Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8

7/30/2019 Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8

http://slidepdf.com/reader/full/marci-tullii-ciceronis-opera-omnia-8 1/541



Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto











M. T U L L I I

CICERONISO P E R A

TOMUS OCTAVUS,

IN QJJO EPISTOLiE AD ATTICUM.

O X O N I I,

E TYPOGRAPHEO CLAREND ONI ANO.

M DCC LXXX m.



THE INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIES

iO ELMSLEY PLACE

TORONTO 5, CANADA,



[I

]

M. T U L L I I

C I C E R O N I S

EPISTOLÂD ATTICUM,

L I B E R I,

CiceroAtticoSa-l.

I. Tr\ ETITIONIS noftras, quam tibi fummae curae efle

W^ fcio, hujufmodi ratio eft, quod adhuc conjecftura

provideri poffit. Prenfat unus P. Galba : fine fuco

ac fallaciis, more majorum, negatur. Ut opinio eft homi^

num, non aliena rationi noftras fuit iliius hxc praepropera

prenfatio. Nam illi ita negant vulgo, ut mihi fe debere di-

cant. Ita quiddam fpero nobis profici, cum hoc percrebrefcit,

plurimos noftros amicos inveniri.

Nosautem initium pren-

fandi facere cogitaramus eo ipfo tempore, quo tuum puerum

cum his literis proficifci Cincius dicebat, in campo, comi-

tiis Tribunitiis, a. d. xvi. Kalend. Sext. Competitores, qui

certi effe videantur, Galba, et Antonius, et Q^ Cornificius.

Puto te in hoc aut rififie, aut ingemuifie. Ut frontem ferias ;

funt, qui etiam Caefonium putent. Aquilium non arbitramur,

qui denegat, et juravit morbum, et illud fuum regnum

ToM. VIII, A



2 EPISTOLARUMjudiciale oppofuit. Catilina, fi judicatum erit meridie non

lucere, certus erit competitor. De Aufidio, et Palicano, non

puto te expedtare dum fcribam. De iis, qui nunc petunt, Cae-far certus putatur. Thermus cum Silano contendere exiftima-

tur ; qui fic inopes et ab amicis et exiflimatione funt, ut mihi

videatur non effe Aiûvctrov Curium obducere. Sed hoc praeter

me nemini videtur. Noftris rationibus maxime conducere vi-

detur, Thermum fieri cum Caefare. Nemo eft enim ex iis,

qui nunc petunt, qui, fi in noftrum annum reciderit, firmior

candidatus fore videatur ; propterea quod curator eft via^ Fla-

minias, quce tum erit abfoluta fane facile. Eum libenter nunc

caeteri Confuli acciderim. Petitorum hasc eft adhuc informata

cogitatio. Nos in omni munere candidatorio fungendo fum-

mam adhibebimus diligentiam : et fortafle, quoniam videtur

in fuffragiis multum pofTe Gallia, cum Romae a judiciis forum

refrixerit, excurremus menfe Septembri legati ad Pifonem, ut

Januario revertamur. Cum perfpexero voluntates nobilium,

fcribam ad te. Ca^tera fpero prolixa effe, his duntaxat urbanis

competitoribus. Illam manum tu mihi cura ut praeftes, quo-

niam propius abes, Pompeii noftri amici. Nega me ei ira-

tum fore, fi ad mea comitia non venerit. Atque hasc hujuf-

modi funt. Sed eft, quod abs te mihi ignofci pervelim. Cae-

cilius, avunculus tuus, a P. Vario cum magna pecunia frau-

daretur, agere ccepit cum ejus fratre Caninio Satrio de iis re-

bus, quas eum dolo malo mancipio accepiffe de Vario di-

ceret. Una agebant cceteri creditores, in quibus erat Lucul-

lus, et P. Scipio, et is, quem putabant magiftrum fore, fi

bona venirent, L. Pontius. Verum hoc ridiculum eft, de

magiftro nunc cognofcere. Rogavit me Cfficilius, ut adeffem

contra Satrium. Dies fere nuUus eft, quin hic Satrius do-

mum meam ventitet : obfervat L. Domitium maxime : me

habet proximum : fuit et mihi et Quinto fratri magno ufui in

noftris petitionibus. Sane fum perturbatus, cum ipfius Satrii

familiaritate, tum Domitii, in quo uno maxime ambitio noftra



ADATTICUMLIB. r. j

nititur. Demonftravi haec Caecilio : fimul et illud oflcndi, li

ipfe unus cum illo uno contenderet, me ei fatisfadiurum fuif-

fe : nunc in caufa univerforum creditorum, hominum praefer-

tim ampliffimorum, qui line eo, quem Cascilius fuo nomine

perhiberet, facile caufam communem fuflinerent, sequum

eife, eum et officio meo confulere, et tempori. Durius acci-

pere hoc mihi vifus ejft, quam vellem, et quam homines belli

folent ; et poftea prorfus ab inftituta noflra paucorum dierum

confuetudine longe refugit. Abs te peto, ut mihi hoc ignof-

cas, et me exiftimes humanitate elfe prohibitum, ne contra

amici fummam exiftimationem miferrimo ejus tempore ve-nirem ; cum is omnia fua fludia et officia in me contulifTet,

Quod fi voles in me effe durior, ambitionem putabis mihi ob-

flitifTe. Ego autem arbitror, etiam fi id fit, mihi ignofcendum

effe ; £7r« ^%' /e^jfiov bî ôeii^v. Vides enim, in quo curfu fumus,

et quam omnes gratias non modo retinendas, verum etiam ac-

quirendas, putemus. Spero tibi me caufam probaffe ; cupio

quidem certe. Hermathena tua valde me deledtat, et poiita ita

belle efl, ut totum gymnafmm JjA/a ccvdjyifâ. effe videatur. MuUtum te amamus. Vale.

CicERo Attico Sal.

II. T UCIO JuHo Ca^fare, C. Marcio Figulo cofT. £liolo me

audtum fcito, falva Terentia. Abs tc tam diu nihil li-

terarum ? Ego de meis ad te rationibus fcripfi antea diligenter.

Hoc tempore Catilinam, competitorem noflrum, defende-

re cogitamus. Judices habemus, quos voluimus, fumma ac-

cufatoris voluntate. Spero, fi abfolutus erit, conjund;iorem

illum nobis fore in ratione petitionis : lin aliter acciderit, hu-

maniter feremus. Tuo adventu nobis opus efl maturo : nam

prorfus fumma hominum efl opinio, tuos familiares, no-

biles homines, adverfarios honori noflro fore. Ad eorum

A 2

. -» C. TL



4 EPISTOLARUMvoluntatem mihi conciliandam maximo te mihi ufui forc

video. Quare Januario ineunte, ut conftituifti, cura ut Ro-

mx fis.

CicERO Attico Sal.

III. A V I A M tuam fcito defiderio tui mortuam efle, et fi-

mul, quod verita fit, ne Latinae in officio non mane-

rent, et in montem Albanum hoftias non adducerent. Ejus

rei confolationem ad te L. Saufeium miiTurum elfe arbitror.

Nos hic te ad menfem Januarium expe(5tamus, ex quodam ru-

more, an ex literis tuis ad alios miffis ? nam ad me de eo ni-

hil fcripfifti. Signa, quae nobis curafti, ea funt ad Caietam

expofita. Nos ea non vidimus : neque enim exeundi Roma

poteflas nobis fuit. Mifimus, qui pro vedtura folveret, Te

multum amamus, quod ea abs te diligenter, parvoque curata

funt. Quod ad me faepe fcripfifti de noftro amico placando,

feci, et expertus fum omnia: fed mirandum in modum eft ani-

mo abalienato: quibus de fufpicionibus, etfi audilfe te arbitror,

tamen ex me, cum veneris, cognofces. Salluftium prffifentem

feftituere in ejus veterem gratiam non potui. Hoc ad te fcrip-

li, quod is me accufare de te folebat : at in fe expertus eft il-

lum effe minus exorabilem, meum ftudium nec tibi defuiffe^

TuUiolam C. Pifoni, L. filio, Frugi defpondimus.

CiCERo Attico Sal.

IV. /^REBRAS expedtationes nobis tui commoves. Nuper

quidem, cum jam te adventare arbitraremur, repente

abs te in menfem Quintilem rejefti fumus. Nunc vero cenfeo,

quod commodo tuo facere poteris, venias ad id tempus, quod

fcribis. Obieris Quinti fratris comitia j nos longo iatervallo



ADATTICUMLIB. I. 5

vlferis; Acutilianam controverfiam tranfegeris. Hoc me etiam

Peduceus, ut ad te fcriberem, admonuit. Putamus enim utile

effe, te aliquando jam rem tranfigere. Mea interceffio parata

et eft, et fuit. Nos hic incredibili ac fmgulari populi volun-

tate de C. Macro tranfegimus : cui cum osqui fuiffemus, ta-

men multo majorem frudlum ex populi exiftimatione, illo

damnato, cepimus, quam ex ipfms, fi abfolutus effet, gratia

cepifTemus. Quod ad me de Hermathena fcribis, per mihi

gratum efl ; et ornamentum Academias proprium meae, quod

et Hermes commune omnium, et Minerva fmgulare efl infigne

ejus gymnafii. Quare velim, utfcribis, caeteris

quoque rebusquam plurimis eum locum ornes. Quae mihi antea figna mi-

fifli, ea nondum vidi. In Formiano funt -, quo ego nunc pro-

ficifci cogitabam. Illa omnia in Tufculanum deportabo. Caie-

tam, fi quando abundare ccepero, ornabo. Libros tuos con-

ferva ; et noli defperare, eos me meos facere pofTe. Quod fi

affequor, fupero Craffum divitiis, atque omnium vicos et prata

contemno.

CiCERo Attico Sal.

V. /ÛANTUM dolorem acceperim, et quanto frudlu fim

^ privatus et forenfi et domeflico, Lucii fratris noflri

morte, in primis pro noflra confuetudine tu exiflimare potes :

nam mihi omnia, quse jucunda ex humanitate alterius et mori-

bus homini accidere poffunt, ex illo accidebant. Quare non

dubito, quin tibi quoque id moleftum fit, cum et meo dolore

moveare, et ipfe omni virtute ofiicioque ornatiflimum, tui-

que et fua fponte et meo fermone amantem, afhnem ami-

cumque amiferis. Quod ad me fcribis de forore tua, teflis

erit tibi ipfa, quantae mihi curos fuerit, ut Quinti fratris ani-

mus in eam effet is, qui effe deberet : quem cum effe ofFenfio-

rem arbitrarer, eas literas ad eum mifi, quibus et placarem



6 EPISTOLARUMut fratrcm, et inonerem ut minorem, et objurgarem ut erran-

tem. Itaque ex iis, quac poflea fa.'pe ab eo ad me fcripta

funt, confido ita effe omnia, ut et oporteat, et velimus. Deliterarum miflione fine caufa abs te accufor : nunquam enim

a Pomponia noflra certior fum fadtus, effe cui literas dare

poffem : porro autem neque mihi accidit ut haberem, qui in

Epirum proficifceretur j neque dum te Athenis effe audieba-

mus. De Acutiliano autem negotio quod mihi mandaras, ut

primum a tuo digreffu Romam veni, confeceram : fed ac-

cidit, ut et contentione nihil opus eflet, et ego, qui in te fa-

tis confilii flatuerim effe, mallem Peduceum tibi confilium

per literas, quam me, dare. Etenim cum multos dies aures

meas Acutilio dediffem ; cujus fermonis genus tibi notum effe

arbitror; non mihi grave duxi fcribere ad te de illius querimo-

niis, cum eas audire, quod erat fubodiofum, leve putaflem.

Sed abs te iplb, qui me accufas, unas mihi fcito literas red-

ditas effe, cum et otii ad fcribendum plus et facultatem dan-

di majorem habueris. Quod fcribis, etiam fi cujus animus mte effet offenfior, a me recolligi oportere

;quid dicas : ne-

que id neglexi : fed efl miro quodam modo affedus. Ego au-

tem, qu£e dicenda fuerunt de te, non praeterii : quid autem

contendendum effet, ex tua putabam voluntate flatuere oporte-

re ; quam fi ad me perfcripferis, intelliges me neque diligen-

tiorem effe voluifie, quam tu effes, neque negligentiorem fo-

re, quam tu velis. De Tadiana re, mecum Tadius locutus

efl, te ita fcripfifle, nihil effe jam, quod laboraretur, quoniam

hereditas ufucapta effet : id mirabamur te ignorare, de tutela

legitima, in qua dicitur effe puella, nihil ufucapi poffe. Epi-

roticam emptionem gaudeo tibi placere. Quae tibi mandavi,

et qu^ tu intelliges convenire noflro Tufculano, velim, ut

fcribis, cures, quod fine moleflia tua facere poteris : nam nos

ex omnibus molefliis et laboribus uno illo in loco conquiefci-

mus, quo fratrem quotidie expecftamus. Terentia magnos arti-

culorum dolores habet, et te, et fororem tuam, et matrem.



AD ATTICUM LIB. I. 7

maxime diligit, falutemque tibi plurimam adfcribit, et Tul-

liola, deliciae noftrae. Cura, ut valeas, et nos ames ; et tibi

perfuadeas, te a me fraterne amari.

CicERO Attico Sal.

VI. "^T O N committam poflhac ut me accufare de epiilola-

rum negligentia poflis : tu modo videto in tanto otio

ut par mihi fis. Domum Rabirianam Neapoli, quam tu jam

dimenfam et exasdificatam animo habebas, M. Fonteius emit

H-S cccIddd XXX : id te fcire volui, fi quid forte ea res ad

cogitationes tuas pertineret. Q^frater, ut mihi videtur, quo

volumus animo eft in Pomponiam, et cum ea nunc in Arpina-

tibus praediis erat, et fecum habebat hominem xf*l'^^l^<^^^> D.

Turranium. Pater nobis deceffit a. d. viii. Kal. Decembr.

Hasc habebam fere, quas te fcire vellem. Tu velim, fi qua or-

namenta yo^voLmu^ti reperire poteris, quae loci fint ejus, quem

tu non ignoras, ne praetermittas. Nos Tufculano ita deledta-

mur, ut nobifmetipfis tum denique, cum illo venimus, pla-

ceamus. Quid agas omnibus de rebus, et quid adlurus fis, fac

nos quam dih*gentifiime certiores.

CicERo Attico SaI.

VII. A PUD matrem re(5le efi:, eaque nobis curae efi. L.

Cincio H-S xxcd confi:itui me curaturum Idibus

Febr. Tu velim ea, quae nobis emifiTe et parafTe fcribis, des

operam ut quamprimum habeamus : et velim cogites, id quod

mihi pollicitus es, quemadmodum bibhothecam nobis confi-

cere poflis. Omnem fpem deled:ationis noftrae, quam, cum in

otium venerimus, habere volumus, in tua humanitate pofitam

habemus.



8 EPISTOLARUM

CicERo Attico Sal.

VIII. A P U D te eft ut volumus. Mater tua, et foror, a me

Quintoque fratre diligitur. Cum Acutilio fum lo-

cutus : is fibi negat a fuo procuratore quidquam fcriptum effe,

et miratur iftam controverfiam fuilTe, quod ille recufarit fatif-

dari, amplius abs te non peti. Quod te de Tadiano negotio

decidiffe fcribis ; id ego Tadio et gratum effe intellexi, et mag-

nopere jucundum. Ille nofter amicus, vir mehercule optimus,

et mihi amicifHmus, fane tibi iratus efl : hoc fi quanti tu aefli-

mes fciam, tum, quid mihi elaborandum fit, fcire poflim. L.

Cincio H-S ccIdd ccIod cccc pro fignis Megaricis, ut tu

ad me fcripferas, curavi. Herm£B tui Pentelici cum capiti-

bus aeneis, de quibus ad me fcripfifli, jam nunc me admo-

dum deledlant. Quare velim, et eos, et figna, et castera, quae

tibi ejus loci, et noftri fludii, et tuas elegantiae, effe videbun-

tur, quam plurima, quam primumque mittas, et maxime quae

tibi gymnafii xyflique videbuntur effe. Nam in eo genere fic

fludio efFerimur, ut abs te adjuvandi, ab aliis prope reprehen-

dendi, fimus. Si Lentuli navis non erit, quo tibi placebit, im-

ponito. Tulliola, deliciolae noflras, tuum munufculum flagitat,

et me, ut fponforem, appellat. Mi autem abjurare certius eft,

quam dependere.

CiCERo Attico Sal.

IX. TÎMIUM raro nobis abs te literae afFeruntur : cum et

multo tu facilius reperias, qui Romam proficifcan-

tur, quam ego, qui Athenas ; et certius tibi fit, me effe Ro-

m^, quam mihi, te Athenis. Itaque propter hanc dubitatio-

nem meam brevior hsec ipfi\ epiflola efl3quod cum incertus



A D A T T I C U M L I B. I. 9

eiTem ubi eiTes, nolebam illum noflrum familiarem fermonem

iji alienas manus devenire. Signa Megarica, et Hermas, dc

quibusad

mefcripfifli, vehementer expedio. Quldquid ejuf-

dem generis habebis, dignum Academia tibi quod videbitur,

ne dubitaris mittere, et arcae noftrse confidito. Genus hoc eft

voluptatis merE : quae yo^vctrtu^yi maxime funt, ea quasro. Len-

tulus naves fuas pollicetur. Peto abs te, ut hccc cures dihgen-

ter. Chilius te rogat, et ego ejus rogatu, iviôKTnôov vniTîcc.

CiCERo Attico Sal.

X. f^ U M effem in Tufculano, (erit hoc tibi pro illo tuo,

Ciim ejfem In Ceramko) veruntamen cum ibi effem, Ro-

ma puer a forore tua miffus, epiftolam mihi abs te allatam de-

dit, nuntiavitque, eo ipfo die poft meridiem iturum eum, qui

ad te proiicifceretur : eo fad:um efl, ut epiflolae tuse refcribe-

rem ahquid ; brevitate temporis tam pauca cogerer fcribere.

Primum tibi de noftro amico placando, aut etiam plane refli-

tuendo, polliceor : quod ego, etli mea fponte ante faciebam,

eo nunc tamen et agam fludiofius, et contendam ab illo vehe-

mentius, quod tantam ex epiflola voluntatem ejus rei tuam

perfpicere videor. Hoc te intelHgere volo, pergraviter ilhim

effe offenfum : fed quia nullam video gravem fubeffe caufam,

magnopere confido illum fore in ofiicio et in noftra potefla-

te. Signa noftra et Hermeraclas, ut fcribis, cum commo-

diflime poteris, velim imponas, et fi quod aHud oi;i«oi/ ejus

loci, quem non ignoras, reperies, et maxime, quae tibi pa-

laeflrae gymnafiique videbuntur effe : etenim ibi fedens haec ad

te fcribebam, ut me locus ipfe admoneret, Praeterea typos

tibi mando, quos in tedlorio atrioH poflim includere, et pu-

teaHa figiHata duo. BibHothecam tuam cave cuiquam defpon-

deas, quamvis acrcm amatorem inveneris : nam ego omnes

meas vindemiolas eo refervo, ut iHud fubfidium fene<5tuti

ToM. VIIL B



10 EPISTOLARUMparem. De fratre, confido ita efle, ut femper volul et elabora-

vi: multa figna funt ejus rei; non minimum, quod foror prag-

naseft.

De comitiis meis, et tibi me permififfe memini, et

ego jampridem hoc communibus amicis, qui te expedlant,

pracdico. Te non modo non arceffam, fed prohibebo ; quod

intelligam multo magis intereffe tua, te agere, quod agen-

dum eft hoc tempore, quam mea, te adeffe comitiis. Proinde

eo animo te velim effe, quafi mei negotii caufa in ifla loca

miffus effes. Me autem eum et offendes erga te et audies,

quafi mihi, fi qua parta erunt, non modo te praefente, fed per

te, parta fint. Tulliola tibi diem dat, fponforem non appellat.

CiCERo Attico Sal.

XI. "C" T mea fponte faciebam antea, et pofl, duabus epiflolls

tuis perdiligenter in eandem rationem fcriptis, mag-

nopere fum commotus. Eo accedebat hortator affiduus Salluf-

tius, ut agerem quam diligentifiime cum Lucceio de veflra

vetere gratia reconcilianda. Sed, cum omnia feciflem, non

modo eam voluntatem ejus, quas fuerat erga te, recuperare non

potui, verum ne caufam quidem elicere immutatas voluntatis.

Tametfi jadlat ille quidem illud fuum arbitrium, et ea, quas,

jam tum cum aderas, ofFefidere ejus animum intelligebam ^ ta-

men habet quiddam profed:o, quod magis in animo ejus infe-

derit : quod neque epiftolas tuae, neque noftra allegatio tam

potefl facile delere, quam tu praefens non modo oratione, fed.

tuo vultu illo familiari, tolles; fi modo tanti putabis id; quod,

fi me audies, et fi humanitati tuae conflare voles, certe putabis,

Ac, ne illud mirere, cur, cum ego antea fignificarem tibi per

literas, me fperare illum in noflra poteflate fore, nunc idem

videar diffidere ; incrediblle efl, quanto mihi videatur illius

voluntas obflinatior, et in hac iracundia obfirmatior : fed hasc

aut fanabuntur, cum veneris ; aut ei molefla erunt, in utro



ADATTICUMLIB. I. n

culpa erit. Quod in epiftola tua fcriptum erat, me jam arbi-

trari defignatum effe ; fcito, nihil tam exercitum effe nunc

Romse, quam candidatos, omnibus iniquitatibus ; nec quandofutura fint comitia fciri : verum hasc audies de Philadelpho.

Tu velim, quae Academies noflrae parafti, quamprimum mit-

tas : mire quam illius loci non modo ufus, fed etiam cogitatio,

deledlat. Libros vero tuos cave cuiquam tradas. Nobis eos,

quemadmodum fcribis, conferva. Summum me eorum flu-

dium tenet, ficut odium jam cseterarum rerum ; quas tu in-

credibile eft quam brevi tempore quanto deteriores ofFenfurus

fis, quam reliquifli.

CiCERO Attico Sal.

XII. np E U C R I S illa lentum fane negotium ; neque Cor-

nelius ad Terentiam poflea rediit. Opinor, ad Con-

fidium, Axium, Selicium, confugiendum efl : nam a Caecilio

propinqui minore centefnnis nummum movere non poffunt.

Sed, ut ad prima illa redeam, nihil ego illa impudentius, aflu-

tius, lentius, vidi. Libertum mitto ; Tito mandavi ; a-y.ri-^^g

atque rf-j^ctCoAo}. Sed nefcio an TcwTofA.a,m vjf>i,uv, Nam mihi Pom-

peiani prodromi nuntiant, aperte Pompeium ad;urum, Antonio

fuccedi oportere 5 eodernque tempore aget Prajtor ad populum.

Res ejufmodi efl, ut ego nec per bonorum, nec per popularem

exiftimationem, honefle poflim hominem defendere ; nec mihi

libeat, quod vel maximum efl. Etenim accidit hoc, quod to-

tum cujufmodi fit, mando tibi, ut perfpicias. Libertum ego

habeo, fane nequam hominem, Hilarum dico, ratiocinato-

rem, et clientem tuum. De eo mihi Valerius interpres nun-

tiat, Chiliufque fe audiffe fcribit haec ; effe hominem cum

Antonio ; Antonium porro in cogendis pecuniis didtitare, par-

tem mihi quseri, et a me cuftodem communis quaeftus liber-

tum effc miffum. Non fum mediocriter commotus ; neque

B z



12 EPISTOLARUMtamen credidi : fed certe aliquid fermonis fuit. Totum invef-

tiga, cognofce, perfpice, et nebulonem illum, fi quo pa6lo

potes, ex iftis locis amove. Hujus fcrmonis Valerius audtorem

Cn. Plancium nominabat. Mando tibi plane, totum ut videas

cujufmodi fit. Pompeium nobis amiciffimum conftat effe. Di-

vortium Muciae vehementer probatur. P. Clodium, Appii ii-

lium, credo te audilfe, cum vefle muliebri deprehcnfum domi

C. Caefaris, cum pro populo fieret, eumque per manus fervulas

fervatum et edudlum ; rem effe infigni infamia : quod te mo-

lefle ferre certo fcio. Quid praeterea ad te fcribam, non ha-

beo ; et mehercule eram conturbatior : nam puer feflivus,

anagnofles nofler, Sofitheus decefferat, meque plus, quam fer-

vi mors debere videbatur, commoverat. Tu velim ficpe ad nos

fcribas : fi rem nullam habebis, quod in buccam venerit fcri-

bito. Kal. Januar. M. Meffala, M. Pifone CofT.

CicERo Attico Sal.

XIII. A CCEPI tuas tres jam epiflolas, unam a M. Corne-^

lio, quam Tribus Tabernis, ut opinor, ei dedifti ;

alteram, quam mihi Canufinus tuus hofpes reddidit ; tertiam,

quam, ut fcribis, ancora foluta de phafelo dedifli: quae fuerunt

omnes rhetorum: pure loquuntur, cum humanitatis fparfae fale,

tum infignes amoris notis. Quibus epiflolis fum equidem abs

te laceflitus ad fcribendum ; fed idcirco fum tardior, quod non

invenio fidelem tabellarium : quotus enim quifque eft, qui

epiftolam paulo graviorem ferre pofTit, nifi eam pelled;ione

relevarit ? Accedit eo, quod mihi non eft notum, ut quifque

in Epirum proficifcatur. Ego enim te arbitror, caefis apud

Amaltheam tuam vidtimis, itatim effe ad Sicyonem oppug-

nandum profeftum. Neque tamen id ipfum certum habeo,

quando ad Antonium proficifcare, aut quid in Epiro tempo-

ris ponas. Ita neque Achaicis hominibus, neque Epiroticis^



A D AT T I C U M L I B. I. 13

paulo liberiores literas committere audeo. Sunt autem pofl

difceflum a me tuum res digncE literis noilris, fed non com-

mittenda; ejufmodi periculo, ut aut interire, aut aperiri, aut

intercipi, poffint. Primum igitur fcito, primum me non efTe

rogatum fententiam, praepoiitumque effe nobis pacificatorem

Allobrogum, idque admurmurante Senatu, neque me invito,

effe fad:um : fum enim et ab obfervando homine perverfo

liber, et ad dignitatem in Republica retinendam contra illius

voluntatem folutus ; et ille fecundus in dicendo locus habet

audtoritatem pene principis, et voluntatem non nimis devinc-

tam beneficio Confulis. Tertius efl Catulus : quartus (fi etiam

hoc quasris) Hortenfius. Conful autem ipfe parvo animo et

pravo, tantum cavillator genere illo morofb, quod etiam fine

dicacitate ridetur, facie magis, quam facetiis, ridiculus, ni-

hil agens cum Republica, fejundtus ab optimatibus : a quo

nihil fperes boni Reipublicae, quia non vult ; nihil metuas

mali, quia non audet. Ejus autem coUega et in me perho-

norificus, et partium ftudiofus ac defenfor bonarum. Quin

immo leviter inter fe difiident. Sed vereor ne hoc, quod in-

fedum efl, ferpat longius. Credo enim te audifle, cum apud

Csfarem pro populo fieret, venifTe eo muliebri veftitu virum ;

idque facrificium cum virgines inflauraffent, mentionem a

Q^ Cornificio in Senatu fad:am : (is fuit princeps ; ne tu for-

te ahquem noflrum putes) poflea rem ex fenatus-confulto ad

pontifices relatam, idque ab iis nefas ePie decretum : deinde

ex fenatus-confulto Confules rogationem promulgafTe ; uxori

Csefarem nuntium remififfe. In hac caufa Pifo, amicitia P.

Clodii du6tus, operam dat, ut ea rogatio, quam ipfe fert, et

fert ex fenatus-confulto et de reHgione, antiquetur. MefTala

vehementer adhuc agit fevere. Boni viri precibus Clodii re-

moventur a caufa ; oper^B comparanturj nofmetipfi, qui Ly-

curgei a principio fuiffemus, quotidie demitigamur. Inflat et

urget Cato. Quid multa ? vereor, ne hasc, negleda a bonis,

defenfa ab improbis, magnorum Reipublicae malorum caufa



14 EPISTOLARUMfint. Tuus autem ille amicus (fcin' quem dicam ? de quo tii

ad me fcripfifti, poftea quam non auderet reprehcndere, lau-

dare ccepiiTe) nos, ut oflendit, admodum diligit, ampledli-

tur, amat, aperte laudat ; occulte, fed ita ut perfpicuum fit,

invidet : nihil come, nihil fimplcx, nihil cv rin TroXiTtKug ho-

neftum, nihil illuflre, nihil forte, nihil liberum. Sed haec ad

te fcribam alias fubtilius : nam neque adhuc mihi fatis nota

funt ; et huic terrae filio nefcio cui committere epiftolam tan-

tis de rebus non audeo. Provincias prxtores nondum fortiti

funt : res eodem eft loci, quo reliquifli. ToTîîtrUv, quam pof-

tulas, Mifeni et Puteolorum includam orationi me£e. Ante

d. III. Non. Decemb. mendofe fuilfe animadverteram. Quas

laudas ex orationibus, mihi crede, valde mihi placebant ; fed

non audebam antea dicere : nunc vero, quod a te probata

funt, multo mihi oiTliKunpci, videntur. In illam orationem Me-

tellinam addidi quaedam : liber tibi mittetur, quoniam te

amor noftri (piXoprjTiipct reddidit. Novi tibi quidnam fcribam ?

quid etiam ? Meffala Conful Autronianam domum emit H-S

ccccxxxvii. Quid id ad me, inquies ? tantum, quod ea

emptione et nos bene emilfe judicati fumus ; et homines in-

telligere coeperunt, licere amicorum facultatibus in emendo

ad dignitatem aliquam pervenire. Teucris illa lentum nego-

tium efl, fed tamen eft in fpe : tu ifla confice. A nobis libe-

riorem epiftolam expeda. vi. Kalend. Febr. M. Meffala et

M. Pifone Coff.

CiCERo Attico Sal.

XIV. TTEREOR ne putidum fit fcribere ad te, quam fim

occupatus : fed tamen diftinebar, ut huic vix tantulze

epiflolae tempus habuerim, atque id ereptum e fummis occu-

pationibus. Prima concio Pompeii qualis fuiifet, fcripfi ad te

antea, non jucunda miferis, inanis improbis, beatis non grata.



ADATTICUMLIB. I. 15

bonis non gravis : itaque frigebat. Tum Pifonis confulis im^

pulfu leviffimus tribunus plebis Fufius in concionem pro-

duxit Pompeium. Res agebatur in circo Flaminio ; ct erat

in eo ipfo loco, illo die, nundinarum -mvYiyv^?. Quaefivit ex

eo, placeretne ei judices a Prastore legi, quo confilio idem

PriEtor uteretur : id autem erat de Clodiana religione ab Se-

natu conftitutum. Tum Pompeius jttctA' ^.^'tok^cctikoos locutus

efl ; Senatufque aud:oritatem libi omnibus in rebus maxi-

mam videri, femperque vifam t^Q, refpondit, et id multis

verbis. Poftea Melfalla conful in Senatu de Pompeio qu;£{i-

vit, quid de religione, et de promulgata rogatione, fentiret.

Locutus ita eft in Senatu, ut omnia illius ordinis confulta

Q/iviicus laudaret ; mihique, ut affedit, dixit, fe putare, fatis ab

fe etiam de iftis rebus t& reiponfum. Craffus poflea quam

vidit illum excepiffe laudem ex eo, quod fufpicarentur homi-

nes ei Confulatum meum placere, furrexit, ornatifTimeque de

meo Confulatu locutus efl ; ut ita diceret, fe, quod eflet fe-

nator, quod civis, quod liber, quod viveret, mihi acceptum

referre;

quoties conjugem, quoties domum, quoties patriam,

videret, toties fe beneficium meum videre. Quid multa ? to-

tum hunc locum, quem ego varie meis orationibus, quarum

tu Ariflarchus es, foleo pingere, de flamma, de ferro, (nofli

illas A>?>cJSi^?) valde graviter pertexuit. Proxime Pompeium

fedebam. Intellexi hominem moveri -, utrum Craffum inire

eam gratiam, quam ipfe prastermififfet -, an effe tantas res

noftras, quse tam libenti Senatu laudarentur, ab eo prcefertim,

qui mihi laudem illam eo minus deberet, quod meis omni-

bus literis in Pompeiana laude perftridlus effet. Hic dies mevalde Craffo adjunxit : et tamen ab illo aperte, ted;e quid-

quid efl datum, libenter accepi. Ego autem ipfe, dii boni !

quo modo mTn^^^.îvaaf^luj novo auditori Pompeio ? fi unquam

mihi TTifiooQi, fi KctixTrxjy fi iv^vfjc'/iiA,o(,7zi, fi }coiTci(rKivcif, fuppcditavc-

runt, illo tempore. Quid multa ? clamores. Etenim hasc

erat v-îc-if, de gravitate ordinis, de equeflri concordia, de



i6 EPISTOLARUMconfenfionc ItaliaD, dc immortuis reliquiis conjuratlonis, de

vilitate, de otio. Nofti jam in hac materia fonitus noftros :

tanti fucrunt, ut ego eo brevior fim, quod eos ufquciftinc

exauditos putem. Romana^ autem fe res fic habent. Senatus

a^cto^ Tmyo^ : nihil conftantius, nihil feverius, nihil fortius.

Nam cum dies venifTet rogationi ex fenatus-confulto ferendas,

concurfabant barbatuli juvcnes, totus ille grex Catihnae, duce

fiHola Curionis ; et populum, ut antiquaret, rogabant. Pifo

autem Conful, lator rogationis, idem erat dilTuafor. OperiE

Clodianae pontes occuparant : tabellae miniftrabantur, ita ut

nulla daretur uti rogas. Hic tibi Roflra Cato advolat, con-

vicium Pifoni Confuli mirificum facit ; fi id efl convicium,

vox plena gravitatis, plena au(ftoritatis, plena denique falutis.

Accedit eodem etiam nofler Hortenfius, multi praeterea boni.

Infignis vero opera Favonii fuit. Hoc concurfu optimatum

comitia dimittuntur: Senatus vocatur. Cum decerneretur fre-

quenti Senatu, contra pugnante Pifone, ad pedes omnium fm-

gillatim accidente Clodio, ut Confules populum cohortarentur

ad rogationem accipiendam ; homines ad xv Curioni nullum

fenatus-confultum facienti affenferunt : ex altera parte facile

cccc fuerunt. Adta res eft. Fufius tertium concefTit. Clodius

conciones miferas habebat, in quibus Lucullum, Hortenfium,

C. Pifonem, MefTailam confulem, contumeliofe laedebat ; me

tantum comperifTe omnia criminabatur. Senatus et de provin-

ciis Praetorum, et de legationibus, et de caeteris rebus, decer-

nebat, ut, ante quam rogatio lata effet, ne quid ageretur. Ha-

bes res Romanas : fed tamen etiam illud, quod non fperaram,

audi. Meflalla conful eft egregius, fortis, conftans, diligens,

noflri laudator, amator, imitator. Ille aher uno vitio minus

vitiofus ; quod iners, quod fomni plenus, quod imperitus,

quod ct^TT^ccKTOTctTo^, fed voluntate ita >crf.%s;c77j$-, ut Pompeium

poft illam concionem, qua ab eo Senatus laudatus eft, odifTe

coeperit. Itaque mirum in modum omnes a fe bonos ahenavit.

Neque id magis amicitia Clodii addud:us facit, quam ftudio




perditarum rerum atque partium. Sed habet fui fimilem iu

magiftratibus, praster Fufium, neminem. Bonis utimur Tri-

bunis plebis, Cornuto vero pfeudo-Catone. Quid q^saeris ?

Nunc ut ad privata redeam, TeOx^s- promifia patravit : tu man-

data effice, quae recepifti. Quintus frater, qui Argiletani aedi-

ficii reliquum dodrantem emit H-S dccxxv, Tufculanuni

venditat, ut, fi poflit, emat Pacilianam domum. Cum Lucceio

in gratiam redi : video hominem valde petiturire : navabo ope-

ram. Tu quid agas, ubi fis, cujufmodi iftae res fint, fac tne

quam diligentiflime certiorem. Idibus Febr.

CiCERo Attico Sal.

XV. A S I AM Quinto, fuavifiimo fratri, obtigifle audifl:i :

non enim dubito, quin celerius tibi hoc rumor,

quam ullius noftrum literae nuntiarint. Nunc quoniam et lau-

dis avidiflimi femper fuimus, et praster caeteros (piKtTkviyig et

fumus et habemur, et multorum odia atque inimicitias Rei-

publicae caufa fufcepimus ; Tmvmvis coîrYig f/,i(jLVYia->uo, curaque ef-

fice, ut ab omnibus et laudemur et amemur. His de rebus

plura ad te in ea epiftola fcribam, quam ipfi Quinto dabo. Tu

me, velim, certiorem facias, quid de meis mandatis egeris;

atque etiam, quid de tuo negotio : nam ut Brundufio profedtus

es, nullae mihi abs te funt redditae literae. Valde aveo fcire

quid agas. Idib. Mart.

CiCERo Attico Sal.

XVI. /ÛiERIS ex me, quid acciderit de judicio^ quod

* tam praeter opinionem omnium fa<ftum fit ; et fimul

vis fcire, quo modo ego minus, quam foleam, proeliatus fim :

refpondebo tibi vt^ôv Trponôv, '0(^*iîKoof. Ego enim, quamdiu

ToM. VIII. C



i8 EPISTOLARUMSenatus audloritas mihi defendenda fuit, fic acriter et vehe-

menter proeliatus fum, ut clamor concurfufque maxima cum

mea l?ydc fierent. Quod fi tibi unquam fum vifus in Repub-lica fortis, certe me in illa caufa admiratus effes. Cum enim

ille ad conciones confugifTet ; in iifque meo nomine ad in-

vidiam uteretur, dii immortales, quas ego pugnas et quan-

tas ftrages edidi ? quos impetus in Pifonem, ,in Curionem, in

totam illam manum, feci ? quo modo fum infeftatus levitatem

fenum, libidinem juventutis ? Saepe, ita me dii juvent, te non

folum audtorem conliliorum meorum, verum etiam fpedtato-

rem pugnarum mirificarum, defideravi. Poflea vero quam

Hortenfms excogitavit, ut legem de religione Fufius Tribunus

plebis ferret ; in qua nihil aliud a Confulari rogatione diffe-

rebat, nifi judicum genus, (in eo autem erant omnia) pugna-

vitque, ut ita iieret; quod et fibi et aliis perfuaferat, nuUis

illum judicibus effugere pofTe : contraxi vela, perfpiciens ino-

piam judicum ; neque dixi quicquam pro teflimonio, nifi

quod erat ita notum atque teftatum, ut non pofTem praste-

rire. Itaque, fi caufam qujeris abfolutionis, (ut jam "sr^W ro

'TTfoTipov revertar) egeflas judicum fuit et turpitudo. Id autem

ut accideret, commiiTum efl Hortenfii confilio ^ qui dum veri-

tus efl, ne Fufius ei legi intercederet, quae ex fenatus-con-

fulto ferebatur, non vidit illud, fatius effe illum in infamia

relinqui ac fordibus, quam infirmo judicio committi. Sed

dudus odio properavit rem deducere in judicium ; cum illum

plumbeo gladio jugulatum iri tamen diceret. Sed judi.:ium,

fi quaeris, quale fuerit j incredibili exitu ; fic, uti nunc ex

eventu ab aliis, a mc tamen ex ipfo initio, confilium Horten-

fii reprehendatur. Nam ut rejedtio fad:a efl clamoribus maxi-

mis ; cum accufator, tanquam Cenfor bonus, homines ne-

quiflimos rejiceret ; reus, tanquam clemens lanifta, frugalif-

fimum quemque fecernereti ut primum judices confederunt,

valde diffidere boni coeperunt. Non enim unquam turpior in

ludo talario confefTus fuit : maculofi fenatores, nudi equites.




tribuni non tam asrati, quam, ut appellantur, aerarii. Pauci

tamen boni inerant, quos rejediione fugare ille non potue-

rat ; qui moefti inter fui difTimiles, et mcErentes, fedebant,

et contagione turpitudinis vehementer permovebantur. Hic,

ut quaeque res ad confilium primis poftulationibus refereba-

tur, incredibilis erat feveritas, nulla varietate fententiarum :

nihil impetrarat reus : plus accufatori dabatur, quam poftula-

bat : triumphabat (quid quaeris ?) Hortenfius fe vidifTe tan-

tum : nemo erat, qui illum reum ac non millies condemna-

tum arbitraretur. Me vero tefte produdlo, credo te ex accla-

matione Clodii advocatorum audifle, quas confurredlio judicumfadla fit, ut me circumfteterint, ut aperte jugula fua pro meo

capite P. Clodio oftentarint. Qu-cE mihi res multo honorifi-

centior vifa eft, quam aut illa, cum jurare tui cives Xeno-

cratem teftimonium dicentem prohibuerunt ; aut cum ta-

bulas Metelli Numidici, cum has, ut mos eft, circumferren-

tur, noftri judices afpicere noluerunt ; molto haec, inquam,

noftra res major. Itaque judicum vocibus, cum ego fic ab iis,

ut falus patriae, defenderer, fradlus reus, et una patroni om-

nes conciderunt : ad me autem eadem frequentia poftridie

convenit, qua cum abiens confulatu fum domum redu<5tus.

Clamare praeclari Areopagitae, fe non effe venturos, nifi prje-

lidio conftituto. Refertur ad confilium -, una fola fententia

praefidium non defideravit. Defertur res ad fenatum j gravifli-

me ornatiflimeque decernitur : laudantur judices : datur ne-

gotium magiftratibus : refponfurum hominem nemo arbitra-

batur.'

Ea-TnTi, vvv fiot Miazij, 'oTrTTOis oyj ttôotov 'Zirvp ifjLmin. Nofti

Calvum, ex Nanneianis illum, illum laudatorem meum, de

cujus oratione erga me honorifica ad te fcripferam. Biduo per

unum fervum, et eum ex gladiatorio ludo, confecit totum

negotium : arceflivit ad fe, promifit, intercefTit, dedit. Jam

vero (O dii boni, rem perditam !) etiam nodtes certarum mu-

lierum, atque adolefcentulorum nobilium introdud:iones, non-

nullis judicibus pro mercedis cumulo fuerunt. Ita, fummo

C 2



20 EPISTOLARUMdifcefTu bonorum, pleno foro fervorum, XXV judices ita

fortes tamen fuerunt, ut, fummo propofito periculo, vel peri-

re maluerint, quam perdere omnia. XXXI fuerunt, quos fa-

mes magis, quam fama, commoverit. Quorum Catulus cum

vJdifTet quendam, Quid vos, inquit, pra^fidium a nobis pof-

tulabatis ? an, ne nummi vobis eriperentur, timebatis ? Habes,

ut breviffime potui, genus judicii, et caufam abfolutionis.

Quaeris deinceps, qui nunc fit ftatus rerum, et qui meus. Rei-

publicae flatum illum, quem tu meo confilio, ego divino, con-

£rmatum putabam, qui bonorum omnium conjundtione, et

audoritate Confulatus mei, fixus et fundatus videbatur, nifi

quis nos deus refpexerit, elapfum fcito efTe de manibus uno

hoc judicio : fi judicium efl, triginta homines populi Roma-

ni leviflimos ac nequifTimos, nummulis acceptis, jus ac fas

omne delere, et, quod omnes non modo homines, verum

etiam pecudes, fadtum effe fciant, id Talnam, et Plautum,

et Spongiam," et cjEteras hujufmodi quifquilias, flatuere, nun-

quam efTe fa<flum. Sed tamen, ut te de Republica confoler,

non ita, ut fperarunt mah, tanto impofito Reipublicae vulne-

re, alacris exuhat improbitas in vid:oria : nam plane ita pu-

taverunt, cum rehgio, cum pudicitia, cum judiciorum fides,

cum fenatus audloritas, concidifTet, fore, ut aperte vidtrix ne-

quitia ac Hbido poenas ab optimo quoque peteret fui dolo-

ris, quem improbifTimo cuique inufferat feveritas Confulatus

mei. Idem ego ille, (non enim mihi videor infolenter glo-

riari, cum de me apud te loquor, in ea praefertim epiflola,

quam nolo ahis legi) idem, inquam, ego recreavi afflidlos

animos bonorum unumquemque confirmans, excitans : infec-

tandis vero exagitandifque nummariis judicibus, omnem om-

nibus fludiofis ac fautoribus ilhus vidloriae ^fpwi'^ eripui :

Pifonem confulem nulla in re confiflere unquam fum paflus :

defponfam homini jam Syriam ademi : fenatum ad prifli-

nam fuam feveritatem revocavi, atque abjedum excitavi i

Clodium praefentem fregi in fenatu, cum oratione perpetua^




pleniffima gravitatis, tum altercatione ejufmodi, ex qua licet

pauca deguftes : nam castera non poiTunt habere neque vim,

neque venuflatem, remoto illo ftudio contentionis, quemuyma, vos appellatis. Nam, ut Idib. Maii in fenatum con-

venimus, rogatus ego fententiam multa dixi de fumma Repub-

lica, atque ille locus indudtus a me eft divinitus ; ne, una

plaga accepta, patres confcripti conciderent, ne deficerent

vulnus effe ejufmodi, quod mihi nec diffimulandum, nec per-

timefcendum, videretur : ne aut metuendo ignaviffimi, aut ig-

norando ftultiffimi, judicaremur. Bis abfolutum effe Lentu-

lum, bis Catilinam:

hunc tertium jameffie a

judicibus inRempublicam immilTum. Erras, Clodi, non te judices urbiy

fed carceri, refervarunt ; neque te retinere in civitate, fed exiho

privare, voluerunt. Quamobrem, Patres confcrlpti, erigite ani-

mos, retinete veflram dignitatem : manet illa in RepubHca

bonorum confenfio : dolor acceffit bonis viris j virtus non efl

imminuta : nihil efl damni fad:um novii fed quod erat, inven-

tumefl: in unius hominis perditi judicio plures fimiles rcperti

funt. Sed quid ago? pene orationem in epiflola inclufi. Redeo

ad altercationem. Surgit pulchellus puer : objicit mihi, me ad

Baiasfuijfe. Falfum : fed tamen quid hoc ? fimile efl, inquam,

quafi dicas in operto fuiffe. îd, inquit, homini Arpinati cum

aquis caldis ? Narra, inquam, patrono tuo, qui Arpinates aquas

concupivit : nofti enim marinas. ôufquey inquit, hunc re~

gem feremus ? Regem appellas, inquam, cum Rex tui men-

tionem nullam fecerit ? Ille autem Regis hereditatem fpe de-

vorarat. Domum, inquit, emifi. Putes, inquam, dicere, judi-

ces emifli. Juranti, inquit, tibi non crediderunt, Mihi vero, in-

quam, xxv judices crediderunt: xxxi, quoniam nummos ante

acceperunt, tibi nihil crediderunt. Magnis clamoribus aiflic-

tus conticuit, et concidit, Nofter autem flatus efl hic. Apud

bonos iidem fumus, quos reliquifli; apud fordem urbis et fas-

cem multo melius nunc, quam reliquifli ; nam et illud nobis

non obefl, videri noflrum teftimonium non valuifle : miffus



22 EPISTOLARUMcfl fanguis invidiÊ fine dolore, atquc etiam hoc magis, quod

omnes illi fautores illius flagitii rem manifeftam illam re-

demptam effe a judicibus confitentur. Accedit illud, quodilla concionalis hirudo aerarii, mifera ac jejuna plebecula, mc

ab hoc Magno unice diligi putat : et hercule multa et ju-

cunda confuetudine conjundli inter nos fumus, ufque eo, ut

noftri ifti comilfatores conjurationis, barbatuli juvenes, il-

lum in fermonibus Cnaûm Ciceronem appellent. Itaque et

ludis et gladiatoribus mirandas iTrKryjf^tctcrict,^ fme ulla paflo-

ritia fillula auferebamus. Nunc eft expedtatio comitiorum : in

qua omnibus invitis trudit nofter Magnus Auli filium -, at-

que in eo neque audloritate, neque gratia, pugnat, fed quibus

Philippus omnia caftella expugnari pofle dicebat, in quas

modo afellus onuftus auro polfet afcendere. Conful autem

ille, Doterionis hiftrionis fimilis, fufcepifle negotium dici-

tur, et domi divifores habere : quod ego non credo. Sed fe-

natus-confulta duo jam fadta funt odiofa, quod in Confulem

fadta putantur, Catone et Domitio poftulante -, unum, ut

apud magiftratus inquiri liceret ; alterum, cujus domi divi-

fores haberent, adverfus rempublicam. Lurco autem, tri-

bunus plebis, qui magiftratum iimul cum lege Êlia iniit,

folutus eft et JEli^. et Fufia, ut legem de ambitu ferret ;

quam ille bono aufpicio claudus homo promulgavit. Ita co-

mitia in ante diem vi. Kal. Sext. dilata funt. Novi eft in le-

ge hoc, ut, qui nummos in tribu pronuntiarit, fi non de-

derit, impune fit ; fm dederit, ut, quoad vivat, fingulis tribu-

bus H-S cId cIo cIo debeat. Dixi, hanc legem P. Clodium

jam ante fervafiê : pronuntiare enim folitum efte, et non dare.

Sed heus tu, videfne confulatum illum noftrum, quem Cu-

rio antea 'Ûcaa-iv vocabat, fi hic fad:us erit, fabam mimum

futurum ? Quare, ut opinor, (p<Aoaj(p;jT6cv, id quod tu facis,

et iftos Confulatus ' non flocci eccTiov. Quod ad me fcribis, te

in Afiam ftatuiflTe non ire ; equidem mallem ut ires : ac ve-

reor ne quid in ifta re minus commode fiat : fed tamen non



AD ATTICUM LIB. L 23

pofTum reprehendere confilium tuum, praefertlm cum ego-

met in provinciam non lim profedtus. Epigrammatis tuis,

quas in Amaltheo pofuifti, contenti erimus, praefertim cumet Chilius nos reliquerit, et Archias nihil de me fcripferit

ac vereor, ne, Lucullis quoniam Graecum poema condidit,

nunc ad Caecilianam fabulam fpedlet. Antonio, tuo nomi-

ne gratias egi ; eamque epiftolam Manlio dedi. Ad te ideo

antea rarius fcripfi, quod non habebam idoneum, cui darem,

nec fatis fciebam, quid darem. Vale. Te vindicavi. Cincius

fi quid ad me tui negotii detulerit, fufcipiam : fed nunc ma-

gis in fuo eft occupatus ; in quo ego ei non defum. Tu, fi

uno in loco es futurus, crebras a nobis literas expedlia ; aft

plures etiam ipfe mittito. Velim, ad me fcribas, cujufmodi

lit 'A^cfrA-9-«ov tuum, quo ornatu, qua 77>7n)(ii<ria, -, et quae poemata

quafque hiftorias de 'Af/,ciM(x, habes, ad me mittas. Lubet

mihi facere in Arpinati. Ego tibi aliquid de meis fcriptis

mittam. Nihil erat abfoluti.

CiCERo Attico Sal.

XVIL lY/TAGNA mlhi varietas voluntatls, et dlffimilltudo

opinionis ac judicii Quinti fratrls mei, demon-^

ilrata efl ex literis tuis, in quibus ad me epiflolarum illius ex-

empla mififtl : qua ex re et moleflia fum tanta affedlus, quan-

tam mihi meus amor fummus erga utrumque veftrum afferre

debuit ; et admiratione, quldnam accidiffet, quod afferret

Qulnto fratri meo aut ofFenfionem tam gravem, aut commuta-

tionem tantam voluntatis. Atque illud a me jam ante intelli-

gebatur, quod te quoque ipfum difcedentem a nobis fufpicari

videbam, fubeffe nefcio quid opinionis incommodae, fauclum-

que ejus animum ; et InfedifTe quafdam odiofas fufpiciones :

quibus ego mederi cum cUperem antea faepe, et vehementius

etiam pofl fortitionem provincls, nec tantum Intelligebam ei



24 EPISTOLARUMefle ofFenfionls, quantum literae tuoc declarant ; nec tantum

proficiebam, quantum volebam. Sed tamen hoc me ipfe con-

folabar, quod non dubitabam, quin te ille aut Dyrrachii, aut

in iftis locis ufpiam, vifurus eflet : quod cum accidiffet -, con-

fidebam, ac mihi perfuaferam fore, ut omnia placarentur inter

vos non modo fermone ac difputatione, fed confpedlu ipfo

congrefTuque veflro. Nam, quanta fit in Quinto fratre meo co-

mitas, quanta jucunditas, quam mollis animus et ad accipien-

dam et ad deponendam oftenfionem, nihil attinet me ad te, qui

ea nofli, fcribere. Sed accidit perincommode, quod eum nuf-

quam vidifli : valuit enim plus, quod erat ijli nonnullorum

artificiis inculcatum, quam aut officium, aut neceflitudo, aut

amor vefler ille priftinus, qui plurimum valere debuit. Atque

hujus incommodi culpa ubi refideat, facilius pofTum exiftimare,

quam fcribere : vereor enim, ne, dum defendam meos, non

parcam tuis. Nam fic intelligo ; ut nihil a domeflicis vulne-

ris fadlum fit, illud quidem, quod erat, eos certe fanare po-

tuiffe. Sed hujufce rei totius vitium, quod aliquanto etiam la-

tius patet, quam videtur, praefenti tibi commodius exponam.

De iis literis, quas ad te Theffalonica mifit, et de fermoni-

bus, quos ab illo et Romae apud amicos tuos et in itinere

habitos putas j ecquid tantum caufas fit, ignoro : fed omnis in

tua pofita efl humanitate mihi fpes hujus levandê moleftijE.

Nam, fi ita ftatueris, et irritabiles animos effe optimorum

faepe hominum, et eofdem placabiles ; et effe hanc agilitatem,

ut ita dicam, moUitiamque naturae plerumque bonitati ; et,

id quod caput eft, nobis inter nos noftra five incommoda, five^

vitia, five injurias effe tolerandas ; facile haec, quemadmodumfpcro, mitigabuntur. Quod, ego ut facias, te oro : nam ad me,

qui te unice diligo, maxime pertinet, neminem effe meorum,

qui aut te non amet, aut abs te non ametur. Illa pars epiftoliE

tuas minime fuit neceffaria, in qua exponis, quas facultates aut

provincialium aut urbanorum commodorum, et aliis tempo-

ribus, et me ipfo confule, praetermiferis. Mihi enim perfpe(5la




€ft ingenuitas, et magnitudo animi tui : neque ego inter me

atque te quicquam intereffe unquam duxi, prster voluntatem

inftitutae vitse ; quod me ambitio qusdam ad honorum ftu-

dium, te autem alia minime reprehendenda ratio ad honeftum

otium, duxit. Vera quidem laude probitatis, diligentia^, reli-

gionis, neque me tibi, neque quemquam, antepono : amoris

vero erga me, cum a fraterno amore domeflicoque difcefii, tibi

primas defero. Vidi enim, vidi, penitufque perfpexi, in meis ^

variis temporibus, et follicitudines et lastitias tuas. Fuit mihi

fsepe et laudis noftrae gratulatio tua jucunda, et timoris confo-

•latio grata. Quin mihi nunc, te abfente, non folum confilium,quo tu excellis, fed etiam fermonis communicatio, qua? mihi

fuaviffima tecum folet elfe, maxime deefl. Quid dicam in

pubHca re ? quo in genere mihi negligenti efle non licet ; an in

forenfi labore ? quem antea propter ambitionem fuflinebam ;

nunc, ut dignitatem tueri gratia poflim ; an in ipfis domeflicis

negotiis ? in quibus ego cum antea, tum vero pofl difceffum

fratris, te fermonefque noflros defidero. Poftremo non labor

meus, non requies ; non negotium, non otium ; non forenfes

res, non domeflicae, non publicae, non privatas, carere diutius

tuo fuavifrim.o atque amantiffimo confiHo ac fermone pof-

funt. Atque harum rerum commemorationem verecundia faepe

impedivit utriufque noflrum : nunc autem ea fuit neceffaria

propter eam partem epiftolae tuae, per quam te ac mores tuos

mihi purgatos ac probatos effe voluifli. Atque in ifla incom-

moditate aHenati iUius animi et offenfi, iHud inefl tamen com-

modi, quod et mihi et caeteris amicis tuis nota fuit, et abs te

aHquando teftificata, tua voluntas omittends provinciae ; ut,

quod una non eflis, non diflenfione ac difiidio veflro, fed

voluntate ac judicio tuo, fadlum efie videatur. Quare et iHa,

<]U'£ violata, expiabuntur ; et haec noflra, quae funt fancliffime

confervata, fuam reHgionem obtinebunt. Nos hic in repub-

Hca infirma, mifera, commutabiHque, verfamur. Credo enim

£e audiffe, noftros Equites pene a Senatu effe disjundos;qui

ToM. VIII. D



26 EPISTOLARUMprimum illud valde graviter tulcrunt, promulgatum ex fena-

tus-confulto fuille, ut de iis, qui ob judicandum accepiiTent,

qua^reretur. Qua in re decernenda cum ego cafu non afFuilTera,

fenfilTemque id equeftrem ordinem ferre molefte, neque aperte

dicere ; objurgavi Senatum, ut mihi vifus fum, fumma cum

aucStoritate ; et in caufa non verecunda admodum gravis et

copiofus fui. Ecce aliae deliciac Equitum vix ferenda^, quas

ego non folum tuli, fed etiam ornavi. Afiani, qui de Cen-

foribus conduxerant, quefti funt in Senatu, fe, cupiditate pro-

lapfos, nimium magno conduxifle : ut induceretur locatio,

poftulaverunt. Ego princeps in adjutoribus, atque adeo fecun-

dus : nam ut illi auderent hoc poftulare, Craflus eos impulit.

Invidiofa res, turpis poftulatio, et confeflio temeritatis. Sum-

mum erat periculum, ne, fi nihil impetraflent, plane aliena-

rentur a Senatu. Huic quoque rei fubventum eft maxime a

nobis;perfedlumcjue, ut frequentifllmo Senatu et libentiflimo

uterentur, multaque a me de ordinum dignitate et concordia

didta funt Kal. Decemb. et poftridie. Neque adhuc res con-

-fedta eft, fed voluntas Senatus perfped:a : unus enim contra-

dixerat MetelUis Conful deflgnatus. Quin erat didlurus (ad

quem propter diei brevitatem perventum non eft) heros ille

nofter Cato. Sic ego confervans rationem inftitutionemque nof-

tram, tueor, ut poflum, illam a me conglutinatam concordiam.

Sed tamen, quoniam ifta funt infirma, munitur qujEdam nobis

ad retinendas opes noftras tuta, ut fpero, via, quam tibi literis

fatis explicare non pofliim ; fignificatione parva oftendam ta-

men : utor Pompeio familiariflime. Video quid dicas. Ca-

vebo, quae funt cavenda : ac fcribam alias ad te de meis con-

filiis capeflTenda; Reipublicae plura. Lucceium fcito Confula-

tum habere in animo ftatim petere : duo enim foli dicun-

tur petituri. Caefar cum eo coire per Arrium cogitat : et Bi-

bulus cum hoc fe putat per C. Pifonem poflê conjungi. Ri-

des ? non funt haec ridicula, mihi crede. Quid aliud fcribam

5xi te ? quid ? multa funt.: fed in aliud tempus. Te fi expedtari



A D A T T I C U M L I B. I. 27

velis, cures ut fclam. Jam illud modelle rogo, quod maxlme

cupio, ut quamprimum venias. Nonis Decemb,

CicERO Attico Sal,

XVIII. '^JIH I L mihi nunc fcito tam deeife, quam homi-

nem eum, qui-cum omnia, quas me cura aliqua

afficiunt, una communicem : qui me amet, qui fapiat, qul-cum

€go colloquar, nihil fingam, nihil diffimulem, nihil obtegam.

Abeft enimfrater c(,(piXiôs et amantiffimus.

Metellus nonhomo, fed littus, atque aer, et folitudo mera : tu autem, qui

faepiffime curam et angorem animi mei fermone et confilio le-

vafli tuo; qui mihi et in publica re focius, et in privatis om-

nibus confcius, et omnium meorum fermonum et confiliorum

particeps, effe foles, ubinam es ? Ita fum ab omnibus deflitu-

tus, ut tantum requietis habeam, quantum cum uxore, et filio-

la, et mellito Cicerone, confumitur. Nam iHae ambitiofs noflrasy'

fucofaeque amicitiae funt in quodam fplendore forenfi ; frudium

domefticum non habent. Itaque, cum bene completa domus

efl, tempore matutino, cum ad forum ftipati gregibus ami-

corum defcendimus, reperire ex magna turba neminem pof-

fumus, quocum aut jocari libere, aut fufpirare familiariter,

poffimus. Quare te expedlamus, te defideramus, te jam etiam

arceffimus : multa enim funt, quae me follicitant anguntque,

qus mihi videor, aures nad:us tuas, unius ambulationis fermone

exhaurire poffe. Ac domefticarum quidem follicitudinum acu-

leos omnes et fcrupulos occultabo ; neque ego huic epiftolas

atque ignoto tabellario committam. Atque hi (nolo enim te

permoveri) non funt permolefli, fed tamen infident et urgent,

et nullius amantis confilio aut fermone requiefcunt. In Re-

publica vero, quanquam animus eft prasfens, tamen volun-*

tas etiam atque etiam ipfa medicinam effugit. Nam, ut ea

breviter, quae poft tuum difcefTum ada funt, colligam, jam

D 2



28 EPISTOLARUMexclames necefle eft, res Romanas diutius flare non pofTe.

Etenim pofl profedtionem tuam primus, ut opinor, introitu&

fuit in caufam fabulae Clodianac ; in qua ego nad:us, ut mihividebar, locum refecandas libidinis, et coercendae juventutis,

vehemens fui, et omnes profudi vires animi atque ingenii mei,

non odio addud:us alicujus, fed fpe Reipublicce corrigen-

dx, et fanandac civitatis. Affli6ta Refpublica efl empto flu-

pratoque judicio. Vide, quas iint poftea confecuta. Conful eft

impofitus is nobis, quem nemo prster nos philofophos afpi-

cere fme fufpirio poffet. Quantum hoc vulnus ? Fadto fena-

tus-confulto de ambitu, dejudiciis, nulla lex perlata, exagi-

tatus Senatus, alienati Equites Romani. Sic ille annus duo

firmamenta Reipublicas per me unum conftituta evertit ;

nam et Senatus aud;oritatem abjecit, et ordinum concordiam

disjunxit. Inftat hic nunc ille annus egregius. Ejus initium

ejufmodi fuit, ut anniverfaria facra Juventutis non committe-

r.entur. Nam M. Luculli uxorem Memmius fuis facris initia-

vit, Menelaus, asgre id pafius, divortium fecit. Quanquam

ille paftor Idaeus Menelaum folum contempferat : hic nofter

Paris tam Menelaum, quam Agamemnonem, liberum non

putavit. Eft autem C Llerennius quidam Tribunus plebis,

quem tu fortafTe ne nofti quidem : tametfi potes noffe : tribulis

enim tuus eft ^ et Sextus, pater ejus, nummos vobis dividere

folebat. Is ad plebem P. Clodium traducit ; idemque fe/t,

Ut univerfus populus in campo Martio fuffragium de re Clo-

dii ferat. Hunc ego accepi in Senatu, ut foleo : fed nihil efl

illo homine lentius. Metellus eft Conful egregius, et nos

amat ; fed imminuit audioritatem fuam, quod habet dicis

eaufa promulgatum illud idem de Clodio. Auli autem filius,

O dii immortales ! quam ignavus, ac fme animo miles, quam'

dignus, qui Palicano, ficut facit, os ad male audiendum

quotidie praebeat ! Agraria autem promulgata eft a Flavio,

fane levis, eadem fere, qus fuit Plctia. Sed interea thiMtikos

an/?j^ i/\,' oW/3 quifquam inveniri poteft. Qui poterat, familiaris




nofter (fic efl enim ; volo te hoc fcire) Pompeius togu-

lam illam pidlam filentio tuetur fuam. Craffus verbum nul-

lum contra gratiam. Casteros jam nofti ; qui ita funt flulti, ut

amilTa Republica pifcinas fuas fore falvas fperare videantur.

Unus eft qui curet, conftantia magis et integritate, quam, ut

mihi videtur, confilio aut ingenio, Cato ;qui miferos pub-

licanos, quos habuit amantiffimos fui, tertium jam menfem

vexat, neque iis a Senatu refponfum dari patitur. Ita nos cogi-

mur reliquis de rebus nihil decernere ante, quam pubHcanis

refponfum fit: quare etiam legationes rejedium iri puto. Nunc

vides, quibus iiudibus jad:emur: etfi

exiis,

quaefcripfimus,

tanta etiam a me non fcripta perfpicis. Revife nos aliquan-

do, et quanquam funt h^c loca fugienda, quo te voco, ta-

men fac ut amorem noftrum tanti seftimes, ut eo vel cum his

moleftiis perfrui velis. Nam ne abfens cenfeare, curabo edi-

cendum et proponendum locis omnibus : fub luftrum au-

tem cenferi, germani negotiatoris eft. Quare cura, ut te

quamprimum videamus. Kal. Febr. Q^Metello et L. Afra-

nio ColT.

CiCERo Attico Sal.

XIX. T^ ^ N modo, fi mihi tantum eftet otii, quantum eft

tibi, verum etiam, ft tam breves epiftolas velim

mittere, quam tu foles facere, te fuperarem, et in fcripto mul-

to eftem crebrior, quam tu : fed ad fummas atque incredibiles

occupationes meas accedit, quod nullam a me epiftolam ad te

fmo abfque argumento ac fententia pervenire. Et primum tibi,

ut aequum eft, civi amanti patriam, quss funt in RepubHca,

exponam : deinde, quoniam tibi amore nos proximi fumus,

fcribemus etiam de nobis ea, qua3 fcire te non nolle arbitra-

mur. Atque in Republica nunc quidem maxime Gallici belli

verfatur metus. Nam Edui, fratres noftri, pugnant : Seqaani



30: . E P I S T O L A R U M

permale pugnarunt : et Hclvetii fine dubio funt in armis, ex-

Gurfionefque in provinciam faciunt. Senatus decrevit, ut Con-

fules duas Gallias fortirentur, deledtus haberetur, vacatio-

nes ne valerent, lcgati cum audtoritate mitterentur, qui adi-

rent Gallice civitates, darentque operam, ne eae cum Hel-

vetiis fe jungerent. Legati funt Q^ Metellus Creticus, et

L. Flaccus, et, iv e7n rij Osi,Ky, f/,u^Bv, Lentulus Clodiani filius.

Atque hoc loco illud non queo praeterire, quod, cum de

Confularibus mea prima fors exiffet, una voce Senatus fre-

quens retinendum me in urbe cenfuit. Hoc idem poft me

Pompeio accidit : ut nos duo, quafi pignora Reipublicas reti-

neri videremur. Quid enim ego aliorum in me km<pMvrifA,a,Tci ex-

pe6lem, cum haec domi nafcantur ? Urbanae autem res fic fe

habent. Agraria lex a Flavio Tribuno plebis vehementer agi-

tabatur audiore Pompeio ; quas nihil populare habebat, prse-

ter audtorem. Ex hac ego lege, fecunda concionis voluntate,

omnia illa tollebam, qu^ ad privatorum incommodum perti-

nebant : liberabam agrum eum, qui P. Mucio, L. Calpur-

nio CofT. publicus fuiflet : Syllanorum hominum poffefTio-

nes confirmabam : Volaterranos et Arretinos, quorum agrum

Sylla publicarat, neque diviferat, in fua pofTeflione retine-

bam : unam rationem non rejiciebam, ut ager hac adven-

titia pecunia emeretur, quae ex novis vecfligalibus per quin-

quennium reciperetur. Huic toti rationi agrarias Senatus ad-

verfabatur, fufpicans Pompeio novam quandam potentiam

quaeri. Pompeius vero ad voluntatem perferendae legis incu-

buerat. Ego autem magna cum agrariorum gratia confirma-

bam omnium privatorum pofTefliones : is enim efl nofter exer-

citus, hominum, ut tute fcis, locupletium. Populo autem, et

Pompeio (nam id quoque volebam) fatisfaciebam emptione

qua conftituta diligenter, et fentinam urbis exhauriri, et Ita-

lias folitudinem frequentari, pofTe arbitrabar. Sed haec tota

res interpellata bello refrixerat. Metellus ell conful fane bo-

nus, et nos admodum diligit : ille alter ita nihil eft, ut plane




qaid emerit nefciat. Haec funt in Republica, nifi etiam illud

ad Rempublicam putes pertinere, Herennium quendam, Tri-

bunum plebis, tribulem tuum, fane hominem nequam atque

egentem, faepe jam de P. Clodio ad plebem traducendo age-

re coepifle : huic frequenter interceditur. Haec funt, ut opi-

nor, in Republica. Ego autem, ut femel Nonarum ilârum

Decembrium, jundlam invidia ac multorum inimicitiis, exi-

miam quandam atque immortalem gloriam confecutus fum ;

non deftiti eadem animi magnitudine in Republica verfari,

et illam inftitutam ac fufceptam dignitatem tueri. Sed poftea

quam primum Clodii abfolutione levitatem infirmitatemque

judiciorum perfpexi ; deinde vidi noftros publicanos facile a

Senatu disjungi, quanquam a me ipfo non divellerentur ; tum

autem beatos homines (hos pifcinarios dico, amicos tuos)

non obfcure nobis invidere : putavi, mihi majores quafdam

opes et firmiora praefidia eife quserenda. Itaque primum eum,

qui nimium diu de rebus noftris tacuerat, Pompeium adduxi

in eam voluntatem, ut in Senatu non femel, fed faepe mul-

tifque verbis, hujus mihi falutem imperii atque orbis terrarunx

adjudicarit. Quod non tam interfuit mea, (nequeenim illae res

aut ita funt obfcurae, ut teftimonium, aut ita dubi^, ut lauda-

tionem, defiderent) quam Reipublicje, quod erant quidam im-

probi, qui contentionem fore aliquam mihi cum Pompeio, ex

rerum illarum diffenfione arbitrarentur. Cum hoc ego me tanta

familiaritate conjunxi, ut uterque noftrum in fua ratione mu-

nitior, et in Republica iirmior, hac conjuncltione effe poffit.

Odia autem illa libidinofse et delicatas juventutis, quse erant

in me incitata, fic mitigata funt comitate quadam mea, me

unum ut omnes illi colant. Nihil jam denique a me afperum

in quemquam fit, nec tamen quicquam populare ac dilTolu-

tum : fed ita temperata tota ratio efl, ut ReipubliciE conflan-

tiam praeflem -, privatis rebus meis, propter infirmitatem bo-

norum, iniquitatem malevolorum, odium in me improborum,.

adhibeam quandam cautionem et diligentiam : atque ita tamen.



32 E P I S T O L A R U M

iis novis amicitiis implicati fumus, ut crebro mihi vafer ille

Siculus infufurret Epicharmus cantilcnam illam fuam :

K'/j(pi H^ îfA,vcc<r' a,7nîv' oip(ificc tuZtx toov (ppivcav.

Ac noftra; quidem rationis ac vita; quafi quandam formam,

iit opinor, vides. De tuo autem negotio faepe ad me fcri-

bis ; cui mederi nunc non poffumus : eft enim illud fenatus-

confultum fumma pedariorum voluntate, nullius noflrum auc-

toritate, fad:um. Nam, quod me effe ad fcribendum vides,

ex ipfo fenatus-confulto intelligere potes, aliam rem tum re-

latam ; hoc autem de populis liberisy line caufa additum j et

ita fadtum efl a P. Servilio iilio, qui in poflremis fententiam

dixit j fed immutari hoc tempore non poteft. Itaque conven-

tus, qui initio celebrabantur, jam diu fieri defierunt. Tu fi

tuis blanditiis tamen a Sicyoniis nummulorum aliquid expref-

feris ; velim, me facias certiorem. Commentarium Confulatus

mei Graece compofitum mifi ad te : in quo fi quid erit, quod

homini Attico minus Graecum eruditumque videatur ; non di-

cam, quod tibi, ut opinor, Panormi Lucullus de fuis hifloriis

dixerat ; fe, quo facilius illas probaret Romani hominis effe,

idcirco barbara quasdam et o-oKoikol difperfiffe : apud me fi quid

erit ejufmodi, me imprudente erit et invito. Latinum fi per-

fecero, ad te mittam : tertium poema expedlato, ne quod

genus a me ipfo laudis meae praetermittatur. Hic tu, cave, di-

cas, r*V mTi^ car/i^ji ; fi efl enim apud homines quidquam,

quod potius fit, laudetur ; nos vituperemur, qui non potius

alia laudemus : quanquam non iyKooyAct^îik funt hasc, fed *Vo-

tîic(.j quae fcribimus. Quintus frater purgat fe multum per li-

teras, et afiirmat, nihil a fe cuiquam de te fecus &({& did:um :

verum haec nobis coram fumma cura et dih*gentia funt agenda^

tu modo nos revife aliquando. Cofiinius hic cui dedi literas,

valde mihi bonus homo, et non levis, et amans tui, vifus efl,

et talis, qualem efle eum tuae mihi literae nuntiarant. Idi-

bus Mart.



ADATTICUMLIB. I. 33

CiceroAtticoSal.XX. f^ U M e Pompelano me Romam recepifTem a. d. iv

Îdus Maii, Cincius nofter eam mihi abs te epiftolam

reddidit, quam tu Idib. Febr. dederas : ei nunc epiftolaE li-

teris his refpondebo. Ac primum, tibi perfpecftum efle judi-

cium de te meum, Istor ; deinde, te in iis rebus, quas mihi

afperius a nobis, atque a noftris, et injucundius adlae vide-

bantur, moderatiffimum fuifle, vehementiffime gaudeo ; idque

neque amoris mediocris, et ingenii fummi ac fapientis, ju-

dico. Qua de re cum ad me ita fuaviter, diligenter, offi-

ciofe, et humaniter, fcripferis, ut non modo te hortari am-

plius non debeam, fed ne expedlare quidem abs te, aut ab

ullo homine, tantum facilitatis ac manfuetudinis potuerim ;

nihil duco effe commodius, quam de his rebus nihil jam am-

plius fcribere : cum erimus congreffi ; tum, fi quid res feret,

coram inter nos conferemus. Quod ad me de Republica fcri-

bis, difputas tu quidem et amanter et prudenter ; et a meis

confiliis ratio tua non abhorret. Nam neque de ftatu nobis

noftrae dignitatis efl recedendum, neque fme noflris copiis in-

tra alterius praefidia veniendum ; et is, de quo fcribis nihil

habet amplum, nihil excelfum, nihil non fummiffum atque

populare. Veruntamen fuit ratio mihi fortaffe ad tranquillita-

tem meorum temporum non inutilis -, fed mehercule Reipub-

licae multo etiam utilior, quam mihi, civium improborum im-

petus in me reprimi, cum hominis ampliffima fortuna, aud:o-

ritate, gratia, fludtuantem fententiam confirmaffem, et a fpe

malorum ad mearum rerum laudem convertiffem. Quod fi

cum aliqua levitate mihi faciendum fuiffet, nullam rem tanti

aeflimaffem ; fed tamen a me ita ad:a funt omnia, non ut ego

illi affentiens levior, fed ut ille me probans gravior videretur.

Reliqua fic a me aguntur, et agentur, ut non committamus,

ToM. VIII. E



34 EPISTOLARUMMt ea, quae geflimus, fortulto gefliiTe videamur. Meos bonos

viros, illos quos fignificas, et eam, quam mihi dicis obtigifl"e,

onroipTa,v, non modo nunquam deferam i fed etiam, fi ego ab

illa deferar, tamen in mea prifl:ina fententia permanebo. II-

lud tamen velim exiftimes, me hanc viam optimatium, pofl:

Catuli mortem, nec praefidio ullo, nec comltatu, tenere.

Nam, ut ait Rhinton, ut opinor,

ol fxiv 7mp iioiv eim, oi$- J\j' id^tv fjuiXsi.

Mihi vero ut invideant pifcinarii noftri, aut fcribam ad te

alias, aut in congreflAim noftrum refervabo. A Curia autem

iiulla me res divellet : vel quod ita redtum eft ; vel quod re-

bus meis maxime confentaneum ; vel quod, a Senatu quanti

fiam, minime me poenitet. De Sicyoniis, ut ad te fcripii

antea, non multum fpei eft in Senatu : nemo eft enim jam,

qui queratur. Quare, fi id expe(ftas, longum eft : alia via, 11

qua potes, pugna. Cum eft ad:um, neque animadverfum eft

ad quos pertineret ; et raptim in eam fententiam pedarii cu-

currerunt. Inducendi fenatus-confulti maturitas nondum eft :

quod neque funt qui querantur ; et multi partim malevolen-

tia, partim opinione asquitatis, deledlantur. Metellus tuus efl

egregius conful. Unum reprehendo, quod otium e Gallia nun-

tiari non magnopere gaudet : cupit, credo, triumphare. Hoc

vellem mediocrius : caetera egregia. Auli vero filius ita fe ge-

rit, ut ejus Confulatus non Confulatus flt, fed Magni noftri

vTTcamov. De meis fcriptis, mifi ad te Graece perfeftum Con-

fulatum meum : eum librum L. Cofllnio dedi : puto te Lati-

nis meis deled:ari ; huic autem Gracco Graecum invidere.

Alii fi fcripferint, mittemus ad te-,

fed, mihi crede, fimul

atque hoc noftrum legerunt, nefcio quo pa(fto retardantur.

Nunc (ut ad rem meam redeam) L. Papirius Paetus, vir bo-

nus, amatorque nofter, mihi libros eos, quos Serv. Clau-

dius reliquit, donavit. Cum mihi, per legem Cinciam licere

capere, Cincius amicus tuus diceret, libenter dixi, me ac-

cepturum, fi attuliflTet. Nunc, fl me amas, fl te a me amari



ADATTICUMLIB. I.35

fcis^ enitere per amicos, clientes, hofpites, libertos denique,

ac fervos tuos, ut fcheda ne qua depereat : nam et Gras-

cis his libris, quos fufpicor, et Latinis, quos fcio, illum reli-

quilTe, mihi vehementer opus eft. Ego autem quotidie magis,

quod mihi de forenli labore temporis datur, in iis ftudiis con-

quiefco. Per mihi, per, inquam, gratum feceris, fi in hoc

tam diligens fueris,, quam foles in his rebus, quas me valde

velle arbitraris : ipfiufque Pseti tibi negotia commendo -, de

quibus tibi ille agit maximas gratias : et ut jam invifas nos,,

non folum rogo, fed etiam fuadeo*

JE 2



[ 36 ]

EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R II.

CiCERo Attico Sal.

I. T^ÂLENDIS Jun. eunti mihl Antium, et gladiatores

Jl^ M. Metelli cupide relinquenti, venit obviam tuus

puer. Is mihi literas abs te, et commentarium Confulatus mei

Graece fcriptum reddidit : in quo lastatus fum, me aliquanto

ante de iifdem rebus Graece item fcriptum librum L. Coffinio

ad te perferendum dediffe : nam, fi ego tuum ante legilTem,

furatum me abs te effe diceres. Quanquam tua illa (legi enim

libenter) horridula mihi atque incompta vifa funt : fed tamen

erant ornata hoc ipfo, quod ornamenta neglexerant ; et, ut

mulieres, ideo bene olere, quia nihil olebant, videbantur.

Meus autem liber totum Ifocrati fivpoB-^KioVj atque omnes ejus

difcipulorum arculas, ac nonnihil etiam Ariflotelia pigmenta,

confumpfit : quem tu Corcyrae, ut mihi aliis literis fignificas,

flridiim attigifti ; pofl autem, ut arbitror, a CofHnio accepifli

quem tibi ego non efTem aufus mittere, nifi eum lente ac faf-

tidiofe probaviffem. Quanquam ad me refcripfit jam Rhodo

Pofidonius, fe, noflrum illum vT/if^vyiy.ct, cum legeret, quod

ego ad eum, ut ornatius de iifdem rebus fcriberet, miferam,

non modo non excitatum effe ad fcribendum, fed etiam pla-

ne perterritum. Quid quasris ? conturbavi Gra^cam nationem.



A D A T T I C U M L I B. II. Z7

Ita, vulgo qui inftabant, ut darem fibi quod ornarent, jam

exhibere mihi molefliam deftiterunt. Tu, fi tibi placuerit li-

ber, curabis, ut Athenis fit, et in cseteris oppidis GrcEcia3

videtur enim poiTe aliquid noftris rebus lucis afferre. Oratiun-

culas autem, et quas poftulas, et plures etiam, mittamy quo-

niam quidem ea, qu£ nos fcribimus adolefcentulorum ftudiis

excitati, te etiam deledlant. Fuit enim mihi commodum,

quod in eis orationibus, quie Philippicce nominantur, enitue-

rat civis ille tuus Demofthenes, et quod fe ab hoc refradlario-

lo judiciali dicendi genere abjunxerat, ut a?fA,voTipo$ n^ k^ ot-

îTiKoonpo^ videretur,curare,

utmeae quoque

elTent orationes,

quas Confulares nominarentur : quarum una eft in Senatu Kal.

Jan. altera ad populum de lege agraria ; tertia, de Othone ;

quarta, pro Rabirio; quinta, de profcriptorum filiis ; fexta,

cum provinciam in concione depofui -, feptima, qua Catili-

nam emifi ^ od:ava, quam habui ad populum poftridie quam

Catilina profugit ; nona in concione, quo die Allobroges in-

dicarunt ; decima in Senatu, Nonis Decemb. Sunt praeterea

duas breves, quafi aTnKTTrznrfzciTicc legis agrariae. Hoc totum a-uixa,

curabo ut habeas. Et quoniam te cum fcripta, tum res

meae deledtant ; iifdem ex libris perfpicies, et quas geffe-

rim, et quae dixerim : aut ne popofciffes ; ego enim tibi me

non offerebam. Quod quaeris, quid fit, quod te arceffam, ac

iimul impeditum te negotiis effe fignificas, neque recufas,

quin, non modo fi opus fit, fed etiam fi velim, accurras

nihil fane eft neceffe : veruntamen videbare mihi tempora pe-

regrinationis commodius poffe defcribere. Nimis abes diu,

praefertim cum fis in propinquis locis : neque nos tc fruimur ;

et tu nobis cares. Ac nunc quidem otium efl : fed, fi paulo

' plus furor Pulchelli progredi poffet, valde ego te iflinc ex-

citarem : verum praeclare MeteUus impedit, et impediet.

Quid qua^ris ? eft Conful (pÂoWr^^, et, ut femper judica-

vi, natura bonus. Ille autem non fmiulat, fed plane Tribu-

nus plebis fieri cupit. Qua de re cum in Senatu ager,etur.



38 EPISTOLARUMfregi hominem ; et inconftantiam ejus reprehendi, qui Romae

Tribunatum plebis peteret, cum in Sicilia aedilitatem fe pe-

tere didtitaffet. Sed neque magnopere dixi elfe nobis labo-

randum ; quod nihilo magis ei liciturum effet plebeio Rem-

publicam perdere, quam fimilibus ejus me Confule patriciis

eflet licitum. Jam, cum fe ille feptimo die veniffe a Freto,

neque fibi obviam quemquam prodire potuiffe, et nod:u fe

introiffe, dixiffet, in eoque fe in concione jadlaffet : nihil ei

novi dixi accidiffe : ex Sicilia feptimo die Romam ; tribus

horis Roma Interamnam : nodlu introiffe item ante : non effe

itum obviam ; ne tum quidem, cum iri maxime debuit. Quid

quaeris ? hominem petulantem, modeftum reddo non fohim

perpetua gravitate orationis, fed etiam hoc genere didtorum.

Itaque jam familiariter cum ipfo cavillor, ac jocor. Quin

etiam cum candidatum deduceremus, qujerit ex me, num con-

fueffem Siculis locum gladiatoribus dare ? Negavi. At ego,

inquit, novus patronus inftituam : fed foror, quas tantum ha-

beat Conlularis loci, unum mihi folum pedem dat, Noli,

inquam, de uno pede fororis queri : licet etiam alterum tol-

las. Non Confulare, inquies, di(5tum. Fateor : fed ego illam

odi male Confularem : ca eft enim feditiofa : ea cum viro

bellum gerit, neque folum cum Metello, fed etiam cum Fa-

bio, quod eos in hoc effe molefte fert. Quod de agraria

lege qUdEris, fane jam videtur refrixiffe. Quod me quodam

modo molli brachio de Pompeii familiaritate objurgas ; nolim

ita exiftimes, me mei pr^fidii caufa cum illo conjundtum effe

fed ita res erat inftituta, ut, fi inter nos effet aliqua forte dif-

fenlio, maximas in Republica difcordias verfari effet necefle :

quod a me ita praecautum, atque ita provifum efl, non ut ego

de optima illa mea ratione decederem ; fed ut ille effet me-

lior, et aliquid de populari levitate deponeret : quem de meis

rebus, in quas eum multi incitarant, multo fcito gloriofius,.

quam de fuis, prcedicare : fibi enim bene geflae, mihi confer-

vatae, Reipublicae dat teflimonium : hoc facere illum, mihi



A D A T T I C U M L 1 B. 11. 39

quam proiit nefcio ; ReipubliccE certe prodeft. Quid, fi etiam

Casfarem, cujus nunc venti valde funt fecundi, reddo melio-

rem?

num tantum obfumReipublicse ? Quin etiam, fi

mihinemo invideret ; fi omnes, ut erat asquum, faverent ; tamen

non minus effet probanda medicina, qu£E fanaret vitiofas par-

tes Reipublic^, quam quae exfecaret. Nunc vero, cum equi-

tatus ille, quem ego in clivo Capitolino, te fignifero ac prin-

cipe, collocaram, Senatum deferuerit ; noftri autem princi-

pes digito fe caelum putent attingere, fi mulli barbati in pif-

cinis lint, qui ad manum accedant ; alia autem negligant

nonne tibi fatis prodefle videor, fi perficio, ut nolint obefle,

qui pofTunt ? Nam Catonem noflrum non tu amas plus, quam

ego. Sed tamen ille, optimo animo utens, et fumma fide, no-

cet interdum Reipublicae : dicit enim tanquam in Platonis

iTsîTeioc, non tanquam in RomHli fsece, fententiam. Quid ve-

rius, quam in judicium venire, qui ob rem judicandam peca-

niam acceperit ? Cenfuit hoc Cato : afTenfit Senatus. Equites

curiae bellum, non mihi; nam ego diffenfi. Quid impudentius

Publicanis renuntiantibus ? fuit tamen, retinendi ordinis caufa,

facienda jadtura. Reflitit et pervicit Cato. Itaque nunc, Con-

fule in carcere inclufo, faspe item feditione commota, afpiravit

nemo eorum, quorum ego concurfu, itemque Confules, qui

pofl me fuerunt, Rempublicam defendere folebant. Quid

ergo ? iflos, inquies, mercede condudos habebimus ? Quid

faciemus, fi aliter non pofTumus ? an libertinis, atque etiam

fervis, ferviamus ? Sed, ut tu ais, ctXi^ <T7r^^yig, Favonius meam

tribum tulit honeflius, quam fuam ; Lucceii perdidit : accu-

favit Naficam inhonefle ; ac modefle tamen dixit -, ita ut Rho-

di videretur molis potius, quam Moloni, operam dedifie

mihi, quod defendiffem, leviter fuccenfuit : nunc tamen petit

iterum Reipublicas caufa. Lucceius quid agat, fcribam ad te,

cum Casfarem videro, qui aderit biduo. Quod Sicyonii te \xr-

dunt j Catoni, et ejus asmulatori attribuas Servilio. Quid ? ea

plaga nonne ad multos bonos viros pertinet ? 6ed, fi ita placuit.



40 EPISTOLARUMlaudemus : dclnde in difTenfionibus foli relinquamur. Amal-

thea mea te exped:at, et indiget tui. Tufculanum et Pompeia-

num valde me delecftant; niii quod me, illum ipfum vindicem

ffiris alieni, aere non Corinthio, fed hoc circumforaneo, obrue-

runt. In Gallia fperamus effe otium. Prognoftica mea cum

oratiunculis propediem expedia : et tamen quid cogites de ad-

ventu tuo, fcribe ad nos : nam mihi Pomponia nuntiari jufTit,

te menfe Quintili Rom-cU fore : id a tuis literis, quas ad me de

deceifu tuo miferas, difcrepabat. Pstus, ut antea ad te fcripfi,

omnes libros, quos frater fuus reliquilTet, mihi donavit : hoc

illius munus in tua diligentiapoiitum eft. Si me amas, cura ut

conferventur, et ad me perferantur : hoc mihi nihil potefl effe

gratiusj et, cum Grscos, tum vero diligenter Latinos, ut con-

ferves velim : tuum effe hoc munufculum putabo. Ad Odla-

vium dedi literas ; cum ipfo nihil eram locutus : neque enim

ifla tua negotia provincialia effe putabam ; neque te in tocul»

lionibus habebam : fed fcripfi, ut debui, diligenter.

CiCERo AtticoSal.

IL /ÛRA, amabo te, Ciceronem noflrum. Ei nos %oi vi-

demur. ni^vivcuMv in manibus tenebam -, et hercule

magnum acervum Dicaearchi mihi ante pedes extruxeram.

O magnum hominem ! et a quo multo plura didiceris, quam

de Procilio. K.cpivîaov et 'A0jji/îe;)/ puto me Romas habere. Mihi

credes, leges ; hasc doceo ; mirabilis vir efl. HpJjjg-, fi homo

effet, eum potius legeret, quam unam literam fcriberet :

qui

me epiflola petivit : ad te, ut video, comminus accefiit. Con-

juraffe mallem, quam reflitiffe conjurationi, fi illum mihi

audiendum putaffem. De Lollio fanus non es : de Vinio

laudo. Sed heus tu, ecquid vides Kalendas venire, Anto-

nium non venire ? judices cogi ? nam ita ad me mittunt,

Nigidium minari in concione, fe judicem, qui non affuerit^



A D A T T I C U M L I B. II. 41

compellaturum. Velim tamen fi quid eft de Antonii adventii

quod audieris, fcribas ad me : et quoniam huc non venis,

ccEnes apud nos utique pridie Kal. cave aliter facias. Cura,

ut valeas.

CiCERo Attico Sal.

III. p R I M U M, ut opinor, tvc(.y}iMa>, Valerius abfolutus

eft Hortenlio defendente. Id judicium K. Atilio con-

donatum putabatur;

et Epicratem fufpicor, utfcribis, lafci-

vum fuifle : etenim mihi caligae ejus, ut fafciae cretatae, non

placebant : quid lit, fciemus cum veneris. Feneflrarum an-

guftias quod reprehendis, fcito te Ku/i» 'zs-coik-iecv reprehende-

re : nam, cum ego idem iftuc dicerem, Cyrus aiebat, ra-

diorum «J\c4(pctV«^ latis luminibus non tam effe fuaves. Etenim

eV^ oY<? fîv, jj, et. To ^l opuf4,mv, /3, y. ctKrlvig oe, 0, Hj l, Vides

enim castera. Nam, fi Jt<*r' ^^caKoiv g^9fI<wV«f videremus, valde

laborarent etûKa. in angufliis : nunc fit lepide illa iKxvaig ra-

diorum. Csetera fi reprehenderis, non feres tacitum, nifi quid

erit ejufmodi, quod fme fumptu corrigi poffit. Venio nunc

ad menfem Januarium, et ad vvn^m noflram, ac •zooXithclv :

in qua <rci)K^ci,TiKoog «V iKctTiôv : fed tamen ad extremum, ut

illi folebant, rî' cufKTKHauv. Eft res fane magni confilii. Nam

aut fortiter refiflendum efl legi agrariae j in quo eft quas-

dam dimicatio, fed plena laudis : aut quiefcendum; quod

efl non diflimile, atque ire in Solonium, aut Antium : aut

etiam adjuvandum ; quod a me aiunt Caefarem fic exped:are,

ut non dubitet. Nam fuit apud me Cornelius ; hunc dico

Balbum, Csefaris familiarem : is affirmabat, illum omnibus

in rebus meo et Pompeii confilio ufurum, daturumque ope-

ram, ut cum Pompeio CrafTum conjungeret. Hic funt haec.

Conjundlio mihi fumma cum Pompeio ; fi placet etiam cum

Ca^fare ; reditus in gratiam cum inimicis, pax cum multi-

ToM. VIII. F



42 EPISTGLARUMtudine, fenedlutis otium. Sed me Kcf.rciffU(ng mea illa commo-

vet, quae eft in libro tertio,

Interea curfus, quos prima a partejuventce,

Sluofque adeo Conful virtute animoque petifliy

Hos retincy atque augefamam, laudefque bonorum,

Haec mihi cum in eo libro, in quo multa funt fcripta «(S/^ô-

xîtTixJs', Calliope ipfa pra?fcripferit, non opinor effe dubitan-

dum, quin femper nobis videatur

Sed hsEC ambulationibus Compitaliciis refervemus. Tu pridie

Compitalia memento. Balineum calfieri jubebo : et Pom-

poniam Terentia rogat ; matrem adjungemus. eio(Pfici<i-ii "arg^*

<piXoTijut,U? afFer mihi de libris Quinti fratris.

CiCERo Attico Sal.

IV. TjÊCISTI mihi pergratum, quod Serapionis librum ad

me mififti ; ex quo quidem ego, quod inter nos liceat

dicere, millefimam partem vix intelligo : pro eo tibi pra^fentem

pecuniam folvi imperavi -, ne tu expenfum muneribus ferres.

At quoniam nummorum mentio fadta eft ; amabo te, cura, ut

cum Titinio, quoquo modo poteris, tranfigas. Si in eo, quod

bftenderat, non ftat ; mihi maxime placet, ea, quas male

empta funt, reddi, fi voluntate Pomponiae fieri poterit : fi ne

id quidem ; nummi potius reddantur, quam ullus fit fcrupu-

lus. Valde hoc velim ante quam proficifcare, amanter, ut fo-

•les, diligenterque conficias. Clodius ergo, ut ais, ad Tigra-

nem ? velim Syfpirae conditione : fed facile patior : accom-

modatius enim nobis eft ad liberam legationem tempus illud,

cum et Quintus nofter jam, ut fperamus, in otio confederit,

et, ifte facerdos Bonse Deas cujus modi futurus fit, fciri pof-

fit. Interea quidem cum Mufis nos delec^labimus animo aequo,

immo vero etiam gaudenti ac libenti : neque mihi unquam




venict in menteni CralTo inyidere, neque poeniterc, quod a

me ipfe non defciverim. De geographia dabo operam ut tibi

fatisfaciam ; fed nihil certi polliceor :

magnum opus eft ; fed

tamen, utjubes, curabo ut hujus peregrinationis aliquod tibi

opus extet. Tu quidquid indagaris de Republica, et maximc

quos Confules futuros putes, facito ut fciam : tametfi minus

fum curiofus : flatui enim nihil jam de Republica cogitare.

Terentias faltum perfpeximus : quid qua^ris ? prseter quercum

Dodonaeam nihil deiideramus, quo minus Epirum ipfam pofli-

dere videamur. Nos circiter Kal. aut in Formiano erimus, aut

in Pompeiano. Tu, fi in Formiano non erimus, fi nos amas,

in Pompeianum venito : id et nobis erit perjucundum, et tibi

non fane devium. De muro imperavi Philotimo ne impediret,

quo minus id fieret, quod tibi videretur : cenfeo tamen adhi-

beas Vettium. His temporibus, tam dubia vita optimi cujuf-

que, magni asftimo unius aeflatis frudlum palaeflrae Palatinae,

fed ita tamen, ut nihil minus velim, quam Pomponiam et

puerum verfari in timore ruinae.

CicERo Attico Sal.

V. /ÛPIO equidem, et jam pridem cupio Alcxandriam

reliquamque ^gyptum vifere, et fimul ab hac homi-

num fatietate noflri difcedere, et cum aliquo defiderio reverti i

fed hoc tempore, et his mittentibus, A\koâj Tfiucc?, ^ rûclâs

iAKiTiTnTrXa^. Quid enim noflri optimates, fi qui reliqui funt,

loquentur ? an me aliquo prasmio de fententia effQ dedud:um ?

liHXvôifA.cL5 fjLQi 'TTûros iKiyx/iluj AvccS-yjff^ Cato ille nofler, qui mihi

unus efl pro centum millibus. Quid vero hiftoriae de nobis ad

annos dc praedicarint ? quas quidem ego multo magis vereor,

quam eorum hominum, qui hodie vivunt, rumufculos. Sed

opinor, excipiamus, et exped:emus. Si enim deferetur, erit

quaedam noflra poteflas, et tum deliberabimus : etiam efl mF 2



44 EPISTOLARUMnon accipiendo non nulla gloria. Quare fi quid Qio^ctwi^ tecum

forte contulerit, ne omnino repudiaris. De iflis rebus expecflo

tuas literas : quid Arrius narret j quo animo fe deftitutum fe-

rat ; et qui Confules parentur ; utrum, ut populi fermo, Pom-

peius et Craflus -, an, ut mihi fcribitur, cum Gabinio Servius

Sulpicius : et, num quge novae leges : et, num quid novi om-

nino : et, quoniam Nepos proiicifcitur, cuinam auguratus de-

feratur j quo quidem uno ego ab iftis capi pofTum. Vide levi-

tatem meam. Sed quid ego haec, quae cupio deponcre, et toto

animo atque omni cura (p*Ao(ro(p«i' ? Sic, inquam, in animo eft;

vellem ab initio : nunc vero, quoniam, quae putavi efTe pr^-

clara, expertus fum, quam eftent inania ; cum omnibus Mufis

rationem habere cogito. Tu tamen de Curtio ad me refcribe

certius, et, num quis in ejus locum paretur ; et, quid de P.

Clodio fiat : et, omnia, quemadmodum polliceris, e^n %oM?

fcribe : et, quo die Roma te exiturum putes, velim ad me

fcribas ; ut certiorem te faciam, quibus in locis futurus fim ;

epiftolamque ftatim des de iis rebus, de quibus ad te fcripft t

valde enim expedlo tuas literas^

CiCERo Attico Sal.

VI. r\ U O D tibi fuperioribus literis promiferam, fore, ut

^ opus extaret hujus peregrinationis ; nihil jam magno-

pere confirmo : fic enim fum complexus otium, ut ab eo di-

velli non queam. Itaque aut libris me deledlo, quorum habeo

Antii feftivam copiam ; aut fiudtus numero : nam ad lacertas

captandas tempeftates non funt idoneae. A fcribendo prorfus

abhorret animus. Etenim ûypc&^piKA, quae conftitueram, mag-

num opus eft : ita valde Eratofthenes, quem mihi propofueram,

a Serapione, et ab Hipparcho, reprehenditux. Quid cenfes, li

Tyrannio accefferit ? Et hercule funt res difficiles ad expli-

candum, et cfAoetêis ; nec tam pofTunt uvB-rifioyiiciCpsifdzcf, quam




videbantur : et, quod caput eft, mihi quaevis fatis jufta caufa

ceiTandi eft. Quin etiam dubitem, an hic, an Antii, confi-

dam, et hoc tempus omne confumam ; ubi quidem ego mal-

lem Duumvirum, quam Roma?, me fuifle. Tu vero fapien-

tior Buthroti domum parafti : fed, mihi crede, proxima eft

illi municipio haec Antiatium civitas. Efle locum tam pro-

pe Romam, ubi multi fmt, qui Vatinium nunquam viderint ?

ubi nemo fit, praeter me, qui quemquam ex vigintiviris unum

efle falvum velit ? ubi me interpellet nemo, diligant omnes ?

Hic, hic nimirum TroKadjriov : nam iftic non folum non li-

cet, fed etiam taedet. Itaque AvixJôTct, quas tibi uni legamus,Theopompino genere, aut etiam afperiore multo, pangen-

tur. Neque aliud jam quicquam TrdXiTivoiôn, nifi odifle im-

probos, et id ipfum nullo cum ftomacho, fed potius cum

aliqua fcribendi voluptate. Sed ut ad rem, fcripfl ad QuiEfto-

res urbanos de Quinti fratris negotio : vide, quid narrent

ecqua fpes fit denarii, an ciftophoro Pompeiano jaceamus.

Praeterea de muro ftatue quid faciendum flt. Aliud quid ?

etiara. Quando te proficifci iftinc putes, fac ut fciam»

CiceroAtticoSal.

VII. T\E geographia etiam atque etiam deliberabimus. Ora-

tiones autem me duas poftulas : quarum alteram non

libebat mihi fcribere, quia abfcideram -, alteram, ne laudarem

eum, quem non amabam : fed id quoque videbimus : denique

aliquid extabit, ne tibi plane cefl!aflê videamur. De Publio

quae ad me fcribis, fane mihi jucunda funt; eaque etiam velim,

omnibus veftigiis indagata, ad me aflferas, cum venies ; et in-

terea fcribas, fi quid intelliges, aut fufpicabere : et maxime de

legatione quid fit adturus. Equidem ante quam tuas legi lite-

ras, in hominem ire cupiebam ; non mehercule, ut difr

ferrem cum eo vadimonium, (nam mira fum alacritate ad



46 EPISTOLARUMlitigandum) fed videbatur mihi, fi quid efTet In eo populare,

quod plebeius fadus eflet, id amifTurus. Quid enim ad ple-

bem tranfifli ? ut Tigranem ires falutatum ? narra mihi, reges

Armenii patricios falutare non folent ? Quid qua^ris ? acueram

me ad exagitandam hanc ejus legationem : quam fi ille con-

temnit, et fi, ut fcribis, bilem id commovet et latoribus et

aufpicibus legis curiatse, fpedtaculum egregium. Hercule, ve-

rum ut loquamur, fubcontumeliofe tra6latur nofler Publius i

primum, qui cum in domo Caefaris quondam unus vir fue-

rit, nunc ne in Viginti quidem effe potuerit : deinde, alia le-

gatio didla erat, alia data efl -, illa opima ad exigendas pe-

cunias, Drufo, ut opinor, Pifaurenfi, an epuloni Vatinio,

refervatur : haec jejuna, ac bella relegatio datur ei, cujus tri-

bunatus ad iflorum tempora refervatur. Incende hominem,

amabo te, quod potes : una fpes efl falutis, iflorum inter

iflos diffenfio, cujus ego quiedam initia fenfi ex Curione. Jam

vero Arrius Confulatum fibi ereptum fremit. Megabocchus,

et hasc fanguinaria juventus inimiciffima efl. Accedat vero,

accedat etiam ifla rixa Auguratus : fpero me praeclaras de iflis

rebus epiflolas ad te faepe mifTurum. Sed, illud quid flt, fcire

cupio, quod jacis obfcure, jam etiam ex ipfis Quinquevi-

ris loqui quofdam. Quidnam id efl ? fi efl enim aliquid, plus

efl boni, quam putaram. Atque haec, lic velim exiflimes, non

me abs te ^cctTa, -n 'n^cDcliKov quaerere -, quod gefliat animus ali-

quid agere in Republica. Jampridem gubernare me tasdebat,

etiam cum licebat : nunc vero cum cogar exire de navi non

abjedtis, fed receptis, gubernaculis, cupio iftorum naufragia

ex terra intueri ; cupio, ut ait tuus amicus Sophocles, akv

iim fîyv] Uvx,vA$ a,Kii<itv •yexctJos' ivais<rv] (Ppiv). De muro, quid opus

fit, videbis. Caflricianum mendum nos corrigemus : et tamen

ad me Quintus cId ccIdd Iood fcripferat, nunc ad fororem

tuam H-S xxx. Terentia tibi falutem dicit. Cicero tibi man-

dat, ut Ariftodemo idem de fe rcfpondeas, quod de fratre fuo.




fororis tuae filio, refpondifti. De Amalthea quod me admones,

non negligemus. Cura ut valeas.

CicERo Attico Sal.

Viri. pPISTOLAM cum a te avide expedtarem ad vef-

perum, ut foleo, ecce tibi nuntius, pueros venilTe

Roma. Voco, qusero, ecquid literarum ? Negant. Quid ais,

inquam, nihilne a Pomponio ? Perterriti voce et vultu, con-

feffi funt fe accepilTe, fed excidiffe in via. Quid quaeris ? per-

molefte tuli : nulla enim abs te per hos dies epiftola inanis ali-

qua re utili et fuavi venerat. Nunc, li quid in ea epiflola, quam

ante diem xvi Kal. Maii dedifti, fuit hilloria dignum, fcribe

quamprimum, ne ignoremus : lin nihil praeter jocationem,

redde id ipfum. Et fcito Curionem adolefcentem veniffe ad me

falutatum. Valde ejus fermo de Publio cum tuis literis con-

gruebat. Ipfe vero mirandum in modum reges odilTe fuperbos

peraeque narrabat incenfam effe juventutem, neque ferre haec

poffe. Bene habemus : nos, fi in his fpes eft, opinor, aliud

agamus, Ego me do hiflorias : quanquam, licet me Saufeium

putes effe, nihil me efl inertius. Sed cognofce itinera noflra;

ut flatuas, ubi nos vifurus fis. In Formianum volumus venire

Parilibus : inde (quoniam putas pr^termittendum nobis effe

hoc tempore Cratera ilium delicatum) Kal. Maii, de Formia-

no proficifcemur, ut Antii fimus a. d. v. Non. Maii. Ludi

enim Antii futuri funt a iv. ad prid. Non. Maii. Eos Tullia

fpedtare vult. Inde cogito in Tufculanum, deinde Arpinum,

Romam a. d. Kal. Jun. Te aut in Formiano, aut Antii, aut

in Tufculano, cura, ut videamus. Epiflolam fuperiorem refti-

tue nobis, et appinge aliquid novi.



4S EPISTOLARUM

CicERo Attico Sal.

IX. C I vales, bene eft. Cum mihi dixi/Tet Csecilius Quaeftor

puerum fe Romam mittere, haec fcripfi raptim, ut tuos

elicerem mirificos cum Publio dialogos ; cum eos de quibus

fcribis, tum illum, quem abdis, et ais, longum effe, quae ad ea

refponderis, perfcribere : illum vero, qui nondum habitus eft,

quem illa ôuTn^, cum e Solonio redierit, ad te eft relatu-

ra, fic velim putes, nihil hoc poiTe mihi efie jucundius. Si

vero, quae de me padla funt, ea non fervantur, in caslo fum

ut fciat hic nofler Hierofolymarius, tradudtor ad plebem,

quam bonam meis putifTimis orationibus gratiam retulerit

quarum expedta divinam TmXiva^civ, Etenim, quantum con-

je(5tura auguramur, fi erit nebulo ifle cum his dynaflis in

gratia, non modo de Cynico confulari, fed ne de iflis qui-

dem pifcinarum Tritonibus, poterit fe jadlare : non enim po-

terimus ulla effe in invidia, fpoliati opibus, et illa fenatoria

potentia. Sin autem ab his diffentiet; erit abfurdum in nos in-

vehi. Veruntamen invehatur. Feflive, mihi crede, et minore

fonitu, quam putaram, orbis hic in Republica efl converfus :

citius omnino, quam potuit ; id culpa Catonis, fed rurfus

improbitate iflorum, qui aufpicia, qui i^liam legem, qui

Juniam et Liciniam, qui Caeciliam et Didiam, neglexe-

runt ;qui omnia remedia Reipublicas eiFuderunt

; qui regna,

qui prifidia, tetrarchis, qui immanes pecunias paucis, dederunt.

Videojam quo invidia tranfeat, et ubi fit habitatura. Nihil

me exiflimaris, neque ufu, neque a Theophrafto, didiciffe, nifi

brevi tempore defiderari noftra illa tempora videris. Etenim

ii fuit invidiofa Senatus potentia ; cum ea non ad populum,

fed ad tres homines immoderatos, redadla fit, quidnam cenfcs

fore ? Proinde ifli licet faciant, quos volent, confules, tribu-

nos plebis ; denique etiam Vatinii ftrumam facerdotii ^Ccl(pM




vefllant ; videbis brevi tempore magnos non modo eos, qui

nihil titubarunt, fed etiam illum ipfum, qui peccavit, Cato-

nem. Nam nos quidem, fi per iftum tuum fodalem Publiumlicebit, crpcpirBveiv cogitamus : fi ille cogit civTu^ tum dun-

taxat nos defendere j et, quod efl proprium artis hujus, &7my-

Patria propitia fit : habet a nobis, etiam li non plus, quam

debitum eft, plus certe, quam poflulatum efl. Male vehi malo

alio gubernante, quam, tam ingratis vedloribus, bene guber-

nare. Sed haBc coram commodius. Nunc audi, quod quaeris.

Antium me ex Formiano recipere cogito a. d. v. Non. Maias.

Antio volo Non. Maiis proficifci in Tufculanum. Sed cum

e Formiano rediero, (ibi effe ufquc ad prid. Kalend. Maias

volo) faciam ftatim te certiorem. Terentia tibi falutem. KiKipuv

e iîKpo^ (AcuraZîTccj Titsv 'a^voliov.

CiCERo Attico Sal.

X. Vr O L O ames meam conflantiam. Ludos Antii fpedlarc

non placet. Efl enim vTroa-oXoinsv, cum velim vitare om-

nium deliciarum fufpicionem, repente cfjVci.(paAviS-oui non folum

delicate, fed etiam inepte, peregrinantem. Quare ufque ad

Non. Mai. te in Formiano exped;abo. Nunc fac, ut fciam,

quo die te vifuri fimus. Ab Appii foro, hora quarta. Dede-

ram aliam paulo ante a Tribus tabernis.

CiCERo Attico Sal.

XL '^r A R'R O tibi, plane relegatus mihi videor, poflea

quam in Formiano fum. Dies enim nullus erat,

Antii cum effem, quo die non melius fcirem, Romaj quid

ToM. VIIL G



50 EPISTOLARUMageretur, quam ii qui erant Romse. Etenim litera^ tuae, non

folum quid Romae, fed etiam quid in republica ; neque folum

quid iieret, verum etiam quid futurum effet, indicabant :

nunc,nili li quid ex praetereunte viatore exceptum eft, fcire nihil

polTumus. Quare quanquam jam te ipfum expedlo, tamen ifti

puero, quem ad me ftatim jufti recurrere, da ponderofam ali-

quam epiftolam, plenam omnium non modo adlorum, fed etiam

opinionum tuarum ; ac diem, quo Roma fts exiturus, cura ut

fciam. Nos in Formiano efte volumus ufque ad prid. Nonas

Mai. Eo ft ante eam diem non veneris, Romae te fortafle vide-

bo. Nam Arpinum quid ego te invitem ?

'Hg ycuyjS dvvctfA,cq yXvKipanpov ctfô jJetSg»

Haec igitur. Cura ut valeas.

CicERO Attico Sal.

