuda ölçülen MPO aktivitesi, PCC ve TOK düzeyleri ile OSİ değerleri önemli ölçüde yüksek; buna karşılık tiyol ve TAK düzeyleri düşük bulundu. CCl4 ile birlikte uygulanan NAC ve/veya TAU’nun, serum/plazma ve doku MPO aktiviteleri, PCC, lipid peroksit, pirrolize protein ve TOK düzeyleri ile OSİ değerlerini önemli ölçüde düşürdüğü; serum TAK düzeylerini de artırdığı ve böylece Kontrol, NAC ve/veya TAU grubu değerlerine ulaşıldığı belirlendi. Diğer taraftan, TAU’nun plazma/doku tiyol düzeylerini artırmada, NAC kadar etkili olmadığı ve ölçülen tüm parametreler üzerinde NAC-TAU kombinasyonu ile additif bir antioksidan etkinin oluşmadığı gözlendi. Sonuç olarak, CCl4’ün rat modelinde fonksiyonel ve morfolojik hepatotoksisite oluşturduğu; yüksek MPO aktivitesi ve yüksek PCC, pirrolize protein, total lipid hidroperoksit, TOK değerleri ve düşük tiyol ve TAK düzeyleri ile yansıtıldığı gibi; hepatotoksisite oluşumunda aktif nötrofiller tarafından aşırı serbest radikal üretiminin, protein oksidasyonu aracılı oksidatif ve tiyol strese yol açabileceği söylenebilir. Diğer taraftan, ciddi yan etkileri bulunmayan NAC ve TAU’dan, özellikle NAC’ın daha güçlü bir antioksidan olduğu ve bu nedenle patogenezinde oksidatif ve tiyol stresin yer aldığı birçok hastalığın tedavi protokolüne, NAC’ın bir tiyol kaynağı olarak eklenmesi önerilebilir. Anahtar kelimeler: CCl4, N-asetilsistein, taurin, oksidatif/tiyol stres, protein oksidasyonu

This study was conducted with the aim of forming hepatotoxicity with carbon tetrachloride (CCl4), on the rat model, and proving the relationship of toxicity with oxidative and thiol stresses by searching the existence of protein oxidation in hepatotoxic rats, and also evaluating the effects and the interactions with each other of N-acetylcysteine (NAC) and taurine (TAU), which may be thiol sources for the organism, on the formation of hepatotoxicity. Eighty male rats were divided into eight groups as administered CCl4, NAC, TAU, NAC-TAU, CCl4-NAC, CCl4-TAU, CCl4-NAC-TAU groups, and the Control group. CCl4 (1,0 mL/kg rat weight, ip) was applied as a single dose; NAC and/or TAU (200 mg/kg rat weight/per day, ip) three doses. The Control group was only given olive oil and saline solution, used as solvents. The measurements of myeloperoxidase (MPO) activity, protein carbonyl compounds (PCC), thiol levels, and total antioxidant capacity (TAC) and total oxidant capacity (TOC) values were performed in the serum/plasma and tissue samples along with serum pyrrolized protein and plasma total lipid peroxides levels, and also oxidative stress index (OSI) were calculated. Although CCl4-induced hepatotoxic lesions remarkably improved in the presence of NAC or TAU, an improvement in the level of the control group was achieved merely with the combination of NAC-TAU. Serum/ plasma and tissue levels measured in terms of all parameters showed no significant difference among Control, NAC, TAU and NAC-TAU groups. When compared to these groups, MPO activity, PCC and TOC levels and OSI values measured in serum/plasma and tissue samples as well as serum pyrrolized protein and plasma total lipid peroxides levels were found to be higher; whereas thiol and TAC levels were lower in the CCl4 group. CCl4 administered in combination with NAC and /or TAU significantly lowered serum/plasma and tissue MPO activities, PCC, lipid peroxides, pyrrolized protein and TOC levels and OSI values, and also increased serum TAC levels, so that the values of Control, NAC and/or TAU groups were reached. On the other hand, it was observed that TAU was not as effective as NAC in increasing plasma/tissue thiol levels and an additive antioxidant effect with NAC-TAU combination over all measured parameters did not occur. It may be suggested that CCl4 has created a functional and morphological hepatotoxicity in the rat model, and enhanced production of reactive oxygen radicals by activated neutrophils in the hepatotoxicity formation may lead to oxidative and thiol stresses mediated protein oxidation, as reflected by higher MPO activity and higher levels of PCC, pyrrolized protein, lipid hydroperoxides, TOC and OSI values, and lower thiol and TAC levels. On the other hand, of NAC and TAU which have no serious adverse effects, especially NAC is a stronger antioxidant and, therefore, it may be suggested that NAC should be added as a thiol source to the treatment protocols of several diseases in the pathogenesis of which, oxidative and thiol stresses exist. Keywords: carbon tetrachloride, N-acetylcysteine, taurine, oxidative/ thiol stress, protein oxidation

BİYOKİMYA ANABİLİM DALI

Ratlarda Karbon Tetraklorür Toksisitesi Üzerine N-Asetilsistein ve Taurinin Etkisi

Effects of N-Acetylcysteine and Taurine on the Carbon Tetrachloride Toxicity In Rats

Elif Azize ÖZŞAHİN DELİBAŞ Doktora Tezi 112 sayfa

Prof. Dr. S. Kader KÖSE



LXXVI

Pneumocystis jirovecii prematüre, yeni doğan, kötü beslenen çocuklarda, immun sistemi baskılanmış kemoterapi alanlarda, transplant hastalarında ve AIDS hastalarında pnömoni etkenidir. Bu hastaların mortalitesi yüksek olması nedeniyle kesin ve doğru tanı önemlidir. Bu çalışmada Pneumocystis jirovecii şüpheli pnömonili hastadan alınan klinik örneklerde (bronkoalveolar lavaj, endotrakeal aspirat, nazotrakeal aspirat, plevra, doku, serum) Pneumocystis jirovecii varlığı Giemsa boyama, DFA (direkt floresan antikor), BDG (1→3,β-D-Glukan), LDH(Laktatdehidrojenaz) ve RTPZR (gerçek zamanlı polimeraz zincir reaksiyonu) yöntemleri ile araştırılarak bu yöntemlerin karşılaştırılması amaçlandı. Aralık 2008-Temmuz 2010 tarihleri arasında Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi poliklinik ve kliniklerindeki Pneumocystis jirovecii pnömonisi şüpheli 100 hastanın klinik örnekleri çalışmaya alındı. Bunların 86’sı bronkoalveolar lavaj (BAL), 8’i endotrakeal aspirat (ETA), biri nazotrakeal aspirat (NTA), 3’ü plevra, 2 doku örneğine Giemsa boyama, DFA, RTPZR ve serum örneklerine BDG, LDH ve RTPZR testleri uygulandı. BAL, ETA, NTA, plevra ve doku örnekleriyle yapılan Giemsa boyama, DFA ve RTPZR testleri 2 BAL örneğinde pozitifken, 6 BAL örneğinde sadece RTPZR pozitif bulundu. Serum örnekleriyle yapılan RTPZR testinde pozitiflik belirlenemedi. BDG testi yapılan serum örneklerinde 29’u >80pg/ml, 5’i 61-79pg/ml arasında, 66’sı <60pg/ml sonuçları elde edildi. RTPZR ile P.jirovecii pozitif hastaların BDG sonuçları da pozitifti. Bu hastaların Giemsa boyamasında duyarlılık ve özgüllük %100, DFA testinde duyarlılık %25 ve özgüllük %100 olarak belirlenirken RTPZR’de duyarlılık %100 ve özgüllük %93, BDG’de duyarlılık %100 ve özgüllük %67 olarak belirlendi. DFA ve RTPZR gold standart alınarak BDG testi için yapılan ROC analizinde; BDG testinin cut-off’u sırasıyla 494pg/ml ve 62pg/ml olarak belirlendi. Ayrıca değerlendirilen LDH testinde yapılan ROC analizinde DFA ve BALPZR gold standart alındığında sırasıyla duyarlılık %100 ve %87,5, özgüllük %69,4 ve %72,8 olarak belirlenirken cut-off iki durumda da >491IU/L’di. PCP ön tanılı hastaların laboratuar tanısı kültür yapılamadığı için, Giemsa boyama, DFA, PZR, BDG testleri ile yapılabilmektedir. Bu hastalardan alınan örnekler Giemsa boyama ve DFA ile çalışıldığında özgüllük yüksekken, BALPZR ve BDG testleri de eklendiğinde duyarlılıkta yükselmektedir. Bundan dolayı PCP ön tanılı hastaların laboratuar tanısında Giemsa boyama ve/veya DFA, BALPZR, BDG ve LDH testlerinin birlikte çalışılması gerektiği bulunmuştur. Serum PZR testi ile daha fazla hasta gruplarında çalışmaya ihtiyaç olduğu belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Pneumocystis, P.jirovecii, PCP, Bronkoalveolar Lavaj, PZR

P.jirovecii is the etiologic agent of pneumonia in premature, newborn, malnourished, immunocompromised and transplant patients, and AIDS patients. Due to the high mortality of these patients, accurate diagnosis is important. In this study, it was aimed to evaluate the diagnostic potential of Giemsa staining, Direct flourescein antibody (DFA), Lactatedehydrogenase (LDH), (1→3)-β-D-Glucan (BDG) and real-time PCR assay in clinical specimens (bronchoalveolar lavage (BAL), endotracheal aspiration (ETA), nasotracheal aspiration (NTA), tissue samples, serum) for patients suspected of P.jirovecii pneumonia (PCP). This study was conducted with clinical specimens from 100 patients who were hospitalized in clinics of Erciyes Univercity Gevher Nesibe Hospitals with suspiscious of PCP between December 2008 and July 2010. Giemsa staining, DFA, real-time PCR tests were tested in 86 BAL, 8 ETA, 1 NTA, 3 pleura, 2 tissue samples; BDG, LDH and real-time PCR tests were tested on 100 serum samples. Among the specimens of BAL, ETA, NTA, tissue and pleura 2 BAL samples were positive on the Giemsa staining, DFA, real-time PCR tests; 6 BAL samples were positive in only real-time PCR. Real-time PCR test was found to be all negative serum samples. The result of BDG test was over 80pg/ml for 29, 61-79pg/ml for 5 and < 60pg/ml for 66 serum samples. The P.jirovecii positive patients with real-time PCR were also positive for BDG. Sensitivity and specificity were determined to be 100% and 100% for Giemsa staining; 25% and 100% for DFA; 100% and 93% for real-time PCR; 100% and 67% for BDG test, respectively. ROC analysis was performed for the BDG and LDH tests. According to DFA and BALPCR as the gold standard, the cut-off for BDG test was 494pg/ml and was 62pg/ml, respectively. In addition; according to DFA and BALPCR as the gold standard, cut-off for LDH tests were >491IU/L for both tests; sensitivity and specificity of LDH were 100% and 87,5%, 69,4% and 72,8% respectively. Because culture can’t be used in the laboratory diagnosis of PCP, Giemsa staining, DFA, real-time PCR, BDG tests can be performed. When Giemsa and DFA staining were used together; specificity was elevated to 100%, and when the combination of Giemsa, DFA staining, real-time PCR and BDG were performed to the clinical specimens of the patients, sensitivity was elevated to 93%. Therefore, it was concluded that combination of Giemsa staining and/or DFA, BALPCR, BDG and LDH tests should be performed for the laboratory diagnosis of PCP. Further studies for serum PCR tests are needed in larger patient groups. Keywords: Pneumocystis, P.jirovecii, PCP, Bronchoalveolar Lavage, PCR

MİKROBİYOLOJİ ANABİLİM DALI

Klinik Örneklerde Çeşitli Yöntemlerle Pneumocystis Jirovecii Araştırılması

Comparision of Molecular Methods Used for Diagnosis of Mycobacterium Tuberculosis In Clinical Specimens

