winst voor klimaatStadswarmte en koude

M a g a z i n e o v e r C o 2 r e d u C t i e e n r e s t w a r M t e g e b r u i k n u M M e r 4 , M a a r t 2 010

Mofverbindingen via GPS getraceerd

Milieufederatie Noord-Holland ziet volop kansen voor restwarmte

Aanleg Zoneiland Almere gestart

Stadswarmte onzichtbaar duurzaam

2

‘Joints are always the wea-

kest links in any construction’.

Dit geldt uiteraard ook voor

een warmtenet. De nieuwe

LOGSTOR WeldMaster maakt

het mogelijk gemonteerde

mofverbindingen te traceren en

te documenteren. Het innova-

tieve apparaat wordt toegepast

in combinatie met een PDA

en mofverbindingen met chip.

Dankzij de vooruitstrevende

technologie levert de WeldMas-

ter zowel opdrachtgevers als

gebruikers veel voordeel op. De

WeldMaster wordt vanaf maart

in Nederland geïntroduceerd.

deze verbeterde lasmachine maakt op een nieuwe, snelle en efficiënte manier gebruik van de laatste technologieën voor het lassen van Pe buitenmantels van geïsoleerde leidingen. de mofver-bindingen, die gebruikt worden voor het lassen van de Pe buitenmantels, zijn voorzien van een zogenaamde rFid-chip. deze chip maakt elke mof-verbinding uniek en traceerbaar via het gPs-systeem. via de chip ‘herkent’ de lasmachine elke individuele mofverbin-ding en voert het de juiste instellingen voor het lasproces automatisch uit. aansturing van de lasmachine ge-schiedt via een handpalmcomputer, de zogenaamde Pda. de machine levert vervolgens van elke individuele las de volledige documentatie en gegevens.

Unieke mofverbindingeneen Pe buitenmantel beschermt de buitenkant van de warmtenetleidingen en de isolatie tegen invloeden van buitenaf. daarnaast maakt de buiten-mantel deel uit van de geïsoleerde constructie. wanneer de leidingen aan elkaar worden gelast, moeten de Pe buitenmantels ook met elkaar verbon-den worden. daarvoor wordt in praktijk gebruikgemaakt van een mofverbin-ding, die om twee leiding-einden wordt

Inhoud2. Logstor introduceert innovatieve Pe lasmachine

4. Milieufederatie noord-Holland over mogelijkheden

restwarmte

6. zoneiland almere draagt bij aan duurzame wereld

8. stadswarmte duurzaam verborgen in stad en

landschap

Twee jaar na het verschijnen van het eerste nummer, ligt LOGstories nummer vier nu voor u. Hebben wij in deze periode iets bereikt? Dat is de vraag die zich dan aandient. Mijn antwoord is ‘ja’; de discussie over warmtenetwerken is nog nooit zo actueel geweest als in de afgelopen periode. De tegenvallende klimaattop in Kopenhagen ten spijt, krijgt de benutting van restwarmte of andere duurzame bron-nen de volle aandacht. Ook de Stichting Warmtenetwerk heeft een vliegende start doorgemaakt en inmiddels hebben zich al honderd deelnemers aangemeld.

Sinds de economische crisis zijn intrede heeft gedaan, staat de nieuwbouw van woningen en dus ook de aansluiting op een warmte-net sterk onder druk. Vandaar dat nu ook serieus wordt gekeken of het in Nederland haalbaar is om bestaande bebouwing aan te sluiten op een warmtenet. Met de nieuwe Warmtewet lijkt het erg lastig, maar het is zeker wel het onderzoeken waard. Nederland kan daarbij een voorbeeld nemen aan Zweden, waar 80% van de aansluitingen op het warmtenet plaatsvindt in de bestaande bouw. Ook onze Oosterburen hanteren veel stimulerende maatregelen ten behoeve van ’Fernwarme’. Ik pleit ervoor dat we in Nederland ook inventief met regelgeving en uitvoering omgaan.