XII. XTEGENT illi Publium plebeium fadum effe. Hoc

vero regnum eft, et ferri nullo padto poteft. Emittat

ad me Publius qui obfignent : jurabo Cnsum noftrum, colle-

gam Balbi, Antii mihi narraffe, fe in aufpicio fuiffe. O fuaves

epiftolas tuas uno tempore mihi datas duas : quibus ivcLyyiXia,

quaj reddam nefcio : deberi quidem plane fateor. Sed vide

ovyKvpyjf^ct. Emerferam commode ex Antiati in Appiam ad Tres

tabernas ipfis Cerealibus, cum in me incurrit Roma veniens

Curio meus. Ibidem ilico puer abs te cum epiftolis. Ille ex

me, nihilne audiffem novi : ego negare. Publius, inquit, Tri-

bunatum plebis petit. Quid ais ? et inimicifTimus quidem Cx-

faris, et ut omnia, inquit, ifta refcindat. Quid Caefar ? in-

quam. Negat fe quicquam de illius adoptione tuliffe. Deinde

fuum, Memmii, Metelli Nepotis, exprompfit odium. Com>

plexus juvenem dimifi, properans ad epiftolas. Ubi funt, qui

aiunt ûa-ri? (pcovris ? quanto magis vidi ex tuis literis, quam ex



A D A T T I C OJ M L I B. li. 51

illius fermone, quid ageretur de ruminatione quotidiana, de

cogitatione Publii, de lituis ôooTriôg, de fignifero Athenione,

de literis miflis ad Cnaeum, de Theophanis Memmiique fer-

mone ? Quantam porro mihi exped-ationem dedifti convivii

iflius ^cnXy^s ? Sum in curiofitate o^%wo<; : fed tamen facile pa-

tior te id ad me irvfA.:n-o<Ttov non fcribere -, praefentem audire

malo. Quod me, ut fcribam aliquid, hortaris : crefcit mihi

quidem materies, ut dicis : fed tota res etiam nunc flucftuat

KOLT 07rcdp>iv t^vP, Quse fi defederit, magis erunt judicata quse

fcribam : quae fi ftatim a me ferre non potueris, primus habe-

bis tamen, et aliquandiu folus. Dicaearchum redle amas:

lu-

culentus homo efl:, et civis haud paulo melior, quam ifti noftri

ci^Kcciccpx^î. Literas fcripfl hora decima Cerealibus, ftatim, ut

tuas legeram : fed eas eram daturus, ut putaram, poftridie ei,

qui mihi primus obveniflêt. Terentia deledtata eft tuis literis :

impertit tibi multam falutem : h^ KiKt^c^v (îKm(pos rBv TôKiTHisv

Tmv oLm-a^îTOj,

CiceroAtticoSal.

XIIL 'pAC I NUS indignum : epiftolam cwB-c^psi tibi a Tri-

bus tabernis refcriptam ad tuas fuavifllmas epiftolas

neminem reddidiflê ? At fcito eum fafciculum, quo illam con-

jeceram, domum eo ipfo die latum efl"e, quo ego dederam, et

ad me in Formianum relatum efl!e : itaque tibi tuam epiftolam

jufll referri ; ex qua intelligeres, quam mihi tum illae gratae

fuiflênt. Romae quod fcribis flleri j ita putabam. At hercule

m agris non flletur : nec jam ipfi agri regnum veftrum ferre

poflfunt. Si vero in hanc TnîTrvXov veneris Acu^^vyoviviv, (Formias

dico) qui fremitus hominum ? quam irati animi ? quanto in

odio nofter amlcus Magnus ? cujus cognomen una cum Crafli

Divitis cognomine confenefcit. Credas mihi velim ; neminem

adhuc oflendi, qui hasc tam lente, quam ego fero, ferret.

G 2



52 EPISTOLARUMQuare, mihi crede, (piô(jv(pMf/,iv. Juratus tibi pofTum dlcere,

nihil efTe tanti. Tu fi literas ad Sicyonios habes, advola in

Formianum: unde nos prid. Non. Mai. cogitamus.

CicERO Attico Sal.

XIV. /ÛANTAM tu mihi moves expedtationem de fer-

*- mone Bibuli ? quantam de colloquio (iouTnk? ? quan-

tam etiam de illo delicato convivio ? proinde ita fac venias ad

litientes aures. Quanquam nihil eft jam, quod raagis timen-

dum nobis putem, quam ne ille nofter Sampficeramus, cum

fe omnium fermonibus fentiet vapulare, et cum has adiones

ivci,va\fii.'n{ii? videbit, ruere incipiat. Ego autem ufque eo fum

enervatus, ut hoc otio, quo nunc tabefcimus, malim \vTvpa,v-

veicBcq, quam cum optima fpe dimicare. De pangendo quod

me crebro adhortaris, fieri nihil poteft. Bafilicam habeo, non

villam, frequentia Formianorum. At quam partem bafilicae ?

tribum iEmiliam. Sed, omitto vulgus, pofl horam iv mo-

lefli caeteri non funt. C. Arrius proximus efl vicinus : immo

ille quidem jam contubernalis -, qui etiam fe idcirco Romam

ire negat, ut hic mecum totos dies philofophetur. Ecce ex

altera parte Sebofus, ille Catuli familiaris. Quo me vertam ?

ftatim mehercule Arpinum irem, ni te in Formiano commo-

diffime expedlari viderem, duntaxat ad prid. Non. Mai. Vide

enim quibus hominibus aures fint deditse mex. Occafionem

mirificam, fi qui nunc, dum hi apud me funt, emere de me

fundum Formianum velit. Et tamen illud probem ? Magnumquid aggrediamur, et multce cogitationis atque otii. Sed tamen

fatisfiet a nobis, neque parcetur labori.



A D AT T I C U M L I B. II. 53

CiCERo Attico Sal.

XV. T T T fcribis^ ita video, non minus incerta in Republica,

quam in epiftola tua : fed tamen ifta ipfa me varietas

fermonum opinionumque deledlat : Romae enim videor effe,

cum tuas literas lego, et, ut fit in tantis rebus, modo hoc,

modo illud, audire. Illud tamen explicare non poffum, quid-

nam invenire pofTit, nullo recufante, ad facultatem agrariam.

Bibuli autem ifla magnitudo animi in comitiorum dilatione,

quid habet, nifi ipfius judicium fine ulla corre6tione Reipub-

licas ? nimirum in Publio fpes efl : fiat, fiat Tribunus plebis :

fi nihil aliud, ut eo citius tu ex Epiro revertare. Nam ut illo

tu careas, non video poffe fieri -, prasfertim fi mecum aliquid

volet difputare. Sed id quidem non dubium eft, quin, fi quid

erit ejufmodi, fis advolaturus. Verum ut hoc non fit -, tamen

feu ruet, feu eriget, Rempublicam, praeclarum fpedlaculum

mihipropono, modo te confeffore fpedlare liceat.

Cumhaec

maxime fcriberem, ecce tibi Sebofus. Nondum plane inge-

mueram ; Salve, inquit Arrius. Hoc efl, Roma decedere ?

quos ego homines effugi, cum in hos incidi ? Ego vero in

montes patrios, et ad incunabula nojira, pergam. Denique, li

folus non potuero, cum ruflicis potius, quam cum his perur-

banis : ita tamen, ut, quoniam tu certi nihil fcribis, in For-

miano tibi prsftoler ufque ad iii Non. Mai. Terentise pergra-

ta efl afliduitas tua et diligentia in controverfia Mulviana.

Nefcit omnino, te communem caufam defendere eorum, qui

agros publicos pofTideant. Sed tamen tu aliquid publicanis

pendis ; haec etiam id recufat. Ea tibi igitur, et KiKipav, aî<^Q-

KÂTi%ZiTims 7ml?y falutem dicunt.





AD ATTICUM L I B. II. 55

obtlnebis ? opprefTos vos, inquit, tenebo exercitu Casfaris.

Non mehercule me tu quidem tam ifto exercitu, quam in-

gratls animis eorum hominum, qui appellantur boni : qui mi-

hi non modo praemiorum, fed ne fermonum quidem, unquam

frudum ullum aut gratiam retulerunt. Quod fi in eam me

partem incitarem, profedlo jam aliquam reperirem refiftendi

viam. Nunc prorfus hoc ftatui, ut, quoniam tanta controverfia

efl Dicaearcho, familiari tuo, cum Theophrafto amico meo,

ut ille tuus 781/ Tr^ctKTMw (iiov longe omnibus anteponat, hic

autem w %co^yitiv3v, utrique a me mos geftus efte videatur.

Puto enim me Dicasarcho afFatim fatisfeciffe : refpicio nunc

ad hanc familiam, quae mihi non modo ut requiefcam per-

mittit ; fed reprehendit, quia non femper quierim. Quare in-

cumbamus, O nofter Tite, ad illa praeclara ftudia ; et eo, un-

de difcedere non oportuit, aliquando revertamur. Quod d-e

Quinti fratris epiftola fcribis, ad me quoque fuit "^jfooS-g xioov,

cmîv ê. Quid dicam nefcio : nam ita deplorat primis verfibus

manfionem fuam, ut quemvis movere poflit : ita rurfus remit-

tit, ut me roget, ut annales fuos emendem, et edam. Il~

lud tamen, quod fcribit, animadvertas velim, de portorio

circumvedtionis ; ait fe de confilii fententia rem ad Senatum

rejeciffe. Nondum videlicet meas literas legerat;quibus ad

eum, re confulta et explorata, perfcripferam, non deberi. Ve-

lim, fi qui Grasci jam Romam ex Afia de ea caufa venerunt,

videas, et, ft tibi videbitur, his demonftres, quid ego de ea

re fentiam. Si pofTum difcedere, ne caufa optima in Senatu

pereat, ego fatisfaciam Publicanis ;«' ê f^fi> (vere

tecumlo-

quar) in hac re malo univerfae Aftae, et negotiatoribus -, nam

eorum quoque vehementer intereft. Hoc ego fentio valde no-

bis opus efTe. Sed tu id videbis. Quaeftores autem, qusfo, num

etiam de ciftophoro dubitant ? nam ft aliud nihil erit, cum

erimus omnia experti, ego illud ne quidem contemnam, quod

extremum eft. Te in Arpinati videbimus, et hofpitio agrefti

accipiemus -, quoniam maritimum hoc contempftfti.



S6 EPISTOLARUM

CicERo Attico Sal.

XVII. p R O R S U S, ut fcribis, ita fentio : turbatur Sampfi-.

ceramus : nihil eH, quod non timendum fit : O/tto-

XoynfjiîvM^ Tvpavvi^ct, av(rK£vcl<îTccj . Quid enim ifta repentina affini-

tatis conjundtio, quid ager Campanus, quid efFufio pecunise

fignificant ? quae, fi elTent extrema, tamen elTet nimium mali

fed ea natura rei efl, ut hxc extrema effe non pofTmt. Quid

enimeos

hascipfa per fe deledlare pofTunt ?

Nunquam hucve-

niffent, nifi ad alias res pefliferas aditus fibi compararent. Dii

immortales ! Verum, ut fcribis, haec in Arpinati a. d. vi. cir-

citer Id. Maias non deflebimus, ne et opera et oleum philolo-

gias noflrae perierit ; fed conferemus tranquillo animo. Nequc

tam me iviXmîct confolatur, ut antea, quam a,^cc(pofiici ^ qua nulia

jn re tam utor, quam in hac civili et publica. Quin etiam,

quod efl fubinane in nobis, et non ^(piAoôPov, (bellum efl enim

fua vitia noffe) id afficitur quadam deled:atione : folebat enim

me pungere, ne Sampficerami merita in patriam ad annos

Dc majora viderentur, quam noftra : hac quidem cura certe

jam vacuum efl : jacet enim ille fic, ut 'niucns' Curiana flare

videatur. Sed haec coram. Tu tamen videris mihi Romae fore

ad noflrum adventum -, quod fane facile patiar, fi tuo com-

modo fieri poflit : fm, ut fcribis, ita venies -, velim e Theo-

phane expifcere, quonam in me animo fit Alabarches. Quas-

res fcilicet, ut foles kccto^ t)) xri^sfôviKbv, et ad me ab eo quafi

(jTm^riKoLs afferes, quemadmodum me geram : ahquid ex ejus

fermone poterimus 'zsrtfi Tooy'oXuv fufpicari.



A D A T T I C U M L I B. II. ^y

CicERo Attico Sal.

XVIII. A CCEPI aliquot epiftolas tuas, cx quibus intel-

lexi, quam fufpenfo animo et foUicito fcire ave-

res, quid effet novi. Tenemur undique : neque jam quo minus

ferviamus, recufamus ; fed mortem et ejedlionem, quafi ma-

jora, timemus j quae multo funt minora. Atque hic ftatus, qui

una voce omnium gemiiur, neque verbo cujufquam fublevatur,

'Z}(,o'^)is eft, ut fufpicor, illis, qui tenent, nullam cuiquam largi-

tionem relinquere. Unus loquitur, et palam adverfatur adolef-

cens Curio. Huic piaufus maximi, confalutatio forenfis per«

honorifica, figna praeterea benevolentise permulta a bonis im-

pertiuntur : Fufium clamoribus, et conviciis, et fibilis, confec-

tantur. His ex rebus non fpes, fed dolor, eft major; cum videas

civitatis voluntatem folutam, virtutem alligatam. Ac ne forte

quaeras jcctTOL M-^^h de fingulis rebus, univerfa res eo eft dedu6ta,

fpes ut nulla fit, aliquando non modo privatos, verum etiam

magiftratus, liberos fore. Hac tamen in oppreilione, fermo in

circulis duntaxat et conviviis, eft liberior, quam fuit. Vincere

incipit timorem dolor, fed ita, ut omnia fint pleniflima def-

perationis. Habet etiam Campana lex execrationem in con-

cione candidatorum, fi mentionem fecerint, quo aliter ager

pofiideatur, atque ut ex legibus Juliis. Non dubitant jurare

caeteri. Laterenfis exiftimatur caute fecifiTe, quod Tribuna-

tum plebis petere deftitit, ne juraret. Sed de Republica non

libet plura fcribere. Difpliceo mihi, nec fine fummo fcribo

dolore : me tueor, ut opprefiis omnibus, non demifiie ; ut tan-

tis rebus geftis, parum fortiter. A Caefare valde liberaliter in-

vitor in legationem illam, fibi ut fim legatus ; atque etiam

libera legatio voti caufa datur. Sed hsec et praefidii apud pu-

dorem Pulchelli non habet fatis, et a fratris adventu me ab-

legat : illa et munitior eft, et non impedit, quo minus adfim,

ToM. vm. H



58 EPISTOLARUMcum vellm. Hanc ego teneo, fed ufurum me non puto : ne-

que tamen fcit quifquam. Non lubet fugere : aveo pugnare :

magna funt hominum ftudia. Sed nihil affirmo: tu hoc filebis.

De Statio manumiffo, et nonnullls aliis rebus, angor quidem,

fed jam prorfus occallui. Tu vellem, egove cuperem, adelTes :

nec mihi confilium, nec confolatio, deeffet. Sed ita te para,

ut, fi inclamaro, advoles.

CiCERo Attico Sal.

XIX. ll/f ULTA me folllcitant, et ex Relpubllcae tanto

motu, et ex iis periculis, quas mihi ipfi intendun-

tur, et fexcenta funt. Sed mihi nihil efl moleflius, quam Sta-

tium manumiifum. Nec meum imperium f ac mitto imperium i

nonfimultatem meam revererifaltejn ? Nec, quid faciam, fcio :

neque tantum efl in re, quantus eft fermo. Ego autem ne iraf-

ci poffum quidem iis, quos valde amo : tantum doleo, ac mi-

rifice quidem. Caetera In magnis rebus j minae Clodii, conten-

tlonefque, quas mihi proponuntur, modice me tangunt : etenim

vel fubire eas videor mihi fumma cum dignitate, vel declinare

nulla cum moleflia, pofTe. Dices fortaffe, dignltatis «tA<f, tan-

quam ^vb? ; faluti, fi me amas, confule. Me mlferum, cur non

ades ? nihil te profe(5lo prasterlret : ego fortaffe Tv(pxuT\oo, et ni-

mium ru KdKu '^(TTnTmv^t. Sclto nlhll unquam fulffe tam Infa-

me, tam turpe, tam perasque omnibus generibus, ordinlbus,

aetatibus, ofFenfum, quam hunc ftatum, qui nunc efl : magis

mehercule quam vellem, non modo quam putaram. Populares

ifli jam etiam modeftos homlnes fibilare docuerunt. Bibulus in

caelo efl -, nec quare, fcio : fed ita laudatur, quafi JJnus homo

nobis cunSiando rejlituit rem. Pompeius, noflri amores, qui mlhi

fummo dolori eft, ipfe fe afHixit ; neminem tenet : voluntate,

an metu, neceife fit iis uti, vereor. Ego autem neque pug-

no cum illa caufa propter illam amicitiam -, neque approbo.




ne omnia improbem, quas antea gefli : utor via. Populi fen-

fus maxime theatro et fpedaculis perfpedtus efl. Nam gla-

diatoribus qua dominus, qua advocati iibilis confciffi : ludis

Apollinaribus Diphilus tragoedus in noftrum Pompeium petu-

lanter inve<5lus eft. Nojira miferia tu es Magmis, millies coac-

tus eft dicere, Eandem virtutem ijiam, veniet tempust cu?n gra-

'uiter gemes, totius theatri clamore dixit, itemque caetera. Nam

et ejufmodi funt ii verfus, ut in tempus ab inimico Pom-

peii fcripti eife videantur. Si neque legesy neque tnorest cogunty

et caetera, magno cum fremitu et clamore funt dicfla. Csfar

cumvenilTet,

mortuoplaufu : Curio filius efl infecutus :

huicita plaufum efl, ut, falva Republica, Pompeio plaudi folebat.

Tulit Caefar graviter. Literae Capuam ad Pompeium volare

dicebantur. Inimici erant Equitibus, qui Curioni ftantes

plauferant ; hofles omnibus : Rofcias legi, etiam frumenta-

riae, minitabantur. Sane res erat perturbata. Equidem malue-

ram, quod erat fufceptum ab illis, lilentio tranfire : fed ve-

reor ne non liceat. Non ferunt homines, quod videtur effe

tamen ferendum : fed efl jam una vox omnium, magis odio

firmata, quam praefidio. Nofler autem Publius mihi minitatur,

inimicus eft : impendet negotium, ad quod tu fcilicet advo-

labis. Videor mihi noflrum illum Confularem exercitum bo-

norum omnium, etiam fatis bonorum, habere firmiflimum.

Pompeius fignificat fludium erga me non mediocre. Idem af-

firmat, verbum de me illum non effe fadturum : in quo non

me ille fallit, fed ipfe fallitur. Cofconio mortuo, fum in

ejus locum invitatus : id erat vocari in locum mortui. Nihil

me turpius apud homines fuiffet \ neque vero ad iflam ipfam

ce,cr<pcl?êia,v quicquam alienius : funt enim illi apud bonos in-

vidiofi : ego apud improbos meam retinuiifem invidiam, alie-

nam afTumpfifTem. Casfar me fibi vellet effe legatum. Honef-

tior haec declinatio periculi : fed ego hoc nunc repudio. Quid

ergo efl ? pugnare malo : nihil tamen certi. Iterum dico, uti-

nam adeffes ! Sed tamen, fi erit neceffe, arceffemus. Quid

H 2



6o EPISTOLARUMaliud ? quid ? hoc opinor. Certi fumus periiTe omnia. Quid

enim 6lxK<^0|U,e5» tamdiu ? Sed haec fcripfi properans, et meher-

culetimide :

pofthacad te, aut, li perfidelem habebo, cui

dem, fcribam plane omnia -, aut, fi obfcure fcribam, tu tamen

intelliges. In iis epiftolis me Laslium, te Furium, faciam :

caetera erunt cv co(viyy,ol^. Hic Caecilium colimus, et obferva-

mus diligenter. Edicta Bibuli audio ad te miiTa : iis ardet do-

lore et ira nofter Pompeius.

CicERo Attico Sal.

XX. A N I CAT O, ut te velle intellexeram, nullo loco de-

fui. Numeftium ex literis tuis ftudiofe fcriptis li-

benter in amicitiam recepi. Caecilium, quibus rebus poffum,

tueor diligenter. Varro fatisfacit nobis. Pompeius amat nos,

carofque habet. Credis ? inquies. Credo : prorfus mihi per-

fuadet. Sed quia, ut video, pragmatici homines omnibus hif-

toricis praeceptis, verlibus denique, cavere jubent, et vetant

credere -, alterum facio, ut caveam -, alterum, ut non credam,

facere non poftum. Clodius adhuc mihi denuntiat periculum.

Pompeius affirmat non effe periculum ; adjurat; addit etiam,

fe prius occifum iri ab eo, quam me violatum iri. Tradtatur

res. Simul et quid erit certi, fcribam ad te. Si erit pugnan-

dum, arceftam ad focietatem laboris ; li quies dabitur, ab Amal-

thea te non commovebo. De Republica breviter ad te fcribam :

jam enim charta ipfa ne nos prodat, pertimefco. Itaque poft-

hac, fi erunt mihi plura ad te fcribenda, a,?iKyi^^tM$ obfcurabo.

Nunc quidem novo quodam morbo civitas moritur ; ut, cum

omnes oa quae funt a<fla improbent, querantur, doleant, va-

rietas in re nulla fit, aperteque loquantur, et jam clare ge-

mant ; tamen medicina nulla afferatur. Neque enim refifti fine

internecione poffe arbitramur ; nec videmus qui finis cedendi

praeter exitium futurus fit. Bibulus hominum admiraticne et



AD ATTICUM L I B. II. 6i

benevolentia in caslo eft : edidla ejus et conciones defcribunt

et legunt : novo quodam genere in fummam gloriam venit.

Populare nunc nihil tameft,

quam odium popularium. Haecquo lint eruptura, timeo : fed, li difpicere quid coepero, fcri-

bam ad te apertius. Tu, li me amas tantum, quantum profec-

to amas ; expeditus facito ut fis ; fi inclamaro, ut accurras :

fed do operam, et dabo, ne fit neceffe. Quod fcripferam te

Furium fcripturum, nihil neceffe efl tuum nomen mutare : me

faciam Laslium, et te Atticum ; neque utar meo chirographo,

neque figno ; fi modo erunt ejufmodi literae, quas in alienum

incidere nolim. Diodotus mortuus efl : reliquit nobis H-S

fortaffe centies. Comitia Bibulus cum Archilochio edid:o in

ante diem xv Kal. Nov. diflulit. A Vibio hbros accepi. Poeta

ineptus : nec tamen fcit nihil ; et efl non inutilis. Defcribo

et remitto.

CiCERO Attico Sal.

XXI. T\ E republica quid ego tibi fubtiliter ? tota periit

atque hoc efl miferior, quam reliquifli, quod tum

videbatur ejufmodi dominatio civitatem opprefiiffe, quas jucun-

da effet multitudini ; bonis autem ita molefla, ut tamen fine

pernicie : nunc repente tanto in odio efl omnibus, ut, quorfum

eruptura fit, horreamus. Nam iracundiam atque intemperanti-

am illorum fumus experti, qui Catoni irati omniaperdiderunt:

fed ita lenibus uti videbantur venenis, ut poffe videremur fine

dolore interire : nunc vero fibilis vulgi, fermonibus honefto-

rum, fremitu Italise, vereor ne exarferint. Equidem fperabam,

ut faepe etiam loqui tecum folebam, fic orbem Reipubhcas effe

converfum, ut vix fonitum audire, vix impreffam orbitam vi-

dere, pofTemus j et fuiffet ita, fi homines tranfitum tempeftatis

expedlare potuiflent : fed cum diu occulte fufpiraffent, poflea

jam gemere, ad extremum vero loqui omnes et clamare.



62 EPISTOLARUMcoeperunt. Itaque ille amicus nofter, infolens infamia^, fem-

per in laude verfatus, circumfluens gloria, deformatus corpore,

fracftus animo, quo fe conferat nefcit : progreffum praecipitem,

inconftantem reditum, videt : bonos, inimicos habet ; im-

probos ipfos, non amicos. Ac vide mollitiem animi : non te-

nui lacrimas, cum illum ante viii Kal. Sext. vidi de edicflis

Bibuli concionantem, qui antea folitus eifet jadare fe magniii-

centiffime illo in loco, fummo cum amore populi, cundtis fa-

ventibus. Ut ille tum humilis, ut demiffus erat ! ut ipfe etiam

libi, non iis folum, qui aderant, difplicebat ! O fpedlaculum

uni Crallb jucundum, cxteris non item ! Nam, quia deciderat

ex aftris, lapfus, quam progreftus, potius videbatur : et, ut

Apelles, fi Venerem, aut fi Protogenes lalyfum illum fuum

coeno oblitum videret, magnum, credo, acciperet dolorem ; fic

ego hunc, omnibus a me pidlum et politum artis coloribus,

fubito deformatum, non fme magno dolore vidi. Quanquam

nemo putabat, propter Clodianum negotium, me illi amicum

efle debere ; tamen tantus fuit amor, ut exhauriri nulla poflet

injuria. Itaque Archilochia in illum edifta Bibuli populo ita

funtjucunda, ut eum locum, ubi proponuntur, prae multitu-

dine eorum, qui legunt, tranfire nequeant ; ipfi ita acerba, ut

tabefcat dolore ; mihi mehercule molefta, quod et eum, quem

femper dilexi, nimis excruciant, et timeo, tam vehemens vir,

tamque acer in ferro, et tam infuetus contumelias, ne omni

animi impetu dolori et iracundiae pareat. Bibuli qui fit exitus

futurus, nefcio : ut nunc res fe habet, admirabili gloria eft.

Quin cum comitia in menfem Od;obr. diftuliflet ; quod folet

ea res populivoluntatem oftendere, putarat Casfar

oratione fuapofte impelli concionem, ut iret ad Bibulum : muha cum

feditiofiftime diceret, vocem exprimere non potuit. Quid quiE-

ris ? fentiunt, fe nullam ullius partis voluntatem tenere : eo

magis vis nobis eft timenda. Clodius inimicus eft nobis. Pom-

peius confirmat eum nihil efle fadiurum contra me. Mihi pe-

riculofum eft credere : ad refiftendum me paro. Studia fpero



ADATTICUM LIB. 11. 63

me fumma habiturum omnium ordinum. Te cum ego delide-

ro, tum vero res ad tempus illud vocat : plurimum confilii,

animi, prasfidii denique, mihi, fi te ad tempus videro, accef-

ferit. Varro mihi fatisfacit : Pompeius loquitur divinitus :

fpero nos aut certe cum fumma gloria, aut fine moleflia etiam,

difcefTuros. Tu, quid agas, quemadmodum te obledes, quid

cum Sicyoniis egeris, ut fciam cura.

CicERo Attico Sal.

XXII. r\ U AM vellem Romse ! manfiffes profedo, fi hasc

*- fore putafTemus. Nam Pulchellum noflrum facil-

lime teneremus ; aut certe, quid effet fadturus, fcire poffemus.

Nunc fe res lic habet : volitat, furit, nihil habet certi, multis

denuntiat : quod fors obtulerit, id adlurus videtur. Cum videt,

quo fit in odio flatus hic rerum, in eos, qui hasc egerunt, im-

petum fadurus videtur : cum autem rurfus opes et vim exerci-

tus recordatur,convertit fe in nos : nobis autem ipfis

cum vim,tum judicium, minatur. Cum hoc Pompeius egit, et, ut ad me

ipfe referebat, (ahum enim habeo neminem teflem) vehemen-

ter egit, cum diceret, in fumma fe perfidias et fceleris infamia

fore, fi mihi periculum crearetur ab eo, quem ipfe armaffet,

cum plebeium fieri paffus effet : fed fidem recepiffe fibi et

ipfum et Appium de me : hanc fi ille non fervaret, ita latu-

rum, ut omnes intelligerent, nihil fibi antiquius amicitia nof-

tra fuiffe. Haec, et in eam fententiam cum multa dixiffet, aie-

bat ilium primo fane diu multa contra ; ad extremum autem

manus dediffe, et affirmaffe nihil fe contra ejus voluntatem

effe fadlurum. Sed poflea tamen ille non deflitit de nobis af-

perrime loqui : quod fi non faceret, tamen ei nihil credere-

mus ; atque omnia, ficut facimus, pararemus. Nunc ita nos

gerimus, ut in dies fingulos et fludia in nos hominum et opes

noflrae augeantur. Rempublicam nuUa ex parte attingimus ;





A D A T T I C U M L I B. II. 6^

nihil haberem, et cum, recreandae voculs caufa, necefTe eflct

mihi ambulare, haec didavi ambulans. Primum igitur illud

te fcire volo, Sampliceramum noftrum amicum vehementer fui

flatus poenitere, reftituique in eum locum cupere, ex quo de-

cidit, doloremque fuum impertire nobis, et medicinam inter-

dum aperte quaerere ; quam ego pollum invenire nullam : de-

inde omnes illius partis au(5lores ac focios, nullo adverfario,

confenefcere ; confenfionem univerforum nec voluntatis, nec

fermonis, majorem unquam fuifle. Nos autem (nam, id te

fcire cupere, certo fcio) publicis confiliis nullis interfumus,

totofque nos ad forenfem operam laboremque contulimus:

exquo, quod facile intelligi pofiit, in multa commemoratione ea-

rum rerum, quas geflimus, defiderioque verfamur. Sed (ôuttiS^cs

noflrae confanguineus non mediocres terrores jacit atque denun-

tiat, et Sampficeramo negat ; casteris prse fe fert, et oflentat.

Quamobrem, fi me amas tantum, quantum profedto amas, fi

dormis, expergifcere j fi flas, ingredere ; fi ingrederis, curre ;

fi curris, advola. Credibile non efl, quantum ego in confiliis

et prudentia tua, quodque maximum eft, quantum in amore et

fide ponam. Magnitudo rei longam orationem fortafTe defide-

rat, conjunftio vero noflrorum animorum brevitate contenta

efl. Permagni noflra interefl, te, fi comitiis non potueris, at

declarato illo, effe Romae. Cura ut valeas.

CiCERo Attico Sal.

XXIV. f\ U A S Numeflio literas dedi, fic te iis evocabamj

^ ut nihil acrius, neque incitatius, fieri poflet : ad

illam KiMvm adde etiam fi quid potes, Ac ne fis perturbatus :

novi enim te ; et non ignoro, quam fit amor omnis foUicitus

atque anxius : fed res efl, ut fpero, non tam exitu molefla,

quam aditu. Vettius ille, ille nofler index, Casfari, ut perfpi-

cimus, pollicitus efl, fe curaturum, ut in aliquam fufpicionem

ToM. VIII. I



66 EPISTOLARUMfacinoris Curio filius adduceretur, Itaque infinuatus in fami-

liaritatem adolefcentis, et cum eo, ut res indicat, fxpe congref-

fus, rem in eum locum deduxit, ut diceret fibi certum cffe cumfuis fervis in Pompeium impetum facere, eumque occidere.

Hoc Curio ad patrem detulit, ille ad Pompeium : res delata ad

Senatuin efl. Introdudtus Vettius, primo negabat fe unquam

cum Curione reftitifle ; neque id fane diu : nam ftatim fidem

publicam poflulavit. Haud reclamatum efl. Tum expofuit,

manum fuifle juventutis duce Curione, in qua Paulus initio

fuiffet, et Q^Caepio hic Brutus, et Lentulus, ilaminis filius,

confcio patre : poflea C. Septimium, fcribam Bibuli, pugio-

nem fibi a Bibulo attuliffe : quod totum irrifum efl ; Vettio

pugionem defuiffe, nifi ei Conful dediffet ; eoque magis id

ejed:um efl, quod a. d. iii. Id. Maii Bibulus Pompeium fece-

rat certiorem, ut caveret infidias : in quo ei Pompeius gratias

egerat. Introdudius Curio filius dixit ad ea, quoe Vettius dixe-

rat : maximeque in eo tum quidem Vettius eft reprehen-

fus, quod dixerat adolefcentium confilium, ut in foro cum

gladiatoribus Gabinii Pompeium adorirentur : in eo princi-

pem Paulum fuifle -, quem conflabat eo tempore in Mace-

donia fuiffe. Fit fenatus-confultum ut Vettius, quod confef-

fus effet fe cum telo fuiffe, in vincula conjiceretur : qui eum

emififfet, contra Rempublicam effe fadlurum. Res erat in ea

opinione, ut putarent id effe adlum, ut Vettius in foro cum

pugione, et item fervi ejus comprehenderentur cum telis :

deinde ille fe diceret indicaturum -, idque ita adlum effet, nifi

Curiones rem ante ad Pompeium detuliffent. Tum fenatus-

confultum in concione recitatum efl. Poftero autem die Cas-

lar, is, qui olim Praetor cum effet, Q^Catulum ex inferiore

loco jufferat dicere, Vettium in Roftra produxit ; eumqus

in eo loco confbituit, quo Bibulo Confuli afpirare non li-

ceret. Hic ille omnia, quse voluit, de Republica dixit, et,

qui iliuc fadlus inftitutufque venilfet, primum Cspionem de

oratione fua fuflulit, quem in Senatu'acerrime nominarat ; ut




appareret, nodlem et nod:urnam deprecationem intercefiifTe :

deinde, quos in fenatu ne tenuiffima quidem fufpicione attige-

rat, eos nominavit, Lucullum, a quo folitum effe ad fe mitti

C. Fannium, illum, qui in P. Clodium fubfcripferat ; L. Do-

mitium, cujus domum conftitutam fuilfe, unde eruptio fieret

me non nominavit ; fed dixit, Confularem difertum, vicinum

Confulis, fibi dixiffe, Ahaiam Servilium aliquem, aut Brutum,

opus effe reperiri. Addidit ad extremum, cum, jam dimiffa

concione, revocatus a Vatinio fuiffet, fe audiffe a Curione, his

de rebus confcium effe Pifonem generum meum, et M. Late-

renfem. Nunc reus erat apud Craffum Divitem Vettius de vi :

et, cum effet damnatus, erat indicium poftulaturus : quod fi

impetraffet, judicia fore videbantur. Ea nos, utpote qui nihil

contemnere folemus, non pertimefcebamus. Hominum qui-

dem fumma erga nos ftudia figniiicabantur : fed prorfu-s vits

t£edet, ita funt omnia omnium miferiarum pleniffima. Modo

c^dem timueramus, quam oratio fortiffnni fenis Q^Confidii

difcufferat : ea, quam quotidie timere potueramus, fubito

exorta efl. Quid qua^ris ? nihil me infortunatius, nihil fortu-

natius efl Catulo, cum fplendore vitas, tum hoc tempore. Nos

tamen his miferiis ered;o animo et minime perturbato fumus

honeflifiimeque dignitatem noflram et magna cura tuemur.

Pompeius de Clodio jubet nos effe fine cura, et fummam in

.nos benevolentiam omni oratione figniiicat. Te habere confi-

liorum aucflorem, follicitudinum focium, omni in cogitatione

conjuncftum, cupio. Quare, ut Numeflio mandavi, tecum ut

ageret, item, atque eo fi potefl acrius, te rogo, ut plane ad nos

advoles. Refpiraro, fi te videro.

I 2



68 EPISTOLARUM

CiCEKo A^ T I c o Sae.

XXV. /^ U M aliquem apud te laudaro tuorum famillarlumi

volam illum fcire ex te me id fecilTe j ut nuper me

fcis fcripfilTe ad te de Varronis erga me officio ; te ad me re-

fcriplifTe, eam rem fummas tibi voluptati effe : fed ego mallem

ad illum fcripfifTes, mihi illum fatisfacere ; non quo faceret,

fed ut faceret. Mirabiliter enim moratus eft, ficut nofli, €A<xtc6

;C5V ^^^v. Sed nos tenemus praeceptum illud, rus rodv xêtT^vTuv,

At hercule alter tuus familiaris Hortalus, quam plena manu,

quam ingenue, quam ornate, noflras laudes in aflra fuflulit,

cum de Flacci praetura, et de illo tempore AUobrogum, dice-

ret ? Sic habeto, nec amantius, nec honorificentius, nec copio-

fius, potuifTe dici. Ei te hoc fcribere a me tibi effe miffum,

fane volo. Sed quid tu fcribas ? quem jam ego venire atque

adeffe arbitror : ita enim egi tecum fuperioribus literis. Valde

te expedlo, valde defidero ; neque ego magis, quam ipfa res et

tempus pofcit. His de negotiis quid fcribam ad te, nifi idem

quod faepe ? Republica nihil defperatius : iis, quorum opera,

nihil majore odio. Nos, ut opinio, et fpes, et conjecflura nof-

tra fert, firmifTima benevolentia hominum muniti fumus.

Quare advola. Aut expedies nos omni moleflia, aut eris parti-

ceps. Ideo fum brevior, quod, ut fpero, coram brevi tempore

conferre quae volumus licebit. Cura ut valeas.





70 EPISTOLARUMpropter Autronium. Nunc, ut ad te antea rcripfi, fi ad nos

veneris, confilium totius rei capiemus. Iter tffe moleilum

fcio j fed tota calamitas omnes moleftias habet. Plura fcribere

non poflum, ita fum animo perculfo et abjeiflo. Cura ut va-

leas. Dat. vi. Id. Apr. in oris Luc.

CiceroAtticoSal.

III. T T T I N A M illum diem videam, cum tibi agam gra-

tias, quod me vivere coegifti. Adhuc quidem valde

me poenitet : fed te oro, ut ad me Vibonem flatim venias, quo

ego multis de caulis converti iter meum. Sed eo fi veneris, de

toto itinere ac fuga mea confilium capere potero. Si id non

feceris, mirabor : fed confido te effe fadurum.

CjcERo Attico Sal.

IV. l\/riSERIiE noilrae potius velim, quam inconftantis,

tribuas, quod a Vibone, quo te arceffebamus, fubito

difceffimus : allata eft enim nobis rogatio de pernicie mea ; in

qua, quod corred:um effe audieramus, erat ejufmodi, ut mihi

ultra quadringenta millia liceret efle. Illo cum pervenire non

liceret, flatim iter Brundufium verfus contuli ante diem roga-

tionis ; ne et Sica, apud quem eram, periret ; et quod Melite

effe non licebat. Nunc tu propera ut nos confequare, fi modo

recipiemur. Adhuc invitamur benigne : fed, quod fupereft,

timemus. Me, mi Pomponi, valde poenitet vivere ;qua in re

apud me tu plurimum valuifti. Sed haec coram : fac modo,

ut venias.



AD ATTICUM LIB. III. 71

CicERo Attico Sal.

V. 'TÊRE NTIA tibi et (xpe et maximas agit gratias : id

eft mihi gratiflimum. Ego vivo miferrimus, et maxi-

mo dolore conficior. Ad te quid fcribam, nefcio. Si enim es

Romas, jam me affequi non potes : fm es in via, cum eris me

alTecutus, coram agemus, quae erunt agenda. Tantum te oro,

ut, quoniam me ipfum femper amafti, eodem amore fis j ego

enim idem fum: inimici mei mea mihi, non me ipfum, ade-

merunt. Cura ut valeas. Dat. viii. Id. Apr. Thurii.

CiceroAtticoSal.

VI. "^f O N fuerat mihi dubium, quin te Tarenti aut Brun-

dufii vifurus effem : idque ad multa pertinuit ; ia

eis, et ut in Epiro confifleremus, et de reliquis rebus tuo con-

filio uteremur. Quoniam id non contigit, erit hoc quoque in

magno numero noflrorum malorum. Nobis iter efl in Afiam,,

maxime Cyzicum. Meos tibi commendo. Me vix mifereque

fuflento. D. xiv. Kal. Mai. Tarent..

CiCERO Attico Sal.

VII. gRUNDUSIUM veni a. d. xiv. Kal. Maias. Eo

die pueri tui mihi a te literas reddiderunt ; et alii

pueri pofl diem tertium ejus diei alias literas attulerunt. Quod

me rogas et hortaris, ut apud te in Epiro fim, voluntas tua

mihi valde grata efl, et minime nova ; fed et confilium mihi

quidem optatum, fi liceret ibi omne tempus confumere : odi

enim celebritatem 5 fugio homines ; lucem afpicere vix poffum».



72 EPISTOLARUMEfl*et mihi ifta folitudo, praefertim tam familiari in loco,

non amara : fed itineris caufa, ut devortcrem, primum efl de-

vium; deinde, ab Autronio et cceteris quatridui ; deinde, fine

te. Nam caftellum munitum habitanti mihi prodefTet ; tran-

feunti non efl neceffarium. Quod fi auderem, Athenas pete-

rem : fane ita cadebat ut vellem„ Nunc et noflri hoflcs ibi

funt ; et te non habemus ; et veremur, ne interpretentur, il-

lud quoque oppidum ab Italia non fatis abelTe.i nec fcribis,

quam ad diem te expedtemus. Quod me ad vitam vocas, unum

efficis, ut a me manus abflineam ; alterum non potes, ut me

non noflri confilii vitasque poeniteat. Quid enim eft quod me

retineat, praefertim fi fpes ea non efl, quae nos proficifcentes

profequebatur ? Non faciam, ut enumerem miferias omnes, in

quas incidi per fummam injuriam, et fcelus non tam inimico-

rum meorum, quam invidorum, ne et meum mcerorem exagi-

tem, et te in eundem lu(Slum vocem. Hoc affirmo, neminem

unquam tanta calamitate effe afFedtum -, nemini mortem magis

optandam fuiffe ; cujus oppetend^ tempus honefliflimum prse-

termiffum efl. Reliqua tempora non funt jam ad medicinam,

fed ad finem, doloris. De Republica, video te colligere omnia,

quas putes aliquam fpem mihi poffe afFerre mutandarum re-

rum : quas quanquam exigua funt ; tamen, quoniam placet,

expedlemus. Tu nihilo minus, fi properaris, nos confequere :

nam aut accedemus in Epirum ; aut tarde per Candaviam ibi-

mus. Dubitationem autem de Epiro non inconflantia noflra

afFerebat, fed quod de fratre, ubi eum vifuri effemus, nefcie-

bamus : quem quidem ego nec quo modo vifurus, nec ubi di-

miffurus fim, fcio : id efl maximum et miferrimum mearumomnium miferiarum. Ego et faspius ad te et plura fcriberem,

aifi mihi dolor meus cum omnes partes mentis, tum maxime

hujus generis facultatem, ademiffet. Videre te cupio. Cura ut

valeas. Dat. prid, Kal. Mai. Brundufii.



A D A T T i C U M L I B. III.'ji

CicERo Attico Sal.

VIII. "DRUNDUSIO proficifcens fcripferam ad te, quas

ob caufas in Epirum non effemus profecflijquod et

Achaia prope effet plena audaciffimorum inimicorum, et exitus

difficiles haberet, cum inde proficifceremur. Accefiit, cum

Dyrrachii effemus, ut duo nuntii afferrentur ; unus clafTe fra-

trem Ephefo Athenas ^ alter pedibus per Macedoniam venire.

Itaque illi obviam mifimus Athenas, ut inde ThefTalonicamveniret. Ipfi proceffimus, et ThefTalonicam a. d. x Kal. Jun.

venimus ; neque de illius itinere quicquam certi habebamys,

nifi eum ab Ephefo ante aliquanto profed:um. Nunc iftic quid

agatur magno opere timeo : quanquam tu altera epiflola fcribis

Idibus Maiis audiri, fore ut acrius poflularetur ; altera, jam

effe mitiora : fed ha^c efl: pridie data, quam illaj quo con-

turbor magis. Itaque, cum meus me moeror quotidianus lace-

rat et conficit, tum vero haec addita cura vix mihi vitam reli-

quam facit. Sed et navigatio perdifficilis fuit ; et ille incertus

ubi ego eifem, fortaffe alium curfum petivit. Nam Phaeto

libertus eum non vidit ; vento rejedtus ab illo in Macedo-

niam, Pellas mihi praeflo fuit. Reliqua quam mihi timenda

fmt video, nec quid fcribam habeo, et omnia timeo : nec tam

miferum eft quicquam, quod non in noflram fortunam cade-

re videatur. Equidem adhuc mifer, in maximis meis 2?rumnis

et ludlibus hoc metu adjecflo, maneo ThefTalonicffi fufpenfus;

nec audeo quicquam. Nunc ad- ea quse fcripfifti. Tryphonem

Cascilium non vidi. Sermonem tuum et Pompeii cognovi ex

tuis literis. Motum in Republica non tantum ego impen-

dere video, quantum tu aut vides, aut ad me confolandum

affers : Tigrane enim neglecfto, fublata fijnt omnia. Varroni

me jubes agere gratias ; faciam : item Hypfaso. Qucd fua-

des ne longius difcedamus, dum a61:a menfis Maii ad nos

ToM. VIII. K



74 EPISTOLARUMperferantur, puto me ita effe fadlurum ; fed ubi, nondum fta-

tui : atque ita perturbato fum animo de Quinto, ut nihil queam

flatuere: fed tamen ftatim te faciam certiorem.

Exepiftolarum

mearum inconftantia puto te mentis meê motum videre; qui,

etfi incredibili et fingulari calamitate afflid:us fum, tamen hon

tam eft ex miferia, quam ex culpae noftra? recordatione, com-

motus : cujus enim fcelere impulfi ac proditi fimus, jam pro-

fe(5to vides ; atque utinam jam ante vidiffcs, neque totum ani-

mum tuum moerori mecum limul dediffes. Quare, cum me

afflid:um et confedtum ludtu audies, exiftimato me ftultitias

me^ po^nam ferre gravius, quam eventi ; quod ei credide-

rim, quem elfe nefarium non putarim. Me et meorum malo-

rum memoria, et metus de fratre, in fcribendo impedit : tu

ifta omnia vide et guberna. Terentia tibi maximas gratias

agit. Literarum exemplum, quas ad Pompeium fcripii, mifi.

tibi. Dat. iv. KaL Jun. ThelTaloniCcE.

CiCERo Attico Sal.

IX. Q U I N T U S frater cum ex Afia difceffiffet ante KaL*- Mai. et Athenas veniffet Idib. valde fuit ei properan-

dum, ne quid abfens acciperet calamitatis, fi quis forte fuifTet,

qui contentus noflris malis non effet. Itaque eum malui pro-

perare Romam, quam ad me venire : et fimul (dicam enim,

quod verum efl ; ex quo magnitudinem miferiarum mearum

perfpicere poffis) animum inducere non potui, ut aut illum,

amantiffimum mei, molliffimo animo, tanto in moerore afpice-

rem -, aut meas miferias Uidtu afflidtas, et perditam fortunam,

illi offerrem, aut ab illo afpici paterer. Atque etiam illud ti-

mebam, quod profedto accidiffet, ne a me digredi non poffet.

Verfabatur mihi tempus illud ante oculos, cum ille aut lidto-

res dimitteret, aut vi avelleretur ex complexu meo. Hujus

acerbitatis eventum altera acerbitate non videndi fratris vitavi.



AD ATTICUM LIB. III. 7S

In hunc me cafum vos vivendi audlores impuliftis. Itaque mei

peccati luo pcenas. Quanquam me tuiie literas fuftentant ; ex

quibus, quantum tu ipfe fperes, facile perfpicio : quiE quidem

tamen aliquid habebant folatii ante, quam eo venifli, A Pom-

peio nunc Hortenfium allicey et ejufmodi viros. Obfecro, mi Pom-

poni, nondum perfpicis, quorum opera, quorum infidiis,

quorum fcelere, perierimus ? Sed tecum haec coram agemus.

Tantum dico, quod fcire te puto, nos non inimici, fed in-

vidi, perdiderunt. Nunc, li ita funt quce fperas, fuflinebimus

nos, et fpe, quajubes, nitemur : fin, ut mihi videntur, in-

firma funt ; quod optimo tempore facere non licuit, minusidoneo fiet. Terentia tibi f^pe agit gratias. Mihi etiam unum

de malis in metu efl, fratris miferi negotium ; quod {\ fciam

cujufmodi fit, fciam quid agendum mihi fit. Me etiam nunc

illorum beneficiorum et literarum expeAatio, ut tibi placet,

ThelTalonicae tenet. Si quid erit novi allatum, fciam de reli-

quo quid agendum fit. Tu li, ut fcribis, Kal. Jun. Roma pro-

fedtus es, propediem- nos videbis. Literas, quas ad Pompeium

fcripfi, tibi mifi. Dat. Id. Jun. ThefTalonicas.

CiCERo Attico Sal.

X. A C T A qu£E efi"ent ufque ad viij. KaL Jun. cognovi ex

tuis literis : reliqua expedtabam, ut tibi placebat,

Thefiâlonicae ;quibus allatis facilius flatuere potero ubi fim.

Nam fi erit caufa, fi quid agetur, fi fpera videro, aut ibidem

opperiar, aut me ad te conferam : fin, ut tu fcribis, ifta eva-

nuerint, aliquid aliud videbimus. Omnino adhuc nihil mihi

fignificatis nifi difcordiam iftorum j quae tamen inter eos de

omnibus potius rebus efl, quam de me. Itaque, quid ea mihi

profit, nefcio : fed tamen, quoad me vos fperare vultis, vobis

obtemperabo. Nam quod me tam faepe, et tam vehementer,

objurgas, et animo infirmo effe dicis, quacfo ecquod tantum

K 2



•jî EPISTOLARUMmalum eft, quod in mea calamitate non fit ? ecquis unquam ex

tam amplo flatu, tam in bona caufa, tantis facultatibus ingenii,

confilii,gratia?, tantis praefidiis

bonorum omnium, concidit?

PofTum oblivifci qui fuerim ? non fentire qui fim ? quo caream

honore ? qua gloria ? quibus liberis ? quibus fortunis ? quo

fratre ? quem ego (ut novum calamitatis genus attendas) cum

pluris facerem quam me ipfum, femperque feciifem, vitavi ne

viderem; ne aut illius ludlum fqualoremque afpicerem, aut me,

quem ille florentiflimum reliquerat, perditum illi affliftumque

offerrem. Mitto C£tera intolerabilia ; etenim fletu impedior.

Hic utrum tandem fum accufandus, quod doleo ; an quod

commifi, ut hasc aut non retinerem, (quod facile fuilTet, nifi

intra parietes meos de mea pernicie confilia inirentur) aut

certe vivus nunc amitterem ? Haec eo fcripfi ut potius re-

levares me, quod facis, quam aut caftigatione, aut objurgatio-

ne, dignum putares ; eoque ad te minus multa fcribo, quod

et moerore impedior, et quid exped:em iftinc magis habeo,

quam quid ipfe fcribam : quas fi erunt allata, faciam te confi-

lii noflri certiorem. Tu, ut adhuc fecifli, quam plurimis de

rebus ad me velim fcribas, ut prorfus ne quid ignorem. Dat.

XIV Kal. Quint. Theffalonics.

CiCERo Attico Sal.

XI. ]\/F E et tuae literae, et quidam boni nuntii, non optimis

tamen aud:oribus, et expe(ftatio veflrarum literarum,

et quod tibi ita placuerat, adhuc ThefTalonicae tenebant. . Si

accepero literas, quas expedto, fi fpes erit ea qus rumoribus

afFerebatur, ad te me conferam ; li non erit, faciam te certio-

rem, quid egerim. Tu me, ut facis, opera, confilio, gratia,

juva : confolari jam define : objurgare vero noli : quod cum

facis, ut ego tuum amorem et dolorem defidero ! quem ita

affedtum mea aerumna efTe arbitror, ut te ipfum confolari



AD ATTICUM LIB. III. yy

nemo polTit. Quintum fratrem optimum humaniffimumque

fuftenta. Ad me, obfecro te, ut omnia certa perfcribas. Dat.

IV. Kal. Quint.

CiCERO Attico Sal.

XII. 'T^ U quidem fedulo argumentaris, quid fit fperandum,

et maxime per Senatum : idemque caput rogationis

proponi fcribis, quare in Senatu dici nihil liceat : itaque file-

tur. Hic tu meaccufas, quod me afflid:em ;

cumita

lim af-

flidus, ut nemo unquam jquod tute intelligis. Spem oftendis

fecundum comitia. Qu« ifta efl, eodem Tribuno plebis, et

inimico Confule defignato ? Percuflifli autem me etiam de

oratione prolata : cui vulneri, ut fcribis, medere, fi quid po-

tes. Scripfi equidem olim iratus, quod ille prior fcripferat

fed ita comprelferam, ut nunquam emanaturam putarem : quo

modo exciderit, nefcio. Sed quia nunquam accidit, ut cum eo

verbo uno concertarem ; et quia fcripta mihi videtur negli-

gentius, quam caEterae ; puto poffe probari non t^Q meam. Id,

fi putas me pofTe fanari, cures velim : fm plane perii, minus

laboro. Ego etiam nunc eodem in loco jaceg, fine fermone

ullo, fine cogitatione ulla. Licet tibi, ut fcribis, fignificarimj,

ut ad me venires Dodona ; tamen intelligo te re iflic pro-

deffe, hic ne verbo quidem levare me poffe. Non queo plura

fcribere, nec efl, quod fcribam \ veflra magis exped:o. Dat,

XVI. Kal. Sext. TheffalonicGB.

CiceroAtticoSal.

XIII. /ÛOD ad te fcripferam me in Epiro futurum;pof-

*^^tea quam extenuari fpem noftram, et evanefcere vi-

di, mutavi confilium ; nec me ThefTalonica commovi, ubi efTe



78 EPISTOLARUMilatueram, quoad allquid ad me de eo fcriberes, quod proximis

literis fcripferas, fore uti fecundum comitia aliquid de nobis in

Senatu ageretur ; idtibi

Pompeium dixiffe. Qua de re, quo-niam comitia habita funt, tuque nihil ad me fcribis

j proinde

habebo ac fi fcripfiffes nihil tffe. ; neque temporis non longin-

qui fpe dudlum effe molefle feram. Quem autem motum te

videre fcripferas, qui nobis utilis fore videretur, eum nun-

tiant, qui veniunt, nullum fore. In Tribunis plebis defigna-

tis reliqua fpes eft : quam fi exped:aro, non erit, quod putes

me caufae meas ac voluntati meorum defuiffe. Quod me faepe

accufas, cur hunc meum cafum tam graviter feram, debes ig-

nofcere, cum ita me afHidtum videas, ut neminem unquam

nec videris, nec audieris. Nam quod fcribis te audire, me

etiam mentis errore ex dolore afiici : mihi vero mens integra

efl j atque utinam tam in periculo fuiffet, cum ego iis, quibus

meam falutem carifBmam effe arbitrabar, inimicifHmis cru-

deliffimifque ufus fum : qui, ut me paululum inclinari timore

viderunt, fic impulerunt, ut omni fuo fcelere et perfidia ab-

uterentur ad exitium meum. Nunc, quoniam efl Cyzicum no-

bis eundum, quo rarius ad me literse perferentur, hoc velim

diligentius omnia, quae putaris me fcire opus efle, perfcribas.

Q^fratrem meum fac diligas : quem ego mifer fi incolumem

relinquo, non me totum periifTe arbitrabor. Dat. Non. Sext,

CiCERo Attico Sal.

XIV. Tf X tuis literis plenus fum expedatione de Pompeio,

quidnam de nobis velit, aut oftendat. Comitia enim

credo effe habita : quibus abfolutis, fcribis illi placuiffe agi de

nobis. Si tibi flultus efTe videor qui fperem, facio tuo jufTu;

etfi fcio te me iis epiftolis potius, et meas fpes folitum effe re-

morari. Nunc velim mihi plane perfcribas, quid videas. Scio

nos noflris multis peccatis in hanc aerumnam incidiffe : ea li




qul cafus aliqua ex parte correxerint, minus molefte feremus

nos vixifle, et adhuc vivere. Ego propter viiE celebritatem, et

quotidianam expedlationem rerum novarum, non commovi meadhuc ThefTalonica : fed jam extrudimur, non a Plancio,

(nam is quidem retinet) verum ab ipfo loco, minime appofito

ad tolerandam in tanto ludtu calamitatem. In Epirum ideo,

ut fcripferam, non veni, quod fubito mihi univerfi nuntii ve-

nerant et literse, quare nihil effet neceffe quam proxime Ita-

liam effe. Hinc fi aliquid a comitiis audierimus, nos in Afiam

convertemus ; neque adhuc ftabat quo potifHmum : fed fcies»

Dat. XII. Kal. Sext. ThefTalonicas.

ClCERG AtTICO SaL,

XV. A C C E P I Id. Sext. quatuor epiflolas a te mifTas^j

unam, qua me objurgas, et rogas ut fim firmior ;

alteram, qua Crafli libertum ais tibi de mea follicitudine ma-

cieque narraffe ; tertiam, qua demonflras adta in Senatu ; quar-

tam de eo, quod a Varrone fcribis tibi cfTe confirmatum de vo-

luntate Pompeii. Ad primam tibi hoc fcribo ; me ita dolerCp

ut non modo a mente non deferar, fed id ipfum doleam, me,

tam firma mente ubi utar, et quibufcum, non habere. Nam fi

tu me uno non fine moerore cares, quid me cenfes, qui et te et

omnibus ? et fi tu incolumis me requiris ; ecquo modo a me

ipfam incolumitatem defiderari putas ? Nolo commemorare

quibus rebus fim fpoliatus, non folum quia non ignoras, fed

etiam ne fcindam ipfe dolorem meum : hoc confirmo, neque

tantis bonis effe privatum quemquam, neque in tantas miferias

incidiffe. Dies autem non modo non levat ludlum hunc, fed

etiam auget. Nam ca3teri dolores mitigantur vetuftate ; hic

non poteft non et fenfu praBfentis miferias, et recordatione pra;-

terita vitce, quotidie augeri : defidero enim non mea folum,

neque meos, fed me ipfum. Quid enim fum ? Sed non faciam



8o E P I S T O L A R U M

ut aut tuum animum angam querelis, aut meis vulneribus faj-

pius manus afferam. Nam quod purgas eos, quos ego mihi

fcripfi invidiffe, et in eis Catonem:

ego vero tantum illum

puto ab ifto fcelere abfuifTe, ut maxime doleam plus apud me

fimulationem aliorum, quam iftius fidem, valuifTe. Caeteri

quos purgas, debent mihi purgati effe, tibi fi funt. Sed haec

fero agimus. CrafTi libertum nihil puto fmcere locutum. In

Senatu rem probe fcribis adtam. Sed quid Curio ? an illam

orationem non legit ? quae unde fit prolata, nefcio. Sed Axius,

ejufdem diei fcribens ad me adta, non ita laudat Curionem. At

poteftille aliquid praetermittere : tu, nifi

quod erat, profed:©non fcripfifli. Varronis fermo facit expedlationem Caefaris :

atque utinam ipfe Varro incumbat in caufam; quod profe6to

cum fua fponte, tum te inflante, faciet. Ego, fi me aliquando

veftri et patriae compotem fortuna fecerit, certe efRciam ut

maxime laetere unus ex omnibus amicis ; meaque officia et

ftudia, quae parum antea luxerunt, (fatendum eft enim) fic exe-

quar, ut me aeque tibi, ac fratri, et liberis noftris, reflitutum

putes. Si quid in te peccavi, ac potius, quoniam peccavi, ig-

nofce : in me enim ipfum peccavi vehementius. Neque haec

eo fcribo, quod te non meo cafu maximo dolore efle afFe<5lum

fciam : fed profed:o, fi, quantum me amas et amafli, tantum

amare deberes ac debuiffes, nunquam effes paffus me, quo tu

abundabas, egere confilio ; nec effes paffus mihi perfuaderi,

iitile nobis effe legem de collegiis perferri. Sed tu tantum la-

crymas praebuifli dolori meo, quod erat amoris, tanquam ipfe

ego : quod meritis meis perfed:um effe potuit, ut dies et

nodtes quid mihi faciendum effet cogitares, id abs te meo,

non tuo, fcelere praetermiffum efl. Quod fi non modo tu, fed

quifquam fuiffet, qui me Pompeii minus liberali refponfo per-

territum a turpiflimo confilio revocaret, quod unus tu fa-

cere maxime potuifti, aut occubuiffem honefte, aut vicftores

hodie viveremus. Hic mihi ignofces : me enim ipfum multo

magis accufo ; deinde te, quafi me alterum : et fimul mea?



AD ATTICUM LIB. III. 8i

culpae focium quaero : ac ii reftituor, etiam minus videbimur

deliquiiTe ; abs teque certe, quoniam nullo noflro, tuo ipfius

beneficio diligemur. Quod te cum Culeone fcribis de privi-

legio locutum ; efl aliquid ; fed multo eft melius abrogari. Si

enim nemo impediet, quid efl firmius ? fin erit, qui ferri non

finat ; idem fenatus-confulto intercedet. Nec quicquam aliud

opus efl quam abrogari : nam prior lex nos nihil laedebat >

quam fi, ut efl promulgata, laudare voluiffemus, aut, ut erat

negligenda, negligere, nocere omnino nobis non potuiffet.

Hic mihi primum non modo confilium defuit, fed etiam ob-

fuit. Caeci, cseci, inquam, fuimus in veflitu mutando, in po-

pulo rogando : quod, nifi nominatim mecum agi coeptum ef-

fet, fieri perniciofum fuit. Sed pergo praeterita : veruntamen

ob hanc caufam, ut, fi quid ageretur, legem illam, in qua

popularia multa funt, ne tangatis. Verum efl ftultum me prs-

cipere quid agatis, aut quo modo. Utinam modo agatur ali-

quid : in quo ipfo multa occultant tuae literac, credo ne vehe-

mentius defperatione perturber. Quid enim vides agi poffe,

aut quo modo ? per Senatumne ? afl tute fcripfifli ad me, quod-

dam caput legis Clodium in curiae pofle fixifTe, ne referri,

neve dici, liceret. Quo modo igitur Domitius fe dixit rela-

turum ? quo modo autem iis, quos tu fcribis, et de re dicen-

tibus, et ut referretur poflulantibus, Clodius tacuit ? Ac, li

per populum, poterintne nifi de omnium Tribunorum plebis

fententia ? Quid de bonis ? quid de domo ? poteritne refli-

tui ? aut, fi non poterit, egomet quomodo potero ? Haec nifi

vides expediri, quam in fpem me vocas ? fin autem fpei nihil

efl, quae efl mihi vita ? Itaque expedto Theffalonicas ad:a Ka-

lend. Sext. ex quibus flatuam, in tuofne agros confugiam, ut

neque videam homines, quos nolim, et te, ut fcribis, vi-

deam, et propius fim, fi quid agatur, idque intellexi cum tibi,

tum Quinto fratri, placere; an abeam Cyzicum. Nunc, Pom-

poni, quoniam nihil impertifli tuas prudentiai ad falutem

meam, quod aut in me ipfo fatis efle confilii decreras, aut tc

ToM. VIII. L



82 EPISTOLARUMnihil plus mihi debere, quam ut praefto eJfTes; quoniamque ego

proditus, indudlus, conjed:us, in fraudem, omnia mea pracfidia

neglexi ; totam Italiam, in me eredlam ad me defendendum,deftitui et reliqui ; me, meos, meis tradidi inimicis, infpec-

tante et tacente te ; qui li non plus ingenio valebas quam ego,

certe timebas minus : fi potes, erige afflidtos, et in eo nos ju-

va : fin omnia funt obftrudta, id ipfum fac ut fciamus; et nos

aliquando aut objurgare, aut comiter confolari, define. Ego fi

tuam iidem accufarem, non me potiffimum tuis tedtis crede-

rem : meam amentiam accufo, quod a te tantum amari, quan-

tum ego vellem, putavi : quod li fuiifet, iidem eandem, cu-

ram majorem, adhibuiffes -, me certe ad exitium prscipitantem

retinuifles ; iftos labores, quos nunc in naufragiis noftris fuf-

cipis, non fubilfes. Quare fac, ut omnia ad me perfpedla et

explorata perfcribas ; meque, ut facis, velis effe aliquem; quo-

niam qui fui, et qui eife potui, jam eife non poiTum ; et ut

his literis non te, fed me ipfum, a me eife accufatum putes»

Si qui erunt, quibus putes opus eife meo nomine literas dari^

velim confcribas, curefque dandas. Dat. xiv., Kal. Sept.

CicERo Attico Sal.

XVI. TÔTUM iter mihi incertum facit expedlatio litera-

rum veftrarum Kal. Sext. datarum, non aliud ali-

quid. Si fpes erit, Epirum -, iin minus, Cyzicum, aut aliud

quid, fequemur. Tuae quidem literae, quo faepius a me legun-

tur, hoc fpem faciunt mihi minorem ; quod cum lecftae funt,

tum id, quod attulerunt ad fpem, iniirmant ; ut facile appa-

reat, te et confolationi fervire, et veritati : idque te rogo plane,

ut ad me quae fcis, ut erunt; quae putabis, ita fcribas ut puta-

bis. Dat. XII. Kal. Sept.




CiceroAtticoSal.I

XVII. Y\ E Quinto fratre nuntii nobis triftes, nec varii, ve-

nerant ex ante diem Non. Jun. ufque ad prid. Kal.

Sept. Eo autem die Livineius, M. Reguli libertus, ad me a

Regulo miffus venit. Is omnino mentionem nullam fadlam

effe nuntiavit ; fed fuiffe tamen iermonem de C. Clodii filio :

ifque mihi tum a fratre literas attulit. Sed poftridie Sextii

pueri venerunt, qui a te literas attulerunt, non tam explora-

tas a timore, quam fermo Livineii fuerat. Sane fum in meo

infinito moerore follicitus, et eo magis, quod Appii quajflio

efl. Caetera, quae ad me eifdem literis fcribis de noftra fpe,

intelligo eife languidiora, quam alii oftendunt : ego autem,

quoniam non longe ab eo tempore abfumus, in quo res diju-

dicabitur, aut ad te conferam me, aut etiam nunc circum hasc

loca commorabor. Scribit ad me frater, omnia fua per te

unum fuftineri. Quid te aut horter ? quod facis ; aut agam

gratias ? quod non expedtas. Tantum velim, fortuna det nobis

poteflatem, ut incolumes amore noflro perfruamur. Tuas li-

teras femper maxime expedlo ; in quibus cave vereri, ne aut

diligentia tua mihi molefla, aut veritas acerba fit. Dat. prid.

Non. Sept.

CiCERo Attico Sal.

XVIII. C^XPECTATIONEM nobis non parvam attule-

ras, cum fcripferas Varronem tibi pro amicitia

confirmaffe, caufam noflram Pompeium certe fufcepturum

et, fimul a Caefare literae, quas exped:aret, remiffas effent, auc-

torem etiam daturum. Utrum id nihil fuit, an adverfat.E funt

Cffifaris literae ? an efl. aliquid in fpe ? Etiam illud fcripferas,

L 2



84 EPISTOLARUMeundem fecundum comitia dixifTe. Fac, (fi vides quantis mmalis jaceam, et fi putas efTe humanitatis tuas) me fac de tota

caufa noftra certiorem. Nam Quintus frater, homo mirus, qui

me tam valde amat, omnia mittit fpei plena, metuens, credo,

defedlionem animi mei. Tuae autem literae funt variae : neque

enim me defperare vis, nec temere fperare. Fac, obfecro te,

ut omnia, quae perfpici a te poffunt, fciamus.

CiCERO Attico Sal.

XIX. (^ U O A D ejufmodi mihi literae a vobis afferebantur,

*• ut aliquid ex iis effet expedtandum ; fpe et cupidi-

tate Theffalonicae retentus fum. Poftea quam omnis adlio hu-

jus anni confedla nobis videbatur, in Afiam ire nolui : quod et

celebritas mihi odio efl j et, fi fieret aliquid a novis magiflra-

tibus, abeffe longe nolebam. Itaque in Epirum ad te ftatui me

conferre ; non quo mea intereffet loci natura, qui lucem om-

nino fugerem : fed et ad falutem libentiflime ex tuo portu pro-

iicifcar ; et, fi ea prascifa erit, nufquam facilius hanc miferri-

mam vitam vel fuflentabo, vel, quod multo eft melius, ab-

jecero. Ero cum paucis, multitudinem dimittam. Me tuae li-

teras nunquam in tantam fpem adduxerunt, quantam aliorum

attamen mea fpes etiam tenuior femper fuit, quam tuae literae.

Sed tamen quoniam cceptum efl, age, quoquo modo ccEptum

efl, et quacunque de caufa, non deferam neque optimi atque

unici fratris miferas ac lud:uofas preces, nec Sextii caeterorum-

que promifi*a, nec fpem aerumnofillimae mulieris Terentiae, nec

miferrimas mulieris Tulliolae obfecrationem, et fideles literas

tuas. Mihi Epirus aut iter ad falutem dabit, aut, quod fcripfi

fupra. Te oro et obfecro, T. Pomponi, fi me omnibus amplif-

fimis, cariflimis, jucundiffimifque, rebus perfidia hominum

fpoliatum ; fi me a meis confiliariis proditum et projed:um vi-

des ; fi intelligis me coa<5tum, ut ipfe me et meos perderem.



AD ATTICUM LIB. III. 2$

ut me tua mifericordia juves, et Quintum fratrem, qui poteft

efle falvus, fuflentes -, Terentiam liberofque meos tueare ; me,

fi putas te iftic vifurum, expedes ; li minus, invifas, fi potes ;

mihique ex agro tuo tantum aflignes, quantum meo corpore

Gccupari poteft ; et pueros ad me cum literis quamprimum, et

quam faepifrime, mittas. Dat. xvi. Kal. Odtob.

CiCERo S. D. Q^C-fficiLio Q^F. Pomponiano Attico.

XX. /ÛOD quidemita effe, et avunculum

tuum fundtum* effe officio, vehementifHme probo : gaudere me tum

dicam, fi mihi hoc verbo licebit uti. Me miferum! quam om-

nia effent ex fententia, fi nobis animus, fi confilium, fi fides

eorum, quibus credidimus, non defuiffet : quae colligere nolo,

ne augeam mcErorem. Sed tibi venire in mentem certe fcio,

quae vita effet noflra, quas fuavitas, quae dignitas : ad quag re-

cuperanda per fortunas incumbe, ut facis, diemque natalem

reditus mei cura ut in tuis aedibus amoeniffimis agam tecum, et

cum meis. Ego huic fpei et expedtationi, quae nobis propo-

nitur, maxime tamen volui praeflolari apud te in Epiro : fed

ita ad me fcribitur, ut putem effe commodius nos eifdem in

locis effe. De domo et Curionis oratione, ut fcribis, ita efl.

In univerfa falute, fi ea modo nobis reftituetur, inerunt om-

nia j ex quibus nihil malo, quam domum. Sed tibi nihil

mando nominatim : totum me tuo amori fideique commendo.

Quod te in tanta hereditate ab omni occupatione expedifli,

valde mihi gratum eft. Quod facultates tuas ad meam falutem

poUiceris, ut omnibus rebus a te praster csteros juver, id quan-

tum fit praefidium video ; intelligoque te multas partes meae

falutis et fufcipere, et pofTe fuftinere ; neque, ut ita facias, ro-

gandum effe. Quod me vetas quicquam fufpicari accidiffe ad

animum tuum, quod fecus a me erga te commifTum, aut

praetermifTum, videretur, geram tibi morem, et liberabor ifta



86 EPISTOLARUMcura : tibi tamen eo plus debebo, quo tua in me humanitas

fuerit excelfior, quam in te mea. Velim, quid videas, quid in-

telligas, quid agatur, ad

mefcribas;

tuofque omnes ad noftramfalutem adhortere. Rogatio Sextii neque dignitatis fatis ha-

bet, nec cautionis : nam et nominatim ferre oportet, et de

bonis diligentius fcribi ; et id animadvertas velim. Dat. iv.

Non. Ocftob. Thelfalonica?.

CicERo Attico Sal.

XXI.^ R I G I N TA dies erant ipfi, cum has dabam lite-

ras, per quos nullas a vobis acceperam : mihi autem

erat in animo jam, ut antea ad te fcripll, ire in Epirum, et ibi

omnem cafum potilTimum expedtare. Te oro, ut, fi quid erit,

quod perfpicias quamcunque in partem, quam planiffime ad

me fcribas ; et meo nomine, ut fcribis, literas, quibus putabis

opus elfe, ut des. Dat. v. Kal. Novemb.

'CiceroAtticoSal.

XXII. "p T S I diligenter ad me Quintus frater et Pifo, quse

effent adta, fcripferant; tamen vellem tua te occu-

patio non impediffet, quo minus, ut confuefti, ad me quid

ageretur, et quid intelligeres, perfcriberes. Me adhuc Plan-

cius liberalitate fua retinet, jam aliquoties conatum ire in

Epirum. Spes homini eft injedla, non eadem quae mihi, poffe

nos una decedere ; quam rem fibi magno honori fperat fore.

Sed jam, cum adventare milites dicentur, faciendum nobis

erit ut ab eo difcedamus : quod cum faciemus, ad te flatim

mittemus, ut fcias ubi fimus. Lentulus fuo in nos ofiicio,

quod et re, et promiflis, et literis, declarat, fpem nobis

nonnullam affert Pompeii voluntatis : faepe enim tu ad me




fcripfifti, eum totum eife in illius poteflate. De Metello

fcripfit ad me frater, quantum fperaret, profedum effe per te.

Mi Pomponi, pugna ut tecum et cum meis mihi liceat vi-

vere, et fcribe ad me omnia. Premor cum ludlu, tum defi-

derio rerum omnium, quae mihi me cariores femper fuerunt.

Cura ut valeas.

Ego, quod per ThefTaliam fi irem in Epirum, perdiu nihil

eram auditurus, et quod mei fludiofos habeo Dyrrachinos, ad

eos perrexi, cum illa fuperiora ThefTalonicae fcripfiffem. Inde

cum ad te me convertam, faciam ut fcias : tuque ad me ve-

lim omnia quam diligentifTime, cuicuimodi funt, fcribas. Egojam aut rem, aut ne fpem quidem, exped:o. Dat. vi. Kalend»

Decemb. Dyrrachii»

CiCERo Attico Sal.

XXIII. A NTE d. V. Kal. Decemb. tres epiflolas a te ac-

cepi ; unam datam a. d. viii Kal. Novemb. in

qua me hortaris, ut forti animo menfem Januarium expe<flem;

eaque, quae ad fpem putas pertinere, de Lentuli fludio, de

Metelli voluntate, de tota Pompeii ratione, perfcribis. In al-

tera epiflola praeter confuetudinem tuam diem non adfcribis

fed fatis fignificas tempus ; lege enim ab o6to Tribunis plebis

promulgata, fcribis te eas literas eo ipfo die dediffe, id efl a.

d. IV. KaL Novemb. et quid putes utilitatis eam promulgatio-

nem attuliffe fcribis. In quo fi etiam noflra falus cum hac lege

defperata erit, velim pro tuo in me amore hanc inanem meam

diligentiam, miferabilem potius, quam ineptam, putes : fm eft

aliquid fpei, des operam ut majore diligentia pofthac a no-

vis magiflratibus defendamur. Nam ea veterum Tribunorum

plebis rogatio tria capita habuit -, unum de reditu meo, fcrip-

tum incaute : nihil enim reflituitur, praeter civitatem et or-

dinem; quod mihi pro meo cafu fatis efl : fed quae cavenda



88 EPISTOLARUMfuerint, et quo modo, te non fugit. Alterum caput eil trala-

titium de impunitate, fi quid contra alias leges ejus legis er-

go fadtum fit. Tertium caput, mi Pomponi, quo confilio, et

a quo, fit inculcatum vide. Scis enim Clodium fanxiife, ut

vix, aut omnino non poffet nec per Senatum, nec per popu-

lum, infirmari fua lex : fed vides nunquam elfe obfervatas fanc-

tiones earum legum, qua^ abrogarentur. Nam fi id effet, nulla

fere abrogari pofTet j neque enim ulla efl, quae non ipfa fe

fepiat difficultate abrogationis : fed, cum lex abrogatur, 11-

lud ipfum abrogatur, quo non eam abrogari oporteat. Hoc

cum revera ita fit ; cum femper ita habitum obfervatumquefit, od:o noflri Tribuni plebis caput pofuerunt hoc : Ji quid in

hac rogatione fcriptum ejiy quod per leges, plebifve fcituniy hoc

efl, quod per legem Clodiam, promulgare, abrogare, derogarct

obrogare, S. F.fua non liceat, non licuerit ; quodve ei qui promui-

gavitf abrogavity derogavit, obrogavit, ob eam rem pcence multce-

*ve Jity E. H. L. N. R. Atque hoc in illis Tribunis plebis

non laedebat ; lege enim collegii fui non tenebantur : quo ma-

jor efl fufpicio malitias alicujus, cum id, quod ad ipfos nihil

pertinebat, erat autem contra me, fcripferunti ut novi Tribuni

plebis fi efiênt timidiores, multo magis fibi eo capite uten-

dum putarent. Neque id a Clodio praetermiffum efl: dixit enim

in concione a. d. iii. Non. Nov. hoc capite defignatis Tribu-

nis plebis prsefcriptum effe quid liceret. Tamen in lege nulla

effe ejufmodi caput, te non fallit : quod fi opus effet, omnes

in abrogando uterentur. Ut Ninnium, aut caeteros, fugerit,

invefliges velim ; et quis attulerit j et quare odlo Tribuni ple-

bis ad Senatum de me referre non dubitarint, five quod ob-

fervandum illud caput non putabant ; iidem in abrogando tam

cauti fuerint, ut id metuerent, foluti cum effent, quod ne iis

quidem, qui lege tenentur, efl curandum. Id caput fane nolim

novos Tribunos plebis ferre : fed perferant modo quid libet

uno capite, quo revocabor, (modo res conficiatur) ero con-

tentus. Jam dudum pudet tam multa fcribere : vereor enim.




ne re jam defperata legas ; ut haec mea diligentia miferabilis

tibi, aliis irridenda, videatur. Sed fi eft aliquid in fpe, vide

legem, quam T. Fadio fcripfit Vifellius ; ea mihi perpla-

cet : nam Sextii noftri, quam tu tibi probari fcribis, mihi non

placet. Tertia eft epiflola prid. Id. Novemb. data ; in qua ex-

ponis prudenter et diligenter, quas fint, quae rcm diftinere vi-

deantur, de CralTo, de Pompeio, de caeteris. Quare oro te,

ut, li qua fpes erit poffe ftudiis bonorum, audloritate, mul-

titudine comparata rem confici, des operam ut uno impetu

perfringatur ; in eam rem incumbas, casterofque excites. Sin,

ut ego perfpicio cum tua conjedtura, tum etiam mea, fpei ni-

hil efl ; oro obteflorque te, ut Quintum fratrem ames, quem

ego miferum mifere perdidi ; neve quid eum patiare gravius

confulere de fe, quam expediat fororis tuae filio ; meum Ci-

ceronem, cui nihil mifello relinquo praster invidiam et igno-

miniam nominis mei, tueare quoad poteris ; Terentiam, unam

omnium aBrumnofiilimam, fuftentes tuis ofiiciis. Ego in Epi-

rum proficifcar, cum primorum dierum nuntios excepero.

Tu ad me velim proximis literis, ut fe inltia dederint, per-

fcribas. Dat. prid. Kal. Decemb.

CicERo Attico Sal.

XXIV. A N T E A cum ad me fcripfifTetis, veflro confenfu

Confulum provincias ornatas efle ; etfi verebar

quorfum id cafurum effet, tamen fperabamvos

aliquidaliquan-

do vidifTe prudentius : pofleaquam mihi et didum efl et fcrip-

tum, vehementer confilium veftrum reprehendi, fum graviter

commotus ; quod illa ipfa fpes exigua, quae erat, videtur efle

fublata., Nam fi Tribuni plebis nobis fuccenfent, quas potefl

fpes effe ? Ac videntur jure fuccenfere : cum et expertes con-

f]Hi fuerint, qui caufam noflram fufceperant ; et noflra con-

cefîone omnem vim fui juris amiferint : praefertim cum ita

ToM. VIII. M



-r^ EPISTOLARUMdicant, fe noftra caufa voluifTe fiiam poteftatem efTe de Confu-

libus ornandis, non ut eos impedirent, fed ut ad noflram cau-

fam adjungerent. Nunc ii Confules a nobis alieniores eife ve-

lint, pofTe id libere facere; lin vellent noftra caufa, nihil poiTe

fe invitis. Nam quod fcribis, ni ita nobis placuifTet, illos hoc

idem per populum affecuturos fuiffe -, invitis Tribunis plebis

iieri nuUo modo potuit. Ita vereor, ne et ftudia Tribunorum

amiferimus ; et, fi fludia maneant, vinclum illud adjungen-

dorum Confulum amiffum fit. Accedit aliud non parvum in-

commodum, quod gravis illa opinio, ut quidem ad nos perfe-

rebatur, Senatum nihil decernere antequam de nobis adlum

effet, amiffa eft ; praefertim in ea caufa, quas non modo necef-

faria non fuit, fed etiam inufitata, ac nova. Neque enim un-

quam arbitror ornatas effe provincias defignatorum ', ut, cum in

hoc illa conftantia, qua^ erat mea caufa fufcepta-, imminuta fit,

nihil jam poffit non decerni. Jam his, ad quos relatum efl,

amicis placuifle, non mirum fit : erat enim difHcile reperire,

qui contra tanta commoda duorum confulum palam fenten-

tiam diceret. Fuit omnino difficile non obfequi vel amicifli-

mo homini Lentulo, vel Metello, qui fimultatem humanifli-

me deponeret. Sed vereor, ne hos tamen tenere potuerimus,

Tribunos plebis amiferimus. Haec res quemadmodum cecide-

rit, et tota res quo loco fit, velim ad me fcribas ; et ita ut

inflituifli : nam ifta veritas, etiamfi jucunda non efl, mihi.â-

men grata eft. Dat. iv. Id. Decemb.

CiceroAttico Sal.

XXV. pOST tuum a me difcefTum litera^ mihi Roma allatae

funt, ex quibus perfpicio nobis in hac calamitate

tabefcendum effe : neque enim, (fed bonam in partem acci-

pies) fi ulla fpes faluti noftrae fubeffet, tu, pro tuo amore in

me, hoc tempore difcefTiffes. Sed ne ingrati, aut ne omnia




velle nobifcum una interire, videamur, hoc omitto : illud abs

te peto, des operam, id quod mihi affirmafti, ut te ante Kal.

Jan. ubicunque erimus, fiftas.

CiCERo Attico Sal.

XXVI. T I T E Ri^ mihi a Quinto fratre cum fenatus-con-

fulto, quod de me efl fadtum, allatae funt. Mihi

in animo eft legum lationem expectare; et fi obtredtabitur, utar

audtoritate Senatus, et potius vita, quam patria, carebo. Tu,quaefo, feftina ad nos venire.

CiCERO Attico Sal.

XXVII. T^ X tuis literis, et ex re ipfa, nos funditus periiTc

video. Te oro ut, quibus in rebus mei tui in-

digebunt, noftris miferiis ne defis. Ego te, ut fcribis, cito

videbo.

M 2



[ 92 ]

EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R IV.

CiCERo Attico Sal.

1. f^ U M primum Roraam veni, fuitque, cui rede ad te

^^^ literas darem, nihil prius faciendum mihi putavi,

quam ut tibi abfenti de reditu noftro gratularer. Cognoram

enim, (ut vere fcribam) te in confiliis mihi dandis nec fortio-

rem, nec prudentiorem, quam me ipfum; nec etiam pro prae-

terita mea in te obfervantia nimium in cuftodia falutis mes di-

ligentem : eundemque te, qui primis temporibus erroris noftri,

aut potius furoris, particeps, et falfi timoris focius, fuiffes,

acerbiffime difcidium noflrum tulijffe, plurimumque operae,

Hudii, diligentias, laboris, ad conficiendum reditum meum

contuliffe. Itaque hoc tibi vere affirmo, in maxima lastitia, et

exoptatiffima gratulatione, unura nd curaulandura gaudium

confped:um, aut potius complexura, mihi tuum defuiffe; quem

ferael nadlus nunquara diniifero : ac, nifi etiara praetermiffos

frudtus tuas fuavitatis prasteriti teraporis oranes exegero, pro-

fe£lo hac reftitutione fortunse me ipfe non fatis dignura judi-

cabo. Nos adhuc in noftro ftatu, quod difficillirae recuperari

poffe arbitrati furaus, fplendorera noftrura illura forenfera, et

in Senatu audloritatera, et apud viros bonos gratiara, raagis,

quam optaramus, confecuti fumus : in re autem familiari, qus



A D A T T I C U M L I B. IV. nquemadmodum fradta, diffipata, direpta fit, non ignoras, valde

laboramus ; tuarumque non tam facultatum, quas ego noftras

efle judico, quam confiliorum ad colligendas et conftituendas

reliquias noftras, indigemus. Nunc, etli omnia aut fcripta effe

a tuis arbitror, aut etiam nuntiis ac rumore perlata, tamen ea

infcribam brevi, quse te puto potifTimum ex meis literis vel-

le cognofcere. Pridie Nonas Sext. Dyrrachio fum profedtus,

ipfo illo die, quo lex eil lata de nobis. Brundufium veni Nonis

Sext. Ibi mihi Tulliola mea fuit priefto, natali fuo ipfo die,

qui cafu idem natalis erat et Brundufm;^ colonise, et tuae

vicinjE Salutis : quas res animadverfa a multitudine, fummaBrundufmorum gratulatione celebrata eil. Ante diem vi. Id.

Sext. cognovi, cum Brundufii effem, literis Quinti fratris, mi-

rifico ftudio omnium astatum atque ordinum, incredibili con-

curfu Italiae, legem cohiitiis centuriatis effe perlatam. Inde

a Brundufinis honeflifTimis ornatus, iter ita feci, ut undique

ad me cum gratulatione legati convenerint. Ad urbem ita ve-

ni, ut nemo ullius ordinis homo nomenclatori notus fuerit,

qui mihi obviam non venerit, praster eos inimicos, quibusid ipfum non liceret aut difiimulare, aut negare. Cum ve-

niffem ad portam Capenam, gradus templorum ab infima ple-

be completi erant j a qua plaufu maximo cum effet mihl gra-

tulatio fignificata, fmiilis et frequentia et plaufus me ufque

ad Capitolium celebravit ; in foroque, et in ipfo Capitolio,

miranda multitudo fult. Poftridie in Senatu, qui fuit dies

Non. Septembris, Senatui gratias egimus. Eo biduo cum effet

annonas fumma caritas, et homines ad theatrum primo, deinde

ad Senatum, concurrifTcnt impulfu Clodii ; mea opera fru-

menti Inopiam effe clamarent j cum per eos dies Senatus de

annona haberetur ; et ad ejus procurationem fermone non fo-

lum plebis, verum etiam bonorum, Pompeius vocarctur ; id-

que ipfe cuperet ; multitudoque a me nominatim ut id de-

cernerem poflularet ; feci, et accurate fententiam dixi, cum

abeffent Confulares, quod tuto fe negarent pofle fententiam



94 EPISTOLARUMdicere, praeter MefTallam et Afranium. Fadtum efl fenatus-con-

fultum in meam fententiam, tit cum Pompeio ageretur, ut eam

rem fufciperet, lexque ferretur : quo fenatus-confulto recitato,

cum continuo populus, more hoc infulfo et novo, plaufum,

meo nomine recitando, dedillet, habui concionem : omnes

magiflratus praefentes, prscter unum Praetorem, et duos Tri-

bunos plebis, dederunt. Poftridie Senatus frequens, et om-

nes Confulares nihil Pompeio poflulanti negarunt. Ille lega-

tos quindecim cum poflularet, me principem nominavit ; et

ad omnia me alterum fe fore dixit. Legem Confules confcrip-

ferunt, qua Pompeio per quinquennium omnis poteflas rei

frumentari^ toto orbe terrarum daretur : alteram MeiTius, qui

omnis pecuniae dat poteftatem, et adjungit claffem et exerci-

tum, et majus imperium in provinciis, quam fit eorum, qui

eas obtineant. Illa noflra lex Confularis nunc modefta videtur,

hxc MefTii non ferenda. Pompeius illam velle fe dicit ; fami-

liares, hanc. Confulares, duce Favonio, fremunt : nos tace-

mus ; et eo magis, quod de domo noflra nihil adhuc Ponti-

iices refponderunt. Qui fi fuflulerint religionem, aream prse-

claram habebimus ; fuperficiem Confules ex fenatus-confulto

aeftimabunt : fm aliter, demolientur, fuo nomine locabunt,

rem totam aeflimabunt. Ita funt res noftras ; ut in fecundis,

fluxas ; ut in adverfis, bonae. In re familiari valde fumus, ut

fcis, perturbati. Praeterea funt quasdam domeftica, qu£e literis

non committo. Quintum fratrem, infigni pietate, virtute, fide,

pra^ditum fic amo, ut debeo. Te expedto, et oro, ut matures

venire ; eoque animo venias, ut me tuo confilio egere non fi-

nas. Alterius vits quoddam initium ordimur. Jam quidam,

qui nos abfentes defenderunt, incipiunt praefentibus occulte

irafci, aperte invidere. Vehementer te requirimus.



A D A T T I C U M L I B. IV. 95

CicERO Attico Sal.

II. C I forte rarins tibi a me, quam a caeteris, literss reddun-

tur ; peto a te, ut id non modo negligentise meiE, fed

ne occupationi quidem tribuas ; quce etfi fumma eil, tamen

nulla cffQ poteft tanta, ut interrumpat iter amoris noftri, 'et of-

ficii mei. Nam ut veni Romam, iterum nunc fum certior fac-

tus, effe cui darem literas : itaque has alteras dedi. Prioribus

tibi declaravi adventus nofter qualis fuiffet, et quis effet ftatus,

atque omnes res noftra^ quemadmodum effent ; ut in fecundis,

fluxae ; ut in adverfis, bonae. Pofl illas datas literas fecuta efl

fumma contentio de domo. Diximus apud Pontifices pridie

Kal. Odtobres. Ad:a res efl accurate a nobis : et, fi unquam

in dicendo fuimus aliquid^ aut etiam fi nunquam alias fui-

mus, tum profedlo dolor et magnitudo vim quandam nobis

dicendi dedit. Itaque oratio juventuti noflrae deberi non po-

tefl i quamtibi,

etiamfi

nondefideras,

tamen mittam cito.

Cum pontifices decreffent ita, si neque populi jussu, ne-

QUE PLEBiS SCITU, IS QUI SE DEDICASSE DICERET, NOMI-

NATIM EI REI PR^FECTUS ESSET, NEQUE POPULI JUSSU,

AUT PLEBIS SCITU, ID FACERE JUSSUS ESSET ; VIDERI

POSSE SINE RELIGIONE EAM PARTEM ARE^ MI RESTI-

TUi imihi fadta ftatim efl gratulatio : nemo enim dubitat,

quin domus nobis effet adjudicata. Tum fubito ille in concio-

nem afcendit, quam Appius ei dedit : nuntiat jam populo

Pontifices fecundum fe decreviffe ; me autem vi conari in pof-

feffionem venire: hortatur, ut fe et Appium fequantur, et fuam

libertatem ut defendant. Hic cum etiam illi infimi partim ad-

mirarentur, partim irriderent, hominis amentiam ; ego ftatue-

ram illuc non accedere, nifi cum Confules ex fenatus-confulto

porticum Catuli reftituendam locaffent. Kalend. Odlob. habe-

tur Senatus frequens : adhibentur bmnes Pontifices, qui erant



96 EPISTOLARUMSenatores : a quibus Marcellinus, qui erat cupidiffimus mei,

fententiam primus rogatus, quaefivit, quid elTent in decernendo

fecuti. Tum M. LucuUus de omnium collegarum fententia

refpondit, religionis judices Pontifices fuifle, legis Senatum :

fe et coUegas fuos de rcligione ftatuiffe ; m Senatu de lege fta-

tuturos. Quifque horum, loco fententiam rogatus, multa fe-

cundum caufam noftram difputavit. Cum ad Clodium ventum

cft, cupiit diem confumere : neque ei finis efh fa(5tus : fed ta-

men cum horas tres fere dixiifet, odio et ftrepitu Senatus co-

ad;us efl aliquando perorare. Cum fieret fenatus-confultum in

fententiam Marcellini, omnibus praeter unum affentientibus,

Serranus interceffit. De intercefTione ftatim ambo Confules re-

ferre cceperunt. Cum fententise graviffimaE dicerentur j Senatui

placere mihi domum reflitui, porticum Catuli locari, audto-

ritatem ordinis ab omnibus magiflratibus defendi ; fi quas vis

eflet fadta, Senatum exiflimaturum, ejus opera fad:um effe, qui

fenatus-confulto intercefTiffet : Serranus pertimuit ,• et Cor-

nicinus ad fuam veterem fabulam rediit : abjed:a toga fe ad

generi pedes abjecit. Ille nodtem fibi poflulavit : non conce-

debant ; reminifcebantur enim KaL Januariarum : vix tamen

fibi de mea voluntate conceffum efl. Poflridie fenatus-conful-

tum fadtum eft id, quod ad te mifi. Deinde Confules porti-

cum Catuli reflituendam locarunt : illam porticum redemp-

tores flatim funt demoliti libentiflimis omnibus. Nobis fuper-

ficiem aedium Confules de confilii fententia aeflimarunt H-S

vicies ; caetera valde illiberaliter ; Tufculanam villam quingen-

tis millibus; Formianum H-S ducentis quinquaginta millibus

quae aeflimatio non modo vehementer ab optimo quoque, fcd

etiam a plebe, reprehenditur. Dices, quid igitur caufas fuit ?

Dicunt illi quidem, pudorem meum ; quod neque negarim,

neque vehementius poflularim : fed non efl id ; nam hoc qui-

dem etiam profuiffet. Verum iidem, mi T. Pomponi, iidem

inquam illi, quos ne tu quidem ignoras, qui mihi pennas inci-

derant, nolunt eafdem renafci : fed, ut fpero, jam renafcuntur.




Tu modo ad nos veni, quod vereor ne tardius interventu Var-

ronis tui noflrique facias. Quoniam a<fla quas lint habes, de

reliqua noflra cogitatione cognofce. Ego me a Pompeio legari

ita fum palTus, ut nulla re impedirer, quin, fi vellem, mihi

effet integrum, aut, fi comitia Cenforum proximi Confules

haberent, petere poffe, aut votivam legationem fumpfiffe prope

omnium fanorum, lucorum : fic enim noftrae rationes poftula-

bant. Sed volui meam poteflatem effe vel petendi, vel ineunte

asflate exeundi ; et interea me effe in oculis civium, de me op-

time meritorum, non alienum putavi. Ac forenfium quidem

rerum haec noflra confilia funt, domefticarum autem valde im-pedita. Domus aedificatur ; fcis quo fumptu : qua moleftia re-

ficiatur Formianum;

quod ego nec relinquere poffum, nec

videre. Tufculanum profcripii : fuburbano non facile careo.

Amicorum benignitas exhaufla eft in ea re, qus nihil habuit

praeter dedecus. Quod fenfifti tu abfens; praefentes, quorum

ftudiis ego, et copiis, fi effet per meos defenfores licitum, fa-

cile effem omnia confecutus : quo in genere nunc vehementer

laboratur. Caetera, qus me follicitant, f^v<^)iun^ci funt.

Ama-mur a fratre, et a filia. Te expedlamus.

CiceroAtticoSal.

III. A V E RE te certo fcio, cum fcire quid hic agatur, tum

mea a me fcire ; non quo certiora fint ea, quse in

oculis omnium geruntur, fi a me fcribantur, quam cum ab

aliis aut fcribuntur tibi, aut nuntiantur ; verum ut perfpicias

ex meis literis, quo animo ea feram, quae geruntur, et qui fit

hoc tempore aut mentis meae fenfus, aut omnino vitae flatus.

Armatis hominibus ante diem tertium Non. Novemb. expulfi

funt fabri de area noftra ; diflurbata porticus Catuli, quae ex

fenatus-confulto Confulum locatione reficiebatur, et ad ted;um

pene pervenerat. Quinti fratris domus primo frad;a conjed:u

ToM. VIII. N



98 EPISTOLARUMlapidum ex area noftra, deinde inflammata julTu Clodii, in-

fpedlante urbe, conjed:is ignibus, magna querela et gemitu,

non dicam bonorum omnium, qui nefcio an ulli fmt, fed plane

hominum omnium. Ille vehemens ruere : poft hunc furorem,

nihil nifi caedem inimicorum cogitare ; vicatim ambire -, fervis

aperte fpem libertatis oftendere. Etenim antea, cum judicium

nolebat, habebat ille quidem difficilem manifeftamque caufam,

fed tamen caufam : id poterat infitiari; poterat in alios deri-

vare;

poterat etiam aliquid jure fadum defendere. Poil has

ruinas, incendia, rapinas, defertus a fuis, vix jam Decimum

defignatorem, vix Gellium, retinet:

fervorum confiliis utitur :

videt fi omnes, quos vult, palam occiderit, nihilo fuam cau-

fam difficiliorem, quam adhuc fit, in judicio futuram. Itaque

ante diem tertium Idus Novemb. cum Sacra via defcenderem,

infecutus eft me cum fuis : clamor, lapides, fufles, gladii,

haec improvifa omnia. Difceffimus in veftibulum Tertii Da-

mionis. Qui erant mecum, facile operas aditu prohibuerunt

ipfe occidi potuit : fed ego diiEta curari incipio, chirurgias

taedet. Ille omnium vocibus cum fe non ad judicium, fed ad

fupplicium praefens trudi videret, omnes Catilinas, Acidi-

nos, poftea reddidit. Nam Milonis domum, eam qux Ger-

malo, pridie Idus Novemb. expugnare et incendere ita cona-

tus eft, ut palam hora v. cum fcutis homines, edudlis gladiis,

alios cum accenfis facibus, adduxerit. Ipfe domum P. Syllae

pro caflris fibi ad eam impugnationem fumpferat. Tum ex

Anniana Milonis domo Q^Flaccus eduxit viros acres j occi-

dit homines ex omni latrocinio Clodiano notiffiimos : ipfum

cupivit j fed ille fe in interiorem êdium. Sylla fe in Senatu

poftridie Idus : domi Clodius : egregius Marcellinus : omnes

acres. Metellus calumnia dicendi tempus exemit, adjuvante

Oppio ; etiam hercule familiari tuo j de cujus conftantia et

virtute tuae veriffimae liter^. Sextius furere. Ille poltea, fi co-

mitia fua non fierent, urbi minari. Propofita Marcellini fen-

tentia, quam ille de fcripto ita dixerat, ut totam noflram




caufam areac, incendiorum, periculi mei, judicio compledlere-

tur, eaque omnia comitiis anteferret : profcripfit, fe per omnes

dies comitiales de cjeIo fervaturum. Conciones turbulentai

Metelli, temerariae Appii, furiofiflimae Publii. Haec tamen

fumma ; nifi Milo in campum obnuntiaffet, comitia futura.

Ante diem xii Kal. Decemb. Milo media nodte magna manu

in cainpum venit, Clodius, cum haberet fugitivorum deledtas

copias, in campum ire non eft aufus. Milo permanfit ad meri-

diem mirifica hominum laetitia, fumma cum gloria. Contentio

fratrum trium turpis, frad:a vis, contemptus furor. Metellus

tamen poftulat, ut fibi poftero die in foro obnuntietur : nihil

effe quod in campum nodte veniretur ; fe hora prima in comi-

tio fore. Itaque ante diem xi Kalend. in comitium Milo de

nodle venit. Metellus cum prima luce furtim in campum iti-

neribus prope deviis currebat : affequitur inter lucos hominem

Milo ; obnuntiat : ille fe recepit, magno et turpi Q^ Flacci

convicio. Ante diem x Kal. nundinae. Concio biduo nulla.

Ante diem viii Kal. hjEC ego fcribebam hora nod:is nona.

Milo campum jam tenebat. Marcellus candidatus ita ftertebat,

ut ego vicinus audirem. Clodii veftibulum vacuum fane mihi

nuntiabatur : pauci pannofi fme laterna. Meo confilio omnia

illi fieri querebantur, ignari quantum in illo heroe effet animi,

quantum etiam confilii. Miranda virtus eft. Nova qusedam

divina mitto : fed hsec fumma ci\. Comitia fore non arbitror :

reum Publium, nifi ante occifus erit, fore a Milone puto : fi

fe inter viam obtulerit, occifum iri ab ipfo Milone video : non

dubitat facere ; prae fe fert ; cafum illum noftrum non exti-

mefcit : nunquam enim cujufquam invidi et perfidi confilio eft

ufus ; nec inerti nobili crediturus. Nos animo duntaxat vige-

mus j etiam magis quam cum florebamus : re familiari com-

minuti fumus;Quinti fratris tamen liberalitati pro facultati-

bus noftris, ne omnino exhauftus eflet, illo recufante, fubfidiis

amicorum refpondemus. Quid confilii de omni noftro ftatu

capiamus, te abfente nefcimus. Quare appropera.

N 2



loo EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

IV. pERJUCUNDUS mihi Cincius fuit ante dlem ter-

tium Kal. Febr. ante lucem. Dixit enim mihi te &{Te

in Italia, fefeque ad te pueros mittere; quos fme meis literis

ire nolui : non quo haberem, quod tibi, pr^fertim jam prope

prsefenti, fcriberem; fed ut hoc ipfum fignificarem, mihi tuum

adventum fuaviflimum expedtatiffimumque elle. Quare advola

ad nos eo animo, ut nos ames,te

amarifcias.

CaBtera coramagemus : haec properantes fcripfimus. Quo die venies, utique

cum tuis apud me fis. Perbelle feceris, fi ad nos veneris. Of-

fendes defignationem Tyrannionis mirificam in librorum meo-

rum bibliotheca ;quorum reliquiae multo meliores funt, quam

putaram. Etiam vellem mihi mittas de tuis librariolis duos

aliquos, quibus Tyrannio utatur glutinatoribus, ad castera ad-

miniftris ; iifque imperes, ut fumant membranulam, ex qua

indices fiant, quos vos Grzeci, ut opinor, (ToTkdQas appellatis.

Sed hasc, fi tibi erit commodum. Ipfe vero utique fac venias,

fi potes in his locis adhasrefcere, et Piliam adducere : ita enim

et aequum efl, et cupit Tullia. Medius fidius nae tu emifli lo-

cum prsclarum : gladiatores audio pugnare mirifice : fi locare

voluiffes, duobus his muneribus HberafTes. Sed haec poflerius.

Tu fac venias, et de librariis, fi me amas, dihgenter.

CiceroAtticoSal.

V. A IN' tu ? an me exiftimas ab ullo malle mea legi, pro-

barique, quam a te ? cur igitur cuiquam mifi prius ?

Urgebar ab eo, ad quem mifi, et non habebam exemplar.

Quid ? etiam (dudum enim circumrodo, quod devorandum

efl) fubturpicula mihi videbatur effe -TmKtvuîct. Sed valeant



AD ATTICUM L I B. IV. loi

redla, vera, honefla, confilia. Non efl credibile, quce fit perfi-

dia in iftis principibus, ut volunt efle, et ut effent, li quicquam

haberent fidei. Senferam, noram, indudtus, relid:us, projeftus,

ab iis : tamen hoc erat in animo, ut cum iis in Republica

confentirem. lidem erant, qui fuerant : vix aliquando te auc-

tore refipivi. Dices, ea te monuiffe, fuafiiTe, quas facerem;

non etiam ut fcriberem. Ego mehercule mihi neceffitatem

volui imponere hujus novas conjundlionis; ne qua mihi liceret

labi ad illos, qui etiam tum, cum mifereri mei debent, non

definunt invidere. Sed tamen modici fuimus vTroiiiH, ut fcripfi

erimus uberiores, li et ille libenter accipiet, et hi fubringen-

tur i qui villam me molefte ferunt habere, qu£ Catuli fuerat,

a Vettio me emilTe non cogitant ; qui domum negant opor-

tuilTe me Eedificare, vendere aiunt oportuifTe. Sed quid ad hoc ?

fi quibus fententiis dixi, quod et ipfi probarent, laetati funt

tamen me contra Pompeii voluntatem dixifiê ? Sed quoniam

qui nihil pofiAint, ii me nolunt amare -, demus operam ut ab

iis qui poflunt, diligamur. Dices : vellem jampridem. Scio

tevoluifTe

;et

meafinum

germanumfuifie : fed

jam tempusefl me ipfum a me amari, quando ab illis nullo modo pofTum.

Domum meam quod crebro invifis, eft mihi valde gratum.

Viaticum Craffipes prseripit. Tu de via red:a in hortos. Vide-

tur commodius ad te, poftridie fcilicet : quid enim tua ? fed

viderimus. Bibliothecam mihi tui pinxerunt conftrud:ione et

fittybis : eos velim laudes.

CicERo Attico Sa L.

VI. T^ E Lentulo fcilicet fic fero, ut debeo. Virum bonum,

et magnum hominem, et in fumma magnitudine ani-

mi multa humanitate temperatum, perdidimus , nofque malo

folatio, fed non nullo tamen, confolam-ur, quod ipfius vicem

minime dolemus, non ut Saufeius et veftri ; immo hercule




quia fic amabat patriam, ut mihi aliquo deorum beneficio vi-

deatur ex ejus incendio cffc ereptus. Nam quid fcedius noflra

vita ? praecipue mea ? nam tu quidem, etli es natura -aroAiTwW,

tamen nullam habes propriam fervitutem : communi frueris

nomine. Ego vero, qui, fi loquor de Republica quod oportet,

infanus ; fi quod opus eft, fervus exiflimor ; fi taceo, oppref-

fus et captus -, quo dolore effe debeo ? quo fum fcilicet, hoc

etiam acriore, quod ne dolcre quidem polfum, ut non ingra-

tus videar. Quid fi ceffare libeat, et in otii portum confugere ?

Nequicquam : immo etiam in bellum et in caflra. Ergo eri-

musoTTKôii

quiTxyo) effe

noluimus? Sic faciendum eft : tibi

enim ipfi, cui utinam ' femper paruiffem, fic video placere.

Reliqui eft, 'LTmîuv eAct^gf, rccvTctv Kocrf/.\. Non mehercule pof-

fum 'y et Philoxeno ignofco, qui reduci in carcerem maluit.

Veruntamen id ipfum mecum in his locis commentor, ut ifla

improbem ; idque tu, cum una erimus, confirmabis. A tc li-

teras crebro ad me fcribi video j fed omnes uno tempore ac-

cepi. Quae res etiam auxit dolorem meum. Cafu enim trinas

ante legeram, quibus meliufcule Lentulo effe fcriptum erat

ecce quartas, fuhnen. Sed ille, ut fcripfi, non mifer; nos vero

ferrei. Quod me admones ut fcribam illa Hortenfiana, in alia

incidi, non immemor iflius mandati tui. Sed mehercule inci-

piendo refugi ; ne, quod videor flulte illius amici intempe-

riem non tuliffe, rurfus flulte injuriam illius faciam illuftrem,

li quid fcripfero ; et fimul ne (â^^vTn? mea, quas in agendo ap-

paruit, in fcribendo fit oculatior ; et aliquid fatisfadlio levitatis

habere videatur. Sed viderimus. Tu modo quam faBpifiime ad

me aliquid. Epiflolam, Lucceio nunc quam mifi, qua meas

res ut fcribat rogo, fac ut ab eo fumas : valde bella efl : eum-

que ut approperet, adhorteris : et, quod mihi fe ita facflurum

refcripfit, agas gratias. Domum noflram, quoad poteris, invi-

fas. Veftorio aliquid fignifices : valde enim efl in me liberalis.




CiCERo Attico Sal.

VII.'^J I H I L ivKcoiponôv epiflola tua, quse me folllcitum de

Quinto noftro, puero optimo, valde levavit. Vene-

rat horis duabus ante Chaerippus ; mera monftra nuntiarat. Dc

Apollonio quod fcribis; qui illi Dii irati, homini Graeco, qui

conturbare quidem putat fibi licere; quod equitibus Roma-

nis. Nam Terentius fuo jure. De Metello, ^x °<^^v (^SîJiîvomv.

Sed tamen multis annis civis nemo erat mortuus, qui qul-dem . . . Tibi numml meo periculo fint : quid enim vereris,

quemcunque heredem fecit ? nifi Publium fecit. Verum, fecit

non improbe ; quanquam fuit ipfe. Quare in hoc thecam

nummariam non retexeris : in aliis eris cautior. Mea mandata

de domo curabis : prEeiidia locabis : Milonem admonebis. Ar-

pinatium fremitus efl incredibilis de Laterio. Quid quaeris ?

equidem dolui. o î iiK ifc^fîro f/,v^m. Quod fupereft, etiam

puerum Ciceronem curabis, et amabis, ut facis.

CiCERo Attico Sal.

VIII. l\/rULTA me in epiflola tua deledarunt, fed-nlhll

magis, quam patina tyrotarichi. Nam de rauduf-

culo, quod fcribis, i^wm fîyAv ^Trn^, Trpv TiKivTria-aJî idjjs". i^diiicati

tibi in agris nihil reperio. In oppido efl quiddam, de quo efl

dubium fitne venale ; ac proximum quidem noftris asdibus.

Hoc fcito, Antium Buthrotum effe Romae, ut Corcyras illud

tuum : nihil quietius, nihil alfius, nihil amoenius. E»j p^djtjV

(îxog otKo^. Poftea vero quam Tyrannio mihi libros difpofuit,

mens addita videtur meis aedibus : qua quidem in re mirifica

opera Dionyfii et Menophili tui fuit, Nihll venuflius quam

illa tua pegmata, poftquam fillybis libros illuflrarunt. Valde



104 EPISTOLARUMut fcribas ad me velim de gladiatoribus ; fed ita, bene fi rem

gerunt : non quasro, male fi fe geffere. Apenas vix difcefferat

cum epiftola. Quid ais ? putafne fore, ut legem non ferat ?

dic, oro te, clarius ; vix enim mihi exaudilfe videor : verum

flatim fac ut fciam, fi modo tibi efh commodum. Ludis qui-

dem quoniam dies efl additus, eo etiam melius hic eum diem

cum Dionyfio conteremus. De Trebonio prorfus tibi affentior.

De Domitio :

^VKO) fXCO T>JI/ Avjf^yiTpcC (TVKOV iiOi iV

OvTOO 'ofôiov yiyoviVy

quamefl ifla Tnî^cn? noftree ; vel quod ab iifdem, vel quod

praeter opinionem, vel quod viri boni nufquam : unum difii-

mile, quod huic merito ; nam de ipfo cafu, nefcio an illud

melius. Quid enim hoc miferius, quam eum qui tot annos,

quot habet, defignatus Conful fuerit, fieri Confulem non

poffe ? praefertim cum aut folus, aut certe non plus, quam cum

altero, petat. Si vero id eft, quod nefcio an fit, ut non minus

longas jam in codicillorum faftis futurorum Confulum pagi-

nulas habeat, quam fadtorum, quid illo miferius ? nili refpub-

lica, in qua ne fperatur quidem melius quidquam. De Natta,

ex tuis primum fcivi literis ; oderam hominem. De poema-

te quod quaeris ', quid fi cupiat effugere ? quid ? finas ? De

Fabio Lufco quod eram exorfus, homo peramans noflri fem-

per fuit, nec mi unquam odio : fatis enim acutus et permo-

deflus, ac bonae frugi. Eum quia non videbam, abeffe puta-

bam. Audivi ex Gavio hoc Firmano Romae effe hominem, et

fuiffe affiduum. Percuffit animum : dices, tantulane caufa ?

permulta ad me detulerat non dubia de Firmanis fratribus.