Fatma Filiz TEKİNŞEN Doktora Tezi 69 sayfa Prof. Dr. A. Nedret KOÇ


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXXVII

Bu çalışmada, tolterodin tedavisi alan hiperaktif mesane sendromlu hastalarda, ilacın sistemik antimuskarinik etkinliğe bağlı göz ön segmentinin fizyoanatomik parametrelerindeki etkilerinin pentacam sistemi ile değerlendirilmesi amaçlandı. Pentacam, ön segment analizi yapan ve ön segment fizyoanatomik parametrelerini ölçen bir sistemdir. Çalışmaya, 28 hastanın 56 gözü dahil edildi. Herhangi bir göz hastalığı bulunan ve göz tavması, göz cerrahisi, topikal ilaç kullanımı ve diabet öyküsü olanlar çalışma kapsamına alınmadı. Hastalar, tedavi öncesi ve 1 aylık tedavi sonrası tam bir göz muayenesinden geçirildi ve pentacam sistemi ile analizleri yapıldı. Ayrıca hastalar, kadın, erkek, 60 yaş altı ve 60 yaş ve üstü olmak üzere alt gruplara ayrıldı. Bütün hastalarda ve alt gruplarda göz muayenesi ve pentacam verileri istatistiksel olarak karşılaştırıldı. Hastaların göz içi basıncı, pupil çapı, ön kamera derinliği, ön kamera hacmi, ön kamera açısı ve lens kalınlığı değerleri tedavi öncesi ve sonrası, sırasıyla; 16.09±2.72 ve 16.15±2.56 mmHg, 3.02±0.56 ve 3.01±0.55 mm, 2.74±0.35 ve 2.75±0.34 mm, 150.2±33.9 ve 150.3±34.5 mm3, 34.56±5.7 ve 35.03±5.9°, 2279.8±592.3 ve 2243.4±596.1 µ olarak tespit edildi. (bütün değerler için p>0.05) Sonuç olarak, tolterodin göz muayene bulgularında ve ön segment fizyoanatomik parametrelerinde önemli bir değişikliğe neden olmamaktadır. Muhtemelen, tolterodin, mesanedeki reseptörleri göz ön segmentindeki reseptörlere kıyasla daha fazla inhibe eden, organ seçici bir ilaçtır. Anahtar kelimeler: Göz ön segment fizyoanatomik parametreleri, tolterodin, pentacam

The aim of this study was to evaluate effect of tolterodine, a systemic antimuscarinic drug, on physioanatomical parameters of anterior segment of the eyes in patients with hyperactive bladder with pentacam system. Pentacam is a system that analysis the anterior segment and measures the physioanatomical parameters of this segment. 56 eyes of 28 patients included in the study. The patients with any ocular disease, a history of ocular trauma, surgery, topical drug usage and diabetes were excluded. All the patients underwent complete ocular examination and analyzed with pentacam before and one month after the start date of tolterodine treatment. In addition, the patients divided into subgroups as male patients, female patients, patients under the 60 year and patients over 60 years. Ocular examination findings and the pentacam parameters were compared between groups and subgroups statistically. The intraocular pressure, pupil diameter, anterior chamber depth, anterior chamber volume, anterior chamber angle and lens thickness values, before and after the treatment, respectively were as follows; 16.09±2.72 ve 16.15±2.56 mmHg, 3.02±0.56 ve 3.01±0.55 mm, 2.74±0.35 ve 2.75±0.34 mm, 150.2±33.9 ve 150.3±34.5 mm3, 34.56±5.7 ve 35.03±5.9 °, 2279.8±592.3 ve 2243.4±596.1 µ. (p>0.05 for all the values). In conclusion, tolterodin does not affect ocular examination and anterior segment physioanatomical parameters. Most likely, it is an organ-selective agent, inhibiting muscarinic receptors in the bladder rather than in the anterior segment of the eye. Keywords: anterior segment physioanatomical parameters of eye, tolterodine, pentacam

FİZYOLOJİ ANABİLİM DALI

Muskarinik Reseptör Antagonisti Tolterodinin Göz Ön Segmentinin Fizyoanatomik Parametrelerine Etkisinin

Evaluation of Influence of Tolterodine, A Muscarinic Receptor Antagonist, on Physioanatomical Parameters of Anterior Segment of the Eye with Pentacam System

Altan GÖKTAŞ Doktora Tezi 61 sayfa Prof. Dr. Sami AYDOĞAN



LXXVIII

Dünyanın pek çok yerinde Mycobacterium tuberculosis’in neden olduğu enfeksiyonların sıklığındaki artış, tüberkülozun tanısı ve ilaç direncinin kısa sürede gösterilmesini zorunlu hale getirmiştir. Bu amaçla çok sayıda yeni yöntem denenmektedir. Bu çalışmada, Mikobakteriyoloji Laboratuvarı’na gelen klinik örneklerde Mycobacterium tuberculosis’in tanısında kullanılan klasik kültür yöntemleriyle moleküler yöntemlerin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Mikobakteriyoloji Laboratuvarı’na tüberküloz tanısı amacıyla gönderilen toplam 50 klinik örnek işleme alındı. Bu örnekler; açlık mide suyu (AMS), bronkoalveolar lavaj (BAL), balgam, apse, idrar, steril vücut sıvıları, beyin omurilik sıvısı (BOS), doku, biyopsi örnekleridir. Klinik örneklerin EZN (Erlich- Ziehl Neelsen) boyama ile mikroskobik incelenmesi, L-J (Löwenstein-Jensen), BACTEC MGIT 960 yöntemi ile kültürleri yapıldı. İzole edilen suşların tür düzeyinde tanımlanması BACTEC 460 NAP testi (Becton, Dickinson and Company Sparks, Ireland) ve MGIT 960 TBc ID (Becton, Dickinson and Company Sparks, USA) testi ile çalışıldı. BACTEC MGIT 960 ile duyarlılık testleri çalışıldı. Aynı zamanda 50 klinik örneğin moleküler tanısında RT PCR (QIAGEN GmbH;Hilden,Germany) ve GeneXPERT MTB/RIF (Cepheid, Sunnyvole CA) yöntemi kullanıldı. Çalışmaya alınan 50 tüberküloz şüpheli klinik örneğin EZN boyama yöntemiyle boyanması sonucunda %34’ü ARB pozitif; %66’sı ARB negatif olarak bulundu. L-J ve MGIT yöntemleriyle %64 kültür pozitif, %36 kültür negatif olarak bulundu. Kültür pozitif olan klinik örneklerin % 78.1’i M. tuberculosis complex grubu, % 21.8’i MOTT basili olarak bulundu. Moleküler tanıda; RT PCR yöntemi uygulanan klinik örneklerin; %58’i Mycobacterium complex grubu olarak bulundu. GeneXPERT MTB/RIF yöntemi ile 50 klinik örneğin; %18’i yüksek düzey pozitif, %16’sı orta düzey pozitif, %16’sı düşük düzey pozitif, %8’i çok düşük düzeyde pozitif olarak bulundu.

Çalışmaya alınan 20 solunum yolu örneklerinde; kültür üremeleriyle RT PCR’ın uyumluluğu %75 XPERT MTB/RIF sisteminin uyumluluğu %95 olarak bulundu. Çalışmaya alınan 30 solunum yolu dışı örneklerde; RT PCR’ın kültür üremeleriyle uyumu %56.6 XPERT MTB/RIF testinin kültür üremeleriyle uyumu ise %83,3 olarak bulundu. Kültür yönteminin altın standart kabul edildiği bu çalışmada; ARB mikroskobisinin duyarlılığı %32, özgüllüğü %66 olarak bulundu. Kültür bulguları ile ARB bulguları karşılaştırıldığında istatistiksel açıdan fark yoktu (p>0.05). Uyum düşük düzeyde ama anlamlı bulundu (kapa:0.04; p>0.05). Kültür üremelerinde; RT PCR’ın duyarlılığı %72, özgüllüğü %56 olarak bulundu. Kültür bulguları ile PCR bulguları karşılaştırıldığında istatistiksel açıdan fark yoktu (p>0.05). Uyum düşük düzeyde ama anlamlı bulundu (kapa:0.28; p>0.05). XPERT MTB/RIF testinin duyarlılığı %96, özgüllüğü %80 olarak bulundu. Kültür bulguları ile XPERT bulguları karşılaştırıldığında istatistiksel açıdan fark yoktu (p>0.05). Yüksek düzeyde uyum bulundu (kapa:0.76; p<0.05) RT PCR bulguları ile XPERT MTB/RIF bulguları karşılaştırıldığında istatistiksel açıdan fark yoktu (p>0.05). Yüksek düzeyde uyum bulundu (kapa:0.507; p<0.05). Bu çalışmada; ilaç hassasiyet testinde, klinik örneklerin %60’ı SIRE (Streptomycin, İzoniazid, Rifampin, Etambuthol)’e duyarlı bulundu. Klinik örneklerin %40’ı en az bir ya da daha fazla ilaca karşı direnç bulundu. XPERT MTB/RIF yöntemiyle rifampin direnci belirlenemedi. Sonuç olarak; moleküler yöntemlerlerden biri olan RT PCR; kompleks, yoğun laboratuvar işlemleri, eğitimli personel ve donanımlı alt yapı gerektirmektedir. Tüberkülozun tanı süresini kısaltmak ve kolay uygulanabilirliğini sağlamak amacıyla geliştirilen XPERT MTB/RIF sistemi, doğrudan klinik örneklere uygulanabilen semi-kantitatif, gerçek zamanlı bir nested polimeraz zincir reaksiyon yöntemidir. Bu çalışmanın sonucunda; XPERT MTB/RIF yönteminin duyarlılığının ve özgüllüğünün yüksek düzeyde olması ve kısa sürede sonuç verebilmesi açısından rutin laboratuvarlarda çalışılabileceği kanaatine varıldı. Anahtar kelimeler: Mikobakteri, real-time PCR, XPERT MTB/RIF, rifampin, Ziehl-Neelsen yöntemi, BACTEC MGIT 960.


Klinik Örneklerde Mycobacterium Tuberculosis Tanısında Kullanılan Moleküler Yöntemlerin Karşılaştırılması

Olkar ABDULMAJED Yüksek Lisans Tezi 88 sayfa

Prof. Dr. A. Nedret KOÇ


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXXIX

The detection of early diagnosis and drug resistance in patients with tuberculosis has become a necessity because of increasing prevalence of infections caused by Mycobacterium tuberculosis. Numerous new methods are being tested to this aim. In this study it is aimed to compare conventional culture methods and molecular methods which are used for diagnosis of Mycobacterium tuberculosis in clinical samples accepted by mycobacteriology laboratory. A total of 50 clinical specimens sent for diagnosis of tuberculosis to Erciyes University, Medical Microbiology Department, Mycobacteriology Laboratory were processed. These samples were gastric lavage fluid, bronchoalveolar lavage, sputum, abscess, urine, sterile body fluids, cerebrospinal fluid, tissue and biopsy samples. Microbiological examining was performed with EZN (Erlich- Ziehl Neelsen) staining and cultured in L-J(Löwenstein-Jensen) med ium by BACTEC MGIT 960 method. Determination of isolated subspecies at species level was studied with BACTEC 460 NAP test (Becton, Dickinson and Company Sparks, Ireland) MGIT 960 TBc ID (Becton, Dickinson and Company Sparks, USA) test. Susceptibility tests were performed with BACTEC MGIT 560. RT PCR (QIAGEN GmbH;Hilden,Germany) and GeneXPERT MTB/RIF (Cepheid, Sunnyvole CA) were studied for the molecular diagnosis of total 50 clinical samples. Smear positive and negative rate of studied 50 tuberculosis suspected clinical specimens were 34% and 66%, respectively, with EZN Dyeing. L-J and MGIT methods also resulted % 64 cultures positive and 36% culture negative. 78.1’i % of culture positive samples were found mycobacterium complex group and 21.8’i % were MOTT bacilli. In molecular diagnosis; 58% of RT PCR performed clinical samples were found as mycobacterium tuberculosis complex group. 18% of 50 clinical samples were highly positive, 16% moderately positive, 16% positive at low level, 8% positive at very low level according to XPERT MTB/RIF results. In studied 20 pulmonary system specimens, agreement between culture and RT PCR; culture and XPERT MTB/RIF was 75% and 95%, respectively. In studied 30 nonpulmonary system specimens, agreement between culture and RT PCR; culture and XPERT MTB/RIF was 56.6% and 83.3%, respectively.

In this study that Culture has been considered the gold standard; susceptibility and specificity of smear microscopy were found 32% and 66% respectively. There was no significant statistical difference between Culture and smear findings. (p<0.005). The Compliance was at low level but meaningful. (kapa:0.04; p>0.05). Susceptibility of RT PCR was found 72%, specificity was found 56%. There was no significant statistical difference between Culture and PCR findings. (p>0.05). The compliance was at low level but meaningful. (kapa:0.28; p>0.05). Susceptibility of XPERT MTB/RIF was found 96%, specificity was found 80%. There was no significant statistical difference between culture and XPERT findings. (p>0.05). The compliance was at high level (kapa:0.76; p<0.05). There was no significant statistical difference between XPERT MTB/RIF and RT PCR findings. The compliance was at high level (kapa:0.507; p<0.05). In this study; 60% of clinical samples were found susceptible to SIRE (streptomycin, isoniazide, rifampin, ethambutol) in drug susceptibility test. 40% of clinical samples were found resistant to at least one or more drug. Rifampicin resistant could not be determined by XPERT MTB/RIF. In conclusions; RT PCR which is the one of the molecular methods; is complex and requires intensive laboratory processes, trained staff and equipped infrastructure. XPERT MTB/RIF system which is developed to shorten diagnosis time of tuberculosis and to operate easily is a semi-quantitative, real time nested polymerase chain reaction method that applicable to clinical samples directly. As a result of this study; high level of susceptibility and specificity and ability to give results in short time, XPERT MTB/RIF can be studied in routine laboratories. Keywords: Mycobacterium, real-time PCR, XPERT MTB/RIF, rifampin, Ziehl-Neelsen method, BACTEC MGIT 960.