Positief is het feit dat er in 2009 verschillende interessante werken gestart zijn, waar LOGSTOR bij betrokken is. Zowel in Twente als in Alkmaar wordt dit jaar een project opgeleverd waarbij restwarmte wordt teruggewonnen uit afvalverbranding. In het interview met de Milieufederatie Noord-Holland leest u meer over het project in Alkmaar. Verder in dit nummer een artikel over de aanleg van het Zoneiland Almere en aandacht voor de nieuwe lasmachine die wij ontwikkeld hebben en die in maart in ons trainingscentrum in Hoofddorp gepresenteerd wordt.

Kortom, er is in Nederland meer dan genoeg potentieel dat de moeite waard is om voor te gaan. Wij zijn er klaar voor. Veel leesplezier.

Hendrik Jan KorsDirecteur LOGSTOR Nederland, hjk@logstor.com

LOGSTORIES • InhOud

3

WELdMASTER • LOGSTORIES

WeldMaster maakt mofverbindingen uniek en traceerbaargeplaatst. deze lasmofverbindingen zijn uniek, omdat ze voorzien zijn van een zogenaamde rFid-chip. deze chip is het beste te vergelijken met een minuscule harddisk, die de product- en productiegegevens van de betreffende mofverbinding bevat. door alle chip-gegevens simpelweg met de Pda te scannen, worden de juiste instellingen voor de lasmachine automatisch inge-voerd. alle productiegegevens worden zo direct verzameld en opgeslagen voor opname in de complete documentatie.

Fouten uitsluitende kans op menselijke fouten, zo-als incorrect invoeren of aflezen van data, is in elk proces aanwezig. bij de weldMaster worden de instellingen van de lasmachine op basis van het betreffende product en de opgeslagen lasgegevens in de rFid-chips correct ingevoerd. daarnaast voorkomen inge-bouwde controleprocedures mogelijke fouten. de Pda voert bijvoorbeeld automatisch en heel snel alle relevante gegevens in. Het systeem reageert wanneer zich iets onvoorziens in het proces voordoet. bij een beschadiging van een kabel, een stroomstoring of

kortsluiting krijgt de monteur direct informatie over de fout en de manier waarop hij dit kan oplossen. de las-machine start pas, nadat de fout verhol-pen is. dankzij een Pda is de machine geheel op afstand bedienbaar. zodra de machine met lassen is gestart, heeft de monteur de volledige controle over het proces omdat het systeem automatisch aangeeft wanneer de las gereed is. de monteur kan vervolgens de installatie van de volgende mofverbinding voor-bereiden, waardoor het installatiewerk efficiënter verloopt.

Via GPS in mofverbindingsrapporteen Pda met een ingebouwde gPs-ontvanger registreert de positie van elke mofverbinding ter plaatse. de gPs-unit maakt gebruik van het satel-lietsysteem om de plaats te bepalen en datum en tijdstip aan te geven van het uitgevoerde werk. de gPs-positie wordt automatisch in het mofverbin-dingsrapport ingevoerd en kan worden weergegeven via Microsoft bing Maps, waarbij het mogelijk is de gegevens te vergelijken met het gis-systeem van de opdrachtgever.

Webdocumentatiede weldMaster biedt tevens de moge-lijkheid om alle gegevens automatisch op een webserver te plaatsen, zodat klanten de gegevens van uitgevoerde lassen kunnen inzien. dit voorkomt misverstanden over de rapportage tijdens een project. alle lassen worden op een speciale webserver geplaatst, gedocumenteerd en bewaard. deze nieuwe functionaliteit levert een forse tijdsbesparing op bij het verwerken van de gegevens. •

IntroductIe InnovatIeve Pe lasmachIneVoordelen voor de gebruiker:• De ingebouwde chip maakt mofver-

bindingen uniek en waarborgt het proces.

• Het is mogelijk om meerdere mof-verbindingen en verbindingstypes tegelijkertijd te lassen.

• Het lasproces wordt vanuit de geul via de PDA geïnitieerd.

• Het proces sluit simpele fouten uit, zoals bijvoorbeeld een verkeerde invoer.