Quid fit, quod fe a me removit, fi modo removit, ignoro.

De eo quod me mones ut et 'z^toXitiku^ me geram, et Ttjv io-co

ypa.(XfA,riv teneam ; ita faciam : fed opus eft majore prudentia

quam a te, ut foleo, petam. Tu velim e Fabio, fi quem habes

aditum, odorere ; et iflum convivam tuum deguftes ; et ad me



AD ATTICUM L I B. IV. 105

de hls rebus, et de omnibus, quotidie fcribas. Ubi niliil erit

quod fcribas, id ipfum fcribito. Cura ut valeas.

CiCERo Attico Sal.

IX. C AN E velim fclre num cenfum impediant Tribuni die-

bus vitiandis, (eft enim hic rumor) totaque de Cenfura

quid agant, quid cogitent. Nos hic cum Pompeio fuimus.

Multa mecum de republica, fane fibi difplicens, ut loqueba-

tur, (lic efl enim in hoc homine dicendum) Syriam fpernens,

Hifpaniam jacftans : hic quoque, ut loquebatur ; et opinor,

ufquequaque de hoc cum dicemus, lit hoc quafi ^ roî ôicvKiîi :

tibi etiam gratias agebat, quod figna componenda fufcepif-

fes : in nos vero fuaviflime hercule elFufus. Venit etiam ad

me in Cumanum a fe : nihil minus velle mihi vifus efl, quam

Meffallam Confulatum petere ; de quo ipfo fi quid fcis, ve-

lim fcire. Quod Lucceio fcribis te noflram gloriam com-

mendaturum, et aedificium noftrum quod crebro invifis, gra-

tum. Quintus frater ad me fcripfit, fe, quoniam Ciceronem

fuaviffimum fecum haberet, ad te Nonis Maii venturum. Ego

me de Cumano movi ante diem v Kal. Maii : eo die Neapoli

apud Laetum : ante diem iv KaL Maii, iens in Pompeianum,

bene mane hsc fcripfi.

CicERo Attico Sa l.

X. pUTEOLIS magnus efl rumor Ptolemaeum effe in reg-

no : fi quid habes certius, velim fcire. Ego hic pafcor

bibliotheca Faufli. Fortaffe tu putabas, his rebus Puteola-

nis et Lucrinenfibus. Ne ifla quidem defunt : fed mehercule

a ca^teris obledlationibus deferor, ct voluptatibus, propter

Rempublicam ; fic literis fuftentor et recreorj maloque in illa

ToM. VIIL O



io6 EPISTOLARUMtua fedecula, quam habes fub imagine Ariftotelis, federe,

quam in iflorum fella curuli ; tecumque apud te ambulare,

quam cum eo, quocum video ciTc ambulandum. Sed de illa

ambulatione fors viderit, aut fi quis eft qui curet deus. Nof-

tram ambulationem, et Laconicum, eaque quae Cyrea fmt,

velim, quod poteris, invifas ; et urgeas Philotimum ut pro-

peret ; ut poffim tibi aliquid in eo genere refpondere. Pom-

peius in Cumanum Parilibus venit : mifit ad me ftatim qui

falutem nuntiaret. Ad eum poftridie mane vadebam, cum

haec fcripfi.

CicERO Attico Sal.

XI. TÊLECTARUNT me epiftolae tuae, quas accepi

uno tempore duas ante diem ii KaL Perge rehqua.

Geftio fcire ifta omnia. Etiam illud cujufmodi lit, velim per-

fpicias : potes a Demetrio : dixit Pompeius, Craftum a fe in

Albano expedtari a. d. iv Kalendas : is cum veniftet, Romam

efte ftatim venturos, ut rationes cum Publicanis putarent.

Quasfivi, gladiatoribufne ? refpondit, ante quam inducerentur.

Id cujufmodi lit, aut nunc fi fcias, aut cum is Romam venerit,

ad me mittas velim. Nos hic voramus literas cum homine mi-

rifico (ita mehercule fentio) Dionyfio, qui te omnefque vos

falutat. Ovîv yXvKvnôv tj TmvT ^hvouf, Quare, ut homini curiofo,

ita perfcribe ad me, quid primus dies, quid fecundus, quid

Cenfores, quid Appius, quid illa populi Apuleia. Denique

etiam quid a te fiat, ad me velim fcribas :

non enim (ut vere

loquamur) tam rebus novis, quam tuis literis, deled:or. Ego

mecum praeter Dionyfium duxi neminem : nec metuo tamen

ne mihi fermo defit abs te. Opere deledtor. Tu Lucceio nof-

trum librum dabis. Demetrii Magnetis tibi mitto ; ftatim ut

fit, qui a te mihi epiftolam referat.




CicERo Attico Sal.

XII. p G N ATI U S Roms eft. Sed ego cum eo de re Ha-

limeti vehementer Antii egi;

graviter fe adlurum

cum Aquilio confirmavit : videbis ergo hominem, ii voles.

Macroni vix videor praeflo c{[q : idibus enim audlionem Larini

video, et biduum praeterea. Id tu, quoniam Macronem tanti

facis, ignofcas mi velim. Sed, fi me diligis, poflridie Kal.

coenaapud me cum

Pilia : prorfus id facies. Kalend.cogito

in hortis Craffipedis, quali in diverforio, coenare : facio frau-

dem fenatus-confulto : inde domum coenatus, ut fim mane

prsefto Miloni. Ibi te igitur videbo, et promonebo, Domus te

aoftra tota falutat.

CiCERo Attico S a l.

XIII. ^JOS in Tufculanum venifle ante diem xvii Kalend.

Decembris video te fcire. Ibi Dionyiius nobis

praeflo fuit. Romas ante diem xiii Kalend. volumus effQ: quid

dico, volumus ? immo vero cogimur. Milonis nuptiae ; comi-

tiorum non nuUa opinio eft. Ego, ut fit rata, abfuilTe me in

altercationibus, quas in Senatu fadtas audio, fero non mo-

lefte : nam aut defendiffem, quod non placeret ; aut defuif-

fem, cui non oporteret. Sed mehercule velim res iflas, et

praefentem flatum Reipublicse, et quo animo Confules ferant

hunc o-KvXfAov, refcribas ad me, quantum potefl. Valde fum

o^vTretm : et, fi quaeris, omnia mihi funt fufpedta. Craffum

quidem noflrum minore dignitate aiunt profedium paludatum,

quam olim aequalem ejus L. Paulum, itcrum Confulem. Ohominem nequam ! De libris oratoriis fad:um efl a me dili-

genter : diu multumque in manibus fuerunt ; defcribas licet.

O 2



io8 EPISTOLARUMIllud etlam te rogo, r*iv TmpSrccv }caToi?ec(nv •rvTru^vi j ne ifluc hof-

pes veniam.

CiCERo Attico Sal.

XIV. "YTESTORIUS nofter me per literas fecit certiorem,

te Roma a. d. vi. Id. Mai. putare profedlum efle

tardius, quam dixerat, quod minus valuifles : fi jam melius

vales, vehementer gaudeo. Velim domum ad tuos fcribas, ut

mihi tui libri pateant, non fecus ac fi ipfe adelTes, cum caeteri,

tum Varronis : eft enim mihi utendum quibufdam rebus ex iis

libris ad eos, quos in manibus habeo : quos, ut fpero, tibi

valde probabo. Tu velim, li quid forte novi habes, maxime a

Quinto fratre, deinde a C. Caefare, et li quid forte de comitiis,

de Republica (foles enim tu haec feftine odorari) fcribas ad

me. Si nil habebis, tamen fcribas aliquid : nunquam enim

mihi tua epiftola aut intempeftiva aut loquax vifa eft. Maxime

autem rogo, rebus tuis totoque itinere ex fententia confedio,

nos quamprimum revifas. Dionylium jube falvere. Cura ut

valeas.

CicERo Attico Sal.

XV. Y\ E Eutychide gratum, qui vetere praenomine, novo

nomine T. erit Caecilius ; ut eft ex me et ex te junc-

tus Dionyfius, M. Pomponius. Valde mehercule mihi gratum,

fi Eutychides tuam erga me benevolentiam cognofcetj et fuam

illam in meo dolore twfXTmQ^ccv, neque tum mihi obfcuram, ne-

que poft ingratam, fuilTe. Iter Aliaticum tuum puto tibi fuf-

cipiendum fuiffe : nunquam enim tu line juftiflima caufa tam

longe a tuis et hominibus et rebus cariffimis et fuaviffimis ab-

efte voluiffes : fed humanitatem tuam amoremque in tuos




redltus celeritas declarabit. Sed vereor, ne lepore tc fuo de-

tineat diutius rhetor Clodius, ct homo pereruditus, ut aiunt,

et nunc quidem deditus Grsecis literis, Pituanius. Sed, fi vis

homo efTe, recipe te ad nos ad quod tempus confirmafti. Cumillis tamen, cum falvi venerint, Romae vivere licebit. Avere

te fcribis accipere aliquid a me literarum ; dedi, ac multis

quidem de rebus rjîôXiyôv perfcripta omnia : fed, ut conjicio,

quoniam mihi non videris in Epiro diu fuiffe, redditas tibi non

arbitror : genus autem mearum, ad te quidem, literarum ejuf-

modi fere eft, ut non libeat cuiquam dare, nili de quo explo-

ratum iit tibi eum redditurum. Nunc Romanas res accipe. A.d. III. Non. Quint. Sufenas et Cato abfoluti ; Procilius con-

demnatus. Ex quo intelledtum eft, râ-A^mTmyliug ambitum,

comitia, interregnum, majeftatem, totam denique Rempubli-

cam, flocci non facere. Debemus patrem familias domi fus

occidere nolle ; neque tamen id ipfum abunde ; nam abfolve-

runt XXII, condemnarunt xxviii. Publius fane diferto epilo-

go criminans mentes judicum moverat. Hortalus in ea caufa

fuit cujufmodi folet. Nos verbum nullum : verita eft enim

pufiUa, quae nunc laborat, ne animum in Publio offenderet.

His rebus adtis Reatini me ad fua ri^Tni duxerunt, ut agerem

caufam contra Interamnates apud Confulem et decem legatos

quod lacus Velinus, a M' Curio emiffus, intercifo monte, in

Narem defluit. Ex quo efl illa ficcata, et humida tamen mo-

dice, Rofea. Vixi cum Axio : quin etiam me ad Septem aquas

duxit. Redii Romam Fonteii caufa, a. d. vii. Idus Quint.

Veni in fpedtaculum, primum, magno et asquabili plaufu :

(fed hoc ne curaris -, ego ineptus, qui fcripferim) deinde, An-

tiphonti operam. Is erat ante manumiffus, quam produ<ftus.

Ne diutius pendeas, palmam tulit : fed nihil tam pufillum,

nihil tam fme voce, nihil tam . . . Verum haec tu tecum habe-

to. In Andromacha tamen major fuit, quam Aflyanax : in

caeteris parem habuit neminem. Quaeris nunc deArbufcula;

valde placuit. Ludi magnifici et grati. Venatio in aliud



iio EPISTOLARUMtempus dilata. Sequere nunc me in campum. Ardet ambitus :

er)?,acfr îrot iîco : foenus ex triente Idib. Quint. facftum erat bef-

fibus. Dices, ifluc quidem non molefte fero. O virum, O ci-

vem ! Memmium Caefaris omnes opes confirmant : cum eo

Domitium Confules junxerunt; qua padtione, epiftolcE com-

mittere non audeo. Pompeius fremit, queritur, Scauro ftudet

fed utrum fronte, an mente, dubitatur. 'eôx*] in nullo eft: pe-

cunia omnium dignitatem exaequat. Melfalla languet; non quo

aut animus defit, aut amici : fed coitio Confulum et Pompeius

obfunt. Ea comitia puto fore ut ducantur. Tribunitii candi-

dati jurarunt fe arbitrio Catonis petituros :

apud eum H-Squingena depofuerunt ; ut, qui a Catone damnatus eifet, id

perderet, et competitoribus tribueretur. Haec ego pridie fcri-

bebam, quam comitia fore putabantur. Sed ad te v. Kal. Sext»

ii fadta erunt, et tabellarius non erit profedtus, tota comitia

perfcribam : quae fi, ut putantur, gratuita fuerint; plus unus

Cato potuerit, quam omnes quidem judices. Meffius defen-

debatur a nobis, e legatione revocatus ; nam eum Caefari le-

garat Appius. Servilius edixit, ut adefTet. Tribus habet

Pomptinam, Velinam, Masciam. Pugnatur acriter : agitur

tamen fatis. Deinde me expedio ad Drufum, inde ad Scau-

rum : parantur orationibus indices gloriofi. Fortafiê acce-

dent etiam Confules defignati, in quibus fi Scaurus non fue-

rit, in hoc judicio valde laborabit. Ex Quinti fratris literis

fufpicor jam eum efiê in Britannia. Sufpenfo animo expedto

quid agat. Illud quidem fumus adepti, quod multis et magnis

indiciis pofi!umus judicare, nos Casfari et carifiimos et jucun-

difiimos efiê. Dionyfium velim falvere jubeas, et eum roges et

hortere, ut quamprimum veniat, ut pofiit Ciceronem meum,

atque etiam me ipfum, erudire.



AD ATTICUM LIB. IV, m

CiCERo Attico Sal.

XVI. /^CCUPATIONUM mearum vel hoc fignum erit,

quod epiftola librarii manu eft. De epiflolarum fre-

quentia te nihil accufo : fed pleraeque tantummodo mihi nun-

tiabant ubi effes, quod erant abs te ; vel etiam lignificabant,

re(fle efTe : quo in genere maxime deledtarunt duae fere eodem

tempore abs te Bruto datas : fcire enim volebam te commode

navigalTe. Sed haec epiftolarum frequentia non tam ubertate

fua, quam celeritate, deledtavit. IUa fuit gravis, et plena re-

rum, quam mihi M. Paccius, hofpes tuus, reddidit : ad eam

refcribam igitur, et hoc quidem primum. Paccio re et verbis

oflendi, quid tua commendatio ponderis haberet: itaque in in-

timis eft meis, cum antea notus non fuilfet. Nunc pergam ad

ca:tera. Varro, de quo ad me fcribis, includetur in aliquem

locum, fi modo erit locus : fed nofli genus dialogorum meo-

rum ; ut in oratoriis, quos tu in caelum fers, non mentio po-

tuit fieri cujufquam ab iis, qui difputant, nifi ejus, qui iHis

notus, aut auditus effet. Hanc ego de Republica quam inflitui

difputationem in Africani perfonam, et Phili, et Laelii, et

ManiHi, contuli : adjunxi adolefcentes Q^Tuberonem, P. Ru-

tihum, duos Laelii generos, Scaevolam, et Fannium. Itaque

cogitabam, quoniam in fingulis libris utor prooemiis, ut Ag/90-

TgA»!? in iis, quos iân^niis vocat, aliquid efficere, ut non

fme caufa iflum appellarem ; id quod intelligo tibi placere.

Utinam modo conata efEcere pofHm : rem enim, quod te non

fugit, magnam complexus fum et gravem, et plurimi otii, quo

ego maxime egeo. Quod in iis libris, quos laudas, perfonam

defideras Scaevolag, non eam temere dimovi : fed feci idem,

quod in •z3-oA<]«ci deus ille nofter Plato. Cum in Piraeeum So-

crates venifTet ad Cephalum, locupletem et feflivum fenem ;

quoad primus ille fermo haberetur, adefl m difputando fenex




deinde cum ipfe quoque commodiflime locutus eilet, ad rem

divinam dicit fe velle difcedere ; neque poftea revertitur. Cre-

do Platonem vix putafTe fatis confonum fore, fi hominem id

aetatis in tam longo fermone diutius retinuiffet. Multo ego fa-

tius hoc mihi cavendum putavi in Sca^vola; qui et aetate et va-

letudine erat ea, qua effe meminifli -, et iis honoribus, ut vix

fatis decorum videretur, eum plures dies effe in CrafTi Tuf-

culano : et erat primi libri fermo non alienus a Scaevolae flu-

diis. Reliqui libri nxvoXoyUv habent, ut fcis : huic joculato-

rem fenem illum, ut noras, intereffe fane nolui. De re filiae

quod fcribis, erit mihi curae : etenim efl luculenta res, Aure-

liani, ut fcribis, indiciis ; et in eo me etiam Tullias meae ven-

ditabo. Veflorio non dcfum : gratum enim tibi id effe intelli-

go ; et ut ille intelligat, curo. Sed fcis, qui ? cum habeat duo

faciles, nihil difiicilius. Nunc ad ea, quae quaeris de C. Cato-

ne. Lege Junia et Licinia fcis abfolutum : Fufia ego tibi nun-

tio abfolutum iri ; neque patronis fuis tam libentibus, quam

accufatoribus. Is tamen et mecum, et cum Milone, in gra-

tiam rediit. Drufus reus efl fad:us a Lucretio, judicibus reji-

ciendis a. d. v. Non. Quint. De Procilio rumores non boni

fed judicia nofli. Hirrus cum Domitio in gratia eft. Senatus-

confultum, quod hic Confules de provinciis fecerunt, îcun-

que pojthac, non mihi * ut qui jam intelligebamus enuntiatio-

nem illam Memmii valde Caefari difplicere. MefTalla nofter, et

ejus Domitius competitor, liberalis in populo valde fuit. Nihil

gratius. Certi erant Confules. Ac Senatus decrevit, ut tacitum

judicium ante comitia fieret. Ab iis confiliis, quae erant om-

nibus fortita in fmgulos candidatos, magnus timor candidato-

rum : fed quidam judices, in his Opimius Veien. Tro. An-

tius, Tribunos plebis appellarunt, ne injuffu populi judicarent.

Res cedit. Comitia dilata ex fenatus-confulto, dum lex de

tacito judicio ferretur. Venit legi dies : Terentius intercefTit.

Confules, qui illud levi brachio egiflent, rem ad Senatum

detulerunt. Hic Abdera, non tacente me. Dices, Tamen tu



AD ATTICUM L I B. IV. nj

non qulefcis ? Ignofce, vix poiTum. Veruntamen quid tam

ridiculum ? Senatus decreverat, ne prius comitia haberentur,

quam lex lata effet : fi qui intercefliiTet, res integra referretur.

CcEpta ferri leviter : intercelTum non invitis : res ad Senatum :

de ea re ita cenfuerunt, comitia primo quoque tempore haberi

eife e re. Scaurus, qui erat paucis diebus illis abfolutus, cum

ego partem ejus ornatiflime defendiffem, obnuntiationibus per

Scaevolam interpofitis, fingulis diebus ufque ad pridie Kal.

Od:ob. quo ego hasc die fcripfi, fublatis, populo tributim

domi fuae fatisfecerat j fed tamen, etfi uberior liberalitas hujus,

gratior effe videbatur eorum, qui occuparant. Cuperem vul-

tum videre tuum, cum ha3C legeres : nam profed:o rem non

habes nullam, hsec negotia multarum nundinarum fore. Sed

Senatus hodie fuerat futurus, id efl Kal. Oftobribus : jam

enim lucifcit : ibi loquetur, praeter Antium et Favonium, li-

bere nemo : nam Cato segrotat. De me nihil timueris : fed ta-

men promitto nihil. Quid quaeris aliud ? judicia, credo. Dru-

fus, Scaurus non feciffe videntur. Tres candidati fore rei pu-

tabantur, Domitius a Memmio, MefTalla a Q^ Pompeio Rufo,Scaurus a Triario, aut a L. Casfare. Quid poteris, inquies, pro

iis dicere ? Ne vivam, fi fcio. In illis quidem tribus libris,

quos tu dilaudas, nihil reperio. Nunc ut opinionem habeas

rerum, ferendum efl. Quaeris ego me ut gefferim ? Conftanter

et libere. Quid ille, inquies, ut ferebat ? Humaniter, meae-

que dignitatis, quoad mihi fatisfadtum effet, habendam fibi ra-

tionem putabat. Quo modo ergo abfolutus ? Omnino ^^yeia,

yjl^vA. Accufatorum incredibilis infantia, id efl L. Lentuli, L.

iilii, quem fremunt omnes prasvaricatum ; deinde Pompeii

mira contentio, judicum fordes. Attamen xxxii condemna-

runt, XXXVIII abfolverunt. Judicia reliqua impendent : non-

dum efl plane expeditus. Dices, Tu ergo haec quo modo fers ?

Belle mehercule, et in eo me valde amo. Amifimus, mi Pom-

poni, omnem non modo fuccum ac fanguinem, fed etiam co-

lorem et fpeciem priflinam, civitatis : nulla efl Refpublica,

ToM. VIII. P



irH E P I S T O L A R U M

qu3e dele(5tet, in qua acquiefcam. Id-ne igitur, inquies, facile

fers ? Id ipfum. Recordor enim, quam bella paulifper, nobis

gubernantibus, civitas fuerit : quae mihi gratia relata fit, nul-

lus dolor me angit ^ unum omnia poffe dirumpuntur ii, qui me

aliquid pofTe doluerunt : multa mihi dant folatia : nec tamen

ego de meo flatu demigro ; quaeque vita maxime eft ad natu-

ram, ad eam me refero, et ad literas, et fludia noflra : dicendi

laborem deled;atione oratoria confolor. Domus me et rura

noftra delecSlant. Non recordor unde ceciderim, fed unde fur-

rexerim : fratrem mecum et te fi habebo, per me ifla pedi-

bus trahantur:

vobisif^(piXoas<priffUj

poffum. Locus ille animinoflri, flomachus ubi habitabat olim, concalluit : privata

modo et domeflica nos deledtant. Miram fecuritatem videbis 5

cujus plurimse mehercule partes funt in tuo reditu : nemo

enim in terris eft mihi tam confentientibus fenfibus. Sed ac-

cipe alia. Res fluit ad interregnum ; et efl nonnullus odor

Didtaturae : fermo quidem multus; qui etiam Gabinium apud

timidos judices adjuvit. Candidati Confulares omnes rei am-

bitus : accedit etiam Gabinius ; quem P. Sylla, non dubitans

quin foris effet, poflularat, contra dicente et nihil obtinente

Torquato. Sed omnes abfolventur -, nec pofthac quifquam

damnabitur, nifi qui hominem occiderit. Hoc tamen agitur

feverius : itaque indicia calent. M. Fulvius Nobilior con-

demnatus efl : multi alii urbani ne refpondent quidem. Quid

aliud novi ? et tamen. Abfoluto Gabinio ftomachantes alii

judices, hora poft, Antiochum Gabinium, nefcio quem e So-

polidis pid:oribus, libertum ac accenfum Gabinii, lege Papia

condemnarunt. Itaque dixit ftatim reus, lege Majeflatis, ii cr

cii"' "K^/ig 'cLiA,ct, nct(p/>i ? Pontinius vult a. d. iv Non. Novemb.

triumphare. Huic obviam Cato et Servilius Praetores aperte,

et Q^Mucius Tribunus : negant enim latum de imperio ; et

efl latum hercule infulfe. Sed erit cum Pontinio Appius Con-

ful. Cato tamen afHrmat, fe vivo illum non triumphare. Id

ego puto, ut multa ejufdem, ad nihil recafurum. Appius fine




lcge, Aio fumptu, in Ciliciam cogitat. Paccianas epiftolae re-

fpondi: cognofce caetera. Ex fratris literis incredibilia quaedam

de Casfaris in me amore cognovi ; eaque funt ipfius Caefaris

uberrimis literis confirmata. Britannici belli exitus expedta-

tur. Conilat enim aditus infulae efle munitos mirilicis moli-

bus : etiam illud jam cognitum eft, neque argenti fcripulum

cffe ullum in illa infula, neque uUam fpem praedae, nifi ex

mancipiis -, ex quibus nuUos puto te literis aut mulicis erudi-

tos exped:are, Paulus in medio foro bafilicam jam pene texuit

iifdem antiquis columnis : illam autem, quam locavit, facit

magnificentiffimam. Quid quaeris ? nihil gratius illo monu-mento, nihil gloriolius, Itaque Caefaris amici (me dico et

Oppium : difrumparis licet) in monumentum illud, quod tu

tollere laudibus folebas, ut forum laxaremus, et ufque ad

atrium Libertatis explicaremus , contempfimus fexcenties

H-S : cum privatis non poterat tranfigi minore pecunia. Efii-

ciemus rem gloriofiffimam : nam in campo Martio fepta Tri-

butis comitiis marmorea fumus et te<5ta fa6turi ; eaque cin-

gemus excelfa porticu ; ut mille paffuum conficiatur :

fimul

adjungetur huic operi villa etiam publica. Dices, quid mihi

hoc monumentum proderit ? Quid ? celabo te res Romanas ?

Non enim te puto de luflro, quod jam defperatum efl, aut

dejudiciis, quaj lege Co(5lia fiant, quasrere. Nunc te objur-

gari patere, fi jure. Scribis enim in epiflola, quam C. De-

cimius mihi reddidit Buthroto datam, in Afiam tibi eundum

effe te arbitrari : mihi mehercule nihil videbatur efle in quo

tantulum intereffet,

utrumper procuratores ageres, an

per ip-fum ; ut abis toties, et tam longe abes. Sed hêc mallem in-

tegra re tecum egiffe : profe<fto enim aliquid egiffem. Nunc

reprimam fufceptam objurgationem : utinam valeat ad celeri-

tatem reditus tui. Ego ad te propterea minus fjepe fcribo,

quod certum non habeo ubi fis, aut ubi futurus fis : huic ta-

men nefcio cui, quod videbatur is te vifurus effe, putavi dan-

das effe literas. Tu, quoniam iturum te in Afiam effe putas,

P 2






careo. Te autem quid mirum, qui Dionyfium tantopere defi-

derem ? quem quidem abs te, cum dies venerit, et ego, et

Cicero meus flagitabit. Abs te proximas literas habebam

Ephefo a. d. v. Id. Sext. datas.

CicERo Attico Sal.

XVIII. p U T O te exiftimare me, nunc obHtum confuetu-

dinis et inftituti mei, rarius ad te fcribere, quam

folebam : fed, cum loca et itinera tua nihil habere certi video,

neque in Epirum, neque Athenas, neque in Afiam, neque cui-

quam, nifi ad te ipfum proficifcenti, dedi literas : neque enim

funt ex epiftolae noftrae, quae fi perlatae non fint, nihil ea res

nos oftênfura fit;

quse tantum habent myfteriorum, ut eas ne

librariis quidem fere committamus. Lepidum quo excidat

Confules flagrant infamia, quod C. Memmius candidatus pac-

tionem in Senatu recitavit, quam ipfe et fuus competitor Do-

mitius cum Confulibus feciflênt, uti ambo H-S quadragenaConfulibus darent, fi effent ipfi Confules fadli, nifi tres Augu-

res dediffent, qui fe afFuiffe dicerent, cum lex Curiata ferretur,

quae lata non effet ; et duo Confulares, qui fe dicerent in or-

nandis provinciis confularibus fcribendo affuiffe, cum om-

nino ne Senatus quidem fuiffet. HcEC pacflio, non verbis, fed

nominibus et perfcriptionibus, multorum tabulis cum effe

fadta diceretur, prolata a Memmio eft nominibus indudtis,

audtore Pompeio. Hic Appius erat idem : nihil fane jacturas..

Corruerat alter, et plane, inquam, jacebat. Memmius autem,

dirempta coitione invito Calvino, plane refrixerat j e.t eo magis

nunc cogitare didlaturam, tum favere juftitio, et omnium re-

rum licentiiE. Perfpice aequitatem animi mei, et ludum, et

contemptionem Seleucianae provincis, et mehercule cum C^-

fare fuaviflimam conjundlionem -, haec enim me una ex hoc

naufragio tabula deledat : qui quidem Quintum meum,.



ii8 EPISTOLARUMtuumque, dii boni ! quemadmodum tradtat honore, dignitate,

gratia ? non fecus ac li ego eiTem imperator. Hibernam legio-

nem eligendi optio delata commodum, ut ad me fcribit. Hunctu non ames ? quem igitur iflorum ? Sed heus tu, fcripferam-

ne tibi me elTe legatum Pompeio ? et extra urbem quidem

fore ex Idib. Januariis ? Vifum efl hoc mlhi ad multa qua-

drare. Sed quid plura ? coram, opinor, reUqua ; ut tu tamen

aliquid expedtes. Dionyfio plurimam falutem : cui quidem

ego non modo fervavi, fed etiam aediiicavi, locum.. Quid

quaeris ? ad fummam laetitiam meam, quam ex tuo reditu ca-

pio, magnus iUius adventu cumulus accedit. Quo die ad mevenies, tu, fi me amas, apud me cum tuis maneas.

i



[ ^19 ]

EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R V.

CicERO Attico Sal.

I. TT^ G O vero et tuum in difceiTu vidi animum, et meo

JLl/ fum ipfe teftis : quo magis erit tibi videndum, ne

quid novi decernatur ; ut hoc noftrum defiderium ne plus fit

annuum. De Annio Saturnino curafti probe. De fatifdando

vero te rogo, quoad eris Romje, tu ut fatifdes : et funt ali-

quot fatifdationes fecundum mancipium, in his et Memmia-

norum praediorum, vel Atilianorum. De Oppio fadium efl

ut volui, et maxime quod dccc aperuifti : quse quidem ego

utique vel verfura fad:a folvi volo ; ne extrema exaftio nof-

trorum nominura expedletur. Nunc venio ad tranfverfum il-

lum extremae epiftolas tuae verficulum, in quo me admones de

forore : quae res fe fic habet. Ut veni in Arpinas, cum ad me

frater venifTet, in primis nobis fermo, ifque multus, de te fuit

ex quo ego veni ad ea, quae fueramus ego et tu inter nos de

forore in Tufculano locuti. Nihil tam vidi mite, nihil tam

placatum, quam tum meus frater erat in fororem tuam ; ut

etiam, fi qua fuerat ex ratione fumpta ofFenfio, non appareret.

Illo fic die. Poftridie ex Arpinati profedli fumus. Ut in Arca-

no Quintus maneret, dies fecit : ego Aquini, fed prandimus

in Arcano : nofli hunc fundum j quo ut venimus, humaniflimc



120 EPISTOLARUMQuintus, Pomponia, inquit, tu invita mulieres, ego acci-

vero pueros. Nihil potuit, mihi quidem ut vifum eft, dulcius,

idque cum verbis, tum etiam animo ac vultu. At illa, au-

dientibus nobis, Ego fum, inquit, hic hofpita : id autem ex

eo, ut opinor, quod anteceiferat Statius, ut prandium nobis

videret. Tum Quintus, En, inquit mihi, haec ego patior quo-

tidie. Dices, quid, quaefo, iftuc erat ? Magnum ; itaque me

ipfum commoverat : lic abfurde et afpere verbis vultuque re-

fponderat. Diffimulavi dolens : difcubuimus omnes prgeter il-

lam ; cui tamen Quintus de menfa milit : illa rejecit. Quid

multa.?

nihil meo fratre lenius, nihil afperius tua forore, mihivifum eft : et multa prstereo, quae tum mihi majori flomacho,

quam ipfi Quinto, fuerunt, Ego inde Aquinum ; Quintus in

Arcano remanfit, et Aquinum ad me poftridie mane venit

mihique narravit, nec fecum illam dormire voluifte ; et, cum

difceftura eftet, fuifte ejufmodi, qualem ego vidiftem. Quid

quaeris ? vel ipft hoc dicas licet, humanitatem ei, meo judi-

cio, illo die defuifte. Haec ad te fcripfi fortafte pluribus, quam

neceffe fuit, ut videres tuas quoque efte partes inftituendi et

monendi. Reliquum eft, ut, ante quam proficifcare, mandata

noftra exhaurias -, fcribas ad me omnia ; Pontinium extrudas -,

cum profedlus eris, cures ut fciam. Sic habeas, nihil meher-

cule te mihi nec carius efi!e, nec fuavius. A. Torquatum

amantiftime dimift Minturnis, optimum virum : cui me ad te

fcripfifte aliquid, in fermone fignifices velim.

CicERo Attico Sal,

"•A N T E diem vi Id. Mai. cum has dabam literas, ex

Pompeiano proficifcebar, ut eo die manerem in Tre-

bulano apud Pontium : deinde cogitabam, fine uUa mora, jufta

itinera facere. In Cumano cum eftem, venit ad me, quod mihi

pergratum fuit, nofter Hortenfius: cui depofcenti mea mandata



AD ATTICUM L I B. V. 121

csetera univerfe mandavi ; illud proprie, ne pateretur, quan-

tum elTet in ipfo, prorogari nobis provincias : in quo eum

tu velim confirmes, gratumque mihi feciile dicas, quod et

venerit ad me, et hoc mihi, praetereaque fi quid opus eflet,

promiferit. Confirmavi ad eam caufam etiam Furnium nof-

trum ; quem ad annum Tribunum plebis videbam fore. Ha-

buimus in Cumano quafi pufillam Romam ; tanta erat in his

locis multitudo : cum interim Rufio nofter, quod fe a Veftorio

obfervari videbat, ftratagemate hominem percufTit : nam ad me

non acceffit. Itane ? cum Hortenfius veniret, et infirmus, et

tam longe, et Hortenfius, cum maxima praeterca multitudo,

ille non venit ? Non, inquam. Non vidifli igitur hominem,

inquies ? Qui potui non videre, cum per emporium Puteola-

norum iter facerem ? in quo illum, agentem aliquid, credo,

falutavi ;poflea jam juffi valere, cum me exiens e fua villa,

num quid vellem, rogaffet. Hunc hominem parum gratum

quifquam putet ? aut non in co ipfo laudandum, quod audiri

non laborarit ? Sed redeo ad illud. Noli putare mihi aliam

confolationem effe hujus ingentis moleflise, nifi quod fperonon longiorem annua fore. Hoc me ita velle multi non cre-

dunt ex confuetudine aliorum : tu, qui fcis, omnem diligen-

tiam adhibebis, tum fcilicet, cum id agi debebit. Cum ex

Epiro redieris, de Republica fcribas ad me velim, fi quid erit

quod opperiare. Nondum enim fatis huc erat allatum, quo-

modo Caefar ferret de audloritate perfcripta ; eratque rumor de

Tranfpadanis, eos juffos Quatuor-viros creare : quod fi ita eft,

magnos motus timeo. Sed aliquid ex Pompeio fciam.

CiCERo Attico Sal.

HI. A NTE diem vi Id. Mai. veni in Trebulanum ad Pon-

tium. Ibi mihi tuaj literas binae redditae funt tertio

abs te die : eodem autem exiens e Pompeiano, Philotimo

ToM. VIII. CL



122 EPISTOLARUMdederam ad te literas : nec vero nunc erat fane quod fcriberem.

Qui de Republica rumores, fcribe quaefo : in oppidis enim

fummum video timorem ; fed multa inania. Quid de iis cogi-

tes, et quando, fcire velim. Ad quas literas tibi refcribi velis,

nefcio : nullas enim adhuc acceperam, praeter quae mihi binae

femel in Trebulano redditae funt : quarum alterae edid:um P.

Licinii habebant, (erant autem Non. Mai. dat£E) alterae re-

fcriptae ad meas Minturnenfes. Quam vereor, ne quid fuerit

cTTriiS^cuoTiôv in iis, quas non accepi, quibus refcribi vis. Apud

Lentulum ponam te in gratiam. Dionyfius nobis cordi eft.

Nicanor tuus operam mihi dat egregiam.

Jamdecft quid fcri-

bam ; et lucet. Beneventi cogitabam hodie. Noftra continen-

tia et diligentia faciemus fatis. A Pontio, ex Trebulano, a. d.

v. Id. Mai.

CicERo Attico Sal.

IV. "D E N E V E N T U M veni a. d. v Id. Mai. Ibi accepi

eas literas, quas tu fuperioribus literis fignificaveras te

dedifle : ad quas ego ipfe eo die dederam ex Trebulano L,

Pontio. Ac binas quidem tuas Beneventi accepi. Quarum al-

teras Fefulanus multo mane mihi dedit, alteras fcriba Tullius.

Gratiffima eft mihi tua cura de illo meo primo et maximo

mandato : fed tua profedlio fpem meam debilitat. Ac me ille :

illuc quidem labar, non quo ; fed inopia cogimur eo contenti

eife. De illo altero, quem fcribis tibi vifum efle non alienum,

vereor, adduci ut noftra poffit ; et tuis ûa-ihoiyvuôv eftet. Equi-

dem fum facilis : fed tu aberis, et me abfente res. Habebis

mei rationem ; nam poiret aliquid, fi utervis noftrum adelTet,

agente Servilio, Servio fieri probabile : nunc, fi jam res pla-

ceat, agendi tamen viam non video. Nunc venio ad illam

epiftolam, quam accepi a Tullio. De Marcello fecifti diligen-

ter. Igitur fenatus-confultum fi erit fa(ftum, fcribes ad me :





124 EPISTOLARUMomnes, fed etiam rumores, cognofcamus. Eas accipiemus

Brundufii : ibi enim Pontinium ad eam diem, quam tu fcrip-

fifli, expedlare conlilium eft. Nos Tarenti, quos cum Pompeio^ctXoyas de Republica habuerimus, ad te perfcribemus ; etfi

id ipfum fcire cupio, quod ad tempus redle ad te fcribere pof-

fim, id eft, quam diu Romae futurus fis, ut aut quo dem poft-

hac literas fciam, aut ne dem fruflra. Sed ante quam profi-

cifcare, utique explicatum fit illud H-S xx et dccc. Hoc ve-

lim in maximis rebus et maxime neceffariis habeas ; ut, quod

au<5tore te velle coepi, adjutore affequar.

CiCERo Attico Sal.

VI. -TÂRENTUM veni a. d. xv. Kalend. Jun. Quod

Pontinium flatueram expe^ftare, commodiflimum duxi

dies eos, quoad ille veniret, cum Pompeio confumere : eoque

magis, quod ei gratum effe id videbam; qui etiam a me petie-

rit, ut fecum et apud fe effem quotidie : quod concefli liben-

ter. Multos enim ejus praeclaros de Republica fermones acci-

piam t inflruar etiam confiliis idoneis ad hoc noflrum nego-

tium. Sed ad te brevior jam in fcribendo incipio fieri dubitans

Romasne fis, an jam profedtus. Quod tamen quoad ignorabo,

fcribam aliquid potius, quam committam, ut, tibi cum pofTmt

reddi a me Uterae, non reddantur. Nec tamen jam habeo quid

aut mandem tibi, aut rtarrem. Mandavi omnia, quse quidem

tu, ut polliceris, exhauries : narrabo, cum aliquid habebo novi.

Illud tamen non defmam, dum adeffe te putabo, de Caefaris

nomine rogare, ut confeftum relinquas. Avide exped:o tuas

literas, et maxime, ut norim tempus profedtionis tuae.



AD ATTICUM L I B. V. 12^

CiCERo Attico Sal.

VII. /^ U O T I D I E, vel potius in dies fmgulos, breviores

^ literas ad te mitto : quotidie enim magis fufpicor te

in Epirum jam profedlum. Sed tamen ut mandatum fcias me

curaffe ;quot ante, ait fe Pompeius quinos praefedos delatu-

rum novos, vacationes, judiciariam caufam. Ego cum triduum

cum Pompeio et apud Pompeium fuiifem, proficifcebar Brun-

dulium a. d. xiii Kal. Junias : civem illum egregium re-

linquebam, et ad haec, qux timentur, propulfanda paratiffi-

mum. Tuas literas expedtabo, cum ut quid agas, tum ut ubi

fis, fciam.

CiCERo Attico Sal.

VIII. IVf Eet

incommodavaletudo, qua jam emerferam,

ut-pote cum fine febri laborafiem, et Pontinii expec-

tatio, de quo adhuc ne rumor quidem venerat, tenebat duode-

cimum jam diem Brundufii : fed curfum expedtabamus. Tu li

modo es Romae, (vix enim puto) fm es, hoc vehementer ani-

madvertas velim. Roma acceperam literas, Milonem meum

queri per literas injuriam meam, quod Philotimus focius effet

in bonis fuis. Id ego ita fieri volui de C. Duronii fententia

quem et amicifilmum Miloni perfpexeram, et talem virum,

qualem tu judicas, cognoram. Ejus autem confilium meum-

que hoc fuerat ; primum ut in poteftate noftra efiêt res, ne

illum malus emptor et alienus mancipiis, quae permulta fecum

habet, fpoliaret ; deinde ut Fauftae, cui cautum ille efie voluif-

fet, ratum efiTet. Erat etiam illud, ut ipfi nos, fi quid fervari

pofiTet, quam facillime fervaremus. Nunc rem totam perfpi-

cias velim : nobis enim fcribuntur faepe majora. Sed fi ille






equidem, ut fcls, dilexl, fed quotidie pluris facio, et me-

hercule in primis quod te amat, nec tui mentionem inter-

mitti finit.

CicERo Attico Sal.

X. T T T Athenas a. d. vii Kal. Quint. veneram, expedlabam

ibi jam quartum diem Pontinium ; neque de ejus ad-

ventu certi quicquam habebam : eram autem totus, crede mi-

hi, tecum ; et quanquam line his per me ipfe, tamen acrius

veftigiis tuis monitus, de te cogitabam. Quid quEeris ? non

mehercule alius ullus fermo nili de te. Sed tu aliquid de me

fcire fortaffe mavis ; hgec funt. Adhuc fumptus nec in me aut

publice, aut privatim, nec in quemquam comitum : nihil

accipitur lege Julia, nihil ab hofpite : perfuafum efl omnibus

meis, ferviendum efle famse meae : belle adhuc. Hoc animad-

verfum, Graecorum laude et multo fermone celebratur. Quod

fuperefl, elaboratur in hoc a me, ficut tibi fenfi placere : fed

haBC tum laudemus, cum erunt perorata. Reliqua funt ejufmo-

di, ut meum confilium faepe reprehendam, quod non aliqua

ratione ex hoc negotio emerferim. O rem minime aptam meis

moribus ! O illum verum, ^pôi tis ! Dices, Quid adhuc ? non-

dum in negotio verfaris. Nefcio -, et puto moleftiora reflare :

etfi hasc ipfa fero equidem fronte, ut puto, et volo, belliflime

fed angor intimis fenfibus ; ita multa vel iracunde, vel infolen-

ter, vel in omni genere ftultitiae infulfe, arroganter, et dicun-

tur et tacentur quotidie. Quae, non quo te celem, non per-

fcribo, fed quia Ju3-£^<^;fT«t funt. Itaque admirabere meam ^ct-

S-vTtiTx, cum falvi redierimus : tanta mihi fxiXiTti hujus virtutis

datur. Ergo haec quoque ha<5lenus. Etfi mihi nihil erat pro-

pofitum ad fcribendum ; quia quid ageres, ubi terrarum e/Tes,

ne fufpicabar quidem : nec hercule unquam tam diu igna-

mi rerum mearum fui; quid de Csfaris, quid de Milonis*





A D AT T I C U M LIB. V. 129

Mitylenasorum, habebam, et aliquid eTriKumtv. De Parthis erat

filentium. Quod fupereft, dii juvent. Nos adhuc iter per Grae-

ciam fumma cum admiratione fecimus : nec mehercule ha-

beo, quod adhuc quem accufem meorum. Videntur mihi nofle

nos, noftram caufam, et conditionem profedionis fua3 : plane

ferviunt exiftimationi meae. Quod fupereft, fi verum ilhid efl,

oict y y\ îojToim, certe permanebunt : nihil enim a me fieri ita

videbunt, ut fibi lit deHnquendi locus. Sin id parum profue-

rit, fiet aliquid a nobis feverius : nam adhuc lenitate dulces

fumus j et, ut fpero, proficimus aliquantum. Sed ego hanc,

ut finguli dicunt, chv^^îclv \\\ unum annum meditatus fum :

proinde pugna, ne, fi quid prorogatum fit, turpis inveniar.

Nunc redeo ad qus mihi mandas. In pr£efe<5tis excufatio : iis,

quos voles, deferto : non ero tam âtiooî^k;, quam in Apuleio

fui. Xenonem tam diligo, quam tu : quod ipfum fentire

certo fcio. Apud Patronem et reliquos barones te in maxi-

ma gratia pofui, et hercule merito tuo feci : nam mihi is,

ter, dixit, te fcripfiffe ad fe, mihi ex illius literis rem illam

curae fuifiTe, quod ei pergratum erat. Sed cum Patron me-

cum egiffet, ut peterem a veflro Areopago, vTisf^vyif^cma-f/^h tol-

lerent, quem Polycharmo Pra^tore fecerant, commodius vi-

fum efl et Xenoni, et pofl ipfi Patroni, me ad Memmium fcri-

bere, qui pridie, quam ego Athenas veni, Mitylenas profec-

tus erat, ut is ad fuos fcriberet, poffe id fua voluntate fieri

non enim dubitabat Xeno, quin ab Areopagitis invito Mem-

mio impetrari non pofTet. Memmius autem aedificandi confi-

lium abjecerat ; fed erat Patroni iratus : itaque fcripfi ad eum

accurate;

cujusepiftolas

mifi ad te exemplum. Tu,velim,

Pi-liam mcis verbis confolere : indicabo enim tibi, tu illi nihil

dixeris. Accepi fafciculum, in quo erat epiflola Pilias: abftuli,

aperui, legi : valde fcripta efl (n/fA.7rctB-M^. Brundufio quae tibi

epiflolae redditae funt fine mea, tum videlicet datae, cum ego

me non belle haberem : nam illam vofxctv^fictv excufationem

ne acceperis. Cura, ut omnia fciam, fed maxime, ut valeas.

ToM. VIII. R



i^so EPISTOLARUM

CicERo Attico Sal.

XII. '^T E G O T I U M magnum eft navigare, atque menfe

Quintili. Sexto die Delum Athenis venimus. Pridie

Nonas Quint. a Pirseo ad Zoftera, vento molefto, qui nos ibi-

dem Nonis tenuit. A. d. viii Idus ad Ceo jucunde. Inde

Gyarum fasvo vento, non adverfo: hinc Scyrum, inde Delum,

utroque citius, quam vellemus, curfum confecimus. Jam nofti

a,(ppa,>crct Rhodiorum : nihil quod minus fludlum ferre poflit

itaque erat in animo nihil feftinare, Delo nec me movere, niii

omina cLKpuT-/ipioov ^â. vidiffem. De MefTalla ad te ftatim, ut

audivi, de Gyaro dedi literas ; et id ipfum confilium nof-

trum etiam ad Hortenlium ; cui quidem valde avyYiyodnoav. Sed

tuas de ejus judicii fermonibus, et mehercule omni de Rei-

publicae flatu literas expe6to, 7ro>.iTiKcoTipov quidem fcriptas,

(quoniam meos cum Thallumeto noftro pervolut^s libros)

ejufmodi inquam literas, ex quibus ego, non quid itat, (nam

id vel Helenius, vir graviffimus, potefl efHcere, cliens tuus)

fed quid futurum fit. Etiam, cum hiec leges, habebimus Con-

fules. Omnia perfpicere poteris, de Caefare, de Pompeio, de

ipfis judiciis. Noflra autem negotia, quoniam Romae commo-

raris, amabo te, explica. Cui rei fugerat me refcribere, de

flrue laterum plane rogo. De aqua, fi quid poterit fieri, eo fis

animo, quo foles effe -, quam ego cum mea fponte, tum tuis

fermonibus, asflimo plurimi. Ergo aliquid conficies. Praeter-

ea, fi quid Philippus rogavit, quod in fua re faceres, id velim

facias. Plura fcribam ad te, cum conflitero : nunc eram plane

in medio mari.





132 EPISTOLARUM

CicERo Attico Sal.

XIV. A NTEQUAM aliquo loco confedero, neque longas

a me, neque femper mea manu, literas expe<flabis

cum autem erit fpatium, utrumque praeftabo. Nunc iter con-

ficiebamus aeftuofa et pulverulenta via. Dederam Ephefo pri-

die ; has dedi Trallibus. In provincia mea fore me putabam

Kal. Sextilibus : ex ea die, li me amas, Trcc^clyîAf^cc svictv(jiov com-

moveto. Tamen interea haec, quse vellem, mihi afferebantur

primum otium Parthicum, dein confedlae padliones Publicano-

rum, po/lremo feditio militum fedata ab Appio, ftipendium-

que eis ufque ad Idus Quintiles perfolutum. Nos Afia acce-

pit admirabiliter. Adventus nofter nemini ne minimo quidem

fuit fumptui. Spero meos omnes fervire laudi meas : tamen

magno timore fum; fed bene fperamus: omnesjam noftri praj-

ter Tullium tuum venerunt. Erat mihi in animo redta projfi-

cifci ad exercitum, aeftivos menfes reliquos rei militari dare,

hibernos jurifdidlioni. Tu, velim, fi me nihilo minus nofti cu-

riofum in Republica quam te, fcribas ad me omnia, quas lint,

quse futura fint. Nihil mihi gratius facere potes : nifi tamen

id erit mihi gratiffimum, fi, quae tibi mandavi, confeceris ; in

primifque illud hôiA,vxov -, quo mihi fcis nihil effe carius. Ha-

bes epiftolam plenam feflinationis et pulveris : reliquae fubti-

liores erunt.

CiceroAtticoSal.

XV. T AODICEAM veni pridie Kal. Sext. ex hoc die

clavum anni movebis. Nihil exoptatius adventu meo,

nihil carius : fed eft incredibile, quam me negotii taedeat.

Non habet fatis magnum campum ille tibi non ignotus curfus




animl ; et induftrias meas praeclara opera ceflat. Quippe jus

Laodiceas me dicere, cum Romas A. Plotius dicat ? et cum

exercitum nofter amicus habeat tantum, me nomen habereduarum legionum exilium? Denique haec non defidero: lucem,

forum, urbem, domum, vos, defidero. Sed feram, ut potero

fit modo annuum : li prorogatur, adtum eft. Verum perfacile

refifti poteft : tu modo Romê fis. Quaeris, quid hic agam ? Ita

vivam, ut maximos fumptus facio. Mirifice deledtor hoc in-

ftituto : admirabilis abftinentia ex praeceptis tuis ; ut verear,

ne illud, quod tecum permutavi, verfura mihi folvendum fit.

Appii vulnera non refrico : fed apparent, nec occuli poflunt.

Iter Laodicea faciebam a. d. iii. Nonis Sext. cum has literas

dabam, in caftra in Lycaoniam : inde ad Taurum cogitabam,

ut cum Moeragene fignis collatis, fi poflem, de fervo tuo de-

ciderem. Clitellas bovi funt impofitae : plane non eft noftrum

onus : fed feremus ; modo, li me amas, fit annuum. Adfis tu

ad tempus, ut fenatum totum excites. Mirifice follicitus fum,

quod jam diu ignota funt mihi ifta omnia. Quare, ut ad te

ante fcripfi, cum caetera, tum Refpublica, cura, ut mihi nota

fit. Plura fcribam tarde reddituro ? fcd dabam familiari ho-

mini ac domeftico, C. Andronico Puteolano. Tu autem faepe

dare tabellariis Publicanorum poteris, per magiftros fcripturae

et portus noftrarum dioecefium.

CiceroAtticoSal.

XVI. "p TSI in ipfo itinere et via difcedebant Publicanorum

tabellarii, et eramus in curfu ; tamen furripiendum

aliquid putavi fpatii, ne me immemorem mandati tui putares

itaque fubfedi in ipfa via, dum haec, quae longiorem defiderant

orationem, fummatim tibi perfcriberem. Maxima expedtatione

in perditam, et plane everfam in perpetuum, provinciam nos

venifiTe fcito pridie Kal, Sextiles. Morati triduum Laodicea?>






gentia : nam omnes mlrlfice crvf^(piXoô^S(riv glorins meac. Lepta

nofler mirificus eft. Scd nunc propero : perfcribam ad te pau-

cis diebus omnia. Cicerones nollros Dejotarus filius, qui rex

ab Senatu appelktus eft, fecum in regnum. Dum in geftivis

nos elTemus, illum pueris locum efiTe belliffimum duximus.

Sextius ad me fcripfit, quEe tecum efi!et de mea domeftica et

maxima cura locutus, et quid tibi efiêt vifum. Amabo te, in-

cumbe in eam rem, et ad me fcribe, quid et pofiit, et tu cen-

feas. Idem fcripfit Hortenfium de propaganda nofiira provincia

dixiffe nefcio quid. Mihi in Cumano diligentifiime fe, ut an-

nui efiêmus, defenfurum receperat. Si quicquam me amas,

hunc locum muni. Dici non potefi:, quam invitus a vobis ab-

fim : et fimul hanc gloriam juftitiae et abftinentiae fore illuf-

triorem fpero, fi cito decefiêrimus ; id quod ScaevolaB contigit,

qui folos novem menfes Afias praefuit. Appius nofter, cum me

adventare videret, profed:us eft Tarfum ufque Laodicea : ibi

forum agit, cum ego fim in provincia;quam ejus injuriam

non infedlor : fatis enim habeo negotii in fanandis vuhieribus,

quas funt impofita provincias ; quod, do operam, ut faciam

quam minima illius contumelia. Sed hoc Bruto noftro velim

dicas, illum fecifi"e non belle, qui adventu meo, quam longif-

fime potuerit, difcefierit.

CiceroAtticoSal.

XVIII. r\ U AM vellem Romas efiês, fi forte non es : nihil

^ enim certi habebamus, nifi accepifiê nos tuas Hte-

ras a. d. xiv. KaL Sext. datas : in quibus fcriptum efi^t, te in

Epirum iturum circiter KaL Sextiles. Sed five Romas es, fivc

in Epiro, Parthi Euphratem tranfierunt duce Pacoro, Orodis'

regis Parthorum filio, cundtis fere copiis. Bibulus nondum".

audiebatur efiê in Syria, Cafiius in oppido Antiochiae cum-

omni exercitu. Nos in Cappadocia ad Taurum cum exercitu



136 EPISTOLARUMad Cybiftra. Hoftis in Cyrrheftica ; quae Syriae pars proxima

efl provinciaj mea?. His de rebus fcripfi ad Senatum; quas li-

teras, ii Roma? es, videbis putefne reddendas ; et multa, immo

omnia : quorum Ki^ciKccov, ne quid inter caefa et porredia, ut

aiunt, oneris mihi addatur aut temporis. Nobis enim, hac in-

£rmitate exercitus, inopia fociorum, pra^fertim fidelium, cer-

tiffimum fublidium eft hiems : ea fi venerit, nec illi ante in

meam provinciam tranfierint, unum vereor, ne Senatus, prop-

ter urbanarum rerum metum, Pompeium nolit dimittere.

Quod fi alium ad ver mittit, non laboro : nobis modo tem-

poris ne quid prorogetur. Haec igitur, ii Romae es : fin abes,

aut etiam fi ades ; haec negotia fic fe habent. Stamus animis

et, quia conliliis, ut videmur, bonis utimur, fperamus etiam

manu. Tuto confedimus, copiofo a frumento, Ciliciam prope

confpiciente, expedito ad mutandum loco ; parvo exercitu,

fed, ut fpero, ad benevolentiam erga nos confentiente : quem

nos, Dejotari adventu cum fuis omnibus copiis, duplica-

turi eramus. Sociis multo fidelioribus utimur, quam quif-

quam ufus elTet ; quibus incredibilis videtur et noftra manfue-

tudo et abflinentia. Deledtus habetur civium Romanorum.Frumentum ex agris in loca tuta comportatur. Si fuerit oc-

cafio, manu ; fin minus, locis, nos defendemus. Quare bono

animo es : video enim te, et, quafi coram adfis, ita cerno

cviA.Tra.êtcui amoris tui. Sed te rogo, (fi ullo padto fieri pote-

rit) fi integra in fenatu noflra caufa ad Kal. Jan. manferit, ut

Romae fis menfe Januario : profedlo nihil accipiam injuriae,

fi tu aderis. Amicos confules habemus ; noftrum, Tribunum

plebis Furnium : verum tua efl opus afTiduitate, prudentia,

gratia. Tempus efl neceffarium : fed turpe eft, me pluribus

verbis agere tecum. Cicerones noflri funt apud Dejotarum;

fed, fi opus erit, deducentur Rhodum. Tu, fi es Romae ; ut

foles, diligentiffime : fi in Epiro ; mitte tamen ad nos de tuis

aliquem tabellarium ; ut et tu, quid nos agamus, et nos, quid

tu agas, quidque adturus fis, fcire poffimus. Ego tui Bruti



AD ATTICUM LIB. V. 37

rem fic ago, ut fuam ipfe iion ageret. vSed jam exhibeo

pupillum, neque defendo : funt enim negotia et lenta et ina-

nia. Faciam tamen fatis ; tibi quidem, cui difficilius eft, quamipfi : fed certe fatisfaciam utrique.

CiCERO Attico Sal.

XIX. r^BSIGNARAMjam epiftolam eam, quam puto te

modo perlegifTe, fcriptam mea manu, in qua omnia

continentur, cum fubito Appii tabellarius a. d. xi Kal. Od:.

feptimo quadragefimo die Roma celeriter (hui tam longe !)

mihi tuas literas reddidit i ex quibus non dubito, quin tu

Pompeium expedlaris, dum Arimino rediret, et jam in Epirum

profedius fis : magifque vereor, ut fcribis, ne in Epiro follici-

tus iis non minus, quam nos hic fumus. De Atiliano nomine

fcripii ad Philotimum, ne appellaret MefTallam. Itineris noflri

famam ad te pervenifTe la:tor, magifque laetabor, fi reliqua

cognoris. Filiolam tuam tibi jam Roma^ jucundam effe gau-

deoi eamque, quam nunquam vidi, tamen et amo, et amabi-

lem effe certo fcio. Etiam atque etiam valete Patron, et tui

condifcipuli. Quae de Tarentinis in militia laboravi, ea tibi

grata effe gaudeo. Quod fcribis libente te repulfam tuliffe

eum, qui cum fororis tuse filii patruo certaret -, magni amoris

fignum. Itaque me etiam admonuifli, ut gauderem: nam mihi

in mentem non venerat. Non credo, inquis. Ut libet : {cd

plane gaudeo : quoniam t» vif/.i<ra:,v interefl ri (pjoveiv.

CicERo Attico Sal.

XX. gATURNALIBUS mane fe mihi PindenifTs dedi-

derunt, feptimo et quadragefimo die, poflquam op-

pugnare eos ccepimus. Qui (malum) ifli PindenifTae ? qui

ToM. VIII. S



138 EPISTOLARUMfunt ? inquies : nomen audivi nunquam. Quid ego faciam ?

num potui Ciliciam, iEtoliam aut Macedoniam reddere ? Hoc

jam fic habeto, nec hoc exercitu hic tanta negotia geri potuif-

fe : qu;E cognofce cv kmrdyJv\ ; fic enim concedis mihi proximis

literis. Ephefum ut venerim nofli -, qui etiam mihi gratulatus

es illius diei celebritatem, qua nihil me unquam deledlavit

magis. Inde oppidis iis, qua ieram, mirabiliter accepti, Lao-

diceam pridie Kal. Sext. venimus. Ibi morati biduum, peril-

luflres fuimus, honorificifque verbis omnes injurias revellimus

fuperiores. Quod idem dein Apamea) quinque dies morati, et

Synnadis triduum, Philomeli quinque dies, Iconii decem, fe-

cimus. Nihil ea j urifdi(5tione aequabilius, nihil lenius, nihil

gravius. Inde in caflra veni a. d. vir Kal. Sept. A. d. iii.

exercitum luflravi apud Iconium. Ex his caflris, cum graves

de Parthis nuntii venirent, perrexi in Ciliciam per Cappadocias

partem eam, qua^ Ciliciam attingit; eo confilio, ut Armenius

Artavafdes, et ipfi Parthi Cappadocia fe excludi putarent. Cum

dies quinque ad Cybiflra Cappadociae caflra habuifTem, certior

fum fadtus, Parthos ab illo aditu Cappadociae longe abeffe

Cilicia; magis imminere : itaque confeflim iter in Ciliciam

feci per Tauri pylas. Tarfum veni a. d. iii. Non. Oftob. Inde

ad Amanum contendi, qui Syriam a Cilicia aquarum divortio

dividit y qui mons erat hoflium plenus fempiternorum. Hic a.

d. 111 Idus 0(ftob. magnum numerum hoflium occidimus.

Caflella munitifiima, nodurno Pontini adventu, noftro matu-

tino, cepimus, incendimus. Imperatores appellati fumus. Caf-

tra paucos dies habuimus, ea ipfa, quae contra Darium habue-

rat apud Iffum Alexander, imperator haud paulo melior, quamaut tu, aut ego. Ibi dies quinque morati, direpto et vaftato

Amano, inde difceffimus. Scis enim dici quaedam -iiv.vtv.a. : dici

item Tct Kiva, tS Tnro^îiAâ. Rumore adventus noflri, et CafTio, qui

Antiochia^ tenebatur, animus acceffu, et Parthis tirnor inje(5tus

eft. Itaque eos, cedentes ab oppido, Caffius infeculus rem bene

geflit : qua in fuga magna audoritate Qfaces, dux Partliorum,



A D A T T I C U M L I B. V. ^^^)

vulnus accepit, eoque interiit paucis poft diebus. Erat in Sy-

ria noilrum nomen in gratia. Venit interim Bibulus. Credo

voluit appellatione hac inani nobis offt par. In eodem Ama~no coepit laureolam in muftaceo qu^rere. At ille cohortem

primam totam perdidit, centurionemque primipili, nobilem

iui generis, Afinium Dentonem, et reliquos cohortis ejufdem,

et Sext. Lucilium, T. Gavii Caepionis, locupletis et fplen-

didi hominis, iilium, tribunum militum. Sane plagam odio-

fam acceperat cum re, tum tempore. Nos Pindeniffum, quod

oppidum munitiffimum Eleutherocilicum omnium memoria

in armis fuit, (feri homines et acres, et omnibus rebus ad de-fendendum parati) cinximus vallo et foffa : aggere maximo,

vineis, turre altiffima, magna tormentorum copia, multis fi-

gittariis, magno labore, apparatu, multis fauciis noflris, in-

columi exercitu, negotium confecimus. Hilara fane Saturna-

lia. Militibus quoque, equis exceptis, reliquam prasdam con-

ceffimus. Mancipia vaenibant Saturnalibus tertiis. Cum hasc

fcribebam in tribunali, res erat ad H-S cxx. Hinc exercituni

in hiberna agri male pacati deducendum Quinto fratri dabam

ipfe me Laodiceam recipiebam. Hsec adhuc. Sed ad prsete-

rita revertamur. Quod me maxime hortaris ; et, quod pluris

eft, quam omnia, in quo laboras, ut etiam Ligurino f/>io[xa}

fatisfaciam j moriar, fi quicquam fieri poteft elegantius. Nec

jam ego hanc continentiam appello, quae virtus voluptati re-

fiftere videtur : ego in vita mea nuUa unquam voluptate tanta

fum aftedlus, quanta afficior hac integritate ; nec me tam fa-

ma, quse fumma eft, quam res ipfa, deledlat. Quid quaeris ?

fuit tanti : me ipfe non noram ; nec fatis fciebam, quid in hoc

genere facere poflem : rede 7n(pvcricoiAdj : nihil eft praeclarius,

Interim haec Kct^Tr^. Ariobarzanes opera mea vivit, regnat.

£v TTKgoJw, confilio, et aud:oritate, et quod infidiatoribus ejus

kTr^cttrm)) me, non modo uôopoô^xnm, praebui, regem regnum-

que fervavi. Interea e Cappadocia ne pilum quidem ; atque

etiam fpero toto anno imperii noftri, teruntium fumptus in

S 2



140/ EPISTOLARUMprovincla nullum fore. Brutum abje6tum, quantum potui,

excitavi : quem non minus amo, quam tu ; pene dixi, quam

te. Habes omnia. Nunc publice literas Romam mittere para-

bam : uberiores erunt, quam fi ex Amano mififfem. At te

Romae non fore ? fed eft totum, quod Kal. Mart. futurum eft

vereor enim, ne, cum de provincia agetur, fi C-ctfar refiflet,

nos retineamur : his tu fi adeffes, nihil timerem. Redeo ad

urbana : quae ego diu ignorans, ex tuis jucundiffimis literis a.

d. V. Kal. Jan. denique cognovi. Eas diligentifhme Philoge-

nes libertus tuus curavit perlonga et non fatis tuta via perfe-

rendas : nam quas Lenii pueris fcribis datas, non acceperam.

Jucunde de Caefare, et quse Senatus decrevit, et quae tu fpe-

ras : quibus ille fi cedit, falvi fumus. Incendio Plsetoriano

quod Leius aduftus eft, minus molefle fero. Lucceius de

Q^ CafTio cur tam vehemens fuerit, et quid adlum fit, aveo

fcire. Ego, cum Laodiceam venero, Quinto, fororis tuas filio,

togam puramjubeor dare : cui moderabor diligentius. Dejo-

tarus, cujus auxiliis magnis ufus fum, ad me, ut fcripfit,

cum Ciceronibus Laodiceam venturus erat. Tuas etiam Epi-

roticas expedlo literas ; ut habeam rationem non modo nego-

tii, verum etiam otii tui. Nicanor in ofhcio efl, et a me li-

beraliter tradlatur : quem, ut puto, Romam cum literis publi-

cis mittam ; ut diligentius perferantur, et idem ad me certa

de te, et a te, referat. Alexis quod mihi toties falutem ad-

fcribit, efl gratum : fed cur non fuis literis idem facit, quod

meus ad te Alexis facit ? Phemio quasritur xeîx^. Sed hjEC

ha6lenus. Cura, ut valeas, et ut fciam, quando cogites Ro-

mam. Etiam atque etiam vale. Tua tuofque Thermo et pras-

fens Ephefi diligentiflime commendaram, et nunc per literas;

ipfumque intellexi effe perfludiofum tui. Tu velim, quod an-

tea ad te fcripfi, de domo Pammeni, des operam, ut, quod

tuo meoque beneficio puer habet, cures, ne qua ratione con-

vellatur. Utrique noftrum honeftum exiftimo j tum mihi erit

pergratum.



A D A T T I C U M L I B. V. 141

C icERo Attico Sal.

XXI. np E in Epirum falvum venilTe, et, ut fcribis, ex fen-

tentia navigaife, vehementer gaudeo: non eife Romas

meo tempore pernecelTario, fubmolefte fero ; hoc me tamen

confolor, quod non fpero te iftic jucunde hiemare, et libenter

requiefcere. Caffius, frater Q^Caffii, familiaris tui, puden-

tiores illas literas miferat (de quibus tu ex me requiris, quid

libi voluerint) quam eas, quas poftea miftt, quibus per fe fcri-

bit confedtum efte Parthicum bellum. Recefferant illi quidem

ab Antiochia ante Bibuli adventum, fed nuUo noftro ivrifîfin'

f^ctlt. Hodie vero hiemant in Cyrrheftica, maximumque bel-

lum impendet : nam et Orodae regis Parthorum filius in pro-

vincia noftra eft ; nec dubitat Dejotarus, cujus filio padla eft

Artavafdis filia, ex quo fciri poteft, quin cum omnibus co-

piis ipfe prima asftate Euphratem tranfiturus ftt. Quo autem

die Caflii literae vidrices in Senatu recitatae funt, id eft, No-

nis Od:obribus, eodem meae tumultum nuntiantes. Axius nof-

ter ait, noftras audtoritatis plenas fuiffe ; illis negat creditum.

Bibuli nondum erant allatae; quas certo fcio plenas timoris fo-

re. Ex iis rebus hoc vereor, ne, cum Pompeius propter me-

tum rerum novarum nufquam dimittatur, Casfari nullus honos

a Senatu habeatur, dum hic nodus expediatur, non putet Se-

natus, nos, ante quam fucceffum fit, oportere decedere ; nec

in tanto motu rerum tantis provinciis fingulos legatos prae-

effe. Hic, ne quid mihi prorogetur, quod ne interceffor qui-

dem fuftinere poflit, horreo ; atque eo magis, quod tu abes :

qui confilio, gratia, ftudio, multis rebus occurreres. Sed di-

ces, me ipfum mihi follicitudinem ftruere. Cogor : et velim

ita fit : fed omnia metuo. Etfi bellum ccKpoTsXivr lov habet illa

tua epiftola, quam dedifti naufeans Buthroto : Ti'h\ nt video^

et fperot nuila ad dscedendum erk mora. Mallem, ut video



142 EPISTOLARUMnihil opus fuit, ut fpero. Acceperam autem fatis celeriter

Iconii per Publicanorum tabellarios a Lentuli triumpho da-

tas : in hisyXvKvmicôv

illud confirmas, moram mihi nullamfore : deinde addis, fi quid fecus, te ad me fore venturum.

Pungunt me dubitationes tuae : fimul et vides, quas acceperim

literas. Nam quas Hermoni centurionis Camulae ipfe fcribis

te dediife, non accepi. Lenii pueris te dediffe faepe ad me

fcripferas : eas Laodiceas denique, cum eo veniffem, iii Id.

Febr. Lenius mihi reddidit, datas a. d. x Kal. Odobres. Le-

nio tuas commendationes et ftatim verbis, et reliquo tem-

pore re probabo. Hce litera^ ca^tera vetera habebant, unum

hoc novum, de Cybiratis pantheris. Multum te amo, quod

refpondifli M. Odtavio, te non putare. Sed poflhac omnia»

quae certa non erunt, pro certo negato : nos enim et noflra

fponte bene firmi, et mehercule aud;oritate tua inflammati,

vicimus omnes (hoc tu ita reperies) cum abflinentia, tum

juflitia, facilitate, clementia. Cave putes quicquam homines

magis unquam effe miratos, quam nuUum teruntium, me ob-

tinente provinciam, fumptus fadum effe, nec in Rempubli-

cam, nec in quemquam meorum, prasterquam in L. Tullium

legatum : is, caeteroqui abflinens, (fed Julia lege tranfitans,

femel tamen in diem, non, ut alii folebant, omnibus vicis)

facit ut mihi excipiendus iit, cum teruntium nego fumptus

fad:um : praeter eum acccpit nemo : has a noflro Q^Titinio

fordes accepimus. Ego, aeflivis confed:is, Quintum fratrem

hibernis et Ciliciae praefeci. Q^Volufium, tui Tiberii gene-

rum, certum hominem, fed mirifice etiam abflinentem, mifi

in Cyprum, ut ibi pauculos dies effet i ne cives Romani pauci,

qui illic negotiantur, jus fibi didtum negarent : nam evocari

ex infula Cyprios non licet. Ipfe in Afiam profedtus fum

Tarfo Nonis Januariis : non m^hercule dici potefl:, qua admi-

ratione Ciliciae civitatum, maximeque Tarfenfium. Poflea vero

quam Taurum tranfgreffus fum, miriiica expedlatio Afiae nof-

trarum dioecefium, quae fex menfibus imperii mei nullas meas




acceperat literas, nunquam hofpitem viderat. Illud autem

tempus quotannis ante me fuerat in hoc quaeftu. Civitates lo-

cupletes, ne in hibernamilites reciperent,

magnas pecuniasdabant : Cyprii talenta Attica cc 3 qua ex infula (non vTnfioKi-

KUf, fed veriffime loquor) nummus nullus me obtinente ero-

gabitur. Ob hasc beneficia, quibus illi obftupefcunt, nuUos

honores mihi, nifi verborum, decerni fmo ; ftatuas, fana, W-

B-piTTTm, prohibeo : nec fum in ulla re alia moleftus civitati-

bus ; fed fortalle tibi, qui hsc prasdicem de me. Perfer, fi me

amas : tu enim me hsc facere voluifli. Iter igitur ita per

Afiam feci, ut etiam fames, qua nihil miferius efl, quas tum

erat in hac mea Afia, (meffis enim nulla fuerat) mihi optanda

fuerit. Quacunque iter feci, nulla vi, nullo judicio, nulla

contumelia ; audtoritate et cohortatione perfeci, ut et Grasci,

et cives Romani, qui frumentum comprefTerant, magnum nu-

merum populis pollicerentur. Idibus Februariis, quo die has

literas dedi, forum inflitueram agere Laodicese Cybiraticum :

Apamenfe ex Idibus Martii, ibidem Synnadenfe, Pamphy-

lium, (tum Phemio difpiciam Kipct^) Lycaonium, Ifauricum :

ex Idibus Maii, in Ciliciam, ut ibi Junius confumatur : velim

tranquille a Parthis. Quintilis, fi erit ut volumus, in itinere

cft per provinciam redeuntibus confumendus : venimus enim

in provinciam Laodiceam, Sulpicio et Marcello cofT. pridie

Kal. Sextiles : inde nos oportet dccedere a. d. iv Kal. Sext.

Primum contendam a Quinto fratre, ut fe prasfici patiatOr :

quod et illo et me invitiflimo fiet : fed aliter honefle fieri non,

potefl, praefertim cum, virum optimum, Pontinium ne nune

quidem retinere poffim. Rapit enim hominem Poflumius Ro-mam, fortaffe etiam Poflumip, Habes confilia noftra : nunc

cognofce de Bruto. Familiares habet Brutus tuus quofdam

creditores Salaminiorum ex Cypro, M. Scaptium et P. Mati-

nium, quos mihi majorem in modum commendavit. Mati-

nium non novi. Scaptius ad me in caflravenit. PoIIicitus fum

curaturum me Bruti caufa, ut ei Salaminii pecuniam folve-



144 EPISTOLARUMrent : cgit gratias. Prajfecliûram petivit : negavl me cuiquam

negotianti dare ;quod idem tibi oftenderam. Cn. Pompeio

petenti probaram inflitutum meum : quid dicam, Torquato,

in M. Lenio tuo ? multis aliis. Si pra?fe(5tus vellet efle fyn-

graphae caufa, me curaturum ut exigeret. Gratias egit : dif-

ceffit. Appius nofler turmas aliquot equitum dederat huic

Scaptio, per quas Salaminios coerceret ; et eundem habuerat

pracfedium. Vexabat Salaminios : ego equites ex Cypro dece-

derejuffi: molefle tulit Scaptius. Quid multa ? ut ei fidem

meam prxftarem j cum ad me Salaminii Tarfum venilTent, et

in his Scaptius, imperavi ut pecuniam folverent : multa de

fyngrapha, de Scaptii injuriis. Negavi me audire : hortatus

fum ; petivi etiam pro meis in civitatem beneficiis, ut nego-

tium conficerent : denique dixi me coadturum. Homines non

modo non recufare, fed etiam hoc dicere, fe a me folvere :

quod enim Praetori dare confuefiient, quoniam ego non accepe-

ram, fe a me quodam modo dare ; atque etiam minus efiê ali-

quanto in Scaptii nomine, quam in vedigali Praetorio. Collau-

davi homines. Redle, inquit Scaptius : fed fubducamus fum-

mam. Interim cum ego in edidto tralatitio centefimas meobfervaturum haberem, cum anatocifmi anniverfario, ille ex

fyngrapha poflulabat quaternas. Quid ais ? inquam : pofiijmne

contra meum edidtum ? At ille profert fenatus-confultum Len-

tulo Philippoque Cofi^. ut, qui Ciliciam obtineret, jus ex illa

fyngrapha diceret. Cohorrui primo : erat enim interitus civi-

tatis. Reperio duo fenatus-confulta iifdem Confulibus de ea-

dem fyngrapha. Salaminii cum Romae verfuram facere vellent,

non poterant j quod lex Gabinia vetabat. Tum ii, Bruti fami-

liares, freti gratia Bruti, dare volebant iv, fi fibi fenatus-con-

fulto caveretur. Fit gratia Bruti fenatus-confultum : Ut ne-ve

Salaminiis, ne-ûe qui eis dedijjet, fraudi ejfet, Pecuniam nume-

rarunt : et pofi:ea venit in mentem fceneratoribus, nihil fe ju-

vare illud fenatus-confultum, quod ex fyngrapha jus dici lex



A D A T T I C U M L 1 B. V. 145

Gabinia vetaret. Tuni fit fenatus-conrultum, Ur et ea Jyngra-

pha ejfet, qua vi cceterce. Sed ut eodem ; cum haec diireruiflem,

feducit me Scaptius ; ait fe nihil contradicere ; fed ilios pu-tare talenta cc fe debere ; ea fe velle accipere : debere autem

illos paulo minus : rogat, ut eos ad cc perducam. Optime,

inquam. Voco illos ad me, remoto Scaptio. Quid vos ? quan-

tum, inquam, debetis ? Refpondent, cvi. Refero ad Scap-

tium. Homo clamare. Quid opus eft ? inquam : rationes con-

feratis. Affidunt ; fubducunt ; ad nummum convenit : illi fe

numerare velle, urgere ut acciperet. Scaptius me rurfus fedu-

citi rogat, ut rem fic relinquam. Dedi veniam homini impu-

denter petenti, Graecis querentibus ; ut in fano deponerent,

poftulantibus non conceffi. Clamare omnes qui aderant, nihil

impudentius Scaptio, qui centeiimis cum anatocifmo conten-

tus non efTet : alii, nihil ftultius. Mihi autem impudens ma-

gis, quam ftultus, videbatur : nam aut bono nomine, cente-

fimis contentus erat ; aut non bono, quaternas centefimas fpe-

rabat. Habes meam caufam : quae fi Bruto non probatur,

nefcio cur illum amemus : fed avunculo ejus certe probabitur,

praefertim cum fenatus-confultum modo fa6tum fit, puto,

poftquam tu es profed;us, in creditorum caufa, ut centefimae

perpetuo foenore ducerentur. Hoc quid interfit, fi tuos digitos

novi, certe habes fubdu(5lum. In quo quidem oî Tmpipj/ov,

Lucceius, M. filius, queritur apud me per literas, fummum.

efle periculum, ne culpa Senatus his decretis res ad tabulas

novas perveniat. Commemorat, quid olim mali C. Julius fe-

cerit, cum dieculam duxerit : nunquam Refpublica plus. Sed

ad rem redeo. Meditare adverfus Brutum caufam meam ; fi

haec caufa eft, contra quam nihil honefte dici poteft ; praefer-

tim cum integram rem et caufam rehquerim, Reliqua funt

domeftica. De £vJo|(*u%w probo idem, quod tu ; Poftumiae fi-

lius, ille quoniam Pontidiae nugatur : fed vellem adefiês.

A Quinto fratre his menfibus nihil expe€taris : nam Taurus

ToM. VIIL T



146 EPISTOLARUMpropter nives antc menfem Junium tranfiri non poteft. Ther-

nmm, ut rogas, creberrimis literis fulcio. P. Valerium ne-

gat habere quicquam Dejotarus rex, eumque ait a fe fuf-

tentari. Cum fcies Roma3 intercalatum fit, necne, veiim

ad me fcribas certum, quo die myfleria futura fmt. Lite-

ras tuas minus paulo exped:o, quam fi Romae efies ; fed ta-

men expedlo.



[ H7 ]

EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R VL

CicERo Attico Sal.

I. A C C E P I tuas literas a. d. quintum Terminalia Lao-

jL\, diceae, quas legi libentiffime, pleniffimas amoris, hu-

manitatis, officii, diligentiae. His igitur refpondebo ; iic enim

poftulas : nec olxsvoîAv meam inftitutam, fed ordinem confer-

vabo tuum. Recentiffimas a Cybiftris te meas literas habere

ais, a. d. X Kal. 0(5tob. datas : et fcire vis, tuas ego quas ac-^

ceperim : omnes fere quas commemoras, praeter eas, quas

fcribis Lentuli pueris et Equotutico et BrunduHo datas. Qua-

re non oiêTzsj/ tua induftria, quod vereris, fed praeclare poni-

tur i Ci quidem id egifti, ut ego deled:arer : nam nulla re fum

delediatus magis. Quod meam (iot>BrvTi{Q. in Appio tibi, liber-

tatem etiam in Bruto, probo ; vehementer gaudeo : ac puta-

ram fecus. Appius enim ad me ex itinere bis terve vTTdfA.zf^-^pfôipas

literas miferat, quod quaedam a fe conflituta refcinderem. Utli medicus, cum aegrotus alii medico traditus iit, irafci velit

ei medico, qui fibi fucceffierit, li, qus ipfe in curando confti-

tuerit, mutet ille : fic Appius, eum &^ cc^pcupicnco^ provinciam

curarit, fanguinem miferit, quidquid potuit detraxerit, mihi

tradiderit ened;am, 'zyomc^/AT^^pofAivlui eam a me non libenter vi-

det, Sed modo fuccenfet, modo gratias agit : nihil enim a me

T 2





A D A T T I C U M L I B. VI. 149

dlllgenter tenent, quam ego, aut tu. Equidem non defino ta-

men per literas rogare, fuadere, accufare, regem. Dejotaruj

etiam mihi narravit,fe ad

eumlegatos mififfe de re

Brutieos fibi refponfum retulifiê, illum non habere : et mehercule

ego ita judico, nihil illo regno fpoliatius, nihil rege egentius.

Itaque aut tutela cogito me abdicare, aut, ut pro Glabrione

Scasvola, foenus et impendium recufare. Ego tamen, quas

per te Bruto promiferam praefecfturas M. Scaptio, et L. Ga-

vio, qui in regno rem Bruti procurabant, detuli : nec enim in

provincia mea negotiabantur. Tu autem meminifti nos fic

agere, ut, quot vellet, praefecfluras fumeret, dum ne negotia-

tori. Itaque duas ei prasterea dederam : fed ii, quibus petie-

rat, de provincia decefiTerant. Nunc cognofce de Salaminiis :

quod video tibi etiam novum accidifie, tanquam mihi. Nun-

quam enim ex illo audivi, illam pecuniam efi"e fuam. Quin

etiam libellum ipfius habeo, in quo eft : Salaminii pecuniam

debent M, Scaptio, et P. Matinio, familiaribus meis. Eos mihi

commendat : adfcribit etiam, et quafi calcar admovet, inter-

ceflifiê fe pro iis magnam pecuniam. Confeceram, ut folve-

rent centefimis fexennii dudis cum renovatione fingulorum

annorum : at Scaptius quaternas pofi;ulabat. Metui, fi impe-

trafiêt, ne tu ipfe me amare defineres : nam ab edicfto meo re-

cefiifiêm ; et civitatem, in Catonis et in ipfius Bruti fide loca-

tam, meifque beneficiis ornatam, funditus perdidifiêm. Atque

hoc tempore ipfo impingit mihi epifi:olam Scaptius Bruti, rem

illam fuo periculo efiê ; quod nec mihi unquam Brutus dixe-

rat, nec tibi : etiam, ut prasfedluram Scaptio deferrem : id vero

per te exceperamus, ne negotiatori : quod fi cuiquam, huic ta-

men non ; fuerat enim praefedlus Appio ; et quidem habuerat

turmas equitum, quibus inclufum in curia Senatum Salamine

obfederat, ut fame Senatores quinque morerentur. Itaque ego,

quo die tetigi provinciam, cum mihi Cyprii legati Ephefum

obviam venifi!ent, literas mifi, ut equites ex infula ftatim dece-

derent. His de cauiis credo Scaptium iniquius de me aliqûid





AD ATTICUM L I B. VI. 151

Decemviros Inftitutus eft. Quid ergo profecit, quod protulit

faflos ? occultatam putant quodam tempore iftam tabulam, ut

dies agendi peterentur a paucis. Nec vero pauci funt audtores,

Cn. Flavium fcribam faftos protulifTe, adtionefque compo-

fuiffe ; ne me hoc, vel potius Africanum, (is enim loquitur)

commentum putes. Ovx, 'iKctJz <re illud de geftu hiftrionis : tu

fcelefte fufpicaris, ego AdSîKoi? fcripfi. De me imperatore fcri-

bis te ex Philotimi literis cognofte: fed credo te, jam in Epiro

cum efles, binas meas de omnibus rebus accepiffe, unas a Pin-

deniflb capto, alteras a Laodicea, utrafque tuis pueris datas :

quibus de rebus, propter cafum navigandi, per binos tabella-

rios mift Romam literas publice. De Tullia mea tibi affentior;

fcripfique ad eam, et ad Terentiam, mihi placere : tu enim ad

me jam ante fcripferas, ac vellem te in tuum veterem gregem re^

tuUJfes. Correfta vero epiftola Memmiana, nihil negotii fuit

multo enim malo hunc a Pontidia, quam illum a Servilia.

Quare adjunges Aufium noftrum, hominem femper amantem

mei -y nunc credo, eo magis, quod debet etiam fratris Appii

amorem erga me cum reliqua hereditate crevifTe; qui declara-

vit quanti me faceret, cum faepe, tum in Burfa : nae tu me

follicitudine magna liberaris. Furnii exceptio mihi non pla-

cet : nec enim ego ullum aliud tempus timeo, nift quod ille

folum excipit : fed fcriberem ad te de hoc plura, ft Rom£E

effes. In Pompeium te fpem omnem otii ponere non miror :

ita res eft ; removendumque cenfeo illud diUimulantem. Sed.

enim, olysvc[A.tct, ft perturbatior eft, tibi aflignato : te enim fequor

î^dôvnx. Cicerones pueri amant inter fe, difcunt, exercentur;

fed alter, uti dixit Ifocrates in Ephoro et Theopompo, frenis

eget, alter calcaribus. Quinto togam puram Liberalibus cogi-

tabam dare ; mandavlt enim pater : ea ftc pbfervabo, quafi in-

tercalatum non fit. Dionyfius mihi quidem in amoribus eft;

pueri autem aiunt eum furenter irafci : fed homo nec dodtior,,

nec fanftior, fieri poteft, nec tui meique amantior. Thermum.

et Siiium vere audis laudari ; valde fe honefte gerunt : adde





A D A T T I C U M L I B. VI. ^53

civitatum, de aere alieno, de ufura, de fyngraphis ; in eodein

omnia de Publicanis : alterum, quod fme edid:o fatis com-

modetranfigi non poteft, de hereditatum poflefTionibus, de

bonis poffidendis, magiftris faciendis, vendendis ; quas ex

edicto et poftuiari et iieri folent. Tertium de reliquo jure di-

cundo (iy^ccCpov reliqui. Dixi me de eo genere mea decreta ad

edid:a urbana accommodaturum : itaque curo, et fatisfacio ad-

huc omnibus. Grasci vero exultant, quod peregrinis judicibus

utuntur. Nugatoribus quidem, inquies. Quid refert ? tamen

fe caiTovofA,ia.v adeptos putant. Veftri enim, credo, graves habent,

Turpionem futorium, et Vettium mancipem. De Publicanis

quid agam, videris quiErere. Habeo in deliciis, obfequor, ver-

bis laudo, orno ; efficio ne cui molefti lint. To 'zs-ccpa.So^ôrxm,

ufuras eorum, quas pa<flionibus adfcripferant, fervavit etiam

Servilius. Ego fic : diem ftatuo fatis laxam;quam ante fi fol-

verint, dico me centefimas dudlurum : fi non folverint, ex pac-

tione. Itaque et Graeci folvunt tolerabili foenore, et Publicanis

res efl gratiffima. Sic illa jam habent, pleno modio verborum

honorem, invitationem crebram : quid plura ? funt omnes ita

mihi familiares, ut fe quifque maxime putet : fed tamen (/^nîv

<x,vTQlg : fcis reliqua. De ftatua Africani, (w '^pciyiiATcav A^vyKKu^

^cav ! fed me ipfum deledlavit in tuis literis) ain' tu ? Scipio

hic Metellus proavum fuum nefcit Cenforem non fuilTe ? at-

qui nihil habuit aliud infcriptum nifi COS. ea ftatua, quae ad

Opis per te polita in excelfo eft. In illa item, quas eil ad

jioXvkvicii^y hercule infcriptum eft COS. quam effe ejufdem,

ftatus, amidus, anulus, imago ipfa, declarat. At mehercule

ego, cum in turma inauratarum equeftrium, quas hic Metellus

in Capitolio pofuit, animadvertiflem in Serapionis fubfcriptio-

ne Africani imaginem, erratum fabrile putavi ; nunc video

Metelli. O Aviô^'/i<riccv turpem ! Nam illud de Flavio et faflis,

fi fecus efl, commune erratum eil ; et tu belle ^Tropyjirct,? ; et nos

publicam prope opinionem fecuti fumus, ut multa apud Grae-

cOwS. Quis enim non dixit, Evô?kiv tov Trfi '^qxcMt^; ab Alcibiade

ToM. VIII. V










ut debet, amare, teque mirifice : fed eft magnum illud qui-

dem, veruntamen multiplex, pueri ingenium; quo ego regen-

do habeo negotii fatis. Quoniam refpondi poflremae tuse pa-

giuce prima mea ; nunc ad primam revertar tuam. Pelopon-

iiefias civitates omnes maritimas tffe, hominis non nequam,.

fed etiam tuo judicio probati, Dicaearchi tabulis credidi. Is

multis nominibus, in Trophoniana Chasronis narratione, Grae-

cos in eo reprehendit, quod mare tam fecuti funt ; nec ullum

in Peloponnefo locum excipit. Cum mihi aud:or placeret,

(etenim erat Woîkutato^, et vixerat in Peloponnefo) admira-

bar tamen, et, vix accredens, communicavi cum Dionyiio.

Atque is primo eft commotus : deinde, quod tum de ifto

Dicârcho non minus bene exiftimabat, quam tu de C. Vef-

torio, ego de M. Cluvio, non dubitabat, quin ei crederemus.

Arcadise cenfebat efte 'Lepreon quoddam maritimum : Tene

autem, et Aliphera, et Tritia vio^cu^ ei videbantur -, idque

ro) Tcov vim tcctTctKoyco confirmabat, iibi mentio non fit iftorum.,

Atque iftum ego locum totidem verbis a Dicaearcho tranftuli.

Phliafios autem dici fciebam, et ita fac ut habeas ; nos quidem

fic habemus. Sed primo me ctvsLXoyict deceperat, ^XiSg, 'ottSs-,

2<7r5?jquod W^mo;, iîTriivTioi, Sed hoc continuo correximus..

Laetari te noftra moderatione et continentia video : tum id ma-

gis faceres, fi adefies -, atque hoc foro, quod egi ex Idibus

Febr. Laodiceae ad KaL Maias omnium dicecefium, pr^ter Ci-

liciae, mirabiiia quasdam eftecimus : ita multae civitates omni

aere alieno liberatae, multae valde levatae funt : omnes fuis legi-*

bus et judiciis ufse, ctvTovoyJctv adeptae, revixerunt. His ego duo-

bus generibus facultatem ad fe aere alieno liberandas aut levan-

das dedi ; uno, quod omnino nullus in imperio meo fumptus

fadlus eft : nullum cum dico, non loquor v7ri^Q,oKiiius 5 nullus,

inquam, ne teruntius quidem : hac autem re incredibile eft

quantum civitates emerferint. Accefilt altera : mira erant in,

civitatibus ipforum furta Graecorum, quae magiftratus fui fece-

rant : quaefivi ipfe de iis, qui annis decem proximis magiftra-



158 EPISTOLARUMtum gefTcrant -, aperte fatebantur : itaque fine ulla ignominla

fuis humeris pecunias populis retulerunt. Populi autem nullo

gemitu Publicanis, quibus hoc ipfo luftro nihil folverant,

etiam fuperioris luftri reddiderunt. Itaque Publicanis in ocu-

lis fumus. Gratis, inquis, viris : fenfimus. Jam caetera jurif-

didlio nec imperita, et clemens cum admirabili facilitate. Adi-

tus autem ad me minime provinciales : nihil per cubicularium.

Ante lucem inambulabam domi, ut olim candidatus : grata

h^c et magna, mihique nondum laboriofa ex illa vetere mili-

tia. Nonis Maii in Ciliciam cogitabam : ibi cum Junium

menfem confumpfilTem, atque utinam in pace, (magnum enim

bellum impendet a Parthis) Quintilem in reditu ponere : an-

nuae enim mihi operae a. d. iii. Kal. Sext. emerentur. Magna

autem in fpe fum, mihi nihil temporis prorogatum iri. Habe-

bam a6ta urbana ufque ad Nonas Martias ; e quibus intellige-

bam, Curiohis noftri conftantia omnia potius adtum iri, quam

de provinciis : ergo, ut fpero, propediem te videbo. Venio ad

Brutum tuum, immo noftrum, fic enim mavis. Equidem om-

nia feci, quae potui aut in mea provincia perficere, aut in reg-

Bo experiri. Omni igitur modo egi cum rege, et ago quotidie,

per literas fcilicet: ipfum enim triduum quatriduumve mecum

habui turbulentis in rebus, quibus eum liberavi. Sed et tum

praefens, et poftea creberrime, non deftiti rogare et petere mea

caufa, fuadere et hortari fua. Multum profeci : fed quantum,

non plane, quia longe abfum, fcio. Salaminios autem (hos

enim poteram coercere) adduxi, ut totum nomen Scaptio vel-

lent folvere ; fed centefimis dudlis a proxima quidem fyngra-

pha, nec perpetuis, fed renovatis quotannis. Numerabanturnummi : noluit Scaptius. Tun' qui ais Brutum cupere aliquid

perdere ? quaternas habebat in fyngrapha : fieri non poterat

nec, ft poflet, ego pati poffem. Audio omnino Scaptium poe-

nitere. Nam quod fenatus-eonfultum effe dicebat, utjusex

fyngrapha diceretur, eo confllio fadum eft, quod pecuniam

«Salaminii contra legem Gabiniam fumpferant. Vetabat autem







A D A T T I C U M L I B. VI. i6i

Igitur, ut vides, follicitudine afficior, magna inopia conlilii.

;Quid quasris ? toto negotio nobis opus non fuit. Quanto tua

provincia melior ? decedes cum voles j nifi forte jam dccef-

iifti : quem videbitur, praeficies Thefprotia^ et Chaoniic. Ncc

dum tamen ego Quintum conveneram ; ut jam, fi id placeret,

jfcirem, pofletne ab eo impetrari : nec tamen, fi poflet, quid

vellem habebam. Hoc eft igitur ejufmodi. Reliqua plena ad-

huc. et laudis et grati^, digna iis libris quos dilaudas. Confer-

•vatae civitates ; cumulate Publicanis fatisfadum : ofFenfus con-

tumelia nemo ; decreto juflo et fevero perpauci ; nec tamen

quifquam ut queri audeat: res geftas dignae triumpho, de quo

ipfo nihil cupide agemus; fme tuo quidem confilio certe nihil.

Claufula eil difficiUs in tradenda provincia : fed hasc Deus ali-

quis gubernabit. De urbanis rebus fcilicet plura tu fcis ;{£-

pius et, certiora audis. Equidem doleo, non me tuis literis

certiorem iieri. Huc enim odiofa afferebantur de Curione, de

Paulo : non quo uUum periculum videam ftante Pompeio, vel

etiam fedente ; valeat modo : fed mehercule Curionis et Pauli

meorum familiarium vicem doleo. Formam igitur mihi totius

Reipublicffi, fi jam es Rom^, aut cum eris, velim mittas ;

quae mihi obyiam veniat, ex qua me iingere poffim, et prae-

nieditari, quo animo accedam ad urbem : efl enim quiddam,

advenientem non effe peregrinum atque hofpitem. Et, quod

pene praeterii : Bruti tui caufa, ut faspe ad te fcripii, feci om-

nia. Cyprii numerabant : fed Scaptius centeiimis, renovato in

fingulos annos foenore, contentus non fuit. Ariobarzanes non

in Pompeium prolixior per ipfum, quam per me in Brutum,

quem tamen ego prasilare non poteram : erat enim rex perpau-

per j aberamque ab eo ita longe, ut nihil poifem nifi literis

quibus pugnare non deftiti. Summa hcec eil:. Pro ratione pe-

cuniae liberalius eil: Brutus tra<âtus, quam Pompeius : Bruto

curata hoc anno talenta circiter centum; Pompeio in fex men-

libus promiifa cc. Jam in Appii negotio quantum tribuerim

Bruto, dici vix poteil. Quid eil igitur, quod laborem? Amicos

ToM. VIII. X










xufiiv, a-(poopcc oiaoiiut. Kccf ya,^ 7rccf)y>v Trôg yif^ct^ KcLTUTKi^ô^jog, )ca^ ri

o/idov iKTna-ctg. A^^yvH^ oi cfÂoyuig a^Titpjy iTTHTrm, wtct)' cc/.o/pov toi ayipov

T£ fjt.iveiv : meque objurgavit vetere proverbio, ra, f^v îôyAva,.

Reliqua vide, et, quantum fieri poteft, perrpiciamus. Etfi an-

nuum tempus prope jam emeritum habebamus ; dies enim

XXXIII erant reliqui : follicitudine provincias tamen vel maxi-

me urgebamur. Cum enim arderet Syria bello -, et Bibulus in

tanto moerore fuo maximam curam belli fuftineret ; ad meque

legati ejus, et Quaeftor, et amici literas mitterent, ut fubfidio

venirem ; etfi exercitum infirmum habebam ; auxilia fane

bona, fed ea Galatarum, Pifidarum, Lyciorum, (hasc enimfunt noftra robora) tamen effe officium meum putavi, exerci-

tum habere quam proxime hoftem, quoad mihi praeefTe pro-

vincise per fenatus-confultum liceret. Sed, quo ego maxime-

deledtabar, Bibulus moleftus mihi non erat ; de omnibus re-

bus fcribebat ad me potius : et mihi decefHonis dies MXviôroog

obrepebat : qui cum advenerit, a>)is.o '^poQxri[x,cc, quem prasfi-

ciam ; nifi Caldus Quaeftor venerit ; de quo adhuc nihil certi

habebamus. Cupiebam mehercule longiorem epiftolam facere:

fed nec erat res, de qua fcriberem ; nec jocari prse cura pote-

ram. Valebis igitur, et puellae falutem Atticul^ dices, noflr^-

qûe Pilia2.

CiceroAtticoSal.

VI. "C* G O dum in provincia omnibus rebus Appium ornoy,

fubito fum fadtus accufatoris ejus focer, Id quidem,

inquis, dii approbent. Ita velim 3 teque ita cupere certo fcio.

Sed crede mihi, nihil minus putaram ego, qui de Tib. Ne-

rone, qui mecum egerat, certos homines ad mulieres mife-

ram ; qui Romam venerunt fad;is fponfalibus. Sed hoc fpe-

ro melius. Mulieres quidem valde intelligo deledlari obfequia

et comitate adolefcentis ; caetera noli i^ct^Kot^v^.i^Hv, Sed heus tu^



i66 E P I S T O L A R U M

moiig «V (^»J/^-ov Athenis ? placet hoc tibi ? etfi non impediebant

mei certe libri : non enim ifta largitio fuit in cives, fed in

hofpites liberalitas. Me tamen de Academiae 'zxrfioTwKo) jubes

cogitare; cum jam Appius de Eleufine non cogitet ? De Hor-

tenfio te certo fcio dolere : equidem excrucior : decreram enim

cum eo valde familiariter vivere. Nos provincia^ praifecimus

Caslium : puerum, inquies, et fortaile fatuum, et non gravem,

et non continentem. Affentior : fieri non potuit aliter. Nam

quas multo ante tuas acceperam literas, in quibus k-Tnx^^v te

fcripferas quid elfet mihi faciendum de relinquendo ; eae me

pungebant. Videbamenim, quas tibi eifent iTrcx^s caufas,

(et

erant easdem mihi) puero tradere me : fratri autem, illud non

utile nobis : nam praeter fratrem nemo erat, quem fme contu-

melia Quasftori, nobili praefertim, anteferrem. Tamen, dum

impendere Parthi videbantur, ftatueram fratrem relinquere,

aut etiam Reipublicas caufa contra fenatus-confultum ipfe re-

manere : qui poflea quam incredibili felicitate difcefferunt,

fublata dubitatio efl. Videbam fermones : hui fratrem reli-

quit ? num efl hoc non plus annum obtinere provinciam ?

quid, quod Senatus eos voluit praeefTe provinciis, qui non prae-

fuiffent ? at hic triennium. Ergo haec ad populum. Quid,

quas tecum ? nunquam effem fine cura, fi quid iracundius, aut

contumeliofius, aut negligentius j quas fert vita hominum.

Quid, fi quid filius puer, et puer bene fibi fidens ? qui effet

dolor ? quem pater non dimittebat j teque id cenfere molefle

ferebat. At nunc Ccelius, non dico equidem, quid egerit ; fed

tamen multo minus laboro. Adde illud, Pompeius eo robore

vir, iis radicibus, Q^Caffium fme forte delegit, Caefar Anto-

nium : ego forte datum offenderem ? ut etiam inquireret in

eum, quem reliquiffem ? Hoc melius ; et hujus rei plura ex-

empla : fenedluti quidem noflrae profedlo aptius. At te apud

eum, dii boni ! quanta in gratia pofui ? eique legi literas non

tuas, fed librarii tui. Amicorum literas me ad triumphum vo-

cant, rem a nobis, ut ego arbitror, propter hanc Tncîy^ta-Uv




noftram, non negligendam. Quare tu quoque, mi Attice, in-

cipe id cupere ; quo nos minus inepti videamur.

CicERo Attico Sal,

VII. r\ U I N T U S filius, pie fane, me quidem certe mul-

'^ tum hortante, fed currentem, animum patris fui fo-

rori tuae reconciliavit. Eum valde etiam tuae literas excitarunt.

Quid quaeris ? coniido rem, ut volumus, effe. Bis ad te antea

fcripfi de re mea familiari, fi modo tibi redditse literae funt,

Graece iv cuvtyfôi^. Scilicet nihil efl movendum : fed tamen

c(,(piXu$ percundtando de nominibus Milonis, et ut expediat, ut

mihi recepit, hortando, aliquid ita tu proficies. Ego Laodiceas

Quasftorem Mefcinium expeftare jufli, ut confedlas rationes

lege Julia apud duas civitates poflim relinquere. Rhodum volo

puerorum caufa i inde quamprimum Athenas, etii etefias val-

de reflant : fed plane volo his magiflratibus, quorum volunta-

tem in fupplicatione fum expertus. Tu tamen mitte mihi,

qusefo, obviam literas, num quid putes Reipublicas nomine

tardandum effe nobis. Tiro ad te dediffet literas, nifi eum gra-

viter aegrum Ifli reliquiffem. Sed nuntiant, melius effe : ego

tamen angor j nihil enim illo adolefcente caftius, nihil dili-

gentius. »

CiCERo Attico Sal»

VIII. /^ U M inflituiffem ad te fcribere, calamumque fump-

fiffem, Batonius e navi redta ad me venit domum

Ephefi, et epiftolam tuam reddidit prid. Kal. Odlobres. Lseta-

tus fum felicitate navigationis tuas, opportunitate Pilias, etiam

mehercule fermone ejufdem de conjugio Tullias meae. Bato-

nius autem miros terrores ad me" attulit Caefarianos : cum.




Lepta etiam plura locutus eflij fpero falfa, fed certe horribilla:

exercitum nuUo modo dimilTurum: cum illo Prsetores defigna-

tos, Caflium Tribunum plebis, Lentulum Confulem, facere :

Pompeio in animo efie urbem relinquere. Sed heus tu, num

quid molefte fers de illo, qui fe folet anteferre patruo fororis

tua^ filii ? at a quibus vid:us ? fed ad rem. Nos etefiiE vehe-

mentifiime tardarunt. Detraxit xx ipfos dies etiam aphracflus

Rhodiorum. KaL O6lob. Ephefo confcendentes hanc epifto-

lam dedimus L. Tarquitio, fnnul e portu egredienti, fed ex-

peditius naviganti. Nos Rhodiorum aphradlis caeterifque lon-

gis navibus tranquillitates aucupaturi eramus : ita tamen pro-

perabamus, ut non polTet magis. De raudufculo Puteolano

gratum. Nunc velim difpicias res Romanas : videas, quid no-

bis de triumpho cogitandum putes; ad quem amici me vocant.

Ego, nifi Bibulus, qui, dum unus hofpes in Syria fuit, pedem

porta non plus extulit, quam domo fua, adniteretur de trium-

pho, asquo animo effem : nunc vero aliôv (noo7ra,v, Sed explora

rem totam : ut, quo die congrefli erimus, confilium capere

poflimus. At multaj qui et properarem, et ei literas darem

qui aut mecum, aut paulo ante, venturus effet. Cicero tibi

plurimam falutem dicit : tu dices utriufque noftrum verbis et

Pilias tuas et fili^.

CiCERO Attico Sal.

IX. T N Piraeea cum exifiêm prid. Idus Od:ob. accepi ab

Acaflo, fervo meo, flatim tuas literas : quas quidem

cum expedlafiTem jam diu, admiratus fum, ut vidi obfignatam

epiftolam, brevitatem ejus; ut aperui, rurfus (rJy%y(r<i/ literula-

rum, quae folent tuas compofitiflimae et clariffimae effe : ac, ne

multa, cognovi ex eo, quod ita fcripferas, te Romam veniffe

a. d. XII Kalend. 06lob. cum febri. Percufiiis vehementer,

nec magis quam debui, ftatim qucero ex Acaflo. Ille et tibi et




fibi vlfum, et ita fe domi ex tuis audifTe, ut nihil eflet incom-

mode : id videbatur approbare, quod erat in extremo, febri-

culam tum te habentem fcripfiffe. Sed amavi tamen, admira-tufque fum, quod nihilo minus ad me tua manu fcripfifles.

Quare de hoc fatis : fpero enim, quas tua prudentia et tempe-

rantia efl, et hercule, ut me jubet Acaftus, confido te jam,

ut volumus, valere. A Turannio te accepiffe meas literas gau-

deo. nctpc(,(pvAccôv, (i me amas, rtjv tqZ (pvjictTov (piXoTifA,iciv ccvToraJict,

Hanc, qucE mehercule mihi magno dolori eft, (dilexi enim

hominem) procura, quantulacunque eft, Praecianam heredita-

tem. Prorfus ille ne attingat. Dices, nummos mihi opus cffc

ad apparatum triumphi ; in quo, ut praecipis, nec me jcivôv In

expetendo cognofces, nec ciTv(pov in abjiciendo. Intellexi ex

tuis literis, te ex Turannio audiffe, a me provinciam fratri tra-

ditam. Adeon' ego non perfpexeram prudentiam literarum tua-

rum ? 'ETiix^v te fcribebas. Quid erat dubitatione dignum, fi

eflet quidquam cur placeret, fratrem, et talem fratrem, relin-

qui ? a-B-eTrims ifta mihi tua, non iTfozVf videbatur. Monebas de

Q^Cicerone puero, ut eum quidem neutiquam relinquerem.

T^fjioy 'ovstôv ifjLoi. Eadem omnia, quafi collocuti efTemus, vidi-

mus. Non fuit faciendum aliter, meque i7nxf>ovicc kTrox^ tua du-

bitatione liberavit. Sed puto te accepifTe de hac re epiflolam

fcriptam accuratius, Ego tabellarios poflero die ad vos eram

miffurus, quos puto ante venturos, quam noftrum Saufeium :

fed eum fine meis literis ad te venire vix redlum erat. Tu

mihi, ut polllceris, de Tulliola mea, id eft, de Dolabella, per-

fcribas ; de Republica, quam prsvideo in fummis periculis

de Cenforibus, maximeque de fignis, tabulis, quld fiat ; refe-

raturne. Idibus Od;ob. has dedi literas ; quo die, ut fcribis,

Caefar Placentiam legiones quatuor. Qu^fo, quid nobis futu-

rum eft ? In arce Athenis flatio mea nunc placet.

ToM, VIIL



[I?^

]

EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R VII.

CiCERo Attico Sal.

I.IA EDERAM equidem L. Saufeio literas, et dederam

-S—^ ad te unum, quod, cum non ejfTet temporis mihi ad

fcribendum fatis, tamen hominem tibi tam familiarem fme

meis literis ad te venire nolebam. Sed, ut philofophi ambu-

lant, has tibi redditum iri putabam prius. Sin jam illas ac-

cepifti, fcis me Athenas venilTe prid. Idus Od:obres ; e navi

egrelTum in Piraeeum, tuas ab Acafto noftro literas accepilTe

conturbatum, quod cum febre Romam veniffes ; bono tamen

animo effc coepilTe, quod Acaflus ea, quae vellem, de alle-

vato corpore tuo nuntiaret ; cohorruifTe autem me, quod tuae

literas de legionibus Cafaris afferrent ; et egiffe tecum, ut vi-

deres, ne quid (pÂor;p'oj, ejus, quem nofti, nobis noceret ; de

quo jam pridem ad te fcripferam. Turannius autem fecus

tibi Brundufii dixerat ; quod ex iis literis cognovi, quas a

Xenone optimo viro accepi. Cur fratrem provincisB non prae-

feciffem expofui breviter. Hsec fere funt in illa epiftola. Nunc

audi reliqua. Per fortunas, omnem tuum amorem, quo me es

amplexus, omnemque tuam prudentiam, quam mehercule in

omni genere judico lingularem, confer te ad eam curam, ut

de omni flatu meo cogites ; videre enim mihi videor tantam



AD ATTICUM LIB. VII. 171

dimicatlonem (nifi idem Deus, qui nos melius, quam optare

auderemus, Parthico bello liberavit, refpexerit Rempublicam)

quantanunquam

fuit. Age, hoc malum mihicommune

eft

cum omnibus: nihil tibi mando, ut de eo cogites. IHud meum

proprium 'zs-ôCxyifjtâ, quaefo, fufcipe. Videfne, ut te aud;ore fim

utrumque complexus ? Ac vellem a principio te audilTe ami-

ciffime monentem,

JluTpiab^,

Sed aliquando tamen perfuafifti, ut alterum compledterer, quia

de me erat optime meritus ; alterum, quia tantum valebat.

Feci igitur ; itaque feci omni obfequio, ut neutri illorum

quifquam eflet me carior. Hsec enim cogitabamus j nec mihi,

conjun(5to cum Pompeio, fore necefle peccare in Republica

aliquando j nec, cum Ca^fare fentienti, pugnandum efTe cum

Pompeio : tanta erat illorum conjundlio. Nunc impendet, ut

et tu oftendis, et ego video, fumma inter eos contentio. Me

autem uterque numerat fuum, nifi forte fimulat alter : nam

Pompeius non dubitat (vere enim judicat) ea, quae de Repub-

lica nunc fentiat, mihi valde probari. Utriufque autem accepi

ejufmodi literas eodem tempore, quo tuas ; ut neuter quen-

quam omnium pluris facere, quam me, videretur. Verum

quid agam ? non qua^ro illa ultima, (ii eirim caflris res gere-

retur, video cum altero vinci fatius efle, quam cum altero

vincere) fed illa quae tum agentur, cum venero ; ne ratio ab-

fentis habeatur, ut exercitum dimittat. Dic, Marce Tulli.

Quid ? dicam, Expedta, amabo te, dum Atticum conveniam ?