Comparision of Molecular Methods Used for Diagnosis of Mycobacterium Tuberculosis in Clinical Specimens

Olkar ABDULMAJED Yüksek Lisans Tezi 88 sayfa

Prof. Dr. A. Nedret KOÇ



LXXX

Bu çalışmada; çiftçilerin pestisitleri saklama koşulları ve güvenli kullanımı konusunda ki bilgi, tutum ve davranışlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırma Kayseri iline bağlı İncesu ilçesi ve köylerinde yürütülmüştür. Örneklem, İncesu İlçe Tarım Müdürlüğü’nden alınan çiftçi listesinden sistematik örnekleme yöntemi ile yapılmıştır. Çalışmada toplam 465 çiftçiye anket uygulanmıştır. Çiftçilerin %88’inin pestisit kullandığı belirlenmiştir. Evlerinde pestisit bulunan çiftçilerin %55.1’i uygun koşullarda saklamaktadır. Çiftçilerin %25.2’si ilaçlama işleminden sonra sağlık sorunu yaşadığını ifade etmiştir. En sık belirtilen yakınmalar; baş dönmesi, bulantı-kusma, halsizlik ve baş ağrısıdır. İlaçlama esnasında her zaman ya da genellikle eldiven, maske ve koruyucu elbise kullandığını belirten çiftçilerde, pestisit kullanımına bağlı sağlık sorunu yaşama oranı diğer çiftçilere göre anlamlı olarak düşük bulunmuştur. Çiftçilerin %50.1’i boşalan ambalajları çöpe attığı ve %32.9’u gömerek ya da yakarak imha ettiğini belirtmiştir. Gelir düzeyi düşük olanlar, ilacı ev içinde hazırlayanlar, ilaçlama yaparken bir şeyler yiyen veya su içenlerde pestisit kullanımına bağlı sağlık sorunu yaşama sıklığı daha yüksek olarak bulunmuştur. Çiftçilerin, tarım ilaçlarının çevre ve insan sağlığı üzerindeki etkileri ile ilgili eğitimi, üzerinde durulması gereken önemli bir konudur. Anahtar kelimeler: Pestisitler, Çiftçiler, Güvenli kullanım, Pestisit zehirlenmesi, pestisitlerin yan etkileri

In this study, the conditions of storage and the safe use of pesticides by farmers in their knowledge, attitudes and behaviors intended to put out. Research carried out in the town of Kayseri province Incesu Sampling was made with systematic sampling from the list taken from the District Directorate of Agriculture of Incesu. A total of 465 questionnaires administered to farmers. It was determined that 88% of farmers used pesticides. The farmers who store pesticides in their homes, their 55.1% stores it in appropriate conditions. It has been stated that 25.2% of the farmers have experienced health problems after applying process. The most frequently cited complaints, dizziness, nausea and vomiting, fatigue and headache. Farmers who said that they usually or always wear gloves, mask and protective clothes during application were significantly lower rate of health problems due to pesticide usage from the other farmers. For the discharge of emty packages 50.1% were put it into garbage, 32.9% werw stated that burying or incineration. Low-income ones, prepared the pesticide in the home, while spraying pesticide eating or drinking something were found a higher incidence of pesticide related health problem. Farmers' education about the environment and human health effects of pesticides is an important issue to be emphasized. Keywords: Pesticides, Farmers, Safe using, Pesticide poisoning, Side effects of pesticides

HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI

Çiftçilerin Pestisitleri Saklama Koşulları ve Güvenli Kullanımı Konusunda Bilgi, Tutum ve Davranışları

Knowledge, Attitude and Practice of Farmers About Pesticides Storage Conditions, Safe Using Manners

Rukiye YALAP TUNA Doktora Tezi 75 sayfa

Doç. Dr. İskender GÜN


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXXXI

Diffüz büyük B-hücreli lenfoma (DBBHL) çeşitli klinik, histopatolojik, immunofenotipik ve sitogenetik özellikleri ile lenfoid neoplazmların geniş bir grubunu temsil eder. DBBHL’larda klinik parametrelerin yanı sıra, yeni tedavi ajanları, tümörün biyolojik davranışı ve prognozunu belirlemede tümör supressör gen proteinleri, onkogen proteinleri gibi gen ekspresyonları önem kazanmıştır. Bu çalışmanın amacı, DBBHL’larda immünohistokimyasal olarak tesbit edilecek olan P16, P53, Ki-67 ekspresyonlarının hem klinik parametrelerle hem de sağkalımla ilişkisini değerlendirmektir. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Patoloji ABD’da 2005-2010 yılları arasında tanı almış toplam 40 DBBHL’lı hasta çalışmaya alındı. İmmun boyamalar, Ki-67, P53, P16 monoklonal antikorlar ile yapıldı ve ışık mikroskobunda değerlendirildi. Hastaların yaş ortalaması 60.50±16.92 idi. Ortalama takip peryodu 16.58±13.68 aydı. Hastaların yaş, cinsiyet, evre, performans durumu, B-semptomları varlığı, kemik iliği tutulumu, uluslararası prognostik indeks (IPI) skoru, laktat dehidrogenaz (LDH), ekstranodal tutulum, nüks, C-reaktif protein (CRP), sedimantasyon, lökosit sayısı gibi klinik ve laboratuvar parametreleri ile genel sağkalım ve P16, P53, Ki-67 ekspresyonları arasındaki ilişki değerlendirildi. Çalışmamızda P53 ve P16 ekspresyonu, Ki-67 proliferasyon indeksi ile klinik parametreler ve sağkalım arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki saptanamadı (p>0.05). Sadece P16 ekspresyonu ve evre arasında anlamlı ilişki saptandı (p<0.05). Ayrıca, sağkalım süresi ile klinik parametreler arasında da istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunamadı (p>0.05). Çalışmamızın sonuçlarına göre, P16 ve P53 ekspresyonunun ve Ki-67 proliferasyon indeksinin DBBHL’lı hastaların yaşam süresi üzerinde etkili olmadığını söyleyebiliriz. Ancak, DBBHL’lı hastaların prognostik öneminin daha iyi ortaya konabilmesi için daha geniş serili çalışmaların yapılması gerekmektedir. Anahtar kelimeler: Diffüz Büyük B-Hücreli Lenfoma, P16, P53, Ki-67, Prognoz.

Diffuse large B-cell lymphoma (DLBCL) represent a diverse spectrum of lymphoid neoplasms with variable clinical, histopathological, immunophenotypic and cytogenetic features. In DLBCLs, besides the clinical parameters, it has become more important gene expressions such as tumor-supressor gene proteins, oncogen proteins in determining the prognosis, biological behaviour of the tumor and new treatment regimens. The aim of this study that P16, Ki-67, P53 expressions to be determined immunohistochemically in DLBCL was to ases relationship with both clinical parameters and survival. A total of 40 patients with nodal DLBCL diagnosed between 2005 and 2010 in Department of Pathology Medical Faculty Erciyes University were included in the study. Immunstaining was performed by means of monoclonal antibodies Ki-67, P53, P16 and evaluated by light microscopy on slides. The median age of the patients was 60.50±16.92 years old. The median follow-up period was 16.58±13.68 months. It was evaluated that the relationship between clinical and laboratory parameters such as, age, gender, performance status, clinical stage, presence of B-symptoms, bone marrow involvoment, International Prognostic Index (IPI) score, lactate dehydrogenase (LDH) level, extranodal extension, relapse, C-reaktive protein (CRP), sedimentation, the number of leukocytes of patients and overall survival and P16, P53 Ki-67 expression. In our study, there was no statistically significant corelation between the P53 and P16 expressions, Ki-67 proliferation index both clinical parameters and overall survival (p>0.05). There was only statistically significant relation in between P16 expression and stage (p<0.05). Besides, there wasn’t a statistical significanct relation between the overall survival and clinical parametrs (p>0.05). According to the results of our study, we say that the P53, P16 gene expressions, Ki-67 proliferation index no effect on life expectancy of patients with DLBCL. But, to the better counseling prognostic importance of patients with DLBCL should be done the studies of larger series. Keywords: Diffuse Large B-Cell Lymphoma, P16, P53, Ki-67, Prognosis.

TIBBİ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI

Diffüz Büyük B-Hücreli Lenfomalarda P16, P53 ve Ki-67’nin Prognostik Öneminin İmmünohistokimyasal Araştırılması

Immunohistochemical Investigation of P16, P53 and Ki-67’s Prognostic Value in Diffuse Large B-Cell Lymphoma

Münevver BARAN Doktora Tezi 61 sayfa

Prof. Dr. Hamiyet DÖNMEZ ALTUNTAŞ



LXXXII

Bu çalışmanın amacı, akut yoğun yüzme egzersizin kalp dokusu üzerindeki etkilerini araştırmaktır. Otuz adet Wistar-albino erkek rat, rastgele eşit sayıda 3 gruba ayrıldı. Grup1 genel kontrol (bu gruba hiçbir uygulama yapılmadı). Grup 2 akut yoğun egzersiz grubu (30 dk akut yüzme egzersizi yaptırıldı). Grup 3 melatonin grubu (akut yüzme egzersizinden 30 dk önce 25 mg/kg tek doz melatonin uygulandı). Bütün hayvanlar eter anestezi altında sakrifiye edildi ve kalp dokuları alındı. Akut yoğun egzersiz grubundaki doku MDA miktarı kontrol ile karşılaştırıldığında yüksek, melatonin grubu kontrol grubuna yakın bulundu (p<0,05). Akut yoğun egzersiz grubundaki doku nitrotirozin miktarı kontrol grubu ile karşılaştırıldığında yüksek, melatonin grubu ile kontrol grubu karşılaştırıldığında melatonin takviyesinin doku nitrotirozin seviyesini önemli ölçüde düşürdüğü saptandı (p<0,05). Akut yoğun egzersiz grubu doku enerji yükü kontrol grubuyla karşılaştırıldığında düşük, melatonin grubu kontrole yakın bulundu (p<0,05). Doku SOD aktivitesi egzersiz grubunda düşük, melatonin grubunda kontrole yakın bulundu (p<0,05). Doku GPx aktivitesi akut yoğun egzersiz grubunda düşük, melatonin grubunda kontrole yakın bulundu (p<0,05). Doku CAT aktivitesi akut yoğun egzersiz grubunda düşük, melatonin grubunda kontrole yakın bulundu (p<0,05). Bu sonuçlar, akut ve yoğun egzersizin kalp dokusu antioksidan kapasitesini azalttığını ve doku hasar markırlarını artırdığını göstermektedir. Anahtar kelimeler: Akut Egzersiz, Melatonin, Nitrotirozin, Enerji Yükü, Serbest Radikaller, Antioksidanlar

The aim of this study, is to examine effects of acute intensive swimming exercise on the heart tissue. Thirty Wistar-albino male rats were divided randomly and an equal number 3 group. Group1 general control (No application was not performed). Group 2 acute intensive exercise group (30 mins acute intensive swimming exercised ). Grup 3 melatonin group (before acute intensive swimming exercise 30 mins 25 mg/kg single dose melatonin administritaion was performed). All animals were sacrified under the ether anesthesia and their heart tissues have taken. Tissue MDA levels of on the acute intensive exercise group have found higher than the control group, melatonin group have found near levels according to the control group (p<0,05). Nitrotyrosine levels in acute intensive exercise group was higher then control group. Melatonin group when compared with control group, tissue nitrotyrosine levels significantly geting decreased due to melatonin supplement (p<0,05). Acute intensive exercise group tissue energy charge lower than control group and melatonin group found near levels according to the control group (p<0,05). Tissue SOD activity, GPx activity and CAT activity have found low in acute intensive exercise group and melatonin group found near levels according to the control group (p<0,05). According to this result acute and intensive exercise can cause decreasing on heart tissue antixidans capacity and increasing on tissue damage markers. Keywords: Acute Exercise, Melatonin, Nitrotyrosine, Energy Charge, Free Radicals, Antioxidants