• Ingebouwde automatische con-troleprocedures garanderen het voorkomen van mogelijke fouten.

• Rapporten tonen de projectstatus en vormen de basis voor betaling.

• Alle gegevens worden in een volle-dig geautomatiseerd formulier naar een webserver gestuurd. Klanten kunnen de gegevens met een eigen inlogcode en wachtwoord inzien.

• De GPS-positie wordt getoond via Microsoft Bing Maps en kan worden vergeleken met het GIS-systeem van de opdrachtgever.

Het onderwerp komt onder andere aan de orde in de gesprekken met bedrij-ven, maar ook in het kader van vergun-ningverlening en in de reacties van de MnH op milieu- en ruimtelijke plannen. er zijn kansen genoeg voor restwarmte en andere duurzame opties, zoals warmte koude opslag en warmte-pompen. “noord-Holland kent een aantal kansrijke regio’s voor gebruik van restwarmte. denk daarbij bijvoorbeeld aan het gebied rondom alkmaar met haar afvalverbrandingsinstallatie en aan de Haarlemmermeer met schiphol, veel kantoren en kassen. ook voor Corus in beverwijk en de energiecentrales en het havengebied in de regio amsterdam zien wij mogelijkheden”, aldus be-

leidsmedewerker milieu van arendonk. “in een oriënterende studie naar restwarmtebenutting in noord-Holland is berekend dat er in noord-Holland een theoretisch warmtepotentieel aanwezig is om 270.000 woningen van warmte te voorzien. in de praktijk wordt hier nog geen 5 tot 10% van benut. in het kader van structuurvisies en de opzet van nieuwe ruimtelijke plannen pleiten wij continu om partijen bij elkaar te brengen. veel studies naar de benutting van restwarmte zijn momenteel nog te vrijblijvend; een eerste oriënterend onderzoek krijgt veelal geen vervolg. wij willen de aanbieders en vragers van warmte direct aan elkaar koppelen. al-leen dan is het mogelijk om het onder-

zoek een vervolg te geven in de vorm van een uitgewerkte businesscase, waarin de mogelijkheden voor rest-warmte grondig worden doorgerekend. wanneer wij echt iets willen doen aan het verminderen van de Co2-uitstoot, dan moet de provincie vervolgonder-zoek bij het ontwikkelen van nieuwe terreinen verplicht gaan stellen. Het-zelfde geldt ook bij de vergunningverle-ning aan grote lozers van restwarmte, zoals energiecentrales, de staalindustrie en afvalverbrandingsinstallaties.”

Initiëren vervolgonderzoek“Je ziet ook dat er een groot verschil is tussen de verschillende provincies”, vervolgt de savornin Lohman, juridisch

mIlIeufederatIe nh zIet voloP kansen voor restwarmte

Realisatie blijft te vaak steken bij onderzoek

4

Nederland ontbeert een duidelijk energiebeleid; een eenduidig kader voor het gebruik van restwarmte is

er niet. Het initiëren van onderzoek naar de mogelijkheden rust hierdoor op de schouders van de lagere

overheden, zoals de provincie. “Iedere provincie vult dat op z’n eigen manier in. Noord-Holland heeft een

voorzichtig begin gemaakt, maar loopt zeker niet voorop. Als Milieufederatie Noord-Holland (MNH) pleiten

wij voor een actievere rol van de rijksoverheid en de provincie. Wij proberen op allerlei manieren aandacht

te vragen voor het gebruik van restwarmte”, aldus Rolf van Arendonk en Lex de Savornin Lohman.

5

medewerker. “zo schrijft groningen voor dat in gemeentelijke bestem-mingsplannen een onderzoek naar ge-bruik van duurzame energie, besparing en restwarmte, altijd verplicht is. ook drenthe kent een heel actief bevoegd gezag. Je merkt ook een discrepantie tussen provincie en gemeenten. in am-sterdam is het gebruik van restwarmte verplicht, tenzij het echt niet anders kan. wij pleiten ervoor dat ook de provincie noord-Holland dit opneemt in de struc-tuurvisie en de provinciale verordening. onze belangrijkste doelstelling is het initiëren van vervolgonderzoek naar de toepasbaarheid van niet voor de hand liggende oplossingen. wij beschikken zelf niet over de middelen en de capaci-teit om dit onderzoek uit te voeren. wat wij doen is oplossingsrichtingen en de stappenagenda bij bestuurders onder de aandacht brengen.”