Non efl locus ad tergiverfandum. Contra Caefarem ? ubi illae

funt denfas dexterae ? nam, ut illi hoc liceret, adjuvi, roga-

tus ab ipfo Ravennae de Cslio Tribuno plebis : ab ipfo au-

tem ? etiam a Cnaeo noflro, in illo divino tertio Confulatu.

Aliter fenfero ? cuîoy,oui non Pompeium modo, fed Tpuc(,$, s^

Tpuctau^. IliiKvdc(.fA,Ag fioi "ZFPooTog iKiyyJty\v )iccTcc^ri<;ri, quis ? tu ipfe

fcilicet, laudator et fadlorum et fcriptorum meorum, Hanc

Y 2





A D A T T I C U M L I B. VII. 173

meo y cum is honorificentiffimam in me fententiam dixif-

fet; nec me ad fe ullas literas mififfe, cum ad omnes mittercm.

Verumdicebat : ad eum enim folum, et ad Craflipedem, non

Ibripferam. Atque hsec de rebus forenfibus : redeamus do-

mum. Dijungere me ab illo volo. Mirus eft <piJ/)ctr>/5-, germa-

nus Lartidius,

'aô,- ra> fîv 'ZiTforETvx')^ ice.(rvf/,iv, <kxvvfjC(voi 7n^<,

Reliqua expediamus. Hoc primum, quo acceffit cura dolori

meo, fed hoc tamen, quidquid efl, Praecianum cum iis ratio-

nibus, quas ille meas tradtat, admifceri nolo. Scripii ad Te-

rentiam, fcripfi etiam ad ipfum, me, quidquid pofTem num-

morum, ad apparatum fperati triumphi ad te redadlurum. lila

puto <*|tt6^9r]c6 fore. Verum ut lubebit. Hanc quoque fufcipa

curam, quemadmodum experiamur. Id et oflendifti quibuf--

dam literis, ex Epiro an Athenis datis, et in eo ego te. ad-^

j.uvabo.

C iCERO Attico Sal.

n-g RUNDUSIUM venimus vii Kalend. Decemb. uE

tua felicitate navigandi^ ita belle nobis flavit ab Epiro

lenifflmus Onchefmites. Hunc (nrovêtJi^Qv\cc, fi cui voles ruv

viurspMv, pro tuo vendito. Invaletudo tua me valde conturbat

fignificant enim tuae literae te prorfus laborare. Ego autem,

cum fciam quam fis fortis, vehementius effe quiddam fufpicor,

quod te cogat cedere, et propemodum infringat : etfi alteram

quartanam Pamphilus tuus mihi dixit deceffiflre, et alteram le-

viorem accedere. Terentia vero, quaj quidem eodem tempo-

re ad portam Brunduflnam venit, quo ego in portum, mihi-

que obvia in foro fuit, L. Pontium fibi in Trebulano dixifTe

narrabat, etiam eam decefTifTe. Quod fl ita eft, eft quod maxi-

me mehercule opto ; idque fpero tua prudentia et temperan-

tia te confecutum. Venio ad epiflolas tuas, quas ego fexcenta»^




uno tempore accepi, aliam alia jucundiorem, quse quidem

erant tua manu : nam Alexidis manum amabam, quod tam

prope accedebat ad fimilitudinem tua2 literae -, nonamabam,

quod indicabat te non valere. Cujus quoniam mentio facfla

eftj Tironem Patris segrum reliqui, adolefcentem, ut nofti, (et

adde fi quid vis) probum: nihil vidi melius: itaque careo aegre.

Quanquam videbatur fe non graviter habere ; tamen fum fol-

licitus, maximamque fpem habeo in M' Curii diligentia, de

qua ad me fcripfit Tiro, et multi nuntiarunt. Curius autem

ipfe fenfit, quam tu velles fe a me diligi ; et eo fum admodum

deledtatus ; et mehercule eft, quam facile diligas, avtox^mv in

homine urbanitas. Ejus teftamentum deporto Romam, Cice-

ronum fignis obfignatum, cohortifque Prastoriae ; fecit palam

te ex libella, me ex teruntio. In Ad:io Corcyrae Alexion me

opipare muneratus eft. Q^ Ciceroni obfifti non potuit, quo

minus Thyamim videret. Filiola tua te deledlari laetor, et pro-

bari tibi <pv(nK*iv efiê, rfjv 'ss-fbg ta thcvcl. Etenim fi hasc non eft,

nulla potefi; homini efi!e ad hominem naturas adjundlio ; qua

fublata, vitae focietas tollitur. Bene veniat, inquit Carneades,

fpurce ; fed tamen pudentius, quam Lucius nofiier, et Patron ;

qui cum omnia ad fe referant, quidquam alterius caufa fieri

putent ; et cum ea re bonum virum oportere efi!e dicant, ne

malum habeat, non- quo id natura redtum fit, non intelh*gant

fe de calHdo homine loqui, non de bono viro ? Sed h^c, opi-

nor, funt in iis libris, quos tu laudando animos mihi addidifi:i.

Redeo ad rem. Commodo expedtabam epifiiolam, quam Phi-

loxeno dedifiTes : fcripferas enim in ea effe de fermone Pompeii

Neapolitano : eam mihi Patron Brundufii reddidit ; Corcyra^,

ut opinor, acceperat. Nihil potuit efiê jucundius : erat enira

de Republica ; de opinione, quam is vir haberet integritatis

meae -, de benevolentia, quam ofi:endit eo fermone, quem ha-

buit de triumpho : fed tamen hoc jucundiflimum, quod intel-

lexi te ad eum venifiê, ut ejus animum erga me perfpiceres :

hoc mihi, inquam, accidit jucundifiimum. De triumpho






CicERo Attico Sal.

III. A NTE diem viii. Id. Decemb. Herculanum veni, et

ibi tuas literas legi, quas Philotimus mihi reddidit

e quibus hanc primo afpediu voluptatem cepi, quod erant a te

ipfo fcriptJE : deinde earum accuratiiTima diligentia fum mirum

in modum delecftatus. Ac primum illud, in quo te Dicaearcho

affentiri negas, etfi cupidiffime expetitum a me fit, et appro-

bante te, ne diutius anno in provincia elTem, tamen non efl

noflra contentione perfedum, Sic enim fcito, verbum in Se-

natu fadtum effQ nunquam de ullo noftrum, qui provincias ob-

tinuimus, quo in his diutius, quam ex fenatus-confulto, ma-

neremus -, ut jam ne iflius quidem rei culpam fuflineam, quod

minus diu fuerim in provincia, quam fortaffe fuerit utile. Sed,

quid fi hoc melius ? fsepe opportune dici videtur, ut in hoc

ipfo. Sive enim ad concordiam res adduci poteft, five ad bo-

norum vidloriam j utriufvis rei me aut adjutorem velim effe,

aut certe non expertem : fin vincuntur boni ; ubicunque effem,

una cum iis vidtus effem. Quare celeritas noftri reditus <i|tte-

ra.fîXYiTOf debet efTe. Quod li ifla nobis cogitatio de triumpho

injedta non effet, quam tu quoque approbas, nx tu haud mul-

tum requireres illum virum, qui in fexto libro informatus

efl : quid enim tibi faciam, qui illos libros devorafti ? quin

iiunc ipfum non dubitabo rem tantam abjicere, fi id erit rec-

tius. Utrumque vero fimul agi non poteft, et de triumpho am-

bitibfe, et de Republica libere. Sed ne dubitaris, quin, quod

honeftius, id mihi futurum fit antiquius. Nam quod putas

iitilius effe, vel mihi quod tutius fit, vel etiam ut Reipublicse

prodefTe poflim, me efle cum imperio ; id coram confiderabi-

mus quale fit : habet enim res deliberationem ; etfi ex parte

magna tibi affentio. De animo autem meo erga Rempubli-

cam bene facis quod non dubitas ; et illud probe judicas.




nequaquam fatls pro meis officiis, pro ipfius in alios effufionc,

illum in me liberalem fuiffe : ejufque rei caufam vere expli-

cas ; et eis, quae de Fabio Caninioque adta fcribis, valde'con-fentiunt : qus fi fecus effent, totumque fe ille in me profudif-

fet ; tamen illa, quam fcribis, cuflos urbis me praeclarae in-

fcriptionis memorem effe cogeret ; nec mihi concederet, ut

imitarer Volcatium, aut Servium, quibus tu es contentus

fed aliquid nos vellet nobis dignum et fentire et defendere :

quod quidem agerem, fi liceret alio modo ac nunc agendum

efl. De fua potentia dimicant homines hoc tempore periculo

civitatis. Nam fi Refpublica defenditur ; cur ea Confule iflo

ipfo defenfa non efl ? cur ego, in cujus caufa Reipublicae fa-

lus confiflebat, defenfus poflero anno non fum ? cur imperium

illi, aut cur illo modo, prorogatum efl ? cur tantopere pugna-

tum eft, ut de ejus abfentis ratione habenda decem Tribuni

plebis ferrent ? His ille rebus ita convaluit, ut nunc in uno

civi res ad refiftendum fit : qui mallem tantas ei vires non de-

diffet, quam nunc tam valenti refifleret. Sed quoniam res eo

dedu<fla efl, non quasram, ut fcribls, 'stol! (Dccknpog ro xm 'Ar^c-t-

Sôov; mihi aicdcpQg unum erit, quod a Pompeio gubernabitur :

illud ipfum, quod ais, Quid fiet, cum erit did:um, Dic M.

Hulli (Tvv\ci^(^ : Cn. Pompeio afTentior. Ipfum tamen Pompeium

feparatim ad concordiam hortabor. Sic enim fentio ; maxi-

mo in periculo rem effe. Vos fcilicet plura, qui in urbe eflls.

Veruntamen hoc video, cum homine audaciffmio paratifTimo-

que negotium effe ; omnes damnatos, omnes ignominia af-

fe(5los, omnes damnatione ignominlaque dignos, illac facere,

omnem fere juventutem, omnem illam urbanam ac perditam

plebem, Tribunos valentes, addito C. CafTio, omnes, qui aere

alieno premantur; quos plures effe intelligo, quam putaram :

caufam folum illa caufa non habet ; cseteris rebus abundat,

Hic omnia facere omnes, ne armls decernatur ;quorum exi-

tus femper incerti, nunc vero in alteram partem magis timen-

di. Bibulus de provincia deceflit, Veientonem prsfecit. In

ToM. VIII. Z



jjS E P I S T O L A R U M

decedendo erlt, ut audlo, tardlor : quem cum ornavlt CatO;.

declaravit ils fe folis non invidere, quibus nihil aut non

multum ad dignitatem pofTet accedere. Nunc venio ad priva-

ta : fere enim refpondi tuis literis de Rcpublica, et ils, quas

in fuburbano, et iis, quas poftea fcripfilli : ad privata venio.

Unum etiam de Caelio. Tantum abeft ut meam ille fententiam

moveat, ut valde ego ipfi, quod de fua fententia decefferit,

poenitendum putem. Sed quid cd, quod ei vici Lucceii fmt

addidli ? hoc te prsBtermifilfe miror. De Philotimo faciam

equidem, ut mones. Sed ego mihi ab illo hoc tempore non ra-

tiones expedtabam, quas tibi edidit; verum id reliquum, quod

ipfe in Tufculano me referre in commentarlum mea manu vo-

luit, quodque idem in Afia mihi fua manu fcriptum dedit. Id

fi praeftaret, quantum mihi aeris alieni efle ibi edidit, tantum»

et plus etiam, ipfe mihi deberet. Sed in hoc genere, fi modo

per Rempublicam licebit, non accufabimur poflhac : neque

hercule antea negligentes fuimus, fed amicorum multitudine

occupati. Ergo utemur, ut polliceris, et opera et confilio tuo j

nec tibi erimus, ut fpero, in eo molefli. De ferperaftris co-

hortis meae, nihil efl quod doleas : ipfi enim fe collegerunt

admiratione integritatis meae» Sed me moverat nemo m?gis,

quam is, quem tu neminem putas. Idem et initio fuerat, et

nunc eft, egregius : fed in ipfa deceffione fignificavit, fperaffe

fe aliquid ; et id, quod animum induxerat paulifper, non te-

nuit : fed cito ad fe rediit ; meifque honorificentifrimis erga fe

ofhciis vidius, pluris ea duxit, quam omnem pecuniam. Ego

a Curio tabulas accepi, quas mecum porto. Hortenfii legata

cognovi. Nanc aveo fcire quid hominis fit, et quarum rerum

audlionem inflituat : nefcio enim cur, cum portam Flumen-

tanam Caelius occuparit, ego Puteolos non meos faciam. Ve-

nio ad Pirseea, in quo magis reprehendendus fum, quod homo

Romanus Pirasea fcripferlm, non Piraeeum, (fic enim om-

nes noflri locuti funt) quam quod m addiderim : non enim

hoc ut oppido praepofui, fed ut loco ; et tamen Dionyfius



A D A T T I C U M L 1 B. VIL 179

nofler, et, qui efl nobifcum, Nicias Cous, non rcbatur oppi-

dum cffc Piraeea. Sed de re videro. Noflrum quidem fi eil

peccatum,in eo eft, quod, non ut de oppido, locutus

fum, fediit de loco ; fecutufque fum, non dico Cajcilium, Ma?ie ut ex

portii m Plraeum ; (malus enim au(5lor latinitatis eft) fed Te-

rentium, cujus fabell^ propter elegantiam fermonis putaban-

tur a C. Lselio fcribi, Heri aliquot adolefcentuH coimus in Pi-

rceeum ; et idem, Mercator hoc addebat, captam e Sunio, Quod

fi J>7|M.^5- oppida volumus t^Q i tam eft oppidum Sunium, quam

Piraeeus. Sed, quoniam grammaticus es, fi hoc mihi Zyii^fxct,

perfolvoris, magna me moleflia liberaris. IUe mihi literas

blandas mittit : facit idem pro eo Balbus : mihi certum efl, ab

honefliffima fententia digitum nufquam ; fed fcis illi reliquum

quantum lit. Putafne igitur verendum effe, ne aut objiciat id

nobis aliquis, fi languidius ; aut repetat, fi fortius ? Quid ad

haec reperis ? Solvamus, inquis. Age, a Cslio mutuabimur,

Hoc tu tamen confideres vehm. Puto enim, in Senatu fi quan-

do praeclare pro Republica dixero, Tarteffium iftum tuum

mihi exeunti, Jube fodes nummos curare. Quid fuperefl ?

etiam. Gener efl fuavis mihi, TuUias, Terentiae : quantumvis

vel ingenii, vel humanitatis 5 fatis : reliqua, quas nofli, fe-

renda. Scis enim, quos aperuerimus : qui omnes, praster eum,

de quo per te egimus, rem me facere rerentur : ipfis enim ex-

penfum nemo ferret. Sed h^c coram : nam multi fermonis

funt. Tironis reficiendi fpes eft in M. Curio ; cui ego fcripfi,

tibi eum gratiflimum fadlurum. Dat. v, Id. Decemb. a Pon~

tio ex Trebulano.

CiceroAtticoSal.

IV. jTJ I O N Y S I U M, flagrantem defiderio tui, mifi ad te,'

nec mehercule aequo animo -, fed fuit concedendum :

quem quidem cognovi cum dod;um, quod mihi jam ante erat

Z 2



i8o EPISTOLARUMnotum, tiim fandum, plcnum officii, fludiofum etiam meac lau-

dis, frugi hominem, ac, ne libcrtinum laudare videar, planc

virum bonum. Pompeium vidi iv Id. Decembres : fuimus una

horas duas fortaffe. Magna lactitia mihi vifus eft affici meo ad-

ventu : de triumpho hortari, fufcipere partes fuas i monere, ne

ante in Senatum accederem, quam rem confeciifem ; ne di-

cendis fententiis aliquem Tribunum alienarem. Quid qusris ?

in hoc officio fermonis nihil potuit effe prolixius. De Repub-

lica autem ita mecum locutus eft, quafi non dubium bellum

haberemus : nihil ad fpem concordiie : plane illum ab fe alie-

natum, cum ante intelligeret, tum vero proxime judicalTe :

veniffe Hirtium a Caefare, qui effet illi famiHariffimus ; ad

fe non acceffiife : et, cum ille a. d. viii Idus Decemb. ve-

fperi venilTet, Balbus de tota re conflituiifet a. d. vii ad Sci-

pionem ante lucem venire; multa de nod:e eum profedlum effe

ad CiEfarem. Hoc illi riy,y,r!ôoîs videbatur effe ahenationis.

Quid multa ? nihil me aliud confolatur, nifi quod illum, cui

ctiam inimici alterum Confulatum, fortuna fummam poten-

tiam dederit, non arbitror fore tam amentem, ut haec in dif-

crimen adducat. Quod fi ruere coeperit, nae ego multa timeo^,

quaj non audeo fcribere. Sed, ut nunc eft, a. d. iii. Nonas

Jan. ad urbem cogito.

CiCERo Attico Sal.

V. IV/T ULTA S uno tempore accepi epiflolas tuas, qu^ mi-

hi, quanquam recentiora audiebam ex iis, qui ad meveniebant, tamen erant jucundae : fludium enim et benevolen-

tiam declarabant. Invaletudine tua moveor j et PiUam in idem

genus morbi delapfam, curam tibi afFerre majorem fentio :

date igitur operam ut valeatis. De Tirone video tibi curae

effe : quem quidem ego, etfi mirabiles utilitates mihi prsebet,

cum valet, in omni genere vel negotiorum, vel ftudiorum



AD ATTICUM LIB. VII. i8i

nieorum, tamen propter humanitatem et modeftiam malo fal-

vum, quam propter ufum meum. Philogenes mecum nihil

«nquam de Lufcieno locutusefl :

decaeteris

rebus habes Dio-nyfium. Sororem tuam non venifTe in Arcanum miror. De

Chryfippo meum confilium probari tibi non molefle fero. Ego

in Tufculanum nihil fane hoc tempore : devium efl -mg W7izc?[u)(nv,

et habet alia ^\j(^v\^. Sed de Formiano Tarracinam pridie Kal.

Jan. inde Pontinum fumam : inde Albanum Pompeii : ita ad

urbem iii Nonas, natali meo. De Repubhca quotidie magis

timeo : non enim boni, ut putant, confentiunt. Quos ego

Equites Romanos, quos Senatores, vidi, qui acerrime cum

csEtera, tum hoc iter Porapeii, vituperarent } Pace opus efl :

ex vidloria cum multa mala, tum certe tyrannus exiflet. Sed

haec propediem coram. Jam plane mihi deefl, quod ad te fcri-

bam : nec enim de Republica, quod uterque noflrum fcit ea-

dem j et domeftica nota funt ambobus. Reliquum eftjocari,

li hic fmat : nam ego is fum, qui illi concedi putem utilius efTe

quod poftulat, quam figna conferri : fero enim refiflimus ei,

quem per annos decem aluimus contra nos. Quid fentis igitur ?

inquis. Nihil fcilicet, nifi de fententia tua; nec prius quidem,

quam noflrum negotium aut confecerimus, aut depofuerimus.

Cura igitur, ut valeas. Aliquando 'a.TroT^-â^ quartanam iflarrL"

diligentia, quae in te fumma efl.

CiceroAtticoSal.

VI. p L A N E deefl, quod ad te fcribam : nota omnia tibi^

funt; nec ipfe habeo a te quid expedlem. Tantum igi-

tur noflrum ilUid folemne fervemus, ut ne quem ifluc euntem

fine literis dimittamus. De Republica valde timeo : nec adhuc

fere inveni, qui non concedendum putaret Csfari quod poflu-

laret, potius, quam depugnandum. Efl illa quidem poftulatio

opinione valentior. : cur autem nunc primum ei refiflamus ?



iB2 EIMSTOLARUMii yoL^ a.v Toh (A,eiôv 'iiii kavôv, quam cum qulnquennium proroga-

bamus ; aut cum, ut abfentis ratio haberetur, ferebamus. Nifi

forte ha^c illi tum arma dedimus, ut nunc cum bene parato

pugnaremus. Dices, quid tu igitur fenfurus es ? Non idem,

quod didturus. Sentiam enim omnia facienda, ne armis de-

certetur : dicam idem, quod Pompeius ; neque id faciam hur

mili animo. Sed rurfus hoc permagnum Reipublicifi malum

eft : at quodam modo mihi praster caeteros non redlum, me

in tantis rebus a Pompeio difTidere.

CiCERo Attico Sal.

VII. TÎONTS lUS, vir optimus, ut mihi quoque ejl perfpeci-

tus, et doSiiJjimuSy tuique amantijjimus, Romam venit

XV Kal. yanuar. et literas a te mihi reddidit : tot enim verba

funt de Dionyfio in epiftola tua. IUud, puto, tu non adfcribis,

€t tibi gratias egit : atqui certe ille agere debuit ; et, li effet

facftum, quae tua efl humanitas, adfcripfiffes. Mihi autem nulla

de eo ô.Kivuîd!, datur propter fuperioris epiflolae teflimonium.

Sit igitur fane bonus vir : hoc enim ipfum bene fecit, quod

miihi fui cognofcendi penitus etiam iftam facultatem dedit.

Philogenes rede ad te fcripfit : curavit enim, quod debuit.

Eum ego uti ea pecunia volui, quoad liceret : itaque ufus efl

menfes xiii. Pontinium cupio valere , et, quod fcribis in ur-

bem introiffe, vereor quid fit : nam id nifi gravi de caufa non

feciffet. Ego, quoniam iv Nonas Januar. Compitalitius dies

eft, nolo eo die in Albanum venire, ne moleflus fim familiae.

Veniam iii Nonas igitur : inde ad urbem pridie Nonas. Tua

M^^s quem in diem incurrat, nefcio : fed prorfus te commoveri

incommodo valetudinis tuae nolo. De honore noftro, nifi quid

occulte Caefar per fuos Tribunos molitus erit, caetera videntur

effe tranquilla : tranquillifTimus autem animus meus, qui to-

tum iftuc asqui boni faci.t 5 et eo magis, quod jain a multis



ADATTICUMLIB. VII. 183

audio conflltutum effe Pompcio et ejus confilio, in Siciliam

me mittere, quod imperium habeam. Id eft 'A^J>/^;r;>co»': nec

enim Senatus decrevit, nec populus juffit, me imperiumin

Sicilia habere. Sin hoc Reipublica ad Pompeium defert; qui

me magis, quam privatum aliquem, mittat ? Itaque, fi hoc im-

perium mihi moleflum erit ; utar ea porta, quam primum vi-

dero. Nam quod fcribis, miriiicam expedtationem effe mel,.

neque tamen quemquam bonorum, aut fatis bonorum, dubita-

re, quld fenfurus fim: ego, quos tu bonos eile dicas, non intel-

ligo : ipfe nullos novi ; fed ita, fi ordines bonorum qusrimus

nam fmgulares funt boni viri. Verum in dilfenfionibus ordi-

nes bonorum et genera quserenda funt. Senatum bonum putasj,

per quem fine imperio provinciae funt ? nunquam enim Cu-

rio fuftinuiffet, fi cum eo agi coeptum effet; quam fenten-

tiam Senatus fequi noluit : ex quo fadtum efl, ut Csfari non

fuccederetur. An Publicanos ? qui nunquam firmi, fed nunc

C^fari funt amiciffimi. An foeneratores ? an agricolas ? quibus

optatiffimum efl otium -, nifi eos tlmere putas, ne fub regno

fmt, qui id nunquam, dum modo otiofi effent, recufarunt,

Quid ergo ? exercitum retinentis, cum legis dies tranfierit,

rationem haberi placet ? mihi vero ne abfentis quidem. Sed,

cum id datum eft, illud una datum efl. Annorum cnim de-

cem imperium, et ita latum, placet ? placet igltur etiam me

expulfum, et agrum Campanum periifle, et adoptatum patri-

cium a plebeio, Gaditanum a Mitylenaeo : et Labieni divitia?;

et Mamurrae, placent, et Balbi horti, et Tufculanum. Sed

horum omnium fons unus efl : imbecillo refiliendum fuit, et

id erat facile. Nunc legiones xi, equitatus tantus, quantum

volet ; Tranfpadani, plebes urbana, tot Tribuni plebis, tam

perdita juventus, tanta audloritate dux, tanta audacia : cum

hoc aut depugnandum efl, aut habenda e lege ratio. Depugna,

inquis, potius, quam fervias : ut quid ? fi vidlus eris, profcri-

bare ? fi viceris, tamen fervias ? Quid ergo, inquis, adlurus es ?

idem quod pecudes, qux difpulfas fui generis fequuntur greges.




Ut bos armenta, fic ego bonos viros, aut eos, qulcunque di-

centur boni, fequar, etiam fi ruent. Quid fit optimum, male

contradtis rebus, plane video : nemini eft enim exploratum,

cum ad arma ventum eft, quid futurum fit ; at illud omnibus,

fi boni vidti funt, nec in casde principum clementiorem hunc

fore, quam Cinna fuerit, nec moderatiorem, quam Sylla, in

pecuniis locupletium. 'Ef^TroXiTivojxcu m jamdudum : et facerem

diutius, nifi me lucerna defereret. Ad fummam, Dic, M. Tulli.

Aflentior Cn. Pompeio, id eft, T. Pomponio. Alexim, huma-

jiiflimum puerum, nifi forte, dum ego abfum, adolefcens fac-

tus eft, (id enim agere videbatur) falvere jubeas velim.

CicERo Attico Sal.

VIII. fÛ ID opus eft de Dionyfio tam valde affirmare ? an

^ mihi nutus tuus non faceret fidem ? fufpicionem

autem eo mihi majorem tua taciturnitas attulerat, quod et tu

foles conglutinare amicitias teftimoniis tuis ; et illum aliter

cum aliis de nobis locutum audiebam : fed prorfus ita effe, ut

fcribis, mihi perfuades ; itaque ego is in illum fum, quem tu

me eife vis. Diem tuum ego quoque ex epiftola quadam tua,

quam incipiente febricula fcripferas, mihi notaveram -, et ani-

madverteram, pofTe, pro re nata, te non incommode ad me in

Albanum venire iii Nonas Jan. fed, amabo te, nihil incom-

modo valetudinis feceris : quid enim eft tantum in uno aut

altero die ? Dolabellam video Liviae teftamento cum duobus

coheredibus tSo in triente ; fed juberi mutare nomen. EflTmXiriyjiv (Txifif^cc, redtumne lit nobili adolefcenti mutare nomen

mulieris teftamento : fed id (piXocoCpooTiôv ûvKpivria-oiîv, cum fcie-

mus, quantum quafi fit in trientis triente. Quod putafli fore,

ut ante quam ifluc venirem, Pompeium viderem ; fadtum eil

ita : nam vi KaL ad Lavernium me confecutus eft : una For-

mias venimus, et ab hora odava ad vefperum fecreto collocuti



AD ATTICUM LIB. VU. 185

Tumus. Quod quaeris, ecqua fpes pacificationis fit : quantum

ex Pompeii multo et accurato fermone perfpexi, ne volun-

tas

quidemeft. Sic

enim exiftimat,fi ille,

vel dimilTo exer-citu Conful fadtus fit, cvyx^<riv tyi? 'zs-oXireiAi fore : atque etiam

putat eum, cum audierit contra fe diligenter parari, Con-

fulatum hoc anno neglecfturum, ac potius exercitum provin-

ciamque retenturum. Sin autem ille fureret, veliementer homi-

nem contemnebat ; et fuis et Reipublicae copiis confidebat.

Quid quaeris ? etfi mihi crebro ^yvW a/vaXio? occurrebat ; tamen

levabar cura, virum fortem et peritum, et plurimum aud:o-

ritate valentem, audiens rôXmicciog de pacis fimulatae pericu-

lis difiêrentem. Habebamus autem in manibus Antonii con-

cionem, habitam x Kal. Januar. in qua erat accufatio Pom-

peii ufque a toga pura, querela de damnatis, terror armorum :

in quibus iile, Quid cenfes, aiebat, fad:urum efiê ipfum, fi in

pofiêfiionem Reipublicce venerit, cum hasc Quaefior ejus in-

firmus et inops audeat dicere ? Quid multa ? non modo non

expetere pacem ifiam, fed etiam timere, vifus eft. Ex illa au-

tem fententia, ira relinquendae urbis movet hominem, ut puto,

Mihi autem moleftifiimum efi, quod folvendi funt nummi

Caefari, et inftrumentum triumphi eo conferendum : efl: enim

eif/.op<povj civriTroXîlivofAîvii îo<peiKi.ihjj elTe. Sed haec et multa alia

coram.

CiCERo Attico Sal.

IX. r\ U O T I D I E-N E, inquis, a te accipiendas literre

^ funt ? Si habebo cui dem, quotidie. At jam ipfe ades.

Tum igitur, cum venero, definam. Unas video mihi a te non

efiTe redditasjquas L. Quintius familiaris meus cum ferret, ad

bufi:um Bafili vulneratus et defpoliatus efi. Videbis igitur num

quid fuerit in his, quod me fcire opus fit ; et fimul tu hoc

îivzf>ivr,<ret^ TATfioQXYifia, fane 'ôXitikov: cum fit necefie, aut haberi

ToM. VIII. A a




Casfaris ratlonem, illo exercitum vel per Senatum, vel per

Tribunos plebis, obtinente ; aut perfuaderi Csefari, ut tradat

provinciam atque exercitum, et ita Conful fiat ; aut, fi id

non perfuadeatur, haberi comitia fine illius ratione, illo pa-

tiente, atque obtinente provinciam ; aut, fi per Tribunos ple-

bis non patiatur, et tamen quiefcat, rem adduci ad interreg-

iium ; aut, fi ob eam caufam, quod ratio ejus non habeatur,

exercitum adducat, armis cum eo contendere ; illum autem

initium facere armorum, aut ftatim nobis minus paratis, aut

tum, cum comitiis, amicis ejus poftulantibus, ut e lege ratio

habeatur, impetratum non lit : ire autem ad arma, aut hanc

unam ob caufam, quod ratio non habeatur ; aut addita caufa,.

fi forte Tribunus plebis Senatum impediens, aut populum in-

citans, notatus, aut Senatus-confulto circumfcriptus, aut fub-

latus, aut expulfus lit, dicenfve fe cxpulfum ad illum confu-

gerit : fufcepto autem bello, aut tenenda fit urbs, aut ea re-

lidia, ille commeatu et reliquis copiis interchidendus : quod

horum malorum, quorum aliquod certe fubeundum eft, mini-

mum putes. Dices profe£lo, perfuaderi illi, ut tradat exerci-

tum, et ita Conful iiat, Eft omnino id ejufmodi, ut, ii ille

eo defcendat, contra dici nihil poffit ; idque eum, fi non ob-

tinet ut ratio habeatur retinentis exercitum, non facere miror,

Nobis autem, ut quidam putant, nihil eft timendum magis,

quam ille Conful. At fic malo, inquies, quam cum exercitu.

^Certe : fed iftuc ipfum fic, magnum malum putet aliquis ; ne-

que ei remedium eft ullum : cedendum efl, fi id volet. Vide

confulem illum iterum, quem vidifti confulatu priore. At tum

imbecillus plus, inquis, valuit, quam tota Refpublica:

quidnunc putas ? et eo confule, Pompeio certum eft eiTe in Hif-

pania. O rem miferam ! ii quidem id ipfum deterrimum ei\,

quod recufari non poteft ; et quod ille fi faciat, jam jam a

bonis omnibus fummam ineat gratiam. Tollamus igitur hoc,

quo illum pofTe adduci negant : de reliquis, quid eft deterri-

mum ? concedere illi, quod, ut idem dicit, impudentiffime




poflulat. Nam quid impudentlus ? tenuifti provlnciam per

decem annos, non tibi a Senatu, fed a te ipfo per vim et per

fa<5tionem, datos : prêteriit tempus, non legis, fed libidinis

tuae : fac tamen, legis. Ut fuccedatur decernitur : impedis

et ais, Habe mei rationem. Habe tu noftrum. Exercitum ha-

beas diutius, quam populus juflit, invito Senatu ? Depugnes

oportet, nifi concedis. Cum bona quidem fpe, ut ait idem,

vel vincendi, vel in libertate moriendi. Jam fi pugnandum efl;

quo tempore, in cafu; quo confilio, in temporibus, fitum efl.

Itaque te in ea quaeftione non exerceo. Ad ea, quse dixi, afFer

fi quid hdbes. Equidem dies nod;efque torqueor.

CicERo Attico Sal.

X. CUBITO confilium cepi, ut, ante quam lucerct, exi-

rem ; ne qui confped:us fieret, aut fermo^ lidloribus

praefertim laureatis. De reliquo, neque hercule quid agam, nec

quid afturus fim, fcio ; Ita fum perturbatus temeritate noftri

amentifiimi confilii. Tibi vero quid fuadeam, cujus ipfe con-

filium expe(5to ? Cnsus nofter quid confilii ceperit, capiatve,

nefcio, adhuc in oppidis coarilatus et flupens. Omnes, fi in

Italia confiflat, erimus una : fin cedet, confilii res efl. Adhuc

certe, nifi ego infanio, flulte omnia et incaute. Tu, quaefo,

crebro ad me fcribe, vel quod in buccam venerit.

CiceroAtticoSal.

XI. (^ U^ S O, quid hoc efl ? aut quid agitur ? mihi enlm

*- tenebras funt. Cingiilumt inquis, nos ienemus. Anconeni

amifimus. Labienus difcejjit ab Cafare, Utrum de imperatore po-

puli Romani, an de Annibale, loqulmur ? O hominem amen-

tem et miferum, qui ne umbram quidem unquam t^ ;£p&Aju

A a 2



i88 EPISTOLARUMviderit ! atque haec ait omnia facere fe dignitatis caufa : ubi eft

autem dignitas, nifi ubi honeftas ? Num honeftum igitur, ha-

bere exercitum nullo publico confilio? occupare urbes civium,

quo facilior fit aditus ad patriam ? ;2;fs^J' '^y.o^m?, (pvy^Joov xa-

ôâg, fexcenta alia fcelera, moliri, rnv ûv fxiyi<rluj u<t «%«i'

Tv^ctvvl^ct ? Sibi habeat fuam fortunam : unam mehercule tecum

apricationem in illo Lucretino tuo fole malim, quam omnia

iftiufmodi regna ; vel potius mori millies, quam femel iftiuf-

modi quidquam cogitare. Quid, fi tu velis ? inquis. Age quis

eft, cui velle non liceat ? fed ego, hoc ipfum velle, miferius

ejffe duco, quam in crucem tolli. Una res eft ea miferior, adi-

pifci quod ita volueris. Sed haec hadlenus : libenter enim mhis molefliis tveôXA^co croi. Redeamus ad noflrum. Per fortu-

nas, quale tibi conlilium Pompeii videtur ? hoc quasro, quod

urbem reliquerit : ego enim ccttoû : tum nihil abfurdius. Ur-

bem tu relinquas ? ergb idem, fi Galli venirent. Non eft, in-

quit, in parietibus Refpublica. At in aris et focis. Fecit idem

Themiftocles. Fludlum enim totius barbariae ferre urbs una

non poterat. At idem Pericles non fecit, annum fere pofl

quinquagefimum, cum praeter moenia nihil teneret. Noftri

olim, urbe reUqua capta, arcem tamen retinuerunt,

OivTCiO TTii TOOV 'VirOoSiV ITrivBÔfXl^C xXia. CLVÔOV.

Rurfus autem ex dolore municipali, fermonibufque eorum,.

quos convenio, videtur hoc confilium exitum habiturum. Mi-

ra hominum querela eft, (nefcio iftic : fed facies ut fciam)

fme magiftratibus urbem efte, fine Senatu. Fugiens denique

Pompeius mirabiliter homines movet. Quid quaeris ? alia caufa

fada eft : nihil jam concedendum putant Csefari. Hasc tu mihiexplica qualia fmt. Ego negotio praefum non turbulento: vult

enim me Pompeius eftTe, qucm tota haec Cam.pana et mariti-

ma ora habeat iTriTHsiTrov, ad quem deledlus et fumma ne-

gotii referatur. Itaque vagus efle cogitabam. Te puto jam vi^-

dere, quae fit oo/aj; Caefaris, qui populus, qui totius negotii

ftatus : ea velim fcribas ad me, et quidem, quoniam mutabilia




funt, quam faspiflime. Acquiefco enim et fcribens ad te, et

legens tua»

CiceroAtticoSal.

XII. T T N A M adhuc a te epiflolam acceperam, datam xii

Kal. in qua fignificabatur, aliam te ante dediife, quam

non acceperam. Sed quaefo, ut fcribas quam fgepiffime, noii

modo li quid fcies, aut audieris, fed etiam li quid fufpicabere;

maximeque quid nobis faciendum, aut non faciendum, putes.

Nam quod rogas, curem ut fcias, quid Pompeius agat ; ne ip-

fum quidem fcire puto ; noftrum quidem nemo. Vidi Lentu-

lum Cos. Formiis x KaL vidi Libonem: plena timoris et erro-

ris omnia. Ille iter Larinum : ibi enim cohortes, et Luceri^,

et Theani, reliquaque in Apulia. Inde utrum confiftere ufpiam

velit, an mare tranfire, nefcitur. Si manet ; vereor, ne exer-

citum firmum habere non poflit : fin difcedit, quo, aut qua^.

aut quid nobis agendum fit, nefcio. Nam iilum quidem, cu-

jus (potActô-^W times, omnia teterrime fadlurum puto. Nec eumrerum prolatio, nec Senatus magiftratuumque difceifus, nec

asrarium claufum, tardabit. Sed hasc, ut fcribis, cito fciemus.

Interim veb"m mihi ignofcas, quod ad te fcribo tam multa to-

ties : acquiefco enim, et tuas volo elicere literas ; maximeque

confilium, quid agam, aut quo me pacto geram. Demittam-

ne me penitus in caufam ? Non deterreor periculo, fed dirum-

por dolore. Tamne nullo confilio, aut tam contra meum con-

filium, gefta effe orania ! An cuncfler, et tergiverfer, et iis

medem, qui tenent, qui potiuntur ? A2jgC|tta/ TpoiJco; 3 nec folum

Givis, fed etiam amici, ofiicio revocor : etfi frangor fspe mi-

iericordia puerorum. Ut igitur ita perturbato,, etfi te eadem

follicitant, fcribe aliquid, et maxime, fi Pompeius Italia ce-

dit, quid nobis agendum putes. M' quidem Lepidus (nam

fuirajus una) eum finem flatuit, L. Torquatus eundem, Me



I90 EPISTOLARUMcum multa, tum etiam lid:ores, impediunt : nihil vidi unquam

quod minus explicari pofTet. Itaque a te nihil dum certi ex-

quiro, fed quid videatur. Denique ipfam '^^m/ tuam cupio

cognofcere. Labienum ab illo difcelTiire propemodum conftat.

Si ita facflum eifet, ut ille Romam veniens magiftratum et Se-

natum Romas offenderet, magno ufui cauf^ noftrae fuifTet.

Damnaffe enim fceieris hominem amicum Reipublicai caufa

videretur: quod nunc quoque videtur; fed minus prodeft: non

enim habet, cui profit -, eumque arbitror poenitere : nili forte

id ipfum eft falfum, difcefTiire illum : nos quidem pro certo

habebamus. Et velim, (quanquam, ut fcribis, domeflicis te

finibus tenes) formam mihi urbis exponas, ecquod Pompeiidefiderium, ecqua Caefaris invidia, appareat ; etiam quid cen-

feas de Terentia et Tullia, Romae eas effe, an mecum, an ali-

quo tuto loco. Et h^c, et fi quid aliud, ad me fcribas velim,

vel potius fcriptites.

CicERo Attico Sal.

XIII. T^ E Vennonianis rebus tibi affentior. Labienum yiâcn.

judico : facinus jam diu nuUum civile praeclarius :

qui, ut aliud nihil, hoc tamen profecit ; dedit illi dolorem.

Sed etiam ad fummam profedlum aliquid puto. Amo etiam

Pifonem -, cujus judicium de genero fufpicor vifum iri gra-

ve. Quanquam genus belli quod fit, vides. Ita civile efl, ut

non ex civium diffenfione, fed ex unius perditi civis audacia,

natum fit. Is autem valet exercitu ; tenet multos fpe et pro-

mifiis y omnia omnium concupivit : huic tradita urbs efl, nuda

praelidio, referta copiis. Quid efl, quod ab eo non metuas,

qui illa templa et ted:a non patriam, fed praedam, putet ? quid

autem fit adlurus, aut quo modo, nefcio, fme Senatu, fine

magiftratu : ne fimulare quidem poterit quicquam 'ôXirty.oog,

Kos autem ubi exurgere poterimus ? aut quando ? quorum dux



AD ATTICUM LIB, VII. 191

quam A<rpccTri^To^y tu quoque anlmadvertis : cui ne Picena qui-

dem nota fuerint : quam autem fme confilio, res teftis. Ut

enim alia omittam decem annorum peccata, quas conditio

non huic fugae prasftitit ? nec vero nunc quid cogitet, fcio :

ac non defmo per literas fcifcitari. Nihil g{^c timidius conflat,

nihil perturbatius. Itaque nec prasfidium, cujus parandi caufa

ad urbem retentus eft, nec locum ac fedem prasftdii ullam, vi-

deo : fpes omnis in duabus invidiofe retentis, pene alienis,

legionibus. Nam deledtus adhuc quidem invitorum eft, et a

pugnando abhorrentium : conditionum autem amiftum tempus

eft : quid futurum fit, non video. Commiflum quidem a no-

bis certe eft, five a noftro duce, ut, e portu fine gubernacu-

lis egrefti, tempeftati nos traderemus. Itaque de Ciceronibus

noftris dubito quid agam : nam mihi interdum amandandi vi-

dentur in Graeciam, De Tullia autem et Terentia, cum mihi

barbarorum adventus ad urbem proponitur, omnia timeo : cum

autem Dolabellas venit in mentem, paulum refpiro. Sed ve-

lim confideres quid faciendum putes : primum 'z^s-fb^ tv cta-(pa-

Ass- (aliter enim mihi de illis ac de me ipfo confulendum

eft) deinde ad opiniones, ne reprehendamur, quod eas Ro-mae velimus efte in communi bonorum fuga. Quin etiam tibi

et Peduceo, (fcripfit enim ad me) quid faciatis videndum eft :

is enim fplendor eft veftrum, ut eadem poftulentur a vobis,

quse ab ampliftimis civibus. Sed de hoc tu videbis, quippe

cum de meipfo ac de meis te confiderare velim. ReHquum

eft ut et quid agatur, quoad poteris, explores, fcribafque ad

me, et quid ipfe conjediura aftêquare : quod etiam a te magis

expedio :

nam ad:a omnibus nuntiantibus, a te exped:o.futura.UoivTig ^ apiTo^. Loquacitati ignofces, quê et me levat ad te

quidem fcribentem, et elicit tuas Hteras. JEnigm^ Oppiorum

ex Velia plane non intellexi ; eft enim numero Platonis ob-

fcurius. Jam intellexi tuum. Oppios enim de Velia fuccones

dicis : in eo asftuavi diu : quo aperto reliqua patebant, et cum

Terentiffi fumma congruebant. L. C^farem vidi Minturnis a.




d. VIII Kal. Febr. mane, cum abfurdifTimis mandatis, non

liominem, fed fcopas folutas : ut id ipfum mihi ille videatur

irridendi caufa fecilTe, qui tantis de rebus huic mandata dede-

rit ; nifi forte non dedit, et hic fermone aliquo arrepto pro

mandatis abufus eft. Labienus, vir mea fententia magnus,

Theanum venit a. d. ix. KaL ibi Pompeium Confulefque con-

venit : qui fermo fuerit, et quid ad:um fit, fcribam ad te, cum

certum fciam. Pompeius a Thcano Larinum verfus profedtus

efl a. d. VI n KaL eo die manfit Venafri. Aliquantum animi

videtur nobis attulifTe Labienus : fed ego nondum habeo, quid

ad te ex his locis fcribam. Ifta magis expedto; quid illinc af-

feratur ; quo padlo de Labieno ferat ; quid agat Domitius in

Marfts, Iguvii Thermus, P. Attius Cinguli ; quae fit populi

urbani voluntas;

quae tua conjedtura de rebus futuris : hsec

velim crebro, et quid tibi de mulieribus noftris placeat, et

quid adlurus ipfe fis, fcribas. Si fcriberem ipfc, longior epif-

tola fuiffet : fed didavi propter lippitudinem.

CiCERO Attico Sal.

XIV. ANTE diem VI KaL Febr, Capuam Calibus profi-

cifcens, cum leviter lippirem, has literas dedi. L.

Caefar mandata Caefaris detulit ad Pompeium a. d. viii KaL

cum is effet cum Confulibus Theani. Probata conditio efl

fed ita, ut ille de iis oppidis, quae extra fuam provinciam oc-

cupavifTet, praefidia deduceret : id fi fecifTet, refponfum efl ad

urbem nos redituros efTc, et rem per Senatum confedturos.

Spero etiam in praefentia pacem nos habere : nam et illum fu-

roris, et hunc noftrum copiarum, fuppoenitet. Me Pompeius

Capuam venire voluit, et adjuvare deledtum ; in quo parum

, prolixe refpondent Campani coloni. Gladiatores Casfaris, qui

Capuae funt, de quibus ante ad te falfum ex Torquati literis

.fcripferam, fane commode Pompeius diftribuit, binos fingulis




patrlbus famillarum. Secutorum in ludo loo fuerunt : erup-

tionem fadiuri fuifle dicebantur. Sane multum in eo Reipub-

licae provifum eft. De mulieribus noftris, in quibus eft tua fo-

ror, quasfo videas, ut fatis honeflum nobis.fit, eas Romse Qffc,

cum caeterae ulla dignitate difceiferint ; hoc fcripfi ad eas, et

ad te ipfum antea. Velim eas cohortere, ut exeant; prsefertim

cum ea praedia in ora maritima habeamus, cui ego praefum, ut

in his pro re nata non incommode poflint effe, Nam fi quid

offendimus, in genero noftro; quod quidem ego praeflare non

debeo : fed id fit majus, quod mulieres noflr£e praeter caeteras

Romae remanferunt. Tu ipfe cum Sexto fcire velim quid co-

gites de exeundo, de totaque re quid exiflimes. Equidem ad

pacem hortari non defino : quae vel injufla utilior eft, quam

jufliflimum bellum. Sed hsec ut fors tulerit.

CiCERo Attico Sal.

XV. T T T ab urbe difceffi, nullum adhuc intermifi diem,

quin aliquid ad te literarum darem ; non quo habe-

rem magnopere quid fcriberem ; fed ut loquerer tecum abfens,

quo mihi, cum coram id non licet, nihil efl jucundius. Ca-

puam cum veniffem a. d. vi. Kal. pridie, quam has literas de-

di, Confules conveni, multofque noflri ordinis. Omnes cupie-

bant Caefarem, abdud:is prasfidiis, ftare conditionibus iis, quas

tuliflet : uni Favonio leges ab illo nobis imponi non placebat;

fed is haud auditus in confilio. Cato enim ipfe jam fervire,

quam pugnare, mavult, Sed tamen ait, in Senatu fe adeffe vel-

le, cum de conditionibus agatur, fi Caefar adduftus fit ut prae-

fidia deducat. Ita, quod maxime opus efl, in Siciliam ire non

curat: quod metuo ne obfit, in Senatu effe vult. Poftumus au-

tem, de quo nominatim Senatus decrevit, ut flatim in Siciliam

iret, Furfanoque fuccederet, negat fe fine Catone iturum ; et

tuam in Senatu operam aucôritatemque quam magni asflimat.

ToM. VIII. B b



194 EPISTOLARUMIta res ad Fannium pervenlt. Is cum imperlo in Siciliam prs-

mittitur. In difputationibus noflris fumma varietas eft. Pleri-

que negant, Caefarem in conditione manfurum; poftulataque

hasc ab eo interpofita efCQ, quo minus, quod opus eflet ad bel-

lum, a nobis pararetur. Ego autem eum puto fadturum, ut

praefidia deducat : vicerit enim, fi Conful fadlus erit ; et mino-

re fcelere vicerit, quam quo ingreifus eft. Sed accipienda plaga

eft : fumus enim flagitiofe imparati cum a militibus, tum a-

pecunia ; quam quidem omnem, non modo privatam, quae in'

wrbe eft, fed etiam publicam, quae in aerario eft, illi reliqui-

mus. Pompeius ad legiones Attianas eft profedlus : Labienum.

fecum habet. Ego tuas opiniones de his rebus expedto. For—

mias me continuo recipere cogitabam,.

CiCERo Attico Sal'.

XVI. (^ M N E S arbitror mihl tuas literas reddltas efte, fcS

primas praepoftere, reliqiias ordine, quo funt miftsB

per Terentiam. De mandatis Cae^ris, adventuque Labieni, et

refponfis Confulum ac Pompeii, fcripfi ad te literis iis, quas a..

d. V KaL Capua dedi ; pluraque praeterea in eandem epiftolam^

conjeci. Nunc has expedlationes habemus duas -, unam, quid

Caefar adturus ftt, cum acceperit ea, quse referenda ad illum-

data funt L. Caefari ; alteram, quid Pompelus agat : qui qui-

dem ad me fcribit, paucis diebus fe firmum exercitum habi-

turum, fpemque affert, fi in Picenum agrum ipfe venerit, nos

Romam redituros effe. Labienum fecum habet, non dubitan-tem de imbecillitate Casfaris copiarum ; cujus adventu Cnasus

nofter multo animi plus habet. Nos a ConfuJibus Capuam ve-

nire jufli fumus ad Nonas Febr. Capua profedlus fum Formias>

a. d. III. KaL Eo die cum Calibus tuas literas hora fere

nona accepiifem, has ftatim dedi. Dc Terentia et Tullia tibi

aftentior -, ad quas fcripferam, ad te ut referreat : fi nondum




profedtae funt, nihil efl: quo fe moveant ; quoad perfplciamus,

quo loci fit res.

CiCERO Attico Sal.

XVII. ^~r^\JJE literiE mihi gratae jucundaeque funt. Depue-

ris in Graeciam tranfportandis tum cogitabam, cum

fuga ex Italia quasri videbatur : nos enim Hifpaniam petere-

mus; illis hoc aeque commodum non erat. Tu ipfe cum Sexto

etiam nunc mihi videris Romae re<5te effe poiTe : etenim mini-

me amici Pompeio noftro effe debetis : nemo enim unquamtantum de urbanis praefidiis detraxit. Videfne me etiam jocari?

Scire jam te oportet, L. Caefar quae refponfa referat a Pompeio,

quas ab eodem ad Caefarem ferat literas. Scriptae enim et datae

ita funt, ut proponerentur in publico : in quo accufavi mecum

ipfe Pompeium, qui, cum fcriptor luculentus eiTet, tantas res,

atque eas, quae in omnium manus venturae effent, Sextio nof-

tro fcribendas dederit. Itaque nihil unquam legi fcriptum

ojqiuîi^ôv. Perfpici tamen ex literis Pompeii potefl, nihil CiE-fari negari, omniaque et cumulate, quae poflulet, dari

; quae,

ille amentiflimus fuerit, nifi acceperit, prasfertim cum impu-

dentiflime poftulaverit. Quis enim tu es, qui dicas, Si in

Hifpaniam profedtus erit, fi prasfidia dimiferit ? Tamen conce-

ditur ; minus honefte nunc quidem, violata jam ab illo Re-

publica, illatoque bello, quam fi olim de ratione habenda

impetraffet : et tamen vereor, ut his ipfis contentus fit. Namcum ifla mandata dediffet L. Ceefari, debuit effe paulo quie-

tior, dum refponfa referrentur. Dicitur autem nunc effe acer-

rimus. Trebatius quidem fcribit, fe ab illo ix Kal. Febr. ro-

gatum effe, ut fcriberet ad me, ut effem ad urbem ; nihil ei

me gratius facere pofTe: haec verbis plurimis. Intellexi ex die-

rum ratione, ut primum de difceffu noflro Casfar audiffet, la-

borare eum ccepifTe, ne omnes abeffemus. Itaque non dubito

B b 2



196 EPISTOLARUMquin ad Pifoncm, quin ad Servium, fcripferit : illud admiror

non ipfum ad me fcripfifTe, non per Dolabellam, non per Cae-

lium, egifle : quanquam non afpernor Trebatii literas, a quo

me unice diligi fcio. Refcripii ad Trebatium, (nam ad ipfum

Casfarem, qui mihi nihil fcripfilTet, nolui) quam illud hoc

tempore effet difficile : me tamen in praediis meis cffcy neque

deledium uUum, neque negotium, fufcepifle. In quo quiderm

manebo, dum fpes pacis erit : fm bellum geretur ^ hon deero

officio, nec dignitati meas, pueros vmKdifjîvo^ in Graeciam : to-

tam enim Italiam flagraturam bello intelligo. Tantum mali ex-

citatum partim ex improbis, partim ex invidis civibus. Sed hasc

paucis diebus ex illius ad noftra refponfa refponfis intelligen-

tur, quorfum evafura fint. Tum ad te fcribam plura, fi erit '*

bellum : fin autem etiam induciae, te ipfum, ut fpero, videbo.

Ego IV Non. Febr. quo die has literas dedi, in Formiano, quo

Capua redieram, mulieres expedtabam -, quibus quidem fcrip-

feram tuis literis admonitus, ut Romae manerent : fed audio

majorem quendam in urbe timorem effQ. Capuae Non. Febr.

effe volebam, quia Confules jufTerant. Quidquid huc erit a

Pompeio allatum, flatim ad te fcribam y tuafque de iflis rebus

literas expedtabo.

CiCEko Attico Sal.

XVIII. QUARTO Non. Febr. mulieres noflrae Formias

^ venerunt, tuaque erga fe officia plena tui fuaviffi-

mi fludii attulerunt. Eas ego, quoad fciremus utrum turpi

pace nobis, an mifero bello, efTet utendum, in Formiano effe

volui> et una Cicerones : ipfe cum fratre Capuam ad Confules

(Nonis enim adefTe juffi fumus) iii Non. profedtus fum, cum

has literas dedi. Refponfa Pompeii grata populo, et probata

concioni, effe dicuntur. Ita putaram. Quae quidem ille fi repu-

diarit, jacebit : fi acceperit . . . Utrum igitur, inquies, mavis ?



AD ATTICU.M L I B. VII. 197

Rerponderem, fi, quemadmodum parati efTemus, fcirem. Caf-

fium erat hic auditum expulfum Ancone, eamque urbem a

nobis teneri. Si bellum futurum eft, negotium utile. Casfarem

quidem, L. Caefare cum mandatis de pace mifTo, tamen aiunt

acerrime deledtum habere, loca occupare, vinciri praDfidiis. Operditum latronem ! O vix ullo otio compenfandam hanc Rei-

publicas turpitudinem ! Sed flomachari definamus, tempori

pareamus, cum Pompeio in Hifpaniam eamus. Haec opto in

malisiquoniam illius alterum confulatum a Republica, ne

data quidem occalione, repulimus. Sed hasc hadlenus. De

Dionylio fugit me ad te antea fcribere : fed ita conftitui ^ ex-

pedtare refponfa Casfaris ; ut, fi ad urbem rediremus, ibi nos

expedaret ; fm tardius id fieret, tum eum arcefiêremus. Om-

nino quid ille facere debuerit in noflra illa fuga, quid dod:o

homine et amico dignum fuerit, cum praefertim rogatus efiet.

Sed haec non nimis exquiro a Graecis. Tu tamen videbis, fi

erit, quod nolim, arcefiTendus, ne molefli fimus invito. Quin-

tus frater laborat, ut tibi quod debet ab Egnatio folvat : neC

Egnatio voluntas deeil, nec parum locuples efl j fed cum tale

tempus fit, ut Q^Titinius (multum enim efl nobifcum) via-

ticum fe neget habere ; idemque debitoribus fuis denuntiarit,

ut eodem foenore uterentur 5 atque hoc idem etiam L. Ligus

feciffe dicatur, nec hoc tempore aut domi nummos Quintus

habeat, aut exigere ab Egnatio, aut verfuram ufquam facere,

poffit ; miratur, te non habuiffe rationem hujus publicas diffi-

cultatis. Ego autem, etfi illud \f/guJjj(noJ«o^ (ita enim putatur)

obfervo, f^yi^î îkIwj praefertim in te, a quo nihil unquam vidi

temere fieri j tamen illius querela movebar. Hoc quidquid eft^

te fcire volui.



198 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

XIX. "^T I H I L habeo, quod ad te fcribam. Quin etiam

epiftolam, quam eram elucubratus, ad te non dedi

crat enim plena fpei bonae ; quod et concionis voluntatem au-

dieram, et illum conditionibus ufurum putabam, praefertim

fuis. Ecce tibi 11 Non. Febr. mane accepi literas tuas, Phi-

lotimi, Furnii, Curionis ad Furnium, quibus irridet L. Caefa-

ris legationem. Plane oppreffi videmur ; nec, quid confilii ca-

piam, fcio : nec mehercule de me laboro ; de pueris quid agam,

non habeo. Capuam tamen proficifcebar hasc fcribens, quo fa-

cilius de Pompeii rebus cognofcerem.

CiCERO Attico Sal.

XX. "DREVILOQUENTEM jam me tempus ipfumfa-

cit :

pacem enim defperavi ; bellum noftri nullumadminiftrant. Cave enim putes quidquam effe minoris his

Confulibus ;quorum ego fpe audiendi, et cognofcendi noftri

apparatus, maximo imbri Capuam veni pridie Nonas, ut eram

julTus. Illi autem nondum venerant, fed erant venturi inanes,

imparati. Cnaeus autem Luceriae dicebatur effe, et adire cohor-

tes legionum Attianarum, non firmiflimarum. At illum ruere

nuntiant, et jam jamque adeffe, non ut manum conferat

(qui-cum enim ?) fed ut fugam intercludat. Ego autem inItalia ^ (rujua,7ro%cveiv : nec te id confulo. Sin extra, quid ago ?

Ad manendum hiems, lidtores, improvidi et negligentes du-

ces ; ad fugam hortatur amicitia Cnjei, caufa bonorum, tur-

pitudo conjungendi cum tyranno; qui quidem incertum eft

Phalarimne, an Pififlratum, fit imitaturus. Hasc velim expli-

ces, et me juves confilio : etfi te ipfum iflic jam calere puto :



AD ATTICUM LIB. VIL 199

fed tamen, quantum poterls. Ego fi quld hic hodle novl cog-

noro, fcles : jam enim aderunt Confules ad fuas Nonas. Tuaa

quotidie llteras expedlabo. Ad has autem, cum poteris, refcri-

hos^ Mulleres et Cicerones in Formlano reliqui.

CicERo Attico Sal.

XXI. "p\ E malls noflris tu prlus audis, quam ego : iftinc

enim emanant. Boni autem hinc quod expedtes, ni-

hil eft. Veni Capuam ad Nonas Febr. ita ut jufTerant Confu«

les. Eo die Lentulus venit fero : alter Conful omnino non

venerat vii Idus. Eo enlm dle ego Capua difceffi, et manli

Calibus : inde has literas poftrldie ante lucem dedi. Hsec,

Capuae dum ful, cognovi, nlhil ia Confulibus, nullum ufquam^

deledtum. Nec enim conquilitores (pcon/o^poff-uTreiv audent ; cum

ille adfit contra ; cum nofter dux nufquam lit, nihil agat : nec

nomlna dant : deficit enim non voluntas, fed fpes. Cnasus au-

tem nofter (O rem mlferam et Incredibilem) ut totus jacet

!

non animus eft, non confilium, non copiae, non diligentia.

Mittam illa, fugam ab urbe turpiflimam, timldiflimas in op-

pidis conciones, Ignoratlonem non folum adverfarii, fed etlam

fuarum copiarum : hoc cujufmodi efl ? vii Id. Febr. Capuam

C. Caffius Tribunus plebis venit, attulit mandata ad Confules,

ut Romam venlrent, pecunlam de fandtiore srarlo auferrent,

ftatlm exlrent urbe relidta. Redeant ; quo praefidio ? delnde

exeant ;quis finat ? Conful ei refcripfit, ut prius ipfe in Pice-

num. At illud totum erat amlfTum:

fciebat nemo, praeter mecx literis Dolabellae. Mihi dubium non erat, quln ille jam

jamque foret in Apulia ; Cnaeus nofter in navi. Ego quid

agam, «7746^^54 magnumj neque mehercule mihi quidem ullum,

nifi omnia effent adta turpiflime j neque ego ullius confilii par-

ticeps : fed tamen, quod me deceat. Ipfe me Casfar ad pacem

hortatur: fed antiquiores literae, quam ruere coepit. Dolabella^,



200 EPISTOLARUMCaelius, me illi valde fatisfacere. Mira me "^pict torquet. Juva

me confilio, fi potes : et tamen ifta, quantum potes, provide.

Nihil habeo, tanta rerum perturbationc, quod fcribam. Tuas

literas exped:o.

CiCERo Attico Sal.

XXII. p E DE M in Italia video nuUum effe, qui non in If-

tius poteftate fit. De Pompeio fcio nihil ; eumque,

nifi in navim fe contulerit, exceptum iri puto. O celeritatem

incredibilem!

hujus autem noftri . . . fed non pofTum iine do-

lore accufare eum, de quo angor et crucior. Tu casdem non

fme caufa times : non quo minus quidquam Caefari expediat

ad diuturnitatem vidtorias et dominationis ; fed video, quorum

arbitrio fit adlurus. Redle fit. Cenfeo cedendum de oppidis

his. Egeo confilii : quod optimum fadu videbitur, facies.

Cum Philotimo loquere : atque adeo Terentiam habebis Idi-

bus. Ego quid agam? qua aut terra, aut mari, perfequar eum,

qui ubilit

nefcio?

etfi terra quidem qui poffum?

mari quo?

Tradam igitur ifti me ? fac pofTe tuto : multi enim hortantur:

num etiam honefle ? nullo modo. Quid ? a te petam confi-

lium, ut foleo ? explicari res non potefl. Sed tamen, fi quid

in mentem venit, velim fcribas, et ipfe quid fis adturus.

CiCERo Attico Sal.

XXIII. Q U I N T O Id. Febr. vefperi, a Philotimo literas

^ accepij Domitium exercitum iirmum habere; co-

hortes ex Piceno, Lentulo et Thermo ducentibus, cum Do-i

mitii exercitu conjundtas effe; Casfarem intercludi pofTe, eum-

que id timere -, bonorum animos recreatos Romas, improbos

quafi perculfos. Haec metuo equidem ne fint fomnia : fed tamen



AD ATTICUM LIB, VII. ô*

JVf*. Lepidum, L. Torquatum, C. Caflium Tribunum plebi»

(hi enim funt nobifcum, id eft in Formiano) Philotimi literae

ad vitam revocaverunt. Ego autem illa metuo ne veriora fint,

nos omnes pene jam captos effe, Pompeium Italia cedere :

quem quidem (O rem acerbam) perfequi Coefar dicitur. Per-

fequi Caefar Pompeium ? quid ? ut interiiciat ? O me mife-

rum ! et non omnes noftra corpora opponimus ? in quo tii

quoque ingemifcis. Sed quid faciamus ? vidli, oppreffi, capti,

plane fumus. Ego tamen, Philotimi literis lecflis, mutavi con-

filium de mulieribus; quas, ut fcripferam ad te, Romam re-

mittebam : fed mihi venit in mentem, multum fore fermo-

nem, me judicium jam de caufa publica feciffe; qua defperata,

quafi hunc gradum mei reditus effe, quod mulieres revertif-

fent. De me autem ipfo tibi affentior, ne me dem incertae et

periculofjE fugs, cum Reipublicae nihil profim, nihil Pom-

peio j pro quo emori cum pie poHum, tum lubenter. Mane-

bo igitur : etfi vivere . . . Quod quasris, hic quid agatur : tota

Capua, et omnis hic deledtus jacet ; defperata res efl ; in

fuga omnes funt ; nifi quid ejufmodi fuerit, ut Pompelus iflas

Domitii copias cum fuis conjungat : fed videbamur omnia bi-

duo triduove fcituri. Csefaris literarum exemplum tibi mifi

rogaras enim : cui nos valde fatisfacere multi ad me fcripfe-

runt : quod patior facile, dum, ut adhuc, nihil faciam turpiter.

CiCERO Attico Sal.

XXIV. pHILOTIMI literje me quidem non nimis, fed

eos, qui in his locis erant, admodum, deledlarunt.

Ecce poflridie Cafiii literae Capua, a Lucretio, familiari ejus,

Nigidium a Domitlo Capuam veniffe ; eum dicere, Vibul-

lium cum paucis militibus e Piceno currere ad Cnaeum, con-

feflim fequi Caefarem, Domitium non habere militum iii

millia. Idem fcripfit Confules Capua difcefTiffe. Non dubito

ToM. VIIL C c



202 EPISTOLARUMquin Cnaeus in fuga fit ; modo cffugiat. A confilio fugiendi,

ut tu cenfes, abfum.

CiCERO Attico Sal.

XXV. /^ U M dediffem ad te literas triftes, et metuo ne ve-

ras, de Lucretii ad Caffium literis Capua miffis

Cephalio venit a vobis, attulit etiam a te literas hilariores, nec

tamen firmas ut foles. Omnia facilius credere poffum, quam

quod fcribitis Pompeium exercitum habere. Nemo huc ita

affert ; omniaque, quas nolim. O rem miferam ! malas caufas

femper obtinuit, in optima concidit. Quid dicam ? niii illud

eum fciffe ; neque enim erat difHcile : hoc nefciffe ; er«at enim

ars difiicilis redte Rempublicam gerere. Sed jam jamque om-

nia fciemus, et fcribemus ad te flatim.

CiCERo Attico Sal.

XXVL"^J

O N venit idem ufu mihi, quod tu tibi fcribis,

quoties exorior ? ego enim nunc paulum exorior,

et maxime quidem iis literis, quae Roma afferuntur, de Do-

mitio, de Picentium cohortibus. Omnia erant fadla hoc biduo

laetiora : itaque fuga, quae parabatur, repreffa efl. Casfaris in-

terdidla, Si tefecundo lumine hic offendero, refpuuntur. Bona de

Domitio, praeclara de Afranio, fama efl. Quod me amiciffime

admones, ut me integrum, quoad poffim, fervem ; gratum eft.

Quod addis, ne propenfior ad turpem caufam videar j certe

videri poffum. Ego me ducem in civili belJ.o, quoad de pace

ageretur, negavi elfe : non quin recftum effet ; fed, quia quod

multo redlius fuit, id mihi fraudem tulit : plane eum, cui nof-

ter alterum Confulatum deferret, et triumphum, (at quibus

verbis ? pro fuis rebus gejtis amplijji?nis ^) inimicum habere




nolueram. Ego fcio et quem metuam, et quam ob rem. Sin

erit bellum, ut video fore ; partes meas non defiderabuntur.

De H-S millibus xx Terentia tibi refcripfit. Dionyfio, dum

exiftimabam vagos nos fore, nolui moleftus effe : tibi autem

crebro ad me fcribenti de ejus officio nihil refcripfi ; quod

diem ex die expedtabam, ut flatuerem quid elfet faciendum.

Nunc, ut video, pueri certe in Formiano videntur hiematuri

num et ego, nefcio : fi enim erit bellum, cum Pompeio effe

conflitui. Quod habebo certi, faciam ut fcias. Ego bellum

foediffimum futurum puto, nifi qui, ut tu fcis, Parthicus cafus

extiterit.

C c 2



[ 204 1

EPISTOLARUMAD ATTICUM

L I B E R VIII.

CiCERO Attico Sal»

I. f^ UM ad te literas dedifTem, redditae mihi literae funt a

V^ Pompeio. Caitera de rebus in Piceno geflis, quae ad

fe Vibullius fcriplilTet ; de deledlu Domitii, quae funt vobis

nota 'j nec tamen tam laeta erant in his literis, quam ad me

Philotimus fcripferat. Ipfam tibi epiftolam mifilfem ; fed fu-

bito fratris puer proiicifcebatur : cras igitur mittam : fed in ea

Pompeii epiftola erat in extremo, ipfius manu : Tu cenfeo Luce-

riam venias : nufquam eris tutius. Id ego in eam partem accepi :.

haec oppida, atque oram maritimam, illum pro derelido ha-

bere : nec fum miratus, eum, qui caput ipfum reliquilTet, re-

liquis membris non parcere. Ei flatim refcripfi, hominemque

certum mifi de comitibus meis, non me qusrere, ubi tutifHmo

effem : fi me vellet fua, aut Reipublicas, caufa Luceriam veni-

re, ilatim effe venturum : hortatufque fum, ut oram mariti-

mam retineret, fi rem frumentariam fibi ex provinciis fuppe-

ditari vellet. Haec me frufl:ra fcribere videbam : fed uti in urbe

retinenda tunc, fic nunc in Italia non relinquenda, teflificabar

fententiam meam. Sic enim parari video, ut Luceriam omnes

copias contrahantur -, et ne is quidem locus ftabilis ; fed ex eo

ipfo, fi urgeamur, paretur fuga : quo minus mirere, fi invitus



AD ATTICUM LIB. Vlir. 205

in eam caufam defcendo, in qua neque pacis, neque vidionsB,

ratio quajfita fit unquam, fed femper flagitiofse et calamitofcc

fugx. Eundum ; ut, quemcunque fors tulerit cafum, fubeam

potius cum iis, qui dicuntur elfe boni, quam videar a bonis

diffentire. Etfi propediem video bonorum, id eft lautorum et

locupletum, urbem refertam fore ; municipiis vero his reli<flis,

refertiffimam. Quo ego in numero eflem, fi hos lidlores molef-

tifTiraos non haberem -, nec me M. Lepidi, L. Volcatii, Ser.

Sulpicii, comitum poeniteret : quorum nemo nec flultior efl,

quam L. Domitius ; nec inconftantior, quam App. Claudius.

Unus Pompeius me movet, beneficio, non audloritate : quam

enim ille habeat au6toritatem in hac caufa, qui, cum omnes

Caefarem metuebamus, ipfe eum diligebat ? poftquam vero ipfe

metuere ccepit, putat omnes hoftes illi oportere effe ? Ibimus

tamen Luceriam ; nec eum fortaffe deled:abit nofter adventus :

difiimulare enim non potero, mihi, quas adhuc acfla funt, dif-

plicere. Ego, fi fomnum capere poiTem, tam longis te epifto-

Hs non obtunderem. Tu, fi tibi eadem caufa eft, me remune-

rere fane velim^

CiCERO Attico Sal.

II. lY/riHI vero omnia grata ; et quod fcripfifti ad me, qux

audieras ; et quod non credidifti, quae digna diligen-

tia mea non erant ; et quod monuifti, quod fentiebas. Ego ad

CaEfarem unas Capua literas dedi, quibus ad ea refcripfi, quas

mecum ille de gladiatoribus fuis egerat, breves, fed benevo-lentiam fignificantes, non modo fine contumelia, fed etiam^

€um maxima laude, Pompeii : id enim illa fententia poftula-

bat, qua illum ad concordiam hortabar. Eas fi quo ille mifit,.

in publico proponat velim. Alteras eodem die dedi, quo has

ad te. Non potui non dare, cum et ipfe ad me fcripiiftet, et

Balbus. Earum exemplum ad te mifi, Nihil arbitror fore;,,



2o6 EPISTOLARUMquod reprehendas : (i qua erunt, doce me quo modo ea effu-

gere poflim. Nihil, inquies, omnino fcripferis. Qui magis

efFugias eos, qui volent iingere? Veruntamen ita faciam, quoad

iieri poterit. Nam quod me hortaris ad memoriam fadlorum,

did:orum, fcriptorum etiam meorum ; facis amice tu quidem,

mihique gratiffimum : fed mihi videris aliud tu honeftum me-

que dignum in hac caufa judicare, atque ego exiflimem. Mihi

enim nihil ulla in gente unquam ab ullo audlore Reipublicae

ac duce turpius fadtum effe videtur, quam a noflro amico fac-

tum efl ; cujus ego vicem doleo : qui urbem reliquit, id efl

patriam jpro qua, et in qua, mori prceclarum fuit. Ignorare

mihi videris, haec quanta fit clades. Es enim etiam nunc domituae : fed invitis perditiflimis hominibus effe diutius non potes.

Hoc miferius, hoc turpius, quidquam ? vagamur egentes cum

conjugibus et liberis : in unius hominis, quotannis periculofe

asgrotantis, anima pofitas omnes noftras fpes habemus ; non

expulfi, fed evocati, e patria, quam non fervandam ad reditum

noflrum, fed diripiendam et iniiammandam, reliquimus : ita

multi nobifcum funt, non in fuburbanis, non in hortis, non

in ipfa urbe ; et, fi nunc funt, non erunt. Nos interea ne Ca-pus quidcm, fed Luceriae ; et oram quidem maritimam jam

relinquemus ; Afranium expedtabimus, et Petreium : nam in

Labieno parum efl dignitatis. Hic tu in me illud : Des, idfe^

ras. Nihil de me dico : alii viderint. Hic quidem qu£ efl ?

Domi veflrac eflis, et eritis, omnes boni. Quis tum fe mihi

non oflendit ? quis nunc adefl hoc bello ? fic enim jam appel-

landum efl. Vibullii res geflge funt adhuc maximas : id ex

Pompeiiliteris cognofces ; in quibus animadvertito illum lo-

cum, ubi erit ^ttaJJ : videbis de Cnaeo noflro ipfe VibulHus

quid exiflimet. Quo igitur hasc fpedat oratio ? Ego pro Pam-

peio lubenter emori pofTum : facio pluris omnium hominum

neminem : fed non ita, uno in eo judico fpem de falute Rei-

public23. Significas enim aliquanto fecus, quam folebas ; ut

etiam Italia fi ille cedat, putes cedendum : quod ego nec



AD ATTICUM LIB. VIII. 207

Relpublicae puto efle utile, nec liberis meis; prsterea neque

redlum, neque honeftum. Sed cur. . . Potenfne igitur videre ty-

rajinum ? Quafi interfit, audiam, an videam j aut locupletior

mihi fit quasrendus audtor, quam Socrates, qui, cum xxx ty-

ranni efTent, pedem porta non extulit. Eil mihi prsterea prse-

cipua caufa manendi j de qua utinam aliquando tecum loquar.

Ego XIII Kalend. cum eadem lucerna hac epiftolam fcripfif-

fem, qua inflammaram tuam, Formiis ad Pompeium, fi de

pace ageretur, profedurus eram : (\ de bello, videro.

CiCERo Attico Sal.

III. "JY/rAXIMIS et miferrimis rebus perturbatus, cum co-

ram tecum mihi poteftas deliberandi non effet, uti

tamen tuo confilio volui. Deliberatio autem omnis haec eft ; fi

Pompeius Italia cedat, quod eum fad:urum &((t fufpicor, quid

mihi agendum putes : et quo facilius confilium dare pofHs;

quid in utramque partem mihi in mentem veniat, explicabo

brevi. Cum merita Pompeii fumma erga falutem meam, fa-

mih'aritafque, quse mihi cum eo eft, tum ipfa Reipubhcê caufa

me adducit, ut mihi vel confilium meum cum illius confilio,

vel fortuna cum fortuna conjungenda effe videatur. Accedit

illud : fi maneo, et illum comitatum optimorum et clarifTimo-

rum civium defero, cadendum efl in unius poteflatem : qui^

etfi multis rebus fignificat fe nobis effe amicum ; et, ut effet,

a me efl (tute fcis) propter fufpicionem hujus impendentis

tempeflatis multo ante provifum: tamen utrumque confideran-

dum efl, et quanta fldes ei fit habenda -, et, fi maxime explo-

ratum eum nobis amicum fore, fitne viri fortis et boni civrs,

cffe in ea urbe, in qua cum fummis honoribus imperiifque

ufus fit, res maximas gefferit, facerdotio fit amplifumo prasdi-

tus, non futurus fit fui juris, fubeundumque periculum fit,,

cum aliquo forte dedecore, quando Pompeius Rempublicam



2o8 E P I S T O L A R U M

recuperarlt. In hac parte hxc funt. Vide nunc, qux fint in

altera. Nihil adtum eft a Pompeio noftro fapienter, nihil for-

titer, addo etiam, nihil nifi contra confilium aufloritatemque

meam. Omitto illa vetera, quod iftum in Rempublicam ille

•aluit, auxit, armavit : ille legibus per vim, et contra aufpicia,

ferendis audlor -, ille Galliê ulterioris adjundtor ; ille gener

ille in adoptando P. Clodio augur ; ille reftituendi mei, quam

retinendi, fludiofior ; ille provinciae propagator ; ille abfentis

in omnibus adjutor : idem etiam tertio Confulatu, poftquam

eife defenfor Reipublicae coepit, contendit, ut decem Tribuni

plebis ferrent, ut abfentis ratio haberetur : quod idem ipfe

fanxit lege quadam fua ; Marcoque Marcello Confuli, linienti

provincias Gallias, Kalendis Martiis reftitit, Sed, ut hsec

omittam, quid fcedius, quid perturbatius, hoc ab urbe difceftu,

five potius turpifQma fuga ? quae conditio non accipienda fuit

potius, quam relinquenda patria ? Malae conditiones erant, fa-

teor : fed num quid hoc pejus ? At recuperabit Rempublicam.

Quando ? aut quid ad eam fpem eft parati ? non ager Picenus

amiffiis ? non patefadum iter ad urbem ? non pecunia omnis,

et publica et privata, adverfario tradita ? denique nulla caufa,

nullse vires, nuUa fedes, quo concurrant, qui Rempublicam

defenfam velint. Apulia deledia eft, inaniflima pars Italis, et

ab impetu hujus belli remotiffima : fuga et maritima opportu-

nitas vifa quaeri defperatione. Invite cepi Capuam, non quo

munus illud defugerem, fed fme caufa ; in qua nullus elfet

ordinum, nullus apertus privatorum dolor : bonorum autem

effet aliquis, fed hebes, ut folet ; et, ut ipfe fenfiffem, mul-

titudo, et infirmus quifque propenfus in alteram partem, multimutationis rerum cupidi. Dixi ipfi, me nihil fufcepturum fine

praefidio, et fme pecunia : itaque habui nihil omnino negotii,

quod ab initio vidi, nihil quseri praeter fugam. Eam fi nunc

fequor, quonam ? cum illo non : ad quem cum effem profec-

tus, cognovi in iis locis effe Caefarem, ut tuto Luceriam ve-

nire non poffem. Infero mari nobis, incerto curfu, hieme



AD ATTICUM LIB. VIII. 20^

maxima, navigandum efl. Age jam, cum fratre, an fine ? cum

filio, aut quomodo ? in utraque enim re fumma difficultas erit,

fummus animi dolor. Qui autem impetus illius erit in nos ab-

fentes, fortunafque noftras ? acrior, quam in caeterorum; quod

putabit fortaiTe in nobis violandis aliquid fe habere populare.

Age jam has compcdes, fafces inquam hos laureatos, cfferre

ex Italia, quam moleftum efl ? Qui autem locus erit nobis

tutus, (ut jam placatis utamur fludlibus) antequam ad ilkim

venerimus ? qua autem, aut quo, nihil fcimus. At fi reflitero,

et fuerit nobis in hac parte locus ; idem fecero, quod in Cin-

nje dominatione Philippus, quod L. Flaccus, quod Q^Mu-

cius ; quoquo modo ea res huic quidem cecidit : qui tamen

ita dicere folebat, fe id fore videre, quod fad:um efl:, fed hoc

malle, quam armatum ad patrias mcenia accedere. AliterThra-

fybulus, et fortaffe melius. Sed eft certa qu^dam illa Mucii

ratio, atque fententia ; eft illa etiam Thrafybuli : et, cum fit

neceffe, fervire tempori ; et non amittere tempus, cum fit da-

tum. Sed in hoc ipfo habent tamen iidem fafces molefliam :

fit enim nobis amicus, quod incertum eft ; fed fit : deferet

triumphum. Non accipere, ne periculofum fit j an accipere,

invidiofum ad bonos. O rem, inquis, difficilem et inexplica-

bilem ! Atqui explicanda eft. Qui enim fieri poteft ? Ac ne

me exiflimaris ad manendum effe propenfiorem, quod plura

in eam partem verba fecerim -, poteft fieri, quod fit in multis

quaeflionibus, ut res verbofior hsc fuerit, illa verior. Quam-

obrem ut maxima de re jequo animo deliberanti, ita mihi des

confilium velim. Navis et in Caieta efl parata nobis, et Brun-

dufii. Sed ecce nuntii, fcribente me hasc ipfa nodtu in Caleno,ecce literiE, Caefarem ad Corfinium, Domitium Corfinii cum

firmo exercitu, et pugnare cupiente. Non puto etiam hoc

Cnasum noftrum commiffurum, ut Domitium relinquat : etfi

Brundufium Scipionem cum cohortibus duabus pra^miferat;

legionem a Fauflo confcriptam in Siciliam fibi placere a Con-

fule duci, fcripferat ad Confules : fed turpe Domitium deferere

ToM. VIII. D d



2IO E P I S T O L A R U M

erit, implorantem ejus auxilium. Eft quaedam fpes mihi qui-

dem non magna, fed in his locis firma, Afranium in Pirenao

cum Trebonio pugnalTe, pulfum Trebonium, etiam Fabium

tuum tranfiffe cum cohortibus : fumma autem, Afranium cummagnis copiis adventare. Id fi eft, in Italia fortafle manebi-

tur. Ego autem, cum elTet incertum iter Caefaris, quod vel

ad Capuam, vel ad Luceriam, iturus putabatur, Leptam ad

Pompeium mifi, et literas ; ipfe, ne quo inciderem, reverti

Formias. Hasc te fcire volui, fcripfique fedatiore animo, quam

pFoxime fcripferam, nullum meum judicium interponens, fed

exquirens tuum.

CiCERo Attico Sal,

IV. Tr\IONYSIUS quidem tuus potius, quam nofier, cu-

jus ego cum fatis cognofiTem mores, tuo tamen potius

ftabam judicio, quam meo, ne tui quidem teftimonii, quod ei

faepe apud me dederas, veritus, fuperbum fe praebuit in fortu-

na, quam putavit noftram fore:

cujus fortunse nos, quantumhumano confilio effici poterit, motum ratione quadam guber-

nabimus. Cui qui nofler honos, quod obfequium, qua^ etiam

ad cseteros contempti cujufdam hominis commendatio, defuit?

ut meum judicium reprehendi a Quinto fratre, vulgoque ab

omnibus, mallem, quam illum non eiferre laudibus -, Cicero-

nefque noflros meo potius labore fubdoceri, quam me alium

iis magiflrum quaerere. Ad quem ego quas literas, dii immor-

tales, miferam ? quantum honoris fignificantes ? quantum

amoris ? Dicasarchum mehercule, aut Arifloxenum, diceres

arceffi, non unum omnium loquacifiimum, et minime aptum

ad docendum. Sed efl memoria bona. Me dicet effe mehore.

Quibus literis ita refpondit, ut ego nemini, cujus caufam non

reciperem. Semper enim, ^ fotero ; fi ante fufcepta caufa non

impediar, Nunquam reo cuiquam tam humili, tam fordido.




tam nocenti, tam alieno, tam prascife negavi, quam hic mihi

plane fine ulla exceptione prascidit. Nihil cognovi ingratius ;

in quo vitio nihil mali non ineft. Sed de hoc nimis multa.

Ego navem paravi : tuas literas tamen expedo, ut fciam, quid

refpondeant confultationi mex. Sulmone C. Attium Pelignum

aperuiffe Antonio portas, cum effent cohortes quinque, Q^Lucretium inde eifugiiTe, fcis : Cnaeum ire Brundufium -, Do-

mitium defertum. Confe<5ta res efl.

CiceroAtticoSal.

V. /^ U M ante lucem viii Kal. literas ad te de Dionyfio

dediffem, vefperi ad nos eodem die venit ipfe Diony-

fms, audtoritate tua permotus, ut fufpicor : quid enim putem

aliud ? etfi folet eum, cuin aliquid furiofe feclt, poenitere :

nunquam autem certior fuit, quam in hoc negotio. Nam,

quod ad te fcripferam, poftea audivi, a tertio milliario tum

eum pi^ô/ 'ôTi^cc ôltIlu )iiôt,i<r<Tiv \i fjspct '^fx.T^vciinK. Multa, inquam,

mala eum dixifTe, fuo capiti, ut aiunt. Sed O meam manfuc-

tudinem ! conjeceram in fafciculum una cum tua venientem ad

illum epiftolam : hanc ad me referri volo ; nec ullam ob aliam

caufam Polluc^m, fervum a pedibus meis, Romam mifi. Eo

autem ad te fcripfi, ut, fi tibi forte reddita effet, mihi curares

referendam ; ne in illius manus perveniret. Novi fi quid effct,

fcripfiffem. Pendeo animi expedlatione Corfinienfi ; in qua de

falute Reipublicag decernitur. Tu fafciculum, qui efl M'

CURIO infcriptus, velim cures ad eum perferendum ; Tiro-nemque Curio commendes ; ut ei, ut petii, fi quid opus erit

in fumptum, eroget.

D d 2



212 EPISTOLARUM

CicERO Attico Sal.

VI. /^BSIGNATA jam epiftola, quam de node daturus

eram, ficut dedi, (nam eam vefperi fcripferam) C.

Sofius Prstor in Formianum venit ad M' Lepidum, vicinum

noftrum, cujus Quaeftor fuit; Pompeii literarum ad Confulem

exemplum attulit.

luiterce mibi a L» Domitio a, d. xiii Kalend. Mart. allat(2

funt : earum exemplum infra fcripf. NunCy ut ego non fcribamy

tua fponte te intelligere fciOf quanti Reipubiica interft, omnes co^

pias in unum locum primo quoque tempore convenire. T!uy f tibi

'videbitur, dabis operamj quamprimum ad nos venias. Prafdii

CapucBy quantum conftttueritis ejfe fatis, relinquas.

Deinde fuppofuit exemplum epiftolcE Domitii, quod ego ad

te pridie miferam. Dii immortales, qui me horror perfudit !

quam fum follicitus quidnam futurum fit. Hoc tamen fpero,

magnum nomen imperatoris fore, magnum in adventu terro-

rem. .

.

Spero etiam, quoniam adhuc nihil nobis obfuit, nihil

mutaffe. Nec tegentia hoc, quod cum fortiter et diligenter,

tum etiam mehercule .... Modo enim audivi quartanam a te

difceffiffe. Moriar, li magis gauderem, li id mihi accidifTet.

Piliae dic non effe aequum, eam diutius habere, nec id effe

veflrae concordiae. Tironem noflrum ab altera relidlum audio^

Sed eum video in fumptum ab aliis mutuatum : ego autem

Curium noflrum, fi quid opus effet, rogaram. Malo Tironis

verecundiam in culpa efTe, quam illiberalitatem Curii,



AD ATTICUM LIB, VIII. 213

CiceroAtticoSal.

VII. TTNUM etiam reftat amico noftro ad omne dedecuSj,

ut Domitio non fubveniat. At nemo dubitat, quia

fubfidio venturus lit : ego non puto. Deferet igitur talem ci-

vem, et eos, quos una fcis effe ? cum habeat prasfertim et ipfe

eohortes xxx ? Nifi me omnia fallunt, deferet. Incredibiliter

pertimuit : nihil fped:at nili fugam : cui tu (video enim quid

fentias) me comitem putas debere effe, Ego vero quem fu-

giam, habeo ; quem fequar, non habeo. Quod enim tu meumlaudas, et memorandum ducis, malle quod dixerim me cum

Pompeio vinci, quam cum iftis vincere, ego vero malo, fed

cum illo Pompeio, qui tum erat, aut qui mihi effe videbatur

eum hoc vero, qui ante fugit, quam fcit aut quem fugiat, aut

quo ; qui noflra tradidit ; qui patriam reliquit, Italiam relin-

quit, fi malui ; contigit ; vidlus fum. Quod fupereft, nec ifta

videre pofTum, quae nunquam timui, ne viderem -, nec meher-

eule iftum, propter quem mihi noa modo meis, fed memetipfo, carendum efl. Ad Philotimum fcripfi de viatico, five a

Moneta, (nemo enim folvit) five ab Oppiis, tuis contuberna-

libus. Caetera appofita tibi mandabo^

CiCERO Attico Sae.

VIII. /^ RE M turpem, et ea re miferam! fic enim fentio>

id demum, aut potius id folum, effe miferum, quod

turpe fit. Aluerat CaKfarem : eundem repente timere coeperat

conditionem pacis nullam probarat : nihil ad bellum pararat

urbem reliquerat : Picenum amiferat culpa : in Apuliam fe-

compegerat : ibat in Graeciam : omnes nos c&^poo-^po^vjfryf, ex-

pertes fui tanti, tam inufitati, confilii relinquebat. Ecce^



214 EPISTOLARUMfubito literae Domitii ad illum, ipfius ad Confules. FulfiiTe

mihi videbatur -n kclKov ad oculos ejus, et exclamafle ille vir,

qui Qi![Q debuit,

To yctp IV fxiT kf/ôu.

At ille tibi -zs-oâ. z^p^^ '"? Âw dicens, pcrgit Brundufium.

Domitium autem aiunt, re audita, et eos, qui una effent, fe

tradidilfe. O rem lugubrem ! itaque intercludor dolore, quo

minus ad te plura fcribam. Tuas literas expedto.

CiCERo Attico Sal.

IX. p PISTOLAM meam quod pervulgatam fcribis eife,

non fero nK)lefte : quin etiam ipfe multis dedi defcri-

bendam : ea enim et acciderunt jam, et impendent, ut tefta-

tum effe velim de pace quid fenferim. Cum autem ad eam

hortarer eum praefertim hominem, non videbar ullo modo fa-

cilius moturus,quam

li id, ad quod eum hortarer, convenire

ejus fapientiae dicerem. Eam fi admirabilem dixi, cum eum ad

falutem patriae hortabar ; non fum veritus, ne viderer aflen-

tari ; cui tali in re lubenter me ad pedes abjeciffem. Qua au-

tem eft, aliquid impertias temporis ; non eft de pace, fed de me

ipfo, et de meo officio, ut aliquid cogitet. Nam quod teftifi-

cor, me expertem belli fuilfe ; etfi id re perfpe6lum eft, ta-

men eo fcripfi, quo in fuadendo plus au6toritatis haberem

eodemque pertinet, quod caufam ejus probo. Sed quid haec

nunc ? utinam aliquid prbfed:um effet. Nae ego iflas literas in

concione recitari velim ; fi quidem ille ipfe ad eundem fcri-

bens in publico propofuit epiftolam illam, in qua efl, pro tuis

rebus gejiis amplijjimis : amplioribufne, quam fuis, quam Afri-

cani ? Ita tempeflas ferebat. Si quidem etiam vos duo tales ad

quintum milliarium : quid nunc ipfum unde fe recipienti ?




quid agenti ? quid adluro ? Quanto autem ferocius ille caufaj

iuae confidet, cum vos, cum veftri fimiles, non modo fre-

quentes, fed laeto vultu gratulantes, viderit ? Num igitur pec-

camus ? Minime vos quidem : fed tamen figna conturbantur,

quibus voluntas a (imulatione diftingui poifet. Quas vero fe-

natus-confulta video ? Sed apertius, quam propofueram. Ego

Arpini volo effe pridie Kal. deinde circum villulas noftras

errare, quas vifurum me poftea defperavi. Ev^^vyi tua confilia,

et tamen pro temporibus non incauta, mihi valde probantur.

Lepido quidem (nam fere cvvS\>\fjAîvo(îv : quod gratiflimum illi

eft) nunquam placuit ex Italia exire ; Tullo multo minus :

crebro enim illius literae ab aliis ad nos commeant. Sed me

illorum fententiae minus movebant : minus multa dederant

illi Reipublicae pignora. Tua mehercule audtoritas vehemen-

ter raovet : affert enim et reliqui temporis recuperandi ratio-

nem, et prsefentis tuendi. Sed, obfecro te, quid hoc miferius,

quam alterum plaufus in foedifiima caufa quaerere, alterum

offenfiones in optima ? alterum exiftimari confervatorem ini-

micorum, alterum defertorem amicorum ? Et mehercule

quamvis amemus Cnaeum noftrum -, ut et facimus, et debe-

mus ', tamen hoc, quod talibus viris non fubvenit, laudare

non poffum. Nam five timuit ; quid ignavius ? five, ut qui-

dam putant, meliorem fuam caufam illorum caede fore puta-

yit ; quid injuftius ? Sed haec omittamus : augemus enim do-

lorem retradando. Sexto Kalend. vefperi Balbus minor ad mc

venit, occulta via currens ad Lentulum Cof. miffu Caefaris,

cum literis, cum mandatis, cum promiflione provinciae, Ro-

mam ut redeat : cui perfuaderi poffe non arbitror, nili erit

eonventus. Idem aiebat, nihil raalle Caefarem, quam ut Pom-

peium ajjequerefury id credo ; et rediret in gratiam^ id non cre-

do : et metuo, ne omnis hêc clementia ad unam illam crude-

litatem colligatur. Balbus quidem major ad me fcribit, nihil

malle Casfarem, quam principe Pompeio fine raetu vivere. Tu^

puto, hasc credis. Sed, cum hasc fcribebam v Kal. Porapeius



2i6 EPISTOLARUMjam Brundufium venifTe poterat : expeditus enim anteceflerat

legiones Luceria. Sed hoc ri^<; horribili vigilantia, celeritate,

diligentia, eft, Plane, quid futurum fit, nefcio.

CiCERo Attico Sal.

X. T^ lONYSIUS cum ad me praeter opinionem meam ve-

niffet, locutus fum cum eo liberaUffime : tempora ex-

pofui : rogavi, ut diceret quid haberet in animo : me nihil ab

ipfo invito contendere. Refpondit, fe, quod in nominibus ha-

beret, jiefcire quo loci elfet-,

alios non folvere, aliorum diemnondum effe ; dixit etiam alia quaedam de fervulis fuis, quare

nobifcum effe non poffet. Morem geffi : dimifi a me, ut ma-

giflrum Ciceronum, non lubenter; ut hominem ingratum, non

invitus. Volui te fcire, quid ego de ejus fa(5lo judicarem.

CiCERo AtticoSal.

XI. C\ U O D me magno animi motu perturbatum putas

*- fum equidem, fed non tam magno, quam tibi fortaffe

videor. Levatur enim omnis cura, cum aut confiflit confilium,

aut cogitando nihil explicatur. Lamentari autem licet. Illud

tamen totos dies, vereor, ne, nihil cum proficiam, etiam de-

decori fit iludiis ac literis noflris. Confumo igitur omne tem-

pus, confiderans, quanta vis fit illius viri, quem noftris libris

fatis diligenter, ut tibi quidem videmur, exprefHmus. Tenefne

igitur, moderatorem illum ReipubUcas quo referre veHmus

omnia ? Nam fic quinto, ut opinor, in libro loquitur Scipio :

TJt enim gubernatori curfusfecundusy medicofalusy imperatori vic^

toria ; fic huic moderatori Reipublic(^ beata civium vita propofita

eft ; ut opibus firmay copiis lociiplesy gloria amplaj virtute honefta

Jit : hujus enim operis, maximi inter homines atque optimi, illum



AD ATTICUM LIB. Vm. 217

e/fe perfedlorem volo. Hoc Cnacus noRer cum antea nunquam,

tum in hac caufa minime, cogitavit. Dominatio quaefita ab

utroque eft : non id adlum, beata et honefta civitas ut eflet.

Nec vero ille urbem reliquit, quod eam tueri non pofTet ; nec

Italiam, quod ea pelleretur : fed hoc a primo cogitavit, omnes

terras, omnia maria, movere, reges barbaros incitare, gen-

tes feras armatas in Italiam adducere, exercitus conficere maxi-

mos. Genus illud Syllani regni jam pridem appetitur, multis,

qui una funt, cupientibus. An cenfes, nihil inter eos conve-

nire ? nullam padiionem fieri potuifTe ? Hodie poteft : fed neu-

tri <ri{37ng efi: ille, ut nos beati fimus ; uterque repugnare vult.

Hasc a te invitatus breviter expofui : voUiifli enim, me, quid

de his malis fentirem, oflendere. nôB-Kmiô) igitur, nofter At-

tice, non ariolans, ut illa, cui nemo credidit, fed conjed:ura

profpiciens ; jfamque mari magno. Non multo, inquam, fecus

pofTum vaticinari ; tanta malorum impendet \Kia<;. Atque hoc

noftra gravior efl caufa, qui domi fumus, quam illorum, qui

una tranfierunt, quod illi quidem alterum metuunt, nos

utrumque. Cur igitur, inquis, remanfimus ? Vel tibi parui-

mus;

vel non occurrimus > vel hocfuit

redlius. Conculcari,inquam, miferam Italiam videbis proxima lEftate, et quati

utriufque vi, mancipiis ex omni genere coUedtis : nec tam pro-

fcriptio pertimefcenda, quae Lucerias multis fermonibus denun-

tiata efl, quam univerfus interitus ; tantas in confligendo utri-

ufque vires video futuras. Habes conje^luram meam. Tu autem

confolationis fortafTe aliquid expedtafli : nihil invenio ; hihil

fieri potefl miferius, nihil perditius, nihil foedius. Quod qujE-

ris, quid Casfar ad me fcripferit : quod f^pe : gratifTimum fibi

effe, quod quierim ; oratque, in eo ut perfeverem. Balbus mi-

nor hasc eadem mandata. Iter autem ejus erat ad Lentulum

confulem cum literis Casfaris, prasmiorumque proraiffis, fi Ro-

mam revertifiêt : verum, cum habeo rationem dierum, ante

puto tranfmiffurum, quam potuerit conveniri. Epiflolarum

Pompeii duarum, quas ad me mifit, negligentiam, meamque

ToM. VIII. E e



2i8 E P I S T O L A R U M

in fcrlbcndo diligentiam, volui tibi notam efle: earum exempla

ad te mifi. Ca^faris hic per Apuliam ad Brundufium curfus

quid efficiat, expedto. Utinam aliquid fimile Parthicis rebus.

Simul aliquid audiero, fcribam ad te. Tu ad me velim bono-

rum fermones: Roma3 frequentes cffe dicuntur. Scio equidem,.

te in publicum non prodire : fed tamen audire te multa, ne-

ceffe efl. Memini librum tibi afferri a Demetrio Magnete, ad

te miffum, 7^,^' b/^swW. Eum mihi velim mittas. Vides, quam

caufam mediter.

Cn. Magnus Procos. S. D. M. Ciceroni Imp.

(5) U INTÛ S Fabius ad me vejiit a. d. iv. Kalend. Febr. /r

^^<j> nuntiat L. Domitium cum fuis cohortibus xi, et cohortibus

XIV, quas Vibullius adduxit, ad me iter habere : habuijje in ajiima

projicifci Corfnio, a» d. Id. Febr. C. Hirrum cum v cohortibus

fubfequi. Cenfeo ad nos Luceriam venias : nam te hic tutijjhne

puto fore.

M. CicERo Imp. S. D. Cn. Magno Procos.

A NTE diem xv Kalend. Mart. Formlis accepi tuas lite-

ras : ex quibus ea, quae in agro Piceno gefta erant, cog-

novi commodiora effe multo, quam ut erat nobls nuntiatum ;

Vibullilque virtutem induflriamque libenter agnovi. Nos ad-

huc in ea ora, ubi praspofiti fumus, ita fuimus, ut navem pa-ratam haberemus : ea enim audiebamus, et ea verebamur, ut,

quodcunque tu confilium praecepifies, id nobis perfequendum

putaremus. Nunc, quonlam audloritatc et confilio tuo in fpe

firmiore fumus, fi teneri pofle putas Tarracinam, et-oram ma-

ritimam, in ea manebo -, etfl praefidia In oppldis nulla funt

nemo enim noftri ordinis In his locls cfl, prceter M. Eppium,.




quem ego Minturnis efTe volui, vigilantem hominem et in-

duftrium. Nam L. Torquatum, virum fortem et cum audtori-

tate, Formiis non habemus : ad te profedum arbitramur. Ego

omnino, ut proxime tibi placuerat, Capuam veni eo ipfo die,

quo tu Teano Sidicino es profedius : volueras enim me, cum

M. Confidio Propraetore, illa negotia tueri. Cum eo venif-

fem, vidi T. Ampium deledlum habere diligentif?ime ; ab eo

accipere Libonem fumma item diligentia, et in illa colonia

audioritate. Fui Capuse, quoad Confules. Iterum, ut erat dic-

tum ab Confulibus, veni Capuam ad Nonas Februar. cum

fuiiTem triduum, recepi me Formias. Nunc quod tuum confi-

lium, aut quae ratio belli fit, ignoro. Si tenendam hanc oramputas, quae et opportunitatem et dignitatem habet, et egre-

gios cives, et, ut arbitror, teneri potefl ; opus efl elfe, qui

prasfit : fin omnia in unum locum contrahenda funt ; non du-

bito, quin ad te ftatim veniam, quo mihi nihil optatius efl:

idque tecum, quo die ab urbe difceflimus, locutus fum. Ego,

fi cui adhuc videor fegnior fuiffe, dum ne tibi videar, non la-

boro : et tamen, fi, ut video, bellum gerendum efl: ; confido

me omnibus facile fatisfadturum. M. TulHum, meum neceffa-

rium, ad te mifi : cui tu, fi tibi videretur, ad me literas dares.

Cn. Magnus Procos. S. D. M. Ciceroni Imp.

01 vaksy bene ejl. Tûas liferas libenter legi : recognovi enim

tuam prijiinam virtutem etiam infalute communi. Conjules ad

eum exercitum, quem in ApuUa habui, venerunt. Magnopere ie

hortor pro tuo Jingulari perpetuoqueJludio in Republica, ut te ad

nos conferas -, ut communi confiUo Reipublica afii5lce opem atque

auxiliumferamus. Cenjeo via Appia iterfacias, et cekriter Brun"

dufum venias.

E e 2




M. CiCERo Imp. S. D. Cx\. Magno Procos.

/^ U M ad te literas mififrem, quac tibi Canufii redditaj funt,

fufpicionem nullam habebam, te Reipublicae caufa mare

tranfiturum ; eramque in fpe magna fore ut in Italia pofTemus

aut concordiam conftituere, qua mihi nihil utilius videbatur,

aut Rempublicam fumma cum dignitate defendere. Interim,

nondum meis literis ad te perlatis, ex his mandatis, quae D.

Laelio ad Confules dederas, certior tui confilii fadtus, non ex-

pedlavi, dum mihi a te literas redderentur ; confeftimque cumQuinto fratre et cum liberis noflris iter ad te in Apuliam fa-

eere coepi. Cum Teanum Sidicinum veniiTem, C. MefHus fa-

miliaris tuus mihi dixit, aliique complures, Csefarem iter ha-

bere Capuam, et eo ipfo die manfurum effe JEfevnix, Sane

fum commotus ; quod, fi ita effet, non modo iter meum in-

terclufum, fed meipfum plane exceptum, putabam. Itaque

tum Cales proceffi, ut ibi potiflimum confifterem, dum certum

nobis ab JEfQrnia. de eo, quod audieram, referretur. At mihicum Calibus effem, affertur literarum tuarum exemplum, quas

tu ad Lentulum confulem mififfes. Hae fcriptas fic erant : Li~

ieras tibi a L. Domitio a. d. xiii Kal. Mart. allatas ejfe ; ea-

rumque exemplum fubfcripferas : magnique interejfe Reipublicce

fcripferas, omnes copias primo quoque tempore in unum locum con-

venire ; et ut prcejidiii quodfatis ejjet, Capuce relinqueret. His ego

literis ledlis in eadem opinione fui, qua reliqui omnes, te cum

omnibus copiis ad Corfinium efTe venturum 3quo mihi, cum

Casfar ad oppidum caftra haberet, tutum iter effe non arbitra-

bar. Cum res in fumma expedtatione efTet, utrumque limul

audimus, et quae Corfinii adla effent, et te iter Brundufium fa-

cere coepifTe : cumque nec mihi, nec fratri meo, dubium effet,

quin Brundufium contenderemus ^ a multis, qui e Samnio

Apuliaque veniebant, admoniti fumus, ut caveremus, ne




cxciperemur a Caefare;quod is in eadem loca, quae nos pete-

bamus, profedlus, celerius etiam, quam nos poflemus, eo, quo

intenderat, venturus elTet. Quod cum ita eflet; nec mihi, nec

fratri meo, nec cuiquam amicorum, placuit committere, ut

temeritas noflra non folum nobis, fed etiam Reipublica?, noce-

ret ; cum praefertim non dubitaremus, quin, fi etiam tutum

nobis iter fuilTet, te tamen jam confequi non pofTemus. Inte-

rim accepimus tuas literas, Canufio a. d. x Kalend. Mart. da-

tas, quibus nos hortaris, ut celerius Brundufium veniamus :

quas cum accepiffemus a. d. iii Kalend. Mart. non dubitaba-

mus, quin tu jam Brundufium pervenifTes -, nobifque iter illud

omnino interclufum videbatur ; neque minus nos effe captos,

quam qui Corfinii fuiffent. Neque enim eos folos arbitraba-

mur capi, qui in armatorum manus incidiffent, fed eos nihilo

minus, qui regionibus exclufi intra praefidia, atque intra arma

aliena, venifTent. Quod cum ita fit, maxime vellem primum

femper tecum fuiffe ;quod quidem tibi oflenderam, cum a me

Capuam rejiciebam : quod feci non vitandi oneris caufa, fed

quod videbam teneri illam urbem fine exercitu non pofTe : ac-

cidere autem mihi nolebam, quoddoleo viris

fortiffmiis acci-diffe. Quando autem tecum ut effem non contigit; utinam tui

confilii certior fadtus effem: nam fufpicione affequi non potui;

quod omnia prius arbitratus fum fore, quam ut ha^c Reipub-

licae caufa in Italia non pofTet duce te confiflere. Neque vero

nunc confilium tuum reprehendo, fed fortunam Reipublicae

lugeo : nec, fi ego, quid tu fis fecutus, non perfpicio, idcirco

minus exiflimo, te nihil nifi fumma ratione feciffe. Mea quae

femper fuerit fententia, primum de pace vel iniqua conditione

retinenda, deinde de urbe, (nam de Italia quidem nihil mihi

unquam oflenderas) meminilTe te arbitror. Sed mihi non fumo,

ut meum confilium valere debuerit: fecutus fum tuum; neque

id Reipublicas caufa, de qua defperavi, quas et nunc afflid;a

efl, nec excitari fme civili perniciofiflimo bello poteft : fcd te

quaerebam ^ tecum effe cupiebam i neque ejus rei facultatem.



222 EPISTOLARUM{i qua erit, praeterniittam. Ego me in hac omni caufa facile

inteliigebam pugnandi cupidis hominibus non fatisfacere. Pri-

mum enim prae me tuli, me nihil malle quam pacem ; non

quin eadem timerem, quae illi : fed ea bello civili leviora du-

cebam. Inde fufcepto bello, cum pacis conditiones ad te af-

ferri, a teque ad ea honorifice et large refponderi, viderem,.

duxi meam rationem ;quam tibi facile me probaturum pro

tuo in me beneficio arbitrabar. Memineram me efle unum,

qui pro meis maximis in Rempublicam meritis fupplicia mi-

ferrima et crudeliffima pertulilTem : me effe unum, qui, fi of-

fendiffem ejus animum, cui tum, cum jam in armis elTemus,

Confulatus tamenalter et

triumphus amplifHmus deferebatur,fubjicerer eifdem praeliisi ut mea perfona femper ad improbo-

rum civium impetus aliquid videretur habere populare. At-

que haec non ego prius fum fufpicatus, quam mihi palam de-

nuntiata funt: neque ea tam pertimui, fi fubeunda effent, quam

declinanda putavi, li honefle vitare pofTem. Quam brevem

illius temporis, dum in fpe pax fuit, rationem noflram vides

reliqui facultatem res ademit. lis autem, quibus non fatisfa-

cio, facile refpondeo. Neque enim ego amicior C. Caefari un-

quam fui, quam illi ; neque illi amiciores Reipublicae, quam

ego. Hoc inter me et illos interefl; quod, cum et illi cives

optimi fint, et ego ab ifta laude non abfim, ego conditionibus,

quod idem te intellexeram velle, illi armis difceptari malue-

runt. Quae quoniam ratio vicit ;perficiam profedlo, ut neque

Refpublica civis a me animum, neque tu amici defideres.

CiceroAtticoSal.

XII."JY/i"

IHI moleftior lippitudo erat etiam, quam ante fue-

rat : didare tamen hanc epiflolam malui, quam

Galio Fabio, amantiffimo utriufque noflrum, nihil ad te lite-

rarum dare. Nam pridie quidem, quoquo modo potueram^



ADATTICUM LIB. VIII. 223

fcripferam ipfe eas literas, quarum vaticinationem falfam eile

cupio. Hujus autem epiftolas non folum ea caufa efl, ut ne quis

a me dies intermittatur, quin dem ad te literas ; fed etiam haec

juftior, ut a te impetrarem, ut fumeres aliquid temporis ; quo

quia tibi perexiguo opus eft, explicari mihi tuum confiiium

plane volo, ut penitus intelhgam. Omnia funt integra nobis :

nihil prastermiffum eft, quod non habeat fapientem excufatio-

nem, non modo probabilem. Nam certe neque tum peccavi,.

cum imparatam Capuam, non folum ignaviae deledus, fed

etiam perfidias, fufpicionem fugiens, accipere nolui ; neque

cum pofl conditiones pacis per L. Casfarem et Fabatum allatas

cavi, ne animum ejus ofFenderem, cui Pompeius jam armatusarmato Confulatum triumphumque deferret. Nec vero ha3c

extrema quifquam potefl jure reprehendere, quod mare non

tranfirem : id enim, etfi erat deliberationis, tamen obire non

potui. Neque enim fufpicari debui; prasfertim cum ex ipfius

Pompeii literis, idem quod video te exiftimafTe, non dubita-

rim, quin is Domitio fubventurus effet. Et plane quid red:um,

et quid faciendum mihi effet, diutius cogitare malui. Primum

igitur, haec qualia tibi effe videantur, etfi figniiicata funt a te,

tamen accuratius mihi perfcribas, velim : deinde aHquid etiam

in poflerum profpicias, fingafque, quem me effe deceat, et ubi

me plurimum prodefTe Reipubliciis fentias j ecquas pacifica

perfona defideretur ; an in bellatore fint omnia. Atque ego,

qui omnia ofiicio metior, recordor tamen tua confiHa ; quibus

fi paruiffem, triflitiam illorum temporum non fubiiflem. Me-

mini, quid mihi tum fuaferis per Theophanem, per Culeo-

nem ; idque faepe ingemifcens fum recordatus. Quare nunc

faltem ad illos calculos revertamur, quos tum abjecimus ; ut

non fohnn gloriofis confiHis utamur, fed etiam paulo fahibrio-

ribus. Sed nihil przefcribo : accurate veHm perfcribas tuam ad

me fententiam. Volo etiam exquiras, quam diHgentifTime po-

teris, (habebis autem, per quos pofTis) quid Lentulus nofler,

quid Domitius, agat,. quid adiurus fit, quemadmodum nunc fe



224 EPISTOLARUMgerant, num quem accufent, num cui fuccenfeant. Quid dico,

num cui ? num Pompeio ? omnino culpam omnem Pompeius

in Domitium confert : quod ipfms literis cognofci poteft

quarum exemplum ad te mitto. Hajc igitur videbis-,

et, quodad te ante fcripii, Demetrii Magnetis librum, quem ad te mifit

de concordia, velim mihi mittas.