ECZACILIK BİYOKİMYA ANABİLİM DALI

Akut Egzersizin Kalp Dokusu Üzerine Etkilerinin Araştırılması

To Investigate the Effects of Acute Exercise on the Heart Tissue

Ali UZ Yüksek Lisans Tezi 93 sayfa

Yrd. Doç. Dr. Behzat ÇİMEN


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXXXIII

Yapılan çeşitli çalışmalarda şişmanlık ile uyku süresi, uyku kalitesi ve depresyon arasında anlamlı ilişkiler olduğu saptanmıştır. Çalışmamızın amacı adölesanlarda vücut ağırlığının uyku süresi, uyku kalitesi ve depresyon üzerine etkisini araştırmaktır. Kesitsel tipteki bu araştırma; Şubat 2010- Mart 2011 tarihleri arasında Kayseri ili Kocasinan ve Melikgazi merkez ilçelerindeki devlet ve özel liselerde öğrenim gören 14-17 yaş grubu toplam 1072 adölesan üzerinde yürütülmüştür. Araştırmada öğrencilerin uyku kalitelerini belirlemek amacıyla Pittsburgh Uyku Kalite İndeksi (PUKİ), depresyon durumlarını belirlemek amacıyla Çocuk Depresyon Ölçeği (ÇDÖ) ve sosyodemografik özelliklerini belirlemek amacıyla standart anketler uygulanmıştır. Vücut ağırlığı, boy uzunluğu, bel çevresi, kalça çevresi ve boyun çevresi ölçümleri alınmış; beden kitle indeksi (BKİ), bel/boy ve bel/kalça oranları hesaplanmıştır. İstatistiksel analizlerde SPSS 15.0 paket programı kullanılmıştır. Araştırmaya alınan adölesanların % 43.9’u (n= 471) erkek, % 56.1’i (n=601) kız ve genel yaş ortalamaları 15.54±1.08 yıldır. Vücut ağırlığı ve BKİ ortalamaları cinsiyetlere göre anlamlı şekilde farklılık göstermektedir (p<0.001). Uyku süresi en düşük (<8 saat) olan grupta her iki cinsiyette de vücut ağırlığı ortalaması en yüksek bulunmuştur (p<0.05). Erkeklerde uyku süresi düşük olan grubun BKİ ortalaması en yüksektir (p<0.05). Uyku kalitesi iyi olan öğrencilerin vücut ağırlığı ve BKİ ortalamaları uyku kalitesi kötü olanlardan daha düşüktür ancak aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildir. Kızlarda depresyon oranı (%9.8) erkeklerden (%5.7) daha yüksektir (p<0.05). ÇDÖ’ye göre depresyonlu grupta vücut ağırlığı ve BKİ ortalamaları daha yüksektir ancak fark istatistiksel olarak anlamlı değildir. Sağlığın geliştirilmesi için adölesanlar, aileleri ve öğretmenleri sağlıklı beslenme, sağlıklı uyku ve psikolojik durum hakkında daha fazla bilgilendirilmelidir. Anahtar kelimeler: Adölesan, depresyon, şişmanlık, uyku süresi, uyku kalitesi

In several studies, significant relationships between obesity, sleep duration, sleep quality and depression were detected. The aim of the current study was to determine the effect of body weight on sleep duration, sleep quality and depression in adolescents. This cross-sectional study was performed from February to March 2010 in Kayseri province’s Kocasinan and Melikgazi towns on 14-17-year-old adolescents (n=1072) attending to public and private high schools. In order to determine the sleep quality and depression; Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI) and Child Depression Scale (CDI) were filled and to obtain sociodemographic data a questionnaire was given. Of the anthropometric indices; body weight, height, waist, hip and neck circumferences were measured and body mass index (BMI), waist-to-hip and waist-to-height ratios were calculated. SPSS 15.0 programme was used for statistical analysis. Of the adolescents; 43.9% (n= 471) were boys and 56.1% (n=601) girls and the mean age was 15.54±1.08 years. Mean body weight and BMI were significant among genders (p<0.001). In the least sleeping group (<8 hours/day) for both genders, the body weights were the highest (p<0.05). In males, the least sleeping group had the highest BMI (p<0.05). The adolescents having good sleep quality had lower body weight and BMI values than the ones having poor sleep quality but the difference is not statistically significant. Depression was higher among girls (9.8%) than boys (5.7%) (p<0.05). According to CDS, in the depressed group body weight and BMI values were higher than the non-depressed group but the difference is not statistically significant. In order to develop improvements on health; the adolescents, their families and teachers should be informed more on healthy nutrition, healthy sleep and psychological status. Keywords: Adolescent, depression, obesity, sleep duration, sleep quality

BESLENME VE DİYETETİK ANABİLİM DALI

Adölesanlarda Vücut Ağırlığının Uyku Süresi, Uyku Kalitesi ve Depresyon Durumuna Etkisi

Determination of Burden of Caregivers to Patients Under Hemodialysis Therapy and Affecting Factors

Beytül ÖGE Yüksek Lisans Tezi 77 sayfa

Doç.Dr. Betül ÇİÇEK



LXXXIV

Randomize kontrollü olarak planlanan bu araştırma, Kayseri Eğitim ve Araştırma Hastanesi Ruh Sağlığı Merkezinde yatarak tedavi gören, DSM-IV-TR kriterlerine göre depresyon tanısı konmuş hastaların (depresyon grubu, n=29) ve sağlıklı gönüllülerin (kontrol grubu, n=30) beslenme durumları, vücut kompozisyonları ve biyokimyasal parametrelerini belirlemek amacıyla yürütüldü. Bireylerin demografik bilgileri, besin tüketim sıklıkları, 24 saatlik besin tüketimleri, fiziksel aktivite durumları araştırmacı tarafından anket formu ile yüzyüze görüşme ile kaydedildi ve günlük enerji ve besin öğesi tüketimleri Bebis bilgisayar programı ile hesaplandı. Antropometrik ölçümlerden vücut ağırlığı, Beden Kütle İndeksi (BKİ), bel, kalça çevresi ölçümleri belirlendi ve bel/kalça oranı hesaplandı. Biyokimyasal olarak açlık kan şekeri (AKŞ), trigliserit (TG), total kolesterol (TK), HDL kolesterol, LDL kolesterol, B12, folat ve insülin ve homeostatic model assessment (HOMA) düzeyleri incelendi. İstatistiksel analizlerde Ki-kare analizi ve Mann-Whitney U testi kullanıldı. Araştırmaya alınan bireylerin yaş ortalaması 34.94±1.22 yıl olup, %62.7’si kadındı. Depresyon grubunun %65.5’ini kadın bireyler oluştururken, %34.5’ini erkek bireyler oluşturmaktaydı. Depresyon grubundaki bireylerin ilkokul mezunu olma oranı (%51.7) kontrollerden (%10.0) daha yüksek iken, üniversite mezunu olma durumunun (%6.9) kontrollerden (%40.0) daha düşük olduğu belirlendi. Eğitim durumu açısından gruplar arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlı bulundu (χ2=21.510, p<0.001). Depresyon grubundaki bireylerin; A vitamini (p<0.05), tiamin (p<0.01), riboflavin (p<0.001), B6 vitamini (p<0.001), folik asit (p<0.01), C vitamini (p<0.01), sodyum (p<0.05), potasyum (p<0.001), magnezyum (p<0.001), kalsiyum (p<0.001), fosfor (p<0.01), demir (p<0.01), çinko (p<0.05) ve posa (p<0.01) tüketim miktarları kontrol grubundan daha düşüktü. Depresyon grubunun vücut ağırlıkları ortancaları (p<0.05), bel çevresi (p<0.001), kalça çevresi (p<0.01) ve bel/kalça oranı ortancaları (p<0.01) kontrollerden istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksekti. Depresyon grubunda I. ve II. dereceden obez olan bireylerin oranı (sırasıyla; %27.6 ve %13.8) kontrol grubundan (sırasıyla; %6.7 ve %0.0) daha yüksekti (p<0.01). İstatistiksel olarak anlamlı olmasa da, depresyon grubunun TK, HDL kolesterol ve LDL kolesterol düzeylerinin kontrollere göre daha düşük, TG düzeylerinin ise daha yüksek olduğu belirlendi (p>0.05). Depresyon grubundaki bireylerin AKŞ (p<0.05), B12 vitamini (p<0.05) ve folat (p<0.001) düzeyleri ortancalarının kontrol grubuna göre daha düşük olduğu saptandı. Serum insülin ve HOMA değerleri açısından gruplar arasındaki farklılıklar istatistiksel olarak anlamlı değildi (p>0.05). Bu çalışmada, depresyonlu hastaların omega-3 yağ asidi kaynağı olan balık tüketim sıklığının ve B grubu vitaminlerinin (B6 vitamini, tiamin ve niasin) tüketim miktarlarının yetersiz olduğu, serum folik asit düzeylerinin kontrollerden düşük olduğu ve tüketim miktarlarının yetersiz olduğu, obez olma oranlarının kontrollerden fazla olduğu ortaya konmuş ve depresyonda yeterli ve dengeli beslenmenin önemi vurgulanmıştır.

Anahtar kelimeler: Antropometrik Ölçümler, Besin tüketimi, Depresyon

This randomized controlled study was conducted to determine nutritional status, body composition and biochemical parameters of patients diagnosed with depression based on DSM-IV-TR criteria (depression group, n=29) who were inpatients at Mental Health Center of Kayseri Education and Research Hospital and controls (control group, n=30). Demographic characteristics, food consumption frequency, 24 hour food intake, physical activity level were recorded by a face to face questionnaire and daily intake of energy and nutrients were determined by BeBis computer program. Body weight, height, body mass index (BMI), waist and hip circumferences were measured and waist to hip ratio was calculated. Fasting blood glucose, triglyceride (TG), total cholesterol (TC), HDL-cholesterol, LDL-cholesterol, vitamins B12 and folic acid and insulin and homeostatic model assessment (HOMA) levels were examined. Chi-square and Mann Whitney U tests were used for statistical analysis. Mean age of the participants was 34.94±1.22 years while 62.7% consisted of females. 65.5% of depression group and 34.5% of control group were female and male, respectively. Ratio of elementary school graduates in depression group was higher than controls (51.7% vs. 10.0%) whereas ratio of university graduates of depression group (6.9%) was lower than controls (40.0%) being statistically significant (χ2=21.510, p<0.001). Intake of vitamins A (p<0.05), thiamine (p<0.01), riboflavin (p<0.001), B6 (p<0.001), folic acid (p<0.01), C (p<0.01) and Na (p<0.05), K (p<0.001), Mg (p<0.001), Ca (p<0.001), P (p<0.01), Fe (p<0.01), Zn (p<0.05) and fiber (p<0.01) were lower in depression group than controls. Median levels of body weight (p<0.05), waist circumference (p<0.001), hip circumference (p<0.01) and waist to hip ratio (p<0.01) were higher in depression group. Obesity in I. and II. degree was higher in depression group (27.6% and 13.8%, respectively) than controls (6.7% and 0.0%, respectively), (p<0.01). TC, HDL cholesterol and LDL cholesterol levels of the depression group were lower and TG was higher in depression group than controls without a statistical significance (p>0.05). Fasting blood glucose levels (p<0.05), vitamin B12 (p<0.05) and folic acid (p<0.001) in depression group were lower than controls. Serum insulin and HOMA levels were not significantly different between groups (p>0.05). In this study, patients with depression as a source of omega-3 fatty acids, fish consumption frequency and B-group vitamins (vitamin B6, thiamine and niacin) consumption amounts are inadequate, serum folic acid levels are low, and consumption rates are inadequate than controls, rates of being obese are high than controls has been demonstrated and the importance of adequate and balanced diet has been stressed in depression. Keywords: Anthropometric Measurements, Food Consumption, Depression.