Koppelkansenvan arendonk: “voor de kansrijke

gebieden gaan wij het komend jaar op zoek naar slimme energiezuinige oplossingen bij ruimtelijke ontwikkelin-gen. de lokale bestuurders en bedrijven proberen wij hiervoor warm te maken. de bouwopgaven die er in bijvoorbeeld de Haarlemmermeer liggen op het gebied van bedrijventerreinen, schiphol, woningbouwlocaties en glastuinbouw bieden kansen om het anders en beter te doen. denk aan het gebruik van industriële en agrarische rest- en afvalstromen, wind, toepassen van zonne- en bio-energie, wko en gebruik van restwarmte. Het zijn uitstekende ontwikkel en koppelkansen die optimaal benut moeten worden. een mooi voor-beeld hiervan is agriport a7 in de wie-ringermeer. op dit moment wordt een datacenter gebouwd dat zijn elektriciteit straks betrekt van de omliggende telers van paprika’s en tomaten. deze tuinders verwarmen hun kassen weer met de hitte uit het datacenter. zo ontstaat voor beide partijen een ‘win-win’ situatie.”

Duurzame warmte van HVCeen ander bijzonder project betreft de aanleg van een warmtenet voor alkmaar en omgeving. afvalenergiebedrijf HvC uit alkmaar legt dit aan samen met de gemeente en woningcorporatie woon-waard. in november 2009 heeft de eerste buislegging plaatsgevonden voor de aan-leg van het eerste leidingentracé van circa 3,2 kilometer. wanneer dit rond oktober 2010 gereed is, sluit HvC uiteindelijk circa 2.500 woningen en andere gebouwen op dit net aan. Het is de bedoeling het warmtenet verder door te trekken tot de gemeente Langedijk, zodat uiteindelijk ongeveer 10.000 woningen en bedrijven in alkmaar en omgeving gebruikmaken van de duurzame warmte die HvC op-wekt bij het verbranden van afval en bio-massa. “van dit soort projecten willen wij er graag meer zien en daar blijven wij ons ook voor inzetten”, besluiten beide heren. als leverancier van de geïsoleerde leidin-gen voor het warmtenet is Logstor ook bij dit project in alkmaar betrokken. •

Realisatie blijft te vaak steken bij onderzoek

MILIEuFEdERATIE • LOGSTORIES

Eerste buislegging, november 2009

Mede dankzij onze inspanningen zien bestuurders en initiatiefnemers welke stappen zij concreet de komende tijd kunnen ondernemen om duurzame CO2 neutrale dromen waar te maken.”Rolf van Arendonk (l) en Lex de Savornin Lohman (r), Milieufederatie Noord-Holland

Parels van jubIlerende mnhde Milieufederatie noord-Holland bestond in 2009 veertig jaar. om dat te vie-ren heeft de MnH een parel uitgereikt aan twintig organisaties of personen in noord-Holland, die inspireren en zich inzetten voor een duurzaam noord-Hol-land. de heer w. van Lieshout, directeur van de HvC is één van de gelukkigen die getrakteerd is op een parel. Het bedrijf heeft de parel gekregen vanwege het op vrijwillige basis toepassen van strengere milieunormen dan vereist en voor de duurzaamheidsambities. HvC streeft ernaar om samen met 56 aan-deelhoudende gemeenten en vijf waterschappen in 2020 minimaal 20% van het energieverbruik in het totale verzorgingsgebied duurzaam op te wekken.