Cn. Magnus Procos. M. Marcello, L. Lentulo,

Coss. S. D.

J^ GO, quod exijlmabamy difperfos nos, neque Reipublicce uti^

les, neque nobis prcejidio, ejfe pofje^ idcirco ad L. Domitium

literas mifi, primum uti ipfe cum omni copia ad nos veniret : fi

defe dubitaret, ut cohortes xix, quce ex Piceno ad me iter ha-

bebant, ad nos mitteret. ôd veritus fum, faSium efi, ut Do"

mitius implicaretur ', neque ipfe fatisfirmus effct ad caflrafacienda,

quod meas xix, et fuas xii, cohortes tribus in oppidis diftributas

haberet : nam partim Albce, partim Sulmone, collocavit : neque,

Jivellet, expedire poffet, Nunc fcitote, me effe infumma foJicitu-

dine. Nam et tot et tales viros periculo obfidionis liberare cupio :

nequefubfidio ire pojfum, quod his duabus legiofiibus non puto effe

committendum, ut illuc ducantur : ex quibus tamen non amplius

XIV cohortes contrahere potui ; quod Brundufium pn^fidiwn mifi,

neque Canufium fme prcefdio, dum abefjem, putavi efje dimitten-

dum. D. Lcelio mandaram, quod majores copias fperabam nos ha-

bituros, ut, fi vobis videretur, alteruter vefirum ad me veniret

alter in Siciiiam cum ea copia, quam Capuee, et circum Capuam,

cotnparafiis, et cum iis militibus, quos Faufius legit, profcifcere'

tur ', Domitius cum xii fuis cohortibus eodem adjungeretur -, reli-

qua copice omnes Brundufium cogerentur, et inde navibus Dyrra-

cljium tranfportarentur . Nunc, cum hoc tempore nihilo magis ego,

quam vos, fubfidio Domitio ire pofjim, feu per montes expiicare;

non efi nobis committcnduvh ut ad has xiv cohortes, quas ego dubio




antmo habeoy hojlis accedercy aiit in itinere me confequiy pojjit,

âmobrem placitum eji mihiy ac ita video cenferi Marcelloy et

cceteris nojiri ordinisy qui hic Junty ut Brundujium ducerem hanc

copiam, quam mecum habeo. Vos hortory ut quodcunque militum

contrahere poteritisy contrahatisy et eode?7i veniatis quamprimum.

Armay quce ad me mijjuri eratisy iisy cenfeo, armetis milites,

quos 'vobifcum habetis : quce arma fuperabunt, eaf Brundufum

jumentis deportaritisy vehementer Reipublicce profueritis . De hac

re vellem nojiros certiores faciatis. Ego ad P. Lupum et C. Co~

ponium Frcctores mif, ut fe nobis conjungerent -, et militum quod

baberent, ad vos deducerent.

Cn. Magnus Procos. S. D, L. Domitio Procos.

ll/TIR Ry te ad me nihilfcriberey et potius ab aliisy quam a

tCy de Republica me certioremfieri. Nos, disjeBa tnanu, pa-

res adverfariis ejje non pojjumus : contraBis nojlris copiisy Jpero nos

et Reipublicce et communi faluti prodejje. âmobrem cum con-

fituijjesy ut Vibullius mihi fcripferat a. d. v Id. Febr. Corfinio

proficifci cum exercitu, et ad me venire ; miror quid caufc^ fue-

rity quare confilium mutaris. Nam illa caufa, quam mihi Vibul-

lius Jcribity levisefiy te propterea moratum ejjey quod audieris Cce-

farem Firmo progrejfum in Cafirum Truentinum venijje. ânto

enim magis appropinquare adverjarius ccepit, eo tibi celerius agen-

dum eraty ut te mecum conjungeres prius, quam Ccefar aut tuum

iter impedire, aut me abs te excludere, pofiet, âmobrem etiam

et etiam te rogo et hortor, id quod non defiiti fuperioribus literis

a te petere, ut primo quoque die Luceriam adveniresy antequam

copicey quas infiituit Ccefir contraherCy in iinum locum coaSlce nos

a nobis difirahant. Sed fi erimty qui te impedianty ut illas fuas

ferventy cequum efi me a te impetrarCy ut cohortesy quce ex Piceno

€t Camerino *uenerunt, quc^fortunas fuas reliquerunt, ad me mif-

fum facias.

ToM. Vlli, F f



226 EPISTOLARUM

Cn. Magnus Procos. S. D. L. Domitio Procos.

J IlÊRAS abs te M. Ca/enms ad me attulit a. d. xiv Kalend.

Mart, in quibus literis Jcribisy tibi in animo ejje obfervare

Ccefarem ; et, ft fecundum mare ad me ire ccepijfet, confejlim in

Samnium ad me 'uenturum ; fn autem ille circum iftcec loca com-

moraretur, te ei, f propius accejjijjet, ref/iere velle. 'Te animo.

magno et forti ifam rem agere exifimo : fed diligentius nobis ef

'videndumy ne difraBipares ejfe adverfario non pojfmus ; cum ille-

magnas copiashabeaty et majores brevi habiturus

ft. Nonenim

pro tua prudentia debes illudfolum animadverterey quot in prcefen-

tia cohortes contra te habeat Cafar, fed quantas brevi tempore

equitum et peditum copias contraBurusft. Cui rei tefimonio funt

literay quas Buffenius ad me mifit ; in quibus Jcribit, id quod ab

aliis quoque mihi Jcribitur, prcefdia Curionemy quce in Umbria et

Tûfcis eranti contrahercy et ad Ccefarem iter facere. ^ce f co-

pice in unum locum fuerint coaSfce, ut pars exercitus ad Albam

mittatury pars ad te accedat \ ut Tion pugnety fed locis fuis repug-

nety hcerebis : nequefolus cum ifa copia tantam multitudinem fufii-

nere poterisy utfrwnentatum eas. âmobrem te magnopere hortory.

ut quampritnum cum omni copia huc venias. Confules confiitue--

runt idem facere. Ego Metufcilio ad te mandata dediy providen-

dum eficy ne duce legiones fne Picentinis cohortibus in confpec--

tum Ccejaris committerentur. âmobrem nolito commoveriy faudieris me regredi, f forte Ccefar ad me veniet : cavendum etiim

puto ejjey ne implicatus hceream. Nam neque cafiray propter anni

tempus et militum animosy facere poffum -, 7ieque ex omnibus op-

pidis contrahere copias expedit ; ne receptum amittam. Itaque noti

amplius xiv cohortes Luceriam coegi. Ccjifules prcefdia omnia de-

duSfuri funty aut in Siciliarn ituri. Nam aut exercitum Jirmum

habere oportety quo confidamus perrwnpere nos pofie ; aut regiones

ejufmodi obtinere, e quibus repugnemus . Id quod neutrum nobis hoc




tempore contingit;quod et magnam partem Italic^ Ccefar occiipa-

17/ ; ei nos non habemus exercitum tam amplum^ neque tam mag-

7ium, quam ille. Itaque nobis providendum eji, utfummani Reipub-

licoi ratio7iem habeamus. Etiam atque etiam te hortory ut cumomni copia quamprimum ad me venias. Poffumus etiam Jiunc Rem-

publicam erigercy fi communi confilio negotium adminiflrabimus : fm

difrahemury infrmi erimus. Mihi hoc confitutum ef.

His literis fcriptisy Sica a te mihi literas attulit et inandata.

ôd me hortarcy ut ijiuc veniamy id mefacere non arbitror poffe j

quod non magnopere his legionibus confido.

Cn. Magnus Procos. S. D. L. Domitio Procos.

T ITÊRM mihi a te redditce funt a, d. xiii Kal. Mart. in

quibus fcribisy defarem apud Corfinium cafira pofuifje. ôd

putavi et prcemonuiy fity ut nec in prcefentia committere tecum prce-

lium veiit ; ety omnibus copiis cQ7iduHisy te implicety ne ad me iter

expeditum tibifity atque ifias copias conjungere optimorum civium

pofjis cum his legionibusy de quarum voluntate dubitamus : quo

etiam magis tuis literisfum commotus, Neque enim eorum militumy

quos mecum habeoy voiuntatifatis confidoy ut de omnibus fortunis

Reipublicce dimicem ; neque etiam) qui ex deleSiibus confcriptifunt a

Confuitbusy convenerunt . âre da operamy fi uila ratione etiam

nunc ejicere potesy ut te explicesy huc quamprimum veniasy ante^

quatn omnes copice adverfarium convenia?it . Neque enim celeriter ex

deleBibus huc homines convenire pofiunt ; et, fi convenirenf, quan-

tum iis committendumft, quod interfe ne noti quidemfunt, contra

veteranas legiones, non te praterit.

F f 2




CiCERo Attico Sal.

XIII. TIPPITUDINIS mejE fignum tibi fit librarii ma-

nus, et eadem caufa brevitatis : etfi nunc quidem,

quod fcriberem, nihil erat. Omnis expecflatio noflra erat in

nuntiis Brundufmis. Si nad:us hic effet Cnaum noflrum, fpes

dubia pacis : fin ille ante tranfmifiHet, exitiofi belli metus.

Sed videfne, in quem hominem inciderit Refpublica ? quam

acutum, quam vigilantem, quam paratum ? Si mehercule ne-

minemocciderit, nec cuiquam quidquam ademerit, ab his,

qui eum maxime timuerant, maxime diligetur. Multum me-

cum municipales homines loquuntur, multum ruflicani. Nihil

prorfus aliud curant nifi agros, nifi villulas, nifi nummulos

fuos. Et vide, quam converfa res eft. Illum, quo antea con-

fidebant, metuunt -, hunc amant, quem timebant. Id quantis

noflris peccatis vitiifque evenerit, non poffum fine moleflia

cogitare. Quae autem impendere putarem, fcripferam ad tei.

et jam tuas literas exped:abam^

CiCERo Attico Sal.

XIV.I^^"

O N dubito, quin tibi odiofae fint epiflolae quoti-

dianae, cum praefertim neque nova de re aliqua cer-

tiorem te faciam, neque novam denique jam reperiam fcribendi

ullam fententiam. Sed fi, dedita opera, cum caufa nulla effet,

tabellarios ad te cum inanibus epiftolis mitterem ; facerem

inepte. Euntibus vero, domeflicis pr^fertim, ut nihil ad te

dem literarum, facere non poffum : et fimul (crede mihi) re-

quiefco paulum in his miferiis, cum quafi tecum loquor : cum

vero tuas epiflolas lego, multo etiam magis. Omnino inteHigo,

nullum fuiffe tempus pofl has fugas et formidines, quod magis




debuerlt mutum cffe a literis -, propterea quod neque RomsG

quidquam auditur novi, nec in his locis, quze a Brundufio ab-

funt propius, quam tu, biduum aut triduum. Brundufii autem

omne certamen vertitur hujus primi temporis ; qua quidemexpedlatione torqueor : fed omnia ante nos fciemus. Eodem

enim die video Caefarem a Corfinio poft meridiem profedtum

eife, id ell Feralibus, quo Canufio mane Pompeium : eo modo

aulem ambulat Csefar, et iis diariis militum celeritatem inci-

tat, ut timeam, ne citius ad Brundufium, quam opus fit, ac-

ceflerit. Dices : Quid igitur proficis, qui anticipes ejus rei

molefliam, quam triduo fciturus fis ? Nihil equidem. Sed, ut

fupra dixi, tecum perlibenter loquor ; et fimul fcito, labare

meum confilium, illud quod fatis jam fixum videbatur. Non

mihi fatis idonei funt audlores ii, qui a te probantur : quod

enim unquam eorum in Republica forte fadtum extitit ? aut

quis ab his ullam rem laude dignam defiderat? Nec mehercule

laudandos exifi:imo, qui trans mare belli parandi caufa profed:i

funt; (quanquam hasc ferenda non erant) video enim quantum

id bellum, et quam pefi:iferum futurum fit. Sed me movet

unus vir ; cujus fugientis comes, Rempublicam recuperantis

focius, videor efiTe debere. Totiefne igitur fententiam mutas ?

Ego tecum, tanquam mecum, loquor, Quis autem efi:, tanta

quidem de re, quin varie fecum ipfe difputet ? Simul et elicere

cupio fententiam tuam : fi manet, ut firmior fim -, fi mutata

efl, ut tibi afiêntiar. Omnino ad id, de quo dubito, pertinet^

me fcire, quid Domitius a<5turus fit, quid nofler Lentulus. De

Domitio varia audimus, modo effe in Tiburtino Lepidi j modo

cum Lepido acceffifiTe ad urbem : quod item falfum video effe.

Ait enim Lepidus, eum nefcio quo penetraffe itineribus ; oc-

cultandi fui caufa, an maris apifcendi, ne id quidem fcit

ignorat enim de filio. Addit illud, fane moleftum; pecuniam

Domitio fatis grandem, quam is Corfinii habuerit, non effe

redditam. De Lentulo autem nihil audimus. Hcec velim ex-

quiras, ad meque perfcribas.




CiCERO Attico Sal.

XV. A NTE diem v. Non. Mart. epiftolas mihi tuas

JEgypta. reddidit, unam veterem iv. Kal. quam te

fcribis dedifTe Pinario, quem non vidimus ; in qua expedlas,

quidnam praemifTus agat Vibullius;qui omnino non eft vifus

a Cosfare ;(in altera epiftola video te fcire ita eife) et quemad-

modum redeuntem excipiam Caefarem; quem omnino vitare

cogito : et aut Haemonis fugam tendis, commutationemque

vitae tuae ; quod tibi puto eile faciendum : et, ignoras, Domi-

tius cum fafcibufne lit ;quod cum fcies, facies ut fciamus.

Habes ad primam epiftolam. Secutae funt duae, pridie Kal.

ambae datae, quas me convellerunt de priftino flatu, jam ta-

men, ut ante ad te fcripfi, labantem. Nec me movet, quod

fcribis, yovi ipfi iniquum : nam periculum in utriufque iracun-

dia pofitum eft ; viftoria autem ita incerta, ut deterior caufa

paratior mihi q^q videatur. Nec me Confules movent, qui ipfi

pluma aut folio facilius moventur : officii me deiiberatio cru-

ciat, cruciavitque adhuc. Cautior certe efl manfio : honeflior

cxiflimatur trajedtio. Malo interdum, multi me non caute,

quam pauci non honefle, feciffe exifliment. De Lepido et

TuUo quod quaeris j illi vero non dubitant, quin Caefari praefto

futuri, in Senatumque venturi fint. RecentifTima tua eft epif-

tola KaL data ; in qua optas congreffum, pacemque non de-

fperas : fed ego, cum hsc fcribebam, nec illos congrefTuros,

nec, fi congrefTi effent, Pompeium ad ullam conditionem ac-

ceffurum putabam. Quod videris non dubitare, fi Confules

tranfeant, quid nos facere oporteat j certe tranfeunt : vel, quo

modo nunc eft, tranfierunt. Sed memento, pr^ter Appium,

neminem effe fere, qui non jus habeat tranfeundi. Nam aut

cum imperio funt, ut Pompeius, ut Scipio, Setenas, Fannius,

Voconius, Sextius, ipfi Confules ;quibus more majorum




concefTum eft vel omnes adire provincias ; aut legati funt eo-

rum. Sed nihil defidero : quid placeat tibi, et quid propemo-

dum redtum fit, intelligo. Plura fcriberem, fi ipfe pofTem :

fed, ut mihi videor, potero biduo. Balbi Cornelii literarum

exemplum, quas eodem die accepi, quo tuas, mifi ad te, ut

meam vicem doleres, cum me derideri videres.

Balbus Ciceroni Imp. S.

B SEC RO tej Cicero, fifcipe curam et cogitatlonem dlgnij/i-^

mam tua virtutis, ut Cafarem et Pompeium, perfidia hominumdiJiraSloSf rurfis in prijtinam concordiam reducas. Crede mihi, Cce-

firem nonfolum fore in fua potejiate, Jed etiam maximum bene^

Jicium te fibi dedijje judicaturumy Ji huc te rejicis. Velim, ideni

PompeiusJdciat ; qui ut addiici tali tempore ad ullam conditionem

pojjit, magis optOy quamjpero. Sed cum conjtiterit, et timere de^

fierity tum incipiam non dejperare tuam auBoritatem pluritniun

apud eum valituram. ôd Lentulum CoJ. meum voluijli hic rC"

jnanerCy Ccejari gratum, mihi vero gratijjimumy mediusfdiusfecif-

ti : nam illum tanti facioy qui non Ccejarem magis diligam t

quif pijfus ejfety nos Jecum, ut conjueramus, loqui ; et non Je

totum etiam et etiam ab Jermone nojiro avertijfety minus mijer,

quam Jum, ejfem. Nam cave putes hoc tempore plus me quemquam

cruciari, quod eum, quem ante me diligOy video in Conjulatu quid-

vis potius efcy quam Conjulem. ôdf voluerit tibi obtempera-

re, et nobis de Cajare credere, et Conjulatian reliqiium Romce

peragere, incipiam Jperare, etiam conflio Senatus, auBore te, illo^

relatore, Pompeium et Cajarem co.njungi pojfe. ôd Ji Jadium

erit, me fatis vixijfe putabo. Fadlum Ccefaris de Corfnio totum

me probaturum Jctto : quo modo in hujujmodi re, commodius ca-

dere non potuit, quam ut resfnefinguine conferet. Balbi mci tui^

que adventu deledlatum te valde gaudeo, Is qucecunque tibi de C^-

fare dixit, quceque CcefarJcripjit, Jcio, rc tibi probabit, qucecunque

Jortuna efisfuerit, verifime Jcripjiffh



232 EPISTOLARUM

CiCERO Attico Sal.

XVI. /^ M N I A mihi provifa funt, praeter occultum et tu-

tum iter ad mare fuperum : hoc enim mari uti non

poiTumus hoc tempore anni. Illuc autem, quo fpedlat animus,

et quo res vocat, qua veniam ? cedendum enim eft celeriter

ne forte qua re impediar atque alliger. Nec vero ille me ducit,

qui videtur : quem ego hominem 'ôTBXaiKUTcLTov omnium jam

ante cognoram -, nunc vero etiam A<r^cx,TYiytKodTATCiV. Non me igi-

tur is ducit, fed fermo hominum, qui ad me a Philotimo fcri-

bitur : is enim me ab optimatibus ait confcindi. Quibus opti-

matibus, dii boni ? qui nunc quo modo occurrunt, quo modo

autem fe venditant, Caefari ? Municipia vero Deum : nec fimu-

lant, ut cum de illo aegroto vota faciebant ; fed plane, quid-

quid mali hic Pififtratus non fecerit, tam gratum efl:, quam fi

alium facere prohibuerit. Hunc propitium fperant j iUum ira-

tum putant. Quas fieri cenfes a^TrcLVTYiêig ex oppidis ? quos ho-

nores ? Metuunt, inquies : credo ; fed mehercule illum ma-

gis. Hujus infidiofa clementia deledlantur ; illius iracundiam

formidant. Judices dcccl, qui prascipue Cnaeo noftro de-

ledtabantur, ex quibus quotidie aliquem video, nefcio quas

cjus Lucerias horrent. Itaque quaero, qui fmt ifti optimates,

qui me exturbent, cum ipli domi maneant. Sed tamen, qui-

cunque funt, cuîofûj rûxx.?. Etfi, qua fpe proficifcar, video

conjungoque me cum homine magis ad vaftandam Italiam,

quam ad vincendum, parato : demum, quem expedlo . . . Et

quidem, cum haec fcribebam iv. Nonas, jam expedlabam ali-

quid a Brundufio. Quid autem aliquid ? quam inde turpiter

fugiflet, et vidtor hic qua fe referret, et quo. Quod ubi audif-

fem ; fi ille Appia veniret, ego Arpinum cogitabam.



l 233 ]

EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R IX.

ECiCERo Attico Sal.

T S I, cum tu has literas legeres, putabam fore ut

fcirem jam quid Brundufii adlum eifet; (nam Ca-

nufio VIII Kal. profedtus erat Cnaeus ; hasc autem fcribebam

pridie Nonas xiv die poflquam ille Canufio moverat) tameti

angebar fmgularum horarum exped:atione ; mirabarque nihil

allatum effe, ne rumoris quidem : nam erat mirum lilentium.

Sed haec fortalfe Kiyoajra^cc funt; quae tamen jam fciantur necelfe

efl. Illud moleftum, me adhuc inveftigare non poife, ubi P.

Lentulus nofter fit, ubi Domitius. Quaero autem, quo facilius

fcire poffim, quid adluri fmt ; iturine ad Pompeium ; et, (i

funt, qua, quandove, ituri funt. Urbem quidem jam refertam

elfe optimatium audio j Solium et Lupum, quos Cnaeus nofler

ante putabat Brundufium venturos effe quam fe, jus dicere.

Hinc vero vulgo vadunt : etiam M' Lepidus, quocum diem

conterere folebam, cras cogitabat. Nos autem in Formiano

morabamur, quo citius audiremus : deinde Arpinum voleba-

mus : inde, iter qua maxime a.vctTrdvvilov eifet, ad mare fuperum,

remotis, five omnino mifHs, lid:oribus. Audio enim bonis vi-

ris, qui et nunc, et faepe antea, magno praefidio Reipublicae

fuerunt, hanc cundtationem noflram non probari, multaque in

ToM. vm. G g



234 EPISTOLARUMme et fevere, m conviviis tempeftivis quidem, difputari. Ce-

damus igitur; et, ut boni cives fimus, bellum Italiae terra ma-

rique inferamus ; et odia improborum rurfus in nos, quae jam

extindta erant, incendamus;

et Lucceii confilia ac Theophaniperfequamur. Nam vScipio vel in Syriam proficifcitur forte ;

vel cum genero honefte ; vel Caefarem fugit iratum. Marcelli

quidem, nifi gladium Caefaris timuiifent, manerent. Appius et

eodem timore, et inimicitiarum recentium ; et tamen praeter

hunc, et C. CafTium, reliqui legati -, Fauftus Proquaeflor : ego

unus, cui utrumvis liceret. Frater accedet ; quem focium hu-

jus fortunae effe non erat aequum: cui magis etiam Caefar iraf-

ceretur : fed impetrare non poffum ut maneat. Dabimus hoc

Pompeio, quod debemus. Nam me quidem alius nemo mo-

vet ; non fermo bonorum, qui nulli funt ; non caufa, quae

a<5la timide efl, agetur improbe. Uni, uni hoc damus, ne id

quidem roganti, nec fuam caufam (ut ait) agenti, fed pub-

licam. Tu quid cogites de tranfeundo in Epirum, fcire fane

velim.

CiceroAtticoSal.

11. pp T S I Nonis Mart. die tuo, ut opinor, expedlabam

epiflolam a te longiorem ; tamen ad eam ipfam bre-

vem, quam iii Nonas vt^ Tyjv thdXtj-^v dedifli, refcribendum

putavi. Gaudere ais te, manfiffe me ; et fcribis in fententia te

manere : mihi autem fuperioribus literis videbare non dubita-

re, quin cederem, ita, fi et Cnaeus bene comitatus confcendif-

/et, et Confules tranfiffent. Utrum hoc tu parum commemi-jiifli, an ego non fatis intellexi, an mutafli fententiam ? Sed

aut ex epiflola, quam expedto, perfpiciam, quid fentias ; aut

.alias abs te literas eliciam. Brundufio nihil dum erat allatum.

O rem difficilem, planeque perditam ! quam nihil praetermit-

;tis in confilio dando ! quam nihil tamen, quod tibi placeat.



A D A T T I C U M L 1 B. IX. 235

cxpllcas ! Non efTe me una cum Pompeio gaudes ; ac proponis

quam fit turpe me adefTe, cum quid de illo detrahatur, nec fas

elTe approbare. Certe. Contra igitur ? Dii, inquis, avcrrun-

cent. Quid ergo fiet, fi in altero fcelus eft, in altero fuppli-

cium ? Impetrabis, inquis, a Caefare, ut tibi abeffe liceat, et

effe otiofo. Supplicandum Igitur ? Miferum. Quid fi non im-

petraro ? Et de triumpho erit, inquis, integrum. Quid fi hoc

ipfo premar ? Accipiam ? quid foedius ? Negem ? repudiari fe

totum, magis etiam quam olim in xx-viratu putabit. Ac folet,

cum fe purgat, in me conferre omnem illorum temporum cul-

pam : ita me fibi fuiffe inimicum, ut ne honorem quidem a fc

accipere vellem. Quanto nunc hoc idem accipiet afperius ?

tanto fcilicet, quanto et honor hic illo efl amplior, et ipfe ro-

buflior. Nam quod negas te dubitare, quin magna in offenfa

fim apud Pompeium hoc tempore, non video caufam, cur ita

fit, hoc quidem tempore. Qui enim amlffo Corfinio denique

certiorem me fui confilii fecit, is queretur Brundufium me

non venifTe, cum inter me et Brundufium Caefar effet? deinde,

etiam fcit fuam effe in ea caufa querelam oLma^jtyia-iaTciv ; me putat

de municipiorum imbecillitate, de deledtlbus, de pace, de ur-

be, de pecunia, de Piceno occupando, plus vidiffe, quam fe.

Sin cum potuero, non venero, tum crit inimicus : quod ego

non eo vereor, ne mihi noceat : (quid enim faclet ?

x/f o i<^ JWAo?, i^ ^ctvetv A<pôvTig uvj)

fed quia ingrati animi crimen horreo. Confido Igitur adven-

tum noftrum illi, quoquo tempore fuerit, ut fcribis, «.cr^gwTov

ibre. Nam quod ais, fi hic temperantius egerit, confidera-

tius confilium te daturum ; qui hic potefl fe gerere non per-

dite ? vita, mores, ante fadla, ratio fufcepti negotii, focii, vi-

res bonorum, aut etiam conflantia. Vix dum epiflolam tuam

legeram, cum ad me currens ad illum Poflumus Curtius venit,

nihil nifi claffes loquens et exercitus : eripiebat Hifpanias :

tenebat Afiam, Siciliam, Africam, Sardiniam : confeftim in

Grsciam perfequebatur. Eundum igitur efl, nec tam ut belli,

G g 2



236 EPISTOLARUMquam ut fugze, focii fimus. Nec enim ferre potero fermones

iftorum quicunque funt : non funt enim certe, ut appellantur,

boni. Sed tamen id ipfum fcire cupia, quid loquantur; idque

ut exquiras, meque certiorem facias, te vehementer rogo.

Nos adhuc, quid Brundufii adtumeffet, plane nefciebamus.

Cum fciemus, tum ex re et ex tempore confilium capiemus ;.

fed utemur tuo»

CiCERo Attico Sal.

III. "TNOMITII filius tranfiit Formias viii Id. currens admatrem Neapolim, mihique nuntiari juflit, patrem

ad urbem effQ ; cum de eo curiofe quasfiffet fervus nofter Dio-

nyflus. Nos autem audieramus eum profe(Stum, live ad Pom-

peium, five in Hifpaniam. Id cujufmodi fit, fcire fane velim.

Nam ad id, quod delibero, pertinet, fi ille certe nufquam dif-

cefHt, intelligere Cnaeum, non effe faciles nobis ex Italia exi-

tus, cum ea tota armis pra^fidiifque teneatur, hieme praefertim.

Nam, li commodius anni tempus efTet, vel infero mari liceret

uti. Nunc nihil potefl, nifi fupero, tranfmittij quo iter inter-

clufum efl. Quaeres igitur et de Domitio, et de Lentulo. ABrundufio nulla adhuc fama venerat : et erat hic dies vii Id.

quo die fufpicabamur, aut pridie, Brundufium venifTe Caefa-

rem : nam KaL Arpis manferat. Sed fi Poftumum audire vel-

les, perfecuturus erat Cnasum : tranfiffe enim jam putabat,

conjedtura tempeflatum ac dierum. Ego nautas eum non pu-

tabam habiturum : ille confidebat, et eo magis, quod audita

naviculariis hominis liberalitas effet. Sed tota res Brundufina

jam quo modo habeat fe^ diutius nefcire non pofTum.



A D A T T I C U M L I B. IX. 237

CicERo Attico Sal.

IV. p GO etfi tam diu requiefco, quam diu aut ad te fcribo,,

aut tuas literas lego ; tamen et ipfe egeo argumento

epiflolarum, et tibi idem accidere certo fcio. Quae enim foluto

animo familiariter fcribi folent, temporibus his excluduntur i

quas autem funt horum temporum, ea jam contrivimus. Sed

tamen, ne me totum aegritudini dedam, fumpfi mihi quafdam

tanquam 3-gV«s-, qu^ et politicse funt, et temporum horum ;

ut et abducam animum ab querelis, et in eo ipfo, de quo agi-tur, exercear. Eas funt hujufmodi. eI i^mTiov kv t^ Tr^^h, Tv^m-

vnfiivy]. Tvpcwvi^fîvy!^ ocwtyi^, « •mvTi tdottco Tvpavviaos Kct^TdXviTiv '7tâ,y~

fÂTivTeov, Ko(,v fA,i)i\.Y[ Q^ TovTO •zt6< tuv 'oKoov y\ 'ss-qKi? Kivaiwivcrm. eI

ivKctJoYiTiov T KccTuKvovig/:,,fjjyi

ccvts^ cupYjTcii. eI 'ZxreipcLTiov ex/p^y&tv t>] TiWtpih,

TVpcLVViifîvYl aCUpCd }(^ KoyCO fMLTKoVy Vj 77dKef/,C0. Ei mKlTlKOV TD YjffVXoii^^Vf

cLva^x^pic^vToi TToty ^ •^Tpido^ TvpoLvvafJ^Yig. Ei oto. 'mvTos 'iTiov Kivavva "^

£\ivd-ipia4 'ui^. eI 'mh.ifJLOV 'iTiUiCTiov TYi %oW, K&^ isiroKtopKYiTiov tuvtIjj

TVpcCVVOVflivltU. EI ii f^Yj O0KlfAyoi^0V7S& tIjJ 2^ TIsKifjLOV KoLTUKvtTlV TYig Tvpctv-^

vioog, oiu/oc^ôypctTfliov 'ofcocg toIs ctpiôtg. e\ Tolg ivip^Tcctg >i (piKoig ovyKiv-

ouvivTiov iv Tdlg "mKiTtKiig, ko^v f/A] aoKUcrtv iv (îQovKive&cci 'sj^ rwv 'qKo>)v.

Ei fJLiyocKod T^v mcrpioot, ivio^TYJaug, ^' cwt^ Ti tSto ccv^Ki^ ttuB-oov, t^

(p^VfjBêig, KiviSvujivcreiiVy kv i%KovTYig vmp TYjg ^Tîôg. eI i^îTiov cwto^

koujT^ 7^1 }{^ Toov o\khotootoov TisieiSôcf "zirpovotoLVy ccCpif^G) TOLg 'Txrpog tovs

\(^vov\cig ^^TToKîHoLg. Jn his ego me confultationibus exercens, et

dilTerens in utramque partem tum GrsEce, tum Latine, et ab-

duco parumper animum a moiefliis, et r^ Tr^^pya t) deliberOo

Sed vereor ne tibi ecKcapog j(im : fi enim redte ambulaverit is^

qui hanc epiflolam tulit, in ipfum tuum diem incidit.



238 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

V. ]^TATALI dle tuo fcripfifti epiftolam ad me plenam

conlilii, fummaeque cum benevolentijc, tum etiam

prudentis : eam mihi Philotimus poftridie quam a te accepe-

rat, reddidit. Sunt ifta quidem. quae difputas difficillima, iter

ad fuperum, navigatio infero, difceifus Arpinum, ne hunc fu-

giffe; maniio Formiis, ne obtulilTe nos gratulationi, videamur:

fed miferius nihil, quam ea videre, quê tamen jam, jam, in-

quam, videnda erunt. Fuit apud me Poftumus: fcripii ad te

quam gravis. Venit ad me etiam Q^Fufius, quo vultu ! quo

fpiritu ! properans Brundufium, fcelus accufans Pompeii, levi-

tatem et flultitiam Senatus. Haec qui in mea villa non feram,

Curtium in curia potero ferre ? Age, finge me quamvis et^ô^ct-

%ui? hffic ferentem ;quid illa, D/V, M. T-ulli, quem habebunt

exitum ? Et omitto caufam Reipublicae, quam ego amiffam

puto cum vulneribus fuis, tum medicamentis iis, quae paran-

tur. De Pompeio quid agam ? cui plane (quid enim hoc ne-

gem ?) fuccenfui. Semper enim caufas eventorum magis mo-

vent, quam ipfa eventa. Hasc igitur mala (quibus majora effe

quae polfunt ?) confiderans, vel potius judicans ejus opera ac-

cidiffe et culpa, inimicior eram huic, quam ipfi Caefari. Ut

majores noflri funeftiorem diem elfe voluerunt Alienfis pugnae,

quam urbis captas, quod hoc malum ex illo ; itaque alter re-

ligiofus etiam nunc dies, alter in vulgus ignotus : fic ego, de-

cem annorum peccata recordans, in quibus inerat ille etiam

annus, qui nos, hoc non defendente, ne dicam gravius, af-

flixerat ;praefentifque temporis cognofcens temeritatem, ig-

naviam, negligentiam, fuccenfebam. Sed ea jam mihi exci-

derunt. Beneficia ejufdem cogito ; cogito etiam dignitatem.

Intelligo ferius equidem quam vellem, propter epiflolas fer-

monefque Balbi ; fed video plane nihil aliud agi, nihil adtum




ab initlo, quam ut hunc occideret. Ego igltur, fi quis apud

Homerum, cum ei et mater et dea dixiflet,

AvTiKO, ya,p roi i7rei\a, êQ''

EkIopo, mriA,os iTOiôs :

matri ipfe refpondit,

AuTuca, Ti^vccilui, iTrii inc af ifA,i7iS.oy iTcupu

KT$ivo[jt.ivu iTmfAAJvcot i quld fi non iTcupu folum, fed etiam

ivipyirv\ ? adde, tali viro, talem caufam agenti : et ego vero hiEc

officia mercanda vita puto. Optimatibus vero tuis nihil con-

fido, nihil jam ne infervio ûidem : video ut fe huic dent, ut

daturi fint. Quidquam tu illa putas fuiife de valetudine decre-

ta municipiorum, pric his de vidloria gratulationibus ? Timent,

inquies. At ipfi tum fe timuiffe dicunt. Sed videamus quid

adlum fit Brundufii : ex eo fortalTe mea confilia nafcentur,

aliaeque literae.

CicERo Attico Sal.

.VI. "^r O S adhuc Brundufio nihil. Roma fcripfit Balbus,

putare jam Lentulum Cos. tranfmififTe, nec eum a

minore Balbo conventum, quod is hoc jam Canufii audiffet

inde ad fe eum fcripfiffe, cohortefque fex, quas Albae fuifTent,

ad Curium via Minucia tranfiffe : id Caefarem ad fe fcripfiffe,

ct brevi tempore eum ad urbem futurum. Ergo utar tuo con-

iilio -y neque me Arpinum hoc tempore abdam : etfi Ciceroni

meo togam puram cum dare Arpini vellem, hanc eram ipfam

excufationem relidiurus ad Caefarem : fed fortaffe in eo ipfo

offendetur, cur non Romas potius. Sed tamen fi efl conveni-

cndus, hic potifi^mum. Tum reliqua videbimus, id efl, et

quo, et qua, et quando. D.omitius, ut audio, in Cofano, et

quidem, ut aiunt, paratus ad navigandum : fi in Hifpaniam,

,non probo ; fi ad Cnaeum, laudo : quovis potius certe, quam

ut Curtium videat ; quem ego patronus afpicere non pofTum.

Quid alios ? Sed, opinor, quiefcamus -, ne noftram culpam



240 EPISTOLARUMcoarguamus ; qui, dum urbem, id efl patriam, amamus, dum-

que rem conventuram putamus, ita nos gefllmus, ut plane

interclufi captique fimus. Scripta jam epiftola, Capua literge

funt allatae hoc exemplo. Pompeius mare tranjiit cum omnibus

7nHitibuSy quos fecum habuit : hic numerus eji hominum millia

XXX ; et Co7ifuleSy duo et 'Tribuni plebisy et Se?iatores, qui fue^

runt cum eo, omties cum uxoribus et liberis. Confcendijfe dici-

tur a. d. IV. Nonas Mart, Ex ea die fuere Septemtriones ven^

ti. Navesy quibus ufus non ef, omnes aut prcecidiffe, aut in-

cendijfe, dicunt. De hac re literce L, Metello Tribuno plebis

Capuam allatce funt ab Clodiafocru, quce ipfa tra?ifiit. Ante fol-

licitus eram et angebar, ficut res fcilicet ipfa cogebat,

cumconfilio explicare nihil polfem : nunc autem, poftquam Pom-

peius et Confules ex Italia exierunt, non angor, fed ardeo

dolore 5^ê fôi v\to^

Non fum, inquam, mihi crede, mentis compos ; tantum mihl

dedecoris admifilTe videor. Me non primum cum Pompeio,

qualicunque confilio ufo, deinde cum bonis effe, quamvis cau-

fa temere inftituta ? praefertim cum ii ipfi, quorum ego caufa

timidius me fortunas committebam, uxor, filia, Cicerones pue-

ri, me illud fequi mallent ? hoc turpe et me indignum puta-

rent ? Nam Quintus quidem frater, quidquid mihi placeret, id

red:um fe putare aiebat, id animo aequifiimo fequebatur. Tuas

nunc epiflolas a primo lego. Hê me paulum recreant. Pri-

mae monent et rogant, ne me projiciam; proximas te gaudere

oflendunt, me remanfiffe. Eas cum lego, minus mihi turpis

videor, fed tam diu, dum lego : deinde emergit rurfum dolor,

et «^'%|0^ (potvTcca-ioc. Quamobrem obfecro te, mi Tite, eripe

mihi hunc dolorem, aut minue faltem, aut confolatione, aut

confilio, aut quacunque re potes. Quid tu autem pofTis ? aut

quid homo quifquam ? vix jam Deus. Equidem illud molior,

quod tu mones, fperafque fieri poffe, ut mihi Caefar concedat

ut abfim, cum aliquid in Senatu contra Cnaeum agatur. Sed



A D A T T I C U M L l B. IX. 241

timeo ne non impetrem. Venit ab eo Furnius; (ut quidem

lcias, quos fequamur) Q^Titinii filium cum C^fare efTe nun-

tiat: fed illum majores mihi gratias agere, quam vellem. Quid

autem me roget, (paucis ille quidem verbis, fed iv ^vvil>,y.ei) cog-

nofce ex ipfius epiflola. Me miferum ! quod tu non valuifti.

Una fuiflemus : confilium certe non defuilTet, sJm Ju epx^îxivco.

Sed acfta ne agamus : reliqua paremus. Me adhuc haec duo

fefellerunt, initio fpes compolitionis, qua fad:a volebam uti

populari vita, et follicitudine fenedlutem noflram liberari : de-

inde bellum crudele et exitiofum fufcipi a Pompeio intellige-

bam ; melioris mediusfidius civis et viri putabam, quovis fup-

plicio afiici,

quamilli crudelitati non folum praeefle,

verumetiam intereffe. Videtur vel mori fatius fuiffe, quam effe cum

iis. Ad haec igitur cogita, mi Attice, vel potius excogita.

Quemvis eventum fortius feram, quam nunc dolorem.

C^SAR Imp. S. D. Ciceroni Imp.

/ÛM Furnium nojirum tantum vidijjem-, neque loqui, neque

audire, meo commodo potuijfem ; properaremf atque ejjhn in

itinere, pramijjis jam legionibus ; praterire tamen non potui, quin

et Jcriberem ad te, et illum mitterem, gratiajque agerem : et Ji

hoc et Jeci Jcepe, et Jcepius mihi JaBurus videor 3 ita de me me^

reris. In primis a te peto, quoniam confido me celeriter ad urbem

'venturum, ut te ibi videam ; ut tuo conjilio, gratia, dignitate,

ope omnium reru?n, uti pojjim. Ad propojtum revertar : Jejiina-'

tioni mea, brevitatique literarum:, ignojces, Reliqua ex Furnio

cognojces.

ToM. VIII. H h



242 EPISTOLARUM

CicERo Attico Sal.

VII. CCRIPSERAM adte epiftokm, quam darem iv Id.

fed eo die is, cui dare volueram, non eft profecftus.

Venit autem eo ipfo die ille celeripes, quem Salvius dixerat :

attulit uberrimas tuas literas, quie mihi quiddam quafi ani-

mulas reftillarunt. Recreatum enim me non queo dicere : {^6.

plane t^ avvi-xfiv effecifti. Ego enim non jam id ago, mihi crede,

ut profperos exitus confequar : iic enim video, nec duobus his

vivis, nec hoc uno, nos unquam Rempublicam habituros. Ita

neque de otio noflro fpero jam, nec ullam acerbitatem recufo.^

Unum illud extimefcebam, ne quid turpiter facerem, vel, di-

cam, jam eifecifTem. Sic ergo habeto, falutares te mihi literas

mififle: neque folum has longiores, quibus nihil potefl effe ex-

plicatius, nihil perfedlius ; fed etiam illas breviores, in quibus

hoc mihi jucundiflimum fuit, confilium fadtumque noflrum a

Sexto probari : pergratumque mihi tu fecifti, a quo diligi me,

et, quid redlum fit, intelligi, fcio. Longior vero tua epiflola

non me folum, fed meos omnes, aegritudine levavit. Itaque

utar tuo confilio, et ero in Formiano ; ne aut ad urbem

cf.TMVTnTi? mea animadvertatur ; aut, fi nec hic nec illic eum vi-

dero, devitatum fe a me putet. Quod autem fuades ut ab eo

petam, ut mihi concedat, ut idem tribuam Pompeio, quod ipfi

tribuerim ; id me jam pridem agere intelliges ex literis Balbi

et Oppii, quarum exempla tibi mifi : mifi etiam Caefaris ad eos

fana mente fcriptas, quo modo in tanta infania. Sin mihi Ca3-

far hoc non concedat -, video tibi placere iUud, me TroXiTivucc

de pace fufcipere : in quo non extimefco periculum : cum

enim tot impendeant, cur non honefliffimo depacifci velim ?

Sed vereor ne Pompeio quid oneris imponam ;

M)? (AOi yo^yeilw }i.i<Piz?\r,v octvolo TnXoooii

intorqueat. Mirandum enim in modum Cnoeus nofler Syllani




regnl fimilitudinem concupivit. e\û)5 m Kiya. Nihil ille un-

quam minus obfcure tulit. Cum hocne igitur, inquies, efTe

vis ? Beneiicium fequor, mihi crede, non caufam, ut in Mi-

lone, ut in . . . Sed haec hadtenus. Caufa igitur non bona eft ?

immo optima j fed agetur (memento) foediffime. Primum

coniilium eft fufFocare urbem et Italiam fame j deinde agros

vaftare, urere, pecuniis locupletum non abflinere. Sed cum

eadem metuam ab hac parte ; fi illinc beneficium non fit,

redius putem quidvis domi perpeti. Sed ita meruiffe illum de

me puto, ut Axct^fiTioi^ crimen fubire non audeam. Quanquam

a te ejus quoque rei jufta defenfio eft explicata. De triumpho

tibi afientior ; quem quidem totumfacile

et libenter abjecero.

Egregie probo fore, ut, dum agamus, •^jA^s' cdpcoios obrepat

fi modo, inquis, fatis ille erit firmus. Eft firmior etiam, quam

putabamus. De ifto licet bene fperes. Promitto tibi, fi vale-

bit, tegulam illum in Italia nuUam relidurum. Tene igitur

focio ? Contra mehercule meum judicium, et contra omnium

antiquorum au6toritatem ; nec tam ut illa adjuvem, quam ut

hffic ne videam, cupio difcedere. Noli enim putare tolerabi-

les horum infanias, nec uniufmodi, fore. Etfi quid te horum

fugit ? legibus, judiciis, Senatu fublato, libidines, audacias,

fumptus, egeftates tot egentifBmorum hominum, nec privatas

pofTe res, nec Rempublicam, fuftinere. Abeamus igitur inde

qualibet navigatione : etfi id quidem, ut tibi videbitur : fed

certe abeamus. Sciemus enim, id quod expedas, quid Brun-

dufii adtum fit. Bonis viris quod ais probari, quae adhuc fece-

rimus, fcirique ab iis nos non profed;os, valde gaudeo ; fi efl

nunc ullus gaudendi locus. De Lentulo inveftigabo diligen-

tius : id mandavi Philotimo, homini forti, ac nimium opti-

mati. Extremum eft, ut tibi argumentum ad fcribendum for-

tafle jam defit : nec enim alia de re nunc ulla fcribi poteft

et de hac quid jam amplius inveniri poteft ? Sed quoniam et

ingenium fuppeditat, (dico mehercule, ut fentio) et amor,

quo et meum ingenium incitatur;perge, ut facis, et fcribe

H h 2




quantiim potes. In Eplrum quod me non Invitas, comltem

non moleftum, fubirafcor : fed vale : nam, ut tibi ambulan-

dum, ungendum, fic mihi dormiendum. Etenim literae tuae

mihi fomnum attulerunt.

Balbus et Oppius S. D. M. Ciceroni.

\TED UM homlnmn hwnlliumy ut nosfumusyfed etia?n amplif-

fimorum virorum^ co7ifilia ex eventu, non ex 'uoluntate^ a ple-

rifque prohari folent. Tâmen freti tua hmnanitatet quod verijfi-

mum nobis videbitur, de eo^ quod ad nos fcripfjiiy tibi confilium

dabimus ; quod fi noji fuerit prudensj at certe ab optima fde et

optimo anifno profcifcetur. Nos nif idy quod nofro judicio Cc^fa^

rem facere oportere exifimamusy uty fmul Romam venerit, agat

de reconciliatione gratice fuce et Pompeii, id eumfadlurum ex ipfo

cognoviffemusy te hortari defneremusy ut velles iis rebus i?iterefe,

quofaciliusy et ?najore cum dignitatCy per tCy qui utrique es con-

jundiuSy res tota confieret : auty f ex contrario putaremus Ccefa-

rem id non faBurumy et eum velle cum Pompeio bellutn gererCy

fciremus -, nunqua?n tihi fuaderemusy contra hominem opti??je de

te meritum armaferres ; fciiti tef??iper oravifîus, ne co?2tra Cce-

farem pugnares. Sed cu??i etiamnu?ny quidfaElurits Ccefarfty ma-

gis opi?iariy qua?nfcircy pofimus ; non poffumus nifi hoc ; non videri

eam tuam efe dignitatemy neque fidem o?n?iibus cog?iitamy ut con^

tra alterut?~umy cum utrique fis maxime necefwiusy arma feras :

et hoc non dubitamus quin Ciefar pro fua huma?iitate maxime fit

probaturus. Nos ta??ien (fi tibi videbitur) ad Cafarem fcribe??iusy

iit nos hac re certioresfaciat quid aBurus ftt : a quo fi erit nobis

refc?-iptu?ny flatimy qua fentiemusy ad te fcribemus -, et tibi fideni

faciemus nos eafuaderey quce nobis videntur tuce dignitatiy ?Jon Cce-

faris rationiy efie utilifiima : et hoc Ccefarem, profua indulgetitia in

fuos, probaturum putamus.





C / vales, bene ejl. Poflea quam literas communes cum Oppio ad

te dediy ab C^fare epijlolam accepit cujus exemplum tibi mifi ',

ex quibus perfpicere poteris, quam cupiat concordiam, et Pom-

peium reconciliarey et quam remotus ft ab omni crudelitate : quod

eumfentire, ut debeo, valde gaudeo. De te, et tua fde et pie-

tate, idem mebercule, mi Cicero, fentio, quod tu -, non pofje tuam

famam et officium fuflinere, ut contra eum armaferas, a quo tan-

tum beneficium te accepiffe pradices, Ccsfarem hoc idem probaturum,

exploratum profmgulari ejus humanitate habeo ; eique cumulati/li-

me fatisfaSlurum te certofcio, cum nullam partem belli contra eum

fufcipias, 7ieque focius ejus adverfariis fueris» Atque hoc non fo-

lum in te, tali et tanto viro, fatis habebit, fed etiam mihi ipfe

fua concefjit voluntate, ne in iis cajiris efjem, quce contra Lentu-

lum aut Pompeium futura effent ', quorum benefcia maxima ha-

berem : fibiquefatis effe dixit, fi rogatus urbana officia fibi prcefii-

tifem ; qua etiam ilH, idfi vellem, pmflare poffem. Itaque nunc

Pomce omnia negotia Lentuli procuro, fufineo ; meumque qfficium,

fidem, pietatem, his prccfio. Sed mehercule rurfus jam abjedlam

compofitionisfpem non defperatifjimam effe puto , quonia?n Ccefar efi

ea mente, qua optare debemus. Hac re mihi placet, fi tibi videtury

te ad eum Jcribera, et ab eo prcejidium petere, ut petifii a Pom-

peio, me quidem approbante, temporibus Milonianis. Prcefiabo ffi

Ccejarem bene Jiovi) eum prius tuce dignitatis, quam Juce utilita^

tis, rationem habiturum. Hcec quam prudenter tibi Jcribam, ne-

Jcio : Jed illud certe fcio, me ab fingulari amore ac benevolentia,

qucecunquefcribo, tibifcribere : quod te, ita incolumi Ccefare mo-

rlar, tantifacio, ut paucos ceque ac te caros habeam. De hac re

cum aliquid confiitueris, velim mihi fcribas : na??z non mediocriter

lahoro, ut utrique, ut vis, tuam benevolentiam prcefiare p.ofiis -r.

qua?n ?nehercule te prcefiaturum confido, Fac ut valeas.




C^SAR O P P I O, C O R N E L I O, S.

(Â UD E O mehercuk vosJignificare UtertSy quam valde prohe-

tis ea, qua apud Corjinium fujit gejla, Conjilio 'vejlro utar li-^

henter, et hoc libentius, quod mea fponte facere conjiitueramy ut

quam lenijjimum me praberem, et Pompeium darem operam ut

reconciliarem, 'Tentemus hoc modo, Ji pojjumus omnium voluntates

recuperare, et diuturna viBoria uti -, quoniam reliqui crudelitate

cdium effugere non potuerunt, neque vi£loriam diutius tenere, prce-ter unum L. Syllam, quem imitaturus nonjum, Hcec novafit ra~

tio vincendi, ut mifericordia et liberalitate nos muniamus. Id

quemadmodum fieri pojjit, non nulla mi in mentem veniunt, et

multa reperiri pojfunt, De his rebus rogo vos ut cogitationem fuf-

cipiatis. Cn. Magium, Pompeii prcefeSlum, deprehendi : fcilicet

meo inflituto ufusfum, et eumflatim miffumfeci. fam duo pra-

feBifabrum Pompeii in meam potejiatem venerunt, et a me mifji

funt. Si volent grati ejfe, debebunt Pompeium hortari, ut malit

mihi ejje a77iicus, quam his, qui et illi et mihiJemperfuerunt inimi'

cijjimi : quorum artificiis effeSlum eji, ut Rejpublica in huncfatum

perveniret.

CicERo Attico Sal.

VIII. OCENANTIBUS 11 Idus nobis, ac nodu quldem,

Statius a te epiftolam brevem attulit. De Lucio

Torquato quod modo quaeris, non modo Lucius, fed etiam

Aulus, profedtUs efl j alter multos dies. De Reatinorum co-

rona quod fcribis, molefte fero. In agro Sabino fementem fieri

profcriptionis, fenatores multos efle Romae, nos quoque audie-

ramus. Ecquid potes dicere cur exierint ? In his locis opinio

efl:, conjedtura magis, quam nuntio, aut literis, Caefarem For-




mlls a. d. XI Kal. Apr. fore. Hic ego vellem habere Homeri

illam Minervam fimulatam Mentori, cui dicerem :

N.ullam rem unq.uam difficiliorem cogitavi : fed cogito tamen ;.

nec ero ut in malis imparatus. Sed cura ut valeas : puto enim.

diem tuum heri fuilTe^

CiceroAtticoSal^

IX. np R E S epiftolas tuas accepi poftridle Idus : erant au-

tem IV, III, pridie, Idus datas : igitur antiquiffimcB

cuique primum refpondebo. Aifentio tibi ut in Formiano po~

tiffimum commorer ; etiam de fupero mari; palpaboque, ut

antea ad te fcripli, ecquonam modo poffim voluntate ejus nul-

lam Reipublicae partem attingere. Quod laudas, quia oblivifci

me fcripfi ante fad:a et delida noftri amici ; ego vero ita facio.

Quin ea ipfa, quae a te commemorantur fecus ab eo in me ip-

fum fada effe, non memini: tanto plus apud me valere beneficii

gratiam, quam injuris dolorem, volo. Faciamus igitur, ut

cenfes, coliigamufque nos. 2o(p<^y^ enim, fimul ut rus decurro

atque in decurfu îiretg meas commentari non defino : fed funt

quaedam earum perdifficiles ad judicandum. De optimatibus

fit fane ita ut vis, fed nofti illud, îovv(nog h KopivQ-a). Titinii

filius apud Caefarem eft. Quod autem quafi vereri videris, ne

mihi tua confilia difpliceant -, me vero nihil deled:at aliud, nifi;

confilium et literae tuas. Quare fac, ut oftendis, ne deftiteris adme, quidquid tibi in mentem venerit, fcribere : mihi nihil po->

teft efte gratius. Venio ad alteram nunc epiftolam. Red:e non.

credis de numero militum : ipfo dimidio plus fcripfit Clodia.

Falfum etiam de corruptis navibus, Quod Confules laudas ;,

ego quoque animum laudo, fed confilium reprehendo : dif-

ceflu enim illorum, ad:io de pace fublata eft ; quam quidem

ego meditabar. Itaque poftea Demetrii librum de concotdia.



24.8 EPISTOLARUMtibi remifi, et Philotimo dedi. Nec vero dabito, quin exitio-

fum bellum impendeat, cujus initium ducetur afame. Et me

tamen doleo non intereffe huic bello ; in quo tanta vis fcele-

ris futura eft, ut, cum parentes non alere nefarium fit, noftri

principes antiquilTimam et fan^flilTimam parentem patriajn famc

necandam putent. Atque hoc non opinione timeo, fed inter-

fui fermonibus. Omnis haec claifis Alexandria, Colchis, Tyro,

Sidone, Arado, Cypro, Pamphylia, Lycia, Rhodo, Chio,

Byzantio, Lefbo, Smyrna, Mileto, Coo, ad intercludendos

commeatus Italiae, et ad occupandas frumentarias provincias,

comparatur. At quam veniet iratus ! et iis quidem maxime,

qui eam maxime falvam volebant, quafi relidius ab iis quos

reliquit. Itaque mihi dubitanti, quid me facere par fit, per-

magnum pondus affert benevolentia erga illum ; qua dempta,

perire melius elTet in patria, quam patriam fervando evertere.

De Septentrione plane ita eft. Metuo, ne vexetur Epirus.

Sed quem tu locum Graeciae non direptum iri putas ? Praedicat

enim palam, et militibus oftendit, fe largitione ipfa fuperio-

rem, quam hunc, fore. Illud me praeclare admones, cumillum videro, ne nimis indulgenter, et ut cum gravitate po-

tius, loquar. Plane fic faciendum. Arpinum, cum eum conve-

nero, cogito, ne forte aut abiim cum veniet, aut curfem huc

illuc via deterrima. Bibulum, ut fcribis, audio venilTe, et re-

diffQ pridie Idus. Philotimum, ut ais epiflpla tertia, expeda-

bas : at ille Idib. a me profedlus eft : eo ferius ad tuam illam

cpiftolam, cui ego ftatim refcripferam, redditae funt meae li-

terx, De Domitio ut fcribis, ita opinor elle, ut et in Cofano

fit, et confilium ejus ignoretur. Ifte omnium turpiffimus et

fordidiffimus, qui Confularia comitia a PrjEtore ait haberi

pofTe, ell ille quidem, qui femper in Republica fuit. Itaque

nimirum hoc illud eft, quod Casfar fcribit in ea epiftola, cujus

€xemplum ad te mifi, fe velle uti conjilio meo -, age, efto hoc

commun^ : gratia j ineptum id quidem ; fed, puto hoc fimulat

ad quafdam Senatorum fententias ; dlgnitate ; fortaffe fententia




Confularls. Illud extremum efl, ope omnium rermu Id, ego

fufpicari coepi tum ex tuis literis, aut hoc ipfum effe, aut non

multo fecus : nam permagni ejus intereft, rem ad interregnum

non venire. Id affequitur, fi per Praetorem Confules creantur.

Nos autem in libris habemus non modo Confules a Prastore,

fed ne Praetores quidem creari jus t^Qy idque fad:um effe nun-

quam. Confules, eo non effe jus, quod majus imperium a mi-

nore rogari non fit jus : Praetores autem, cum ita rogentur ut

collegas Confulum fmt, quorum efl majus imperium. Aberit

non longe, quin hoc a me decerni velit, neque fit contentus

Galba, ScEevola, Caflio, Antonio. Tore ô; %«tvo; vj^â, %3-&Ji/.

Sed quanta tempcflas impendeat, vides. Qui tranfierint Se-

natores, fcribam ad te, cum certum habebo. De re frumen-

taria redte intelligis ; quae nullo modo adminiflrari fme ved:i-

gaUbus potefl : nec fine caufa et eos, qui circum illum funt,

omnia poftulantes, et bellum nefarium, times. Trebatium

noflrum, etfi, ut fcribis, nihil bene fperat, tamen videre fane

velim : quem fac horteris, ut properet : opportune enim ad

me ante adventum Casfaris venerit. De Lanuvino ftatim ut

audivi Phameam mortuum, optavi, fi modo effet futura Ref-

publica, ut id ahquis emeret meorum ; neque tamen de te,

qui maxime meus, cogitavi : fciebam enim te quoto anno, et

quantum in folo, folere quaerere ; neque folum Romse, fed

etiam Deli, tuum digamma videram. Verumtamen ego illud,

quanquam efl bellum, minoris seflimo, quam aeftimabatur

Marcellino Confule, cum ego iftos hortulos propter domum,

Antii quam tum habebam, jucundiores mihi fore putabam, et

minore impenfa, quam fi Tufculanum refeciffem. Volui H-S

quingentis : egi per prasdem, illi daret, Antii cum haberet

venale : noluit : fed nunc omnia ifta jacere puto propter num-

morum caritatem. Mihi quidem erit aptifiimum, vel nobis

potius, fi tu emeris. Sed ejus dementias cave contemnas :

valde eft venuftum : quanquam mihi ifta omnia jam addid:a

ToM. VIII. I i




vaflitati videntur. Refpondi epiftolis tribus : fed expedo alias :

nam me adhuc tuas literae fuflentarunt. Data Liberalibus.

CicERo Attico Sal.

X. I^'I H I L habebam, quod fcriberem : neque enim novi

quidquam audieram, et ad tuas omnes refcripferam

pridie. Sed cum me sgritudo non folum fomno privaret, ve-

rum ne vigilare quidem fme fummo dolore pateretur, tecum

ut quafi loquerer, in quo uno acquiefco, hoc nefcio quid, nullo

argumento propofito, fcribere inftitui. Amens mihi fuiife vi-

deor a principio, et me una haec res torquet, quod non omni-

bus in rebus labentem, vel potius ruentem, Pompeium tan-

quam unus manipularis fecutus fim. Vidi hominem xiv KaL

Febr. plenum formidinis : illo ipfo die fenfi quid ageret : nun-

quam mihi poftea placuit ; nec unquam aliud in alio peccare

deftitit. Nihil interim ad me fcribere, nihil nifi fugam cogi-

tare. Quid quaeris: licut ev rol^ ôoltKoig

alienant immundas, in-fulfae, indecorae -, lic me illius fug^ negligentiaeqiie deformitas

avertit ab amore: nihil enim dignum faciebat, quare ejus fugae

comitem me adjungerem. Nunc emergit amor ; nunc defide-

rium ferre non polTum ; nunc mihi nihil libri, nihil literse,

nihil dodtrina prodeft : ita dies et nodies tanquam avis illa

mare profpedio -, evolare cupio. Do, do pcenas temeritatis

meae : etfi quae fuit illa temeritas ? quid feci non confideratiffi-

me ? Si enim nihil praster fugam quaereretur, fugiffem liben-

tiflime : fed genus belli crudeliflimi et maximi, quod nondum

vident homines quale futurum fit, perhorrui. Quae minjE mu-

nicipiis ? quae nominatim viris bonis ? quae denique omnibus,

qui remanfifTent ? quam crebro illud : Sylla potuity ego non po-

tero ? Mihi autem haeferunt illa : male Tarquinius, qui Porfe-

nam, qui Odtavium Mamilium,' contra patriam^ impie Corio-

lanus, qui auxilium petiit a Volfcis -, red:e Themiflocles, qui



AD ATTICUM L I B. IX. 251

mori malult j nefarius Hlpplas, Piriilrati iilius, qui in Mara-

thonia pugna cecidit, arma contra patriam ferens. At Sylla, at

Marius, at Cinna re6te ? immo jure fortalTe : fed quid eorum

vi<floria crudelius ? quid funeftius ? Hujus belli genus fugi; et

eo magis, quod crudeliora etiam cogitari et parari videbam.

Me, quem nonnulli confervatorem iflius urbis, quem paren-

tem, effe dixerunt, Getarum, et Armeniorum, et Colchorum,

copias ad eam adducere ? me meis civibus famem, vaftitatem

inferre Italise ? Hunc primum mortalem efTe, deinde etiam

multis modis polTe extingui, cogitabam : urbem autem et po-

pulum noftrum fervandum ad immortalitatem, quantum in

nobis ellet, putabam ; et tamen fpes qua^dam me obtentabat

fore, ut aliquid conveniret potius, quam aut hic tantum fcele-

ris, aut ille tantum fiagitii, admitteret. Alia res nunc tota efl,

alia mea. Sol, ut efl in tua quadam epiflola, excidifTe mihi e

mundo videtur. Ut sgroto dum anima efl, fpes effe dicitur ;

lic ego, quoad Pompeius in Italia fuit, fperare non deftiti.

Hasc, haec me fefellcrunt ; et, ut verum loquar, aetas, jam a

diuturnis laboribus devexa ad otium, domefticarum me rerum

deledlatione molliit. Nunc, fi vel periculo experiundum erit,

experiar certe, ut hinc avolem : ante oportuit fortalTe ; fed ea,

quce fcripfi, me tardarunt, et au6loritas maxime tua. Nam

cum ad hunc locum venifTem, evolvi volumen epifcolarum

tuarum, quod ego fub figno habeo, fervoque diligentiflime.

Erat igitur in ea, quam x Kalend. Febr. dederas, hoc modo,

Sed videamus et Cnaus quid agaf, et illius rationes quorfumjiuant

ôdfi ijle Italiam relinquet ; faciet omnino malet ety ut ego exif"

timo, AXoyWcag, Sed tum demum confilia nofra commutanda erunt.

Hoc fcribis pofl diem quartum, quam ab urbe difceflimus.

Deinde viii Kalend. Febr. Tantummodot Cnaus nofer, ne, ut

urbem AKcyiôo? reliquit, fc Italiam relinquat. Eodem die das al-

teras, quibus mihi confulenti planifTime refpondes : efl enim

lic, Sed venio ad confultationem tuam. Si Cnaus Italia cedit, in

urbem redeundum puto : quce enimfinis peregrinationis f Hoc mihl

li 2




plane hasfit : et nunc ita video, inlinitum belliim jundlum mi-

ferrima fuga ; quam tu peregrinationem vTrcKaî^^yi. Sequitur

jy^n^^f^ôs VI Kalend. Febr. EgOy Ji Pompeius ^naiiet in Italiat nec

res adpaSiionem venitt longius bellum putofore : Jin Italiam relin-

quit, ad pojieriim bellum '^.(ymvôvJlrui exi/limo, Hujus igitur belli

ego particeps, et focius, et adjutor, cfTe cogor; quod et H.TTrov-

oov, et cum civibus. Deinde vii Idus Febr. cum jam plura au-

dires de Pompeii confilio, concludis epiftolam quandam hoc

modo : Ego quidem tibi non Jim auSior, Ji Pompeius Italiam re-

linquity te quoque profugere : fummo enim periculofacieSy nec Rei-

publica proderis ; cui quidem pojierius poteris prodejje, fi ma??feris,

Quem (piXoTmTfiv ac TrsKiTiyôv hominis prudentis et amici, tali

admonitu, non moveret audoritas ? Deinceps tertio Idus Fe-

bruarias iterum mihi refpondes confulenti lic, ^wd quaris a

me fugamne fidami an moram deferendamy utiliorem putem, ego

'vero in prafentiafubitum difcejjum et prcecipitem profediionem cum

tibi, tum ipfi Cnceo, inutilem et periculofam puto : et fatius ejfe

exifiimo, vos dijpertitos et infpeculis ejfe. Sed medius fidius turpe

nobis puto ejfe

defugacogitare, Hoc turpe Cnaeus nofter biennio

ante cogitavit, ita fyllaturit animus ejus et profcripturit diu.

Inde, ut opinor, cum tu ad me quasdam yiViv.ooTiôv fcripliiles,

et ego mihi a te qusdam figniiicari putaffem, ut Italia cede-

rem ; deteftaris hoc diligenter xi Kalendas Martias, Ego vero

nulla epifiolafignificaviy fi Cnceus lialia cederet, ut tu una cederes

Qutfijigmficavi, non dico fui inconfians, fed demens. In eadem

epiflola alio loco, Nihil relinquitur nififuga : ciii te focium neu-

tiquam puto efih oportere, nec unquam putavi, Totam autem hanc

deliberationem evolvis accuratius in literis viii Kalendas Mar-

tias datis : Si M' Lepidus et L. Volcatius remanent, manendum

puto, ita uty fi falvus fit Pompeius, et confiiterit alicubiy hanc

vi'Ai\(M relinquas, et te in certamine vinci cum illo facilius patiaris,

quam cum hoc, in ea, quce perjpicitur futura, colluvie regnare.

Multa difputas huic fententis convenientia. Inde ad extre-

mum 3îd fi,

inquis, Lepidus et Volcatius djcedunt ? plane






ad eum literas. Inventus ed vix in hortis fuis fe occultans, li-

terafque mihi remifit, mirifice gratias agens Csefari : de fuo

autem confilio C. Ca^cio mandata ad me dediife. Eum ego

hodie expedtabam, id eft xiii Kal. April. Venit etiam ad me

Matius Quinquatribus, homo mehercule, ut mihi vifus eft,

temperatus et prudens ; exiftimatus quidem eft femper audtor

otii. Quam ille hac non probare mihi quidem vifus efl ! quam

illam viaijccv, ut tu appellas, timere ! Huic ego in muho fer-

mone epiftolam ad me Ca:faris oftendi, eam, cujus exemplum

ad te antea mifi; rogavique, ut interpretaretur, quid effet quod

ille fcriberet, confilio meo fe uti velle, gratia, dignitatet ope re-

riim ojnnium. Refpondit, fe non dubitare quin et opem et gra-

tiam meam ille ad pacificationem quaereret. Utinam ahquod

in hac miferia Reipublicae TroXiTiicov opus efiicere et navare

mihi liceat. Matius quidem et illum in ea fententia effe con-

fidebat, et fe audtorem fore polHcebatur. Pridie autem apud

me CrafTipes fuerat, qui fe pridie Nonas Mart. Brundufio pro-

fedtum, atque ibi Pompeium rehquiffe, dicebat ; quod etiam

qui VIII Idus illinc profedti erant, nuntiabant : illa vero om-

nes, in quibus etiam Craffipes, (qua prudentia, potes atten-

dere) fermones minaces, inimicos optimatium, municipiorum

hoftes, meras profcriptiones, meros Syllas : quse Lucceium lo-

qui ? quae totam Graeciam ? quGe vero Theophanem ? et tamen

omnis fpes falutis in illis eft ; et ego excubo animo, nec par-

tem ullam capio quietis -, et ut has peftes eifugiam, cum difli-

millimis noftri effe cupio. Quid enim tu illic Scipionem, quid

Fauftum, quid Libonem, pr^termiffurum fceleris putas ? quo-

rum creditores convenire dicuntur. Quid eos autem, cum

vicerint, in cives effediuros ? quam vero (A.c(,icpc-ûxUv Cnsei

noftri effe ? Nuntiant i^gyptum, et Arabiam sv^cuf^cvA, et

Miorcm-o(gL(A,icLv, cogitare, Hifpaniam abjeciffe. Monftra narrant

quae falfa effe poffunt. Sed certe et haec perdita funt, et illa

non falutaria. Tuas literas jam defidero. Poft fugam noftrani

nunquam jam noftrarum intervallum fuit. Mifi ad te exem-




plum literarum mearum ad Ciefarem;quibus me aliquid pro-

fed;urum puto.

ClCERO I M P. S. D. Ci^JSARI ImP.

T T T legi tuas literas, quas a Furnio noftro acceperam, qui-

bus mecum agebas, ut ad urbem effem ; te velle uti con-

filio et dignitate mea, minus fum admiratus : de gratia et de

ope quid lignificares mecum ipfe qu^rebam : fpe tamen dedu-

cebar ad eam cogitationem, ut te pro tua adniirabili ac iingu-

lari fapientia de otio, de pace, de concordia civium, agi velle

arbitrarer ; et ad eam rationem exiftimabam fatis aptam effe et

naturam et perfonam meam. Quod fi ita eft ; et fi qua de

Pompeio noflro tuendo, et tibi ac Reipublicas reconciliando,

cura te attingit ; magis idoneum, quam ego fum, ad eam cau-

fam profedlo reperies neminem : qui et illi femper, et Senatui,

cum primum potui, pacis audor fui^ nec, fumptis armis, belli

ullam partem attigi, judicavique eo bello te violari, contra

cujus honorem, populi Romani beneiicio conceffum, inimici

atque invidi niterentur. Sed ut eo tempore non modo ipfe

fautor dignitatis tuae fui, verum etiam casteris aucflor ad te ad-

juvandum ; fic me nunc Pompeii dignitas vehementer movet

aliquot enim funt anni, cum vos duo delegi, quos praecipue

colerem, et quibus effem, ficut fum, amiciffimus. Quamobrem

a te peto, potius omnibus precibus oro et obteflor, ut in tuis

maximis curis aliquid impertias temporis huic quoque cogita-

tioni, ut tuo beneficio bonus vir, gratus, pius denique, effe in

maximi beneficii memoria pofiim; quas fi tantum ad me ipfum

pertinerent, fperarem me a te tamen impetraturum. Sed, ut

arbitror, et ad tuam fidem et ad Rempublicam pertinet, me

e paucis, et ad utriufque veflrum et ad civium concordiam,

per te, quam accommodatiffimum, confervari. Ego, cum antea

tibi de Lentuio gratias egiffem, cum ei faluti, qui mihi fuerat.



256 EPISTOLARUMfuifTes : tamen ledtis ejus literis, quas ad mc gratiffimo animo

de tua liberalitate beneficioque mifit, eandem me falutem a te

accepifTe putavi, quam ille : in quem fi me intelligis efle gra-

tumi cura, obfecro, ut etiam in Pompeium efle poffim.

CiCERo Attico Sal.

XII. T EGEBAM tuas literas xiii Kalend. cum mihi epif-

tola aifertur a Lepta, circumvallatum elfe Pom-

peium j ratibus etiam exitus portus teneri. Non medius jfidius

prae lacrymis poffum reliqua nec cogitare, nec fcribere. Mifi

ad te exemplum. Miferos nos ! cur non omnes fatum illius

una executi fumus ? Ecce autem a Matio et Trebatio eadem :

quibus Minturnis obvii Casfaris tabellarii. Torqueor infelix,

ut jam illum Mucianum exitum exoptem. At quam honefca,

at quam expedita, tua confilia, quam evigilata tuis cogi*tatio-

nibus, qua itineris, qua navigationis, qua congreffus, fermo-

nifque cum Caefare?

Omnia tum honefla, tum cauta. In Epi-rum vero invitatio quam fuavis, quam liberalis, quam fraterna ?

De Dionyfio fum admiratus : qui apud me honoratior fuit,

quam apud Scipionem Panaetius : a quo impuriflime ha:c nof-

tra fortuna defpe(5ta efl. Odi hominem, et odero ; utinam

ulcifci polfem : fed iilum ulcifcentur mores fui. Tu, quaefo,

nunc vel maxime, quid agendum nobis fit, cogita, Populi

Romani exercitus Cn. Pompeium circumfidet ; foffa et vallo

feptum tenet j fuga prohibet ; nos vivimus, et ftat urbs ifla ?

Prstores jus dicunt ? iîdiles ludos parant ? viri boni ufuras

perfcribunt ? ego ipfe fedeo ? Coner illuc ire, ut infanus ?

implorare fidem municipiorum ? boni non fequentur -, leves

irridebunt ; rerum novarum cupidi, vi6tores praEfertim et ar-

mati, virn et manus afferent. Quid cenfes igitur ? ecquidnam

eft tui confilii ad fines hujus miferrimse vitas ? Nunc doleo,

nunc torqueor, cum quibufdam aut fapiens videor, quod una



AD ATTICUM L I B. IX. 257

non lerim, aut felix fuilTe. Mihi contra: nunquam enim illiuS

vidlorisefocius effe volui ; calamitatis

mallemfuilTe.

Quid egonunc tuas literas, quid tuam prudentiam aut benevolentiam,

implorem ? Adlum eft. Nulla re jam pofTum juvari, qui, ne

quid optem quidem, jam habeo, nifi ut aliqua inimici mife-

ricordia liberetur. Ovx, W irvfjiog Koytg, ut opinor, ille de rati-

bus. Quid enim eft, quod Dolabella his literis, quas iii Idus

Mart. a Brunduiio dedit, hanc ivr^fAiÂv quali Casfaris fcribe-

ret, Pompeium in fuga effe ? eumque primo vento naviga-

turum ? quod valde difcrepat ab iis epiflolis, quarum exempla

antea ad te mifi. Hic quidem mera fcelera loquuntur : fed

non erat nec recentior audlor, nec hujus rei quidem melior

Dolabella.

CiCERO Attico Sal.

XIII. 'TÛAS XI Kalend. accepi literas, quibus omnla con-

filia differs in id tempus, cum fcierimus, quid ac-

tum fit : et certe ita efl : nec interim poteft quidquam flatui,

fed ne cogitari quidem. Quanquam hse mihi literae Dolabellae

jubent ad priftinas cogitationes reverti. Fuit enim pridie Quin-

quatrus egregia tempeftas, qua ego ilhmi ufum puto. iLwjccyuyYi

confiHorum tuorum non efl a me colled:a ad querelam, fed

magis ad confolationem meam. Nec enim me tam hasc mala

angebant, quam fufpicio culpze, ac temeritatis meas : eam nul-

lam puto effe j quoniam cum confiliis tuis mea fadla et confilia

confentiunt. Quod mea praedicatione fadlum effe fcribis magis,

quam illius merito, ut tantum ei debere viderer } efl ita. Ego

illa extuli femper, et eo quidem magis, ne quid ille fuperio-

rum meminifTe me putaret : quas fi maxime meminiffem ; ta-

men illius temporis fimilitudinem jam fequi deberem. Nihil

me adjuvit, cum pofTet ; et poflea fuit amicus, etiam valde :

ecquam ob caufam, plane nefcio. Ergo ego quoque illi. Quin

ToM. VIII. K k



258 EPISTOLARUMetiam illud par in utroque noftrum, quod ab eifdem ille(5ti fu-

mus. Sed utinam tantum ego ei prodefle potuiffem, quantum

mihi ille potuit. Mihi tamen, quod fecit, gratiffimum : nec

ego nunc eum juvare qua re pofTim, fcio : nec, fi poffem, cum

tam pefliferum bellum pararet, adjuvandum putarem : tantum

ofFendere animum ejus htc manens nolo. Nec mehercule ifla

videre, quae tu potes jam animo providere, nec intereffe iftis

malis, pofTem. Sed eo tardior ad difcedendum fui, quod diffi-

cile efl de difceffu voluntario line uUa fpe reditus cogitare.

Nam ego hunc ita paratum video peditatu, equitatu, clafTibus,

auxiliis Gallorum, quos Matiuse^ôini^tv,

ut puto:

fed certe

dicebat, peditum ccloo, equitum fex, polliceri fumptu fuo

annos decem. Sed fit hoc xdTna-fâ,. Magnas habet certe copias

et habebit non, ut ille, vedigal, fed civium bona. Adde con-

fidentiam hominis ; adde imbecillitatem bonorum virorum

qui quidem, quod illum fibi merito iratum putant, oderunt,

ut tu fcribis, ludum : ac vellem, fcribis, quifnam hic figni-

ficafTet. Sed et ifte, quia plus oftenderat, quam fecit ; et vulgo

illum, qui amarunt, non amant. Municipia vero et ruftici

Romani illum metuunt, hunc adhuc diligunt. Quare ita pa-

ratus efl, ut, etiam fi vincere non pofTit, quo modo tamen

ipfe vinci pofTit non videam. Ego autem non tam yivile.ccv hu-

JUS timeo, quam 7rsi%cva,y/,yiv. A\ y^ rct)v tv^vvcov «êjfc-^f, inquit

llXa,TCiOv, olS'' oTi îiA,iyfAivcu cf.voLyAôug. Illa ccXifxivo>, video tibi non

probari : qua^ ne mihi quidem placebant : led habebam in

illis et occultationem, et vTryitncnciv hdelem : qu^ fi mihi Brun-

dufii fuppetant, mallem : fed ibi occultatio nulla efl. Verum

ut fcribis, cum fcierimus, Viris bonis me non nimis excufo.

Quas enim eos coenas et facere et obire fcripfit ad me Sextus ?

quam lautas ? quam tempeftivas ? Sed fmt quamvis boni, non

funt meliores quam nos : moverent me, fi effent fortiores. De

Lanuvino Phameae erravi : Trojanum fomniabam. Id ego vo-

lui Q^ fed pluris efl. Iftud tamen cuperem emeres, fi ullam

fpem fruendi viderem. Nos qus monftra quotidie inteiligamus.




ex illo libello, qui in epiflolam conjedlus efl. Lentulus nofter

Puteolis eil d^^yifôvm, ut Csecius narrat. Quid agat ?îa,T^07r?}v

Corfinienfem reformidat : Pompeio nunc putat fatisfaftum :

beneficio Cjefaris movetur ; fed tamen movetur magis perfpec-

ta re. Tene haec ferre poffe ? Omnia mifera ; fed hoc nihil

miferius : Pompeius Cn. Magium de pace mifit ; et tamen

oppugnatur ;quod ego non credebam : fed habeo a Balbo li-

teras, quarum ad te exemplum mifi : lege, qusefo, et illud

infimum caput ipiius Balbi optimi, cui CnaEus nofler locum,

ubi hortos aedificaret, dedit : quem cui noflrum non faspe prae-

tulit ? itaque mifer torquetur. Sed, ne bis eadem legas, ad

ipfam te epiflolam rejicio. Spem autem pacis habeo nullam.

Dolabella fuis literis, Idibus Mart. datis, merum bellum lo-

quitur. Maneamus ergo in illa eadem fententia mifera et de-

fperata ;quando hoc miferius efTe nihil potefl.


/^M SAR nobis literas perbreves mijitt quarum exemplumfub-

fcripji. Brevitate epiftolcefcire poteris eum valde ejje difentum,

qui tanta de re tam breviterfcripferit. Si quidpraterea novifue^

rit, fiatim tibifcribam.

C^sAR Oppio, Cornelio, S.

** A. d. VII Id. Mart. Brundufium veni : ad murum caflra

** pofui. Pompeius efl Brundufii. Mifit ad me Cn. Magium*' de pace: quas vifa funt refpondi. Hoc vos flatim fcire volui.

*' Cum in fpem venero de compofitione aliquid me conficere,

*' ftatim vos certiores faciam."

ômodo me nunc putasy mi Cicero, torqueri, pojlquam rurfus in

fpem pacis veni, ne qua res eorum compoftionem impediat ? Namque,

K k 2



i6o EPISTOLARUMqiiod abfens facere pojfumy opto. ôdf una ejjem, aliquidfortaffe

f>rofcere pofem videri : nunc expeBatione crucior»

CicERo Attico Sal.

XIV. *|\/riSERAM ad te ix Kalend. exemplum eplftolas

Balbi ad me, et Caefaris ad eum : ecce tibi eodem

die Capua literas accepi ab Q^Pedio, Caefarem ad fe pridie

Idus Mart. miliiTe hoc exeraplo : Pompeiusfe oppido tenet. Nos

adportas caflra habemus:

conamuropus

magnum, et multorum dic"

rumy propter altitudinem maris. Sed tamen nihil efl, quod potiusfa-

ciamus. Ab utroque portus cornu moles jacimus, ut aut illum quam

primum trajicere quod habet Brundufli copiarum cogamus, aut exitu

prohibeamus. Ubi efl illa pax, de qua Balbus fcripferat torque-

ri fe ? ecquid acerbius ? ecquid crudelius ? Atque eum loqui

quidam avJzvkKus narrabant ; Cn. Carbonis, M. Bruti fe poe-

nas perfequi, omniumque eorum, in quos Sylla crudelis hoc

focio fuilTet : nihil Curionem fe duce facere, quod non hic

Sylla duce fecilfet : ad ambitionem, quibus exilii poena fupe-

rioribus legibus non fuiffet; ab illo patrias proditores de exilio

redu(ftos effe : queri de Milone per vim expulfo : neminem ta-

men fe violaturum, nili qui arma. Haec contra Bseblus qui-

dam, a Curlone iii Id. profedlus, homo non infans, fed quis,

ulli non dicat. Plane nefclo quld agam. IUinc equldem

Cnaeum profedlum puto. Quidquld eft blduo fciemus. A te

nlhil, ne Anteros quidem, qui a te, literarum : nec mirum :

quid enim eft quod fcribamus ? ego tamen nullum diem pras-

termitto. Scripta epiftola, literae mihi ante lucem a Lepta

Capua redditae funt Idib. Mart. Pompeium a Brundufio con-

fcendifte, at Casfarem a. d. vii Kal. Apr. Capua; fore.




CiCERo Attico Sal.

XV. /^ UM dediiTem ad te literas, ut fcires Csefarem Capuas

VII Kalend. fore, allatae mihi Capua funt literae eum

in Albano apud Curionem v Kalend. fore. Eum cum videro,

Arpinum pergam. Si mihi veniam, quam peto, dederit, utar

illius conditione : fm minus, impetrabo aliquid a me ipfo,

Ille, ut ad me fcripfit, legiones fingulas pofuit Brundufii, Ta-

renti, Siponti. Claudere mihi videtur maritimos exitus,- et ta-

men ipfe Grasciam fpecSlare potius, quam Hifpanias. Sed haec

longius abfunt. Me nunc et congrelTus hujus ftimulat, (is vero

adeft) et primas ejus adliones horreo. Volet enim credo fena-

tus-confultum facere : volet Augurum decretum : rapiemur,

aut abfentes vexabimur : vel ut Confules roget Praetor, vel

Dicftatorem dicat ; quorum neutrum jus eft. Sed, fi Sylla po-

tuit efficere ab Interrege ut Didlator diceretur, cur hic non

poffit ? Nihil expedio, nifi ut aut ab hoc, tanquam Q^Mucius,

aut ab illo, tanquam L. Scipio. Cum tu haec leges, ego illum

fortaife convenero. TsrAa, KvvTipov. Ne illud quidem noftrum

proprium : erat enim fpes propinqui reditus ; erat hominum

querela. Nunc exire cupimus -, qua fpe reditus mihi quidem

nunquam in mentem venit. Non modo autem nulla querela eft

municipalium hominum, ac ruflicorum, fed contra metuunt,

ut crudelem, iratum. Nec tamen mihi quidquam efl miferius,

quam remanfiife; nec optatius, quam evolare, non tam ad bel-

li, quam ad fugas, focietatem. Sed tu omnia confilia diiferebas

in id tempus, cum fciremus, quae Brundufii ada effent. Sci-

mus nempe : haeremus nihilo minus. Vix enim fpero mihi

hunc veniam daturum, etii multa aifero juila ad impetrandum.

Sed tibi omnem illius meumque fermonem, omnibus verbis

expreifum, flatim mittam. Tu nunc omni amore enitere, ut

nos cura tua et prudentia juves. Ita fubito accurrit> ut ne T.




Rebillum quidem, ut conftitueram, poffim videre. Omnia no-

bis imparatis agenda : fed tamen, a.ykct êi/ o^VW, ut ait ille,

'ÂMct 3 Kj îCifA,m xsisroBâs-mj. Quidquid egero, continuo fcies.

Mandata Caefaris ad Confules et ad Pompeium, quas rogas,

nulla habeo ;quae iEgypta attulit, illa e via mifi ad te ante

e quibus mandata puto intelligi pofTe. Philippus Neapoli eft,

Lentulus Puteolis. De Domitio, ut facis, fcifcitare ubi fit,

quid cogitet. Quod fcribis, afperius me, quam mei patiantur

mores, de Dionyfio fcripfiffe, vide quam fim antiquorum ho-

minum. Te medius fidius hanc rem gravius putavi laturum

effe, quam me. Nam praeterquam quodte

moveri arbitroroportere injuria, quae mihi a quoquam fad:a fit ; praeterea, te

ipfum quodam modo hic violavit, cum in me tam improbus

fuit. Sed tu id quanti seftimes, tuum judicium efl : nec tamen

in hoc tibi quidquam oneris impono. Ego autem illum male

fanum femper putavi ; nunc etiam impurum et fceleratum

puto : nec tamen mihi inimiciorem, quam fibi. Philargyro

bene : caufam certe habuifli et veram et bonam ; relidtum e{{e.

me potius, quam reliquifTe. Cum dediffem jam literas a. d.

VIII Kalend. quos cum Matio pueri, et Trebatio miferam,

epiftolam mihi attulerunt hoc exemplo.

Matius et Trebatius Ciceroni Imp. S.

/^ UM Capua exiffemusy in itinere audiimus Pompeium Brun-

dujio a. d. xvi Kalend. April. cum omnibus copiis, quas. ha-

buerity profeSium ejfe : Cafarem po/iero die in oppidum introijje ;

concionatum effe j inde Romam contendijje ; vel/e ante Kalend. ejje

ad urbem, et paucos dies ibi commorariy deinde in Hijpanias pro-

ficijci. Nobis non alienum 'vijum ejiy quoniam de adventu Ccefa-

ris pro certo habebamus, pueros ad te remittere, ut id tu quam-

primum fcires. Mandata tua nobis cura funty eaque, ut tempus

tojlularity agemus, T^rebatius Sccevolafacit ut antecedat. .Epijiola




confcripta, ?juntiatum ejl nobisy Ccefarem a. d. viii Kalend. ApriL

Beneventi manfurunit a. d. vii Capuce, a. d. vi Sinuejfa. Hoc

pro certo putamus.

CicERO Attico Sal.

XVL C^ U M, quod fcriberein ad te, nihil haberem ; tamen,

ne qiiem diem intermitterem, has dedi literas. A.

4. VI. Kal. Caefarem Sinueffae manfurum nuntiabant. Ab eo

mihi literas redditae funt a. d. vii KaL quibus jam opes meas,

non, ut fuperioribus literis, opem, exped:at. Cum ejus clemen-

tiam Corfinienfem illam per literas collaudaviiTem, refcripfit

hoc exemplo.

C^sAR Imp. Ciceroni Imp. S, D.

E) E C Ê auguraris de me, (bene enim tibi cognitusfum) nihil

a me abeffe longius crudelitate. Atque ego cum ex ipfa re mag-

nam capio voluptatem ; tum meumfa&um probari abs te, triumpho

gaudio : neque illud tne movet, quod ii, qui a me dimifji funt, dif

cefjijfe dicuntur, ut mihi rurfus bellum inferrent : nihil enim malo,

quafn et me meifmilem effe, et iliosfui. Tû velim mihi ad urbem

prajiofsy ut tuis confliis atque opibus, ut confuevi, in omnibus re-

bus utar. Dolabella tuo nihilfcito mihi ejje jucundius. Ha?2C adeo^

habebo gratiam illi : neque enim aliter facere poterit : tanta ejus

huma?iitas, isfe?2fus, ea in me efl benevokntia.



264 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

XVII. -T^REBATIUM v Kal. quo die has literas dedi,

expedlabam. Ex ejus nuntio Matiique literis me-

ditabor, quomodo cum illo loquar. O tempus miferum ! nec

dubito quin a me contendat, ad urbem veniam : fenatum enim

Kalend. velle fe frequentem adefle, etiam Formiis profcribi

juffit. Ergo ei negandum efl ? Sed quid praeripi ? ftatim ad te

perfcribamomnia.

Exillius fermone ftatuam,

Arpinumnemihi eundum lit, an quo alio. Volo Ciceroni meo togam pu-

ram dare : iftic puto. Tu, quasfo, cogita quid deinde : nam

me hebetem moleftiae reddiderunt. A Curio velim fcire ecquid

ad te fcriptum fit de Tirone. Ad me enim ipfe Tiro ita fcrip-

fit, ut verear quid agat : qui autem veniunt inde, id modo

nuntiant. Sane in magnis curis etiam hsec me follicitat : in

hac enim fortuna perutilis ejus et opera et lidelitas eflet.

CiCERo Attico Sal.

XVIII. TJTRUMQUE ex tuo confilio: nam et oratio fuit

ea noflra, ut bene potius ille de nobis exiftimaret,

quam gratias ageret j et in eo manfimus, ne ad urbem. Illa fe-

fellerunt, facilem quod putaramus : nihil vidi minus : damnari

fe noflro judicio, tardiores fore reliquos, fi nos non venerimus,

dicere. Ego, diflimilem illorum effe caufam. Cum multa

Veni igitur, et age de pace. Meone, inquam, arbitratu ? An

tibi, inquit, ego praefcribam ? Sic, inquam, agam : Senatui

non placere in Hifpanias iri, nec exercitus in Gra^ciam tranf-

portari ; multaque, inquam, de Cnaeo deplorabo. Tum ille,

Ego vero ifla dici nolo. Ita putabam, inquam : fed ego eo

nolo adefTe, quod aut fic mihi dicendum efl, multaque, quse





266 EPISTOLARUMtiflimc iiant? Cave autem putes, quemquam homincm in Italia

turpem eilQ, qui hinc abfit. Vidi ipfe Formiis univerfos : ne-

que mehercule unquam homines putavi j et noram omnes ; fed

nunquam uno loco videram. Pergamus igitur quo placet, et

noftra omnia relinquamus. Proficifcamur ad eum, cui gratior

nofter adventus erit, quam fi una fuiffemus. Tum enim eramus

in maxima fpe : nunc, ego quidem, in nullaj nec, praster me

quifquam Italia ceffit, nifi qui hunc inimicum fibi putaret.

Nec mehercule hoc facio Reipublicae caufa, quam funditus

deletam puto : fed ne quis me putet ingratum in eum, qui me

levavit iis incommodis, quibus idem afFecerat : et fimul quodea, quas fiunt, aut qus certe futura funt, videre non pofTum.

Etiam equidem fenatus-confulta fadta quaedam jam puto ; uti-

nam in Volcatii fententiam. Sed quid refert ? efl enim una

fententia omnium. Sed erit injuflifTimus Servius, qui filium

mifit ad effligendum Cn. Pompeium, aut certe capiendum,

cum Pontio Titiniano. Etfi hic quidem timoris caufa j ille

vero ? Sed flomachari definamus, et aliquândo fententiam, ut

nihil novi, nifi id, quod minimum vellem, fpiritum reliquum

eiTe. Nos, quoniam fuperum mare obfidetur, infero navigabi-

mus ; et, fi Puteolis erit difficile, Crotonem petemus, aut

Thurios j et boni cives, amantes patriae, mare infeflum habe-

himus : aliam rationem hujus belli gerendi nullam video. In

i^gyptum nos abdimus : exercitu pares effe non pofTumus :

pacis fides nulla efl:. Sed haec fatis deplorata funt. Tu velim

literas Cephalioni des de omnibus rebus adtis ; denique etiam

de fermonibus hominum ; nifi plane obmutuerunt. Ego tuis

confiliis ufus fum, maximeque quod gravitatem in congrefTu

noflro tenui, quam debui ; et ad urbem ut non accederem,

perfeveravi. Quod fuperefl, fcribe, quaefo quam accuratifHme

(jam enim extrema funt) quid placeat, quid cenfeas : etfi jam

nuUa dubitatio efl. Tamen fi quid, vel potius quidquid, veniet

in mentem, fcribas velim.



[ ^^7 ]

EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R X.

CiCERo Attico Sal.

I. ' I ^ E RTI O Nonas cum in Laterium fratris venifTem,

X accepi literas, et paulum refpiravi ; quod poft has

ruinas mihi non acciderat : per enim magni a?ftimo, tibi firmi-

tudinem animi noflri et fadtum noflrum probari. Sexto enim

noflro quod fcribis probari, ita lêtor, ut me qu^fi patris ejus,

cui femper uni plurimum tribui, judicio comprobari putem :

qui mihi, quod faepe foleo recordari, dixit olim, Nonis illis,

illis ©ecembribus, cum ego, Sexte, quidnam ergo ?

M^ ^cti/, inquit ille, Aajraoet yg (c oîtKôog A7roXolfJt,Yiv,

ATiâ, îyx, oiôLg Tif ii itnwiîvoioi TwB-gcdzi^.

Ejus igitur mihi vivit au<ftoritas ; et fimillimus ejus filius eo-

dem efl apud me pondere, quo fuit ille : quem falvere velim

jubeas plurimura. Tu tuum confilium etfi non in longinquumtempus differs, (jam enim illum emptum pacificatorem pero-

rafTe puto ;jam adium aliquid effe in confefTu Senatorum ; Se-

natum enim non puto) tamen fufpenfum me inde tenes, fed eo

minus, quod non dubito, quid nobis agendum putes. Quid

enim Flavio legionem et Siciliam dari fcribas, et id jam fieri ?

quae tu fcelera partim parari et jam cogitari, partim ex tempo-

re futura, cenfes ? Ego vero Solonis, popularis tui, et ut puto,

Ll 2





A D A T T I C U M L I B. X. 269

nulla Cit. Eo minus habeo necefle fcribere, aut etiam cogitare,

quid lim fadurus, fi acciderit ut leger.

CiceroAtticoSal.

II. p G O cum accepiffem tuas literas Nonis April. quas

Cephalio attulerat, efTemque Minturnis poftridie man-

furus, et inde protinus; fuflinui me in Arcano fratris, ut, dum

aliquid certius afferretur, occultiore in loco effemus, ageren-

turque nihilo minus, quas fine nobis agi pofTunt. Actâyivffu.

jam adefl, et animus ardet -, nec efl quicquam quo, et qua 1

fed hasc noftra erit cura, et peritorum. Tu tamen, quod pote-

ris, ut adhuc fecifli, nos confiliis juvabis. Res funt inexplica-

biles. Fortunae funt committenda omnia. Sine fpe conamur

ulla : fi melius quid acciderit, mirabimur. Dionyfium nolim

ad me profedlum ; de quo ad me TuUia mea fcripfit : fed et

tempus alienum efl ; et homini non amico noflra incommoda,

tanta praefertim, fpedlaculo effe nollem : cui te meo nomine

inimicum effe nolo.

CicERo Attico Sal.

III. /ÛM, quod fcriberem, plane nihil haberem; hsec au-

tem reliqua effent, quze fcire cuperem ; profed:ufne

effet ; quo in flatu urbem reliquiffet ; in ipfa Italia quem cui-

que regioni aut negotio prasfecifTet ; ecqui eflent ad Pompeium

et ad Confules ex fenatus-confulto de pace legati ; cum igitur

h^c fcire, dedita opera has ad te literas mifi. Feceris igitur

commode, mihique gratum, fi me de his rebus, et fi quid erit

ahud quod fcire opus fit, feceris certiorem. Ego in Arcano

opperior, dum ifla cognofco. A. d. vii Id. alteram tibi eo-

dem die hanc epiflolam didtavi -, et pridie dederam mea manu.



270 EPISTOLARUMlongiorem. Vifum te aiunt in regia ; nec reprehendo

; quippe

cum ipfe iflam reprehenfionem non fugerim. Sed exped:o tuas

literas ; neque jam fane video quid expedlem : fed tamen etiam

li nihii erit, id ipfum ad me velim fcribas. Caefar mihi ignof-

cit per literas, quod non venerim ; fefeque in optimam partem

id accipere dicit. Facile patior quod fcribit, fecum Tullum et

Servium queflos eife, quia non idem fibi, quod mihi, remifif-

fet. Homines ridiculos, qui cum filios mififfent ad Cn. Pom-

peium circumlidendum, ipfi in Senatum venire dubitarent.

Sed tamen exemplum mifi ad te Caefaris literarum.

ClGERO AtTICQ SaL.

IV. TYT^LTAS a te accepi epiflolas eodem die, omnes dili-

genter fcriptas : eam vero, qu^ voluminis inflar erat,

faepe legendam, ficuti facio ; in qua non fruflra laborem fufce-

pifli : mihi quidem pergratum fecifli. Quare ut id quoad lice-

bit, id efl, quoad fcies ubi fimus, quam faspiffime facias, te

vehementer rogo. At deplorandi quidem, quod quotidie faci-

mus, fit jam nobis aut finis omnino, fi potefl, aut moderatio

quaedam, quod profed:o potefl. Non enim jam quam dignita-

tem, quos honores, quem vitae flatum, amiferim, cogito, fed

quid confecutus fim, quid prasfliterim, qua in laude vixerim ;

his denique in malis, quid interfit inter me et iflos, quos

propter omnia amifimus. Hi funt qui, nifi me civitate expu-

lifTent, obtinere fe non poffe putaverunt licentiam cupiditatum

fuarum : quorum focietatis et fceleratae confenfionis fides quo

eruperit, vides. Alter ardet furore et fcelere, nec remittit ali-

quid, fed in dies ingravefcit : modo Italia expulit ; nunc alia

ex parte perfequi, ex alia provincia fpoliare, conatur ; nec jam

recufat, fed quodam modo poflulat, ut, quemadmodum efl:, fic

etiam appelletur tyrannus. Alter, is qui nos fibi quondam ad

pedes flratos ne fublevabat quidem, qui fe nihil contra hujus




voluntatem aiebat facere poiTe, elapfus e foceri manibus ac

ferro, bellumterra et mari comparat, non injuflum ille

qui-dem, fed cum pium, tum etiam neceifarium, fuis tamen civi-

bus exitiabile, nifi vicerit ^ calamitofum etiam, fi vicerit. Ho-

rum ego fummorum imperatorum non modo res geftas non

antepono meis, fed ne fortunam quidem ipfam, qua illi floren-

tiflima, nos duriore confli(flati videmur. Quis enim poteft, aut

deferta per fe patria, aut oppreiTa, beatus eife ? et, fi, ut nos

a te admonemur, rede in illis libris diximus, nihil cffe bo-

num, nifi quod honeilum 3 nihil malum, nifi quod turpe iit

certe uterque iilorum eil miferrimus;quorum utrique femper

patriae falus et dignitas poilerior fua dominatione et domefticis

commodis fuit. Praeclara igitur confcientia fuilentor, cum co»-

gito me de Republica aut meruiile optime, cum potuerim ;

aut certe nunquam, niii divine cogitaife ; eaque ipfa tempef-

tate everfam eife Rempublicam, quam ego xiv annis ante

profpexerim. Hac igitur confcientia comite proiicifcar, magno

equidem cum dolore, nec tam id propter me, aut propter fra-

trem meum, quorum ut ut jam adla astas, quam propter pue-

ros, quibus interdum videmur praeflare etiam Rempublicam

debuiife : quorum quidem alter, non tam quia majore pietate

eft, me mirabiliter excruciat ; alter (O rem miferam ! nihil

enim mihi accidit in omni vita acerbius) indulgentia videlicet

noilra depravatus eo progreifus eft, quo non audeo dicere : et

expecflo tuas literas ; fcripiiili enim te fcripturum eife plurima,

cum ipfum vidiiTes. Omne meum obfequium in illum fuit

cum multa feveritate ; neque unum ejus, nec parvum, fed

multa magna delida, compreifi : patris autem lenitas amanda

potius ab illo, quam tam crudeliter negligenda. Nam literas

€Jus ad Caefarem miffas ita graviter tulimus, ut te quidem

celaremusj fed ipiius videmus vitam infuavem reddidiife. Hoc

vero ejus iter, fimulatioque pietatis qualis fuerit, non audeo

dicere : tantum fcio pofl Hirtium conventum, arcei^tum ab

Ca^fare ; cum eo de meo ^nimo ab fuis rationibus alieniflimo.



272 EPISTOLARUMet confilio relinquendi Italiam. Et haec ipfa timide : fed nulla

noftra culpa eft ; natura metuenda eft. Hcec Curionem, hajc

Hortenfii filium, non patrum culpa, corrupit. Jacet in mce-

rore meus frater, neque tam de fua vita, quam de mea, me-

tuit. Huic tu, huic tu malo affer confolationes, fi ullas potes :

maxime quidem illam velim, ea, quac ad nos delata fmt, aut

falfa eiêy aut minora : quas fi vera fmt ; quid futurum fit in

hac vita et fuga, nefcio. Nam fi haberemus Rempublicam,

confilium mihi non deelTet nec ad feveritatem, nec ad indul-

gentiam. Haec, five iracundia, five dolore, five metu, permo-

tus, gravius fcripfi, quam aut tuus in illum amor, aut meus,poftulabat. Si vera funt, ignofces ; fi falfa, me libente eripies

mihi hunc errorem : quoquo modo vero fe res habeat, nihil

afHgnabis nec patruo, nec patrl.

Cum hasc fcripfiflem, a Curione mihi nuntiatum efl, euni

ad me venire : venerat enim is in Cumanum vefperi pridie,

id efl:, Idibus. Si quid ejus igitur fermo ejufmodi attulerit,

quod ad te fcribendum fit ; id in literis adjungam. Praeteriit

villam

meamCurio, jufiitque mihi nuntiari

moxfe

venturum;concurritque Puteolos, ut ibi concionaretur. Concionatus efl,

rediit, fuit ad me fane diu. O rem fcedam ! nofli hominem :

nihil occultavit ; in primis nihil effe certius, quam ut omnes,

qui lege Pompeia condemnati effent, reflituerentur ; itaque

fe in Sicilia eorum opera ufurum. De Hifpaniis non dubita-

bat, quin Caefaris efTent : inde ipfum cum exercitu, ubicunque

Pompeius efTet : ejus interitu finem belli fore : propius fadtum

efTe nihil : eum plane iracundia elatum voluifTe occidi Metel-

lum Tribunum plebis;quod fi effet faftum, caedem magnam

futuram fuiffe : permultos hortatores efle caedis ; ipfum autem

non voluntate, aut natura, non effe crudelem, fed quod pu-

taret popularem efTe clementiam : quod fi populi fludium ami-

fifTet, crudelem fore ; eumque perturbatum, quod intelligeret

fe apud ipfam plebem offendifTe de aerario : itaque ei cum cer-

tifTimum fuiffet ante quam proficifceretur concionem habere.



A D A T T I C U M L I B. X, '^71

aufum noii efTe, vehementerque animo perturbato profedum.

Cum autem ex eo quaererem, quid videret ? quod exem-

plum ? quam Rempublicam ? plane fatebatur nullam fpem re-.

liquam : Pompeii clallem timebat; quae fi efiet, fe de Siuilia

abiturum. Quid ifti, inquam, fex tui fafces ? fi ab Senatu,

cur laureati ? fi ab ipfo, cur fex ? Cupivi, inquit, ex fenatus-

confulto furrepto ; nam aliter non poterat. At ille impendio

nunc magis odit Senatum : a me, inquit, omnia proficifcen-

tur. Sex autem, quia duodecim nolui : nam licebat. Tum

ego, Quam vellem, inquam, petiifTe ab eo, quod audio Phi-

lippum impetrafle : fed veritus fum, quia ille a me nihil im-

petrabat. Libenter, inquit, tibi conceffifTet. Verum puta te

impetrafTe : ego enim ad eum fcribam, ut tu ipfe voles, de ea

re nos inter nos locutos. Quid autem illius interefl, quoniam

in Senatum non venis, ubi fis ? quin nunc ipfum minime of^

fendiffes ejus caufa, fi in Italia non fuiffes. Ad quse ego, me

recefTum et folitudinem quaerere, maxime quod lidtores ha-

berem. Laudavit confilium. Quid ergo, inquam ? nam mihi

curfus in Grasciam per tuam provinciam efl j quoniam ad ma-

re fuperum milites funt. Quid mihi, inquit, optatius ? Hoc

loco multa perliberaliter. Ergo hoc quidem eft verum profec^

to, ut non modo tuto, verum etiam palam, navigaremus. Re-

liqua in poflerum diem diflulit \ ex quibus fcribam ad te, fi

quid erit epiflola dignum. Sunt autem quse prseterii, interreg-

numne effet expedtaturus ; an . . . Quo modo dixerit ad fe ille

quidem deferri Confulatum, fed fe nolle in proximum annum.

Et alia funt, quae exquiram. Jurabat ad fummam, quod nullo

negotio faceret, amiciflimum mihi Caefarem effe debere. Quid

enim, inquit, fcripfit ad me Dolabella ? Dico, quid ? Afiir-

mabat, cum fcripfifiet, quod me cuperet ad urbem venire, il-

lum quidem gratias agere maximas, et non modo probare, fed

etiam gaudere. Quid quaeris ? acquievi. Levata eft enim fuf-

picio illa domeftici mali, et fermonis Hirtiani. Quam cupio

illum dignum effe nobis : et quam ipfe me invito, qua pro illo

ToM. Vin. M m



274 EPISTOLARUMfit fupplicandum ! Sed opiis fuit Hirtio convento : eft profec-

to nefcio quid ; fed velim quam minimo : et tamen eum non-

dum rediife miramur. Sed ha'c videbimus. Tu Oppios Te-rentias dabis : jam enim urbis unum periculum eft. Me tamen

confilio juva, pedibufne Rhegium, an hinc ftatim in navem.

Cceterum quoniam commoror, ego ad te ftatim habebo quod

fcribam, fimul ut videro Curionem. De Tirone cura, quasfo,

quod facis, ut fciam quid is agat.

CiCERo Attico Sal.

V. 1~\ E tota mea cogltatione fcrlpfi ad te antea fatis, ut mlhi

vifus fum, diligenter : de die nihil fane potefl: fcribi

certl, praeter hoc, non ante lunam novam. Curionis fermo

poflridie eandem habuit fere fummam, nifi quod apertius fig-

niiicavit, fe harum rerum exitum non videre. Quod mihi man-

das de Quinto regendo, ApKccJictv. Tamen nihil praetermittam.

Atque utinam tu : fed modeftior non ero. Epiftolam ad Vef-

torium ftatim de Tullia : ac valde requirere folebat. Commo-

dius tecum Ved:enus eft locutus, quam ad me fcripferat ; fed

mirari fatis hominis negligentiam non queo. Cum enim mihi

Philotimus dixiftet H-S l. emere de Canuleio diverforium

illud pofle, minoris etiam empturum, fi Vecftenum rogaftem;

rogavi ut, fi quid polTet, ex ea fumma detraheret : promifit :

ad me nuper, H-S xxx emifte : ut fcriberem, cui vellem ad-

dici : diem pecunias Id. Novemb. elfe. Refcripii ei ftomacho-

lius, cum joco tamen familiari. Nunc, quoniam agit liberali-

ter, nihil accufo hominem, fcripfique ad eum, me a te cer-

tiorem efle faftum. Tu de tuo itinere quid et quando cogites,

velim me certiorem facias. A. d. xv. Kal. Maii.




CicERo Attico Sal.

VI. TVT E adhuc nihil praeter tempeftatem moratur. Ailute

nihil fum adurus : fiat in Hifpania quidlibet. Et ta-

men retice. Meas cogitationes omnes explicavi tibi fuperiori-

bus literis : quocirca hse funt breves j et tamen, quia feftina-

bam, eramque occupatior. De Quinto filio, Jit a me quidem

fedulo ; nofti reliqua. Quod dein me mones, et amice et pru-

denter mones : fed erunt omnia facilia, fi ab uno illo cavero.

Magnum opus eft : mirabilia multa : nihil fimplex, nihil fin-

cerum. Vellem fufcepifles juvenem regendum : pater enim ni-

mis indulgens, quidquid ego adftrinxi, relaxat. Si fine illo

pofiem, regerem ;quod tu potes : fed ignofco : magnum, in-

quam, opus eft. Pompeium pro certo habemus per lllyricum

proficifci in Galliam. Ego nunc qua et quo videbo.

CiCERO Attico Sal.

VII. pj^ G O vero Apuliam et Sipontum, et tergiverfationem

iftam, probo ; nec tuam rationem eandem effe. duco,

quam meam : non quin in Republica red:um idem fit utrique

noftrum ; fed ea non agitur : regnandi contentio eft ; in qua

pulfus eft modeftior rex, et probior, et integrior, et is, qui

nifi vincit, nomen populi Romani deleatur necefie eft : fin

autem vincit, Syllano more exemploque vincet. Ergo hac in

contentione neutrum tibi palam fentiendum, et tempori fer-

viendum eft. Mea caufa ailtem alia eft, quod, beneficio vinc-

tus, ingratus efle non pofiAim : nec tamen in acie, fed Melitse,

aut alio in loco fimili oppidulo, futurum puto. Nihil, in-

quies, juvas eum, in quem ingratus efiê non vis ; immo mi-

nus fortaflTe voluiflTet. Sed de hoc videbimus. Exeamus modo :

M m 2



2/6 EPISTOLARUMquod ut meliore tempore poffimus, facit Adriano mari Dola-

bella, Fretenli Curio. Injefta autcm mihi fpes quasdam eft,

vellc mecum Serv. Sulpicium colloqui : ad eum mifi Philoti-

muin libertum cum literis. Si vir efle volct, pra^clara avvoîoL :

fiii autem ; erimus nos, qui folemus. Curio mecum vixit, ja-

cere Casfarem putans ofFenfione populari, Siciligeque diffidens,

fi Pompeius navigare coepiffet. Quintum puerum accepi vc-

hementer. Avaritiam video fuiffe, et fpem magni congiarii

magnum hoc malum eft ; fed fcelus illud, quod timueramus,

fpero nullum fuiffe. Hoc autem vitium puto te exiftimare non

noflra indulgentia, fed a natura, profedtum ; quem tamen nosdifciplina regimus. De Oppiis Velienfibus quid place^t, cum

Philotimo videbis. Epirum noflram putabimus; fed alios cur-

fus videbamur habituri.