BESLENME VE DİYETETİK ANABİLİM DALI

Depresyonlu Hastaların Beslenme Durumlarının Değerlendirilmesi

The Evaluation of Nutrition Status in Patients with Depression

Nimet ALPASLAN Yüksek Lisans Tezi 96 sayfa

Prof. Dr. Neriman İNANÇ


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXXXV

Koroner arter hastalığının gerek tanı gerekse tedavisinde kullanılan yöntemlerden biri de koroner invaziv girişimlerdir. Bu girişimlere bağlı gelişen komplikasyonlar ise morbiditenin önemli nedenlerini oluşturmaktadır. Bu araştırma koroner invaziv girişim uygulanan hastalarda femoral bölgeye buz paketi uygulamanın vasküler komplikasyonlar ve bel ağrısına etkisini belirlemek amacıyla randomize kontrollü deneysel çalışma olarak yapılmıştır. Araştırma çalışmaya alınma ölçütlerine uyan buz torbası grubunda 104, kum torbası grubunda 100, uygulama yapılmayan grupta 94 olmak üzere toplam 298 birey ile tamamlanmıştır. Araştırmada veriler; Hasta Tanıtım Formu, Vasküler Komplikasyon Takip Formu, Visual Analog Skala ve Vital Bulgu Takip Formu kullanılarak araştırmacı ve anketör tarafından toplanmıştır. Hastanede gelişen lokal vasküler komplikasyonlar “ilk izlemde gelişen komplikasyon”, taburcu olduktan sonra 7. günde gelişen komplikasyonlar “ikinci izlemde gelişen komplikasyon”, hem ilk hem de ikinci izlemde gelişen komplikasyonlar ise “toplam gelişen komplikasyon” olarak değerlendirilmiştir. Bireylerin yaşadıkları bel ağrısı, işlemden hemen sonra, işlemden 2-4-6 saat sonra ve son olarak ertesi sabah taburcu olmadan hemen önce olmak üzere toplam 5 kez değerlendirilmiştir. Çalışmada etik kurul onayı ile bireylerden yazılı bilgilendirilmiş onam formu alınmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde ki-kare testi, Tek Yönlü Varyans Analizi, Kruskal Wallis Analizi ve Friedman Analizi kullanılmıştır. İlk izlemde en az komplikasyon buz torbası grubunda (p>0.05), ikinci izlem ve toplamda en az komplikasyon buz torbası grubunda (p<0.001) gelişmiştir. Tüm grupların bel ağrısı VAS puanının giderek arttığı, en az artışın buz torbası uygulanan grupta olduğu tespit edilmiştir. Grupların izlem saatlerine göre VAS puanları arasında istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı fark olduğu saptanmıştır (p<0.001). Araştırmanın sonuçları, koroner invaziv girişim yapılan bireylere uygulanan buz torbasının komplikasyon gelişimi ve bel ağrısını azaltmada etkili olduğunu göstermektedir. Bu nedenle hemşirelik uygulamalarında lokal buz torbası uygulamasına yer verilmesi önerilebilir. Anahtar kelimeler: Koroner invaziv girişim, Lokal vasküler komplikasyon, Soğuk uygulama, Bel ağrısı, Hemşirelik

One of the methods used in both diagnosis and treatment of coronary artery disease is coronary invasive interventions. The complications which develop due to these inventions are important causes of morbidity. This is a randomized-controlled experimental study which was conducted in order to determine the effect of applying local ice-back on local vascular complications and back pain in individuals who were applied coronary invasive intervention. The study was conducted with 298 patients (104 ice-pack group, 100 sandbag group and 94 control group) who were eligible for the study criteria. The data were collected with Patient Identification Form, Vascular Complications Form, Vital Signs Form and Visual Analog Scale. Local vascular complications developing at the hospital were called as “first follow-up complications”, complications developing after one week from the discharge were called as “second follow-up complications” and if complications developed both at the hospital and after discharge these complications were called as “total complications”. The low-back pain that patients feel was evaluated for 5 times, first immediately after procedure and then 2-4 and 6 hours after the procedure and last immediately before discharging from the hospital. Signed consent forms for the study were obtained from patients after the ethics committee approval. Data were analyzed by chi-square, One-Way ANOVA, Kruskal Wallis and Friedman tests. In the first follow-up, the group who had least complications was the ice-bag group (p>0.05), at the second and total follow-up, the group who had least complications was ice-bag group (p<0.001). VAS score of all groups was gradually increased and least increase was at the ice-bag group. Follow up times and VAS score of groups were determined as statistically significant (p<0.001). The results of this study indicate that applying ice-bag to individuals who were applied coronary invasive intervention is an effective method for reducing complication development and low back-pain. Therefore, this approach is recommended to be included in nursing practices. Keywords: Coronary intervention, Local vascular complications, Cold application, Low back- pain, Nursing

HEMŞİRELİK ANABİLİM DALI (İÇ HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ) Koroner İnvaziv Girişim Uygulanan Bireylerde Femoral Bölgeye Buz Torbası Uygulamanın Lokal Vasküler

Komplikasyonlar ve Bel Ağrısına Etkisi The Effect of Ice-Bag Applied to Femoral Region of Individuals with Coronary Invasive Procedures on Local

Vascular Complications and Low Back-Paın Gülsüm Nihal GÜLESER Doktora Tezi 71 sayfa Doç.Dr. Sultan TAŞÇI



LXXXVI

Araştırma, hemodiyaliz (HD) tedavisi alanlara bakım veren bireylerin bakım verme yükü ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Ekim 2010- Ocak 2011 tarihleri arasında Kahramanmaraş il merkezinde bulunan, ikisi devlet, ikisi özel olmak üzere toplam dört diyaliz merkezinde HD tedavisi alan 235 bireyin bakım verenleri örnekleme alınmıştır. Veri toplama aracı olarak, HD tedavisi alanlara ve bakım verenlerine yönelik bilgileri içeren “Bakım Veren Bireylere Yönelik Bilgi Formu” ve “Bakım Verme Yükü Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde; tanımlayıcı istatistikler, Cronbach’s Alpha, Ki-Kare, Kruskall Wallis, Mann-Whitney U testleri ve Spearman Brown Korelasyon katsayısı kullanılmıştır. HD tedavisi alanların ve bakım verenlerden gelir düzeyi çok kötü ve kötü olanların, bakım verme yükü puan ortancaları diğer gruplardan daha yüksek bulunmuştur. İlkokul mezunu olan, bakım verirken sağlık sorunu gelişen, tam gün bakım veren, sağlık giderlerini karşılamada güçlük yaşan ve 60 yaş ve üzerinde olan bakım verenlerin bakım yükü puan ortancaları diğer gruplara göre yüksek bulunmuştur. Yeme-içme, banyo-yıkanma, giyinme, yürüme-gezinme, merdiven çıkma ve alışveriş yapma gereksinimlerinde tamamen bağımlı olanlara bakım verenlerin bakım verme yükü puan ortancalarının diğer gruptakilere göre yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0.05). HD tedavisi alan bireylerle aynı evde yaşayanlarda aile ve iş ortamındaki rollerinin daha fazla olumsuz etkilendiği görüşü bulunmaktadır (p<0.05). Bireylerin hastalık süresi ve HD tedavi uygulama süresi ile bakım verme yükü puanları arasında negatif yönlü ve bakım verenin çocuk sayısı ile pozitif yönlü düşük düzeyde anlamlı bir ilişki olduğu bulunmuştur (p<0.05). Bu sonuçlar doğrultusunda bakım veren bireylerin bakım yükünü artıran durumların farkında olunması ve yükü artıran durumların aile ve sosyal yaşamını olumsuz yönde etkilemesini önlemek için gerekli hemşirelik müdahalelerinin yapılması ve destek gruplarının oluşturulması önerilmektedir. Anahtar kelimeler: Hemodiyaliz (HD), Bakım Veren, Bakım Yükü, Etkileyen Faktörler

The study was carried out descriptively in order to determine burden of caregivers to patients under hemodialysis (HD) therapy and affecting factors. Caregivers of 235 patients who were under HD therapy between 15 October 2010 and 15 January 2011 in four dialysis centers, two being public and two private, in Kahramanmaraş city center were included in the sampling. As data collection tool; “Information Form for Caregivers” which includes information of patients under HD therapy and caregivers and “Scale of Burden of Care Giving” were used. In the assessment of data; descriptive statistics, Cronbach’s Alpha, Chi-square, Kruskall Wallis, Mann-Whitney U tests and Spearman Brown Correlation Coefficient were used. It was determined that patients under HD therapy and caregivers of them had unfavorable income status and average of burden of those who had unfavorable income was higher than other groups. The average of burden of those who are primary school graduates, who had health problems while care giving, who give care all day long, who had difficulty bearing health expenses and who were at the age of 60 and over was higher than other groups. It was determined that the average of burden of those giving care to patients who are completely dependent on others for dining, having bath, walking, climbing stairs and shopping was higher than the other groups (p<0.05). Those who live together with patients under HD therapy have the opinion that their roles in family and business life are influenced negatively (p<0.05). There was a meaningful, negative relation between duration of disease and duration HD therapy application with score of burden for care giving; positive relation with the number of children of caregiver (p<0.05). In accordance with these results; it was suggested that conditions which increase burden of caregivers should be considered and necessary nursing interventions should be taken and support groups should be created in order to prevent these conditions influence family and social life negatively. Keywords: Hemodialysis (HD), Caregiver, Burden, Affecting factors

HEMŞİRELİK ANABİLİM DALI

Hemodiyaliz Tedavisi Alanlara Bakımveren Bireylerin Bakım Yükü ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi

Determination of Burden of Caregivers to Patients Under Hemodialysis Therapy and Affecting Factors

Merve KEKEÇ Yüksek Lisans Tezi 69 sayfa

Yrd. Doç.Dr. Semra KOCAÖZ


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXXXVII

Agresyon yönetimi diğer kliniklerde olduğu gibi psikiyatride de hasta ve çalışan güvenliği açısından son derece önemli bir konudur. Psikiyatri kliniklerinde hasta agresyonu ile baş etmede, agresyon yönetimi eğitim kurslarının verilmesi uygun bir yol olarak gösterilmektedir. Ancak konuyla ilgili literatür bilgileri, psikiyatri ve genel hastanelerde çalışan hemşirelerin agresyon yönetimi konusunda eğitim alanların oranının az olduğunu göstermektedir. Bu araştırma, agresyon yönetimi konusunda verilen eğitimin psikiyatri kliniklerinde çalışan hemşirelerin bilgi ve tutumlarına etkisini belirlemek amacıyla yarı deneysel bir çalışma olarak yapılmıştır. 27 hemşire ile gerçekleştirilen araştırmanın verileri; Hemşire Bilgi Formu, Agresyon Algılamaları Ölçeği, Hemşirelerin Agresyona Karşı Tutumlarını Değerlendirme Formu, Hemşirelerin Agresyon Yönetimi Konusunda Bilgi Düzeylerini Değerlendirme Formu, Agresyon Yönetimi Eğitim Programı Değerlendirme Formu, Hemşirelerin Motivasyonlarını Değerlendirme Ölçeği, Agresyon Yönetimi Eğitimi Hakkında Psikiyatride Çalışan Hemşirelerin Görüşlerini Değerlendirme Formu ile toplanmıştır. Agresyon yönetimi eğitimi interaktif şekilde 10’ar kişilik iki grup, 7 kişilik tek grup olmak üzere toplamda üç grup halinde gerçekleştirilmiştir. Eğitimden önce, sonra ve üç ay sonra hemşirelerin bilgi ve tutumları değerlendirilmiştir. Bu çalışmada agresyon yönetimi eğitimi öncesine göre, eğitim sonrası ve üç ay sonrasında agresyon algılamaları ölçeği fonksiyonel alt boyutu puan ortalamasında artma, disfonksiyonel alt boyutu puan ortalamasında azalma saptanmıştır (p<0.001). Eğitim sonrası hemşirelerin; “Agresyonu olan bir hastanın agresyon düzeyini düşürebileceğime inanırım”, “Agresyonu olan hastaya yaklaşımda bulunmaya çekinirim”, “Agresyona maruz kalma nedeniyle üzüntü hissederim”, “Agresif hastaya bakım verirken kendimi aşağılanmış hissetmem” , agresyona karşı tutumlarını belirlemeye yönelik tutum ifadelerine olumlu yanıt verdikleri saptanmıştır (p<0.05). Hemşirelerin eğitim programı öncesinde motivasyon düzeyleri puan ortalaması 6.3±1.8, eğitim programı sonrasında motivasyon düzeyleri puan ortalaması 9.1±0.8 olarak saptanmıştır (p<0.001). Çalışma sonucunda, agresyon yönetimi konusunda verilen eğitimin psikiyatri kliniklerinde çalışan hemşirelerin bilgi düzeyini arttırdığı, tutumlarında olumlu değişime yol açtığı ve motivasyon düzeylerini arttırdığı görülmüştür. Agresyon yönetimi konusunda verilen eğitime düzenli aralıklarla devam edilmesi önerilebilir. Anahtar kelimeler: Agresyon yönetimi; Hemşire; Psikoeğitim