6

LOGSTORIES • ZOnEILAnd

in nederland is het nog niet eerder vertoond: een eiland met 7.000 vier-kante meter aan zonnecollectoren. dat is nagenoeg gelijk aan de oppervlakte van een voetbalveld. de collectoren leveren jaarlijks 9.750 gigajoules aan energie, in de vorm van warm water. de warmte wordt toegevoegd aan het stadswarmtenet, dat voor verwarming van woningen zorgt en door middel van een warmtewisselaar ook leidingwater opwarmt. volgens berekeningen levert

Voor het eerst in Nederland wordt een woonwijk collectief verwarmd met zonne-energie. Aan de rand

van de nieuwbouwwijk Noorderplassen-West in Almere wordt Zoneiland Almere aangelegd, het op drie

na grootste zonnecollectorveld ter wereld. Initiatiefnemer van dit innovatieve en spraakmakende project

is Nuon. Nacap mag het immense collectorveld leveren en installeren, in samenwerking met de Deense

partners Sunmark en LOGSTOR.

6

Zoneiland Almere draagt bij aan een duurzame wereld

nacaP benelux levert en Installeert Immens collectorveld nuon

het zoneiland water met een tempera-tuur van 70 graden Celsius.

CO2-uitstoot gehalveerdzoneiland almere is daadwerkelijk een eiland. een soort slotgracht omringt het ovale stuk grond. alleen een bus-baan doorkruist het gebied. de eerste werkzaamheden zijn inmiddels begon-nen. een aannemer is bezig met het bouwen van een technische ruimte, het warmteoverdrachtstation. dit is de

plaats waar het warme water van de collectoren straks aan het stadswarm-tenet wordt toegevoegd.“we zijn al woningen op het stads-warmtenet aan het aansluiten”, vertelt businessmanager Frank de vries van nuon warmte. “de hoofdbron is een elektriciteitscentrale. daar kopen we restwarmte in die vrijkomt bij het opwekken van elektriciteit. Met deze restwarmte kunnen we 45.000 wo-ningen verwarmen. Met de duurzame

7

warmte afkomstig van de collectoren in het zoneiland kunnen we 10% van de jaarlijkse energiebehoefte van 2.700 woningen in de wijk noorderplassen-west invullen.” samen met de stads-warmte zorgen de zonnecollectoren voor een vermindering van 50% van de Co2-uitstoot, naast een besparing van vele kubieke meters aardgas.

Pilotprojectvoor nuon warmte is zoneiland almere een pilotproject, laat Frank de vries we-ten. “we willen onderzoeken hoe we in de toekomst om moeten gaan met alternatieve energiebronnen. dat kan hier prima omdat het leidingnet voor stadswarmte er al ligt. daar kunnen we vrij eenvoudig alternatieve bronnen op aansluiten. wij doen ervaring op met de techniek en financiële consequen-ties. de gemeente almere is eveneens blij met dit project, met het oog op de almere Principles”. de almere Princi-ples is een beginselverklaring ‘voor een ecologisch, sociaal en economisch duurzame toekomst van almere 2030’.realisatie van zoneiland almere is mogelijk dankzij een europese subsidie én een bijdrage van bewoners via de koopsom van hun woning. nuon neemt de helft van de kosten voor zijn rekening.

Meeste joules per euroop 9 september 2009, de dag van de duurzaamheid, sloeg minister Cramer (vroM) de eerste paal van het project.

eind januari 2010 is de aanleg gestart van het collectorveld. nacap kreeg de opdracht hiervoor na een europese aanbesteding en fungeert als hoofd-aannemer. de zonnecollectoren zijn afkomstig van het deense bedrijf sun-mark. Leverancier van de geïsoleerde ondergrondse leidingen is Logstor. nacap is blij en trots een bijdrage te mogen leveren aan zoneiland almere. “we hechten grote waarde aan duur-zame energieproductie”, laat Henri van dommele, algemeen directeur van na-cap benelux, weten. “zonne-energie direct omzetten in warmte is vele ma-len efficiënter dan de omzetting naar elektriciteit. er is voor de oplossing van nacap-sunmark-Logstor gekozen omdat we de meeste joules per geïn-vesteerde euro kunnen bieden.”