CiCERo Attico Sal.

VIII. "p T res ipfa monebat, et tu oflenderas, et ego vide-

bam, de iis rebus, quas intercipi periculofum effet,

finem inter nos feribendi fieri tempus effe. Sed, cum ad me

f^pe mea Tullia fcribat, orans ut quid in Hifpania geratur

expedlem, et femper adfcribat idem videri tibi, idque ipfe

etiam ex tuis literis intellexerim, non puto efle alienum, me

ad te quid de ea re fentiam fcribere. Confilium iftud tunc

effet prudens, ut mihi videtur, fi noflras rationes ad Hifpani-

enfem cafum accommodaturi effemus ; quod fieri dicitis opor-

tere. NecefTe efl enim aut id quod maxime velim, pelli iftum

ab Hifpania ; aut trahi id bellum ; aut iflum, ut confidere

videtur, apprehendere Hifpanias. Si pelletur, quam gratus,

aut quam honeflus, tum erit ad Pompeium nofler adventus

cum ipfum Curionem ad eum tranfiturum putem ? fi trahitur

bellum, quid expedem, aut quam diu ? Relinquitur, ut, fi

vincimur in Hifpania, quiefcamus. Id ego contra puto : iflum




enlm viflorem magis relinquendum puto, quam vi<flum et

dubitantem magls, quam fidentem, fuis rebus. Nam caedem

video, fi vicerit, et impetum in privatorum pecunias, et exu-

lum reditum, et tabulas novas, et turpiffimorum honores, et

regnum non modo Romano homini, fed ne Perfae quidem cui-

quam, tolerabile. Tacita elTe poterit indignitas noftra ? Pati

poterunt oculi, me cum Gablnio fententiam dicere ? et qui-

dem illum rogari prius ? praefto eile clientem tuum Clcellum ?

C. Ateii Plaguleium ? caeteros ? Sed cur inimicos coUigo ? qui

meos neceffarios a me defenfos nec videre in curia line dolore,

nec verfari inter eos fine dedecore, potero. Quid fi ne id qui-

dem eft exploratum, fore ut mihi liceat ? Scribunt enim ad

me amici ejus, me illi nullo modo fatlsfeciiTe, quod in Sena-

tum non venerim. Tamenne dubltemus, an ei nos etiam cum

periculo venditemus, qui-cum conjund:i ne cum praemio qui-

dem volulmus eife ? Deinde hoc vide, non effe judicium de

tota contentione in Hifpaniis : nifi forte iis amifTis arma Pom-

peium abjedurum putas ; cujus omne confilium Themifto-

cleum eft : exiflimat enim, qui mare teneat, eum necefTe

rerum potlri : itaque qui nunquam id egit, ut Hifpanl^ per

fe tenereAtur, navalis apparatus ei femper antiqulflima cura

fuit. Navigablt Igltur, cum erit tempus, maximls claffibus, et

ad Itallam accedet ; in qua nos fedentes quid erimus ? nam

medios effe jam non licebit, ClafTibus adverfabimur igltur ?

Quod malum majus fcillcet tantum ? denique quid turplus ?

An qui ejus abfentls folus tuli fcelus, ejufdem cum Pompeio

et cum rellquis principibus non feram ? Quod fi jam, mifTo

ofHcIo, perlculi ratlo habenda efl, ab illis efl periculum, fi

peccaro ; ab hoc, li redte fecero : nec ullum in hls malis con-

lilium periculo vacuum inveniri potefl : ut non fit dubium,

quln cum perlculo fuglamus, quod fugeremus etiam cum fa-

lute. Non fimul cum Pompeio mare tranfierimus ? Omnino

non potuimus : extat ratlo dierum. Sed tamen (fateamur enim

quod efl ; ne condamus quidem, ut poflumus) fefellit ea me



278 EPISTOLARUMres, quae fortafle non debuit, fed fefellit : pacem putavi fore ;

quae fi effet, iratum mihi Caefarem effe, cum idem amicus

elTet Pompeio, nolui :

fenferam enim, quam iidem effent.

Hoc verens in hanc tarditatem incidi. Sed aifequor omnia, fi

propero i fi cund:or, amitto. Et tamen, mi Attice, auguria

quoque me incitant quadam fpe non dubia, non hasc collegii

noflri ab Appio, fed illa Platonis de tyrannis. Nullo enim

modo polfe video ftare iflum diutius, quin ipfe per fe, etiam

languentibus nobis, concidat;quippe qui fiorentiflimus ac no-

vus fex, feptem diebus ipfi illi egenti ac perditas multitudini

in odiumacerbifTimum venerit

;

qui duarumrerum fimulatio-

nem tam cito amiferit, manfuetudinis in Metello, divitiarum

in aerario. Jam quibus utatur vel fociis, vel miniflris, fi ii pro-

vincias, fi Rempublicam, regent, quorum nemo duos menfes

potuit patrimonium fuum gubernare ? Non funt omnia colli-

genda ; quae tu acutifTime perfpicis : fed tamen ea pone ante

oculos ;jam intelliges id regnum vix femeflre effe poffe. Quod

{i me fefellerit, feram, ficut multi clarifTimi homines, in Re-

publica excellentes, tulerunt : nifi forte me Sardanapali vice in

fuo ledulo mori malie cenfueris, quam exilio Themiflocleo :

qui cum fuiffet, ut ait Thucydides, toov êi/ Tmponcav <h' iXa.'xj,T^<;

fidX^S KfATisô^ yvcofzuv, Tuv oi fî?il\ovTCi)v itt) TzKsiq-ov T^ ytvyjiTouivii a,piq-og

«X(*<r»?5", tamen incidit in eos cafus, quos vitaffet, fi eum nihil

fefelliffet. Etfi is erat (ut ait idem) qui to cif/,mov k^ t)) x^ôv ov

Tui ct,(pccvei iTi 'sycîoopa, (/.dhi^ : tamen non vidit, nec quo modo

Lacedaemoniorum, nec quo modo fuorum civium, invidiam

effugeret, nec quid Artaxerxi polliceretur. Non fuiflet et illa

nox tam acerba Africano, fapientiffimo viro, non tam dirus

ille dies Syllanus callidifiimo viro C. Mario, fi nihil utrum-

que eorum fefellilfet. Nos tamen hoc confirmamus illo augu-

rio, quo diximus ; nec nos fallit, nec aliter accidet. Corruat

ifte neceffc efl, aut per adverfarios, aut ipfe per fe, qui qui-

dem fibi efl adverfarius unus acerrimus. Id fpero vivis nobis

fore. Quanquam tempus efl nos de illa perpetua jam, non de



A D A T T I C U M L I B, X. 279

hac exlgiia, vita cogitare. Sin quid acciderit maturius, haud

fane mea multum interfuerit, utrum fadlum videam, an futu-

rum efTe multo ante viderim. Quae cum ita fmt, non efl com-

mittendum, ut iis pareamus, quos contra, me Senatus, ne

quid Refpublica detrimenti acciperet, armavit. Tibi funt om-

nia commendata ; qu£e commendationis meas pro tuo in nos

amore non indigent. Ne hercle ego quidem reperio, quod

fcribam : fedeo enim 'ZirAs^Joxwi/. Etfi nihil unquam tam fuit

fcribendum, quam nihil mihi unquam ex plurimis tuis jucun-

ditatibus gratius accidifle, quam quod meam Tulliam fuaviffi-

me diligentiffimeque coluifti. Valde eo ipfa delecflata efl ; ego

autem non minus : cujus quidem virtus mirifica, Quo modo

illa fert pubhcam cladem ? quo modo domeflicas tricas ?

quantus autem animus in difceffu noftro ? fit Tcpyri, fit fumma

cruvr>;?<f : tamen nos redle facere et bene audire vult. Sed hac

fuper re nimis ; ne meam ipfe <rvf^7mS-etc(.v J2im evocem. Tu, fi

quid de Hifpaniis certius, et li quid aliud, dum adfumus^

fcribes : et ego fortaffe difcedens dabo ad te ahquid ; eo etiam

magis, quod Tullia te non putabat hoc tempore ex Italia.

Cum Antonio item efl agendum, ut cum Curione, Melita^ me

velit effe ; huic bello nolle interefle. Eo velim tam facili uti

poffem, et tam bono in me, quam Curione. Is ad Mifenum

VI Nonas venturus dicebatur, id efl hodie : fed prcemifit mihi.

odiofas literas hoc exemplo :

Antonius Trib. pleb. Propr^t, Ciceroni Imp, S.

AT/ S I te valde amarem^ et multo quidem plus, quam tu puias^

non extimuiffem rumoremt qui de te prolatus ejl, cum prcefer-

timfalfum ejfe exifimarem -, fed quia te nimio plus diligOy non pof

fum difjimulare, mihifamam quoque, quamvisftfalfa, magni effe*

Te iturum trans mare credere non pojfumy cum tantifacias Dola-

bellam, et Tûlliam tuam, feminam leîffimam, tantique ab omnibus



• 28o E P I S T O L A R U M

nobisJias jquibus mehcrcule dig7iitas amplitudoque tiia pene carior

ejiy quam tibi ipji. Sed tamen nonjum arbitratus ejje amicit non

commoveri etiam improborumJermone ; atque eojecijiudiojiusy quod

judicabam duriores partes mihi impojitas ejfe ab offejijione nojira,

quce magis a ^KoTV7r'\.u, 7nea, quam ab injuria tua^ nata eji. Sic

enitn volo te tibi perfuadere, mihi nemiîem ejfe cariorem te, excepto

Cajare meo ; meqiie illud una judicare, Ccejarem maxime in Juis

M. Ciceronem reponere. âre, mi Cicero, te rogo^ ut tibi omnia

integrajerves : ejusjdem improbes, qui tibi, ut benejicium daref,

prius injuriam Jecit : contra eu7n ne projugias, qui te, etji non

amabit, (quod accidere non poteji) tamenjalvu7n amplijjimumque ejfe

cupiet. Dedita opera ad te Calpurnium, JdmiliariJJimum 7neum,

miji ', ut mihi magnce cur<^ tuam vitam ac dignitatem ejfeJcires,

Eodem die a Casfare Philotimus literas attulit, hoc exemplo.

C^SAR Imp. Ciceroni Imp. S.

TfHSI te nihil temere, nihil imprudenter, JaBurumjudicaram ;

tamen permotus hominum Jama, Jcribendum ad te exijiimavi,

'et pro nojlra be7ievolentia petendum, 7ie quo progredereris proclina-

tajam re, qua integra etiam progrediendutn tibi non exijii^najfes,

Namqiie et amicitice graviorem injuria^n Jeceris ; et tibi minus

commode conjulueris, Ji non Jortunce objecutus videbere ; (omnia

enim Jecundijfma nobis, adverJJJima illis accidijje videntur) nec

caujamJecutus -, (eadem enim tumjuit, cum ab eorum conjiliis ab-

ejfe judicajii) Jed meum aliquod Jadium condemnavijfe ; quo mihi

gravius abs te nil accidere poteji. ôd ne Jacias, pro jure nojira

amicitia a te peto. Pojiremo, quid viro bono et quieto, et bono civi,

magis convenit, quam abeje a civilibus controverjiis ? quod nonnulli

cum probarent, periculi caujajequi non potuerunt. Tu, explorato

et vitce mece tejiimonio, et amicitice judicio, neque tutius, neque ho-

nejiius, reperies quidquam, quam ab omni contentione abejfe, XVI

KaL Mai, ex itinere.



AD ATTICUM L 1 B. X. 281

CicERO Attico Sal.

IX. ADVENTUS Philotiml (at cujus hominis, quam

infulfi, et quam faepe pro Pompeio mentientis ?) ex-

anlmavit omnes, qui mecum erant : nam ipfe obdurui. Dubi-

tabat noftrum nemo, quin Caefar Itinera reprefTiiret ; volarc

dicitur : Petreius cum Afranio conjunxifTet fe : nihil affert

ejufmodi. Quid quaeris ? etiam illud erat perfuafum, Pom-

peium cum magnis copiis iter In Germaniam per Illyricum

fecIiTe : id enim cwjivriicug nuntiabatur. Melitam igitur opinor

capeiTamus, dum quid in Hifpaniaj quod quidem propemo-

dum videor ex Caefaris literis Ipfius voluntate facere poffe, qui

negat neque honeflius, neque tutius, mihi quicquam effe, quam

ab omni contentione abeffe. Dices, ubi ergo tuus ille animus,

quem proximis literis ? Adeft, et idem efl : fed utinam meo

folum capite decernerem. Lacrymse meorum me interdum

molliunt, precantium ut de Hifpaniis expediemus. M. Caslii

quidem epiflolam, fcriptam miferabiliter, cum hoc Idem ob-

fecraret, ut exped:arem, ne fortunas meas, ne unicam filiam,

ne meos omnes, tam temere proderem, non fine magno fietu

legerunt puerl noflri : etfi meus quidem efl fortlor, eoque Ipfo

vehementius commovet j nec quidquam nlfi de dignatlone la-

borat. Melitam igitur; deinde quo videbitur. Tu tamen etlam

nunc mihi aliquid llterarum, et maxlme fi quid ab Afranio.

Ego, fi cum Antonio locutus ero, fcribam ad te, quid adtumfit : ero tamen In credendo, ut mones, cautus : nam occultan-

di ratio cum difiicilis, tum etiam periculofa efl. Servium ex-

pedlo ad Nonas ; et adigit ita Poflumla, et Servlus iilius.

Quartanam levlorem effe gaudeo. Mifi ad te CaElii etlam lite-

rarum exemplum.

ToM. VIIL N n



282 EPISTOLARUM

CiELIUS ClCERONI S.

'PXANIMATUS fum tuis literis ; quibus te nihiU niji

trijlet cogltare ojiendijli : neque id quid ej/et, perfcripjijli : ne-

que non tameny quale ejfet quod cogitares, aperuijii. Has ad te illico

literasfcripji. Perfortunas tuas, Cicero, per liberosy orOy obfecro,

ne quid gravius dejdlute et incolumitate tua confulas, Nam deos

bominefque, amicitiamque nojiram, tejlifcor, me tibi pradixije, ne-

que te^nere monuijfe ; fed, poflquam Ccefarem convenerim, Jententi-

amque ejus, qualisfutura effet parta viBoria, cognoverim, te certio-

remjecijje. Si exifimas eandem rationem Jore Ccejari in dimittendis

adverjariis, et cotiditionibusferendis, erras : nihil nif atrox etfa-

vum cogitat, atque etiam. loquitur. Iratus Senatui exiit : his in-

tercejponibus plane incitatus ef : non, mehercuk, erit deprecationi

locus. âre Ji tibi tu, fJilius unicus, f domus, fjpes tuce reli-

qua tibi carcefunt ; fi aliquid apud te nos, f vir optimus, gener

tuus, valet, quorum fortunas non debes velle conturbare -, fequere

eam caufam, in cujus vi5loriafalus nofira efi, ne aut odiffe aut re-

linquere cogamur, aut impiam cupiditatem contra falutem tuam ha-

heamus. Denique illud cogita, quod offenfcefuerit, in ifa cundtatio-

ne te fubiiffe. Nunc te contra viSiorem facere, quem dubiis rebus

lcedere noluijii ; et ad eos fugatos accedere, quos rejifentes Jequi

nolueris, fummce Jiultitice eji. Vide, ne, dum pudet te parum op-

timatem effe, parum diligenter, quid optimum Jit, eligas. ôd Ji

totum tibi perjuadere non poffum ; Jaltem, dum quid de Hijpaniis

agamusfcitur, expeBa ; quas tibi nuntio adventu Cafarisfore nof-

tras. âm ififpem habeant, amiffis Hifpaniis, nefcio. ^wdporro

tuum conflium fit ad defperatos accedere, non niediusfidius reperio.

Hoc, quod iu, non dicendo, mihi fignificafti, Ccefar audierat : ac,

fimul atque, Ave, mihi dixit, ftatim quid de te audiffet, expofuit,

Negavi mefcire : fed tamen ab eo petii, ut ad te literas mitteret,

quibus maxime ad remanendum commoveri poffes. Me fecum in




Hifpaniam ducit : nam, nifi itafacerety ego prius quam ad urbem

accederem, ubicunque ej/es, ad te percurrijjem, et hoc a te prafens

contendiJfe?n, atque omjzi vi te retinuijfem. Etiam atque etiam,

CicerOy cogita, ne te tuofque ovines futiditus evertas ; ne tefciens

prudenfque eo demittas, unde exitum vides nullum ejje. ôdf te

aut voces optimatium commovent, aut nonnullorum hominum in^

folentiam et jaBationem ferre non potes, eligas cenfeo aliquod op-

pidum vacuum a bello, dum hcec decernuntur, qu<2jam erunt con-

fe5la. Idfifeceris, et ego tefapienterfecijfejudicabo, et Cafaretn

non offendes.

CicERo Attico Sal.

X. TV/r E cascum, qui hasc ante non viderim ! Mifi ad te

epiftolam Antonii. Ei cum ego faspilTime fcripfiffem,

nihil me contra Caefaris rationes cogitare ; meminiffe me ge~

neri mei, meminifTe amicitias ;potuilTe, ii aliter fentirem, effe

cum Pompeio ; me autem, quia cum lidloribus invitus curfa-

rem, abeffe velle, nec idipfum certum etiam nunc habere

vide quam ad hasc TmômKUf :

Tuum confiUum quam verum eji f Nam quife medium ejfe vult,

in patria manet ', qui proficifcitur, altquid de altera utra parte ju-

dicare videtur. Sed ego is nonfum, quifiatuere debeam, jure quis

Proficifcatur, nec-ne. Partes mihi Ccefar has impofuit, ne quem om-

nino difcedere ex Italia paterer ; quare parvi refert me probare co-

gitationem tuam, fi nihil tamen tibi remittere pojfum. Ad Ccefa-

rem mittas cenfeo, et ab eo hoc petas : non dubito quin impetratu-

rusfis, cum prcejertim te amicitice twfirce rationem habiturum ejfe

poUicearis.

Habes (r>iura,ALv AocKeoviicrjV. Omnino excipiam hominem. Erat

autem v Non. venturus vefperi, id eft, hodie : cras igitur ad

me fortaffe veniet. Tentabo, ac dicam, me nihil properare ;

mifTurum ad Caefarem : clam ibo ; cum paucifiimis alicubi

N n 2



284 EPISTOLARUMoccultabor ; caute hinc iflis invitiflinns evolabo, atque utinani

ad Curionem, c-uv S-gw. To) Myco. Magnus dolor acceflit. Ef-

ficietur aliquid dignum nobis. Ava-d^ct, tua mihi valde molefta.

Medere amabo, dum eft "^xv- De Maffilienfibus gratiie tuae

mihi literae : quaefo ut fciam quidquid audieris. Siciliam cupe-

rem, li poiTem palam;quod a Curione efFeceram. Hic ego

Servium expedto : rogor enim ab ejus uxore et filio : et puto

opus effe. Hic tamen Cytheridem fecum led:ica aperta portat,

altera uxorem : feptem prasterea conjundlas ledticae amicarum

funt, an amicorum ? Vide quam turpi leto pereamus : et du-

bita, fi potes, quin ille, feu vidlus feu vid:or redierit, casdem

fadturus fit. Ego vero vel lintriculo, fi navis non erit, eripiam

me ex iftorum parricidio. Sed plura fcribam, cum illum con-

venero. Juvenem noftrum non pofTum non amare : fed ab eo

nos non amari plane intelligo. Nihil ego vidi tam avjj^^W^jrov,

tam averfum a fuis, tam nefcio quid cogitans. Vim incredibi-

lem molefliarum ! Sed erit curae, et eft, ut regatur : mirum

eft enim ingenium : TiSâs imfiiXriTiov.

CiCERO Attico Sal.

XI. /^BSIGNATA jam epiftola fuperiore, non placuit ei

dari, cui conftitueram, quod erat aHenus : itaque eo

die data non eft. Interim venit Philotimus, et mihi a te lite-

ras reddidit ;quibus quae de fratre meo fcribis, funt ea qui-

dem parum firma, fed habent nihil vTraôv, nihil fallax, nihil

non flexibile ad bonitatem, nihil quod non quo velis uno fer-

mone pofTis perducere : ne multa ; omnes fuos, etiam quibus

irafcitur crebrius, tamen caros habet, me quidem fe ipfo ca-

riorem. Quod de puero aliter ad te fcripfit, et ad matrem de

filio, non reprehendo. De itinere et de forore quas fcribis,

molefta funt, eoque magis, quod ea tempora noftra funt, ut

ego his mederi non poffim ; nam certe mederer : fed quibus



A D A T T I C U xM L I B. X. 285

in malis, et qua in defperatione rerum fimus, vides. Illa de

ratione nummaria non funt ejufmodi (faepe enim audio ex

ipfo) ut non cupiat tibi prasftare; et in eo laborat. Sed fi mihi

QÂxius in hac mea fuga H-S xiii non reddit, quae dedi

ejus filio mutua, et utitur excufatione temporis ; li Lepta ; fi

csEteri ; foleo mirari, de nefcio queis H-S xx cum audio ex

illo fe urgeri. Vides enim profed:o anguftias : curari tamen ea

tibi utique jubet. An exiftimas illum in ifto genere lentulum,

aut reftridium ? nemo eft minus. De fratre fatis. De ejus filio,

indulfit illi quidem fuus pater femper ; fed non facit indul-

gentia mendacem, aut avarum, aut non amantem fuorum ;

ferocem fortaffe, atque arrogantem et infeflum, facit. Itaque

habet hasc quoque, qu£E nafcuntur ex indulgentia ; fed ea funt

tolerabilia ; (quid enim dicam, hac juventute ?) ea vero, quae

mihi quidem, qui illum amo, funt his ipfis malis, in queis

fumus, miferiora, non funt ab obfequio noftro, non ; fuas ra-

dices habent; quas tamen evellerem profedo, fi liceret : fed

ea tempora funt, ut omnia mihi fint patienda. Ego meum

facile teneo : nihil efl enim eo tradlabilius : cujus quidemmifericordia languidiora adhuc confilia cepi ; et, quo ille me

fortiorem vult effe, eo magis timeo ne in eum exiftam crude-

lior. Sed Antonius venit heri vefperi. Jam fortafie ad me ve-

niet ; aut ne id quidem, quoniam fcripfit quid fieri vellet

fed fcies continuo quid ad;um fit. Nos jam nihil nifi occulte.

De pueris quid agam ? parvone navigio committam ? Quid

mihi animi in navigando cenfes fore ? Recordor enim, asftate

cum illo Rhodiorum a,(p^}CTO} navigans, quam fuerim follici-

tus : quid, duro tempore anni, adtuariolo fore cenfes ? Rem

undique miferam ! Trebatius erat mecum, vir plane et civis

bonus. Qua3 ille monflra, dii immortales ! Etiamne Balbus

in Senatum venire cogitet ? Sed ei ipfi cras ad te literas dabo.

Ve<flenum mihi amicum, ut fcribis, ita puto effe : cum eo,

quod oLTTCTOf^co^ ad me fcripferat de nummis curandis, S-vfA,iKUTi^cv

ciam jocatus. Id tu, fi ille aliter acceperit ac debuit, lenies.



286 EPISTOLARUMMonetali autem adfcripfi, quod ille ad me, Proconjuli. Sed

quoniam efl homo, et nos diligit, ipfe quoque a nobis diliga-

tur. Vale.

CiCERo Attico Sal.

XII. /ÛIDNAM mihi futurum eft ? aut quis me non fo-

* lum infelicior, fed jam etiam turpior ? Nominatim

de me fibi imperatum dicit Antonius \ nec me tamen ipfe ad-

hucviderat, fed hoc Trebatio narravit. Quid agam nunc, cui

nihil procedit, caduntque ea, quze diligentiffime funt cogita-

ta, teterrime ? Ego enim Curionem nad:us, omnia me confe-

cutum putavi. Is de me ad Hortenfium fcripferat : Reginus

erat totus noiler : huic nihil fufpicabamur cum hoc mari ne-

gotii fore. Quo me nunc vertam ? Undique cuftodior. Sed

fatis lacrymis. Jloipci)^ 'zsAdOriov igitur, et occulte in aliquam

onerariam corrependum : non committendum, ut etiam com-

pad:o prohibiti videamur. Sicilia petenda ; quam fi erimus

nad:i, majora quaedam confequemur. Sit modo redle in Hif-

paniis : quanquam de ipfa Sicilia utinam fit verum : fed adhuc

nihil fecundi. Concurfus Siculorum ad Catonem dicitur fac-

tus ; orafTe, ut refifteret ; omnia pollicitos : commotum illum,

deledtum habere coepiffe. Non credo, ut eft luculentus audtor.

PotuifTe certe tenere illam provinciam fcio. Ab Hifpaniis au-

tem jam audietur. Hic nos C. Marcellum habemus eadem de

re cogitantem, aut bene fimulantem : quanquam ipfum non

videram, fed ex familiariflimo ejus audiebam. Tu, quaefo, fi

quid habebis novi. Ego, fi quid moliti erimus, ad te ftatim

fcribam. Quintum iilium feverius adhibebo. Utinam proficere

pofiim : tu tamen eas epiftolas, quibus afperius de eo fcripfi

aliquando, concerpito, ne quando quid emanet : ego item

tuas. Servium expedto, nec ab eo quidquam vyte^. Scies quid-

quid erit. Sine dubio errafTe nos coniitendum eft. At femel ?




at una in re ? immo omnia, quo diligentius cogitata, eo fada

funt imprudentius.

in reliquis modo ne ruamus : jubes enim de profe(flione mea

providere. Quid provideam ? ita patent omnia, quas accidere

poflunt, ut ea fi vitem, fedendum fit cum dedecore et dolo-

re ; li ncgligam, periculum efl ne in manus incidam perdito-

rum. Sed vide, quantis in miferiis limus. Optandum inter-

dum videtur, ut aliquam accipiamus ab iftis quamvis acerbam

injuriam, ut tyranno in odio fuiife videamur. Quod fi nobis

curfus, quem fperaram, pateret ; efFeciffem aliquid profedto,

ut tu optas et hortaris, dignum noflra mora : fed miriiicjE

funt cuflodiae ; et quidem ille ipfe Curio fufped:us. Quare vi

aut clam agendum efl : et fi vi, forte et cum tempeflate :

clam autem iftis ; in quo fi quod <r(pciXfx,ct, vides quam turpe

efl. Trahimur : nec fugiendum, fi quid violentius. De Cae-

lio, fsepe mecum agito ; nec, fi quid habuero tale, dimittam..

Hifpanias fpero firmas effe. MafTilienfmm fad:um cum ipfum

per fe luculentum efl, tum mihi argumento efl, redte effe in

Hifpaniis. Minus enim auderent, fi aliter elTet : et fcirent ^

nam et jund:i, et diligentes funt. Odium autem redle animad-

vertis fignificatum theatro. Legiones etiam has, quas in Italia

affumpfit, alienifTimas effe video : fed tamen nihil inimicius>

quam fibi ipfe. Illud redie times, ne ruat : fi defperarit, certe

ruet : quo magis efHciendum aliquid efl, fortuna velim me-

liore, animo Caeliano. Sed primum quidque ; quod, qualecun-»

que erit, continuo fcies. Nosjuveni, ut rogas, fuppeditabi-mus, et Peloponnefum ipfam fullinebimus. Efl enim indoles;

modo aliquod hoc fit ^^(^ ^t^ctxn a,Xcôv : quod fi adhuc nul-

lum eft, effe tamen potefl -, aut «*j3£t^ non efl i^t^cx^Krlv : quod

mihi perfuaderi non poteft.



288 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

XIII. pPISTOLAtua gratifTima fuit meae Tulliae, et me-

hercule mihi : femper fecum aliquid afferunt tuae

literae. Scribes igitur ; ac fi quid ad fpem poteris, ne dimife-

ris. Tu Antonii leones pertimefcas, cave : nihil eft illo homi-

nejucundius: zttende -zs-â^Piv inXiTiicQ. Evocavit literis e muni-

cipiis denos : et Quatuor-viri venerunt ad villam ejus mane.

Primum dormiit ad horam tertiam : deinde, cum effet nuntia-

tum, venifle Neapolitanos et Cumanos, (his enim eft Ca^far

iratus) poftridie redire juffit : lavari fe velle, ct tts^ Koi}<io?^v(na,v

yivi^, Hoc heri efFecit. Hodie autem in i^nariam tranfire

conftituit. Exulibus reditum pollicetur. Sed hacc omittamus;

de nobis aliquid agamus. Ab Axio accepi literas. De Tirone

gratum. Vedtenum diligo. Veflorio reddidi. Servius pridie

Nonas Maii Minturnis manfiffe dicitur, hodie in Liternino

manfurus apud C. Marcellum : cras igitur nos mature videbit,

mihique dabit argumentum ad te epiftolae : jam enim non re-

perio quid tibi fcribam. Illud admiror, quod Antonius ad me

ne nuntium quidem, cum praefertim me valde obfervarit. Vi-

delicet aliquid atrocius de me imperatum efl : coram negare

mihi non vult ; quod ego nec rogaturus eram, nec, fi impe-

trafTem, crediturus. Nos tamen aliquid excogitabimus. Tu,

quaefo, fi quid in Hifpaniis : jam enim poterit audiri ; et om-

nes ita expedlant, ut fi redle fuerit, nihil negotii futurum pu-

tent. Ego autem nec retentis his confedlam rem puto ; neque

amiflis defperatam. Silium, et Ocellam, et caeteros credo re-

tardatos. Te quoque a Curtio impediri video. Etfi, ut opinor,

habes xeAjjTzc aokvov^




CiCERo Attico Sal.

XIV. r\ VITAM miferam ! majufque malum, tam dlu tl-

mere, quam eft illud ipfum, quod timetur ! Ser-

vius, ut antea fcripfi, cum venifTet Nonis Maii, poflridie ad

me venit. Ne diutius te teneam, nullius confilii exitum inve-

nimus. Nunquam vidi hominem perturbatiorem metu : neque

hercule quidquam timebat, quod non effet timendum ; illum

fibi iratum, hunc non amicum ; horrlbilem utriufque vid:o-

riam, cum propter alterius crudelitatem, alterius audaciam,

tum propter utriufque difficultatem pecuniarum, qua erui

nufquam, nifi ex privatorum bonis, pofTet. Atque hxc ita

multis cum lacrymis loquebatur, ut ego mirarer eas tam diu-

turna miferia non exaruiffe. Mihi quidem etiam lippitudo

h£EC, propter quam non ipfe ad te fcribo, fme ulla lacryma

efl, fed fffipius odiofa efl propter vigilias. Quamobrem quid-

quid habes ad confolandum collige, et illa fcribe, non exdodlrina, neque ex Hbris ; nam id quidem domi eft ; fed ne-

fcio quo modo imbecillior efl: medicina, quam morbus : hasc

potius conquire, de Hifpaniis, de Maffilia; quas quidem fatis

bella Servius affert : qui etiam de duabus leglonibus luculen-

tos audlores effe dicebat. Hasc igitur li habebis, et talia : et

quidem paucis diebus aliquid audiri neceffe efl. Sed redeo ad

Servium. Diflulimus omnino fermonem in pofterum : fed tar-

dusad

exeundum: multo fe in fuo led:ulo malle, quidquid

foret. Odiofus fcrupulus de filii militia Brundufina. Unum

illud firmiflime affeverabat, fi damnati reflituerentur, in exi-

lium fe iturum. Nos autem ad haec, et id ipfum certo fore,

et, quas jam fiebant, non effe leviora ; multaque colligeba-

mus. Verum ea non animum ejus augebant, fed timorem,

ut jam celandus magis de noflro confilio, quam ad idem,

ToM. VIII. O o



290 EPISTOLARUMvidcretur. Quare in hoc non multum eft. Nos a te admoniti

de Caelio cogitabimus.

CiCERo Attico Sal.

XV. C E RV I U S cum eflet apud me, Cephalio cum tuis li-

teris VI Id. venit j quaj nobis magnam fpem attule-

runt meliorum rerum de ocfto cohortibus : etenim hae quoque,

quae in his locis funt, labare dicuntur. Eodem die Funifula-

nus a te attuHt literas, in quibus erat confirmatius idem illud,

Ei de fuo negotio refpondi cumulate, cum omni tua gratia :

adhuc non fatisfaciebat : debet autem mihi multos nummos,

nec habetur locuples. Nunc ait fe daturum : cui expenfum

tulerit, morari : tabellariis, fi apud te eflet, cum fatisfeciffet,

dares. Quantum fit, Eros Philotimi tibi dicet. Sed ad majora

redeamus. Quod optas Cjelianum illud, maturefcit. Itaque

torqueor, utrum ventum expedlem. Vexillo opus eft : convo-

labunt. Quod fuades ut palam;

prorfus alTentior : itaque me

profedturum puto. Tuas tamen interim literas expedlo. Servii

confilio nihil expeditur. Omnes captiones in omni fententia

occurrunt. Unum C. Marcello cognovi timidiorem;quem

Confulem fuiffe pcenitet.'

n. 7iD?î^s A^.wdcx^ \ qui etiam Anto-

nium confirmafTe dicitur, ut me impediret -, quo ipfe, credo,

honeftius. Antonius autem vi Id. Capuam profedlus eft : ad

me mifit, fe pudore deterritum ad me non veniffe, quod me

fibi fuccenfere putaret. Ibitur igitur, et ita quidem, ut cenfes;

nifi cujus gravioris perfonae fufcipiendae fpes erit ante oblata

fed vix erit tam cito. Allienus autem Praetor putabat aliquem,

fi ego non, ex collegis fuis : quivis licet, dummodo aliquis.

De forore laudo. De Quinto puero datur opera: fpero effe me-

liora. De Quinto fratre fcito eum non mediocriter laborare de

ufura : fed adhuc nihil a L. Egnatio exprefTit. Axius de xii

millibus pudens : faepe enim adfcripfit, ut Gallio, quantum is



AD ATTICUM L I B. X. 291

vellet, darem : quod fi non fcripfiflet, pofremne aliter ? et qui-

dem f^pe fum poUicitus : fed tantum voluit cito.

Mevero

adjuvarent his in anguftiis. Sed dii iftos ! Verum alias. Te a

quartana liberatum gaudeo, itemque Piliam. Ego, dum panes

et caetera in navem parantur, excurro in Pompeianum. Ve(fle-

no velim gratias, quod fludiofus lit. Si quemquam na<3:us fue-

ris, qui perferat, literas des ante quam difcedimus.

CicERo Attico Sal.

XVI. /ÔMMODUM ad te dederam literas de pluribus

rebus, cum ad me bene mane Dionyfius fuit : cui

quidem ego non modo placabilem me prsebuilTem, fed totum

remififfem, fi adveniffet qua mente tu ad me fcripferas. Erat

enim fic in tuis literis, quas Arpini acceperam, eum ventu-

rum, facfturumque, quod ego vellem. Ego volebam autem, vel

cupiebam potius, effe eum nobifcum : quod quia plane, cum

in Formianum venifTet, praeciderat, afperius ad te de eo fcri-

bere folebam. At ille perpauca locutus, hanc fummam habuit

orationis ; ut fibi ignofcerem ; f€ rebus fuis impeditum nobif-

cum ire non pofTe. Pauca refpondi ; magnum accepi dolorem :

intellexi fortunam ab eo nofl:ram defpedlam effe. Quid qusris ?

fortaffe miraberis : in maximis horum temporum doloribus

hunc mihi fcito effe. Velim ut tibi amicus lit. Hoc cum tibi

opto, opto ut beatus fis : erit enim tam diu. Confilium nof-

trum fpero vacuum periculo fore. Nam et difTimulabimus, et,

ut opinor, acerrime adfervabimus, navigatio modo fit, qualem

opto. Caetera, qux quidem confilio provideri poterunt, cave-

buntur. Tu, dum adfumus, non modo quas fcieris, audierifve,

fed etiam quae futura providebis, fcribas velim. Cato, qui Si-

ciliam tenere nullo negotio potuit, et, fi tenuiffet, omnes boni

ad eum fe contulifTent, Syracufis profedus efl ante diem viii

O o 2




Kal. Mai. ut ad me Curio fcripfit. Utinam, quod aiunt,

Cotta Sardiniam teneat : efl enim rumor. O, fi id fucrit,

turpem Catonem ! Ego, ut minuerem fufpicionem profec-

tionis, aut cogitationis meae, profedtus fum in Pompeianum

a. d. IV Id. ut ibi effem, dum, qua^ ad navigandum opus

effent, pararentur. Cum ad villam venilTem, ventum efl ad

me : centuriones trium cohortium, quae Pompeiis funt, me

velle poflridie. Haec mecum Ninnius nofler ; velle eos mihi

fe et oppidum tradere. At ego tibi poflridie a villa ante lu-

cem, ut me omnino illi ne viderent. Quid enim erat in tri-

bus cohortibus ? quid, fi plures ? quo apparatu ? Cogitavi ea-

dem illa Csliana, quae legi in epiftola tua ;quam accepi,

fimul in Cumanum veni, eodem die : et fimul fieri pote-

rat, ut tentaremur. Omnem igitur fufpicionem fufluli. Sed

cum redeo, Hortenfius venerat, et ad Terentiam falutatum

diverterat ; fermone erat ufus honorifico erga me. Tamen

eum, ut puto, videbo ; mifit enim puerum fe ad me veni-

re. Hoc quidem melius, quam collega nofler Antonius : cu-

jus inter lidlores led:ica mima portatur. Tu, quoniam quar-

tana cares, et non modo morbum removifli, fed etiam grave-

dinem, te vegetum nobis in Graecia fifle ; et literarum aliquid

interea.

CicERo Attico Sal.

XVII. "p RID. Idus Hortenfius ad me venit fcripta epiftola.

Vellem caetera ejus. Quam in me incredibilem

6KTeveia,v ! qua quidem cogito uti. Deinde Serapion cum epif-

tola tua : quam prius quam aperuiffem, dixi ei, te ad me de

eo~ fcripfiffe antea, ut feceras. Deinde, epiftola iedla, cumu-

latifTime csetera : et hercule hominem probo : nam et doc-

tum et probum exiftimo. Quin etiam navi ejus me, et ipfo




convcdlore, ufurum puto. Crebro refricat lippitudo, non illa

quidem perodiofa, fed tamen qux impediat fcriptionem meam.

Valetudinem tuam jam confirmatam effe et a vetere morbo

et a novis tentationibus gaudeo. Ocellam vellem habere-

mus : vidcntur enim efle haec paulo faciliora. Nunc qui-

dem aequinodtium nos moratur, quod valde perturbatum erat.

Id li ci.>c^65- erit, utinam idem maneat Hortenlius : fiquidem

ut adhuc erat, liberalius effe nihil potefl. De diplomate ad-

miraris quafi nefcio cujus te flagitii infimularem. Negas enim

te reperire, qui mihi id in mentem venerit. Ego autem, quia

fcripferas te proficifci cogitare, (etenim audieram, nemini

aliter licere) eo te habere cenfebam, et quia pueris diploma

fumpferas. Habes caufam opinionis mese : et tamen velim

fcire quid cogites, in primifque li quid etiam nunc novi efl.

XVII. Kal. Jun.

CicERo Attico S a l.

XVIII. npULLIA mea peperit xiv Kal. Jun. puerum

i^^ccf^rivicuov. Quod *iv\o>cy}asv, gaudebam : quod qui-

dem efl natum, perimbecillum efl. Me mirifice tranquillita-

tes adhuc tenuerunt, atque majore impedimento fuerunt, quam

cuflodi^, quibus aflervor. Nam illa Hortenfiana omnia fuere

infantia : ita fiet homo nequiflimus. A Salvio liberto depra-

vatus efl. Itaque poflhac non fcribam ad te quid fadlurus fim,

fed quid fecerim. Omnes enim Ku^wccioi videntur fubaufcul-tare, quae loquor. Tu tamen fi quid de Hifpaniis, five quid

aliud, perge quasfo fcribere ; nec meas literas exped:aris, nifi

cum, quo opto, pervenerimus, aut fi quid ex curfu. Sed hoc

quoque timide fcribo : ita omnia tarda adhuc et fpiffa. Ut

male pofuimus initia, fic caetera fequuntur. Formias nunc

fequimur ; eadem nos fortaffe furicC perfequentur. Ex Balbi



294 EPISTOLARUMautem fermone, quem tecum habult, non probamus de Me-

lita. Dubitas igitur, quin nos in hoftium numero habeat ?

Scripfi equidem Balbo, te ad me de benevolentia fcripfifTe, et

de fufpicione. Egi gratias : de altero ei me purga. Ecquem

tu hominem infeliciorem ? Non loquor plura, ne te quoque

excruciem. Ipfe conficior, venifiê tempus, cum jam nec forti-

ter, nec prudenter, quidquam facere poflTim.



[ 295 ]

EPISTO LARUM

AD ATTICUML I B E R XL

CiCERo Attico Sal.

I. A CCEPI a te llgnatum libellum, quem Anteros at-

Xx. tulerat^ ex quo nihil fcire potui de noftris domefticis

rebus ; de quibus acerbiffime afflidor, quod, qui eas difpenfa-

vit, neque adefl iftic, neque ubi terrarum fit fcio. Omnem

autem fpem habeo exiftimationis privatarumque rerum in tua

crga me mihi perfpedlifTima benevolentia : quam fi. his tempo-

ribus miferis et extremis praeftiteris, haec pericula, quse mihi

communia funt cum caeteris, fortius feram : idque ut facias,

te obteftor atque obfecro. Ego in ciftophoro in Afia habeo ad

H-S bis et vicies. Hujus pecuniae permutatione fidem noflram

facile tuebere j quam quidem ego nifi expeditam relinquere

putafTem, credens ei, cui tu fcis jam pridem minime credere,

commoratus effem paulifper, nec domeflicas res impeditas re-

liquiffem j ob eamque caufam ferius ad te fcribo, quod fero

intellexi, quid timendum effet. Te etiam atque etiam oro, ut

me totum tuendum fufcipias ; ut, fi ii falvi erunt, quibufcum

fum, una cum iis pofHm incolumis efle, falutemque meam.

benevolentiae tuas acceptam referre.



296 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

II. T ITERAS tuas accepi pridie Nonas Febr. eoque ipfo

die ex teftamento crevi hereditatem. Ex multis meis

miferrimis curis efb una levata, fi, ut fcribis, ifta hereditas

fidem et famam meam tueri poteft;quam quidem te intelligo,

etiam line hereditate, tuis opibus defenfurum fuiffe. De dote

quod fcribis, per omnes deos te obteftor, ut totam rem fufci-

pias, et illam miferam mea culpa et negligentia tueare meiscpibus, fi qucB funt ; tuis, quibus tibi moleftum non erit, fa-

cultatibus : cui quidem deefle omnia, quod fcribis, obfecro te

noli pati ; in quos enim fumptus abeunt frudus praediorum ?

Jam illa H-S lx. quas fcribis, nemo mihi unquam dixit ex

dote effe detradla ; nunquam enim effem pafTus. Sed hasc mi-

nima eft ex iis injuriis, quas accepi ; de quibus ad te dolore et

lacrymis fcribere prohibeor. Ex ea pecunia, quae fuit in Afia,

partemdimidiam fere exegi. Tutius videbatur fore ibi,

ubieft, quam apud publicanos. Quod me hortaris ut firmo fim

animo, vellem poftes aliquid afferre, quamobrem id facere

poffem : fed, fi ad caeteras miferias accefiit etiam id, quod

mihi Chryfippus dixit parari, (tu nihil fignificafti) de domo,

quis me miferior uno jam fuit ? Oro, obfecro, ignofce : non

poffum plura fcribere. Quanto moerore urgear, profedto vides

quod fi mihi commune cum cfeteris effet, qui videntur in ea-

dem caufa effe, minor mea culpa videretur, et eo tolerabilior

effet. Nunc nihil eft, quod confoletur ; nifi quid tu efiicis, fi

modo etiam nunc effici poteft, ut ne qua fingulari afiiciar

calamitate et injuria. Tardius ad te remifi tabellarium, quod

poteftas mittendi non fuit. A tuis et nummorum accepi H-S

Lxx. et veftimentorum quod opus fuit. Quibus tibi videbi-

tur, velim des literas meo nomine. Nofti meos familiares.



AD ATTICUM LIB. XI. 297

Slgnum requirent, aut manum : dlces ils, me propter cuflo-

dias ea vitalle.

CiCERo Attico Sal.

III. /^ U I D hic agatur, fcire poteris ex eo, qul llteras at-

*- tulit : quem diutius tenui, quia quotidie aliquld novi

expedtabamus -, neque nunc mittendi tamen ulla caufa fuit,

prster eam, de qua tibi refcribi voluifti. Quod ad Kal. Qulnt.

pertinet, quid vellem ; utrumque grave eft, et tam gravi tem-

pore, periculum tantse pecuniae, et, dublo rerum exitu, ifta

quam fcribis abruptio. Quare ut alia, fic hoc vel maxime tuae

lidei benevolentiasque permitto, et illius confilio et voluntati

cui miferge confuluiirem melius, fi tecum olim coram potius,

<ûam per llteras, de falute noftra fortunifque deliberaviffem.

Quod negas prseclpuum mihi ullum incommodum impendere,

etfi ifba res nihil habet confolationls, tamen etlam praecipua

multa funt, quas tu profedlo vides, ut funt, et gravifTima effe,

et me facillime vitare potuiffe : ea tamen erunt minora, fi,

ut adhuc fadum eft, adminiftratione diligentiaque tua leva-

buntur. Pecunia apud Egnatlum efl. Sit a me, ut eft : neque

enlm hoc quod agitur, videtur diuturnum effe poffe ; ut fcire

jam poflim, quid maxime opus fit : etfi egeo rebus omnibus

quod Is quoque in angufliis efl, qui-cum fumus ; cui magnam

dedimus pecuniam mutuam, opinantes nobls, conflltutis re-

bus, eam rem etiam honori fore. Tu, ut antea fecifli, velim,

li qui erunt, ad quos allquid fcribendum a me exiflimes, ipfe

conficias. Tuis falutem dic. Cura, ut valeas. In primis id,

quod fcribis, omnibus rebus cura et provlde, ne quid ei defit,

de qua fcis me miferrimum efle. Idibus Jun. ex caftris.

ToM. VIII. P p



298 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

IV. A C C E PI ab Ifidoro literas, et poftea datas binas. Ex

proximis cognovi prsedia non venilTe : videbis ergo ut

fuftentetur per te. De Frufinati, fi modo futuri fumus, erit

mihi res opportuna. Meas literas quod requiris, impedior ino-

pia rerum, quas nullas habeo literis dignasiquippe cui nec

quse accidunt, nec quae aguntur, ullo modo probentur. Uti-

nam coram tecum olim potius, quam per epiftolas. Hic tua,

ut poiTum, tueor apud hos. Castera Celer. Ipfe fugi adhuc

omne munus, eo magis, quod ita nihil poterat agi, ut mihi

et meis rebus aptum effet. Quid lit geftum novi, quasris : ex

Ifidoro fcire poteris : reliqua non videntur effe difEciliora. Tu

id velim, quod fcis rae maxime velle, cures, ut fcribis, ut

facis. Me conficit follicitudo, ex qua etiam fumma infirmitas

corporis; qua levata, ero una cum eo qui negotium gerit,

eflque in fpe magna. Brutus amicus in caufa verfatur acriter.

Hadienus fuit, quod caute a me fcribi pofTet. Vale. De pen-

fione altera, oro te, omni cura confidera quid faciendum fit,

m fcripfi iis literis, quas Pollex tulit.

CiCERo Attico Sal.

V. /Ûi^ me caufae moverint, quam acerbae, quam graves,

^ quam novse, coegerintquc impetu magis quodam animi

uti, quam cogitatione, non pofTum ad te fine maximo dolore

fcribere. Fuerunt quidem tantje, ut id, quod vides, effecerint.

Itaque nec quid ad te fcribam de meis rebus, nec quid a te

petam, reperio. Rem et fummam negotii vides. Equidem ex

tuis literis intellexi, et iis, quas communiter cum aliis fcrip-

lifli, et iis, quas tuo nomine, quod etiam mea fponte videbam.



A D A T T I C U M L I B. XI. 299

te fubdebllitatum novas rationes tuendi mel quasrere. Quod

fcribis placere, ut propius accedam, iterque per oppida no£lu

faciam ; non fane video, qucmadmodum id iieri poflit. Ne-

que enim ita apta habeo diverforia, ut tota tempora diurna in

his poflim confumere ; neque ad id, quod qua^-ris, multum in-

tereft, utrum me homines in oppido videant, an in via. Sed

tamen hoc ipfum, ficut alia, confiderabo, quemadmodum com-

modiffime fieri poffe videatur. Ego propter incredibilem et

animi et corporis moleftiam conficere plures literas non po-

tui; iis tantum refcripfi, a quibus acceperam. Tu velim et Ba-

filo, et quibus praiterea videbitur, etiam Servilio, confcribas,

ut tibi videbitur, meo nomine. Quod tanto intervallo nihil

omnino ad vos ;profedto intelligis rem mihi deelTe, de qua

fcribam, non voluntatem. Quod de Vatinio quaeris : nequc

illius, ncque cujufquam mihi praeterea officium deeffet, fi re-

perire poffent, qua in re me juvarent. Quintus averfifTimo a

me animo Patris fuit. Eodem Corcyra filius venit. Inde pro-

feclos eos una cum CEEteris arbitror.

CicERo Attico Sal.

VI. COLLICITUM effe te cum tuis communibufque for-

tunis, tum maxime de me, ac de dolore meo, fentio :

qui quidem dolor meus non modo non minuitur, cum focium

fibi adjungit dolorem tuum, fed etiam augetur. Omnino pro

tua prudentia fentis, qua confolatione levari maxime poflim.Probas enim meum confilium, negafque mihi quidquam tali

tempore potius facfendum fuiffe. Addis etiam (quod etfi mihi

levius eft, quam tuum judicium, tamen non eft leve) cseteris

quoque, id efl, qui pondus habeant, facflum noflrum probari.

Id fi ita putarem, levius dolerem. Crede, inquis, mihi. Credo

equidem : fed fcio, quam cupias minui dolorem meum. Me

difcefiiffe ab armis nunquam pcenituit : tanta erat in illis

P p 2



300 EPISTOLARUMcrudelltas, tanta cum barbaris gentibus conjundtio, ut non no-

riiinatim, led generatim, profcriptio eflet informata ; ut jam

omnium judicio conftitutum effet, omnium veftrum bona prac-

dam elle illius vidloricc ; veftrum, planedico; nunquam cnim

de te ipfo ni(i crudclifTime cogitatum eft. Quare voluntatis me

mejc nunquam pGcnitebit ; confilii pcenitet. In oppido aliquo

mallem refediffe, quoad arcefferer. Minus fermonis fubiiffem :

minus accepiiTcm doloris : ipfum hoc me non angeret. Brun-

dufii jacere in omnes partes eft moleftum. Propius accedere,

ut fuades, quo modo fine li6toribus, quos populus dedit, pof-

fum ? qui mihi incolumi adimi non pofTunt. Quos ego modo

paulifper cum bacillis in turbam conjeci ad oppidum accedens,

ne quis impetus militum fieret. Reliquo tempore me domo.

Te nunc ad Balbum et Oppium : iis placeret modo propius

accedere, ut hac de re conliderarem : credo fore auftores : lie

enim recipiunt, Caefari non modo de confervanda, fed etiam

de augenda, mea dignitate curx fore : meque hortantur, ut

magno animo fim ; ut omnia fumma fperem : ea fpondent,

confirmant, quas quidem mihi exploratiora effent, fi remanfif-

fem. Sed ingero prjetcrita. Vide, quasfo, igitur ea, quae reftant>

et explora cum iflis ; et fi putabis opus efle, et fi iflis placebit,

quo magis fad:um noflrum Casfar probet, quafi de fuorum

fententia fa(5lum. Adhibeantur Trebonlus, Panfa, fi qui alii ;

fcribantque ad C'<£farem, me, quidquid fecerim, de fua fenten-

tia fecifTe. TullicE mcx morbus et imbecillitas corporis me

exanlmat; quam tibi intelligo magnae curas effc; quod efl mihi

gratiffimum. De Pompeii exitu mihi dubium nunquam fuit.

Tanta enim defperatio rerum ejus omnium regum et populo-

rum animos occuparat, ut, quocunque veniffet, hec putarem

futurum. Non pofTum ejus cafum non dolere : hominem enim

integrum, et caflum, et gravem, cognovi. De Fannio confo-

ler te ? perniciofa loquebatur de manfione tua. L. vero Len-

tulus Hortenfii domum fibi, et Casfaris hortos, et Baias de-

fponderat. Omnino haec eodem modo ex hac parte fiunt j nifi




qiiod illud erat infinitum : omnes enim, qui in Italia manfe-

rant, hoftium numero habebantur. Sed velim haec aliquando

folutiore animo. Quintum fratrem audio profedlum in Aiiam,

ut deprecaretur : de filio nihil audivi. Sed qusre ex Diocha-

re, Ccefaris liberto, quem ego non vidi, qui iftas Alexandrinas

literas attulit. Is dicitur vidifTe, an euntem, an jam in Afia ?

Tuas iiteras, prout res poflulat, expedto; quas vehm cures

quamprimum ad me perferendas. IV Kal. Decembris.

CiCERO Attico Sal.

VII. /^ R ATiE tuas mihi literse funt, quibus accurate per-

fcripfifti omnia, qux ad me pertinere arbitratus es.

Fadum igitur, ut fcribis, iftis placere, iifdem iftis hcfloribus

me uti ; quod concefTum Sextio fit ; cui non puto fuos effe

concefTos, fed ab ipfo datos. Audio enim eum ea fenatus-con-

fulta improbare, quae poft difceffum Tribunorum fad:a funt.

Quare poterit, fi volet fibi conflare, noflros lid;ores compro-

bare. Quanquam quid ego de licfloribus, qui pene ex Italia de-

cedere fim jufTus ? nam ad me mifit Antonius exemplum Cx~

faris ad fe literarum, in quibus erat, fe audiffe, Catonem et

L. Metellum in Italiam venifTe, Romse ut effent palam : id

fibi non placere ; ne qui motus ex eo fierent; prohiberique

omnes Italia, nifi quorum ipfe caufam cognoviffet : deque eo

vehementius erat fcriptum. Itaque Antonius petebat a me per

literas, ut fibi ignofcerem : facere fe non poffe, quin iis literis

pareret. Tum ad eum mifi L. Lamiam, qui demonflraret, il-

lum Dolabellos dixiffe, ut ad me fcriberet, ut in Italiam quam-

primum venirem j ejus me literis venifTe. Tum ille edixit ita,

ut me exciperet et Laelium nominatim. Quod fane nollem :

poterat enim, fine nomine, re ipfa excipi. O multas et graves

offenfiones ! quas quidem tu das operam ut lenias ; nec tamen

nihil proficis : quin hoc ipfo minuis dolorem meum, quod,.




iit minuas, tam valde laboras j idque velim ne gravere quam

faspiflime facere. Maxime autem aflequere quod vis, fi me ad-

duxeris, ut exiftimem, me bonorum judicium non funditusperdidifTe. Quanquam quid tu in eo potes ? nihil fcilicet. Sed,

ii quid res dabit tibi facultatis, id me maxime confolari pote-

rit, quod nunc quidem video non effe : fed fi quid ex even-

tis; ut hoc nunc accidit. Dicebar debuifle cum Pompeio pro-

ficifci : exitus illius minuit ejus officii praetermiiii reprehen-

lionem ; fed ex omnibus nihil magis tamen defideratur, quam

quod in Africam non ierim. Judicio hoc fum ufus, non q,{{q

barbaris auxiliis fallaciffimae gentis Rempublicam defenden-

dam, praefertim contra exercitum faepe vidlorem. Non probant

fortaffe : multos enim viros bonos in Africam venilfe audio,

€t fcio fuilTe antea. Valde hoc loco urgeor ; hic quoque opus

eft cafu : aliqui fmt ex eis, aut, li poteft, omnes, qui falutem

anteponant. Nam fi perfeverant et obtinent;quid nobis fu-

turum fit vides. Dices, quid illis, ii vid:i erunt ? honeftior efl

plaga. HtEC me excruciant. Sulpicii autem confilium non

fcripfifti cur meo non anteponeres ; quod etfi non tam glorio-

fum efl quam Catonis, tamen et periculo vacuum eft et dolore.

Extremum eft eorum, qui in Achaia funt. li tamen ipli fe

hoc melius habent, quam nos, quod et multi funt uno in lo-

co ; et cum in Italiam venerint, domum flatim venerint. Haec

tu perge, ut facis, mitigare, et probare quam plurimis. Quod

te excufas ; ego vero et tuas caufas nofco, et mea intereife

puto te iflic effc, vel ut cum iis, quibus oportebit, agas, quas

erunt agenda de nobis, ut ea quas egifti j in primifque hoc

velim animadvertas. Multos effe arbitror, qui ad Caefarem de-

tulerint, delaturive fmt, me aut poenitere confilii mei, aut non

probare, quae fiant : quorum etfi utrumque verum efl: ; tamen

ab iilis dicitur animo a me alienato, non quo ita perfpexe-

rint. Sed totum ut hoc Balbus fuflineat, et Oppius, et eorum

crebris literis illius voluntas erga me confirmetur, et hoc

plane ut fiat, diligentiam adhibebis. Alterum efl, cur te nolim



A D A T T I C U IVl L I B. XI. 303

dircedere ;quod fcribis te flagitari. O rem miferam ! quid

fcribam ? aut quid velim ? Breve faciam ; lacrymas enim fe

fubito profuderunt : tibi permitto; tu confule. Tantum vide,

ne hoc temporis tibi obeffe aliquid poffit. Ignofce, obfecro te

non polfum prae fletu et dolore diutius in hoc loco commorari.

Tantum dicam, nihil mihi gratius effe, quam quod eam dili-

gis. Quod literas, quibus putas opus eflê, curas dandas, facis

commode. Quintum filium vidi qui Sami vidifl"et, patrem

Sicyone : quorum deprecatio eft facilis. Utinam illi, qui prius

ilkun viderunt, me apud eum velint adjutum tantum, quan-

tum ego illos vellem, fi quid polfem. Quod rogas, ut in bo-

nam partem accipiam, fi qua fmt in tuis literis, qux me

mordeant : ego vero in optimam; teque rogo ut aperte, quem-

admodum facis, fcribas ad me omnia, idque facias quam fas-

pilTime. Vale. xiv Kalend. Januar.

CiceroAtticoSal.

VIII. (~\ UA N T I S curis afliciar etfi profedto vides, tamen

^ cognofces ex Lepta et Trebatio. Maximas poenas

pendo temeritatis meae ; quam tu prudentiam mihi videri vis :

neque te deterreo, quo minus id difputes, fcribafque ad me

quam fsepiffime. Nonnihil enim me levant tuae literÊ hoc

tempore. Per eos, qui nofl:ra caufa volunt, valentque apud il-

lum, diligentiffime contendas opus efl:, per Balbum et Oppium

maxime, ut de me fcribant quam diligentiffime. Oppugnamur

€nim, ut audio, et a praefentibus quibufdam, et per literas : iis

ita occurrendum, ut rei magnitudo poftulat. Furnius eft illic,

mihi inimiciffimus. Quintus mifit filium non folum fui depre-

catorem, fed etiam accufatorem mei. Didlitat fe a me. apud

Casfarem oppugnari;quod refellit Casfar ipfe, omnefque ejus

amici : neque vero defiflit, ubicunque efl:, omnia in me male-

dida conferre. Nihil mihi unquam tam incredibile accidit.




nihil in hls malis tam acerbum. Qui ex ipfo audlfTent, cum

Sicyone palam multis audientibus loqueretur, nefaria quaedam

ad me pertulerunt. Nofti genus ; etiam expertus es fortafTe :

in me id eft omne converfum. Sed augeo commemorando do-

lorem, et facio etiam tibi. Quare ad illud redeo ; cura, ut

hujus rei caufa, dedita opera, mittat aliquem Balbus. Ad

quos videbitur velim cures literas meo nomine. Vale» vi

Kal. Jan.

CiCERo AtticoSal.

IX. p G O vero et incaute, ut fcribis, et celerlus, quani

oportuit, feci ; nec in ulla fum fpe, quippe qui ex-

ceptlonibus edi^torum retinear : quae fi non effent fedulitate

effcOiX, et benevolentia tua, liceret mihi abire in folitudines

aliquas: nunc ne id quidem licet. Quid autem me juvat, quod

ante initum tribunatum veni, fi ipfum, quod veni, nihil ju-

vat ? jam quid fperem ab eo, qui mihi amicus nunquam fuit ;

cum jam lege etiam fim confeftus et opprefTus ? Quotidie jam

Balbi ad me literae languidiores ; multaeque multorum ad il-

lum, fortaffe contra me. Meo vitio pereo : nihil mihi mali

cafus attulit : omnia culpa contradla funt. Ego enim, cum

genus belli viderem, imparata et infirma omnia contra para-

tiffimos, quieveram : quid facerem ? ceperamque confilium

non tam forte, quam mihi prxtcr caeteros concedendum. Cefli

meis, vel potius parui ; ex quibus unus qua mente fuerit, is

quem tu mihi commendas, cognofces ex ipfius literis, quas ad

te et ad alios mifit : quas ego nunquam aperuiffem, nifi res

adta fic effet. Delatus efl ad me fafciculus : folvi, fi quid ad

me effet literarum : nihil erat : epiflola Vatinio, et Ligurio

altera : jufli ad eos referri : illi ad me flatim ardentes dolore

venerunt, fcelus hominis clamantes : epiflolas mihi legerunt

plenas omnium in me probrorum. Hic Ligurius furere : fe



A D A T T I C U M L I B. XI.j05

enlm fclre, fummo illum in odio fuiiTe Csefari ; illum tamen

non modo favilTe, fed et tantam illi pecuniam dediffe honoris

mei caufa. Hoc ego dolore accepto, volui fcire quid fcripfiflet

ad caeteros : ipfi enim illi putavi perniciofum fore, fi ejus hoc

tantum fcelus percrebruifTet. Cognovi ejufdem generis : ad te

mifi : quas fi putabis illi ipli utile effe reddi, reddes ; nil me

laedet. Nam quod refignatas funt ; habet, opinor, ejus fignum

Pomponia. Hac ille acerbitate initio navigationis cum ufus

effet, tanto me dolore affecit, ut poflea jacuerim ; neque nunc

tam pro fe, quam contra me, laborare dicitur. Ita omnibus

rebus urgeor ; quas fuflinere vix pofTum, vel plane nullo modo

pofTum : quibus in miferiis una eft pro omnibus, quod iftam

miferam patrimonio, fortuna omni, fpoliatam relinquam.

Quare te, ut polliceris, videre plane velim : alium enim, cui

illam commendem, habeo neminem ; quoniam matri quoque

eadem intellexi effe parata, quae mihi. Sed, fi me non offen-

des, fatis tamen habeto commendatam, patruumque in ea,

quantum poteris, mitigato. HiEC ad te die natali meo fcripfi

quo utinam fufceptus non efTem, aut ne quid ex eadem matre

poftea natum effet. Plura fcîbere fletu prohibeor.

CiCERO Attico Sal.

X. A D meas incredlbiles aegritudlnes allquid novi accedit ex

ils quae de Q^Qâd me afferuntur. P.Terentius, meus

neceffarlus, magnas operas In portu et fcriptura Afiae pro ma-giflro dedlt. Is Qulntum filium Ephefi vidit vi Id. Decemb,

eumque fludlofe propter amicltlam noflram invltavlt ; cumque

ex eo de me contaretur, eum fibl ita dlxIfTe narrabat, fe mihi

effe inlmlclfrimum; volumenque fibl oflendlfTe oratlonis, quam

apud Cacfarem contra me effet habiturus: multa a fe dldta con-

tra ejus amentiam: multa poflea Patrls confimili fcelere fecum

Quintum patrem locutum; cujus furorem ex iis epiflolls, quas

ToxM. Vm. Q^q



3o6 EPISTOLARUMad te mlfi, perfpicerc potuifli. Hiec tibi dolori efTe certe fclo

me quidem excruciant, ct eo magis, quod mihi cum iliis nc

querendi quidem locum futurum puto. De Africanis rebus

longe alia nobis, ac tu fcripferas, nuntiantur : nihil enim fir-

mius efTe dicunt, nihil paratius. Accedit Hifpania, et alie-

nata Italia -, leglonum nec vis eadem, nec voluntas ; urbanse

res perditae. Quid eft, ubi acquiefcam, nifi quam diu tuas li-

teras lego ? quae effent profed:o crebriores, fi quid haberes,

quo putares meam moleftiam minui pofTe. Sed tamen te ro-

go, ne intermittas fcribere ad me, quidquid erit j eofque,

qui mihi tamcrudeliter

inimici funt,fi odiffe

nonpotes, ac-

cufes tamen ; non ut aliquid proficias, fed ut me tibi carum

effe fentiant. Plura ad te fcribam, fi mihi ad eas literas, quas

proxime ad te dedi, refcripferis. Vale. xii Kal. Febr.

CiCERo Attico Sal.

XI. /^ ONFECTUS jam cruclatu maximorum dolorum,

ne, fi fit quidem, quod ^d te debeam fcribere, facile

id exequi poflim ; hoc minus, quod res nulla efl, quse fcri-

benda fit ; cum prasfertim ne fpes quidem ulla oflendatur fore

mehus. Ita jam ne tuas quidem literas expedto : quanquam

femper aliquid afferunt, quod velim. Quare tu quidem fcribi-

to, cum erit cui des. Ego tuis proximis, quas tamen jam pri-

dem accepi, nihil habeo quod refcribam : longo enim inter-

vallo video immutata effe omnia : illa effe firma quae debeant;

nos flultitiae noftrae graviflimas poenas pendere. P. Salluftio

curanda funt H-S xxx. quae accepi a Cn. Salluftio. Velim vi-

deas ut fme mora curentur : de ea re fcripfi ad Terentiam :

atque hoc ipfum jam prope confumptum eft. Quare id quoque

velim cum illa videas, ut fit qui utamur. Hic fortaffe potero

fumere, fi fciam iflic paratum fore : fed prius quam id fcirem,

nihil fum aufus fumere. Qui fit omnium rerum flatus nofler.,




vides : nihil efl mali, quod non et fuflineam et expecflem :

quarum rerum eo gravior eft dolor, quo culpa major. Ille iii

Achaia non ceflat de nobis detrahere : nihil videlicet tuae li-

terag profecerunt. Vale. VIII Id. Mart.

CicERo Attico Sal.

XII. OEPHALIO mihi a te literas reddidit a. d. viii Id.

Mart. vefpere : eo autem die mane tabellarios mife-

ram, quibus ad te dederam literas. Tuis tamen led:is literis

putavi aliquid refcribendum efle, maxime quod oflendis te

pendere animi, quamnam rationem fim Casfari allaturus pro-

fetftionis meae tum, cum ex Italia difceflerim. Nihil opus efl

mihi nova ratione : fsepe enim ad eum fcripfi, multifque man-

davi, non potuifTe, cum cupiifTem, fermones hominum fufli-

nere ; multaque in eam fententiam. Nihil erat, quod minus

eum vellem exiflimare, quam me tanta de re non meo confilio

ufum effe. Poflea, cum mihi literae a Balbo Cornelio minore

miffae effent, illum exiftimare, Quintum fratrem lituum meae

profedlionis fuiffe, (ita enim fcripfit) qui nondum cognoflem

quae de me Quintus fcripfiffet ad multos : etfi multa prsfens

in praefentem acerbe dixerat et fecerat, tarnen Nilo meo his

verbis ad Caefarem fcripfi.

De întofratre meo non minus laboro, quam de me ipfo : fed

eum tibi commendare hoc meo tempore non audeo. Illud duntaxat

tamen audebo petere abs te, quod te oro, ne quid exifimes ab illo

faBum effe, quo minus mea in te qfficia conjlarent, minufue te

diligerem ; potiufque femper illum auSlorem noftra conjunBionis

fuijfe, meique itineris comitem, non ducem. âre cceteris in rebus

tantum ei tribues, quantum humanitas tua, amicitiaque vefra,

pofuiat. Ego ei ne quid apud te obfm, id te 'vehementer 'Ctiam

atque etiam rogo.

Quare fi quis congreiTus fuerit mihi cum Caefare, (etfi non



3o8 EPISTOLARUMdubito, quin is lenis in illum futurus fit, idque jam declara-

verit) ego tamen is ero, qui femper fui. Sed, ut video, mul-

to magis eft nobis laborandum de Africa ; quam quidem tu

fcribis conlirmari quotidie magis ad conditionis fpem, quara

vidlorias. Quod utinam ita effet. Sed longe aliter effe intelli-

go ; teque ipfum ita exiflimare arbitror ; aliter autem fcribere,

non fallendi, fed confirmandi, mei caufa, praefertim cum ad-

jungatur ad Africam etiam Hifpania. Quod me admones, ut

fcribam ad Antonium, et ad caeteros ; fi quid videbitur tibi

opus eife, velim facias id, quod faepe fecifti : nihil enim mihi

venit in mentem, quod fcribendum putem. Quod me audisfradiiorem effe animo

;quid putas, cum videas acceiTiiTe ad

fuperiores aegritudines praeclaras generi adliones ? Tu tamen

velim ne intermittas, quoad ejus facere poteris, fcribere ad

me, etiam li rem, de qua fcribas, non habebis : femper enini

afferunt aliquid mihi tuae literae. Galeonis hereditatem crevi

puto enim cretionem fmiplicem fuilfe, quoniam ad me nulla

miffa efl. VIII Id. Mart.

CiceroAtticoSal.

XIII. A MURENiE liberto nihil adhuc acceperam litera-

xum. P. Sifer reddiderat eas, quibus refjcribo. De

Servii patris literis quod fcribis, item, Quintum in Syriam

veniffe quod ais effe qui nuntient ; ne id quidem verum efl.

Quod certiorem te vis fieri, quo quifque in me animo fit aut

fuerit eorum, qui huc venerunt ; neminem alieno intellexi :

fed quantum id mea interfit, exiftimare te poffe certe fcio.

Mihi cum omnia funt intolerabilia ad dolorem, tum maxime

quod in eam caufam veniffe me video, ut ea fola utilia mihi

effe videantur, quae femper nolui. P. Lentulum patrem Rhodi

effe aiunt, Alexandriae filium ; Rhodoque Alexandriam C.

CafHum profedum effe conflat. Quintus mihi per literas



A D A T T I C U M L I B. XI. 3^9

fatlsfaclt, multo afperioribus verbls, quam cum gravlirime ac-

cufabat. Ait enim fe ex literis tuis intelligere, tibi non pla-

cere, quod ad multos de me afperius fcripferit : itaque fe poe-

nitere, quod animum tuum offenderit ; fed fe jure fecifle.

Deinde perfcribit fpurcIfTime, quas ob caufas fecerit. Sed ne-

que hoc tempore, nec antea, patefecilTet odium fuum in me,

nili omnibus rebus me elfe oppreffum videret. Atque utinam

vel nodturnis, quemadmodum tu fcripferas, itineribus pro-

pius te acceffiflem : nunc nec ubi, nec quando, te j(im vifurus,

poffum fufplcari. De coheredibus Fufidianis nihil fuit, quod

ad me fcriberes : nam et aequum poflulant ; et, quidquid egif-

fes, re6te effe adtum putarem. De fundo Frufmati redimendo

jam pridem intellexifti voluntatem meam ; etfi tum melrore

loco res erant noflra?, neque tam mihi defperatum iri videba-

tur ; tamen in eadem fum voluntate : id quemadmodum fiat,

tu videbis. Et velim, quoad poteris, confideres, ut fit, unde

nobis fuppeditentur fumptus neceffarii. Si quas habuimus fa-

cultates, eas Pompeio tum, cum id videbamur fapienter fa-

cere, detulimus. Itaque tum et a tuo villico fumpfimus, et

aliunde mutuati fumus, cum Quintus quereretur per literas,

fibi nos nihil dediffe ; qui neque ab illo rogati fumus, neque

ipfi eam pecuniam afpeximus. Sed velim videas quld fit quod

coniici pofiit, quidque mihi de omnibus des confilii : et cau-

fam nofti. Plura ne fcribam dolore impedior. Si quid erit,

quod ad quos fcribendum meo nomine putes, velim, ut foles,

facias : quotiefque habebis cui dcs, ad me literas nolim pras-

termittas. Vale.

CiCERo Attico Sal.

XIV. '^r O N me offendlt veritas literarum tuarum, quod

me, cum communibus, tum praecipuis, malis op-

prefTum, ne incipis quidem ut folebas, confolari, faterifque id



310 EPISTOLARUMfieri jam non pofle. Nec enim ea funt, quae erant antea, cum,

ut nihil aliud, comites me et focios habere putabam : omnes

enim Achaicideprecatores, item qui in Afia, quibus

nonerat

ignotum, etiam quibus erat, in Africam dicuntur navigaturi.

Ita praeter Laelium, neminem habeo culpae focium : qui tamen

hoc meliore in caufa eft, quod jam eft receptus. De me autem

non dubito quin ad Balbum et ad Oppium fcripferit : a qui-

bus, fi quid efTet lastius, certior fadlus effem ; tecum etiam

effent locuti : quibufcum tu de hoc ipfo coUoquare velim, et

ad me, quid tibi refponderint, fcribas : non quod ab ifto falus

data quidquam habitura fit firmitudinis ; fed tamen aliquid

confuli et profpici poterit. Etfi omnium confped:um horreo,

prasfertim hoc genero ; tamen in tantis malis, quid aliud ve-

lim, non reperio. Quintus pergit, ut ad me et Panfa fcripfit,

^t Hirtius; ifque item Africam petere cum cseteris dicitur. Ad

Minucium parentem fcribam, et tuas literas mittam. Ad te

fcribam, num quid egerit. H-S xxx potuifTe mirarer, nifi

multa de Fufidianis praediis : et id video. Tamen te expe6lo :

quem videre, fi uUo modo potes venire, pervellem. Jam ex-

tremum concluditur : ibi facile efl, quid, quale fit gravius,

exiflimare. Vale.

CicERo Attico Sal.

XV. /ÛONIAM juflas caufas affers, quod te hoc tem-

*- pore videre non poflim; qusfo, quid fit mihi faci-

endum. Ille enim ita videtur Alexandriam tenere, ut eum

fcribere etiam pudeat de illis rebus. li autem ex Africa jam

affuturi videntur ; Achasi, item ex Afia redituri ad eos, aut

libero aliquo loco commoraturi. Quid mihi igitur putas agen-

dum ? Video difHcile effe confilium : fum enim folus, aut cum

altero, cui neque ad illos reditus fit, neque ab his ipfis quid-

quam ad fpem oftendatur, Sed tamen fcire velim, quid



AD ATTICUxM L I B. XI. 311

cenfeas ; idque erat cum alils, cur te, fi jfieri pofTet, cuperem

videre. Minucium xn fola curalTe fcripfi ad te antea : quod

fupereft, velim videas ut curetur. Quintus non modo non

cum magna prece ad me, fed acerbiffime, fcripfit ; filius vero

mirifico odio : nihil fingi potefl mali, quo non urgear. Omnia

tamen funt faciliora, quam peccati dolor, qui et maximus eft,

et £eternus ; cujus peccati fi focios eflem habiturus ego, quos

putavi, tamen elTet confolatio tenuis : fed habet aliorum om-

nium ratio exitum, mea nullum. Alii capti, alii interclufi,

non veniunt in dubium de voluntate, eo minus fcilicet, cum

fe expedierint, et una effe cceperint. li autem ipfi, qui fua vo-

luntate ad Fufium venerunt, nihil pofTunt nifi timidi exifli-

mari. Multi autem funt, qui, quicunque funt, modo ad illos

fe recipere volent, recipientur. Quo minus debes mirari, non

poffe me tanto dolori refiflere : folius enim meum peccatum

corrigi non poteft, et fortaffe LtElii. Sed quid me id levat ? C.

quidem Caffium aiunt confilium Alexandriam eundi mutaviffe.

Haec ad te fcribo, non ut queas tu demere follicitudinem, fed

ut cognofcam, ecquid tu ad ea afferas, quae me conficiunt : ad

quce gener accedit, et csetera, qucC fietu reprimor ne fcribam.

Quin etiam iEfopi filius me excruciat : prorfus nihil abefl,

quin fim miferrimus. Sed ad primum revertor, quid putes fa-

ciendum; occultene aliquo propius veniendum, an mare tranf-

eundum : nam hic maneri diutius non poteft. De Fufidianis

quare nihil potuit confici ? Genus enim conditionis ejufmodi

fuit, in quo non folet efle controverfia ; cum ea pars, quse vi-

detur effe minor, licitatione expleri pofTet. Hasc ego non fine

caufa quaero : fufpicor enim coheredes dubiam noftram caufani

putare, et eo rem in integro effe. Valc. Pridie Idus Mai>



312 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

XVI. '^fON meo vitio fit, hoc quidem tempore, (ante enim

efl peccatum) ut me ifta epiflola nihil confoletur :

nam et exigue fcripta efl, et fufpiciones magnas habet non efTe

ab illo ; quas animadvertifTe te exiflimo. De obviam itione ita

faciam, ut fuades : neque enim ulla de adventu ejus opinio efl;

neque, fi qui ex Afia veniunt, quidquam auditum effe dicunt de

pace: cujus ego fpe in hanc fraudem incidi. Nihil video, quod

fperandum putem, nunc prasfertim, cum ea plaga in Afia fit

accepta, in Illyrico, in CafTiano negotio, in ipfa Alexandria,

in urbe, in Italia. Ego vero, etiam fi rediturus ille efl, qui

adhuc bellum gerere dicitur, tamen ante reditum ejus nego-

tium confedlum iri puto. Quod autem fcribis, quandam laeti-

tiam bonorum effe commotam, ut fit auditum de literis ; ta

quidem nihil praetermittis, in quo putes aliquid folatii effe :

fed ego non adducor, quemquam bonum ullam falutem pu-

tare mihi tanti fuiffe, ut eam peterem ab illo, et eo minus,

quod hujus confilii jam ne focium quidem habeo quemquam.

Qui in Afia funt, rerum exitum expedant : Achaici etiam

Fufio fpem deprecationis afferunt : horum et timor idem fuit

primo qui meus, et conflitutum : mora Alexandrina caufam

illorum correxit, meam evertit. Quamobrem idem a te nunc

peto, quod fuperioribus literis, ut, fi quid in perditis rebus

difpiceres, quod mihi putares faciendum, me moneres. Si re-

cipior ab his, quod vides non fieri; tamen, quoad bellum erit,

quid agam, aut ubi fim, non reperio : fm jador, eo minus.

Itaque tuas literas exped:o ; eafque ut ad me fine dubitatione

fcribas, rogo. Quod fuades, ut ad Quintum fcribam de his

literis, facerem, fi me quidquam iflae literas deledtarent. Etfi

quidam fcripfit ad me his verbis : Ego ut in his malisy Patris

Jum non invitus : effem libentius, Jifrater tuus ea de te loqueretur.




fuce ego audire 'velkm. Quod ais illum ad te fcribere, me fibi

nullas literas remittere j femel ab ipfo accepi : ad ea Cepha-

lioni dedi, qui multos menfes tempeftatibus retentus eft.

Quintum filium ad me acerbiffime fcripfilTe jam ante ad te

fcripfi. Extremum eft quod te orem, fi putas redtum effe, et a

te fufcipi poffe, cum Camillo communices, ut Terentiam mo-

neatis de teftamento. Tempora monent ut videat, ut fatisfaci-

at, quibus debeat. Auditum ex Philotimo efl, eam fcelerate

quaedam facere. Credibile vix efl : fed certe, fi quid efl, quod

fieri pofHt, providendum efl. De omnibus rebus velim ad me

fcribas, et maxime quid fcribas de ea : in quo tuo confilio

egeo, etiam fi nihil excogitas : id enim mihi erit pro defpe-

rato. III. Non. Jun.

CiCERo Attico Sal.

XVII. pROPERANTIBUS tabellariis alienis hanc epif-

tolam dedi ; eo brevior efl; et, quod eram miffurus

meos. Tullia mea venit ad me pridie Idus Jun. deque tua erga

fe obfervantia benevolentiaque mihi plurima expofuit, literaf-

que reddidit trinas. Ego autem ex ipfius virtute, humanitate,

pietate, non modo eam voluptatem non cepi, quam capere ex

fingulari filia debui ; fed etiam incredibili fum dolore affecftus,

tale ingenium in tam mifera fortuna verfari, idque accidere

nullo ipfius delidlo, fumma culpa mea. Itaque a te neque con-

folationem jam, qua cupere te uti video, nec conlilium, quodeapi nuUum potefl, expedlo ; teque omnia cum fuperioribus

faspe literis, tum proximis, tentaffe intelligo. Ego cum Sal-

luflio Ciceronem ad Cjefarem mittere cogitabam. Tulliam au-

tem non videbam effe caufam cur diutius mecum tanto in

communi moerore retinerem : itaque matri eam, cum primum

per ipfam liceret, eram remiffurus. Pro ea, quam ad modum

ToM. VIII. R r



314 EPISTOLARUMconfolantis fcrlpfiili 'n^ccoTu^^y putato ea me fcripfifle, quce tu

ipfe intelligis refponderi potuiiTe. Quod Oppium tecum fcri-

bis locutum, non abhorret a mea fufpicione ejus oratio : fed

non dubito quin iftis perfuaderi nullo modo poflit, ea, quae

faciant, mihi probari poiTe ; quoquo modo loquar : ego tamen

utar moderatione, qua potero : quanquam quid mea interfit ut

eorum odium fubeam, non intelligo. Te juila caufa impediri,

quo minus ad nos venias, video ; idque mihi valde moleflum

efl. Illum ab Alexandria difceiTiiTe nemo nuntiat ; conftatque,

ne profedtum quidem illinc quemquam poil Idus Martias

nec poft Idus Decemb. ab illo datas ullas literas : ex quo in-

telligis, illud de literis a. d. v Id. Febr. datis (quod inane

eifet, etiam fi verum eifet) non verum qSq. L. Terentium dif-

ceiliiTe ex Africa fcimus, Pasilumque veniiTe. Quid is afFerat,

aut quo modo exierit, aut quid in Africa iiat, fcire velim :

dicitur enim per Naiidium emiifus eife. Id quale fit velim, ii

inveneris, ad me fcribas. De H-S x, ut fcribis, faciam. Vale.

XVII Kal. Quint.

CiCERo Attico Sal.

XVIII. ir\ E illius Alexandria difceiTu, nihil adhuc rumorls,

contraque opinio, valde eife impeditum. Itaque

nec mitto, ut conftitueram, Ciceronem, et te rogo ut me hinc

expedias : quodvis enim fupplicium levius eil hac permaniio-

ne. Hac de re et ad Antonium fcripii, et ad Balbum, et ad

Oppium. Sive enim bellum in Italia futurum eft, five claiii-

bus utetur, hic eife me minime convenit : quorum fortaiTe

utrumque erit ; alterum certe. Intellexi omnino ex Oppii fer-

mone, quem tu mihi fcripfifti, quiie iilorum via eifet : fed ut

eam iledlas, te rogo. Nihil omnino jam expedto niii miferum

fed hoc perditlus, in quo nunc fum, fieri nihil poteil. Quarc

et cum Antonio loquare velim, et cum iilis ; et rem, ut



AD ATTICUM L I B. XI. 315

poteris, expedlas ; et mlhi quamprlmum de omnibus rebus

fcribas. Vale. XII Kal. Quint.

CicERo Attico Sal.

XIX. /ÛM tuls dare pofTem literas, non praetermili i etfi

quid fcriberem, non habebam. Tu ad nos et rarius

fcribls quam folebas, et brevius ; credo quia nihii habes,

quod me putes libenter legere aut audire polTe. Veruntamen

velim, fi quid erit, qualecunque erit, fcribas. Efl autem unumquod mihi fit optandum, fi quid agi de pace pofTit j quod

nulla equidem habeo in fpe : fed qula tu leviter interdum fig-

nificas, cogis me fperare quod optandum vix efl. Philotimus

dicitur Idib. Sext. Nihil habeo de illo amplius. Tu velim ad

ca mihi refcribas, quae ad te antea fcripfi. Mihi tantum tem-

poris fatis eft, dum ut in peflimis rebus aliquid caveam, qui

nihil unquam cavi. Vale. XI Kal. Sext.

CiCERo Attico Sal.

XX. CEPTIMO-DECIMO Kal. Sept. venerat dle xxviii

Seleucia Pierla C. Trebonius, qui fe Antiochiae dice-

ret apud Casfarem vidlfTe Quintum filium cum Hirtio : eos de

Quinto qux voluifTent, impetrafie nuUo quidem negotio : quod

ego magis gauderem, fi ifla nobis impetrata quidquam ad fpemexplorati haberent. Sed et alia timenda funt, ab aliifque, et ab

hoc ipfo. Quas dantur ut a domino, rurfus in ejufdem funt po-

teflate. Etiam Salluftio ignovit. Omnino dicitur nemini ne-

gare : quod ipfum eft fufpedtum, notionem ejus differrl. M.

Gallius, Q^filius, mancipia Salluflio reddidit. Is venit ut le-

giones in Siciliam traduceret : et protinus iturum Casfarem

Patris. Quod fi faciet, ego, quod ante mallem, aliquo propius

R r 2



3i6 EPISTOLARUMaccedam. Tuas literas ad eas, quibus a te proxime confilium

petivi, vehementer expedo. Vale. XVI Kal. Septenib.

CiceroAtticoSal..

XXI. A CCEPI VI Kal. Sept. literas a te, datas xii Kal.

doloremque, quem ex Quinti fcelere jampridem

acceptum jam abjeceram, ledta ejus epiftola, graviflimum cepi.

Tu etli non potuifti ullo modo facere, ut mihi illam epiftolam

non mitteres ; tamen mallem non effe miffam. Ad ea autem,

qujE fcribis de teftamento, videbis quid, et quo modo. De

nummis et illa fic fcripfit, ut ego ad te antea ; et nos, fi quid

opus erit, utemur ex eo, de quo fcribis. Ille ad Kal. Sept.

Athenis non videtur fore : multa eum in Afia dicuntur mora-

ri, maxime Pharnaces. Legio xii, ad quam primum Sylla ve-

nit, lapidibus egiffe hominem dicitur: nullam putant fe com-

moturam. Illum arbitrantur protinus Patris in Siciliam : fed,.

fi hoc ita efl, huc veniat neceffe efl : ac mallem illum -, aliquo

enim hinc evafiffem. Nunc metuo ne fit expedlandum; et cum

reliquis etiam loci gravitas hic miferrime perferenda. Quod

me mones ut ea videam quiE ad tempus accommodem ; face-

rem fi res pateretur, et fi ulk) modo fieri pofTet : fed in tantia

noftris peccatis, tantifque noftrorum injuriis, nihil eft, quod

aut facere dignum nobis, aut fimulare, poflim. Syllana con-

fers iin quibus omnia genere ipfo praeclarifTima fuerunt, mo-

deratione paulo minus temperata. Haec autem ejufmodi funt,

ut oblivifcar mei ; idque malim quod omnibus fit melius,

quorum utilitati meam junxi. Tu ad me tamen velim quam

fspiffime fcribas, eoque magis, quod praeterea nemo fcribit i

ac fi omnes, tuas tamen maxime expedlarem. Quod fcribis il-

lum per me Quinto fore placatiorem ; fcripfi ad te antea>

cum ftatim Quinto filio omnia tribuiffe ; noftri nullam men-

tionem. Vale.



AD ATTICUM L I B, XL 317

CicERO Attico Sal.

XXII. r\ILIGENTER mihi fafciculum reddidit Balbi

tabellarius. Accepi enim a te literas, quibus vide-

ris vereri, ut epiftolas illas acceperim; quas quidem vellem

mihi nunquam redditas : auxerunt enim mihi dolorem. Nec

fi in aliquem incidiflent, quidquam novi attuliffent: quid enim

tam pervulgatum, quam illius in me odium, et genus hoc lite-

rarum ? quod ne Casfar quidem ad iftos videtur mififle, quafi

quo illius improbitate oiFenderetur, fed, credo, uti notiora nof-

tra mala eflent. Nam quod te vereri fcribis, ne illi oblint, ei-

que rei mederi -, ne rogari quidem fe paflus eft de illo : quod

quidem mihi moleftum non eft; illud moleftius, iftas impetra-

tiones noftras nihil valere. Sylla, ut opinor, cras hic erit cum

Meflala. Currunt ad illum pulli a militibus ; qui fe negant uf-

quam, nifi acceperint. Ergo ille huc veniet ; quod non puta-

bant : tarde quidem j itinera enim ita facit, ut multos dies in

oppidum ponat. Pharnaces autem, quoquo modo aget, aife-

ret moram. Quid mihi igitur cenfes ? jam enim corpore vix

fuflineo gravitatem hujus casli, quas mihi laborem affert in do-

lore. An his illuc euntibus mandem, ut me excufent, ipfe ac-

cedam propius ? Quaefo, attende ; et me, quod adhuc faepe

rogatus non fecifli, confilio juva : fcio rem difficilem effe ; fGd

ut in malis. Etiam illud mea magni interefl, te ut videam :

profedto aliquid profecero, fi id acciderit. De teflamento, ut

fcribis, animadvertes.




,CiCERo Attico Sal.

XXIII. /ÛOD ad te fcripferam, ut cum Camlllo commu-^ nicares, de eo Camillus mihi fcripfit, te fecum

locutum. Tuas literas exped:abam ; nifi illud quidem mutari,

fi aliter eft atque oportet, non video polTe : fed cum ab illo ac-

ccpifTem literas, defideravi tuas ; et fic putabam, te certiorem

fadlum non effe, modo valeres : fcripferas enim te quodam

valetudinis genere tentari. Acufius quidam Rhodo veneratVIII Id. Quint. Is nuntiabat, Quintum iilium ad Caefarem

profedlum iv Kal. Junias, Philotimum Rhodum pridie eum

diem venifTe, habere ad me literas. Ipfum Acufium audies :

fed tardius iter faciebat : eo feci ut celeriter eunti darem.

Quid fit in iis literis, nefcio : fed mihi valde Quintus frater

gratulatur. Equidem in meo tanto peccato nihil ne cogitatione

quidem aiTequi poffum, quod mihi tolerabile pofTit effe. Te

oro, ut de hac mifera cogites ; et illud, de quo ad te proxime

fcripfi, ut aliquid conficiatur ad inopiam propulfandam, et

etiam de ipfo teflamento. Illud quoque vellem antea j fed om-

nia timuimus. Melius quidem in pefTimis nihil fuit difcidio.

Aliquid feciffemus, ut vivi, vel tabularum novarum nomine,

vel nodlurnarum expugnationum, vel MetelljE, vel omnium

malorum : nec res periiffet ; et videremur aliquid doloris viri-

lis habuiffe. Memini omnino tuas literas ; fed et tempus il-

lud : etfi quidvis prasftitit. Nunc quidem ipfe videtur denun-

tiare : audimus enim de flatu Reipublicje. O dii ! generumne

noflrum potifiimum, ut hoc, vel tabulas novas ? Placet mihi

igitur, et idem tibi, nuntium remitti. Petet fortaffe tertiam

penfionem. Confidcra igitur, tumne cum ab ipfo nafcetur, an

prius ego. Si ullo modo potuero, vel no(flurnis itineribus ex-

periar, ut te videam. Tu et haec, et fi quid erit quod interlit

me fcire, fcribas velim. Vale.




CiCERo Attico Sal.

XXIV. f^lJJE dudum ad me, et, quas etlam ante bis ad Tul-

^ liam de me, fcripfifti, ea fentio effe vera. Eo fum

miferior, (etfi nihil videbatur addi pofTe) quod mihi non modo

irafci graviffima injuria accepta, fed ne dolere quidem impune

llceat. Quare ifluc feramus : quod cum tulerimus, tamen ea-

dem erunt perpetienda, quas tu, ne accidant, ut caveamus

mones. Ea enim eft nobis contra<5la culpa, ut omni ftatu, om-

nique populo, eundem exitum habitura videatur. Sed ad meam

manum redeo : funt enim haec occultius agenda. Vide qua^fo

etiam nunc de teftamento, quod tum fadlum, cum illa quaerere

coeperat. Non credo te commorit; neque enim rogarit ; ne

me quidem. Sed quafi ita fit -, quoniam in fermonem jam ve-

nifli, poteris eam monere, ut alicui committat, cujus extra

periculum hujus belli fortuna fit. Equidem tibi potifTimum

velim, fi idem ilia vellet :

quam quidem celo miferam, me in

hoc timere. De illo altero, fcio equidem venire nunc nihil

pofTe : fed feponi et occultari pofTunt, ut extra ruinam fint

eam, quse impendet. Nam quod fcribis, nobls noflra, et tua

Terentice, fore parata : tua credo ; noflra quae poterunt effe ?

De Terentia autem (mitto castera, quae funt innumerabilia)

quid ad hoc addi potefl ? Scripferas, ut H-S xii permutaret ^

tantum effe reliquum de argento. Mifit illa ccIod mihi, et

adfcripfit, tantum effe reliquum. Cum hoc tam parvum deparvo detraxerit, perfpicis quid in maxima re fecerit ? Philo-

timus non modo nuUus venit, fed ne per literas quidem, aut

per nuntium, certiorem facit me quid egerit. Ephefo qui ve-

niunt, ibi fe eum de fuis controverfiis in jus adeuntem vidifTe

nuntiant : quae quidem (ita enim verifimile efl) in adventum

Caefaris fortaffe rejiciuntur. Ita aut nihil puto eum habere,

quod putet ad me celerius perferendum, et eo me magis effe



320 EPISTOLARUMdefpedum ; aut, etiam fi quid habet, id nifi omnibus fuis ne-

gotiis confeftis ad me referre non curat : ex quo magnum

cquidemcapio dolorem, fed

non tantum, quantum videor de-bere. Nihil enim mea minus intereffe puto, quam quid illinc

afferatur : id quamobrem, te intelligere certe fcio. Quod me

mones de vultu et oratione ad tempus accommodanda ; etfi

diflicile efl, tamen imperarem mihi, fi mea quidquam inter-

effe putarem. Quod fcribis, literis putare Africanum nego-

tium confici pofle, velim fcriberes, cur ita putares : mihi qui-

dem nihil in mentem venit, quare id putem fieri poffe ; tu

tamen velim, fi quid erit, quod confolationis aliquid habeat,

fcribas ad me. Sin, ut perfpicio, nihil erit, fcribas idip-

fum. Ego ad te, fi quid audiero citius, fcribam. Vale. VIII.

Id. Sext,

CiCERO Attico Sal.

XXV. "ppACILE affentior tuis literis;quibus exponis plu-

ribus verbis nullum te habere confilium, quo a te

pofTim juvari. Confolatio certe nulla efl, quae levare poflit do-

lorem meum : nihil efl enim contrad:um cafu ; nam id effet

ferendum : fed omnia fecimus iis erroribus, et miferiis et ani-

mi et corporis, quibus proximi utinam mederi maluifTent,

quam obefTe. Quoniam neque confilii tui, neque confolationis

cujufquam, fpes ulla mihi oflenditur, non quasram ha^c a te

pofthac : tantum velim, ne intermittas ; fcribas ad me quid-

quid veniet tibi in mentem, cum habebis cui des, et dum erit

ad quem des;quod longum non erit. Illum difcefTifTe Alex-

andria rumor eft non iirmus, ortus ex Sulpicii literis ; quas

cundti poflea nuntii confirmarunt : quod verum an falfum fit,

quoniam mea nihil intereft, utrum malim nefcio. Quod ad te

jampridem de teftamento fcripfi, apud ivm^v illas velim : ut

poflint, advertas. Ego hujus miferrima facultate confedus




conflidior : nihil unquam fimile natum puto ; cui fi qua re

confulere aliquid poflum, cupio a te admoneri. Video eandem

effe difficultatem, quam in confilio dando ante : tamen hoc

me magis follicitat, quam omnia. In penlione fecunda casci

fuimus : alium mallem. Sed praeteriit. Te oro ut in perditis

rebus, li quid cogi, confici, poteft, quod lit in tuto, ex ar-

gento, neque fatis multa ex fupelled:ile, des operam. Jam

enim mihi videtur adelfe extremum, nec ulla fore conditio

pacis, eaque, quce funt, etiam fine adverfario peritura. Hsec

etiam, fi videbitur, cum Terentia loquare opportune. Non

queo omnia fcribere. Vale. III Non. Quint.

ToM. VIII. s r



[ 322 ]

EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R XII.

CicERo Attico Sal.

I. T T N D E C IM O dle poflquam a te dlfcefTcram, hoc II-

V^ terularum exaravi, egrediens e villa ante lucem : at-

que eo die cogitabam in Anagnino, poftero autem in Tufcu-

lano ; ibi unum diem. V Kalendas igitur ad conftitutum :

itaque utinam continuo ad complexum meas Tullia?, ad ofcu-

lum Atticae, poffim currere. Quod quldem ipfum fcribe quaefo

ad me' ; ut, dum confifto in Tufculano, fciam quid garriat -,

fin ruflicatur, quid fcribat ad te : eique interea aut fcribes fa-

lutem, aut nuntiabis, itemque Pilice : et tamen, etfi continuo

congreiTuri fumus, fcribes ad me, fi quid habebis.

Cum complicarem hanc epiftolam, noftuabundus ad me ve-

nit cum epiflola tua tabellarius; qua ledta, de Attics febricula

fcilicet valde dolui : reliqua quiE expecftabam, ex tuis literis

cognovi omnia. Sed quod fcribis igniculum matutinum ;^^ôv-

TiKcrWiôv efl memoriola vacillare : ego enim iv Kal. Axio dede-

ram, tibi iii, Quinto quo die venlfTem, id efl v Kal. Hoc

igitur habebis : novi nihil. Quid ergo opus erat epiftola ?

Quid, cum coram fumus, et garrimus quidquid in buccam ?

Efl profecto quiddam Aec^jj, quas habet, etiam fi nihil fubefl,

collocutione ipfa fuavitatem.



AD ATTICUM LIB, XII. 323

CicERo Attico Sal.

II. ILI I C rumor eft tamen Murcum periilTe naufragio, Aii-

nium delatum vivum in manus militum, quinquaginta

naves delatas in Uticam reflatu hoc, Pompeium non compare-

re, nec in Balearibus omnino fuifTe, ut Patiaecus affirmat : fed

au(5tor nullius rei quifquam. Habes qiias, dum tu abes, locuti

funt. Ludi interea Praenefte : ibi Hirtius,. et ifli omnes : et

quidem ludi dies odto. Quas coenae ? quê deliciê ? Res interea

fortaffe tranfad:a efl. O miros homines ! At Balbus a?dificat

r) yk^ AVTUi ^gA<i ? Verum fi quasris, homini non red:a, fed

voluptaria, quaerenti nonne (iiîcdlof ? Tu interea dormis. Jam

explicandum eft 'srpoQAyif^cc, li quid adlurus es. Si quaeris quid

putem, ego fru(ftum puto. Sed quid multa ? jam te videbo ;

et quidem, ut fpero, de via recta ad me : fimul enim et diem

Tyrannioni conflituemus, et fi quid aliud.

CiceroAtticoSal.

IIL TTNUM te puto minus blandum effe, quam me ; et,

ii uterque noftrum efl aliquando adverfus aliquem,

inter nos certe nunquam fumus. Audi igitur me hoc cL^rinvTos

dicentem. Ne vivam, mi Attice, fi mihi non modo Tufcula-

num, ubi casteroqui fum libenter, fed fia^cdpMv vyja-oi tanti funt,

ut fine te fim totos dies. Quare obduretur hoc triduum ; ut te

quoque ponam in eodem -mc^ : quod ita efl profedto. Sed ve-

lim fcire, hodiene ftatim de audtione, aut quo die, venias.

Ego me interea cum libeliis : ac molefle fero Vennonii me

hifloriam non habere. Sed tamen ne nihil de re, nomen illud

quod a Casfare, tres habet conditiones, aut emptionem ab

hafta i (perdere malo : etfi, praeter turpitudinem, hoc ipfum

S f2



324 EPISTOLARUMputo efle perdere) aut delegationem a mancipe, annua die ;

(quis erit, cui credam ? aut quando ifte Metonis annus ve-

niet ?) aut Vccfteni conditionem femiffe.2x€\/â/

igitur. Acvereor, ne ifte jam audlionem nullam faciat, fed ludis fad:is

KrvTTu fubfidio currat, ne talis vir a,Xo-^^n. Sed iîKvioi.

CicERo Attico Sal.

IV. r\ GRATAS tuas mihi jucundafque literas ! quid

qua^ris ? reftitutus eft mihi dies feflus. Angebar enim,

quod Tiro mpivB-it^fiop te fibi effe vifum dixerat. Addam igitur,

ut cenfes, unum diem. Sed de Catone '^ôCAvif^ct "^x^ftii^&tov eft.

Non affequor ut fcribam, quod tui convivas non modo liben-

ter, fed etiam cequo animo, legere poffint. Quin etiam, fi a

fententiis ejus did:is, fi ab omni voluntate confiliifque, quas

de Republica habuit, recedam, •Â^wj-que velim gravitatem

conflantiamque ejus laudare ; hoc ipfum (iKna-fÂ fit. Sed vere

laudari ille vir non potefl:, nifi haec ornata fmt;quod ille ea,

quae nunc funt, et futura viderit, et ne fierent contenderit, et,

fadla ne videret, vitam reliquerit. Horum quid eft, quod Ale-

dio probare poffimus ? Sed cura obfecro ut valeas, eamquej^

quam ad omnes res adhibes, in primis ad convalefcendum ad-

hibe prudentiam.

CiCERO Attico Sal.

V. /ÛINTUS pater quartum, vel potius millefimum, ni-

^ hil fapit, qui laetetur Luperco filio et Statio, ut cernat

duplici dedecore cumulatam domum : addo etiam Philotimum

tertium. O flultitiam, nifi mea major efiet, fmgularem ! Quod

autem os in hanc rem i.pcf.vov a te ? Fac non ad th-^^^rav xpy,vyiy^

fed ad U^^riW, eum venifTe -, fed Ai^TrviviAâ, aif^Sov AAâa in te



AD ATTICUM LIB. XII. 325

Kpmvy ut fcribis, haurire, in tantis fuis prffifertim anguftiis,

Tm TuZr ouf 'hTnTx.Y^-^^ ? Sed ipfe viderit. Cato me quidem de-

led:at, fed etiam BalTum Lucilium fua. De Ca^lio tu quaeres,

ut fcribis : ego nihil novi. Nofcenda eft natura, non flicultas

modo. De Hortenfio et Virginio, tu li quid dubitabis : etfi

quid magis placeat, ego quantum afpicio, non facile inveneris,

Cum Muftela, quemadmodum fcribis, cum venerit Crifpus.

Ad Aulum fcripfi, ut ea, qus bene nolTem de auro, Pifoni

demonftrarem : tibi enim fane affentio, et iflud nimium diu

duci, et omnia nunc undique contrahenda. Te quidem nihil

agere, nihil cogitare aliud, nifi quod ad me pertineat, fiicile

perfpicio ; meifque negotiis impediri cupiditatem tuam ad me

veniendj. Sed mecum elle te puto j non folum quod meam

rem agis, verum etiam quod videre videor, quo modo agas :

neque enim ulla hora tui mihi efl operis ignota. Tubulum

Praetorem video L. Metello, Q^Maximo CofT. Nunc velim,.

P. Scasvola Pontifex maximus, quibus CoiT. Tribunus plebis^

Equidem puto proximis, C^pione et Pompeio : Prastor enim.

P. Furio, Sex« Atilio : dabis igitur Tribunatum, et, fi poteris,

Tubulus quo crimine. Et vide, quasfo, L. Libo, ille qui de

Ser. Galba, Cenforinone et Manilio, an T. Quintio, M' Acilio

CofT. Tribunus plebis fuerit. Conturbat enim me, in Bruti

epitoma Fannianorum fcriptum quod erat in extremo ; idque

ego fecutus, hunc Fannium, qui fcripfit hiftoriam, generum

effe fcripferam Laelii : fed tu me ^^Mfîrîcu^ refelleras ; te au-

tem nunc Brutus et Fannius. Ego tamen de bono auftore

Hortenfio fic acceperam, ut apud Brutum eft. Hunc igitur

locum expedies. Ego mifi Tironem Dolabellae obviarn : is ad

me Idibus revertetur. Te expedlabo poftridie. De Tullia mea-

tibi antiquifhmum effe video ; idque ita ut fit, te vehementer

rogo. Ergo et in integro omnia : fic enim fcribis. Mihi etfi

Kalendae vitands fuerunt^ Nicafionumque ct^xiTVTni fugienda,.

conficiendaEque tabulae ; nihil tamen tanti, ut a te abeffem,.

fuit. Cum Romae effem, et te jam jamque vifurum me



26 EPISTOLARUMputarem ;

quotidie tamen horae, quibus expedlabam, longa^

videbantur. Scis me minime tffe blandum : itaque minus ali-

quanto dico, quam fentio.

CiceroAtticoSal*

VI. TÊ Caslio vide, quaefo, ne qua lacuna fit in auro. Ego

ifta non novi : fed certe in collybo eft detrimenti fa-

tis. Huc aurum fi accedit : fed quid loquor ? tu videbis. Ha-

bes Hegefiaegenus,

quodVarro laudat.

Venioad

Tyrannio-nem. Ain' tu ? verum hoc fuit fine me ? At ego quoties, cum

effem otiofus, fine te tamen nolui ? quo modo hoc ergo lues ?

uno fcilicet, fi mihi librum miferis; quod ut facias, etiam at-

que etiam rogo. Etfi me non magis liber ipfe delediabit, quam

tua admiratio deledtavit : amo enim ttkW <piKo^vjf/,cv 5 teque iflam

tam tenuem îoofiouv tam valde admiratum effe gaudeo. Etfi

tua quidem funt ejufmodi omnia : fcire enim vis ; quo uno

animus alitur. Sed, quasfo, quid ex ifta acuta et gravi refertur

ad reAof ? Sed longa oratio efl, et tu occupatus in meo qui-

dem fortaffe aliquo negotio ; et pro iflo affo fole, quo tu

abufus es in noflro pratulo, a te nitidum folem undlumque

repetemus. Sed ad prima redeo. Librum, fi me amas, mitte :

tuus efl enim profed:o, quoniam quidem efl miffus ad te.

âjitumne ab re tua eji otii tibiy ut etiam Oratorem legas ?

Ma(5le virtute : mihi quidem gratum, et erit gratius, fi non

modo in libris tuis, fed etiam in aliorum, per librarios tuos

Arijiophanem repofueris pro Eupoli. Caefar autem mihi irridere

vifus eft qucêfo illud tuum, quod erat ivTnng et urbanum. Ita

porro te fme cura effe jufiit, ut mihi quidem dubitationem

omnem tolleret. Atticam doleo tam diu : fed quoniam jam

fme horrore eft, fpero efle, ut volumus.




CicERo Attico Sal.

VII. (^V JE defideras, omnia fcripfi in codicillis, eofque

^ Eroti dedi, breviter, fed etiam plura quam quaeris j

in iis de Cicerone : cujus quidem cogitationis initium tu mihi

attulifli. Locutus fum cum eo liberaiiflime ; quod ex ipfo ve-

lim, {1 modo tibi erit commodum, fcifcitere. Sed quid diiFe-

ro ? Expofui te ex me detuliife, ecquid vellet, ecquid require-

ret : velle Hifpaniam, requirere liberalitatem. De liberalitate,

dixi, quantum Publilius, quantum flamen Lentulus, iilio. De

Hifpania duo attuli : primum idem, quod tibi, me vereri vi-

tuperationem : non fatis eife fi haec arma reliquiifemus ? etiam

contraria ? deinde fore ut angeretur, cum a fratre familiaritate

et omni gratia vinceretur. Velim magis liberalitate uti mea,

quam fua libertate ; fed tamen permiii : tibi enim intellexe-

ram non nimis difplicere. Ego etiam atque etiam cogitabo,

atque ut idem facias rogo. Magna res et iimplex eft manere ;

illud anceps. Verum videbimus. De Balbo et in codicillis

fcripferam, et ita cogito, iimul ac redierit : fm ille tardius,

ego tamen triduum. Et, quod praeterii, Dolabella etiam

mecum.

CicERo Attico Sal.

VIII. T^ E Cicerone multis res placet : comes eil idoneus,

Sed de prima peniione ante videamus : adeil: enim

dies, et ille currit. Scribe, quaefo, quid referat Celer egiife

Caefarem cum candidatis, utrum ipfe in Fcenicularium, an in

Martium campum, cogitet. Et fane fcire velim nunquid ne-

ceife fit comitiis eife Romae : nam et Pilia^ fatisfaciendum eil^.

€t utique Atticae.



328 EPISTOLARUM

CiCERO Attico Sal.

IX. ^[^ ego efTem hic libenter, atque id quotidle magis, ni

eiTet ea caufa, quam tibi fuperioribus literis fcripfi.

Nihil hac folitudine jucundius, nifi paulum interpellaifet

Amyntae filius : ^ cf^Tn^noKayias a,Yiîi ! Caetera noli putare

amabiliora fieri poiTe villa, litore, profpedtu maris, tum his

rebus omnibus. Sed neque hasc digna longioribus literis ; nec

erat quod fcriberem ; et fomnus urgebat.

CicERO Attico Sal.

X. IV/rALE mehercule de Athamante. Tuus autem dolor

humanus is quidem, fed magnopere moderandus.

Confolationum autem multae viae, fed illa re^tiffima : impe-

tret ratio, quod dies impetratura eft. Alexim vero curemus,

imaginem Tironis, quem segrum Romam remifi -, et, li quid

habet coUis iTr^^vi^m, ad me cum Tifameno transferamus.

Tota domus fuperior vacat, ut fcis. Hoc puto valde ad rem

pertlnere.

CiCERo Attico Sal,

XI. IV/rALE de Seio : fed omnia humana tolerabilia ducen-

da : ipli enim quld fumus ? aut quam diu hacc cura-

turi fumus ? Ea videamus, quae ad nos magls pertinent, nec

tamen multo, quid agamus de Senatu. Et, ut ne quid prae-

termittam, Caefonlus ad me literas mlfit, Poilumiam Sul-

picil domum ad fe veniife. De Pompeli Magni iilla tibl re-

fcripii nihil me hoc tempore cogltare. Alteram vero illam.




quam tu fcribis, puto nofti. Nihil vidi foedius. Sed adfum.

Coramigitur.

Oblignata epiftola, accepi tuas. Atticae hilaritatem libenter

audio : commotiuncuHs o-t;^7rA3-%&>.