Aggression management is an immensely important issue in terms of patient and health professional safety at psychiatry clinics as in other clinics. Aggression management education course is accepted as an optimal way in coping with patient aggression at psychiatry clinics. Literature shows that the ratio of nurses receiving education on aggression management is low among those working at psychiatry clinics and general hospitals. This quasi-experimental study was conducted to determine the effect of aggression management education on knowledge and attitudes of nurses working at psychiatry clinics. Data of the study composed of 27 nurses were collected with Nurse Information Form, Perception of Aggression Scale, Form for Evaluating Attitudes of Nurses against Aggression, Form for Evaluating Level of Knowledge about Aggression Management of Nurses; Form for Evaluating Aggression Management Education Program, Scale for Evaluating Motivation of Nurses and with Form for Evaluating Opinions of Nurses about Aggression Management Education. Aggression management education was carried out interactively with 2 groups of 10 participants per group and 1 group of 7 participants, totally with 3 groups. Knowledge and attitudes of nurses were evaluated before, after and 3 months after the education. Increase in mean functional sub-step scores of aggression management scale and decrease in mean dysfunctional sub-step scores were found after and 3 months after the education compared with pre-education (p<0.001). After the education, nurses exhibited positive attitudes to the statements (p<0.05) such as “I believe I can reduce the aggression level of a patient”, “I hesitate approaching the patient with aggression”, “I feel sadness because of being exposed to aggression”, “I do not feel humbled while giving care to the aggressive patient”. Mean motivation scores of the nurses before education program was 6.3±1.8 besides 9.1±0.8 after education program (p<0.001). Consequently, education on aggression management was found to increase knowledge level, motivation status and led to favorable changes at attitudes of nurses working at psychiatry clinics. Education on aggression management should be continued in regular intervals. Keywords: Aggression management; Nurse; Psychoeducation

HEMŞİRELİK ANABİLİM DALI (RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ)

Agresyon Yönetimi Konusunda verilen Eğitimin Psikiyatri Kliniklerinde Çalışan Hemşirelerin Bilgi ve Tutumlarına Etkisi

Effect of Aggression Management Education on Knowledge and Attitudes of Nurses Working at Psychiatry Clinics

Sibel ARGUVANLI ÇOBAN Doktora Tezi 76 sayfa

Prof. Dr. Nimet KARATAŞ, Doç. Dr. Mürüvvet BAŞER



LXXXVIII

Hipertansiyon tedavisinde, ilaç tedavisine ek olarak veya tek başına nonfarmakolojik önlemlerin de önemli bir yeri vardır. Bu önlemler birçok defa ilaç tedavisi gerekliliğini ortadan kaldırabilmekte veya kullanılan ilaç dozunu azaltmaya yardımcı olabilmektedir Hastalıkların tedavisinde kullanılan nonfarmokolojik yöntemlerden birisi refleksolojidir. Bu araştırma hipertansiyonlu bireylere uygulanan ayak refleksolojinin kan basıncı ve yaşam kalitesi üzerine etkisini belirlemek amacıyla yapılan deneysel bir çalışmadır. Örneklem power =0,8, α=0,05 ve β=0,19 olacak şekilde hesaplanarak 219 kişi önce kontrol sonra müdahale grubuna alınmıştır. Çalışmanın yürütülmesi için Etik Kurul onayı ve kurum izni alınmıştır. Araştırmada veriler; hastaların tanıtıcı özelliklerine ilişkin veri toplama formu, kan basıncı ve kan lipid seviyeleri kayıt formu, kısa form-36 ( short form-36 ) yaşam kalitesi ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde, gruplar arası farklılığı test etmek için Friedman ve Wilcoxon Signed Ranks testi kullanılmıştır. Friedman testi karşılaştırmalarında p<0.01, Wilcoxon Signed Ranks testi karşılaştırmalarında p<0.05 anlamlı olarak kabul edilmiştir. Refleksoloji uygulanan müdahale grubunda uygulama sonrası sistolik kan basıncı, birinci seans 145.63 mmHg iken altıncı seans sonrası 137.57 mmHg’ye, diastolik kan basıncının birinci seans 89.17 mmHg iken altıncı seans sonrası 78.92 mmHg’ye düştüğü, uygulama öncesine göre uygulama sonrası LDL, total kolestrol, trigliserid ortancalarının düştüğü, HDL değeri ortancasının yükseldiği ve uygulama sonrası tüm yaşam kalitesi alanları puan ortancalarının yükseldiği tespit edilmiştir. Gruplar arasındaki bu fark yaşam kalitesinin sosyal fonksiyon alanı dışındaki tüm alanlarında istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Sonuç olarak uygulanan ayak refleksolojinin kan basıncı, LDL kolestrol, total kolestrol ve trigliserid seviyelerini düşürmede, HDL seviyesini ve yaşam kalitesini yükseltmede etkili olduğu ve hipertansiyonlu bireylere rahatlıkla uygulanabileceği söylenebilir. Anahtar kelimeler: Refleksoloji, hipertansiyon, yaşam kalitesi, hemşirelik.

In hypertension treatment, nonpharmacological precautions have an important place together with medicine treatment or alone. By the help of these precautions there won’t be any need to medicine treatment or they will help to reduce drug dose. One of the nonpharmacological methods used in treatment of diseases is reflexology. This is an experimental study which was conducted in order to determine the effect of foot reflexology applied to individuals with hypertension on blood pressure and quality of life. 219 people were assigned firstly to experimental group than the control group by calculating the simple will be power = 0,8, α =0,05 and β = 0,19. The necessary approval had been taken from Ethics Committee and Local Health Authority in order to conduct the study. The data were collected by using data collection form related to introductory features of patients, blood pressure and blood lipid level record form, short form-36 and quality of life scale. While evaluating the data, Friedman Test and Wilcoxon Signed Ranks Test were used in order to test between-groups difference. A p-value<0.01 was accepted as statistically significant in Friedman Test comparisons and a p-value<0.05 was accepted as statistically significant in Wilcoxon Signed Ranks Test. It was determined that in intervention group to which reflexology was applied, SBP first measurement (137.71 mmHg), second measurement (137.57 mmHg) and DBP first measurement (79.13 mmHg), second measurement (78.92 mmHg) medians decreased after the application; LDL, total cholesterol, triglyceride medians decreased, median value of HDL increased and all areas of quality of life medians increased in comparison with pre-intervention. The difference between these results was found statistically significant in all situations except for social function area (p<0.05). As a result, it can be said that foot reflexology which was applied is effective to reduce blood pressure, LDL cholesterol, total cholesterol and triglyceride levels and to raise HDL level and to improve the quality of life. It is also possible to say that it can be applied to individuals with hypertension.

Keywords: Reflexology, Hypertension, Quality of Life, Nursing.

HEMŞİRELİK ANABİLİM DALI (İÇ HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ)

Hipertansiyonlu Bireylere Uygulanan Ayak Refleksolojinin Kan Basıncı ve Yaşam Kalitesine Etkisi

The Effect of Foot Reflexology Applied to Individuals with Hypertension on Blood Pressure and Quality of Life

Şefika Dilek GÜVEN Doktora Tezi 76 sayfa

Prof. Dr. Nimet KARATAŞ


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 LXXXIX

Deney fareleri çalışmalarda çok sık olarak kullanılan ve ihtiyaç duyulan değerli canlılardır. Klinik uygulamalarda, cerrahi operasyonlarda ve organ transplantasyonu gibi girişimlerde bulunurken, ilgili doku ve organın fizyolojisi ve anatomisi çok iyi bilinmelidir. Organ transplantasyonlarında araştırma ve deneyler öncelikle hayvanlar üzerinde uygulanmakta ve elde edilen sonuçlar ışığında da insanlarda benzer uygulamalar yapılmaktadır. Bilimsel araştırmalarda en çok kullanılan ve üzerinde çeşitli amaçlarla araştırmalar yapılan deney hayvanı farelerdir. Buna rağmen bu türün böbrek ve böbrek üstü bezinin arterial dağılımı üzerinde hemen hemen hiç araştırma yapılmamış olması, literatür taramasında ulaşamadığımız yayınların varlığı da dikkate alınarak böyle bir çalışma planlanmıştır. Bu amaçla 24 adet balb-c türü beyaz deney faresinin böbrek ve böbreküstü bezinin arterial vaskularizasyonunu inceledik. Latex enjeksiyonu ile disseksiyon, corrosion cast tekniği ve elektron mikroskop ile hem canlı dokulardan, hem de corrosion taslakları üzerinde farklı büyütmelerde görüntüler elde ettik. Böbreklerin aorta’dan tek bir dal olarak ayrılan a.renalis’ler tarafından vaskularize edildiği görüldü, böbrek içinde dallanma yapan damarlar arasında anastomoz görülmedi. Hem sağ hemde sol böbrekte kutup arteri olgusu saptandı. Gl.suprarenalis dextra’nın yuvarlak ve küremsi, gl. suprarenalis sinistra’nın ise damla şeklinde olduğu belirlendi. Gl. suprarenalis sinistra’nın beslenmesi a. suprarenalis cranialis, media ve caudalis tarafından sağlanıyordu. Gl. suprarenalis dextra’nın beslenmesine ise sadece bir materyalde media, diğerlerinde ise a.suprarenalis caudalis’in katıldığı, a.suprarenalis cranialis’in ise hiç birinde bulunmadığı tespit edildi. Anahtar kelimeler: Anatomi, Arterial Vaskularizasyon, Böbrek, Corrosion Cast, Gl.Suprarenalis, Scanning Elektron Mikroskop.

Laboratuary mice are valuable species that are commonly used in different studies. The physiology and anatomy of related organs and tissues must be well known to have clinical practices, sugical operations and organ transplantations. In organ transplatations, researches and experiments practiced on animals at the first stage and in the light of the obtained results similar application are carried out on humans. Although the most commonly used in scientific research laboratory mice living thingsi no research on the kidney and adrenal gland heve been performed. When we planned this study and found no such studies in the literature rewiew. For this purpose examined the arterial vascularization of kidney and adrenal gland of 24 units white Balb-c laboratory mice. We obtained different magnifications of images both on corrosion casts and live tissues by dissection with latex injection, corrosion cast and electron microscopy techniques. The kidneys were determined to be supplied by A. renalis which gives of from aorta as a sigle branch. No anatomosis were observed in the branching arteries of kidneys but the polar arteries were observed in both left and right kidneys. Gl. suprarenalis dextra was spherical where Left adrenal gland was drop like in shape. A. suprarenalis cranialis, a. suprarenalis media and a. suprarenalis caudales were observed to supply left adrenal gland. Out of 24 materials, only one had right adrenal gland supplied by a. suprarenales media whereas in the remaining materials only a. suprarenalis caudalis were supplying right adrenal gland. Besides none of the materials were observed to have a. suprarenalis cranialis. Keywords: Adrenal gland, Anatomy, Arterial vascularisation, Corrosion cast, Kidney, Scanning electron microscopy.

VETERİNER ANATOMİ ANABİLİM DALI

Beyaz Deney Farelerinde Böbrek ve Böbrek Üstü Bezinin Arterial Vaskularizasyonunun, Makroanatomik, Subgros ve Scanning Elektron Mikroskobik olarak Araştırılması

Investigation of Arterial Vascularization of Kidney and Adrenal Gland in White Laboratory Mice; Macroanatomic Subgros and Scanning Electron Microscopıc Study

Aydın ALAN Doktora Tezi 93 sayfa

Prof.Dr. İsmail Hakkı NUR



XC

Bu çalışmada, Kayseri ilindeki süpermarketlerde paketlenmiş olarak tüketime sunulan tavuk etlerinde; Campylobacter spp. türlerinin farklı kültür teknikleri (mCCD agar, CAT agar ve filtrasyon) kullanılarak prevalansının araştrılması, kültür tekniklerini karşılaştırarak en verimli izolasyon yönteminin belirlenmesi, identifiye edilen izolatların mPCR( multipleks Polymerase Chain Reaction) ile doğrulanması ve elde edilen verilere göre tavuk etlerinin gıda ve insan sağlığı açısından taşıdığı risk düzeyinin tespit edilmesi amaçlandı. Yedi farklı firmadan alınan 25’er adet tavuk but eti, göğüs eti, kanat eti ve karkas olmak üzere toplam 100 adet tavuk eti örneği gereç olarak kullanıldı. Tüm örneklerin mCCDA besiyeri ve CAT besiyeri kullanarak 87’sinden (% 87), kanlı mCCDA besiyeri kullanarak filtrasyon yöntemiyle 52‘sinden (% 52) termofilik Campylobacter izole edilmiştir. Her üç yöntem ile 295 termofilik Campylobacter izolatı elde edilmiştir. İzolatların % 37,9’u (112/295) mCCDA besiyerinden, % 39,6’sı (117/295) CAT besiyerinden, % 22,3’ü (66/295) filtrasyon yöntemiyle elde edilmiştir. mPCR ile mCCDA besiyerindeki 112 izolatın 78’i (% 69,7) C. jejuni, 34‘ü (% 30,3) C. coli, CAT besiyerindeki 117 izolatın 85‘i C. jejuni (% 72,6), 32‘si C. coli (% 27,4), filtrasyon ile elde edilen 66 izolatın 55‘i C. jejuni (% 83,3), 11‘i C. coli (% 16,7) olarak identifiye edilmiştir. Termofilik Campylobacter türlerinin büyük çoğunluğu direkt ekim yöntemi uygulanan mCCDA ve CAT besiyerinden elde edilmiştir. İzolasyon oranının CAT besiyerinde, mCCDA besiyerine göre daha fazla olduğu tespit edilmiş ancak istatistiksel olarak bu iki besiyeri arasındaki farkın izolayon oranı açısından önemli olmadığı saptanmıştır (p>0,05). Gıda hijyeni ve halk sağlığı için önem arz eden Campylobacter kaynaklı infeksiyonların önlenmesinde, tavuk eti ve ürünlerinin üretiminden tüketimine kadar tüm aşamalarda gıda güvenliği sistemlerinin uygulanmasının, üretimde teknolojik koşullarının geliştirilmesinin ve mutfak, personel ve alet-ekipman hijyenine dikkat edilmesinin uygun olacağı değerlendirilmektedir. Anahtar kelimeler : Campylobacter, Tavuk Eti, mPCR.