Nu de praktijkzoneiland almere is voor nuon warmte niet het eerste collectorveld. er is een kleinere opstelling in Culemborg. een

voor Logstor is het niet voor het eerst dat geïsoleerde leidingsystemen worden geleverd voor een omvangrijk project met zonne-collectoren. al in 1996 heeft Logstor de geïsoleerde leidingen geleverd voor een project van Marstal Fjernvarme, een deense lokale energiemaatschappij. tegenwoordig maakt deze energieleverancier gebruik van 18.365 m² zonnepanelen, die circa 30% van Marstal’s stadswarmte produceren en daarnaast 1.406 huishoudens van warmwater voorzien. voor Marstal remove Heating, het grootste zonnecollectorenveld in denemarken, heeft Logstor het complete warmtenet geleverd. in 2010 staan er nog drie projecten op stapel, waarbij Logstor materialen levert aan sunmark voor de aanleg van zogenaamde ‘solar plants’ van respectievelijk 10.000 m², 8.000 m² en 8.000 m².

veld met de omvang van een voetbal-veld is uniek. “Het is best spannend te zien hoeveel warmte het zoneiland gaat opleveren”, vindt Frank de vries van nuon warmte. “natuurlijk hebben we grafieken en meteorologische ge-gevens van het knMi. Maar het moet zich nog wel bewijzen in de praktijk. ook zijn we benieuwd naar de mate van bevuiling van de collectoren en de gevolgen hiervan.”zeker is dat zoneiland almere bij een grote groep mensen tot de verbeel-ding zal spreken. Het eiland wordt een nieuw icoon in het almeerse landschap en zal naar verwachting veel belang-stelling trekken. “we gaan bewoners en scholen zoveel mogelijk proberen bij het project te betrekken. daarmee draagt zoneiland nog meer bij aan een duurzame wereld”, besluit de business-manager. •Dit artikel is overgenomen uit het decembernum-mer van Nacap Connect. Auteur: Wim Mulder

wikipedia definieert de term duurzame energie als volgt. Het is energie waarover de mensheid in de praktijk voor onbeperkte tijd kan beschikken en waarbij, door het gebruik ervan, het leefmilieu en de mogelijkheden voor toekomstige generaties niet worden benadeeld. veel mensen denken dan direct aan zonne-energie, waarbij strakke zonnepanelen en collectoren zonlicht omzetten in warmte of elektriciteit. ook bij windenergie heeft iedereen direct een beeld: hoge witte windmolens staan als een baken in zee of in het polderlandschap. stadswarmte is minstens zo duurzaam, maar minder bekend en ook veel moeilijker te visualiseren.

Redactie:

LOGSTOR Nederland,

Hendrik Jan Kors en Jort van

Kruiningen, DeJong&Verder

Met medewerking van:

LOGSTOR Denemarken,

HVC, NUON, Nacap

Fotografie:

René van der Meulen (HVC),

Jolanda Fisser, NUON,

LOGSTOR

Ontwerp en layout:

Nout Design

Druk:

Tailormade

LOGstories is een uitgave

van LOGSTOR Nederland. De

artikelen in dit magazine zijn

ter informatie. Aan de inhoud

kunnen geen rechten worden

ontleend. Overname voor

eigen gebruik is toegestaan.

Verspreiding alleen na

toestemming van LOGSTOR.

LOGSTOR Nederland BV

Debbemeerstraat 21

2131 HE Hoofddorp

023 56 32 534

jwk@LOGSTOR.com

www.LOGSTOR.com

Colofon

LOGSTORIES • OnZIChTBAAR

Stadswarmte duurzaam verborgen in stad en landschap

de leidingen van een warmtenet liggen namelijk onder-gronds. Het leidingsysteem van stadswarmte doorkruist landschap en steden zonder dat mensen er weet van hebben. van visuele vervuiling is geen sprake. deze foto’s, gemaakt tijdens de aanleg van het leidingsysteem in verschillende europese landen, zijn daar een prachtig voorbeeld van. •

Kopenhagen, 2005

Lienz, Oostenrijk, 2001

Stadscentrum Kopenhagen, 2006