CiCERO Attico Sal.

XII. T^ E dote tanto magis perpurga. Balbi regia conditio

efl delegandi. Quoquo modo confice : turpe eft rem

impeditam jacere. Infula Arpinas habere potefl germanam

u^ôB-ic^m : fed vereor ne minorem rijLtriv habere videatur. '£x-

rô7ni(jLog eft. Igitur animus in hortis : quos tamen infpiciam,

cum venero. De Epicuro ut voles ; etli y.i.%>fôZpfAom in pofte-

rum genus hoc perfonarum. Incredibile eft quam ea quidam

requirant : ad antiquos igitur ; avijbcietiTcv yu,^. Nihil habeo ad

te quod perfcribam : fed tamen inftitui quotidie mittere, ut

eliciam tuas literas ; non quo aliquid ex his expedem ; fed

nefcio quo modo tamen exped:o. Quare five habes quid, five

nihil habes, fcribe tamen ahquid, teque cura.

CicERO Attico Sal.

XIII. OOMMOVET me Attica; etfi afTentior Cratero.

BrQti literaj, fcriptas et prudenter et amice, multas

mihi tamen lacrymas attulerunt. Me hsc folitudo minus fti-

mulat, quam ifta celebritas : te unum defidero ', fed literis non

difficilius utor, quam fi domi effem. Ardor tamen ille idem

urget et manet, non mehercule indulgente me, fed tamen non

repugnante. Quod fcribis de Apuleio, nihil puto opus efie tua

contentione, nec Balbo et Oppio;quibus quidem ille recepe-

rat, mihique etiam jufierat nuntiari, fe moleflum omnino non

futurum. Sed cura, ut excufer morbi caafa in dies fingulos.

ToM. VIII. T t



330 EPISTOLARUMLaenas hoc rcceperat. Prende C. Septimium, L. Statilium.

Denique nemo negabit fe juraturum, quem rogaris. Quod Ci

erit durius, veniam, et ipfe perpetuum morbum jurabo. Cumcnim mihi carendum fit conviviis, malo id lege videri facere,

quam doiore. Cocceium velim appelles -, quod enim dixerat,

non facit : ego autem volo aliquod emere latibulum et perfu-

gium doloris mei.

CiCERo Attico Sal.

XIV. "P^ E me excufando apud Apuleium dederam ad t€ pridie

literas. Nihil effe negotii arbitror : quemcunque

appellaris, nemo negabit. Sed Septimium vide, et Loenatem,

et Statilium ; tribus enim opus efl : fed mihi Lsenas totum

receperat. Quod fcribis a Junio te appellatum ; omnino Cor-

nificius locuples eft : fed tamen fcire velim quando dicar fpo-

pondiife, et pro patre, anne pro filio : neque eo minus, ut

fcribis, procuratores Cornificii et Apuleium praediatorem vide-

bis. Quod me ab hoc moerore recreari vis, facis, ut omnia -,

fed me mihi non defuiffe, tu teftis es : nihil enim de mcerore

minuendo fcriptum ab ullo eft, quod ego non domi tuae le-

gerim ; fed omnem confolationem vincit dolor. Quin etiam

feci, quod profedto ante me nemo, ut ipfe me per literas con-

folarer : quem librum ad te mittam, fi defcripferint librarii :

aflirmo tibi nullam confolationem effe talem. Totos dies fcri-

bo ; non quo proficiam quid : fed tantifper impedior, non

equidem fatis ; vis enim urget : fed relaxor tamen, omniaque

nitor, non ad animum, fed ad vultum ipfum, fi queam, re-

ficiendum ; idque faciens interdum mihi peccare videor, in-

terdum peccaturus effe, nifi faciam. Solitudo aliquid adjuvat,

fed multo plus proficeret, fi tu tamen intereffes; quae mihi

una caufa efl hinc difcedendi : nam pro malis red:e habebat.

Quanquam ipfum doleo : non enim jam in me idem effe




poteris. Perierunt illa, qua3 amabas. De Bruti ad me literis

fcripli ad te antea : prudenter fcriptas j fed nihil quo me adju-

varent. Quod ad te fcripfit, id vellem ut ipfe adelTet -, certe

aliquid, quoniam me tam valde amat, adjuvaret. Quod fi quid

fcies, fcribas ad me velim ; maxime autem, Panfa quando. De

Attica, doleo : credo tamen Cratero. Piiiam angi veta : fatis

folitus es mcerere pro omnibus.

CicERo Attico Sal.

XV. A PUD Apuleium, quoniara in perpetuum non placet,

in dies ut excufer videbis. In hac folitudine careo

omnium colloquio -, cumque mane me in filvam abftrufi den-

fam et afperam, non exeo inde ante vefperum. Secundum te,

nihil eft mihi amicius folitudine : in ea mihi omnis fermo efl

cum literis : eum tamen interpellat fletus ; cui repugno quoad

pofTum : fed adhuc pares non fumus. Bruto, ut fuades, refcri-

bam. Eas literas cras habebis : cum erit cui des, dabis.

CiceroAtticoSal.

XVI. 'Tp E tuis negotiis relid:is nolo ad me venire -, ego po-

tius accedam, fi diutius impediere. Etfi ne difceflif-

fem quidem e confpedlu tuo, nifi me plane nihil ulla res adju-

varet. Quod fi eflet aliquod levaraen, id effet in te uno ; et,

cum primura ab aliquo poterit effe, a te erit. Nunc taraen ip-

fum fine te effe non pofTura. Sed nec tuae dorai probabatur,

nec raeae poterara ; nec fi propius effera ufpiam, tecura taraen

effem : idem enim te irapediret, quo rainus mecura elTes, quod

nunc etiara irapedit. Mihi adhuc nihil prius fuit hac folitudi-

ne ;quara vereor ne Philippus tollat : heri enim vefperi vene-

rat. Me fcriptio et literas non leniunt, fed obturbant.

T t 2




CI C E R O A T T 1 C O S A L

.

XVII. jl/JARClANUS ad me rcripfit, me excufatum effe

apud Apuleium a Laterenfi, Nafone, L^nate, Tor-

quato, Strabone : iis velim mco nomine reddendas literas cu-

res, gratuni mihi eos fecifTe. Quod pro Cornificio me ab hinc

amphus annis xxv fpopondilTe dicit Flavius; etfi reus locuples

efi:, et Apuleius praediator liberalis, tamen velim des operam,

ut inveftiges ex confponforum tabuhs, fitne ita. Mihi ante

enim i^dilitatem meam nihil erat cum Cornificio : potefl: ta-

men fieri ; fed fcire certum velim ; et appelles procuratores, fi

tibi videtur. Quanquam quid ad me ? veruntamen. Panfs

profedionem fcribes cum fcies. Atticam falvere jube, et eam

cura, obfecro, diligenter. Pilias falutem.

CiceroAtticoSal.

XVIIL T^ U M recordationes fugio, quê quafi morfu quo-

dam dolorem efficiunt, refugio a te admonendo ^

quod velim mihi ignofcas, cuicuimodi efi: : etenim habeo non-

nullos ex iis, quos nunc leftito, au(5tores, qui dicant, fieri id

oportere, quod faepe tecum egi, et quod a te approbari volo.

De fano illo dico ; de quo tantum, quantum me amas, velim

eogites. Equidem neque de genere dubito;

placet enim mihi

Cluatii : neque de re -, Ilatutum efi: enim : de loco nonnun-

quam. Velim igitur cogites. Ego, quantum his temporibus

tam eruditis fieri poterit, profedlo illam confecrabo omni ge-

nere monimentorum, ab omnium ingeniis fcriptorum, et Grx-

coruni et Latinorum ; quae res forfitan fit refricatura vulnus

meum. Sed jam quafi voto quodam et promifib me teneri

puto ', longumque illud tempus, cum non ero, magis me




movet, quam hoc exiguum, quod mihl tamen nimium longum

videtur. Habeo enim nihil, tentatis rebus omnibus, in quo

acquielcam : nam, dum illud traftabam, de quo antea fcripfi

ad te, quafi fovebam dolores meos. Nunc omnia refpuo ; nec

quicquam habeo tolerabilius, quam folitudinem ; quam, quod

eram veritus, non obturbavit Philippus : nam, ut heri me fa-

lutavit, flatim Romam profedlus eil. Epiftolam, quam ad

Brutum, ut tibi placuerat, fcripli, mili ad te : curabis cum

tua perferendam. Ejus tamen mifi ad te exemplum, ut, fi mi-

nus placeret, ne mitteres. Domeflica quod ais ordine adminif-

trari, fcribes qua? fmt ea. QuiEdam expedto. Cocceius vide ne

fruftretur : nam Libo quod pollicetur, ut Eros fcribit, non

incertum puto. De forte mea Sulpicio confido, et Egnatio fci-

licet. De Apuleio quid efi: quod labores, cum fit excufatio fa-

cilis ? Tibi ad me venire, ut oftendis, vide, ne non fit facile :

efi: enim longum iter, difcedentemque te, quod celeriter tibi

erit fortafiê faciendum, non fine magno dolore dimittam. Sed

omnia, ut voles : ego enim, quidquid feceris,. id cum red:e,

tum etiam mea caufa, fad:um putabo. Heri cum ex aliorum

literis cognovifiêm de Antonii adventu, admiratus fum nihil

efi!e in tuis : fed erant pridie fortafiê fcriptae, quam datse. Ne-

que ifta quidem curo : fed tamen opinor propter prjEdes fuos

accucurrifiê. Quod fcribis Terentiam de obfignatoribus mei

tefi:amenti loqui, primum tibi perfuade, me iHsc non curare,

neque efiê quidquam aut parvae curae aut novae loci. Sed ta-

men quid fimile ? illa eos non adhibuit, quos exifi:imavit quae-

fituros,nifi fcifiênt,

quidefiTet :

numid

etiam mihi periculifuit ? Sed tamen faciat illa quod ego : dabo meum tefi:amen-

tum legendum cui voluerit : intelliget, non potuifiie honorifi-

centius a me fieri de nepote, quam fecerim. Nam quod non

advocavi ad obfignandum ; primum mihi non venit in men-

^tem i deinde ea re non venit, quia nihil attinuit. Tute fcis,

(fi modo meminifi:i) me tibi tum dixifiê, ut de tuis ahquos

adduceres. Quid enim opus erat multis ? equidem domefiicos



334 EPISTOLARUMjuiTeram. Tum tibi placuit, ut mitterem ad Silium ; inde eft:

natum, ut ad Publilium : fed necefTe neutrum fuit. Hoc tu

tra(5tabis ut tibi videtur.

CiCERo Attico Sal.

XIX. p ST hic quidem locus amcenus, et in mari ipfo, qui

et Antio et Circaeis afpici poffit : fed ineunda nobis

ratio efl, quemadmodum in omni mutatione dominorum, qui

innumerabilesfieri polTunt in infinita pofleritate, (fi

modohaec

ftabunt) illud, quaii confecratum, remanere pofTit. Equidem

jam nihil egeo vedtigalibus, et parvo contentus effe poffum.

Cogito interdum trans Tiberim hortos aliquos parare, et qui-

dem ob hanc caufam maxime : nihil enim video, quod tam

celebre eife poflit ; fed quos coram videbimus ; ita tamen, ut

hac aeflate fanum abfoiutum fit. Tu tamen cum Apella Chio

confice de cokimnis. De Cocceio et Libone quae fcribis, ap-

probo imaxime, quod de judicatu meo. De fponfu fi quid

profpexeris ; et tamen quid procuratores Cornificii dicant, ve-

lim fcire ; ita ut in ea re te, cum tam occupatus fis, non mul-

tum operae velim ponere. De Antonio quoque Balbus ad me

cum Oppio confcripfit, idque tibi placuiffe, ne perturbarer.

Illis egi gratias : te tamen, ut jam ante ad te fcripfi, fcire vo-

lo, me neque iflo nuntio effe perturbatum, nec jam ullo per-

turbatum iri. Panfa fi hodie, ut putabas, profedtus efl, pofl-

hac jam incipito fcribere ad me, de Bruti adventu quid ex-

pedtes, id efl, quos ad dies : id, fi fcies ubi jam fit, facile

conjed:ura affequere. Quod ad Tironem de Terentia fcribis,

obfecro te, mi Attice, fufcipe totum negotium : vides et ofii-

cium agi meum quoddam, cui tu es confcius, et, ut nonnulli

putant, Ciceronis rem. Me quidem id multo magis movet,

quod mihi efl et fand;ius et antiquius ; prsfertim cum hoc al-

terum neque fincerum neque firmum putem fore.




CiceroAtticoSal.

XX. T^ O N D U M videris perfpicere, quam me nec Anto-

nius commoverit, nec quidquam jam ejufmodi poffit

commovere. De Terentia autem fcripli ad te iis literis, quas

dederam pridie. Quod me hortaris, idque a caeteris deliderari

fcribis, ut diffimulem me tam graviter dolere; polTumne ma-

gis, quam quod totos dies confumo in literis ? quod etfi non

difiimulationis, fed potius leniendi et fanandi animi, caufa fa-

cio ; tamen li mihi minus proficio, fimulatione certe facio fa-

tis. Minus multa ad te fcripfi, quod expe<5labam tuas literas

ad eas, quas ad te pridie dederam : expedtabam autem maxime

de fano, nonnihil etiam de Terentia. Velim me facias cer-

tiorem proximis literis, Cn. Caspio, Servilise Claudii pater,

vivone patre fuo naufragio perierit, an mortuo ; item Rutilia

vivone C. Cotta, fiHo fuo, mortua fit, an mortuo. Pertinent

ad eum librum, quem de ludlu minuendo fcripfimus.

CicERo Attico Sal.

XXI. T E G I Bruti epiflolam, eamque tibi remifi, fane non

prudenter refcriptam ad ea, quae requifieras. Sed

ipfe viderit : quanquam illud turpiter ignorat. Catonem pri-

mum fententiam putat de animadverfione dixiffe; quam omnesante dixerant, pr^ter Caefarem : et cum ipfius Cêfaris tam fe-

vera fuerit, qui tum Prsetorio loco dixerit, Confularium putat

leniores fuiffe, Catuli, Servilii, Lucullorum, Curionis, Tor-

quati, Lepidi, Gellii, Volcatii, Figuh', Cott^, L. Caefaris, C.

Pifonis, etiam M' Glabrionis, Silani, Murenae, defignatorum

Confulum. Cur ergo in fententiam Catonis ? quia verbis hi-

culentioribus et pluribus rem eandem comprehenderat. Me



336 EPISTOLARUMautem hlc laudat, quod retulerim, non quod patefecerim, quod

cohortatus iim, quod deniquc ante, quam confulerem, ipfe ju-

dicaverim : quae omnia, quia Cato laudibus extulerat in caelum,

perfcribendaque cenfuerat ; idcirco in ejus fententiam eft fadta

difceffio. Hic autem fe etiam tribuere multum mi putat, quod

fcripferit, opti??ium confulem: quis enim jejunius dixit inimicus?

Ad caetera vero tibi quemadmodum refcripfit ? tantum rogat

de fenatus-confulto ut corrigas : hoc quidem fecilTet etiamfi a

Ranio admonitus effet. Sed hasc iterum ipfe viderit. De hor-

tis, quoniam probas, effice aliquid : rationes meas nofli. Si

vero etiam a Faberio recedit, nihil negotii efl:

fed etiam fine

eo poffe videor contendere. Venales certe funt Drufae ; fortalTe

et Lamiani et CafHani : fed coram. De Terentia non pofTum

commodius fcribere, quam tu fcribis. Officium fit nobis an-

tiquiffimum : fi quid nos fefellerit, ilHus malo me, quam

mei, poenitere. Ovise C. Lollii curanda funt H-S c. Negat

Eros poffe fine me -, credo, quod accipienda aliqua fit et danda

aeflimatio. Vellem tibi dixiffet : fi enim res efl, ut mihi fcri-

blt, parata, nec in eo ipfo mentitur, per te confici potuit : id

cognofcas, et conficias velim. Quod me in forum vocas j eo

vocas, unde, etiam bonis mels rebus, fugiebam : quid enim

mihi cum foro fine judiciis, fine Curia, in oculos incurren-

tibus iis, quos aequo animo videre non pofTum ? Quod autem

homines a me poflulare fcribis, ut RomsE fim, neque mihi

ut abfim concedere,' aut quatenus eos mihi concederej jam

pridem fclto effe, cum unum te pluris, quam omnes illos,

putem : ne me quidem contemno ; meoque judicio multo

flare malo, quam omnium reliquorum. Neque tamen progre-

dior longius^ quam mihi dodtiffimi homines concedunt\ quo-

rum fcripta omnia, quaecunque funt in eam fententiam, non

legi folum, quod ipfum erat fortis aegroti, accipere medici-

nam ; fed in mea etiam fcripta tranfluli ; quod certe afflidti et

frad:i animi non fuit. Ab his me remediis noli in iflam tur-

bam vocare, ne recidam.



A D ATTICUM LIB. XII. ^37

CiCERo Attico Sal.

XXII. Y) E Terentia, quod mihi omne onus imponis ; non

cognofco tuam in me indulgentiam: ifta enim funt

ipfa vulnera, quae non poiTum tradlare Hne maximo gemitu.

Moderare igitur, qusefo, ut potes. Neque enim a te plus,

quam potes, poftulo : potes autem, quid veri fit, perfpicere

tu unus. De Rutilia, quoniam videris dubitare, fcribes ad me,

cum fcies : fed quam primum; et num Clodia D. Bruto Con-

fulari filio fuo mortuo vixerit. Id de Marcello, aut certe de

Poflumia, fciri potefl -, illud autem de M. Cotta, aut de Syro,

aut de Satyro. De hortis etiam atque etiam te rogo. Omnibus

meis, eorumque, quos fcio mihi non defuturos, facultatibus

(fed potero meis) enitendum mihi eft. Sunt etiam quae vende-

re facile pofTim : fed, ut non vendam, eique ufuram pendam, ^^

a quo emero, non plus annum, pofTum aflequi, quod volo, 11

tu me adjuvas. ParatilTimi funt Drufi : cupit enim vendere.

Proximos puto Lamias : fed abefl. Tu tamen, fi quid potes,

cdorare. Ne Silius quidem quidquam utitur, et is ufuris fa-

cillime fuflentabitur. Habe tuum negotium ; nec, quid res

mea familiaris poflulet, quam ego non curo, fed quid velim,

ct cur velim, exiflima.

CiCERo Attico Sal.

XXIII. pUTARAM te aliquid novi -, quod ejufmodi fue-

rat initium literarum;quamvis non curarem quid

in Hifpania fieret, tamen te fcripturum : fed videlicet meis

literis refpondifti, ut de foro, et de Curia. Sed domus efl, ut

ais, forum. (îd ipfa domo mihi opus efl, carenti foro ? oc-

cidimus, occidimus, Attice, jam pridem nos quidem, fed

ToM. VIII. V V



33B EPISTOLARUMnunc fatcmur, poftea quam unum, quo tenebamur, amifimus.

Itaque folitudines fequor : et tamen, fi qua me rcs ifto ad-

duxerit, enitar,fi

quo modo potero, (potero autem) ut praeter

me nemo dolorem meum fentiat ; fi ullo modo poterit, ne tu

quidem. Atque etiara illa caufa eil non veniendi. Meminifli,

quid ex te Aledius quaBlierit : quin etiam nunc molefti funt

quid exiftimas, fi venero .? De Terentia ita cura ut fcribis

meque hac ad maximas asgritudines acceffione nunc maxima

libera. Et ut fcias me ita dolere, ut non jaceam -, quibus Con-

fulibus Carneades et ea legatio Romam venerit, fcriptum efl:

in tuo annali. Haec nunc quaero, quae caufa fuerit : de Oropo,

opinor > fed certum nefcio : et, fi ita efl, quae controverfiae :

prsterea, qui eo tempore nobilis Epicureus fuerit Athenis,

qui prafuerit hortis ; qui etiam Athenis •mXaiiisi fuerint il-

luftres : quas te etiam ex Apollodori puto pofTe invenire. De

Attica moleftum ; fed quoniam leviter, redle effe confido. Dc

Gamala dubium mihi non erat : unde enim tam felix Ligus

pater ? nam quid de me dicam, cui ut omnia contingant, quae

volo, levari non pofTum ? De Drufi hortis, quanti licuifTe tu

fcribis, id ego quoque audieram, et, ut opinor, heri ad te

fcripferam : fed quanti quanti, bene emitur quod neceffe efl.

Mihi, quoquo modo tu exiflimas, (fcio enim ego ipfe, quid

de me exiflimem) levatio quaedam eft, fi minus, doloris, at

officii debiti. Ad Sicam fcripfi, quod utitur L. Cotta. Si nihil

conficeretur de Tranftiberinis, habet in Oftienfi Cotta celeber-

rimo loco, fed pufillum loci. Ad hanc rem tamen plus etiam

fatis. Id velim cogites, nec tamen ifta pretia hortorum perti-

mueris. Nec mihi jam argento, nec vefle, opus eft, nec qui-

bufquam amoenis locis : hoc opus efl. Video etiam, a quibus

adjuvari pofTim. Sed loquere cum Silio: nihil enim efl mehus.

Mandavi etiam Sicae : refcripfit, conflitutum fe cum eo habe-

re. Scribat igitur ad me, quid egerit, et, ut tu videbis»




CiCERo Attico Sal.

XXIV. T)ENE fecit A. Sillus, qui tranfegerit ; neque enim

ei deeffe volebam, et, quid pofTem, timebam. De

Ovia confice, ut fcribis. De Cicerone tempus eife jam vidctur.

Sed quaero, quod illi opus erit Athenis, permutarine pofTit, an

ipfi ferendum fit ; de totaque re, quemadmodum et quando

placeat, velim confideres. Publius iturufne fit in Africam, et

quando, ex Aledio fcire poteris : quasras et ad me fcribas, ve-

lim. Et ut ad meas ineptias redeam, velim me certior^m fa-

cias, P. Craffus, Venuleiae filius, vivone P. Craffo Confulari,

patre fuo, mortuus fit, ut ego meminiffe videor, an pofl. Item

quasro de Regillo, Lepidi filio, redlene meminerim, patre vivo

mortuum. Cifpiana explicabis, itemque Praetiana. De Attica

optime it. Ei falutem dices, et Piliae.

CiCERo Attico Sal.

XXV. CCRIPSIT ad me diligenter Sica de Silio, feque ad

te rem detuliffe ; quod tu idem fcribls. Mihi et res

et conditio placet, fed Ita, ut numerato malim, quam aeflima-

tione : voluptarlas enlm pofTefiiones nolet Silius ; Vecftigalibus

autem ut hls poffum effe contentus, quas habeo, iic vix mino-

ribus.

Unde ergo numerato?

H-S dc exprimes ab Hermoge-ne, cum praefertim neceffe erlt j et domi video effe H-S dc :

reliquae pecuniae vel ufuram Silio pendemus, dum a Faberio,

vel ab ahquo, qul Faberlo debet, repraefentabimus. Erit etiam

aliquid alicunde: fed totam rem tu gubernabis. Drufianis vero

hos hortis multo antepono ; neque funt unquam comparati.

Mihi crede, una me caufa movet, in qua fclo me -mv^ûcQ-a^ :

V V 2



340 EPISTOLARUMfed, ut facis, obfequere huic errori meo. Nam quod fcribis

£^>j^fit|act; a(5lum jam de iflo ell : alia magis qua^ro.

CiCERo Attico Sal.

XXVI. C ICA, ut fcribit, etiam fi nihil confecerit cum A.

Silio, tamen fe fcribit x Kal. effe venturum. Tuis

occupationibus ignofco -, eaeque mihi funt notas. De voluntate

tua, ut fimul limus, vel fludio potius et cupiditate, non du-

bito. De Nicia quod fcribis,fi

ita me haberem, ut ejus hu-manitate frui poffem, in primis vellem illum mecum habere

fed mihi folitudo et receffus provincia efl : quod quia facile

ferebat Sica, eo magis illum defidero. Praeterea nofli Niciae

noflri imbecillitatem, mollitiam, confuetudinem vi(flus. Cur

ego illi moleflus velim, cum mihi ille jucundus efle non

poffit ? Voluntas tamen ejus mihi grata efl. Unam rem ad me

fcripfifli, de qua decrevi nihil tibi refcribere ; fpero enim me

a te impetraffe, ut privares me ifla moleflia. Piliae et Atticae

falutem.

CiCERo Attico Sal.

XXVII. 'PV E Siliano negotio, etfi mihi non eft ignota con-

ditio, tamen hodie me ex Sica arbitror omnia

cogniturum. Cottas quod negas te noffe; ultra Silianam villam

efl, quam puto tibi notam effc : villula fordida et valde pufil-

la : nihil agri ; ad aliam rem loci nihil ; fatis ad eam, quam

quaero : fequor celebritatem. Sed, fi perficitur de hortis Silii,

hoc eft, fi perficis, (efl enim totum pofitum in te) nihil efl

fcilicet, quod de Cotta cogitemus. De Cicerone, ut fcribis,

ita faciam : ipfi permittam de tempore : nummorum quantum

opus erit ut permutetur, tu videbis. Ex Aledio, quod fcribis.




fi quld inveneris, fcribes. Et ego ex tuis aniniadverto literis,

et profe(5lo tu ex mels, nihil habere nos, quod fcribamus : ea-

dem quotldie, quas jam jamque ipfa contrita funt : tamen fa-

cere non poffum, quin quotidie ad te mittam, ut tuas accl-

piam. De Bruto tamen, fi quid habebis : fclre enim jam puto,

ubi Panfam expedlet. Si, ut confuetudo eft, in prlma provin-

cia, clrciter Kal. affuturus videtur. Vellem tardlus : vaide enlm

urbem fuglo multas ob caufas. Itaque id ipfum dubito, an ex-

cufatlonem aliquam ad illum parem; quod quldem video faclle

elfe. Sed habemus fatis temporls ad cogitandum. PiliaB, At-

tlcie, falutem.

CiceroAtticoSal.

XXVIII. ir\ E Slllo nlhilo plura cognovi ex prasfente Slca,

quam ex llteris ejus^ fcrlpferat enlm dlligenter:

fi Igltur tu illum convenerls, fcribes ad me, fi quid videbltur.

De quo putas ad me mliTum effe, fit mlffum necne nefclo

didum quldem mihl certe nihil efl. Tu igltur, ut coepifll : et,

ii quld ita conficies, (quod equldem non arbltror fierl poffe) ut

illl probetur, Ciceronem, fi tibi placeblt, adhibebls : ejus ali-

quid intereft, videri Illius caufa volulffe : mea quldem nlhil,

nlfi id, quod tu fcls ; quod ego magnl aeflimo. Quod me ad

confuetudinem revocas ; fuit meum quidem jam pridem Rem-

publicam lugere3quod faciebam, fed mitlus : erat enlm ubi

acqulefcerem. Nunc plane nec ego vlftum, nec vitam illam,

colere pofTum j nec in ea re quid alils videatur, mihi puto ca-

randum : mea mihi confcientia plurls eft, quam omnlum fer-

mo. Quod me ipfe per literas confolatus fum, non poenltet me

quantum profecerlm : moerorem mlnui ; dolorem nec potui,

nec, fi poffem, vellem. De Trlario bene interpretarls volunta-

tem meam : tu vero nlhil, nlfi ut illi volent. Amo illum mor-

tuum: tutor fum Liberis: totam domum diligo. De Caflriciano



34^ EPISTOLARUMnegotio, fi Caftricius pro mancipiis pecuniam accipere volet,

eamque ei folvi, ut nunc folvitur ; certe nihil eft commodius :

fm autem ita adtum eft, ut ipfa mancipia abduceret, non mihi

videtur efft aequum : rogas enim me, ut tibi fcribam, quid

mihi vidcatur. Nolo enim negotii Quintum fratrem quidquam

habere ;quod, videor mihi intellexiiTe, tibi idem videri. Pub-

lius, fi asquinodtium expecftat, ut fcribis Aledium dicere, na-

vigaturus videtur : mihi autem dixerat per Siciliam. Utrum,

et quando, velim fcire. Et velim aliquando, cum erit tuum

commodum, Lentulum puerum vifas, eique de mancipiis,

qux tibi videbitur, attribuas. Piliae, Atticae, falutem.

CiCERo Attico Sal.

XXIX. C I L I U S, ut fcribis, hodie : cras igitur, vel potius

cum poteris, fcribes, fi quid erit, cum videris.

Nec ego Brutum vito, nec tamen ab eo levationem uUam ex-

pe\5to : fed erant caufae, cur hoc tempore iftic efle nollem :

quae fi manebunt, quaerenda erit excufatio ad Brutum ; et, ut

nunc eft, manfurae videntur. De hortis quaefo explica. Caput

illud eft, quod fcis : fequitur, ut etiam mihi ip(i quiddam

opus fit ; nec enim tffc in turba pofTum, nec a vobis abeffe.

Huic meo confilio nihil reperio ifto loco aptius : et de hac re

quid tui confilii fit, mihi perfuafum eft, et eo magis, quod

idem intellexi tibi videri, me ab Oppio et Balbo valde diligi.

Cum iis communices quanto opere et quare velim hortos • fed

id ita pofTe, fi expediatur illud Faberianum. Sintne igitur

audtores futuri ; fi qua etiam jacftura facienda fit in reprasfen-

tando, quoad pofTunt adduci : totum enim illud defperatum.

Denique inteUiges, ecquid inclinent ad hoc meum confilium

adjuvandum. Si quid erit, magnum eft adjumentum : fi mi-

nus, quacunque ratione contendamus. Vetus illud iy^pai^cc,

quemadmodum fcripfifti, vel ino(,îov, putato. De illo Oftienii



ADATTICUM LIB. XII. 343

nihil eft cogitandum. Si hoc non alTequimur ; (a Lamia non

puto polTe) Damafippi experiendum eil.

CiCERo Attico Sal.

XXX. /ÛiERO, quid ad te fcribam; fed nihil eft : eaderti

^ quotidie. Quod Lentulum inviiis, valde gratum :

pueros attribue ei, quot et quos videbitur. De Silii voluntate

vendendi, et de eo quanti, tu vereri videris, primum ne nolit,

deinde ne tanti. Sica aliter : fed tibi affentior. Quare, ut ei

placuit, fcripfi ad Egnatium. Quod Silius te cum Clodio lo-

qui vult ; potes id mea voluntate facere -, commodiufque efl,

quam, quod ille a me petit, me ipfum fcribere ad Clodium.

De mancipiis Caftricianis, commodiffimum effe credo, tranfi-

gere Egnatium -, quod fcribis te ita futurum putare. Cum

Ovia, quasfo vide ut conficiatur. Quoniam, ut fcribis, nox

erat, in hodierna epiflola plura expedto.

CicERo Attico Sal.

XXXI. CILIUM mutaffe fententiam Sica mirabatur. Equi-

dem magis miror, quod, cum in filium caufam

conferret, quje mihi non injufta videtur, (habet enim qualcm

vult) ais te putare, li addiderimus aliud, a quo refugiat, cum

ab ipfo id fuerit deflinatum, venditurum. QuÊris a me, quod

fummum pretium conflituam, et quantum anteire iftos hortos

Drufi ; accefTi nunquam : Coponianam villam et veterem et

non magnam novi; filvam nobilem^ frudtum autem neutrius;

quod tamen puto nos fcire oportere. Sed mihi utrivis iflorum

tempore magis meo, quam ratione, asflimandi funt. Poflim

autem affequi necne, tu velim cogites. Si enim Faberianum

venderem, explicare vel repraefentatione non dubitarem de



344 EPISTOLARUMSilianis, fi modo adduceretur ut venderet : fi venales non ha-

beret, tranfircm ad Drufum, vel tanti, quanti Egnatius illum

velle tibi dixit :

magno etiam adjumento nobis Hermogenespoteft elfe in repriefentando. At tu concede mihi, quaefo, ut

eo animo lim, quo is debeat eife, qui emere cupiat -, et tamen

fervio ita cupiditati et dolori meo, ut a te regi velim. Egna-

tius mihi fcripfit. Is fi quid tecum locutus erit, (commodifli-

me enim per eum agi poteft) ad me fcribes ; et id agendum

puto : nam cum Silio non video confici pofTe. Pilise et At-

tica^ falutem. Hasc ad te mea manu. Vide, quaefo, quid agen-

dum fit.

CiCERO Attico Sal.

XXXII. pUBLILIA ad me fcripfit, matrem fuam cum

Publilio loqui, eam ad me cum illo venturam, et

fe una, fi ego paterer : orat multis et fupplicibus verbis ut

liceat, et ut fibi refcribam. Res quam molefta fit, vides. Re-

fcripfi, me etiam gravius effe aifedlum, quam tum, cum illi

dixiffem, me folum effe velle3 quare noUe me hoc tempore

eam ad me venire. Putabam, fi nihil refcripfiffem, illam cum

matre venturam : nunc non puto. Apparebat enim illas literas

non effe ipfius. Illud autem, quod fore video, ipfum volo vi-

tare, ne illae ad me veniant; et una efl vitatio, ut ego nollem:

fed neceffe eft. Te hoc nunc rogo ut explores, ad quam diem

hic ita pofTim effe, ut ne oppriraar. Ages, ut fcribis, tempe-

rate. Ciceroni velim hoc proponas, ita tamen, fi tibi non ini-

quum videbitur, ut fumptus hujus peregrinationis, quibus, fi

Romce efiet, domumque conduceret, quod facere cogitabat,

facile contentus futurus erat, accommodet ad mercedes Argi-

leti et Aventini : et cum ei propofueris, ipfe velim reliqua

moderere, quemadmodum ex iis mercedibus fuppeditemus ei

quod opus fit. Prseflabo, nec Bibulum, nec Acidinum, nec




Meflallam, quos Athenls futuros audio, majores fumptus fac-

turos, quam quod ex eis mercedibus recipietur. Itaque velim

videas primum, condud:ores qui fint, et quanti ; deinde ut

fit qui ad diem folvat j et quid viatici, quid inftrumenti, fatis

fit. Jumento certe Athenis nihii opus eft : quibus autem in

via utatur, domi funt plura, quam opus erat ; quod etiam tu

animadvertis.

CiCERO Attico Sal.

XXXIII. p G O, ut heri ad te fcripfi, fi et Silius is fuerit,

quem tu putas, nec Drufus facilem fe prasbue-

rit, Damafippum velim aggrediare. Is, opinor, ita partes fecit

in ripa nefcio quotenorum jugerum, ut certa pretia conftitue-

retj quae mihi nota non funt : fcribes ad me igitur, quidquid

egeris. Vehementer me follicitat Atticas noftras valetudo ; ut

verear etiam ne qua culpa fit : fed et paedagogi probitas, et

medici affiduitas, et tota domus in omni genere diligens, me

rurfus id fufpicari vetat. Cura igitur : plura enim non polTum.

CiCERo Attico Sal.

XXXIV. T^ G O hic vel fine Sica (Tironi enlm mellus efl)

facillime pofTem effe, ut in malis : fed, cum

icribas videndum mihi effe ne opprlmar, ex quo ihtelllgam, te

certum diem illius profed:ionis non habere; putavi efTe com-

modlus, me ifluc venlre ;quod idem video tibi placere. Cras

igitur in Slcse fuburbano : inde, quemadmodum fuades, puto

me in Ficulenfi fore. Quibus de rebus ad me fcripfifli, quo-

niam ipfe venio, coram videbimus. Tuam quidem et In agen-

dis noflris rebus, et in confiliis ineundis mlhique dandis, in

ToM. VIII. X X



346 EPISTOLARUMipfis llterls, quas mlttis, benevolentiam, dillgentlam, pru-

dentiam, miriiice diligo.

CiCERo Attico Sal.

XXXV. np U tamen, fi quld cum Silio, vel illo ipfo die,

quo ad Sicam venturus ero, certiorem me velim

facias, et maxime cujus loci detradlionem fieri velit;quod

cnim fcribis, extremi, vide ne is ipfe locus fit, cujus caufa de

tota re, ut fcis, eft a nobis cogitatum. Hirtii epiflolam tibi

mifi, et recentem, et benevole fcriptam. Ante, quam a te

proxime difcefli, nunquam mihi venit in mentem, quo plus

infumptum in monumentum efi!et, quam nefcio quid, quod

lege conceditur, tantundem populo dandum efiê : quod non

magnopere moveret, nifi nefcio quomodo, kKiyu? fortafi!e, nol-

lem illud ullo nomine, nifi fani, appellari : quod fi volumus,

vereor ne afiêqui non pofilmus, nifi mutato loco. Hoc quale

fit, quasfo confidera. Nam etfi minus urgeor, meque ipfe pro-

pemodum collegi ; tamen indigeo tui confilii. Itaque te vehe*

menter etiam atque etiam rogo, magis quam a me vis, aut pa-

teris, te rogari, ut hanc cogitationem toto pedtore ampledtare.

CicERo Attico Sal.

XXXVI. TfANUM fieri volo ; neque hoc mihi erui poteft :

fepulcri fimilitudinem eifugere non tam propter

poenam legls fi:udeo, quam ut maxime afiTequar ctOT^-gWiv : quod

poteram, li in ipfa villa facerem. Sed, ut faepe locuti fumus,

commutationes dominorum reformido : in agro ubicunque fe-

cero, mihi videor afiêqui pofi!e, ut pofi:eritas habeat religionem.

Hae meas tibi ineptiae (fateor enim) ferendaj funt. Non habeo,

ne me quidem ipfum, quicum tam auda(êr communicem.



AD ATTICUM LIB. XII.!47

quam te. Si tibi res, fi locus, li inflitutum, placet, lege, quae-

ib, legem, mihique eam mitte. Si quid in mentem veniet, quo

modo eam effugere poffimus, utemur. Ad Brutum fi quid

fcribes, nifi alienum putabis, objurgato eum, quod in Cumano

effe noluerit propter eam caufam, quam tibi dixit : cogitanti

enim mihi nihil tam videtur potuiffe facere ruflice. Et, fi tibi

placebit fic agere de fano ut coepimus, velim cohortere et exa-

cuas Cluatium : nam, etiam fi alio loco placebit, illius nobis

opera confilioque utendum puto. Tu ad villam fortaffe cras.

CicERO Attico Sal.

XXXVII. A T E heri duas epiflolas accepi, alteram pridic

datam Hilaro, alteram eodem die tabellario;

accepique ab JEgypto. liberto eodem die, Piliam et Atticam

plane belle fe habere. Hae literae mihi redditae funt tertio de-

cimo die. Quod mihi Bruti literas, gratum ; ad me quoque

milit : eam ipfam ad te epiflolam mifi, et ad eam exemplum

mearum literarum. De fano, fi nihil mihi hortorum invenis,

(qui quidem tibi inveniendi funt, fi me tanti facis, quanti

certe facis) valde probo rationem tuam de Tufculano. Quam-

vis prudens ad cogitandum fis, ficut es, tamen, nifi magnoe

curae tibi effet, ut ego confequerer id, quod magnopere vel-

lem, nunquam ea res tibi tam belle in mentem venire potuif-

fet. Sed nefcio quo pa(5to celebritatem requiro : itaque hortos

mihi coniicias, neceffe efl. Maxima eft in Scapulse celebritas;

propinquitas prasterea ubi fis, ne totum diem in villam. Qua-

Te, antequam difcedis, Othonem, fi Romas efl, convenias per-

velim. Si nihil erit, etfi tu meam flultitiam confuefli ferre, eo

tamen progrediar, uti flomachere : Drufus enim certe vendere

vult. Si ergo aliud erit, non mea erit culpa, nifi emero ; qua

in re ne labar, quaefo provide. Providendi autem una ratio efl,

fi quid de Scapulanis poffumus. Et velim me certiorem facias,

X X 2




quam dlu in fuburbano fis futurus. Apud Terentiam gratla

opus eft nobis tua, tuaque aucStoritate : fed facies, ut videbi-

tur : fcioenim,

fi quidmea

interfit, tibi majori curae folere

elie, quam mihi. Hirtius ad me fcripfit, Sex. Pompeium Cor-

duba exifle, et fugiffe in Hifpaniam citeriorem, Cnaeum fugiffe

liefcio quo : neque enim curo. Nihil praeterea novi. Literas

Narbone dedit xiv Kal. Mai. Tu mihi de Caninii naufraglo,

quafi dubia mififti : fcribas igitur, fi quid erit certius. Quod

me a mceflitia avocas, multum levaris, fi locum fano dederis.

Multa mihi «V a,7roB-iu<riy in mentem veniunt i fed loco valde

opus efl : quare etiam Othonem vide.

CiceroAtticoSal.

XXXVIIL 1^r O N dublto, quln occupatiflimus fuerls, qul

ad me nihil literarum : fed homo nequam,

qui tuum commmodum non expedlarit, cum ob eam unam

caufam miffus eflet. Nunc quidem, nifi quid te tenuit, fufpi-

cor te effe in fuburbano. At ego hic fcribendo dies totos nihil

equidem levor, fed tamen aberro. Afinius Pollio ad me fcrip-

fit de impuro noflro cognato : quod Balbus minor nuper fatis

plane, Dolabella obfcure, hic apertifHme. Ferrem graviter, li

novae segrimonias locus effet. Sed tamen ecquid impurius ? Ohominem cavendum ! quanquam mlhi quidem . . . Sed tenen-

dus dolor eft. Tu, quoniam neceffe nihil efl, fic fcribes ali-

quid, fi vacabis. Quod putas oportere pervideri jam animi mei

firmitatem, graviufque quofdam fcribis de me loqui, quam aut

te fcribere, aut Brutum : li, qui me fradlum effe animo et de-

bilitatum putant, fciant quid literarum et cujus generis confi-

ciam j credo, fi modo homines fint, exiftiment me, five ita

levatus fim, ut animum vacuum ad res difficiles fcribendas af-

feram, reprehendendum non effe j five hanc aberrationem a

dolore delegerim, quae maxime liberaliffima, dodoque homine




dlgnlfllma, laudari me etiam oportere. Sed cum ego faciam

omnia, qu^ facere poflim ad me adjuvandum -, tu effice id,

quod video te non minus, quam me, laborare. Hoc mihi de-

bere videor, neque levari polTe, nifi folvero, aut videro me

pofle folvere, id eft, locum, qualem volo, invenero. Heredes

Scapulae, fi iftos hortos, ut fcribis tibi Othonem dixifle, par-

tibus quatuor fadtls, liceri cogitant ; nihil eft fcilicet emptori

loci : fm venibunt, quid fieri poffit, videbimus. Nam ille lo-

cus publicatus, qui efl Trebonii et Cufinii, erat ad me alla-

tus : fed fcis aream effe : nullo padlo probo. Clodiae fane pla-

cent ; fed non puto effe venales. De Drufi hortis, quamvis ab

iis abhorreas, ut fcribis, tamen eo confugiam, nifi quid inve-

neris. ^dificatio me non movet : nihil enim aliud aedificabo,

nifi id quod etiam fi illos non habuero. Ki)ô? ^, g, mihi fic

placuit, ut cstera Antiflhenis, hominis acuti magis, quam

eruditi.

CicERo Attico Sal.

XXXIX. npABELLARIUS adme cum fine literls tuls

venifTet, exiflimavi tibi eam caufam non fcri-

bendi fuiffe, quod pridie fcripfiffes ea ipfa, ad quae refcripfi

hac epiflola. Expedtaram tamen aliquid de literis Afinii Pol-

lionls : fed nimium ex meo otio tuum fpedto. Quanquam tibi

remitto, nifi quld neceffe erit, neceffe ne habeas fcribere, nifi

cris valde otiofus. De tabellarils facerem quod fuades, fi effent

ullse neceffariae llterae, ut erant olim, cum brevioribus diebus,

tamen quotidie refpondebant tempori tabellarii ; et erat ali-

quid, Silius, Drufus, alia quasdam. Nunc, nifi Otho extitif-

fet, quod fcriberemus non erat. Id ipfum dllatum efl : tamen

allevor, cum loquor tecum abfens, et multo etlam magis, cum

tuas literas lego. Sed quoniam et abes (fic enim arbitror) et




fcribendi neceffitas nuUa eft, conquiefcent literac, nili quid

novi extiterit.

CiCERo Attico Sal.

XL. /ÛALIS futura fit Caefaris vituperatio contra lauda-

^ tionem meam perfpexi ex eo libro, quem Hirtius ad

me mifit, in quo colligit vitia Catonis, fed cum maximis lau-

dibus meis. Itaque mifi librum ad Mufcam, ut tuis librariis

daret: volo

enim eumdivulgari

; quod quo faciliusfiat,

im-perabis tuis. ^vfA,<tiiMvTiKov fa?pe conor : nihil reperio ; et qui-

dem mecum habeo et Aî^nAa^ et &io7rofji,7r^ -zirpo^ 'Aîâv^pov :

fed quid fimile ? illi et quae ipfis honefta effent fcribebant, et

grata Alexandro : ecquid tu ejufmodi reperis ? mihi quidem

nihil in mentem venit. Quod fcribis te vereri, ne et gratia et

au6loritas noftra hoc meo moerore minuatur ; ego, quid homi-

nes aut reprehendant, aut poflulent, nefcio : ne doleam ? qui

poteft ? ne jaceam ? quis unquam minus ? dum tua me domus

levabat, quis a me exclufus ? quis venit, qui oifenderetur ?

Afturam fum a te profedlus : legere ifti laeti, qui me repre-

hendunt, tam multa non poffunt, quam ego fcripii : quam

bene, nihil ad rem. Sed genus fcribendi id fuit, quod nemo

abjecSlo animo facere poflet. Triginta dies in hortis fui : quis

aut congreffum meum, aut facilitatem fermonis, defideravit ?

nunc ipfum, ea lego, ea fcribo, ut ii, qui mecum funt, difE-

cilius otium ferant, quam ego laborem. Si quis requirit, cur

Romas non fim : quia difceffus eft. Cur non fim in his meis

praediolis, qus funt hujus temporis : quia frequentiam illam

non facile ferrem. Ibi fum igitur, ubi is, qui optimas Baias

habebat, quotannis hoc tempus confumere folebat. Cum Ro-

mam venero, nec vultu, nec oratione, reprehendar. Hilarita-

tem illam, qua hanc triftitiam temporum condiebamus, in per-

petuum amifi ; conflantia et firmitas nec animi, nec orationis.




requiretur. De hortis Scapulanis hoc videtur effici poiTe, aliud

tua gratia, aliud noftra, ut prjEConi fabjiciantur. Id nifi iit,

excludemur: fin ad tabulam venimus,

vincemus facultates

Othonis noftra cupiditate. Nam quod ad me de Lentulo fcri-

bis, non eft in eo. Faberiana modo res certa fit, tuque eni-

tare, quod facis ;quod volumus, confequemur. Quod quzeris,

quam diu hic ;paucos dies : fed certum non habeo. Simul

ac conftituero, ad te fcribam : et tu ad me, quam diu in fub-

urbano fis futurus. Quo die ego ad te haec miii, de Pilia et

Attica mihi quoque eadem, qux fcribis, et fcribuntur, et

nuntiantur.

ClCERaATTICoSAL.

XLI. "^T I H I L erat quod fcriberem : fcire tamen volebamy

ubi elTes > fi abes, aut abfuturus es, quando redi-

turus effes : facies igitur me certiorem. Et quod tu fcire vole-

bas, ego quando ex loco ; poflridie Idus Lanuvii conilitui

manere : inde poftridie in Tufculano, aut Romae : utrum iim

fa(flurus, eo ipfo die fcies. Scis, quam fit CpiXcuTiov ovf^^po^,

minime in te quidem : fed tamen avide fum aifedus de fano

quod nifi, non dico, eiFed:uni erit, fed fieri videro, (audebo

hoc dicere ; et tu, ut foles, accipies) incurfabit in te dolor

meus, non jure ille quidem; fed tamen feres hoc ipfum, quod

fcribo, ut omnia mea fers, ac tuliiti. Omnes tuas confolatio-

, nes unam hanc in rem velim conferas. Si quasris, quid op-

tem ; primum Scapulas, deinde Clodiae ; poftea, ii Silius no-

let, Drufus aget injufle, Cufmii et Trebonii. Puto Terentium

eife dominum ; Rebilum fuiiTe certe fcio. Sin autem tibi

Tufculanum placet, ut figniiicaiti quibufdam literis, tibi af-

fentiar. Hoc quidem utique perficies, ii me levari vis ; quem

jam etiam gravius accufas, quam patitur tua confuetudo ; fed

facis fummo amore, et vidus fortaife vitio meo : fed tamen,.



352 EPISTOLARUMfi me levarl vls, haec efl fumma levatlo, vel (fi verum fclre vls)

una. Hirtii epiflolam fi lcgeris, quac mihi quafi ^fi'o7rkciTu.cL vi-

detur ejus vituperationis, quam Ca^far fcripfit de Catone ; fa-

cies me, quid tibi vifum fit, fi tibi erit commodum, certio-

rem. Redeo ad fanum. Nifi hac a^ftate abfolutum erit, quam

vides Integram reflare, fcelere me liberatum non putabo.

CiCERt^ Attico Sal.

XLII. "^JULLUM a te defideravl dlem literarum : vldebam

enim quas fcribis ; et tamen fufplcabar, vel potius

intelllgebam, nihil fuiffe, quod fcrlberes. A. d. vi Id. vero

abeffe te putabam, et plane videbam nihll te habere. Ego ta-

men ad te fere quotidie mittam : malo enim fruflra, quam te

non habere, cui des, fi quld forte fit, quod putes me fclre

oportere. Itaque accepi vi Id. literas tuas inanes : quid enlm

habebas, quod fcriberes ? Mi tamen illud, quidquid erat, non

moleflum fuit, nihil allud fclre me, novi te nihil habere,

Scripfifli tamen nefclo quld de Clodia. Ubi ergo ea eft ? aut

quando ventura ? placet mihi res fic, ut fecundum Othonem

nihll magls. Sed neque hanc vendituram puto : deledtatur

enim, et coplofa eft : et illud alterum quam fit difhcile, te

non fugit. Sed obfecro enitamur, ut aliquid ad id, quod cuplo,

excogitemus. Ego me hinc poflrldie exiturum puto, fed aut in

Tufculanum, aut domum -, inde fortaffe Arplnum : cum cer-

tum fclero, fcribam ad te. Venerat mihi in mentem monere

te, ut id ipfum, quod facls, faceres :

putabam enim commo-dius te idem iflud domi agere poffe, interpellatione fublata.




CiCERo Attico S A L.

XLIII.pi^

G O poftridie Idus, ut fcripfi ad te ante, Lanuvii

manere conftitui; inde aut Romse, aut in Tufcu-

lano : lcies ante utrumque. Quod files redle mi illam rem fore

levamento j bene facis ; cum id effet, mihi crede, perinde, ut

exiftimare tu non pofles. Res indicat, quanto opere id cupiam,

cum tibi audeam confiteri ;quem id non ita valde probare ar-

bitrer. Sed ferendus tibi in hoc meus error : ferendus ? immovero etiam adjuvandus. De Othone, diffido ; fortalTe, quia

cupio. Sed tamen major etiam res eft, quam facultates noflrae,

prasfertim adverfario et cupido, et locuplete, et herede. Proxi-

mum efl, ut velim Clodias. Sed, fi ifta minus confici pofTunt,

effice quidvis. Ego me majore religione, quam quifquam fuit

ullius voti, obflridlum puto. Videbis etiam Trebonianos ; etfi

abfunt domini. Sed, ut ad te heri fcripfi, confiderabis etiam

de Tufculano, neaeflas

effluat ; quod certe non eft commit-tendum.

CicERo Attico Sal.

XLIV. T^ T Hirtium aliquid ad te avy.Ttufyoog de me fcripfifle

faciie patior, (fecit enim humane) et te ejus epif-

tolam ad me non mififfe, multo facilius ; tu enim etiam hu-

manius. Illius librum, quem ad me mifit de Catone, propter-

ea volo divulgari a tuis, ut ex iflorum vituperatione fit illius

major laudatio. Quod per Muflellam agis, habes hominem

valde idoneum, meique fane ftudiofum jam inde a Pontiano.

Perfice igitur aliquid. Quid autem aliud, nifi ut aditus fit

emptori ? quod per quemvis heredem poteft effici : fed Muf-

tellam id perfed:urum, fi rogaris, puto. Mihi vero et locum,

ToM. VIII. Y y




quem opto, ad id, quod volumus, dederis, et prasterea lyyy^f.ciy.ct.

Nam illa Silii et Drufi non fatis oiyshaxroltKot, mihi videntur :

quid enim federe totos dies in villa ifta ? Igitur malim pri-

mum Othonis, deinde Clodis. Si nihil fiet, aut Drufo ludus

efl fuggerendus, aut utendum Tufculano. Quod domi te in-

clufifti, ratione fecifli : fed, qua^fo, confice, et te vacuum

redde nobis. Ego hinc, ut fcripfi antea, poftridie Id. Lanu-

vium, deinde poftridie in Tufculano. Contudi enim animum,

et fortaffe vici, fi modo permanfero. Scies igitur fortaffe cras,

fummum perendie. Sed quid efl quaefo ? Philotimus nec Car-

teiae Pompeium teneri, (qua de re literarum ad Clodium Pata-

vinum miffarum exemplum mihi Oppius et Balbus miferant,

fe id fadium arbitrari) bellumque narrat reliquum fatis mag-

num. Solet omnino effe Fulviafler : fed tamen, fi quid habes,

Volo etiam de naufragio Caniniano fcire, quid fit.

CiCERO Attico Sal.

XLV. "C* G O hic duo magna (TvvTa>yiA,a\cf. abfolvi : nullo enim

alio modo a miferia quafi aberrarc pofTum. Tu

mihi, etiam fi nihil erit, quod fcribas, (quod fore ita video)

tamen idipfum fcribas velim, te nihil habuiffe, quod fcriberes,

dum modo ne his verbis. De Attica, optime. 'AKt^îA tua me

movet : etfi fcribis nihil effe. In Tufculano eo commodius

ero, quod et crebrius tuas literas accipiam, et te ipfum non-

nunquam videbo. Nam casteroqui ccviKTOT^pct erant Aflurs ; nec

haec, quae refricant, hic me magis angunt : etfi tamen, ubi-

cunque fum, illa funt mecum. De Caefare vicino fcripferam ad

te, quia cognoram ex tuis literis. Eum a-vvvacv Quirini malo,

quam Salutis. Tu vero pervulga Hirtium : id enim ipfum pu-

taram, quod fcribis ; ut, cum ingenium amici noilri probare-

tur, vTiz^ms vituperandi Catonis irrideretur.



ADATTICUM LIB. XII. 355

CicERO Attico Sal.

XLVI. "VT I N C A M, opinor, animum, et Lanuvio pergam

in Tufculanum. Aut enim mihi in perpetuum

fundo illo carendum efl ;(nam dolor idem manebit, tantum

mediocrius) aut nefcio quid interfit, utrum illuc nunc veniam,

an ad decem annos : neque enim ifta major admonitio, quam

quibus aflidue conficior et dies et nodles. Quid ergo? inquies:

nihil literse ? In hac quidem re, vereor ne etiam contra ; nam

elTem fortaffe durior : exculto enim animo nihil agrefle, nihil

inhumanum eft.

CiceroAtticoSal.

XLVII. 'TÛ igitur, ut fcripfifli ; nec id incommodo tuo :

vel binae enim poterunt literae : occurram etiam,

fi neceffe erit. Ergo id quidem, ut poteris. De Muftella, ut

fcribis ; etfi magnum opus efl : eo magis delabor ad Clodiam.

Quanquam in utroque Faberianum nomen explorandum eft

de quo, nihil nocuerit, fi aliquid cum Balbo eris locutus ; et

quidem, ut res efl, emere nos velle, nec poffe fine ifto nomi-

ne, nec audere re incerta. Sed quando Clodia Romae futura

efl, et quia tanti rem aeflimas, eo prorfus fpedio ; non quin

illud malim ; fed et magna res eft, et difHcile certamen cumcupido, cum locuplete, cum herede ; etfi de cupiditate nemini

concedam : cseteris rebus inferiores fumus. Sed hasc coram.

Hirtii librum, ut facis, divulga. De Philotimo idem et ego

arbitrabar. Domum tuam pluris video futuram vicino Cêfare.

Tabellarium meum hodie expedtamus. Nos de Pilia et Attica

certiores faciet.

Y y 2



356 EPISTOLARUM

CicERo Attico Sal.

XLVIII. T\ O M I te libenter efTe, facile credo : fed velim

fcire, quid tibi reflet, aut jamne confeceris. Ego

te in Tufculano expedto, eoque magis, quod Tironi ftatim te

venturum fcripfifti, et addidifti, te putare opus effe. Sentiebam

omnino, quantum mihi praefens prodeffes ; fed multo magis

poft difcelfum tuum fentio. Quamobrem, ut ante ad te fcripfi,

aut ego ad te totus, auttu

ad me; quod

licebit.

CiCERo Attico Sal.

XLIX. IIJ' E R I non multo pofl quam tu a me difcefTifl:!,

puto, quidam urbani, ut videbantur, ad me man-

data et literas attulerunt a C. Mario C. F. C. N. Multis ver-

bis agere mecum per cognationem, quiis mihi fecum effet, per

eum Marium, quem fcripfiffem, per eloquentiam L. Crafli,

avi fui, ut fe defenderem ; caufamque fuam mihi perfcripfit.

Refcripli patrono illi nihil opus effe, quoniam Caefaris, pro-

pinqui ejus, omnis poteflas effet, viri optimi, et hominis li-

beraliflimi : me tamen ei fauturum. O tempora ! fore, cum

dubitet Curtius Confulatum petere ? Sed haec haftenus. De

Tirone, mihi curae efl : fed jam fciam, quid agat : heri enim

mili, qui videret icui etiam ad te literas dedi. Epiflolam ad

Caefarem tibi mifi. Horti quam in diem profcripti fint, velin:^

ad me fcribas.




CiceroAtticoSal.

L. T T T me levarat tuus adventus, fic difcefTus afflixit. Qua-

re cum poteris, id eft, cum Sexti audtioni operam de-

deris, revifes nos : vel unus dies mihi erit utilis ; quid dicam,

gratus ? Ipfe Romam venirem, ut una efTemus, fi fatis confi-

lium quadam de re haberem.

CiceroAtticoSal.

LI. ^TÎRONEM habeo citius, quam verebar: venit etiam

Nicias ; et Valerium hodie audiebam effe venturum.

Quamvis multi fmt, magis tamen ero folus, quam fi unus

effes : fed expedlo te, a Peduceo utique. Tu autem fignificas

aliquid etiam ante : verum id quidem, ut poteris. De Virgilio,

ut fcribis ; hoc tamen velim fcire, quando aud:io. Epiflolamad Czefarem mitti video tibi placere. Quid quaeris ? mihi quo-

que hoc idem maxime placuit, et eo magis, quod nihil eft in

ea, nifi optimi civis ; fed ita optimi, ut tempora, quibus pa-

rere omnes TroXtriMi prscipiunt. Sed fcis ita nobis effe vifum,

ut ifli ante legerent : tu igitur id curabis. Sed, nifi plane iis

intelliges placere, mittenda non eft. Id autem utrum illi fen-

tiant, anne fimulent, tu intelliges : mihi limulatio pro repu-

diatione fuerit. T^ro Jê y.¥iXucr^. De Caerellia quid tibi placeret,

Tiro mihi narravit : debere, non effe dignitatis mccc j per-

fcriptionem tibi placere : hoc metuere, alterum in metu non

ponere. Sed et haec et multa alia coram. Suftinenda tamen, fi

tibi videbitur, folutio efl nominis Casrelliani, dum et de Me-

tone et de Faberio fciamus.



358 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

LII. T UCIUM Tullium Montanum nofti, qui cum Cice-

rone profedtus eft. Ab ejus fororis viro literas acce-

pi, Montanum Planco debere, quod praes pro Flaminio fit,

H-S XXV : de ea re nefcio quid te a Montano rogatum. Sane

velim, five Plancus eft rogandus, five qua re potes illum ju-

vare, juves : pertinet ad noftrum officium. Si res tibi forte

notior eft, quammihi, aut 11

Plancumrogandum putas -, fcri-

bas ad me velim, ut, quid rei fit, et quid rogandum, fciam.

De epiftola ad Caefarem quid egeris, expedo. De Silio non ita

fane laboro. Tu mi aut Scapulanos, aut Clodianos, efficias ne-

ceffe eft. Sed nefcio quid videris dubitare de Clodia ; utrum

quando veniat, an lintne venales ? Sed quid eft, quod audio,

Spintherem fecifte divortium ? De lingua Latina fecuri es ani-

mi, dices, qui talia confcribis. 'ATroypctCpa. funt : minore labore

fiunt : verba tantum affero, quibus abundo.

CiCERo Attico Sal.

LIII. p G O, etfi nihil habeo, quod ad te fcribam, fcribo

tamen, quia tecum loqui videor. Hic nobifcum

funt Nicias et Valerius. Hodie tuas literas expedtabamus ma-

tutinas : erunt fortaffe alterae poftmeridianas, niii te Epiroticae

literae impedient; quas ego non interpello. Mili ad te epiftolas

ad Marcianum, et ad Montanum : eas in eundem fafciculum

velim addas, nift forte jam dedifti.



[ 359 ]

EPISTO LARUM

A D A T T I C U M

L I B E R XIIL

CicERo Attico Sal.

L A D Ciceronem ita fcriprifti, ulli ut neque feverius, ne-

JljL que temperatius, fcribi potuerit, nec magis, quem-

admodum ego maxime vellem : prudentiffime etiam ad Tul-

lios : quare aut ifla proficient, aut aliud agamus. De pecunia

vero video a te omnem diligentiam adhiberi, vel potius jam

adhibitam : quod fi efficis, a te hortos habebo. Nec vero ul-

lum genus pofTeffionis eft, quod malim, maxime fcilicet ob

eam caufam, quae fufcepta efl; cujus feftinationem mihi tollis,

quoniam de asll:ate polliceris, vel potius recipis : deinde etianx

ad x.ccra,Qic^(Tiv mcEflitiamque minuendam nihil mihi reperiri

potefl aptius. Cujus rei cupiditas impellit me interdum, ut te

hortari velim : fed me ipfe revoco -, non enim dubito, quin,

quod me valde velle putes, in eo tu me ipfum cupiditate vin-

cas. Itaque iftuc jam pro fadlo habeo. Expe6lo quid iflis pla-

ceat de epiftola ad Caefarem. Nicias te, ut debet, amat, vehe-

menterque tua fui memoria deledlatur. Ego vero Peduceum

noftrum vehementer dihgo. Nam ecquanti patrem feci, totum

in hunc : ipfum per fe asque amo, atque illum amavi : te vero

plurimum, qui hoc ab utroque noftrum fieri velis. Si hortos

infpexeris, et fi de epiftola certiorem me feceris, dederis mihi




quod ad te fcribam : fin minus, fcribam tamen aliquid : nun-

quam enim deerit.

CiCERo Attico Sal.

II. f^ RATIOR mihi celeritas tua, quam ipfa res : quid

enim indignius ? fed jam ad ifta obduruimus, et hu-

manitatem omnem exuimus. Tuas literas hodie expedtabam,

nihil equidem ut ex iis novi : quid enim ? veruntamen. Op-

pio et Balbo epiftolas deferri jubebis, et tamen Pifonem ficubi

de auro. Faberius fi venerit, videbis ut tantum attribuatur, fi

modo attribuetur, quantum debetur : accipies ab Erote. Aria-

rathes Ariobarzanis filius Romam venit. Vult, opinor regnum

aliquod emere a Casfare : nam, quo modo nunc eft, pedem ubi

ponat in fuo non habet. Omnino eum Sextius nofter parochus

publicus occupavit ;quod quidem facile patior. Veruntamen,

quod mihi, fummo beneficio meo, magna cum fratribus illius

neceffitudo efl, invito eum per literas, ut apud me diverfetur.

Ad eam rem cum mitterem Alexandrum, has ei dedi literas.

Cras igitur audtio Peducei. Cum poteris ergo ; etfi impediet

fortaffe Faberius : fed tamen, cum licebit. Dionyfius nofler

graviter queritur, et tamen jure, a difcipulis abeffe tamdiu :

multis verbis fcripfit ad me, credo item ad te. Mihi quidem

videtur etiam diutius abfuturus : ac noUem ; valde enim ho-

minem defidero.

CiceroAtticoSal.

III. A T E literas expeclabam ; nondum fcilicet : nam has

mane refcribebam. Ego vero ifla nomina fic probo,

ut nihil aliud me moveat, nifi quod tu videris dubitare : illud

enim non accipio in bonam partem, quod ad me refers;qui fi



AD ATTICUM LIB. XIIL 361

ipfe negotium meum gererem, nihil gererem, nifi confilio tuo.

Sed tamen intelligo, magis te id facere diligentia, qua femper

uteris, quam quod dubites de nominibus iftis. Etenim Caelium

non probas : plura non vis : utrumque laudo. His igitur uten-

dum efl. Prass aliquando fad:us efles, et in his quidem tabu-

lis. A me igitur omnia. Quod dies longior ell:, (teneamus

modo quod volumus) puto fore iftam etiam a pra^cone diem,

certe ab heredibus. De Crifpo et Muftella videbis : et velim

fcire, quae fit pars duorum. De Bruti adventu eram fadtus cer-

tior : attulerat enim ab eo JEgypta libertus literas. Mifi ad te

epiflolam, quia commode fcripta erat.

CiceroAtticoSal.

IV. T_TA B E O munus a te elaboratum decem legatorum, et

quidem puto ; nam iilius anno pofl Quaeftor fuit,

quam Conful Mummius. Sed quoniam fspius de nominibus

quaeris quid placeat ; ego quoque tibi faepius refpondeo, pla-

cere. Si quid poteris cum Pifone, conficies : Aulus enim vi-

detur in ofHcio futurus. Velim ante poiTis j fi minus, utique

fimul fimus cum Brutus veniet in Tufculanum. Magni inter-

eft mea, una nos effe. Scies autem, qui dies is futurus fit, ii

puero negotium dederis, ut quaerat.

CiCERo Attico Sal.

V. CPURIUM Mummium putaram in decem legatis fuif-

fe : fed videlicet. Etenim ivXoyov fratri fuiffe : fuit enim

ad Corinthum. Mifi tibi Torquatum. Colloquere tu quidem

cum Silio ut fcribis, et urge. Illam diem negabat efle menfe

Maio, ifta non negabat : fed tu, ut omnia, iftuc quoque agcs

ToM. VIII. Z z



362 EPISTOLARUMdiligenter. De Crifpo et Muftella, fcilicet cum quid egerls.

Quoniam ad Bruti adventum fore te nobifcum polliceris, fatis

eft, pracfertim cum hi tibi dies in magno noftro negotio con-

fumantur.

CicERo Attico Sal.

VI. T"^ E aquaedudiu probe fecifti. Columnarium vide ne

nullum debeamus : quanquam mihi videor audifte a

Camillo, commutatam efle legem. Pifoni quid eft quod ho-

neftius refpondere poftimus, quam folitudinem Catonis ? nec

coheredibus folum Herennianis, fed etiam, ut fcis, (tu enim

mecum egifti) de puero Lucullo : quam pecuniam tutor (nam

hoc quoque ad rem pertinet) in Achaia fumpferat. Sed agit

liberaliter, quoniam negat fe quidquam fad:urum contra nof-

tram voluntatem. Coram igitur, ut fcribis, conftituemus,

quemadmodum rem explicemus. Quod reliquos coheredes

convenifti, plane bene fecifti. Quod epiftolam meam ad Bru-

tum pofcis, non habeo ejus exemplum, fed tamen falvum eft,

et ait Tiro te habere oportere ; et, ut recordor, una cum illius

objurgatoria tibi meam quoque, quam ad eum refcripferam,

mift. Judiciali moleftia ut caream, videbis. Tuditanum iftum,

proavum Hortenfii, plane non noram ; et ftlium, qui tum non

potuerat efte legatus, fuifte putaram. Mummium fuiftê ad Co-

rinthum pro certo habeo : faepe enim hic Spurius, qui nuper

eft mortuus, epiftolas mihi pronuntiabat verficulis facetis, ad

familiares miflas a Corintho. Sed non dubito quin fratri fue-

rit legatus, non in decem. Atque hoc etiam accepi, non fo-

litos majores noftros legare in decem, qui eflênt imperatorum

neceflTarii, ut nos ignari pulcherrimorum inftitutorum, aut

negligentes potius, M. Lucullum, et L. Murenam, et caeteros

conjun<5tiflimos ad L. Lucullum miflmus. Illudque gt-Acywrarfli',

illum fratri in primis ejus legatis fuiffe. Operam tuam multam !



AD ATTICUM LIB. XIII. 363

qul et hsec cures, et mea expedias, et fis m tuis multo minus

diligens, quam in meis.

CiCERO Attico Sal.

VII. CEXTIUS apud me fuit, et Theopompus pridie: ve-

niffe a Caefare narrabat literas ; hoc fcribere, fibi cer-

tum effe Romge manere ; caufamque eam adfcribere, quce erat

in epiflola noftra, ne fe abfente leges fuae negligerentur, licut

effet negledla fumptuaria. Eft ivXoyov :

idque eram fufpicatus :

fed iftis mos gerendus efl ; nifi placet hanc ipfam fententiam

nos perfequi. Et Lentulum cum Metella certe feciffe divor-

tium. Hsc omnia tu melius. Refcribes igitur quidquid voles,

dum modo quid : jam enim non reperio, quid te refcripturum

putem, nifi forte de Muflella, aut Silium videris. Brutus heri

venit in Tufculanum pofl horam decimam : hodie igitur me

videbit j ac vellem cum adeffes. Jufli equidem ei nuntiari, te,

quoad potuiffes, expedaffe ejus adventum, venturumque, fi au-

diffes, meque, ut facio, continuo te certiorem effe fad:urum.

CiCERo Attico Sal.

VIII. p L A N E nihil erat, quod ad te fcriberem : modo

enim difcefferas, et paulo poft triplices remiferas.

Velim cures fafciculum ad Veflorium deferendum ; et alicui

des negotium, qui qurcrat, Q^Faberii fundus num quis in

Pompeiano Nolanove venalis fit. Epitomen Bruti Cffilianorum

velim mihi mittas, et a Philoxeno nAva/.TiH Tnfl 'TtiovoU?. Te Idib.

videbo cum tuis.

Z z 2



364 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

IX. /ÔMMODUM difcefTeras heri, cum Trebatius ve-

nit, paulo poft Curtius ; hic falutandi caufa : fed

manfit invitatus. Trebatium nobifcum habemus : hodie mane

Dolabella. Multus fermo ad multum diem : nihil polTum di-

cere i}CTm^fiQv, nihil (piXoi^^yo-nôv . Ventum eft tamen ad Quin-

tum : multa ct(p^rct, ccînyYiTct : fed unum ejufmodi, quod nifi

exercitus fciret, non modo Tironi didtare, fed ne ipfe quidem

auderem fcribere. Sed hadlenus. EvKccipce}^ ad me venit, cum

haberem Dolabellam, Torquatus j humaniffimeque Dolabella,

quibus verbis fecum egiffem, expofuit : commodum enim

egeram diHgentifTime i quse diHgentia grata efl vifa Torquato.

A te expedto, fi quid de Bruto : quanquam Nicias confed:um

putabat ; fed divortium non probari. Quo etiam magis laboro

idem, quod tu : fi quid efl enim offenfionis, hxc res mederi

potefl. Mihi Arpinum eundum efl : nam et opus eft conflitui

a nobis illa praediola -, et vereor ne exeundi poteilas non fit,

cum Casfar venerit j de cujus adventu eam opinionem Dola-

bella habet, quam tu conjedturam faciebas ex literis Mefrallae.

Cum illuc venero, intellexeroque quid negotii fit ; tum, ad

quos dies rediturus fim, fcribam ad te.

CiCERo Attico Sal.

X. l\/r I N I M E miror te et graviter ferre de Marcello, et

plura vereri periculi genera : quis enim hoc timeret,

quod neque acciderat antea, nec videbatur natura ferre, ut

accidere poffet ? Omnia igitur metuenda. Sed illud Tmpoc t^v

it^pictv^ tu prcefertim ; me rehquum confularem. Quid ? tibi

Servius quid videtur ? Quanquam hoc nullam ad partem valet




fcilicet, mihi prsefertim, qui non minus bene a<5tum cum illis

putem. Quid enim fumus ? aut quid effe pofTumus ? domine,

an foris ? Quod nifi mihi hoc venilTet in mentem, fcribere ifta

nefcio quae -, quo verterem me, non haberem. Ad Dolabellam,

ut fcribis, ita puto faciendum, xsivoripa, qucedam, et fn?..iTiicuTcf)ci,

faciendum certe aliquid efl -, valde enim defiderat. Brutus li

quid, curabis ut fciam ; cui quidem quamprimum agendum

puto, prasfertim fi flatuit : fermunculum enim omnem aut

reflinxerit, aut fedarit : funt enim qui loquantur etiam me-

cum. Sed hasc ipfe optime, prsfertim fi etiam tecum loque-

tur. Mihi efl in animo proficifci xi Kalendas: hic enim nihil

habeo quod agam, ne hercule illic quidem, nec ufquam ; fed

tamen ahquid ilUc, Hodie Spintherem expedo. Mifit enim

Brutus ad me : per literas purgat Casfarera de interitu Marcel-

li ; in quem, ne, fi infidiis quidem ille interfevflus effet, cade-

ret ulla fufpicio. Nunc vero, cum de Magio conflet, nonne

furor ejus caufam omnem fuftinet ? Plane quid fit non intelli-

go : explanabis igitur. Quanquam nihil habeo quod dubitem^

nifi, ipfi Magio quae fuerit caufa amentias; pro quo quidem

etiam fponfor Sunii fad:us eft. Nimirum id fuit : folvendo

enim non erat. Credo eum petiifTe a Marcello aliquid, et iU

lum, ut erat, conflantius refpondiffe. Ov Tcwm hôs.

CicERo Attico Sal.

XI. O R E D E B A M effe facile : totum efl aliud, poftea-

quam fum a te dijundlior. Sed fuit faciendum, ut et

conflituerem mercedulas praediorum, et ne magnum onus ob-

fervantias Bruto noflro imponerem. Pofthac enim poterimus

commodius colere inter nos in Tufculano. Hoc autem tem-

pore, cum ille me quotidie videre vellet, ego ad illum ire non-

pofTem, privabatur omni deledtatione Tufculani. Tu igitur,. fi

Servilia venerit, fi Brutus quid egerit, etiam fi conflituerit»



366 EPISTOLARUMquando obvlam ; quidquid denique erit quod fclre me oportc-

at, fcribes. Pifonem, fi poteris, convenies. Vides quam ma-

turumfit : fed tamen, quod commodo tuo fiat.

CiCERo Attico Sal.

XII. VTALDE me momorderunt eplftolae tuas de Attlca

noftra : eaedem tamen fanaverunt : quod enim te ipfe

confolabare eifdem literis, id milii erat fatis firmum ad leni-

endam aegritudinem. Ligariana priEclare vendidifti : pofthac

quidquid fcripfero, tibi praeconium deferam. Quod ad me de

Varrone fcribis, fcis me ante orationes, aut aliquid id genus,

folitum fcribere, ut Varronem nufquam polfem intexere. Pof-

tea autem quam hasc coepi (piAoAflyar£î*,jam Varro mihi denun-

tiaverat magnam fane et gravem Trôa-^puvvia-iv, Biennium praete-

riit, cum ille Kct,?î7ri^yi? afilduo curfu cubitum nullum procef-

ferlt. Ego autem me parabam ad id, quod ille mihi mlfiffet,

ut cwTM Tu ^gr^w, )lj Koolov, fi modo potuifi"em : nam hoc etiam

Hefiodus adfcribit, caya ^v'âj, Nunc illam Trgp tiKuv <rvvTcchv,

fane mlhi probatam, Bruto, ut tibi placuit, defpondimus ; id-

que tu eum non nolle mihi fcripfifli. Ergo illam 'AKct^yif^myiv,

in qua homlnes, nobiles illi quidem, fed nullo modo philo-

logi, nimis acute loquuntur, ad Varronem transferamus : et-

enim funt 'Amo;^«c*;

qu'ce ifle valde probat. Catulo et Lucullo

alibi reponemus ; ita tamen, fi tu hos probas ; deque eo mihi

refcribas velim. De Brinniana audlione accepi a Vefiorio lite-

ras. Alt, fine ulla controverfia rem ad me e& collatam (Romae

videlicet, aut in Tufculano, me fore putaverunt) a. d. viii

KaL Quintiles. Dices igitur vel amico tuo, Sp. Vettio cohere-

di meo, vel Labeoni noflro, paulum proferant auc^lionem ; me

circiter Nonas in Tufculano fore. Cum Pifone Erotem habes.

De Scapulanis hortis toto pedlore cogitemus : dies adefl.




CiCERo Attico Sal.

XIII. rÔMMOTUS tuls llteris, quod ad me de Varrone

fcripferas, totam Academiam ab hominibus nobi-

liffimis abftuli, tranftuli ad noftrum fodalem, et ex duobus

libris contuli in quatuor. Grandiores funt omnino, quam erant

illi ; fed tamen multa detrada. Tu autem mihi pervelim fcri-

bas, qui intellexeris illum velle. Illud vero utique fcire cupio,

quem intellexeris ab eo ^nXoTVTr&tcB-ctf^ niii forte Brutum : id

hercle reftabat : fed tamen fcire pervelim. Libri quidem ita

exieiunt, (nifi forte me communis (piXcwrict decipit) ut in tali

genere ne apud Grsecos quldem fimile quldquam. Tu illam

jad:uram feres aequo animo, quod illa, qu^ habes de Academi-

cis, fruftra defcripta funt. Multo tamen hasc erunt fplendi-

diora, breviora, meliora. Nunc autem <*7r(5^^, quo me vertam.

Volo Dolabellae valde defideranti. Non reperio quid : et fimul

cdîof^MTîoccf :

neque,li

aliquld, qui potero/^yx-^v

effugere ?

Aut cefTandum igltur, aut aliquid excogitandum. Sed quid

haec levia curamus ? Attica mea, obfecro te, quld agit ? qu^

me valde angit. Sed crebro regufto tuas literas : in his ac-

quiefco : tamen expecto novas.

CiceroAtticoSal.

XIV. T> R I N N 1 1 llbertus, coheres nofler, fcrlpfit ad me,

velle, ii mlhi placeret, coheredes, fe et Sabinum

Alblum ad me venlre. Id ego plane nolo : hereditas tanti non

eft : et tamen oblre audtionis dlem faclle poterunt, (eft enlm

III Id.) fi me In Tufculano poftrldle Nonas mane convenerint.

Quod ii laxius volent proferre dlem, poterunt vel biduum, vel

irlduum, vel ut videbltur ; nlhll enim intereft. Quare, nlfi



368 E P I S T O L A R U xM

jam profcd:! funt, retinebis homines. De Bruto, fi quid erit

de Cacfare, Ci quid fcies ; fi quid erit prseterea, fcribes. Illud

etiam atque etiam confideres velim, placeatne tibi m.itti ad

Varronem quod fcriplimus. Etfi etiam ad te aliquid pertinet :

nam fcito, te ei dialogo adjundtum cffc tertium. Opinor igitur

confideremus ; etfi nomina jam fadla funt : fed vel induci, vel

mutari, poffunt.

C I c E R o Attico Sal.

XV. /ÛID agit, obfecro te, Attica noftra ? nam triduo abs

*- te nullas acceperam. Nec mirum : nemo enim ve-

nerat ; nec fortaffe caufa fuerat. Itaque ipfe quid fcriberem,

non habebam. Quo autem die has Valerio dabam, expedabam

aliquem meorum ; qui fi venilTet, et a te quid attuliffet, vide-

bam non defuturum quod fcriberem.

CiCERo Attico Sal.

XVI. "^J O S, cum flumina et folitudines fequeremur, quo

facilius fuflentare nos pofTemus, pedem e villa ad-

huc egrefH non fumus ; ita magnos et afliduos imbres habeba-

mus. IUam Academicen c-vvtaîv totam ad Varronem traduxi-

mus. Primo fuit Catuli, LucuUi, Hortenfii. Deinde, quia

Tiziâ, 73 'ds-îTrov videbatur, quod erat hominibus nota, non illa

quidem a^^^cuîvmct, fed in iis rebus AT^-^cCf fimul ac veni ad

villam, eofdem illos fermones ad Catonem Brutumque tranf-

tuli. Ecce tuze literae de Varrone : nemini vifa efl aptior Amo-

%«<* ratio. Sed tamen velim fcribas ad me, primum placeatne

tibi aliquid ad illum ; deinde, fi placebit, hocne potiflimum.

Quid Servilia, jamne venit ? Brutus ecquid agit, ecquando ?




De Caefare quld auditur ? Ego ad Nonas, quemadmodum dixi.

Tu cum Pifone, fi quid poteris.

CiCERo Attico Sal. ^

XVII. /ÛINTO Kalend. expedlabam Roma aliquid; noa^

*- quo imperalTem : igitur aliquid tuis. Nunc eadeni

illa, quid Brutus cogitet, aut fi aliquid egit, ecquid a Csefare.

Sed quid ifta, quae minus curo ? Attica noftra quid agat, fcire

cupio : etli tuae liters (fed jam nimis veteres funt) re(5te fpe-

rare jubent : tamen expedio recens aliquid.

CiCERO Attico Sal.

XVIII. "XT I D E S, propinquitas quid habeat. Nos vero con-

ficiamus hortos. Colloqui videbamur, in Tufcu-

lano cum effem ; tanta erat crebritas literarum. Sed id quidem

jam erit. Ego interea admonitu tuo perfeci fane argutulos li-

bros ad Varronem : fed tamen expedto, quid ad ea, quse fcripii

ad te : primum, qui intellexeris eum defiderare a me, cum ipfe

homo TToXuypccCpooTciro? nunquam me laceffiflet : deinde, quem

^nXoTVTrHv, ni(i forte Brutum : quem li non ^n>^0TV7rei, multo

Horteniium minus, aut eos qui de Republica loquuntur.

Plane hoc mihi expHces velim : in primis, maneafne in fen-

tentia, ut mittam ad eum, qu^ fcripfi ; an nihil necefle putes.

Sed hsc coram.

ToM. VIII. A a a



370 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

XIX. rÔMMODUM difcefTerat Hilarus librarius iv Kal.

cui dederam literas ad te, cum venit tabellarius cum

tuis literis pridie datis ; in quibus illud mihi gratifTimum fuit,

quod Attica noftra rogat te, ne triftis fis, quodque tu cckiv^wo,

efTe fcribis. Ligarianam, ut video, praeclare audtoritas tua com-

mendavit : fcripfit enim ad me Balbus, et Oppius, miriiice fe

probare ; ob eamque caufam ad Caefarem eam fe oratiunculam

mifilfe. Hoc igitur idem tu mihi antea fcripferas. In Varrone

ifta caufa me non moveret, ne viderer (piXivôPo^ : fic enim con-

ftituebam, neminem includere in dialogos eorum, qui viverent:

fed, quia fcribis et defiderari a Varrone, et magni illum asfti-

mare, eos confeci -, et abfolvi, nefcio quam bene, fed ita ac-

Gurate, ut nihil pofTet fupra, Academicam omnem qusftionem

libris quatuor. In eis, quee erant contra ctKdTuXyi^jAAv praeclare

coUedia ab Antiocho, Varroni dedi : ad ea ipfe refpondeo : tu

es tertius in fermone noftro. Si Cottam et Varronem feciffem

inter fe difputantes, ut a te proximis literis admoneor; meumKcoipôv TTôa-odTrov eifet. Hoc in antiquis perfonis fuaviter iit, ut et

Heraclides in multis, et nos fex de Republica libris fecimus.

Sunt etiam de Oratore noftri tres, mihi vehementer probati

in eis quoque eae perfonae funt, ut mihi tacendum fuerit.

CrafTus enim loquitur, Antonius, Catulus fenex, C. Julius,

frater Catuli, Cotta, Sulpicius : puero me hic fermo inducitur,

ut nullae effe pofTent partes meae. Quae autem his temporibus

fcripfi, 'Afii^-viKitov morem habent -, in quo fermo ita inducitur

caeterorum, ut penes ipfum fit principatus. Ita confeci quin-

que libros 'srep TiKm^ ut Epicurea L. Torquato, Stoica M.

Catoni, 7riî,%u\-^Ti'^k M. Pifoni, darem. 'KX^KoTVTniTov id fore pu-

taram, quod omnes illi decefferant. Hsc Academica, ut fcis,

cum Catuio, Lucullo, Hortenfio,-contuleram : fane in perfonas



AD ATTICUM L I B. XIII. 371

non cadebant : erant enim KcyiKooTifict^ quam ut illi de iis fom-

niafTe unquam viderentur. Itaque, ut legi tuas de Varrone,

tanquam iofA,cuov arripui. Aptius efle nihil potuit ad id philoro-

phias genus, quo ille maxime mihi deledlari videtur, eafque

partes, ut non fim confecutus, ut fuperior mea caufa videa-

tur : funt enim vehementer 'm%.vA Antiochia;qus diligenter

a me expreffa, acumen habent Antiochi, nitorem orationis

noftrum \ fi modo is eft aliquis in nobis. Sed tu, dandofne

putes hos libros Varroni, etiam atque etiam videbis. Mihi

quaedam occurrunt : fed ea coram.

CiCERo Attico Sal.

XX. /V CiESARE literas accepi confolatorias, datas prid.

Kal. Mai. Hifpali. De urbe augenda quid fit pro-

mulgatum, non intellexi : id fane fcire velim. Torquato nof-

tra officia grata effe facile patior ; eaque augere non defmam.

Ad Ligarianam de uxore Tuberonis, et privigna, neque pof-

fum jam addere ; eft enim res pervulgata ; neque Tuberonem

volo defendere : mirifice efl enim (îKcunog. Theatrum quidem

fane bellum habuifli. Ego, etfi hoc loco facillime fuftentor,

tamen te videre cupio ; itaque, ut conftitui, adero. Fratrem

credo a te effe conventum : fcire igitur ftudeo quid egeris. De

fama nihil fane laboro ; etfi fcripferam ad te tunc ftulte, nibil

melius : curandum enim non efl : atque hoc, I?2 omni vita fua

quemque a re5la confcientia tranfverfum unguem non oportet difce-

dere. Viden' quam <piXoa-o(pc>jg ? an tu nos fruflra exiflimas haec

in manibus habere ? tiî^yix^-i te nollem, quod nihil erat : re-

deo enira rurfus eodem. Quidquam me putas curare in toto,

nifi ut ei ne defim ? id ago fcilicet ut judicia videar tenere.

M^ y^p cwTolg. Vellem tam domeflica ferre poffem, quam ifla

contemnere. Putas autem me voluiffe aliquid, quod perfec-

tum non fit ? Non licet fcilicet fententiam fuam : fed tamen

A a a 2



372 EPISTOLARUMquae tum a(fta funt, non polTum non probare -, et tamen non

curare pulchre polTum, ficuti facio. Sed nimium multa de

nugis.

CicERo Attico Sal.

XXI. A D Hirtium dederam epiftolam fane grandem, quam

fcripferam proxime in Tufculano. Huic, quam tum

mihi mififti, refcribam alias ; nunc aliis malo. Quid pofTum

de Torquato, niii aliquid a Dolabella ? quod fimul ac -, con-

tinuo fcietis. Expe«5tabam hodie, aut fummum cras, ab eo ta-

bellarios : qui fimul ac venerint, mittentur ad te. A Quinto

expedlo : proficifcens enim e Tufculano viii Kal. ut fcis, mifi

ad eum tabellarios. Nunc, ad rem ut redeam, inhibere illud

tuum, quod valde mihi arriferat, vehementer difplicet : efl

enim verbum totum nauticum. Quanquam id quidem fcie-

bam : fed arbitrabar fuflineri remos, cum inhibere efiênt remi-

ges jufTi. Id non effe ejufmodi didici heri, cum ad villam nof-

tram navis appelleretur : non enim fuflinent, fed alio modo

remigant : id ab e-^^J^ remotiflimum efl. Quare facies, ut ita

fit in libro, quemadmodum fuit. Dices hoc idem Varroni, fi

forte mutavit. Nec efl melius quidquam, quam, ut Lucilius

Sujlineat currum, ut bonusfcepe agitator, equofque ;

femperque Carneades •zirôôAjji' pugilis, et retentionem auriga^,

fimilem facit iTroyl^. Inhibitio autem remigum motum habet,

et vehementiorem quidem, remigationis navem convertentis

ad puppim. Vides quanto hoc diligentius curem, quam aut

de rumore, aut de Pollione : de Panfa etiam, fi quid certius ;

credo enim palam factum efTe : de Critonio, fi quid effet

certene de Metello et Balbino ? Dic mihi, placetne tibi pri-

mum edere injufili meo ? hoc ne Hermodorus quidem facie-

bat, is qui Platonis libros folitus efl divulgare ; ex quo Xoyttio-iv

fîttflJki^c?. Quid illud ? red:umne exiflimas cuiquam ante.



AD ATTICUM LIB. XIII.373

quam Bruto ? cui, te aud:ore, -sjep^rcpaji/w. Scripfit enim Balbus

ad me, fe a te quintum de iinibus librum defcripiifTe ; in quo

non fane multa mutavi: fed tamen qua?dam. Tu autem com-

mode feceris, fi reliquos continueris, ne et cLîo^û\a. habeat

Balbus, et iaiKcf^ Brutus. Sed hasc hadlenus, ne videar mî f^tKpa,

c-7r>iâêiy. Etfi nunc quidem maxima mihi funt hsec : quid efl

enim aliud ? Varroni quidem quae fcripii te audore, ita pro-

pero mittere, ut jam Romam miferim defcribenda. Ea fi vo-

les, ftatim habebis : fcripfi enim ad Hbrarios, ut iieret tuis, fi

tu velles, defcribendi poteftas. Ea vero continebis, quoad

ipfe te videam^

quod dihgentifrmie facere foles,

cum a metibi di(flum eft. Cum autem fugit me tibi dicere j mirifice

Casrellia, fludio videlicet philofophiae fiagrans, defcribit a

tuis : iflos ipfos de Jinibus habet. Ego autem tibi confirmo,

(poffum falh*, ut humanus) a meis eam non habere : nunquam

enim ab oculis meis abfuerunt : tantum porro aberat ut binos

fcriberent \ vix fingulos confecerunt. Tuorum tamen ego nul-

lum deUdlum arbitror iidemque te volo exiflimare : a me

enim praetermifTum eft, ut dicerem, me eos exire nondum

velle. Hui quam diu de nugis ? de re enim nihil habeo, quod

loquar. De Dolabella tibi affentior. Coheredes, ut fcribis, in

Tufculano. De Caefaris adventu fcripfit ad me Balbus, non

ante Kal. Sext. De Attica optime, quod levius ac lenius, et

quod fert iiiMXca';. Quod autem de illa noftra cogitatione fcri-

bis, in qua nihil tibi cedo ; ea, quae novi, valde probo, ho-

minem, domum, facultates : quod caput eft, ipfum non novi;.

fed audio laudabilia de Scrofa. Etiam proxime accedit, fi quid

hoc ad rem : ihyivie^^cg eft etiam, quam pater. Coram igitur,

et quidem propenfo animo ad probandum : accedit enim, quod

patrem, ut fcire te puto, plus etiam, quam non modo tu, fed.

quam ipfe fcit, amo, idque et merito et jam diu.



374 EPISTOLARUM

CicERo AtticoSal.

XXII, T^ E Varrone non fine caufa quid tibi placeat, tam

diligenter exquiro. Occurrunt mihi quaedam : fed

ea coram. Te autem ct(T(A,ivi!^'Q. intexui, faciamque id crebrius

proximis enim tuis literis primum te id non noUe cognovi.

De Marcello, fcripferat ad me Caffius antea : t«. ycctra, fxipcg

Servius. O rem acerbam ! ad prima redeo. Scripta noflra nuf-

quam malo effe, quam apud te : fed ea tum foras dari, cum

utrique noftrum videbitur. Ego et librarios tuos culpa libero,

neque te accufo ; ct tamen aliud quiddam ad te fcripferam,

Caerelliam qusedam habere, quae nifi a te non potuerit. Balbo

quidem intelligebam fat faciendum fuifle : tantum nolebam,

aiit obfoletum Bruto, aut Balbo inchoatum, dari. Varroni,

fimul ac te videro, fi tibi videbitur, mittam. Quid autem du-

bitarim, cum videro te, fcies. Attributos quod appellas, valde

probe. Te de praedio aviae exerceri molefte fero. De Bruto

noflro perodiofum : fed vita fert. Mulieres autem vix fatis

humane, quae inimico animo ferant, cum utraque officio pa-

reat. TuUium fcribam nihil fuit quod appellares ; nam tibi

mandaffem, fi. fuiffet : nihil enim efl apud eum pofitum no-

mine voti : fed eft quiddam apud illum meum : id ego in hanc

rem flatui conferre. Itaque et ego red:e tibi dixi ubi effet ; et

tibi ille re6le negavit. Sed hoc quoque ipfum continuo adoria-

mur. Lucum hominibus non fane probo, quod efl defertior :

fed habet ivKoylctv. Verum hoc quoque, ut cenfueris ; quippe

qui omnia. Ego, ut conftitui, adero ; atque utinam tu quo-

que eodem die : fin quid, (multa enim) utique poftridie : et-

enim coheredes ; a quis fine te opprimi malitia efl. Alteris

jam literis nihil ad me de Attica; fed id quidem in optima fpe

pono : illud accufo, non te, fed illam, ne falutem quidem.




At tu et illi et Pilise plurimam ; nec me tamen irafci indica-

ris. Epillolam Caefaris mifi, fi minus legilTes.

CiCERo Attigo Sal.

XXIII. ^NTEMERIDIANIS tuis literis heri ftatim

refcripfi ; nunc refpondeo vefpertinis. Brutus

mallem me arcefleret ; nam et aequius erat, cum illi iter infta-

ret et fubitum et longum : et mehercule nunc, cum ita limus

affecfti,

ut non poffimus plane fmiul vivere, (intelligis enimprofedto, in quo maxime polita fit (Tf^^jW;?) facile patiebar

nos potius Romae una efTe, quam in Tufculano. Libri ad

Varronem non morabantur. Sunt enim detexti, ut vidifti :

tantum librariorum menda tolluntur : de quibus libris fcis me

dubitaffe : fed tu videris. Item, quos Bruto mittimus, in ma-

nibus habent librarii. Mea mandata, ut fcribis, explica; quan-

quam ifla retentione omnes ait uti Trebatius : quid tu iftos

putas ? nofti domum : quare confice ^vcuycayod? . Incredibile eft,

quam ego ifla non curem. Omni tibi affeveratione affirmo,

quod mihi credas velim, mihi majori ofFenfioni e/Te, quam

deled:ationi, pofTefTiunculas meas : magis enim doleo, me non

habere cui tradam, quam habere qui utar. Atque illud Tre-

batius fe tibi dixifTe narrabat ; tu autem veritus es fortaffe, ne

ego invitus audirem. Fuit id quidem humanitatis : fed, mihi

crede, jam ifla non curo. Quare da te in fermonem, et per-

feca, et confice, excita, compella, loquere, ut te cum illo

SctEva loqui putes. Ne exiftimes eos, qui non debita confedtari

foleant, quod debeatur, remifTuros. De die tantum videto, et

id ipfum bono modo.



37^ EPISTOLARUM

CiCERO Attico Sal.

XXIV. /ÛID eft, quod Hermogenes mihi Clodius, An-

*^ dromenem fibi dixifle, fe Ciceronem vidiffe Cor-

cyrae ? ego enim audita tibi putaram. Nil igitur ne ei quidem

literarum ? an non vidit ? facies ergo ut fciam. Quid tibi ego

de Varrone refcribam ? quatuor î^%îcm funt in tua poteftate :

quod egeris, id probabo. Nec tamen cclîofÂi Tûa^ : quid

enim ? fed ipli quam res illa probaretur, magis verebar. Sed

quoniam tu fufcipis, in alteram aurem.

CiCERO Attico Sal.

XXV, "r\ E retentione refcripfi ad tuas accurate fcriptas lite-

ras. Coniicies igitur, et quidem fme ulla dubita-

tione, aut retredlatione. Hoc fieri et oportet, et opus eft. De

Andromene ut fcribis, ita putaram : fcilfes enim ; mihique

dixiifes. Tu tamen ita mihi de Bruto fcribis, ut de te nihil.

Quando autem illum putas ? nam ego Romam pridie Idus.

Bruto ita volui fcribere, (fed quoniam tu te legilTe fcribis, fui

fortaffe fttrctcpeVe^fl?) me ex tuis literis intellexiffe, nolle eum, me

quali profequendi fui caufa Romam nunc venire. Sed quoniam

jam adeft meus adventus, fac quasfo, ne quid eum Idus impe-

diant, quo minus fuo commodo in Tufculano fit. Nec enim

ad tabulam eum defideraturus eram 3 in tali enim negotio cur

tu unus non fatis es ? fed ad teflamentum volebam : quod jam

malo alio die ; ne ob eam caufam Romam veniiTe videar.

Scripli igitur ad Brutum, jam illud, quod putalTem, Idib. nihil

opus effe. Velim ergo totum hoc ita gubernes, ut ne minima

quidem re ulla Bruti commodum impediamus. Sed quid efl

tandem, quod perhorrefcas, quia tuo periculo jubeam libros




dari Varroni ? Etiam nunc, fi dubitas, fac ut fciamus : nihil

eft enim illis elegantius. Volo Varronem, praefertim cum ille

defideret : fed efl, ut fcis,

,

Aeivo^ ctyjjjO* Ta.â> Kiv k. oLVccinov coiTiOCt)Td,

Ita mihi faepe occurrit vultus ejus, querentis fortalTe vei hoc,

meas partes in iis libris copiofius defenfas t(^Qy quam fuas

quod mehercule non elfe intelliges, fi quando in Epirum ve-

neris : nam nunc Alexionis epiftolis cedimus. Sed tamen ego

non defpero probatum iri Varroni ; et id, quoniam impenfam

fecimus in macrocolla, facile patior teneri. Sed etiam atque

etiam dico, tuo periculo fiet. Quare, fi addubitas, ad Brutumtranfeamus : eft enim is quoque Antiochius. O Academiam

volaticam, et fui fimilem, modo huc, modo illuc. Sed, quae-

fo, epiflola mea ad Varronem valdene tibi placuit ? Male mi

fit, fi unquam quidquam tam enitar 'i^yov. At ego ne Tironi

quidem didlavi, qui totas mô-x^f.s perfequi folet, fed Spintharo

fyllabatim.

CicERo Attico Sal.

XXVI. T^ E Virgilii parte valde probo. Sic ages igitur : et

quidem id erit primum -, proximum Clodige : quod

li neutrum, metuo ne turbem, et irruam in Drufum. Intem-

perans fum in ejus rei cupiditate, quam nofli : itaque re-

volvor identidem in Tufculanumjquidvis enim potius, quam

ut non hac asflate abfolvatur. Ego, ut tempus efl noftrum,

locum habeo nullum, ubi facilius effe pofTim, quam Aflurae.

Sed quia qui mecum funt (credo, quod moeflitiam meam non

ferunt) domum properant ; etfi poteram remanere, tamen, ut

fcripfi tibi, proficifcar hinc, ne relidlus videar. Quo autem ?

Lanuvium ? Conor equidem in Tufculanum 3 fed faciam te

ftatim certiorem. Tu literas conficies. Equidem, credibile non

eft, quantum fcribam die, quin etiam nodtibus : nihil enim

ToM. VIII. B b b



378 EPISTOLARUMfomni. Heri etiam efFeci epiftolam ad Caefarcm ; tibi enim

placebat : quam non fuit maluin fcribi, fi forte opus eiTe pu-

tares. Ut quidem nunc eft, nihil fane efl: neceffe mittere ; fed

id quidem, ut tibi videbitur. Mittam tamen ad te exemplum

fortaffe Lanuvio, nifi forte Romam. Sed cras fcies.

CiceroAtticoSal.

XXVIL T^ E epiftola ad Caefarem, nobis vero femper rec-

tiffime placuit, ut ifti ante legerent : aliter enim

fuiffemus et in hos inofiiciofi -, et in nofmetipfos, fi illum of-

fenfuri fuimus, pene periculofi. Ifli autem ingenue ; mihique

gratum, quod, quid fentirent, non reticuerunt : illud vero vel

optime, quod ita multa mutari volunt, ut mihi de integro fcri-

bendi caufa non fit : quanquam de Parthico bello quid fpedlare

debui, nifi quod illum velle arbitrabar ? Quod enim aliud ar-

gumentum epifloljE noflrae, nifi KoXecKiicty fuit ? An, fi ea, quae

optima putaram, fuadere voluiffem, oratio mihi defuiffet ? To-

tis igitur literis nihil opus eft. Ubi enim iTrlTivyfxct magnum

nullum fieri pofTit, ccTroTwyfjict vel non magnum moleflum fu-

turum fit ;quid opus efl 7rctficL>civ^vviveiv ? praefertim cum illud

occurrat, illum, cum antea nihil fcripferim, exiflimaturum, me,

nifi toto bello confed:o, nihil fcripturum fuiffe. Atque etiam

vereor, ne putet, me hoc quafi Catonis p«A<y|U.ct effe voluifTe.

Quid quaeris ? valde me poenitebat : nec mihi in hac quidem

re quidquam magis ut vellem accidere potuit, quam quod a-Tra^ri

noflra non efl probata. Incidiffemus etiam in illos ; in eis in

cognatum tuum. Sed redeo ad hortos. Plane illuc te ire, nifi

tuo magno commodo, nolo : nihil enim urget. Quidquid erit,

operam in Faberio ponamus. De die tamen audlionis, fi quid

fcies. Eum, qui e Cumano venerat, quod et plane valere Atti-

cam nuntiabat, et literas fe habere aiebat, flatim ad te mifi.



AD ATTICUM LIB. XIII. 37')

CiCERo Attico Sal.

XXVIII. "LTORTOS quonlam hodle eras Inrpedlurus, quid

vifum tibi fit, cras fcilicet. De Faberio autem,

cum venerit. De epiftola ad Caefarem, jurato mihi crede, non

poffumi nec me turpitudo deterret; etii maxime debeat: quam

enim turpis eft aflentatio, cum vivere ipfum turpe lit nobis ?

Sed ut coepi, non me hoc turpe deterrct ; ac vellem quidem ;

effem enim, qui effe debeam: fed in mentem nihil venit.

Nam, quas funt ad Alexandrum hominum eloquentium et doc-

torum fuafiones, vides quibus in rebus verfentur. Adolefcen-

tem, incenfum cupiditate verifTimae gloriac, cuplentem fibi

aliquid confilii dari, quod ad laudem fempiternam valeret, co-

hortantur. Ad decus non deefl oratio : ego quid pofTum ? Ta-

men nefcio quid e quercu exfculpferam, quod videretur fimile

fimulacri. In eo quia nonnulla erant paulo meliora, quam ea,

quae fiunt et fadta funt, reprehenduntur;

quodme

minime

poenitct : fi enim pervenifTent iflae llterae, mihi crede, nos poe-

niteret ? Quid ? tu non vldes ipfum illum Ariftotelis difcipu-

lum, fummo ingenio, fumma modeflia, pofteaquam rex appel-

latus fit, fuperbum, crudelem, immoderatum, fuiffe ? quid ?

tu hunc de pompa, Qulrlni contubernalem, hls noflris mode-

ratis epiflolis la^taturum putas ? ille vero potlus non fcrlpta

defideret, quam fcripta non probet. Poflremo, ut volet. Abilt

illud, quod tum me ftimulabat, quod tibi dabam, TrpoQxrjf/^cc

"^X^fjtyiiêiov. Multo mehercule magis nunc opto cafum illum,

quam tum timebam, vel quem Ubebit. Nifi quid te aliud Im-

pediet, mi optato veneris. Nicias a Dolabeila magno opere

arceflitus, (legi enim literas) etfi invito me, tamen eodem me

audtore, profedus eft. Hoc manu mea.

B b b 2



3^0 EPISTOLARUM

CicERo Attico Sal.

XXIX. f^ UM quaii alias res quaerercm de philologis e Ni-

cia, incidimus in Talnam : ille de ingenio nihil

nimis ; modeftum et frugi. Sed hoc mihi non placuit : fe fcire

aiebat ab eo nuper petitam Cornificiam, Q^filiam, vetulam

fane, et multarum nuptiarum : non efle probatum mulieribus,

quod ita reperirent, rem non majorem dccc : hoc putavi te

fcire oportere. De hortis ex tuis literis cognovi, et Chryfippo,

In villa, cujus infulfitatem bene noram, video nihil, aut pauca

mutata : balnearia tamen laudat majora; de minoribus ait hi-

berna effici polfe. Tedta igitur ambulatiuncula addenda eft :

quam ut tantam faciamus, quantam in Tufculano fecimus,

prope dimidio minoris conftabit ifto loco. Ad id autem, quod

volumus, ci,(î^pvfA,ct^ nihil aptius videtur, quam lucus, quem

ego noram : fed celebritatem nullam tum habebat -, nunc audio

maximam. Nihil eft, quod ego malim. In hoc rov r6(pov /tty Trôi

%oov Tpo7ro(po(iyi(7ov. ReHquum efl ; fi Faberius nobis nomen illud

explicat, noli quserere, quanti : Othonem vincas volo. Nec

tamen infaniturum illum puto ; noffe enim mihi hominem vi-

deor. Ita male autem audio ipfum effe tradlatum, ut mihi ille

emptor non effe videatur : quid enim ? pateretur ? Sed quid

argumentor ? fi Faberianum explicas, emamus vel magno ; fin

minus, ne parvo quidem poflumus. Clodiam igitur; a qua ipfa

ob eam caufam fperare videor, quod et multo minoris funt, et

Dolabellas nomen jam expeditum videtur, ut etiam repraefen-

tatione confidam. De hortis fatis. Cras aut te, aut caufamj,

quam quidem futuram Faberianam. Sed, fi poteris«




CiCERO Attico Sal.

XXX. rÎCERONIS epiftolam tibi remifi. O te ferreum,

qui illius periculis non moveris ! Me quoque ac-

cufat. Eam tibi epiftolam mifilfem : nam illam alteram de re-

bus geftis eodem exemplo puto. In Cumanum hodie mifi ta-

bellarium : ei dedi tuas ad Veftorium, quas Pharnaci dederas.

Commodum ad te miferam Demeam, cum Eros ad me venit

fed in ejus epiftola nihil erat novi, nifi audlionem biduum.Ab ea igitur, ut fcribis ; et velim, confedo negotio Faberia-

no : quem quidem negat Eros hodie ; cras mane putat. A te

colendus eft. Iftae autem noKcciCHcci non longe abfunt a fcelere.

Te, ut fpero, perendie. Mi, ftcunde potes, erues, qui decem

legati Mummio fuerint. Polybius non nominat. Ego memini

Albinum Confularem, et Sp. Mummium. Videor audifte ex

Hortenfto, Tuditanum : fed in Libonis annali, xiv annis poft

Praetoreft

fadusTuditanus,

quam Conful Mummius:

nonfane quadrat. Volo aliquem Olympiae, aut ubi vifum, 7roA<nxoi',

irv7is.oyov, more Dicaearchi, familiaris tui..

CiCERO Attico Sal.

XXXI. /ÛINTO Kal. mane accepi a Demea literas pridie

"^ datas, ex quibus aut hodie, aut cras, te expedlare

deberem. Sed, ut opinor, idem ego, qui expedto tuum adven-

tum, morabor te : non enim puto tam expeditum Faberianum

negotium futurum, etiam fi eft futurum, ut non habeat aliquid

morae. Cum poteris igitur, quoniam etiamdum abes. Dicaear-

chi, quos fcribis, libros fane velim mihi mittas : addas etiam

Kctra,Qa.<noog . De epiftola ad Caefarem, >ciKv(iiKa : atque idipfum^

quod ifti aiunt illum fcribere, fe, nifi conftitutis rebus, non



383 EPISTOLARUMiturum In Parthos ; idem ego fuadebam in illa eplftola : fm,

utrum liberet, facere polTe, aucftore me. Hoc enim ille expec-

tat videlicet, neque eft fadlurus quidquam, nili de meo confi-

lio. Obfecro abjiciamus ifta, et femi-liberi faltem fimus; quod

alTequemur et tacendo, et latendo. Sed et aggredere Othonem,

ut fcribis : confice, mi Attice, iftam rem : nihil enim aliud

reperio, ubi et in foro non fim, et tecum effe poiTim : quanti

autem, hoc mihi venit in mentem. C. Albanius proximus efl

vicinus iis cId jugerum de M. Pilio emit, ut mea memoria

cfl, H-S cxv. Omnia fcilicet nunc minoris : fed accedit cu-

piditas ; in qua, praeter Othonem, non puto nos ullum adver-

farium habituros. Sed eum ipfum tu poteris movere ; facilius

etiam, fi Canum haberes. O gulam infulfam ! Pudet me pa-

tris. Refcribes, fi quid voles.

CiCERO Attico Sal.

XXXII. ALTERAM a te epiflolam cum hodle acceplf-

fem, nolui te una mea contentum. Tu vero age,

quod fcribis, de Faberio -, in eo enim totum efl pofitum id,

quod cogitamus : qu^ cogitatio li non incidiffet, (mihi crede

ifluc, ut caetera) non laborarem. Quamobrem, ut facis (ifluc

enim addi nihil potefl) urge, inila, perfice. Dicaearchi Tnfi

"^v-xjfi^ utrofque velim mittas, et Kcn&.Qdtriu^. TfiTroP^mKov non in-

venio, et epiftolam ejus, quam ad Arifloxenum mifit. Tres

eos libros maxime nunc vellem : apti effent ad id, quod cogi-

to. Torquatus Romae efl : jufii ut tibi daretur : Catulum et

Lucullum, ut opinor, antea. His libris nova procemia funt ad-

dita, quibus eorum uterque laudatur ; eas literas volo habeas ;

et funt quaedam alia. Et, quod ad te de decem legatls fcripfj,

parum intellexti ; credo, quia ^ta a-yjf/,Huv fcripferam. De C.

Tuditano enim quaerebam, quem ex Hortenfio audieram fuif-

fe in decem : eum video in Libonis Practorem P. Popilio,




P. Rupllio Confulibus : annis xiv ante, quam Prsetor fadus

eft, legatus efle potuilTet ? nifi admodum fero Quseflor eft fac-

tus ; quod non arbitror :

video enim Curules magiftratus eumlegitimis annis perfacile cepiiTe. Poftumium autem, cujus fta-

tuam in Ifthmo meminifte te dicis, in iis fciebam fuiffe. Is

autem eft, qui cum Lucullo fuit; quem tu mihi addidifti, fane

ad illum a-v^koyov perfonam idoneam. Videbis igitur, fi poteris,

caeteros ; Ut poffimus 7rof/,7riv(rcu x, rolg Trpoa-UTrois,

CicERo Attico Sal.