In this study, was aimed that to investigate of the prevalance of Campylobacter spp. species by using different culture techniques (mCCD agar, CAT agar and filtration method), determination of the most efficient isolation method by comparing culture techniques, confirmation of identified isolates with mPCR and according to the data obtained from chicken meat in terms of food and human health to determine the level of risk, chicken meat which were packaged available for consumption supermarkets in Kayseri. A total of one hundred chicken meat samples that contain 25 chicken legs, wings, breasts and chicken carcass which were purchased from seven from seven different firms, used specimen. Thermophilic Campylobacter were isolated 87% of all the samples by using mCCD agar and CAT agar, 52% of all the samples by using mCCD agar with filtration method. 295 thermophilic Campylobacter isolates were detected with all three methods. 37,9% (112/295) of isolates from mCCD agar 39,6% (117/295) of isolates from CAT agar, 22,3% (66/295) of isolates from filtration method were obtained. 112 isolates were identified as 78 C. jejuni (69,7%) and 34 C. coli (30,3%) in mCCD agar, 117 isolates were identified as 85 C. jejuni (72,6%) and 32 C. coli (27,4%), 66 isolates were identified as 55 C. jejuni (% 83,3) and 11 C. coli (% 16,7) with mPCR. The majority of thermophilic Campylobacter species were obtain from mCCD agar and CAT agar which are aplied direct plating. It was detected that the isolation rate in CAT agar was more than mCCD agar, however, it was statictically assigned that the variation between these two plates is not important about isolation rate. Prevention of Campylobacter source infection, the foof safety in all stages of chicken meat and products from production to consumption, developments of technical requirements of production and pay attention to kitchen stuff and tools-equipments hygiene are thought to be appropriate food hygiene and public health. Keywords: Campylobacter, Chicken meat, mPCR.

VETERİNER MİKROBİYOLOJİ ANABİLİM DALI

Kanatlı Etlerinden Farklı Yöntemler Kullanılarak Campylobacter Spp.‘nin İzolasyonu ve İzolatların Multiplex Polımerase Chaın Reactıon‘La İdentifikasyonu

Isolation of Campylobacter Spp. From Poultry Meats By Using Different Methods and Identification of Isolates with Multiplex Polimerase Chain Reaction

Aytuğ BARIŞ Yüksek Lisans Tezi 62 sayfa


Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences) 20(3)LXIX-XCI, 2011 XCI

Bu çalışmada Kayseri ilindeki farklı satış noktalarından aseptik koşullarda alınan 25 ezme, 25 çiğ köfte, 25 beyin salatası ve 25 rus salatası olmak üzere toplam 100 tüketime hazır gıda örneğinde Listeria monocytogenes varlığının konvansiyonel yöntem tekniği ile belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında toplanan tüketime hazır gıda örnekleri ISO 11290-1/A1-2004’da önerilen izolasyon metoduna göre analiz edilmiştir. Elde edilen izolatlar microbact test kiti kullanılarak tür düzeyinde identifiye edilmiştir. Yapılan biyokimyasal test sonuçlarına göre tüketime hazır gıda örneklerinin 3’ünün (2 çiğ köfte, 1 rus salatası) (%3) Listeria innocua ile kontamine olduğu belirlenmiştir. Çiğ köfte örneklerinin %8 (2/25)’inde, rus salatası örneklerinin %4 (1/25)’ünde L. innocua izole edilmiştir. Bu çalışmada, Kayseri’de farklı satış noktalarından alınan toplam 100 tüketime hazır gıda örneğinde Listeria monocytogenes kontaminasyonuna rastlanmamıştır. Sonuç olarak; incelenen örneklerde insanlar için patojen olmayan bir Listeria türü olan L. innocua bulunması bu ürünlerin halk sağlığı açısından potansiyel bir tehlike oluşturmadığını ortaya koymaktadır.

Anahtar kelimeler: Listeria monocytogenes,Tüketime hazır gıda, ISO 11290-1/A1-2004.

In this study, It was aimed to determine Listeria monocytogenes contamination, by conventional method, in total of 100 ready to eat food samples, including 25 ezme, 25 raw meat ball, 25 brain salad and 25 russian salad samples, obtained from different sales points in Kayseri. The obtained ready to eat food samples, within scope of study, were analysed according to Isolation Method as suggested in ISO 11290-1/A1-2004. Obtained isolates were identified in species level by using microbact test kit. According to biochemical test results, 3% (3/100) ready to eat food samples (2 raw meat ball and 1 russian salad samples) were found contaminated with L. innocua. L. innocua was isolated in 8% (2/25) of raw meat ball and 4% (1/25) of russian salad samples. According to data obtained from study, no Listeria monocytogenes contamination was found in 100 ready to eat food samples collected from different sales points in Kayseri. As a result, it is concluded that ready to eat food retailed in Kayseri do not constitude a potantial danger for public health as these food of concern were found contaminated with only L. innocua which is not pathogenic for consumers.

Keywords: Listeria monocytogenes, Ready to eat food, ISO 11290-1/A1-2004.

VETERİNER BESİN HİJYENİ VE TEKNOLOJİSİ ANABİLİM DALI Depresyonlu Hastaların Beslenme Durumlarının Değerlendirilmesi

The Evaluation of Nutrition Status in Patients with Depression

Neslihan TUĞRULELÇİ Yüksek Lisans Tezi 58 sayfa

Yrd. Doç. Dr. Yeliz YILDIRIM

Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü yayını olan Sağlık Bilimleri Dergisi yılda üç defa olmak üzere dört ayda bir yayınlanır. Tıbbın çeşitli dallarındaki klinik ve deneysel araştırma yazıları, orijinal olgu sunumları ve literatür derlemeleri daha önce herhangi bir yerde yayınlanmamış ve yayın için başka bir dergiye gönderilmemiş olmak koşuluyla kabul edilir. Araştırma makalelerinin yayınlanabilmesi için projelerinin ilgili kurumun etik kurulunca onaylanmış olduğu ve insanla yapılan çalışmalarda, çalışma öncesinde hasta ya da gönüllülere bilgilendirme yapılıp onay alındığı belirtilmelidir.

Dergide yazılar Türkçe ve İngilizce olarak yayınlanır. Türkçe yazılarda Türk dilinin bütünlüğü korunmalı, İngilizce yazılar anlaşılır ve hatasız olmalıdır. Yazılar dört örnek (biri orijinal, diğerleri fotokopi) olarak editöre gönderilmeli veya şahsen teslim edilmelidir. Gönderilen yazı ve resimlerin kaybından editörlük sorumlu tutulamaz. Gönderilen yazılar yayınlansın veya yayınlanmasın iade edilmez, yalnız yayınlanmayan resimler veya şekiller istek üzerine yazarına gönderilebilir. Gönderilen yazıların dergi kurallarına göre düzenlenmiş ve basıma hazır hale getirilmiş olması gerekir. Yazıların yayınlanmasındaki gecikmenin en önemli nedeni makalelerin yazım kurallarına göre hazırlanmamasıdır. Yayın kurulu yazım kurallarına uymayan yazıları yayınlamamak, düzeltmek üzere yazara iade etmek yada şekil açısından yeniden düzenlemek yetkisindedir. Yazılarda savunulan fikirlerin sorumluluğu yazara aittir. Yayınlanan yazıların telif hakkı dergiye ait olup derginin izni olmadan kısmen de olsa aktarılamaz.

Editöre çeşitli konularda ve dergide yayınlanan yazılarla ilgili mektuplar yazılabilir ve yazarlarından cevaplandırması istenebilir. Bunların dergide yayınlanıp-yayınlanmaması editörün yetkisindedir. Ayrıca dergide tıp alanındaki ulusal veya uluslararası bilimsel toplantıların tarihi, konusu ve konuşmacıları duyurulmak amacı ile yayınlanır.

Yazım Kuralları

Dergide yayınlanmak üzere editöre gönderilen yazılar A4 kağıdının bir yüzüne 12 punto, çift aralıkla ve kenarlarda üçer cm boşluk bırakılarak yazılmalıdır. Tablo, şekil ve resim yazıları 10 punto ve bir aralıkla yazılmalıdır. Kullanılan kısaltmalar yazı içerisindeki ilk geçtikleri yerde, parantez içinde, açık olarak yazılmalı, özel kısaltmalar yapılmamalıdır. Yazı içindeki 1-10 arası rakamsalveriler yazıyla, 10 ve üstü rakamlarlabelirtilmelidir. Ancak, cümle başındaki sayılar yazıyla yazılmalıdır. Şekil ve resimler metin içinde geçiş sırasına göre numaralandırılmalıdır. Araştırma makaleleri ve derlemeler metin, şekil, tablo, kaynaklar dahil 10, olgu sunumları beş daktilo sayfasını geçmemelidir. Yazılar aşağıda belirtilen sıra izlenerek düzenlenmelidir.

Orijinal makalelerde başlık sayfası, özet, giriş, gereç ve yöntem, bulgular, tartışma, kaynaklar; olgu sunumlarında özet, giriş, olgu(ların) sunumu, tartışma ve kaynaklar bölümleri yer almalıdır.

Araştırmaya veya makalenin hazırlanmasına katkıda bulunanlara “teşekkür” varsa tartışma bölümünden sonra yer almalıdır.

Başlık sayfası : Makalenin başlığını, yazarlarının adlarını ve görevlerini (akademik ünvanlarını), hangi kuruluştan gönderildiğini, varsa çalışmayı destekleyen kurumun adını içermelidir. Yazı herhangi bir kongrede tebliğ edilmişse yeri ve tarihi belirtilmelidir. Ayrıca bu sayfada yazışma yapılacak yazarın adı, soyadı, iş ve ev adresleri, telefon ve fax numaraları açıkça yazılmalıdır.

Özet : Ayrı bir kağıda Türkçe ve İngilizce olarak hazırlanmalı başlıklar dahil her biri 200 kelimeyi aşmamalıdır. Özet makaleyi yansıtacak nitelikte olmalı, önemli sonuçlar verilmeli ve bunların yorumu yapılmalıdır. Özette açıklanmayan k ı s a l t m a l a r k u l l a n ı l m a m a l ı , k a yn a k gösterilmemelidir. Özet sayfası yazar adlarını ve adreslerini içermemelidir. Anahtar kelimeler: Özetten hemen sonra aynı dilde olmak üzere makale ile ilgili en az üç, en fazla beş anahtar kelime verilmelidir. Anahtar kelimelerinin Türkiye Bilim Terimleri’nden

Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi Yayın Kuralları ve Genel Bilgiler

(Türkiye Bilim Terimleri); MeSH (Medical Subject Headings) terimlerinin, Türkçe karşılıklarını içeren anahtar kelimeler dizininden seçilmeli ve aşağıda web adresinden kontrol edilmelidir. (bkz: http://www.bilimterimleri.com)Tablolar : Her biri ayrı bir sayfaya yazılmalı makalede geçiş sırasına göre ve Romen rakamı ile numaralandırılıp, her birine ayrı bir başlık verilmelidir, başlıklar tabloların üstüne yazılmalıdır.

Şekiller ve Resimler : Metinden ayrı sayfaya yerleştirilmeli (metin içinde geçiş sırasına göre Arap rakamları ile numaralandırılmalı), yazılar şekil veya resimlerin altına yazılmalıdır. Eğer bilgisayar ile yapılmamışsa çini mürekkebi ile aydınger kağıt veya beyaz ve kuşe kağıda çizilmeli, fotoğraflar siyah-beyaz ve net basılmış olmalı, ayrı bir zarf içinde gönderilmelidir. Şekil, grafik ve resimler arkalarına ait olduğu yazının ve yazarın ismi yazılarak ve üst tarafa gelecek kısmı okla işaretlenmiş olarak 7 x 11 cm. ebadında hazırlanmalı, 9 x 11 cm’ den büyük olmamalıdır. Mikroskobik resimlerde büyütme oranı ve kullanılan boyama tekniği belirtilmelidir. Resim, şekil ve grafiklerin bir örneği orijinal olmalıdır. İkinci örnek fotokopi olarak gönderilebilir.

Kaynaklar : Sınırlı sayıda tutulur, yazıda geçiş sırasına göre sıralanır, verilen numara metin içinde paranteze alınarak gösterilir. Aslı görülmeden diğer bir kaynak aracılığı ile bilgi edinilen kaynaklar numaralandırılmaz, zorunlu hallerde parantez içinde verilir. Mümkün olduğunca yerli kaynaklardan da yararlanılır. Dergilerin isimleri Index Medicus’a uygun olarak kısaltılmış biçimde verilir. Index’e girmeyen dergi isimlerinde kısaltma yapılmaz. Yazar sayısı beşten fazla olan makalelerde ilk üç yazardan sonra İngilizce makalelerde “et al” , Türkçe makalelerde “ve ark” kısaltmaları kullanılır.

Kaynakların yazımı için örnekler

· Dergiler için ;

Jennett B, Teasdale G, Fry J, et al. Treatment for severe head injury. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1980; 43:289-295.

· Kitaplar için ;

West JB. Respiratory Physology (2nd ed). Williams and Wilkins, Baltimore 1974; pp 72-75.

· Kitaptan alınan bölümler için ;

Sagawa K. Analysis of the CNS ischemic feed back regulation of the circulation. In : Reeve EB, Guyton AC (eds), Physical Basis of Circulatory Transport. WB Saunders, Philedelphia 1967; pp 129-139.

Not : “In, eds, pp” ifadeleri sadece İngilizce kitaplar için kullanılır. Türkçe kitaplar kaynak gösterildiğinde bu ifadelerin karşılığı sırası ile “Kitap, yazarlar, ss” şeklinde olmalıdır.

· Kaynak Tercüme Kitaptan Alınan Bölüm İse;

Berne RM, Levy MN, Koeppen BM, Stanton BA. Physiology (5 th ed). Çeviri: Türk Fizyolojik Bilimler Derneği. Bölüm Çeviri : Aşçıoğlu M. Hipotalamus ve hipofiz bezi. Kitap: Fizyoloji. Güneş Tıp Kitabevleri, Ankara 2008; ss 819-859.

Guyton AC. Textbook of Medical Physiology (7 th ed). Çeviri:Gökhan M, Çavuşoğlu H. Bölüm:Hücre ve fonksiyonları. Kitap:Tıbbi Fizyoloji. Türkçe 2.Baskı. Merk Yayıncılık, İstanbul 1988; Cilt I, ss 15-34

· Bildiri özetleri için;

Ayoğlu F, Işık AF, Bumin MA. Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Servisine başvuran adli vakaların analizi, V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, Marmara Üniversitesi, İstanbul 12-16 Ekim 1996; ss 96-100.

· Tezler için;

Temel İ. Aflatoxin B1’in Tavşanlarda Bazı Kan Parametre Düzeyleri ve Doku Arginaz Aktiviteleri Üzerine Etkileri. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Elazığ 1993; ss ….

Index Medicus’ta yer almayan Türkçe kaynaklarda yukardaki örneklere uyulur, ancak dergi isimleri kısaltmadan yazılır, kitap sayfaları “ss” şeklinde belirtilir.

Makaleler ; “Sağlık Bilimleri Dergisi Editörlüğü, Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü 38039 KAYSERİ adresine gönderilmelidir ve gönderilirken başvuru mektubunun yanısıra yayınlanması istenen makalenin yazarlarının tümünün isim sırasına göre imzaladıkları; örneği dergi sonunda ve web adresinde (http://sagens.erciyes.edu.tr/dergi/izinbelgesi.htm) bulunan yayın hakkı devri belgesi de birlikte sunulmalıdır. Yazılar Mikrosoft Word kelime işlem programı ile times karakterde yazılmalı ve CD ile birlikte gönderilmelidir.

by the authors. The copyright of the published articles belong to the journal. The re-publication of whole or part of the article without written permission of the journal is strickly prohibited. Letters to the editor about any article published are welcome; the editor is free to publish or not publish scientific communications between the authors and the readers. The journal also aims at announcing national or international scientific meetings or symposia in most fields of medicine.

Preparation of the Manuscripts

The manuscripts must be printed on one side of an A4 paper, double-spaced, 12 points and with margins 3 cm on each side. Abbreviations must be made after the first appearence of the related term in the text. When first used, abbreviations must remain in brackets. Numbers between 1-10 must be written with latin characters, those greater than 10 must be written with arabic letters. Numbers in front of the text must be written with latin characters. Original research work and review articles must not exceed (one side of) ten A-4 papers including the text, figures, tables as well as the references whereas case reports must be limited to (one side of ) five A-4 papers. The order of the manuscripts must be as follows; i) for the original research work: Summary, Introduction, Materials (Patients) and Methods, Results, Discussion, ii) for the case reports: Summary, Introduction, Report of the Cases, Discussion. The authors may include any acknowledgments, if there are any, at the end of these sections.

Title page : Full title of the manuscript, the names, the academic degrees and the institutions of the authors as well as any supports for the study must be stated in this section. If the study has previously been presented at any scientific meeting, this should be stated including the dates and place of the meeting. The corresponding author, including home and work address, telephone and fax numbers or e-mail addresses must be written.

Summary : Summary, not exceeding 200 words, must be submitted in each of the English and Turkish language on separate sheets. Summary should include title, purpose, materials and methods, results, conclusions of the research described in the paper. Abbreviations without explanations must should not be used and

Journal of Health Sciences is the official publication of the Medical Faculty of Erciyes University, Graduate School of Health Sciences. It is published three times yearly. The journal welcomes the submission of the manuscripts directed to clinical and experimental investigations, original case reports, letters to the editor as well as literature reviews in various fields of medicine. The manuscripts sent for consideration for publication are subject to peer review and must not be previously published elsewhere or be under evaluation of another journal. The protocol of the investigations must be approved by the appropriate ethical committee of the related institution. In research work which includes human informed consent must be obtained prior to the study and this should be stated in the text.

The official language of the journal is Turkish or English. In manuscripts, third person singular and passive in general should be used. The words used for chemical substances and other foreign terminology should be spelled as they are pronounced in Turkish. The words that have to be used in a foreign language must be italicised. The integrity of Turkish should be preserved in Turkish manuscript and the manuscript protocols for Turkish should be observed. English manuscript should be clear and error-free. Four copies of the manuscript (One original and three photocopy) must be sent or forwarded to the editorial office.

The journal does not accept responsibility for losses of manuscript or figures. The manuscripts, whether published or not, are not returned to the author. On the other hand, figures or photographs may be returned to the author upon written request. Manuscripts must be prepared according to the regulations stated by the journal. The reason for any manuscript being published considerably later than expected is usually the authors’ mis-understanding of the regulations. Therefore the authors are kindly requested to carefully read the regulations with regard to the submission of the articles. Editorial board, thus reserves the right to reject any article not complying with the stated rules; the board may make the necessary corrections or return the manuscript to the author for correction. Solely the authors are responsible for the content of the manuscript; the journal does not accept any responsibility from the ideas or conclusions made

Erciyes University Journal of Health Sciences Instructions to Authors

Sagawa K.Analysis of the CNS ischemic feed back regulation of the circulation. In: Reeve EB, Guyton AC (eds), Physical Basis of Circulatory Transport. WB Saunders, Philadelphia 1967; pp 129-139.

Note : “In, eds, pp” words are only for English books. Instead of these words for Turkish books “Kitap, yazarlar, ss” words are used, respectively. · Parts from a translated book;

Berne RM, Levy MN, Koeppen BM, Stanton BA. Physiology (5 th ed). Çeviri: Türk Fizyolojik Bilimler Derneği. Bölüm Çeviri : Aşçıoğlu M. Hipotalamus ve hipofiz bezi. Kitap: Fizyoloji. Güneş Tıp Kitabevleri, Ankara 2008; ss 819-859.Guyton AC. Textbook of Medical Physiology (7 th ed). Çeviri:Gökhan M, Çavuşoğlu H. Bölüm:Hücre ve fonksiyonları. Kitap:Tıbbi Fizyoloji. Türkçe 2.Baskı. Merk Yayıncılık, İstanbul 1988; Cilt I, ss 15-34

· From the abstract books;Ayoğlu F, Işık AF, Bumin MA. Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Servisine başvuran adli vakaların analizi, V. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı, Marmara Üniversitesi, İstanbul 12-16 Ekim 1996; ss 96-100.

· From thesis;Temel İ. Aflatoxin B1’in Tavşanlarda Bazı Kan Parametre Düzeyleri ve Doku Arginaz Aktiviteleri Üzerine Etkileri. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Elazığ 1993; ss ..

References should be listed in the order of appearance in the text.The manuscripts must be sent to:Journal of Health Sciences Editorial Office Erciyes University Graduate Schoolof Health Sciences 38039 Kayseri, Türkiye.A covering letter must accompany the manuscript. All the authors, in the order of the appearance of their names, must sign a separate consent sheet at the end of the Journal and web addres (http://sagens.erci yes.edu.tr /dergi/izinbelgesi.htm) attached to the covering letter.Authors may send a 3.5 inch floppy disk which contain their work to the editor in IBM format; word processing softwares, Word 7.0 for the IBM compatibles are accepted.

references or tables not given in this section. Summary page should not contain any information about the authors’ names and addresses.Keywords: Keywords should be given following the abstract of article in same language including at least three to five keywords. Keywords should be selected and checked from Turkish Scientific Terms and MeSH (Medical Subject Headings) by using Turkish equivalents of index at website below (http://www.bilimterimleri.com)Tables : Each table or figure must have a legend. Tables and legends must be typewritten on a separate sheets and tables should be numbered consecutively with Roman numerals. The legend must be written on the top of the table.

Figures and Pictures : Figures and pictures should be numbered with Arabic numerals in the order of appearance in the text and prepared on separate sheets. If not prepared with a computer, must be neatly prepared with ink on transparent or white glossy paper. Photographs must be clear, printed in black and white and enclosed in a separate envelope. Figures, graphics and pictures must have the author’s name and the title of the manuscript printed on their back; the top must be stated with an arrow. The size of them must be 7 by 11 cm, not exceeding 9 by 11 cm. For microscopic pictures, the staining technique as well as magnification must be written. Two original sets of pictures wheras one original and one photocopy of the figures and graphics must be included. The Legends for the figures and pictures must be written at the bottom.References : References should be cited by the number in parenthesis by the order of appearence. The titles of journals must be abbreviated according to the Index Medicus. If the journal does not appear in the Index Medicus, full title of the journal must be written. If there are more than five authors of the article, the first three authors’ names followed by “et al”. Examples of references · From the periodicals;

Jennett B, Teasdale G, Fry J, et al. Treatment for severe head injury. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1980; 43:289-295.

· From the books;West JB. Respiratory Physiology (2nd ed). Williams and Wilkins, Baltimore 1974; pp 72-75.

· Parts from the books;

T.C.ERCİYES ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Sağlık Bilimleri Dergisi Editörlüğüne

“…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………” başlıklı

makalemizin orijinal olduğunu, bir başka dergiye sunulmadığını ve daha önce bir başka

dergide yayınlanmadığını bildirir: makalemiz Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri

Enstitüsü Yayın Organı Olan Sağlık Bilimleri Dergisi’nde yayınlandığında tüm yayın

haklarını derginize bıraktığımızı, aynı zamanda makalemizdeki her türlü hatanın

sorumluluğunu kabul ettiğimizi onaylarız.

(Bu form tüm yazarlar tarafından imzalanmalıdır.)

Adı Soyadı İmzası Adresi Tarih

1.

2.

3.

4.

5.

Haberleşme Adresi:

Date post:	04-Feb-2018
Category:	Documents
Upload:	phamquynh
View:	265 times
Download:	14 times

Journal of Health Sciences - Sağlık Bilimleri...

Documents