XXXIII. XJEGLIGENTIAM miram ! femelne puta»

mihi dixifle Balbum et Faberium, profeftionem

relatam ? Quinetiam eorum juftu miferam, qui proiiteretur

ita enim oportere dicebant : profeflus eft Philotimus libertus.

Nofti credo librarium : fed fcribes, et quidem confeftim. Ad

Faberium, ut tibi placet, literas mifi : cum Balbo autem puto

te aliquid fecifte hodie in Capitolio. In Virgilio mihi nulla eft

ûcreoTrU: nec enim ejus caufa fane debeo ; et, fi emero, quid

crit, quod poftulet ? Sed videbis, ne is cum fit in Africa, ut

Caslius. De nomine tu videbis cum Cifpio : fed, fi Plancus

deftinat, tum habet res difficultatem. Te ad me venire uterque.

noftrum cupit: fed ifta res nullo modo relinquenda eft. Otho-

nem quod fperas pofTe vinci, fane bene narras. De asftimatio-

ne, ut fcribis, cum agere coeperimus ; etft nihil fcripfit, nift

de modo agri. Cum Pifone, ft quid poteris. Dicasarchi librum

^ccepi ; et Kccrct^dirsM^ expedlo. Negotium dederis ', reperiet ex

eo libro, in quo funt fenatus-confulta Cn. Cornelio, L. Mum-

mio CofT. De Tuditano autem, quod putas, tvy^.oycv eft, tum

illum, quoniam fuit ad Corinthum, (non enim temere dixit

Hortenfius) aut Quaeftorem, aut Tribunum militum ; idque

potius fuiffe credo. Tu de Antiocho fcire poteris. Vide etiam

quo anno Qua^ftor, aut Tribunus militum, fuerit. Si neutrum»



384 EPISTOLARUMquadret, In prxfedlis, an in contubernalibus, fuerit, modo fue-

rit in eo bello. De Varrone loquebamur; lupus in fabula. Ve-

nit enim ad me, et quidem id temporis, ut retinendus efTet.

Sed ego ita egi, ut non fcinderem penulam -, memini enim

tuum : et multi erant, nofque imparati. Quid refcrt ? paulo

poft C. Capito cum T. Carrinate: horum ego vix attigi penu-

lam ; tamen remanferunt ; ceciditque belle. Sed cafu fermo

a Capitone de urbe augenda. A ponte Mulvio Tiberim duci

fecundum montes Vaticanos ; campum Martium cosdificari

illum autem campum Vaticanum fieri, quafi Martium campum.

Quid ais ? inquam -, at ego ad tabulam, ut, fi red:e poflem,

Scapulanos hortos. Cave facias, inquit ; nam ifta lex perfere-

tur : vult enim Caefar. Audire me facile pafTus fum ; fieri au-

tem molefle fero. Sed tu quid ais ? quanquam quid quaero ?

nofli diligentiam Capitonis in rebus novis perquirendis ; non

concedit Camillo. Facies me igitur certiorem de Idibus : ifta

enim me res adducebat. Eo adjunxeram caeteras; quas confe-

qui tamen biduo, aut triduo, pofl facile potero. Te tamen in

via confici minime volo. Quin etiam Dionyfio ignofco. De

Bruto quod fcribis, feci ut ei liberum effet, quod ad me atti-

neret : fcripfi enim ad eum heri, Idib. Mai. ejus opera mihi

nihil opus effe.

CiCERO Attico Sal.

XXXIV. A STURAM veni viii Kal. Vitandi enim calo-

ris caufa, Lanuvii iii horas acquieveram. Tuvelim, fi grave non erit, efficias, ne ante Nonas mihi illuc

veniendum fit : id potes per Egnatium Maximum. Illud in

primis, ut cum Publilio, me pene abfente, conficias ; de quo

quae fama fit fcribes. Id populus curatfcilicet. Non mehercule

arbitror j etenim haec decantata erat fabula : fed complere




paglnam volui. Quid plura ? ipfe enim adfum, nifi quld tu

prorogas. Scrlpfi enim ad te de hortis.

CiCERO Attico Sal.

XXXV. /^ R E M indignam ! gentilis tuus urbem auget

quam hoc biennio primum vidit : et ei parum

magna vifa eft, quos etiam ipfum capere potuerit. Hac de re

igitur expedto literas tuas. Varroni, fcribis, te fimul ac vene-

rit. Dati igitur jam funt ; nec tibi integrum eft : hui, fi fcias

quanto periculo tuo. Aut fortaffe literae meae te retardarunt

fed eas nondum legeras, cum has proximas fcriplifti. Scire

igitur aveo, quo modo res fe habeat.

CiCERo Attico Sal.

XXXVI. Y)E Bruti amore, veftraque ambulatlone, etfi mihi

nihil novi affers, fed idem, quod {xpe -, tamen

hoc audlo libentius, quo faspius : eoque mihi jucundius efl,

quod tu eo Isetaris -, certiufque eo efl, quod a te dicitur.

CiCERO Attico Sal.

XXXVII. "LJAS alteras hodle literas. De Xenonis nomine,

et de Epiroticis xl, nihil poteft fieri nec com-

modlus, nec aptius, quam ut fcribis. Id erat locutus mecum

eodem modo Balbus minor. Novi nihil fane, nifi Hlrtium

cum Quinto acerrime pro me litigalTe : omnibus eum locis fa-

cere, maximeque in conviviis : cum multa de me, tum redirc

ad patrem : nihil autem ab eo tam uPiottUco^ dici, quam alie-

nifTimos nos effe a Csfare : fidem nobis habendam non effe :

ToM. VIII. C c c



386 EPISTOLARUMme vero etiam cavendum : (^(poQzpov j^f, nifi viderem fcire regem,

me animi nihil habere) Ciceronem vero meum vexari. Sed id

quldem arbitratu fuo. Laudationem Porcias gaudeo me ante

dediffe Leptae tabellario, quam tuas acceperim literas. Eam tu

igitur, li me amas, curabis, fi modo mittetur, ifto modo mit-

tendam Domitio et Bruto. De gladiatoribus, de ca?teris quaj

fcribis a,vif^c(po^riTci, facies me quotidie certiorem. Velim, fi tibi

videtur, appelles Balbum et Offilium de audtione profcribenda.

Equidem locutus fum cum Balbo : placebat. Puto confcripta

habere Offilium omnia ; habet et Balbus : fed Balbo placebat,

propinquum diem, et Romae : fi Casfar moraretur, poffe diem

diiterri : fed is quidem adelle videtur. Totum igitur confidera:

placet enim Veftorio.

CiCERo Attico Sal,

XXXVin. A N T E lucem cum fcriberem contra Epicu-

reos, de eodem oleo et opera exaravi nefcio

quid ad te, et ante lucem dedi. Deinde cum, fomno repetito,

fimul cum fole experreftus effem, datur mi epiflola a fororis

tu£e filio, quam ipfam tibi mifi j cujus efl principium non fine

maxima contumelia : fed fortaffe *">& iTri^yicnv. Eft autem fic :

Ego enim non probo quidquid non belle in te dici potejl. Pofle vult

in me multa dici non belle, fed ea fe negat approbare : hoc

quidquam pote impurius ? Jam caetera leges j mifi enim ad

te;judicabifque, Bruti noflri quotidianis affidulfque laudibus,

quas ab eo de nobis haberi permulti mihi renuntiaverunt,

commotum iflum aliquando, fcripfiffe aliquid ad me : credo

et ad te ; idque ut fciam, facies : nam, ad patrem de me quid

fcripferit, nefcio : de matre quam pie ? Volueramy inquit, ut

quam plurimum tecum ejfem, conduci mihi domum ; et id ad te

Jcripferam : neglexijii. Ita minus jnultum una erimus. Nam ego

ijiam domwn videre non pojjum : qua de caufa, fcis, Hanc auteni




caufam pater odiuni matris efle dicebat. Nunc me juva, mi

Attice, confilio, "zsrGrepov ^ncccg Tiix<ig vîdv^ id eft, utrum aperte

hominem afperner, et refpuam, >? <r>co?îoii ats-ccta^. Ut enim

Pindaro, fic ^«%<5i fôi voo?, a,TîKetct,v enroiv. Omnino moribus meis

illud aptius, led hoc fortafle temporibus : tu autem, quod ipfe

tibi fuaferis, idem mihi perfuafum putato. Equidem vereor

maxime, ne in Tufculano opprimar : in turba haec eifent faci-

liora. Utrum igitur AfturiE ? Quid, fi Caefar fubito ? Juva me,

quaefo, confilio : utar eo, quod tu decreveris.

CiCERO Attico Sal,

XXXIX. Q CREDIBILEM vanitatem ! ad patrem, do-

mo fibi carendum propter matrem : plena pieta-

tis ! Hic autem jam languefcit, et ait fibi illum jure iratum.

Sed utar tuo confilio : (rmKik enim tibi video placere. Romam,

ut cenfes, veniam, fed invitus : valde enim in fcribendo hasreo.

Brutum, inquis, eadem fcilicet. Sed nifi hoc effet, res me ifla

non cogeret. Nec enim inde venit, unde mallem j neque diu

abfuit ', neque ullam literam ad me. Sed tamen fcire aveo,

qualis ei totius itineris fumma fuerit. Libros mihi, de quibus

ad te antea fcripfi, velim mittas, et maxime âA^^n 'zs-ipKxrcov, et

'ETkdao^.

CiCERo Attico Sal.

XL. TTA-NE nuntiat Brutus, illum ad bonos viros «c^^tÂ/^t?

fed ubi eos ? nifi forte fe fufpendit. Hic autem ut ful-

tum efl: ! ubi igitur (piXoTix^n^^^-' illud tuum, quod vidi in Par-

thenone, Ahalam et Brutum ? Sed quid faciat ? Illud optime,

fed ne is quidemy qui onmiiim jlagitioru?n audlor, bene de noJlro„

At ego verebar, ne etiam Brutus eum diligcret : ita enim

C c c 2



388 E P 1 S T O L A R U M

fignificarat iis, quas ad meas. At vellem aliquid deguflafTe de

fabulis. Sed coram, ut fcribis. Etfi, quid mi auftor es ? Ad-

volone, an maneo ? Equidem et in libris haereo, et illum hic

excipere nolo : ad quem, ut audio, pater hodie ad Saxa Acro-

noma. Mirum quam inimicus ibat ; ut ego objurgarem. Sed

ego ipfe iCi'zs-<pS(/.cci. Itaque poflhac. Tu tamen vide, quid de

adventu meo cenfeas ; et ta oA«4, cras fi perfpici potuerint,,

mane ftatim ut fciam.

CiceroAtticoSal»

XLI. p G O vero Quinto epiftolam ad fororem mifi. Cuni

ille quereretur filio cum matre bellum^ et fe ob eam

caufam domo cefiTurum filio diceret j dixi illum commodas ad

matrem literas, ad te nullas : ille alterum mirabatur ; de te

autem fuam culpam, quod faepe graviter ad filium fcripfifiêt de

tua in illum injuria. Quod autem relanguifiTe fe dicit j ego ei^

tuis literis ledlis o-xoAictg- a^Tsrdrccs, fignificavi me non fore. Tum

enim mentio Canae. Omnino, fi id confilium placeret, efiTet

necefife. Sed, ut fcribis, ratio efi: habenda gravitatis ; et utriuf-

que nofiirum idem confilium efiê debet : etfi in me graviores

injurias, et certe notiores. Si vero etiam Brutus aliquid afiêret,

nulla dubitatio eft. Sed coram : magna enim res, et multae

cautionis. Cras igitur ; nifi quid a te commeatus.

CiCERO Attico Sal^

XLII. 'VT E N I T ille ad me, ^ f^dêt, icctTvi^pns : et ego, cnj Jg

^ri t/ a-vms 'y Rogas ? inquit, quoi iter inftet, et iter

ad bellum, idque cum periculofum, tum etiam turpe. Quae

vis igitur, inquam ? Ms, inquit, alienum : et tamen ne viati-

cum quidem, Hoc loco ego fumpfi quiddam de tua eloquentia:.




nam tacui. At ille : fed me maxime angit avunculus. Quid-

nam ? inquam. Quod niihi, inquit, iratus efl. Cur pateris ?

inquam : malo enim ita dicere, quam cur committis. Nonpatiar, inquit ; caufam enim tollam. Et ego, redliflime qui-

dem. Sed fi grave non eft, velim fcire quid fit caufae. Quia,

dum dubitabam quam ducerem, non fatisfaciebam matri, ita

ne illi quidem. Nunc nihil mihi tanti efl ^ faciam quod vo-

lunt. Feliciter velim, inquam, teque laudo. Sed quando ?

Nihil ad me, inquit, de tempore, quoniam rem probo. At

ego, inquam, cenfeo, priufquam proficifcaris : ita patri quo-

que morem gefferis. Faciam, inquit, ut cenfes. Hic dialogus

fic conclufus eft. Sed heus tu, diem meum fcis effe iii Non.

Jan. Aderis igitur. Scripferam jam : ecce tibi, orat Lepidus

ut veniam. Opinor Augures nil habere ad templum effandum,

Eatur iîccs ko^^h. Videbimus te igitur.

CiCERo Attico Sal.

XLIIl. rj* G O vero utar prorogatione diei : tuque humanifli-

rae fecifti,. qui me certiorem feceris, atque ita, ut

co tempore acciperem literas, quo non expedlarem ; tuque ut

ab ludis fcriberes. Sunt omnino mihi quaedam agenda Romae

fed confequemur biduo pofl..

CiCERoAttico

Sal.

XLIV. C UAVES tuas literas ! etfi acerba pompa. Verunta-

men fcire omnia non acerbum efl, vel de Cotta.

Populum vero praeclarum, quod propter malum vicinum, ne

Vidorige quidem plauditur. Brutus apud me fuit ; cui qui-

dem valde placebat, me aliquid ad Caefarem. Annueram -, fed

pompam videret. Tu tamen aufus es Varroni dare ? Expedo



39^ EPISTOLARUMquid judicet. Quando autem perleget ? De Attica probo. Eft

quiddam etiam animum levari cum fpecftatione, tum etiam re-

ligionis opinioneet

fama. Cottam mihi velim mittas:

Libo-nem mecum habeo, et habueram ante Cafcam. Brutus mihi

T. Ligarii verbis nuntiavit, quod appelletur L. Curfidius in

oratione Ligariana, erratum effe meum^ fed, ut aiunt, ixvvôvduv

oLfA,a,prviixa,. Sciebam Curfidium perneceifarium Ligariorum ; fed

eum video ante eife mortuum. Da igitur, quaefo, negotium

Pharnaci, AntJEO, Salvio, ut id nomen ex omnibus libris

tollatur.

CiCERO Attico Sal.

XLV. "pp U I T apud me Lamia poft difceflum tuum, epifto-

lamque ad me attulit miffam fibi a Casfare; quse

quanquam ante data erat, quam illas Diocharinae, tamen plane

declarabat illum ante ludos Romanos elfe venturum : in qua

extrema fcriptum erat, ut ad ludos omnia pararet, neve com-

mitteret, ut fruftra ipfe properaifet. Prorfus ex his literis non

videbatur effe dubium, quin ante eam diem venturus effet;

idemque Balbo, cum eam epiflolam legiffet, videri Lamia di-

cebat. Dies feriarum mihi additos video y fed quam multos

fac, fi me amas, fciam : de Baebio poteris, et de altero vicino

Egnatio. Quod me hortaris, ut eos dies confumam in philo-

fophia explicanda; currentem tu quidem : fed cum Dolabella

vivendum effe iflis diebus vides. Quod nifi me Torquati caufa

teneret, fatis erat dierum, ut Puteolos excurrere poffem, et ad

tempus redire. Lamia quidem a Balbo (ut videbatur) audive-

rat, multos nummos domi effe numeratos, quos oporteret

quamprimum dividi : magnum pondus argenti, prae-ter prae-

dia : audlionem primo quoque tempore fieri oportere. Scribas

ad me velim quid tibi placeat. Equidem, fi ex omnibus effet

eligendum, nec diligentiorem, nec officiofiorem, nec noflri




fludioriorem, facile delegiflem Veftorio ; ad quem accuratiffi-

mas literas dedi, quod idem te feciiTe arbitror. Mihi quidem

hoc fatis videtur. Tu quid dicis ? unum enim pungit, ne neg-ligentiores effe videamur. Expeftabo igitur tuas literas.

CiCERo Attico Sal.

XLVI. pOLLEX quidem, ut dixerat, ad Idus Sext. ita

mihi Lanuvii pridie Idus praefto fuit j fed plane

pollex, non index. Cognofces igitur ex ipfo. Balbum conve-ni : Lepta enim de fua vi in curatione laborans, me ad eum

perduxerat. In eo autem Lanuvino, quod Lepido tradidit, ex

eo hoc primum : Pau/o ante acceperam eas literaSy in quibus mag~

nopere conjirmaty ante ludos Romanos. Legi epiftolam : multa de

meo Catone, quo fi^piffime legendo fe dicit copiofiorem fac-

tum : Bruti Catone ledlo, fe fibi vifum difertum. Ex eo cog-

novi cretioaem Cluvii (O Veftorium negligentem !) liberam

cretionem, teflibus prasfentibus, fexaginta diebus. Metuebam

ne ille arcendus effet : nunc mittendum eft, ut meo juifu cer-

nat : idem igitur Pollex. Etiam de hortis Cluvianis egi cum

Balbo : liberalius ; fe enim flatim ad Csfarem fcripturum :

Cluvium autem a Tito Hordeonio legare et Terentia; H-S

lODD, et fepulcro, multifque rebus ; nihil a nobis. Subaccufa

gjjuasfo Veftorium. Quid minus probandum, quam Plotium

«nguentarium per fuos pueros omnia tanto ante Balbo, illum

mi ne per meos quidem ? De Coflinio doleo ; dilexi homincm.

Quinto delegabo, fi quid sri meo alieno fuperabit, et emptio-

nibus j ex quibus mi etiam aes alienum faciendum puto. De

jdomo Arpini nihil fcio.

Veflorium nihil efl quod accufes. Jam enim obfignata hac

^piflola, nodlu tabellarius nofler venit, et ab eo literas diligen-

ter fcriptas attulit, et exemplum teflamenti.



392 EPISTOLARUM

CiCEROAttico

Sal.

XLVII. pOSTEAQUAM abs te Agamemno, non ut venl-

rem (nam id quoque fecilTem, nili Torquatus efiet)

fed ut fcriberem, tetigit ; omifi ea, quae in manibus habebam,

abjeci ;quod jufTeras, edolavi. Tu velim e Pollice cognofcas

rationes noftras fumptuarias : turpe eft enim nobis illum, qua-

lifcunque eft, hoc primo anno egere : pofl moderabimur dili-

gentius. Idem Pollex remittendus eft, ut ille cernat. Plane

Puteolos non fuit eundum, cum ob ea quae ad te fcripfi, tum

quod Caefar adeft. Dolabella fcribit fe ad me poflridie Idus. O

magiflrum moleflum ! Lepidus ad me heri vefperi literas mifit

Antioinam ibi erat : habet enim domum, quam nos vendidi-

mus : rogat magnopere ut fim KaL in Senatu ; me et fibi et

Caefari vehementer gratum effe fadturum. Puto equidem nihil

effe : dixiflet enim tibi fortaffe aliquid Oppius;quoniam Bal-

bus efl aeger. Sed tamen malim venire fruflra, quam defide-

rari, fi opus effet : molefle ferrem poflea. Itaque hodie Antii

cras ante meridiem domi. Tu velim, nifi te impedivifli, apud

nos pridie Kal. cum Pilia. Te fpero cum Publilio confecifTe.

Equidem KaL in Tufculanum recurram ; me enim abfente

omnia cum illis tranfigi malo. Q^fratris epiflolam ad te mifi,

non fatis humane illam quidem refpondentem meis literis, fed.

tamen quod tibi fatis lit, ut equidem exiflimo. Tu videbis.

Cic^Ro Attico Sal.

XLVIII. "LT E R I nefcio quid in f^repitu videor cxaudifTe,"

cum diceres te in Tufculanum venturum : quod

utinam ; iterum utinam ; tuo tamen commodo. Lepta me

rogat, ut, fi quid fibi opus fit, accurram : mortuus enim




BabuUius. Caefar, opinor, ex uncia ^ etfi nihil adhuc : fed

Lepta ex triente. Veretur autem ne non liceat tenere heredita-

tem, AXiyon? omnino; fed veretur tanien, Is igitur fi accierit,

accurram ; fin minus, antequam necefTe erit. Tu Pollicem,

cum poteris. Laudationem Porcias tibi mifi corredlam ; ac eo

properavi, ut fi forte aut Domitio filio, aut Bruto, mitteretur,

h^c mitteretur. Id fi tibi erit commodum, magnopere cures

velim : et velim M. Varronis et Lollii mittas laudationem;

Lollii utique : nam illam legi : volo tamen reguftare; quaedam

enim vix mihi credo leîfiTe me.

CiCER.o Attico Sa l.

XLIX. A T T I C^ primum falutem, quam equidem ruri

effe arbitror. Multam igitur falutem et Pih'aB. De

Tigellio, fi quid novi : qui quidem, ut mihi Gallus Fabius

fcripfit, jttg^\f/<i/ a,vct(piî mihi quandam iniquiflimam, me Pha-

meas defuifiê, cum ejus caufam recepiffem : quam quidem re-

ceperam contra pueros 0<5lavios Cn. filios non libenter^ fed et

Phameas caufa volebam, Erat enim, fi meminifli, in Confula-

tus petitione per te mihi pollicitus, fi quid opus effet : quod

ego perinde tuebar, ac fi ufus effem. Is ad me venit, dixit-

que judicem operam dare fibi conftituifie eo die ipfo, quo de

Sextio noflro lege Pompeia in confilium iri neceffe erat

fcis enim dies illorum judiciorum prsftitutos fuifie. Relpon-

di, non ignorare eum, quid ego deberem Sextio : quem vel-

let, alium diem fi fumpfiffet, me ei non defuturum. Ita tuni

ille difcefTit iratus : puto me tibi narrafie. Non laboravi fci-

licet, nec hominis alieni injuftiffimam iracundiam mihi cu-

randam putavi. Gallo autem narravi, cum proxime Romas

fui, quid audiffem i neque nominavi Balbum minorem. Ha-

buit fuum negotium Gallus, ut fcribit. Ait illum, me ani-

mi confcientia, quod Phameam deftituiffem, de fe fufpicari.

ToM. VIII. D d d



394 EPISTOLARUMQuare tlSI hacflenus mando, de illo noftro, 11 quid poterls, ex-

quiras ; de me ne quid labores. Eft bellum, aliquem libenter

odifTe; efl; quemadmodum non omnibus fervire. Etfi meher-i

cule, ut tu intelligis, magis mihi ifti ferviunt, fi obfervare,

fervire eft.

CiceroAtticoSal.

L. ADMONITUS quibufdam tuls literls, ut ad Casfareni

uberiores literas mittere inftituerem, cum mihi Balbus

nuper in Lanuvino dixiffet, fe et Oppium fcripfifTe ad Caefa-

rcm, me legiffe libros contra Catonem, et vehementer probafTe,

confcripfi de his ipfis libris epiftolam Casfarl, quae deferretur

ad Dolabellam. Sed ejus exemplum mifi ad Oppium et Bal-

bum^ fcripfique ad eos, ut tum deferri ad Dolabellam juberent

meas literas, fi ipfi exemplum probafTent. Ita mihi refcripfe-

runt, nihil unquam fe legifTe melius, epiflolamque meam juf-

ferunt dari Dolabellae. Veflorius ad me fcripfit, utjuberem

mancipio dari fervo fuo, pro mea parte, Hetereio cuidam fun-

dum Brinnianum ; ut ipfe ei Puteolis red:e mancipio dare pof-

fet. Eum fervum, fi tibi videbitur, ad me mittes; opinor enim

ad te etiam fcripfifTe Veflorlum. De adventu Caefaris idem,

quod a te, mihi fcriptum efl ab Oppio et Balbo. Miror te ni-

hildum cum Tigellio, vel ut hoc ipfum, quantum acceperit

prorfus aveo fcire, nec tamen fiocci facio. Quceris quid cogi-

tem de obviam itione : quid cenfes, nili Alfium ? et quidem

ad Murenam de hofpitio fcripferam ; fed opinor cum Matioprofedlum : Salluflius igitur urgebitur.

Scripto jam fuperiore verficulo, Eros mihi dixit, fibi Mure-

nam liberalifBme refpondiffe. Eo igitur utamur : nam Silius

culcitras non habet. Dida autem, opinor, hofpitibus totam

villam conceflit.



A D A T T I C U M L I B, XIII. 395

CiceroAtticoSal.

LI. A D Caefarem quam mifi epiflolam, ejus exemplum fu-

glt me tum tibi mittere ; nec id fuit quod fufpicaris,

ut me puderet tui, ne ridicule Micillus ; nec meliercule fcripft

aliter, ac fi tt-^W 'Vov 'ofA,oiovque fcriberem. Bene enim exiftimo de

illis libris, ut tibi coram. Itaque fcripfi, et otîcoXciKiijTu^, et

tamen fic, ut nihil eum exiftimem ledturum libentius. De At-

tica nunc demum mihi eft exploratum : itaque ei de integro

gratulare. Tigellium totum mihi, et quidem quamprimum :

nam pendeo animi. Narro tibi, Quintus cras : fed ad me, an

ad te, nefcio. Mi fcripfit Romam viii Kal. fed mili, qui

invitaret : etfi hercle jam Romam veniendum efl, ne ille an-

te advolet.

CiCERo Attico Sal.

LII. (~\ HOSPITEM mihi tam gravem ! ccy,iTafA,i>.y,Toii : fuit

enim perjucunde. Sed cum fecundis Saturnalibus ad

Philippum vefperi veniffet, viila ita completa militibus efl, ut

vix triclinium, ubi coenaturus ipfe Caefar effet, vacaret: quippe

hominum clo clo. Sane fum commotus, quid futurum effet

poftridie : ac mihi Barba CafTius fubvenit : cuflodes dedit.

Caflra in agro : villa defenfa efl. IUe tertiis Saturnalibus apud

Philippum ad horam vii, nec quemquani admifit. Rationes

opinor cum Balbo. Inde ambulavit in litore. Pofl horam viii,

in balneum : tum audivit de Mamurra : vultum non mutavit.

Undlus efl, accubuit, ifîTtxyiv agebat. Itaque et edit et bibit

ccîu^ et jucunde ; opipare fane et apparate : nec id folum,

fed bene co5io et condito fermone bonoy et fi quczri y libenter. Prse-

terea tribus tricliniis accepti o^ tîî a.vTov valde copiofe. Libertis

D d d 2



396 EPISTOLARUMmlnus lautls fervlfque nihil defuit ; nam lautlores eleganter

accepti. Quid multa ? homines vifi fumus. Hofpes tamen non

is,

cuidiceres,

Amabote,

eodem ad me cumrevertere.

Semelfatis eft. i-Tr^^ctiov iiîv m fermone : (îXoKoya, multa. Quid qus-

rls ? deledtatus eft, et libenter fuit. Puteolis fe aiebat unum

diem fore, alterum ad Baias. Habes hofpitium, five iTri^rcc^fÛv

odiofam, mihl, dixi, non moleftam. Ego paulifper hic, deinde

in Tufculanum. Dolabellae villam cum praeteriret, omnis ar-

matorum copia, dextra finiftra ad equum, nec ufquam alibia

Hoc ex Nicia.



[ 397 ]

EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R XIV.

CiCERo Attico Sal.

I.I> I VE RT I ad illum, de quo tecum mane. Nihil

X--/ perditius : explicari rem non pofle. Etenim fi ille

tali ingenio exitum non reperiebat, quis nunc reperiet ? Quid

qua^ris ? periifle omnia aiebat, quod haud fcio an ita fit : verunx

ille gaudens ; affirmatque minus diebus xx tumultum Galli-

cum : in fermonem fe poft Idus Mart. prasterquam Lepidi, ve-

niffe neminis : ad fummam, non poffe ifthzBC fic abire. O pru-

dentem Oppium, qui nihilo minus illum defiderat ; fed loqui-

tur nihil, quod quemquam bonum offendat. Sed haec hadle-

nus. Tu, quaefo, quidquid novi (multa autem expedlo) fcri-

bere ne pigrere. In his, de Sexto fatifne certum ; maxime

autem de Bruto noflro ; de quo quidem ille, ad quem diverti,

Caefarem folitum dicere, Magni refert hic quid velit : fed quid-

quid vulty valde vult : idque eum animadvertiffe, cum pro De-

jotaro Niceae dixerit, valde vehementer eum vifum, et libere

dicere: atque etiam (ut enim quidque fuccurrit, libet fcribere)

proxime cum Sextii rogatu apud eum fuiflem, expedlaremque

fedens quoad vocarer, dixiffe eum, Ego dubitem quin fummo in

vdiofm, cum M. Cicerofedeafy necfuo commodo me convenirepof

fit t Atquif quifquam effacilis, bic e/l : tamen non dubito^ quifv.



398 EPISTOLARUMme male oderit, Haec, et ejufmodi multa. Sed ad propofitum.

Quidquid erit non modo magnum, fed etiam parvum, fcribes.

Equidem nihil intermittam.

CicERo Attico Sal,

II. TÛAS a te accepi epiflolas heri. Ex priore theatrum

Publiumque cognovi ; bona figna confentientis mul-

titudinis. Plaufus vero L. Caflio datus etiam facetus mihi qui-

dem vifus eft. Altera epiftola de Madaro fcripta, apud quem

nuUum (pÂi«/cp/^£t, ut putas. Proceffi enim, fed minus ; diu-

tius fermone enim fum retentus. Quod autem ad te fcripferam,

obfcure fortalTe, id ejufmodi eft : aiebat Caefarem fecum, quo

tempore Sextii rogatu veni ad eum, cum expedtarem fedens,

dixifte : Rgo nunc tam Jimjlultus, ut hunc ipfumfacilem hominem

futem mihi ejfe amicum, cum tandiu fedens meum commodum expeC'

tet ^ Plabes igitur (pccXdKpufâ, inimiciftimum otii, id eft, Bruti,

In Tufculanum hodie ; Lanuvii cras ; inde Afturas cogitabam.

Pilias paratum eft hofpitium : fed vellem Atticam ; (verum

tibi ignofco) quarum utique falutem.

CiCERo Attico Sal.

III. 'I ''RANQUILLiE tuas quidem literae

jquod utinam

diutius : nam Matius pofle negabat. Ecce autem

ilrudlores noftri ad frumentum profedti, cum inanes rediiflent,

rumorem afferunt magnum, Romae domum ad Antonium fru-

mentum omne portari : TrccviKh certe; fcripfiftes enim. Corum-»

bus Balbi nullus adhuc ; et mihi notum nomen : bellus enim

efle dicitur architedtus. Ad obfignandum tu adhibitus non fine

caufa videris : volunt enim nos ita putare ; nefcio cur non

animo quoque fentiant. Sed quid hiec ad nos ? Odorare tamen



AD ATTICUM LIB. XIV. 399

Antonli îeiâ-iv : quem quidem ego epularum magis arbitror

rationem habere, quam quidquam mali cogitare. Tu, fi quid

-pragmaticon habes, fcribe : lin minus, populi t7na-rifA,cc(riccv et

mimorum didla perfcribito. Pihae et Atticae falutem.

CiCERo Attico Sal.

IV.'^J

U N C quid putas me Lanuvii ? At ego te iftic quo-

tidie aliquid novi fufpicor. Tument negotia : nam

cum Matius,quid cenfes caeteros ?

Equidemdoleo,

quod nun-quam in ulla civitate accidit, non una cum Hbertate Rempub-

licam recuperatam. Horribile eft quse loquantur, quse mini-

tentur ; ac vereor Galhca etiam bella ; ipfe Sextus quo evadat.

Sed omnia licet concurrant, Idus Martias confolantur. Noftri

autem îpcoi^, quod per ipfos confici potuit, gloriofiffime et

magniiicentifQme confecerunt : rehquas res opes et copias de-

fiderant, quas nullas habemus. Haec ego ad te, ut fi quid novi

(nam quotidie aliquid exped:o) confeftim ad me ; et, li novi

nihil, noftro more tamen ne patiamur iatermitti literulaSo.

Equidem non committam.

CiCERO Attico Sal..

V. C P E R O tibi jam efle ut volumus ; quoniam quidem

ô-tTJjo-tftf, cum leviter coramotus effes : fed tamen velim

fcire quid agas. Signa belJa, quod Calvena moleile fert, fe

fufpedtum effe Bruto : illa figna non bona, fi cum fignis le-

giones veniunt e Gallia. Quid tu illas putas, quae fuerunt in.

Hifpania, nonne idem poflulaturas ? quid, quas Annius tranf-

portavit ? Ganinium volui, fed f^vyifA,Qvncov kfA,a,^TYiiÂ. Ab aleatore

(pv^fjCog TToXv?. Nam ifta quidem Caefaris libertorum conjuratio

facile opprimeretur, fi jeda faperet Antonius. Meam fluUam



400 EPISTOLARUMverecundlam! qui legari noluerim ante res prolatas, ne deferere

viderer hunc rerum rumorem j cui certe (i poflem mederi, de-

clTe non deberem : fed vides magiftratus, fi quidem illi ma-

glftratus : vides tamen tyranni fatellites in imperlis ; vides

ejufdem exercitus in latere veteranos; quae funt et/xViâ om-

nia : eos autem qui orbis terra^ cuftodiis non modo fepti, ve-

rum etiam magni, elle debebant, tantum non laudari atquc

amari, fed parietibus contineri. Atqui illi quoquo modo beati

civitas mifera. Sed velim fclre quid adventus Od:avii ; num

qui concurfus ad eum, num quas viMvepKrf^^ fufpicio. Non puto

^quidem : fed tamen quidquid eft, fcire cupio. Haec fcripfi ad

le proiiclfcens Aflura iii Idus,

CiCERO Attico Sal.

VI. pRIDIE Idus Fundis accepi tuas literas coenans. Pri'-

mum igitur melius effe : deinde meliora te nuntiare.

Odiofa illa enim fuerant, legiones venire. Nam de Odtavio

fufque deque. Exped:o quid de Mario ; quem quidem ego

fublatum rebar a Caefare. Antonii colloquium cum heroibus

noftris pro re nata non incommodum : fed tamen adhuc me

nihil deledlat praster Idus Mart. Nam, quonlam Fundis fum

cum Ligure noftro, difcrucior, Sextllii fundum a verberone

Curtilio poffideri : quod cum dico, de toto genere dico. Quid

cnim miferius, quam ea nos tueri, propter quae illum odera-

mus ? Etiamne Confules et Tribunos plebis in biennium quos

illevoluit

?

NuIIo modoreperio

quemadmodum poffimTroAi-

TiveS-ct/. : nihil enim tam o-qXqikov, quam Tv^xmKTovag in caelo effie,

tyranni fad:a defendi. Sed vides Confules, vides reliquos ma-

giftratus, fi ifli magiftratus : vides languorem bonorum. Ex-

ultant laetitia in municipiis : dici enim non poteft quanto opere

gaudeant, ut ad me concurrant, ut audire cupiant verba mea

ea de re j nec uUa interea decreta. Sic enim 7n7roKiTivî%( ^ ut




vidlos metueremus ? Hjec ad te fcripfi appolita fecunda men-

fa : plura et TroXiTiKUTipcc poftea : et tu, quid agas, quidque

agatur.

CiCERo Attico Sal.

VII. p O S T R I D I E Idus Paulum in Caieta vidi. Is mihi

de Mario, ct de Republica alia quaedam fane peflima.

A te fcilicet nihilj nemo enim meorum. Sed Brutum noflrum

audio vifum fub Lanuvio. Ubi tandem eft futurus ? nam cumreliqua, tum de hoc, fcire aveo omnia. Ego e Formiano exiens

XVII Kal. ut inde altero die in Puteolanum, fcripfi haec. ACicerone mihi literae fane Tn^ss-ivoof/.ivcu, et bene longae. Caetera

autem vel fingi pofTunt : -zrTvos- literarum fignificat dodiorem.

Nunc magnopere a te peto, de quo fum nuper tecum locutus,

ut videas ne quid ei defit : id cum ad ofhcium noflrum perti-

net, tum ad exiflimationem et dignitatem ; quod idem intel-

lexi tibi videri omnino. Si ergo efl, volo menfe Quintili in

Graeciam. Sint omnia faciliora. Sed cum fmt ea tempora, ut

certi nihil effe poffit, quid honeftum mihi fit, quid liceat, quid

expediat ; quaefo da operam, ut iUum quam honeflifllime co-

piofiflimeque tueamur. Haec et caetefa, quae ad nos pertine-

bunt, ut foles, cogitabis: ad meque aut quod ad rem pertineat,

aut, fi nihil erit, quod in buccam venerit, fcribes.

CiCERo Attico Sal,

VIII. * i^ U me jam rebare, cum fcribebas, in adlis effe nof-

tris : et ego accepi xvii Kal. in diverforiolo Si-

nueffano tuas literas. De Mario probe ; etfi doleo L. Crafli

nepotem. Optime tam etiam Bruto noflro probari Antonium.

Nam quod Juniam fcribis moderate et amice fcriptas literas

ToM. VIII E e e



4oa EPISTOLARUMattuli-fl*e, mlhi Paulus dedit ad fe a fratre mifTasj quibus In ex-

tremis erat, fibi infidias fieri ; fe id certis aucfloribus compe-

rilTe :

hoc nec mihiplacebat, et

multoilli minus.

Regin»fuga mihi non molefta : fed Clodia quld egerlt, fcribas ad me

velim. De Byzantiis curabis, ut caeteraj et Pelopem ad te ar-

cefTes. Ego, ut poflulas, Baiana negotia, chorumque illum, dc

quo fcire vis, cum perfpexero, tum fcribam -, ne quid ignores.

Quid Calli, quid Hifpani, quid Sextus agat, vehementer ex-

ped:o : ea fcilicet tu declarabis, qui csetera. Naufeolam tibi

tum caufam otii dediiTe facile patiebar : videbare enim mihi

legenti tuas literas requieffe paulifper. De Bruto femper ad

me omnia perfcribito, ubi fit, quid cogitet ; quem quidem

ego fpero jam tuto vel folum tota urbe vagari pofTe. Ve-

runtamen.

CicERo Attico Sal.

iX. Y\ E republica multa cognovi ex tuis literis, quas qui-»

dem multijuges accepi uno tempore a Veflorii liber-

to. Ad ea autem quae requiris, brevi refpondebo. Primum

vehementer me Cluviana deled:ant. Sed quod quaeris quid ar-

eeflierim Chryfippum; tabernae mihi duae corruerunt, reliquae-

que rimas agunt: itaque non folum inquilini, fed mures etiam,

migraverunt. Hanc ca^teri calamitatem vocant ^ ego ne incom-

modum quidem. O Socrates, et Socratici viri ! nunquam vobis

gratiam referam. Dii immortales, quam mihi ifla pro nihilo l.

Sed tamen ea ratio aedificandi initur, confiliario quidem et

au(5tore Veilorio, ut hoc damnum quaeftuofum fit. Hic turba

magna efl, eritque, ut audio, major. Duo quidem quafi defig-

nati Confules. O Dii boni ! vivit tyrannis, Tyrannus occidit

ejus interfedli morte laetamur, cujus fad;a defendimus ! Itaque

quam fevere nos M. Curtius accufat -, ut pudeat vivere : neque

injuria : nam mori millies pr^flitit, quam haec pati, qus mihi




videntur habitura etiam vetuftatem. Et Balbus hic eft, mul-

tumque mecum : ad quem a Vetere literaj datas pridie Kal,

Januar. cum a fe Caecilius circumfederetur, et jam teneretur j

venifie cum maximis copiis Pacorum Parthum : ita fibi efle

eum ereptum, multis fuis amiffis : in qua re accufat Volca-

tium. Ita mihi videtur bellum illud inftare : fed Dolabella et

Nicias viderint. Idem Balbus meliora de Gallia xxi die literas

habebat ; Germanos illafque nationes, re audita de Caefare,

legatos mifilTe ad Aurelium, qui eft praepofitus ab Hirtio, fe,

quod imperatum elTet, elfe fadturos. Quid quaeris ? omnia

plena pacis, aliter ac mihi Calvena dixerat.

CicERo Attico Sal.

X. TTA-NE vero ? hoc meus et tuus Brutus egit, ut Lanu-

vii effet ? ut Trebonius itineribus deviis prolicifceretur

in provinciam ? ut omnia fad:a, fcripta, dicla, promifTa, cogi-

tata, Caefaris plus valerent, quam li ipfe viveret ? Meminiftime clamare, illo ipfo primo Capitolino die, Senatum in Ca-

pitolium a Praetoribus vocari ? Dii immortales, quse tum opera

effici potuerunt, laetantibus omnibus bonis, etiam fat bonis,

fradtis latronibus ? Liberalia tu accufas. Quid fieri tum po-

tuit? jam pridem perieramus. Meminiftine te clamare, caufam

periilTe, fi funere elatus eflet ? At ille etiam in foro combuftus,

laudatufque miferabiliter ; fervique et egentes in ted:a noftra

cumfacibus immiffi. Quae deinde ? ut audeant dicere,

Tunecontra Csefaris nutum ? Haec et alia ferre non poffiim. Itaque

yyjv 'z^rph yTj^ cogito : tua tamen vTs-i^v&fMo^. Naufea jamne plane

abiit ? mihi quidem ex tuis literis conjecHianti ita videbatur.

Redeo ad Tebaffos, Scsvas, Frangones : hos tu exiflimas con-

fidere fe illa habituros, flantibus nobis ? in quibus plus virtu-

tis putarunt, quam experti funt: pacis ifti fcilicet amatores, et

non latrocinii audtores ? At ego cum tibi de Curtilio fcripfi,

E e e 2



404 EPISTOLARUMSeftulianoque fundo, rcrlpfi de Cenforino, de Mefialla, de

Planco, de Poftumio, de genere toto. Melius fuit periilfe illo

interfed:o, quod nunquam accidiflet, quam haec videre. 0(5ta-

vius Neapolim venit xiv Kalendas : ibi eum Balbus mane

poftridie; eodemque die mecum in Cumano illum hereditatem

aditurum : fed, ut fcribis, jitôQ-iiîv magnam cum Antonio.

Buthrotia mihi tua res eft, ut debet, eritque curae. Quod

quasris, jamne ad centena Cluvianum ; adventare videtur : fed

primo anno lxxx deterfimus. Quintus pater ad me gravia de

fiho, maxime quod matri nunc indulgeat, cui antea bene me-

renti fuerit inimicus : ardentes in eum literas ad me mifit. Ille

autem quid agat, fi fcis, neque dum Roma es profedlus, fcri-

bas ad me velim j et hercule, fi quid aliud. Vehementer de-

ledor tuis literis.

CiCERo Attico Sal.

XI. 'pO' U D I U S tertius dedi ad te epiftolam longlorem z

nunc ad ea, quae proxime. Velim mehercule, Afturae

Brutus. 'AKoXaa-iav iftorum fcribis : an cenfebas aliter ? equi-

dem etiam majora expedio. Cum equidem concionem lego, de

tanto viro, de clarijjimo civit ferre non queo : etfi ifta jam ad

rifum. Sed memento : fic alitur confuetudo perditarum con-

cionum ; ut noftri illi, non heroes, fed dii, futuri quidem in

gloria fempiterna lint, fed non fme invidia, ne fme periculo

quidem. Verum illis magna confolatio, confcientia maximi et

clariflimi fadli ; nobis quae, qui interfedlo rege liberi non fu-

mus ? Sed haec fortuna viderit, quoniam ratio non gubernat.

De Cicerone, quae fcribis, jucunda mlhi funt -, velim, fint

profpera. Quod vero curas tibi efl, ut ei fuppeditetur ad ufum

et cultum copiofe, per mihi gratum efl ; idque ut facias, te

etiam rogo. De Buthrotiis et tu redle eogitas, et ego non di-

mitto iflam curam : fufcipiam omnem etiam adionem y quam




video quotidie faciliorem. De Cluviano, quoniam in re mea

me ipfum diligentia vincis, res ad centena perducitur. Ruina

rem non fecit deteriorem, haud fcio an jam fruduoliorem. Hic

mecum Balbus, Hirtius, Panfa. Modo venit Odtavius, et qui-

dem in proximam villam Philippi, mihi totus deditus. Lentu-

lus Spinther hodie apud me y cras mane vadit..

CiCERO Attico Sal.

Xn. f^ MI Attice, vereor, ne nobis Idus Mart. nihil dede«

rint pra?ter Istitiam, et odii pcenam ac doloris. Queb'

mihi iftinc afferuntur ? qux hic video ? 12 'zs-poihcos xaA»?? f/,iv,

ATiKis cJk. Scis quam diligam Siculos, et quam illam clientelam

honeflam judicem. Multa ilHs Csfar, neque me invito j etli

Latinitas erat non ferenda : veruntamen. Ecce autem Anto-

nius, accepta grandi pecunia, fixit legem, a Didlatore comitiis

latam, qua Siculi cives Romani : cujus rei, vivo illo, mentio

nulla. Quid?

Dejotari noftri caufa non limilis?

dignus ille

quidem omni regno, fed non per Fulviam. Sexcenta fimilia.

Verum illuc referor : tam claram tamque teftatam rem, tam«

que juftam Buthrotiam, non tenebimus aliqua ex parte ? et ea

quidem magis, quo ifte plura ? Nobifcum hic perhonorifice et

amice 0<£tavius : quem quidem fui C^farem falutabant, Phi«

lippus non ; itaque ne nos quidem ; quem nego poife bonum

civem, ita multi circumftant, qui quidem noftris mortem mi-

nitantur. Negant hasc ferri pofTe. Quid cenfes, cum Romam.

puer venerit, ubi noftri liberatores tuti effe non poffunt ? qui

quidem femper erunt clari ; confcientia vero fadi fui etiam

beati : fed nos, nifi me fallit, jacebimus. Itaque exire aveo,

ubi nec Pelopidarumy inc^mt. Haud amo vel hos deiignatos, qui

etiam declamare me coegerunt j ut ne apud aquas quidem

acquiefcere liceret. Sed hoc meae nimias facilitatis. Nam id

erat quondam quali neceffe : nunc, quoquo modo fe res habet,.



4o6 EPISTOLARUMnon efl item. Quam dudum nihil habeo, quod ad te fcriham

fcribo tamen, non ut deledtem his literis, fed ut eliciam tuas.

Tu, fi quid erit de caeteris ; de Bruto utique, quidquid. Hasc

confcripfi x Kal. accubans apud Veflorium, hominem remo-

tum a diale(5licis, in arithmeticis fatis exercitatum.

CiCERo Attico Sal.

XIII. CEPTIMO denique die literae mihi redditae funt,

quae erant a te xiii Kal. datae : quibus quasris, atquc

etiam me ipfum nefcire arbitraris, utrum magis tumulis pro-

fpeiftuque, an ambulatione «tA^lei/w, deledter. Efl mehercule, ut

dicis, utriufque loci tanta amoenitas, ut dubitem, utra ante-

ponenda fit

'A^' ii acuTog iTrtjp^TH £pya> inifirjXiv,

'A^rt< A/jjv [A,iyco Tryjfêi, oio\pi(pi^, ^Topocovns

AHaif/,iv' a/ aoin al <roLCtJa-i[A,iVjyi

ct^TroKiS^cci,

Quamvis enim tu magna et mihi jucunda fcrlpferis de D.

Bruti adventu ad fuas legiones, in quo fpem maximam video j

tamen, fi efl bellum civile futurum, quod certe erit, fi Sextus

in armis permanebit, quem permanfurum efTe certe fcio, quid

nobis faciendum efV, ignoro. Neque enim jam lieebit, quod

Caefaris bello licuit, neque huc, neque illuc. Quemcunquc

cnim haec pars perditorum liBtatum raorte Caefaris putabit,

{laetitiam autem apertifTime tulimus omnes) hunc in hoflium'

numero habebit : quae res ad caedem maximam fpedtat. Reflat,.

ut in caflra Sexti, aut, fi forte, Bruti, nos conferamus. Res

odiofa, et aliena noftris statibus, et incerto exitu belli ; et

nefcio quo padto tibi ego pofTum, mihi tu, dicere,

TiKVov €ôf, ^ Tot îoo\ci^ 'zôXifjiîot, ipyot,)

'APiKot irvy IfJuzpoiVTcti f4,iTipxô efiycc hoyoio,

Sed haec fors viderit, ea, quae talibus in rebus plus, quam ra-

tio, potefl, Nos autem id videamus, quod in nobis ipfis efTc




debet, ut quidquld acclderit, fortiter et fapienter feramus, et

accidifle hominibus meminerimus ; nofque cum multum lite-

rae, tum non minimum Idus quoque Mart. confolentur. Suf-

cipe nunc meam deliberationem, qua folllcltor : ita multa ve-

niunt in mentem in utramque partem. Proiicifcor, ut confti-

tueram, legatus in GraEciam ? caedis impendentis periculum

nonnihil vitare videor, fed cafurus in aliquam vituperationem,

quod Relpublicae defuerim tam gravi tempore. Sin autem

manfero, fore me quidem video in difcrimine ; fed accidere

poffe fufpicor, ut prodeffe poffim Reipublicae. Jam illa confilia

privata funt, quod fentio valde effe utile ad confirmationem

Ciceronis, me illuc venire ; nec alia caufa profedlionis mihi

ulla fuit tum, cum confilium cepi legari ab Caefare. Tota igi-

tur hac de re, ut foles, fi quid ad me pertinere putas, cogita-

bis. Redeo nunc ad epiftolam tuam. Scribis enim c{{q rumo-

res, me ad lacum quod habeo venditurum ^ minufculam vero

villam utique Quinto traditurum, vel impenfo pretio, quo in-

troducatur, ut tibi Qîilius dixerit,. dotata Aquillia. Ego vero

de venditione nihil cogito, nifi quid, quod magis me deledetj,

invenero. Quintus autem de emendo nihil curat hoc tempore:

fatis enim torquetur debitione dotis ; in qua mirificas Egnatio

gratias agit. A ducenda autem uxore fic abhorret, ut libero

led:ulo neget effe quidquam jucundius. Sed haec quoque hac-

tenus. Redeo enim ad miferam, feu nullam potius, Rempub-

licam. M. Antonius ad me fcripfit de reflitutione Sex. Clodiit

quam honorifice, quod ad me attinet, ex Ipfms literis cognof-

ces; (mifi enimtibi

exemplum) quam diffolute, quam turpitefj»,

quamque ita perniciofe, ut nonnunquam Caefar defiderandus

effe videatur, facile exiftimabis. Quae enim Csfar nunquam

neque feciffet, neque paffus effet, ea nunc ex falfis ejus com-

mentariis proferuntur. Ego autem Antonio facillimum me

prsebui : etenim ille, quoniam femel induxit animum fibi li-

cere quod vellet, feciffet nihilo minus me invito. Itaque raea—

rum quoque literarum mifi tibi exemplum.



4o8 EPISTOLARUM

Antonius ConsulS.

D. M. Ciceroni.

f)CCUPA TIO NIB US ejl fadlum meis et fubita tua pro-

fediione, ne tecum coram de hac re agerem : quam ob caufam

vereor, ne abfentia mea levior fit apud te. ôdf bonitas tua re^

fponderitjudicio meo, quodfemper habui de te^ gaudebo. A Ccefare

petiiy ut Sex. Clodium refitueret : impetravi. Erat mihi in animo

etiam tumfic uti benefcio ejusy fi tu concejjiffes : quo magis laboro,

ut tua voluntate id per me facere nunc liceat. ôdf duriorem te

£Jus miferce et afiiBcefortunce prcebesy non contendam ego adverfus

te i quanquam videor debere tueri commentarium Cafaris : fed mC"

hercule, f humaniter, et faptenter, et amabtliter, in me cogitare

vis, facilem profe£lo te prcebebis j et voles P. Ciodium, in optima

fpe puerum, repofitum exiflimare, non te infe5iatum effe, cum po-

tueris, amicos paternos. Patere, obfecro te, pro Republica videri

geffijfefmultatem cum patre ejus : non contempferis hancfamiiiam :

honejiius enim et libentius deponimus inimicitias Peipublicce nomine

fufceptas, quam contumacice . J\Ie deinde fne ad hanc opinionem

jam nunc dirigere puerum, et tenero animo ejus perfuadere, non

effe tradendas pojieris inimicitias. ânquam tuamfortunam, Ci-

cero, ab omni pericuio abeffe certum habeo ; tamen arbitror malle

te quietam feneSlutem et honorifcam potius agere, quam foiiici-

tam. Pojiremo meojure te hoc beneficium rogo : 7iihil enim non tua

caufafeci. ôdf non impetro, per me Clodio daturus non fum -,

ut inteliigas, quanti apud me auBoritas iuafit, atque eo te piaca-

biiiorem prcebeas.




CiCERo Antonio Cos. S.

/^ U O D mecum per literas agis, unam ob caufam mallem

^ coram egilTe : non enim folum ex oratione, fed etiam ex

vultu, et oculis, et fronte (ut aiunt) meum erga te amorem

perfpicere potuifTes. Nam cum te femper amavi, primum tuo

iludio, poft etiam beneficio, provocatus ; tum his temporibus

Refpublica te mihi ita commendavit, ut cariorem habeam ne-

minem. Literas vero tus, cum amantiffime, tum honorificen-

tiffime, fcriptsE fic me affecerunt, ut non dare tibi beneficium

viderer, fed accipere a te, ita petente, ut inimicum meum,

neceffarium tuum, me invito fervare nolles, cum id nullo ne-

gotio facere pofi!es. Ego vero tibi iftuc, mi Antoni, remitto;

atque ita, ut me a te, cum his verbis fcripferis, liberaliffime

atque honorificentiffime tracftatum exiftimem : idque cum to-

tum, quoquo modo fe res haberet, tibi dandum putarem ; tum

do etiam humanitati et naturas meae:

nihil enim unquam nonmodo acerbum in me fuit, fed ne paulo quidem triftius aut

feverius, quam neceffitas Reipublicae poilulavit. Accedit, ut

ne in ipfum quidem Clodium meum infigne odium fuerit un-

quam ; femperque ita ftatui, non efie infediandos inimicorum

amicos, prasfertim humiliores, nec his prsefidiis nofmetipfos

efiê fpoliandos. Nam de puero Clodio tuas partes effe arbitror,

ut ejus animum tenerum, quemadmodum fcribis, his opinio-

nibus imbuas, ut ne quas inimicitias refidere in familiis nof-

tris arbitretur. Contendi cum P. Clodio, cum ego publicam

caufam, ille fuam defenderet : noftras concertationes Refpub-

lica dijudicavit : fi viveret, mihi cum illo nulla contentio jani

maneret. Quare, quoniam hoc a me fic petis, ut, qucc tua po-

teftas elt, ea neges te me invito ufurum;puero qnoque hoc a

me dabis, fi tibi videbitur : non quo aut setas noflra ab illius

SKtate quidquam debeat periculi fufpicari, aut dignitas mea

ToM. vin. F f f



4IO, EPISTOLARUMullam contentionem extimeicat ; fed ut nofmetipfi Inter nos

conjuncliores fimus, quam adhuc fulmus : interpellantibus

enlm his Inimicitiis, animus tuus mihl magis patuit, quam

domus. Sed hacc hadlenus. Illud extremum; ego, qux te velle,

quaeque ad te pertlnere, arbitrabor, femper fme ulla dubitatlo-

ne fummo fludio faclam. Hoc velim tibl penltus perfuadeas.

CiCERo Attico Sal.

XIV. TTERADUM eadem ifta mlhi. Coronatus Quintus

nofler Parilibus ? Parillbus ? folufne ? etli addis La-

mlamjquod demiror equidem : fed fcire cupio, qui fuerunt

alli : quanquam fatls fcio, nili Improbum, nemlnem. Expla-

nabis igitur hoc diligentlus. Ego autem cafu cum dedllTem ad

te literas vi Kalend. fatis multis verbis, tribus fere horis poft

accepl tuas, et magnl quidem ponderls. Itaque joca tua plena

facetlarum, de hasrefi Veflorlana, et de Phetriorum more Pu-

teolano, riHife me fatis, nihil eft neceffe fcribere. noXiriKooTifct.

illa vldeamus. Ita Brutos Cailiumque defendis, quafi eos ego

reprehendam, quos fatis laudare non polTum. Rerum ego vltia

collegi, non hominum : fublato enim tyranno, tyrannlda ma-

nere vldeo. Nam qujs ille fafturus non fuit, ea fiunt, ut de

Clodio i de quo mihi exploratum efl, iilum non modo non

fadlurum, fed etiam ne pafTurum quidem fuiffe. Sequetur

Rufio Vefcorlanus, Vldtor nunquam fcriptus, casteri, quls

non ? Cui fervlre ipli non potuimus, ejus libellis paremus.

Nam Liberalibus quis potult in Senatum non venire ? Fac id

potuIfTe aliquo modo ; num, etiam cum venifTemus, libere

potuimus fententiam dicere ? nonne omni ratlone veterani, qui

armati aderant, cum pr£Efidii nos nihil haberemus, defendendi

fuerunt ? illam fefTionem Capitolinam mihi non placuilTe, tu

teftls es. Quid ergo ? ifta culpa Brutorum ? minime illorum

quidem, fed allorum brutorum;qui fe cautos ac fapientes




putant : quibus fatis fuit lastaii ; nonnulUs etiam, gratulari

nullis, permanere. Sed praeterita omittamus : iftos omni cura

prcElidioque tueamur ; et, quemadmodum tu pra^cipis, con-

tenti Idibus Mart. fimus : quae quidem noftris amicis, divinis

viris, aditum ad cffilum dederunt ; libertatem populo R. non

dederunt. Recordare tua : nonne meminifti clamare te, omnia

periifle, fi ille funere elatus elTet ? Sapienter id quidem : ita-

que ex eo quas manarint vides. Quae fcribis Kal. Juniis Anto-

nium de provinciis relaturum, ut et ipfe Gallias habeat, et

utrifque dies prorogetur ; licebitne decerni iibere ? Si licuerit

libertatem efle recuperatam laetabor: fi non licuerit; quid mihi

attulerit ifta domini mutatio pra^ter lastitiam, quam oculis cepi

juflo interitu tyranni ? Rapinas fcribis ad Opis fieri ; quas nos

quoque tum videbamus. Nae nos et liberati ab egregiis viris,

nec liberi fumus : ita laus illorum eft, culpa noffcra. Et horta-

ris me, ut hiflorias fcribam ? ut colligam tanta eorum fcelera,

a quibus etiam nunc obfidemur ? Poterone eos ipfos non lau-

dare, qui te obfignatorem adhibuerunt ? Nec mehercule me

raudufculum movet;

fed homines benevolos, qualefcunquefunt, grave efl infequi contumelia. Sed de omnibus meis con-

filiis, ut fcribis, exiftimo exploratius nos ad Kalendas Junias

flatuere polTe ; ad quas adero, et omni ope atque opera eni-

tar, adjuvante me fcilicet audoritate tua et gratia, et fumma

aequitate caufs, ut de Buthrotiis fenatus-confultum quale fcri-

bis, fiat. Quod me cogitare jubes, cogitabo equidem ; etfi tibi

dederam fuperiore epiflola cogitandum. Tu autem, quafi jam

recuperata Republica, vicinis tuis MafTilienfibus fua reddis.

Hsec armis, quoe, quam firma habeamus ignoro, reflitui for-

taffe poflunt, audoritate non pofTunt.

F f f 2



412 EPISTOLARUM

CiCERo Attico Sal.

XV. rj* PISTOLA brevis, quae poftca a te fcripta eft, fane

mihi fuit jucunda. De Bruti ad Antonium, et de

ejufdem ad te literis, poffe videntur effe meliora, quam adhuc

fuerunt : fed nobis ubi fimus, et quo jam nunc nos confera-

mus, providendum eft. O mirificum Dolabellam meum ! jam

enim dico meum ; antea, crede mihi, fubdubitabam. Magnam

ctm^M^yifTiv rcs hahct : de faxo ; in crucem ; columnam tollere;

locum illum fternendum locare. Quid quaeris ? heroica : fuf-

tulifle mihi videtur fimulationem defiderii, adhuc quae ferpebat

in dies, et inveterata, verebar, ne periculofa noftris tyrannoc-

tonis eifet. Nunc prorfus aifentior tuis literis, fperoque me-

liora : quanquam iftos ferre non poflum, qui, dum fe pacem

velle fimulant, adla nefaria defendunt. Sed non pofTunt omnia

limul. Incipit res melius ire, quam putaram : nec vero difce-

dam, nifi cum tu me id honefte putabis facere pofle. Bruto

certe meo nullo loco deero j idque etiam fi mihi cum illo ni-

hil fuiffet, facerem propter ejus fingularem incredibilemque

virtutem. Piliae noftrae villam totam, quaeque in villa funt,

trado, in Pompeianum ipfe proficifcens Kalend. Maiis. Quam

velim Bruto perfuadeas, ut Aflurae fit.

CiCERo Attico Sal.

XVI. /ÛINTO Non. confcendens ab hortis Cluvianis in

^ phafelum epicopum has dedi literas, cum Pilise nof-

trae villam ad Lucrinum, villicofque et procuratores, tradidif-

fem. Ipfe autem eo die in Paeti noflri tyrotarichum immine-

bam iperpaucis diebus in Pompeianum : pofl in htec Puteo-

lana et Cumana regna renavigaro. O loca citteroqui valde



AD.ATTICUM LIB. XIV. 413

expetenda, interpellantlum autem multitudine pene fugienda !

Sed ad rem ut veniam, O Dolabellas noftri magnam aî^wn^y \

quanta eft cLycLôd^v[<Ti^ ? Equidem laudare eum et hortari non

delifto. Red:e tu omnibus epiftolis fignificas, quid de re, quid

de viro, fentias. Mihi quidem videtur Brutus nofi:er jam vel

coronam auream per forum ferre pofi!e : quis enim audeat vio-

lare, propofita cruce, aut faxo ? praefertim tantis plaufibus,

tanta approbatione infimorum ? Nunc, mi Attice, me fac ut

expedias. Cupio, cum Bruto noftro afifatim fatisfecerim, ex-

currere in Grceciam. Magni intereft Ciceronis, vel mea potius,

vel mehercule utriufque, me intervenire difcenti. Nam epifto-

la Leonidae, quam ad me mififti, quid habet, quasfo, in quo

magnopere la^temur ? Nunquam ille mihi fatis laudari vldebi-

tur, cum ita laudabitur, quomodo nunc eji. Non fidentis hoc

teftimonium, fed potius timentis. Herodi autem mandaram, ut

mihi icctTA fîTov fcriberet : a quo adhuc nulla litera eft. Vereor,

ne nihil habuerit, quod mihi, cum cognofiêm, jucundum pu-

taret fore. Quod ad Xenonem fcripfifti, valde mihi gratum eft^

nihil enim deefiê Ciceroni,

cumad ofiicium, tum ad exiftima-

tionem meam, pertinet. Flammam Flaminium audio Romas

efiTe. Ad eum fcripfi, me tibi mandafi!e per literas, ut de Mon-

tani negotio cum eo loquerere : et velim cures epiftolam, quam

ad eum mifi, reddendam ; et ipfe, quod commodo tuo fiat,

cum eo colloquare. Puto, fi quid in homine pudoris eft, prae-

ftaturum eum, ne pro fe quodam modo dependatur. De At-

tlca pergratum mihi fecifti, quod curafti, ut ante fcirem red;e

clTe, quam non belle fuifie.

CiCERo Attico Sal.

XVII. T N Pompeianum veni v. Nonas Mai. cum prldie, ut

antea ad te fcripfi, Piliam in Cumano collocavif-

fem. Ibi mihi ccenanti literie tuse fiint reddits, quas dederas-



414 EPISTOLARUMDemetrlo liberto prid. Kal. in quibus mulia fapienter, fed ta-

men talia, quemadmodum tute fcribebas, ut omne confilium

in fortuna pofitum videretur. Itaque his de rebus ex tempore,

et coramx. De Buthrotio negotio, utinam quidem Antonium

conveniam : multum profed:o proficiam : fed non arbitrantur

eum a"Capua declinaturum;quo quidem, metuo, ne magno

Reipublicae malo venerit : quod idem L. Ca^fari videbatur,

quem pridie Neapoli affeftum graviter videram. Quamobrem

ifta nobis ad Kal. Jun. trad:anda et perficienda funt. Sed hac-

tenus. Q^filius ad patrem acerbiffimas literas mifit; quae funt

ei redditae, cum veniffemus in Pompeianum : quarum tamen

erat caput, AquiUiam novercam non ejfe laturum. Sed hoc toie-

rabile fortafie : illud vero ? Se ab Ccefare habuijfe omnia, nihil a

patre, reliquafperare ab Antonio. O perditum hominem ! fed

l^'i.Kv\<T{, Ad Brutum noftrum, ad Caffium, ad Dolabellam, epif-

tolas fcripfi : earum exempla tibi mifi, non ut deliberarem

reddendaene efi!ent, (plane enim judico efiê reddendas) fed

quod non dubito, quin tu idem exifiiimaturus fis. Ciceroni

meo, mi Attice, fuppeditabis quantum videbitur, meque hoc

tibi onus imponere patiere : quas adhuc fecifiii, mihi funt gra-

tiffima. Librum meum illum cf.nK^QXQ)) nondum, ut volui, per-

polivi : ifi:a vero, quê tu contexi vis, aliud quoddam fepara-

tum volumen expedlant. Ego autem (credas mihi velim) mi-

nore periculo exifi:imo contra illas nefarias partes, vivo tyranno,

dici potuifiê, quam mortuo : ille enim nefcio quo pa<5to fere-

bat me quidem mirabiliter ; nunc, quacunque nos commovi-

mus, ad Caefaris non modo adta, verum etiam cogitata, revo-

camur. De Montano, quoniam Flamma venit, videbis : puto

rem meliore loco efiTe debere.




ClCERO DOLABELLJE C O S. SUO S.

p TSI contentus eram, mi Dolabella, tua gloria, fatifque ex

ea magnam Ixtitiam voluptatemque capiebam ; tamen non

poilum non confiteri, cumulari me maximo gaudio, quod vulgo

hominum opinio focium me adfcribat tuis laudibus. Neminem

conveni, (convenio autem quotidie plurimos : funt enim per-

multi optimi viri, qui valetudinis caufa in hasc loca veniant ;

pr-cEterea ex municipiis frequentes necefTarii mei) quin omnes,cum te fummis laudibus ad caelum extulerunt, mihi continuo

maximas gratias agant : negant enim fe dubitare, quin tu meis

priEceptis et confiHis obtemperans, praeftantiffimum te civem et

fingularem Confulem praebeas. Quibus ego quanquam veriffime

poffum refpondere, te, quae facias, tuo judicio et tua fponte fa-

cere, nec cujufquam egere confilio ^ tamen neque plane allen-

tior, ne imminuam tuam laudem, fi omnis a meis confiHis pro-

fedta videatur ; neque valde nego. Sum enim avidior etiam,

quam fatis efl, glonx. Et tamen non alienum dignitate tua,

quod ipfi Agamemnoni, regum regi, fuit honeflum, habere

ahquem in confiliis capiendis Nefloremj mihi vero gloriofum,

te juvenem Confulem fiorere laudibus, quafi alumnum difci-

plinas meie. L. quidem Caefar, cum ad eum aegrotum Neapo-

lim veniffem, quanquam erat oppreffus totius corporis dolori-

bus, tamen ante, quam me plane falutavit, O mi Cicero, in-

quit, gratulor tibi, cum tantum vales apud Dolabellam, quan-

tum fi ego apud fororis filium valerem, jam falvi effe poffemus,

Dolabellas vero tuo et gratulor, et gratias ago : quem quidem,

pofl te Confulem, folum poffumus vere Confulem dicere. Dein

multa de fad:o, ac de re gcfla : tum nihil magnificentius, nihil

praeclarius adtum unquam, nihil Reipublicas falutarius : atque

haec una vox omnium eft. A te autem peto, uti me hanc quafi

falfam hereditatem alienae glorias finas cernere, meque ahqua




ex parte in focietatem tuarum laudum venlre patiare. Quani-

quam, mi Dolabella, (hasc enim jocatus fum) libentius omnes

meas, fi modo funt aliquau meae laudes, ad te transfuderim,

quam aliquam partem exhauferim ex tuis. Nam cum te fem-

per tantum dilexerim, quantum tu intelligere potuifli -, tum

his tuis fadtis fic incenfus fum, ut nihil unquam in amore fue-

rit ardentius. Nihil efl enim (mihi crede) virtute formofius,

nihil pulchrius, nihil amabilius. Semper amavi, ut fcis, M.

Brutum, propter ejus fummum ingenium, fuavifHmos mores,

iingularem probitatem atque conflantiam: tamen Idibus Mart.

tantum acceflit ad amorem, ut mirarer locum fuiffe augendi in

eo, quod mihi jampridem cumulatum etiam videbatur. Quis

erat, qui putaret ad eum amorem, quem erga te habebam,

poffe aliquid accedere ? tantum acceflit, ut mihi nunc denique

amare videar, antca dilexiffe. Quare quid efl, quod ego te hor-

ter, ut dignitati et glorias fervias ? proponam tibi claros viros,

quod facere folent, qui hortantur ? neminem habeo clariorem,

quam te ipfum. Te imitere oportet, tecum ipfe certes. Ne li-

cet quidem tibi jam, tantis rebus geflis, non tui fimilem efTe.

Quod cum ita fit, hortatio non efl necefTaria ; gratulatione

magis utendum efl. Contigit enim tibi, quod haud fcio an ne-

mini, ut fumma feveritas animadverfionis non modo non invi-

diofa, fed etiam popularis effet, et cum bonis omnibus, tum

infimo cuique, gratiflima. Hoc fi tibi fortuna quadam conti-

giffet, gratularer felicitati tuce: fed contigit magnitudine cum

animi, tum etiam ingenii atque confilii. Legi enim concionem

tuam : nihil illa fapientius. Ita pedetentim et gradatim tum

acceffus a te ad caufam fadti, tum receffus, ut res ipfa maturi-

tatem tibi animadvertendi omnium concefTu daret. Liberafli

igitur et urbem periculo, et civitatem metu ; neque folum ad

tempus maximam utilitatem attulifli, fed etiam ad exemplum

fadli. Intelligere debes, in te pofitam effe Remp. tibique non

modo tuendos, fed etiam ornandos, illos viros, a quibus ini-

tium libertatis profedlum efl. Sed his de rebus coram plura




propedlem, ut fpero. Tu, quonlam Remp. nofque confervas,

fac, ut diligentifrime te ipfum, mi Dolabella, cuftodias.

CiCERO Attico Sal.

XVIII. CiEPIUS me jam agltas, quod rem geftam Dola-

bellae nlmis in caslum videar efferre : ego autem,

quanquam fane probo fadlum, tamen ut tantopere laudarem,

a<ldud;us fum tuls unis €t alteris llt^ris. Sed totum fe a te ab-

alienavit Dolabella, ea de caufa, qua me quoque fibi Inimicif-

limum reddidit. O hominem pudentem ! Kalend. Jan. debuit;

adhuc non folvit, praefertlm cum fe maximo aere alieno Faberii

manu liberarit, et opem ab eo petierit. Licet enim jocari, ne

me valde conturbatum putes. Atque ego ad eum viii Idus li-

teras dederam bene mane: eodem autem die tuas literas vefperi

acceperam in Pompeiano, fane celeriter, tertio abs te die. Sed,

ut ad te eo ipfo die fcripferam, fatis aculeatas ad Dolabellam

literas dedi -, quas fi nihil profecerint, puto fore, ut

meprae-

fentem non fuftineat. Albianum te confecilfe arbitror. De Pe-

tolciano nomine, quod mihi fuppeditatus es, gratiffimum eft,

€t fimile tuorum omnium. Sed ego Erotem ad ifta expedienda

fadtum mihi videbar reliquiire ; cujus non fme magna culpa

vacillarunt : fed cum ipfo videro. De Montano, ut faspe ad tc

fcripfi, erit tibi tota res curae. Servius proficifcens quod de-

fperanter tecum locutus eft, mlnime miror ; neque ei quid-

quam in defperatione concedo. Brutus nofi:er, fingularis vir, fi

in Senatum non efl KaL Juniis venturus, quid fa(5lurus fit in

foro, nefcio; fed hoc ipfe melius. Ego ex his, quse parari vi-

deo, non multum Idibus Martiis profed:um judlco. Itaque de

Graecla quotidie magis et magis cogito : nec enim Bruto meo,

exilium, ut fcribis ipfe, meditanti, video quid prodefie pof-

fim. Leonidse me litercE non fatis deledarunt. De Herode tibi

ToM. VIIL G g g



4i8 EPISTOLARUMaiTentior. Saufeii legiffe vellem. Ego cx Pompelano vi Idus

Mai. cogitabam.

CicERo Attico Sal.

XIX. "f^ O N. Mai. cum efTem in Pompeiano, accepi binas a

te literas, alteras fexto die, alteras quarto. Ad fu-

perlores Igitur prius. Quam mihi jucundum, opportune tibi

Barnseum literas reddidiife ! Tu vero cum CaiTio, ut csetera.

Quam commode autem, quod id ipfum quod me mones, qua-

triduo ante ad eum fcripferam, exemplumque mearum litera-

rum ad te miferam ! Sed cum Dolabellae cctktU (fic enim tu ad

me fcripferas) magna defperatione affedus eifem ; ecce tibi et

Bruti, et tuae literffi. Ille exilium meditari. Nos autem alium

portum propiorem huic aetati videbamus -, in quem mallem

equidem pervehi florente Bruto noilro, conilitutaque Republi-

ca : fed nunc quidem, ut fcribis, non utrumvis : aifentiris

enim mihi, noilram astatem a cailris, praefertim civilibus, ab-

horrere. Antonius ad me tantum de Clodio refcripfit, meamlenitatem et clementiam et fibi eife gratam, et mihi voluptati

magnae fore. Sed Panfa furere videtur de Clodio, itemque de

Dejotaro ; et loquitur fevere, ii velis credere. Illud tamen non

belle, ut mihi quidem videtur, quod fad:um Dolabellce vehe-

menter improbat. De coronatis, cum fororis tuae iilius a patre

accufatus eifet, refcripfit fe coronam habuiife honoris Caefaris

caufa ', pofuiife lud:us gratia : poilremo, fe libenter vitupera-

tionem fubire, quod amaret etiam mortuum Caefarem. AdDolabellam, quemadmodum tibi dicis placere, fcripfi dihgen-

ter : ego etiam ad Sicam : tibi hoc oneris non impono : nolo

te illum iratum habere. Servii orationem cognofco -, in qua

plus timoris video, quam confilii : fed quoniam perterriti om-

nes fumus, aifentio Servio. Publilius tecum tricatus eil : huc

cnim CasrelHa miifa ab iilis eil legata ad me 5 cui facile




perfuafi, mihi id, quod rogaret, ne licere quidem, non modo

non lubere. Antonium fi videro, accurate agam de Buthroto.

Venio ad recentiores literas : quanquam de Servio jam re-

fcripfi, me facere magnam tt^^îv Dolabella^. Mihi mehercule

ita videtur, non potuilTe major tali re, talique tempore : fed

tamen, quidquid ei tribuo, tribuo ex tuis literis. Tibi vero

affentior, majorem Tr^îv ejus fore, li mihi, quod debuit, dif-

folverit. Brutus, velim, fit Aflurs. Quod autem laudas me,

quod nihil ante de profe6tione conftituam, quam, ifla quo

cvafura fint, videro, muto fententiam ; neque quidquam tamen

ante, quam te videro. Atticam meam gratias mihi agere dematre gaudeo : cui quidem ego totam villam cellamque tradi-

di ; eamque cogitabam v Idus videre. Tu Atticae falutem di-

ces : nos Piliam diligenter tuebimur.

CiCERo Attico Sal.

XX. p POMPEIANOnavi advedus fum in Luculli

noAtri hofpitium vi Idus, hora fere tertia : egreffus au-

tem e navi, accepi tuas literas, quas tuus tabellarius in Cuma-

num attuliffe dicebatur, Nonis Mai. datas; a Lucullo poflridie

eadem fere hora, qua veni, vii Idus Lanuvio datas. Audi igi-

tur ad omnes. Primum, quae de re mea gefla et in folutione,

et in Albiano negotio, grata. De tuo autem Buthroto, cum in

Pompeiano effem, Mifenum venit Antonius : inde ante dif-

cefTit, quam illum veniffe audifTem : a quo in Samnium : vide,

quid fperes. Roma} igitur de Buthroto. L. Antonii horribilis

concio, Dolabellas praeclara. Jam vel fibi habeat nummos,

modo numeret Idibus. Tertull^ nollem abortum : tam enim

Caffii funt jam, quam Bruti, ferendi. De regina velim, atque

etiam de Caefare illo. Perfolvi primaj epiflolse : venio ad fecun-

dam. De Quintis ac Buthroto, cum venero, ut fcribis. Quod

Ciceroni fuppeditas, gratum, Quod errare me putas, qui

G g g 2



420 EPISTOLARUMRempublicam putem pendere e Bruto ; fic fe res habet : aut

nulla erit, aut ab ifto iflifve fervabitur. Quod me hortaris, ut

fcriptam concionem mittam ; accipe a me, mi Attice, KctJvhiKov

^copyif^ci earum rerum, in quibus fatis exercitati fumus. Nemo

unquam neque poeta, neque orator, fuit, qui quemquam me-

liorem quam fe arbitraretur. Hoc etiam malis contingit : quid

tu Bruto putas, et ingeniofo et erudito ? de quo etiam experti

fumus nuper in edidlo. Scripferam rogatu tuo : meum mihi

placebat, illi fuum. Quin etiam, cum ipfius precibus pene

addu6lus fcripfiffem ad eum de optimo genere dicendi, non

modo mihi, fed etiam tibi, fcripfit, fibi illud, quod mihi pla-

ceret, non probari. Quare fine quaefo fibi quemque fcribere :

Suam cuique fponfam, mihi meam ; fuum cuique amorem, mibi

meum, Non fcite j hoc enim Attilius, poeta duriffimus. Atque

utinam liceat ifli concionari j cui fi ^^t in urbe tuto lice-

bit, vicimus : ducem enim novi belli civilis aut nemo feque~

tur, aut ii fequentur, qui facile vincantur. Venio ad tertiam.

Gratas fuiffe meas literas Bruto et CafHo gaudeo : itaque iis

refcripfi. Quod Hirtium per me mcliorem fieri volunt ; do

equidem operam ^ et ille optime loquitur : fed vivit habitatque

cum Balbo, qui item bene loquitur. Quid credas, videris. Do-

labellam valde placere tibi video -, mihi quidem egregie. Cum

Panfa vixi in Pompeiano : is plane mihi probabat fe bene fen-

tire, et cupere pacem. Caufam armorum quceri plane video»

Edidtum Bruti et CafTii probo. Quaeris, ut fufcipiam cogita-

tionem, quidnam iflis agendum putem : confilia temporum

funt ;qu.T in horas commutari vides. Dolabellas et prima illa

a(flio, et hsec contra Antonium concio, mihi profeciffe per-

multum videtur. Prorfus ibat res. Nunc autem videmur ha-

bituri ducem; quod unum municipia bonique defiderant.

Epicuri mentionem facis, et audes dicere, /u>? 7roXmvi<&cu ? noa

te Bruti noflri vulticulus ab ifla oratione deterret ? Q^filius,

ut fcribis, Antonii efl dextella : per eum igitur, quod vo-

lemus, facile auferemus. Expe(So, fi, ut putas, L. Antoniu^




produxlt Odlavium, qualis concio fuerit. Haec fcripfi cita-

tim ; ftatlm enim Caffii tabellarius. Eram continuo Piliam

falutaturus : deinde ad epulas Veflorii, navicula. Atticse plu-

rimam falutem..

CiCERo Attico Sal.

XXI. /^ U M paulo ante dedifTem ad te CafTii tabellario lite-

ras, V Idus venit nofler tabellarius, et quidem, por-

tenti fimile, fme tuis literis : fed cito conjeci Lanuvii te fuiffe.

Eros autem feflinavit, ut ad me literas Dolabellae perferrentur,

non de re mea (nondum enim meas acceperat) fed refcripfit ad

eas quarum exemplum tibi miferam, fane luculente. Ad me

autem, cum Caflii tabellarium dimififfem, flatim Balbus. O

dii boni, quam facile perfpiceres timere otium ! et nofli virum,

quam tedlus : fed tamen Antonii confilia narrabat ; illum cir-

cumire veteranos, ut adla Caefaris fancirent ; idque fe fadluros

effe jurarent, utrata

omneshaberent ;

eaque Duumviri omni-bus menfibus infpicerent. Queflus efl etiam de fua invidia ^

eaque omnis ejus oratio fuit, ut amare videretur Antonium.

Quid quaeris ? nihil finceri. Mihi autem non eft dubium, quin

res fpecftet ad caftra. Ada enim illa res efl animo virili, confi-

lio puerili, Quis enim hoc non vidit, regni heredem relidtum?

quid autem abfurdius, Hoc metuere, alterum in metu non poneref

Quin etiam hoc ipfo tempore multa vTTQfroXoiKct : Pontii Nea-

politanum a matre tyrannodloni pofHderi l Legendus mihi

faepius eft Cato major, ad te miffus. Amariorem enim me fe-

nedtus facit : ftomachor omnia. Sed mihi quidem îQicoTcu :

viderint juvenes. Tu mea curabis, ut curas. Hsec fcripfi, feu

didavi, appofita fecunda menfa, apud Veftorium. Poflridie

apud Hirtium cogitabam : et quidem TrmixoiTrov . Sic hominem

traducere ad optimates paro. A^ê? TroAvf. Nemo eft iflorumj



422 EPISTOLARUMqui otium non timeat. Quare talaria videamus : quidvis enim

potius, quam caftra. Attica^ falutem plurimam velim dicas.

Expecflo Odtavii concionem, et, fi quid aliud ; maxime au-

tem ecquid Dolabella tinniat ; an in meo nomine tabulas no-

vas fecerit.

CicERo Attico Sal.

XXII. rÊRTIOR a Pilia fadus, mitti ad te Idibus tabel-

larios, ftatim hoc nefcio quid exaravi. Primum

igitur fcire te volui, me hinc Arpinum xvi Kalend. Jun. eo

igitur mittes, fi quid erit pofthac; quanquam ipfe jam jamque

adero. Cupio enim ante, quam Romam venio, odorari dili-

gentius, quid futurum fit. Quanquam vereor, ne nihil con-

jed:ura aberrem ; minime enim obfcurum eft, quid ifti mo-

liantur 3(meus vero difcipulus, qui hodie apud me coenat,

valde amat illum, quem Brutus nofter fauciavit) et, fi quse-

ris, (perfpexi enim plane) timent otium : vTroîo-iv autem hanc

habent, eamque prae fe ferunt, virum clariffimum interfec-

tum, totam Rempublicam illius interitu perturbatam : irrita

fore, qus ille egiffet, fimul ac defiflemus timere : clementiam

illi malo fuiffe ; qua fi ufus non effet, nihil ei tale accidere

potuiffe. Mihi autem venit in mentem, fi Pompeius cum

exercitu firmo veniat, quod efl ivKoyov^ certe fore belkim. HGec

me fpecies cogitatioque perturbat : neque enim jam, quod tibi

tum licuit, nobis nunc licebit j nam aperte laetati fumus.

Deinde habent in ore, nos ingratos. Nullo modo licebit, quod

tum et tibi licuit, et multis. ^cavoTrôc-oi^^YiTiov ergo, et 'triov mcaflra ? millies mori melius, huic prasfertim astati. Itaque me

Idus Mart. non tam confolantur, quam antea j magnum enim

mendum continent. Etfi illi juvenes :



AD ATTICUM LIH. XIV. 423

Sed, fi tu mellus quippiam fperas, quod et plura audis, et

interes confiliis ; fcribas ad me velim, fimulque cogites, quid

agendum nobis fit fuper legatione votiva. Equidem in his

locis moneor a multis, ne in Senatu Kalend. dicuntur enim

occulte milites ad eam diem comparati, et quidem in iflos j

qui mihi videntur ubivis tutius, quam in Senatu, fore.



[ 424 ]


L I B E R XV.

CicERo Attico Sal.

I. /^ F A C T U M male de Alcxlone ! Incredibile efl,

V^ quanta me moleftia afFecerit ; nec mehercule ex ea

parte maxime, quod plerique mecum : Ad quem igitur te

medicum conferes ? Quid mihi jam medico ? aut fi opus eft,

tanta inopia eft ? Amorem erga me, humanitatem, fuavita-

temque, defidero. Etiam illud :

quid eft, quod non pertimef-

cendum fit ; cum hominem temperantem, fummum medicum,

tantus improvifo morbus opprefferit ? Sed ad h^c omnia una

confolatio eft, quod ea conditione nati fumus, ut nihil, quod

homini accidere pofHt, recufare debeamus. De Antonio, jam

antea tibi fcripfi, non effe eum a me conventum. Venit enim

Mifenum, cum ego eftem in Pompeiano : inde ante profedus

eft, quam ego eum venifTe cognovi. Sed cafu, cum legerem

tuas literas, Hirtius erat apud me in Puteolano:

ei legi, et

egi : primum quod attinet, nihil mihi concedebat : deinde

ad fummam, arbitrum me ftatuebat non modo hujus rei, fed

totius Confulatus fui. Cum Antonio autem fic agemus, ut per-

fpiciat, fi in eo negotio nobis fatisfecerit, totum me futurum

fuum. Dolabellam fpero domi effe. Redeamus ad noftros ; de

quibus tu bonam fpem te fignificas habere propter edictorum



A D A T T I C U M L I B. XV. 425

humanitatem. Ego autem perfpexi, cum a me xvii Kalend. de

Puteolano Neapolim Panfas conveniendi caufa proficifceretur

Hirtius, omnem ejus fenfum : feduxi enim, et ad pacem fum

cohortatus. Non poterat fcilicet negare, fe velle pacem ; fed

non minus fe noftrorum arma timere, quam Antonii : et ta-

men utrofque non fine caufa prasfidium habere; fe autem utra-

que arma metuere. Quid quaeris ? iihv vyiig. De Q^filio tibi

alTentior : patri quidem certe gratiffimae et belliffimae tuae li-

terae fuerunt. CaerellieE vero facile fatisfeci : nec valde laborare

mihi vifa eft ; et, fi illa, ego certe non laborarem. Iflam

vero, quam tibi moleftam fcribis effie, auditam a te effe om-nino demiror. Nam quod eam collaudavi apud amicos ; au-

dientibus tribus fihis ejus, et filia, ^ Ta,vTo ex tS civtS. Quid

eft hoc ? Quid eil autem, cur ego perfonatus ambulem ? pa-

rumne foeda perfona eft ipfius fened:utis ? Quod Brutus rogat,

ut ante Kalendas, ad me quoque fcripfit ; et fortaffe faciam.

Sed plane quid velit, nefcio: quid enim illi afferre confilii pof-

fum, cum ipfe egeam confiiio ? et cum ille fuae immortahtati

melius, quam noftro otio, confulerit ? De regina rumor ex-tinguetur. De Flamma, obfecro te, fi quid potes. Heri dede-

ram ad te literas exiens e Puteolano, diverteramque in Cuma-

num : ibi bene valentem videram Piliam. Quin etiam Baulos

Cumis eam vidi : venerat enim in funus ; cui funeri ego quo-

que operam dedi. Cn. Lucullus, famiHaris nofter, matrem

efferebat. Manfi igitur eo die in Sinueffano ; atque inde mane

poftridie Arpinum proficifcens hanc epiftolam exaravi. Erat

autem nihil novi, quod aut fcriberem, aut ex te quaereremj nifi

forte hoc ad rem putas pertinere. Brutus nofier mifit ad me

orationem fuam, habitam in concione Capitolina ; petivitque

a me, ut eam, nec ambitiofe, corrigerem ante, quam ederet.

Efi: autem oratio fcripta elegantiffime fententiis, verbis, ut ni-

hil poffit ultra. Ego tamen, fi illam caufam habuiffem, fcrip-

fiffem ardentius vTroâ-u?. Vides, quaj fit perfona dicentis.

Itaque eam corrigere non potui. Quo enim in genere Brutus

ToM. VIII. H h h



426 EPISTOLARUMnofter e/Te vult, et quod judicium habet de optlmo genere

dicendi, id ita confecutus eft in ea oratione, ut elegantius

efle nihil poflit. Sed ego folus alius fum ; five hoc redte, fivc

non re6te. Tu tamen velim orationem legas, nifi forte jara

legifti, certioremque me facias, quid judices ipfe. Quanquam

vereor, nc cognomine tuo lapfus vTnpATTiKos fis injudicando.

Sed fi recordabere li^niôcrîm fulmlna, tum inteHiges polTe et

aTTuurcLTo, graviffime dici. Sed haec coram. Nunc nec fme epif-

tola, nec cum inani epiftola, volui ad te Metrodorum venire.

CiCERo Attico Sal.

II. /ÛINTO decimo Kalendas e Sinueffano proficifcens,

'^ cum dediffem ad te literas, divertiffemque a Cumis, in

Vefciano accepi a tabellario tuas literas ; in quibus nimis

multa de Buthroto. Non enim tibi ea res majori curse aut eft,

aut erit, quam mihi : fic enim decet, te mea curare, tua me.

Quamobrem id quidem fic fufceptum efl mihi, ut nihil fim

habiturus antiquius. L. Antonium concionatum effe, cognovi

tuis literis et aliis, fordide ; fed, id quale fuerit, nefcio : nihil

enim fcripfifli. De Menedemo probe. Qulntus certe ea did:i«

tat, quas fcribis. Confilium meum a te probari, quod ea non

fcribam, quae tu a me poftularis, facile patior -, multoque ma-

gis id probabis, fi orationem eam, de qua hodie ad te fcripfi,

legeris. Quae de legionibus fcribis, ea vera funt. Sed non fatis

hoc mihi videris tibi perfuafifTe, quid de Buthrotiis noftrls per

Senatum fperes confici pofTe. Quod puto, (tantum enim vi-

deo) non videmur effe vidiuri. Sed, fi etiam nos hoc fallat,

de Buthroto te non fallet. De Odtavii concione idem fentio,

quod tu ; ludorumque ejus apparatus, et Matius ac Poflumlus

mihi procuratores non placent. Saferna collega dignus. Sed

ifli omnes, quemadmodum fentis, non minus otium timent,,

quam nos arma. Balbum levari invidia per nos velim ; fed ne




ipfe quidem id fieri poffe confidit : itaque alla cogltat. Quod

prima difputatio Tufculana te confirmat, fane gaudeo ; neque

enim ullum eft perfugium aut melius, aut paratius. Flamma

quod bene loquitur, non molefle fero. Tyndaritanorum caufa,

de qua tam laboras, qu^ lit ignoro. Hos tamen. invTiXoiTrov

movere ifta videntur, in primis erogatio pecunias. De Alexio-

ne doleo ; fed, quoniam inciderat in ita gravem morbum, bene

adlum cum illo arbitror. Quos tamen fccundos heredes, fcire

vellem, et diem teftamentl.

CiCERo Attico Sal.

III. TT N D E C I M O Kalend. accepi in Atinati duas epif»

tolas tuas, quibus duabus meis refpondifti. Una erat

XV Kal. altera xii data. Ad fuperiorem igitur prius. Accurres

in Tufculanum, ut fcribis : quo me vi Kal. venturum arbi-

trabar. Quod fcribis parendum vid:oribus : non mihi quidem,

cui funt multa potiora. Nam illa, quae recordaris Lentulo et

Marcello ColT. fadla in asde Apollinis ; nec caufa eadem eft,

nec fimile tempus jpraefertim cum Marcellum fcribas aliofque

difcedere. Erit igitur nobis coram odorandum, et conflituen-

dum, tutone Romas effQ poflimus. Novi conventus habitatores

fane movent : in magnis enim verfamur angufliis. Sed fmt ifla

parvi : quin et majora contemnimus. Calvae teftamentum cog-

novi, hominis turpis ac fordidi. Tabula Demonici quod tibi

curae efl, gratum. De Mario fcripfi jam pridem ad Dolabel-lam accuratiflime ; modo redditas Hterae fmt : ejus caufa et cu-

pio et debeo. Venio ad propiorem. Cognovi de Alexione, quê

defiderabam. Hirtius efl tuus. Antonio, quam efl,^ volo pe-

jus effe. De Quinto filio fcribis, ut lîa,$. De patre coram

agemus. Brutum omni re, qua pofTum, cupiojuvare; cujus

de oratiuncula idem te, quod me, fentire video : fed parum

intelligo, quid me velis fcribere, quafi a Bruto habita orationCj

H h h 2



428 EPISTOLARUMcum ille ediderit. Qui tandcm convenit ? an fic ut in tyran-

num jure optimo ca:fum ? multa dicentur, multa fcribentur,

a nobis ; fed alio modo et tempore. De fella Cacfaris bene tri-

buni. Praeclaros etiam xiv ordines. Brutum apud me fuiffe

gaudeo 3 modo et libenter fuerit, et fat diu.

CiCERO Attico Sal.

IV. T^ E C I M O Kalend. hora viii fere a Q^Fufio venit

tabellarius : nefcio quid ab eo literularum, uti me

fibi refliituerem, fane infulfe, ut folet ; nifi forte, quae non

ames, omnia videntur infulfe fieri. Scripfi ita, ut te probatu-

rum exiftimem. Mihi duas a te epiflolas reddidit, unam xi,

alteram x. Ad recentiorem prius. Et legio ? rem laudo. Si

vero etiam Carfulenus, glvm "^ôTctixoov. Antonii confilia narras

turbulenta : atque utinam potius per populum agat, quam per

Senatum ;quod quidem ita credo. Sed mihi totum ejus con-

filium ad bellum fpedtare videtur, fi quidem D. Bruto provin-

cia eripitur. Quoquo modo ego de illius nervis exiftimo, non

videtur fieri pofiê fine bello : fed non cupio, quoniam cavetur

Buthrotiis. Rides ? At ego doleo, non mea potius afiiduitate,

diligentia, gratia, perfici. Quod fcribis te nefcire, quid nofi:ris

faciendum fit ;jam pridem me illa "^^.a. follicitat. Itaque

fi:ultajam Iduum Martiarum eft confolatio : animis enim ufi

fumus virilibus, confiliis, mihi crede, puerilibus : excifa enim

efl arbor, non evulfa; itaque quam fruticetur, vides. Redeamus

igitur, quoniam faepe ufurpas, ad Tufculanas difputationes.

Saufeium per te celemus : ego nunquam indicabo. Quod te a

Bruto fcribis ; ut certior fieret, quo die in Tufculanum effem

venturus; ut ad te ante fcripfi, vi Kal. et quidem ibi te quam-

primum pervidere velim. Puto enim nobis Lanuvium eundum,

et quidem non fine multo fermone : fed |tt£A>?o-<^. Redeo ad fu-

periorem : ex qua prsetereo illa prima de Buthrotiis;quae mihi




funt inclufa medullis ; fit modo, ut fcribis, locus agendi. De

oratione Bruti prorfus contendis, cum iterum tam multis ver-

bis agis. Egone ut eam caufam, quam is fcripfit ? ego fcribam

non rogatus ab eo ? nulla 7raîyx^%^^^^ fieri poteft contume-

liofior. At, inquis, 'HpoixAffJioy aliquod. Non recufo id qui-

dem ; fed et componendum argumentum eft, et fcribendi

expeclandum tempus maturius. Licet enim de me, ut libet,

exiftimes (velim quidem quam optime) fi haec ita manent, ut

videntur (feres quod dicam) me Idus Martiae non deledlant.

Ille enim nunquam revertiifet : nos timor confirmare ejus adla

non coegifiTet : aut (ut in Saufeii eam, relinquamque Tufcu-lanas difputationes, ad quas tu etiam Vefiiorium hortaris) ita

gratiofi eramus apud illum, quem dii mortuum perduint, ut

nofi:rae aetati, quoniam interfedto domino liberi non fumus, non'

fuerit dominus ille fugiendus. Rubeo, mihi crede : fed jam

fcripferam ; delere nolui. De Menedemo, vellem verum fuif-

fet. De regina, velim verum fit. Caetera coram, et maxime,.

quid nofi:ris faciendum fit jquid etiam nobis, fi Antonius mi-

litibusobfefiAirus efi:

Senatum. Hancepifi:olam fi illius

tabel-lario dedifiTem, veritus fum, ne folveret : itaque mifi dedita

opera; erat enim refcribendum tuis. Quam vellem, Bruto fi:u-

dium tuum navare potuifiês ! ego igitur ad eum literas. Ad

Dolabellam Tironem mifi cum mandatis et literis : eum ad te

vocabis ; et, fi quid habebis, quod placeat, fcribes. Ecce au-

tem de traverfo L. Casfar, ut veniam ad fe, rogat, in Nemus;

aut fcribam, quo fe venire velim : Bruto enim placere, fe a

me conveniri. O rem odiofam et inexplicabilem ! puto me

ergo iturum, et inde Romam ; nifi quid mutaro. Summatim

adhuc ad te j nihil dum enim a Balbo : tuas igitur expedoa,

nec adtorum foltun, fed etiam futuiorum,.



43° EPISTOLARUM

CicERo Attico Sal.

T. A BRUTO tabellarius rediit : attulit et ab eo et Caffio.

Confilium meum magnopere exquirunt ; Brutus qui-

dem, utrum de duobus. O rem miferam ! plane non habeo

quid fcribam. Itaque lilentio puto me ufurum; nifi quid aliud

tibi videtur : fm tibi quid venit in mentem, fcribe quaefo.

Caffius vero vehementer orat ac petit, ut Hirtium quam opti-

mum faciam. Sanum putas ? o yycc(piv^ av^^ccKiv^. Epiftolam tibi

mifi. Ut tu de provincia Bruti et Caffii per fenatus-confultum,

ita fcribit et Balbus et Hirtius. Qui quidem, fe adlutum ; et-

cnim jam in Tufculano eft -, mihique, ut abfim, vehementer

audlor efl : et ille quidem periculi caufa, quod fibi etiam fuifle

dicit. Ego autem, etiam ut nullum periculum lit : tantum

abeft, ut Antonii fufpicionem fugere nunc curem, ne videar

ejus fecundis rebus non deled:ari, ut mihi caufa lit, cur Ro-

mam venire nolim, ne illum videam. Varro autem nofter ad

me epiftolam mifit ; libi a nefcio quo miflam, (nomen enim

jdelerat) in qua fcriptum erat, veteranos eos, qui rejiciantur,

(nam partem effe dimiflam) improbiffime loqui j ut magno

periculo Romae fint futuri, qui ab eorum partibus diffentire

videantur. Qui porro nofter itus, reditus, vultus, inceffus, in-

ter iflos ? Quod fi, ut fcribis, L. Antonius in Decimum, re-

liqui in noftros 3 ego quid faciam ? aut quo me padto geram ?

Mihi vero deliberatum efl, ut nunc quidem efl, abeffe ex ea

urbe, in qua non modo fiorui cum fumma, verum etiam fer-

vivi cum aliqua dignitate -, nec tam ilatui ex Italia exire, de

quo tecum deliberabo, quam iftuc non venire.



AD ATTICUM L I B. XV. 431

CiCERo Attico Sal.

VI. (^ U M ad me Brutus nofter fcripfiiret et CafHus, ut

Hirtium, quem adhuc bonum fuifTe fciebant, neque

eum conlidebant fore, mea aucfloritate meliorem facerem,

(Antonio eft enim fortafTe iratior, caufaj vero amicifHmus) ta-

men ad eum fcripfi, eique dignitatem Bruti et CafTii commen-

davi. Ille quid mihi refcripfiffet, fcire te volui ; fi forte idem

tu, quod ego, exiftimares, iflos etiam nunc vereri, ne forte

ipfi noftri plus animi habeant, quam habent.

HlRTIUS ClCERONI SUO, S.

73 URE jam redierim, quceris ; an egOy cum omnes caleant, ig"

naviter aliquidfaciam. Etiam ex urbefum profeSius -, utilius

enim Jlatui abeffe. Has tibi literas exiens in Tufculanwn fcripf,

Noli autem me tam jirenuum putare, ut ad Nonas recurram : ni'

bil enim jam video opus ejfe noftra cura ; quoniam prcefdia funt

in tot annos provifa. Brutus et Cafjius utinam, quamfacile a te

de me impetrare pojfunt, ita per te exorentur, ne quod calidius

ineant conflium. Cedentes enim h<zc aisfcripfjfe : quo ? aut qua^

re f RetinCy obfecro te, Cicero, illos ; et nolijinere hac omnia pC"

rire, qucefunditus mediusfdius rapinis, incendiis, ccedibus, perver»

iuntur. Tantum,f quid timent, caveant : nihi/praterea mo/iantur<.

Non mediusfdius acerrimis conf/iis pius, quam etiam inertijjimis,

dum modo diiigentibus, confequentur, Hac enim, qua fluunt, per

fe diuturna nonfunt ; in contentione prcefentes ad nocendum /jabent

vires. îdfperes de ii/is,. in 'Tufcu/anum ad mefcribe,

Habes Hirtii epiflolam : cui refcripfi, nil illos calidius co-

gitare, idque confirmavi. Hoc qualecunque effet, te fcire vo-^



432 EPISTOLARUMlui. Obfignata jam epiftola, Balbus ad me, ServIIiam rediifle,

confirmare non difcefTuros. Nunc expedlo a te literas.

CicERo Attico Sal.

VII. (^ RATUM, quod mihi epiftolas : quae quidem mc

deledtarunt, in primis Sexti noftri. Dices, quia te

laudat. Puto mehercule id quoque efle caufae; fed tamen etiam

ante, quam ad eum locum veni, valde mihi placebat, cum

fenfus ejus de Republica, tum fcribendi cura. Servius vero

pacificator cum librariolo fuo videtur obiifiTe legationem, et

omnes captiunculas pertimefcere. Debuerat autem, non exjure

manu confertum ; fed quae fequuntur. Tu quoque fcribes.

CicERo Attico Sal.

VIII. T) O S T tuum difcefilim binas a Balbo, nihil novl

itemque ab Hirtio -, qui fe fcribit vehementer ofiên-

fum efi!e veteranis. Expedtat animus, quidnam agant de Kal.

Martiis. Mifi igitur Tironem, et cum Tirone plures, quibus

fingulis, ut quidque accidifiêt, dares literas : atque etiam

fcripfi ad Antonium de legatione j ne, fi ad Dolabellam folum

fcripfifiêm, iracundus homo commoveretur. Quod autem adi-

tus ad eum difiicilior efiê dicitur ; fcripfi ad Eutrapelum, ut

is ei meas literas redderet, legatione mihi opus efi"e. Honef-

tior efi: votiva : fed licet uti utraque. De te, quaefo, etiam at-

que etiam vide, Velim pofils coram : fi minus pofiis, literis

idem confequemur. Graeceius ad me fcripfit, C. Cafilum fibi

fcripfifiê, homines comparari, qui armati in Tufculanum mit-

terentur. Id quidem mihi non videbatur ; fed cavendum ta-

men, villaeque plures videndas. Sed aliquid crafi;inus dies ad

cogitandum nobis de ea re.




CiCERo Attico Sal.

IX. 'TÊ RTIO Nonas vefperi a Balbo reddlt^ mihl llteraj,,

fore Nonis Senatum, ut Brutus in Afia, Caflius in

Sicilia, frumentum emendum et ad urbem mittendum cura-

rent. O rem miferam ! primum ullam ab iftis ; dein, fi ali-

quam, hanc legatarlam provinciam : atque haud fcio an melius

fit, quam ad Eurotam federe. Sed haec cafus gubernabit. Alt

autem, eodem tempore decretum iri, ut iis et reliquis Pras-

toriis provlnciffi decernantur. Hoc certe melius, quam illa

Perlice porticus : nolo enlm Lacedsmonem longinquam La-

nuvium exiftimari. Rides, inquies, in talibus rebus ? Quid

faclam ? plorando feifus fum. Dii immortales ! quam me con-

turbatum tenuit epiftolas tuas prior pagina ! Quid autem ifte in

domo tua cafus armorum ? fed hunc quidem nimbum cito

tranfiifTe laetor. Tu quid egeris tua cum trifti, tum etlam diffi-

cili ad conliliandum, legatione, vehementer expedlo:

efl eniminexplicabilis; ita circumfedemur coplls omnibus. Me quldem

Bruti literns, quas oflendis a te ledtas, ita perturbarunt, ut,

quanquam ante egebam confillo, tamen animl dolore fim tar-

dior. Sed plura, cum Ifla cognoro. Hoc autem tempore, quod

fcriberem, nihil erat, eoque minus, quod dubitabam, tu has

ipfas literas effefne accepturus : erat enim incertum, vifurufne

te effet tabellarius. Ego tuas literas vehementer expedto.

CicERo Attico Sal.

X. /^ B RUTI amanter fcrlptas literas ! O inlquum tuum

tempus, qul ad eum Ire non poffis ! ego autem quld

fcrlbam ? ut beneficlo iflorum utatur ? quld turpius ? ut mo-

llantur allquid ? nec audent, nec jam pofTunt. Age, quiefcant

ToM. VIII, I i i.



434 EPISTOLARUMaucloribus nobis ? quis incolumitatem pra^ftet ? SI vero all-

quid de Decimo gravius ; quae noftris vita, etiam fi nemo mo-

leilius fit ? Ludos vero non facere, quid fcedius ? Frumentum

imponcre, quae eft alia Dionis legatio ? aut quod munus in

Republica fordidius ? Prorfus quidcm confilia tali in re ne iis

quidem tuta funt, qui dant. Sed polTim id negligere proficiens:

fruftra vero quid ingrediar ? Matris confilio cum utatur, vel

etiam precibus, quid me interponam ? Sed tamen cogitabo,

quo genere utar literarum ; nam filere non pollum. Statim

igitur mittam vel Antium, vel CirciEos,.

CiCERo Attico Sal»

XL A N T I U M veni ante vi KaL Bruto jucundus nofler

adventus. Deinde, multis audientibus, Servilia, Ter-

tulla, Porcia, quasrere, quid placeret. Aderat etiam Favonius.

Ego, quod eram meditatus in via, fuadere, ut uteretur Afiatica

curatione frumenti; nihil elTe jam reliqui, quod ageremus, nili

ut falvos cffc ; in eo etiam ipfi Reipublicas eile praefidium.

Quam orationem cum ingrelTas effem, Caffius intervenit. Ego

eadem illa repetivi. Hoc loco, fortibus fane oculis, Caffius

(Martem fpirare diceres) fe in Siciliam non iturum. Egone,

ut beneficium, accepiffem contumeliam ? Quid ergo agis ? in-

quam. At ille, in Achaiam fe iturum. Quid tu, inquam,

Brute ? Romam, inquit, fi tibi videtur. Mihi vero minime ;

tuto enim non eris. Quid fi poITem eife? placeretne? Atque ut

omnino ; neque nunc, neque ex Prsetura, in provinciam ires :

fed aud;or non fum, ut te urbi committas. Dicebam ea, quae

tibi profedlo in mentem veniunt, cur non eifet tuto futurus.

Multo inde fermone querebantur, atque id quidem Cailius

maxime, amilfas occafiones -, Decimumque graviter accufabat.

Ego negabam oportere praeterita : aifentiebar tamen. Cumque

ingreifus eifem dicere, quid oportuiiTetj nec vero quidquam




novi, fed ea, quce quotidie omnes ; nec tamen illum locum

attingere, quemquam praeterea oportuifTe tangi ; fed Senatum

vocari, populum ardentem lludio vehementius incitari, totam

fufcipere Rempublicam : exclamat tua familiaris, Hoc vera

neminem iinqiiam audivi. Ego repreffi. Sed et Caflius mihi vi-

debatur iturus; (etenim Servilia pollicebatur fe curaturam, ut

illa frumenti curatio de fenatus-confulto tolleretur) et nof-

ter cito dejedtus eft de illo inani fermone ; velle enim fe dixe-

rat. Conftituit igitur, ut ludi, abfente fe, fierent fuo nomi-

ne : proficifci autem mihi in Aiiam videbatur ab Antio velle.

Ne multa ; nihil me in illo itinere, praster confcientiam, de-lediavit : non enim fuit committendum, ut ille ex Italia prius,

quam a me conventus effet, difcederet. Hoc dempto munere

amoris atque officii, fequebatur, ut mecum ipfe :

JH î\)f oôg iroi rl ovmrcct vZvy ÔTTfioTn ;

Prorfus diffi^lutum ofFendi navigium, vel potius diffipatum :

nihil confilio, nihil ratione, nihil ordine. Itaque etfi ne antea

quidem dubitavi, tamen nunc eo minus, evolare hinc, idque

quamprimum, ubi

Nec Pelopidarum faBat neque famam, audiam.

Sed heus tu, ne forte fis nefcius, Dolabella me fibi legavlt

a. d. IV Nonas April. id mihi heri vefperi nuntiatum efl. Vo-

tiva ne tibi quidem placebat. Etenim erat abfurdum, quae, fi

ftetifTet Refpublica, vovifTem ; ea me, everfa illa, vota dif-

folvere : et habent, opinor, liberae legationes definitum tem-

pus lege Julia ; nec facile addi potefl ad hoc genus legatio-

nis, ut, cum velis, introire, exire, liceat : quod nunc mihi

additum eft. Bella efl autem hujus juris quinquennii licen-

tia. Quanquam quid de quinquennio cogitem ? contrahi mihi

negotium videtur. Sed (iA(i(r(pyiiA.ct mittamus.

1 i i 2



c

436 EPISTOLARUM

CicERoAttico

Sal.

XII. T> E N E mehercule de Buthroto. At ego Th*onem ad

Dolabellam cum literis, quia jufTeras, miferam. Quid

nocet ? De noftris autem Antiatibus fatis videbar plane fcrip-

filTe, ut non dubitares, efTent quin otiofi futuri, ufurique be-

neficio Antonii contumeliofo. Cafiius frumentariam rem afper-

nabatur : eam Servilia fublaturam ex fenatus-confulto fe effe

dicebat. Nofler vero ^ fxcLhcf, o-ei^vo^, in Afiam, poftea quam

mihi efl affenfus tuto fe Romae effe non pofTe. Ludos enim

abfens facere malebat : navigia colligebat : erat animus in

curfu. Interea in eifdem locis erant futuri. Brutus quidem fe

aiebat Aflurae. L. quidem Antonius liberaliter literis fine cura

meefTejubet. Habeo unum beneficium : alterum fortaffe, ni

in Tufculanum venerit. O negotia non ferenda ! qu£ feruntur

tamen. Twj/ J\,' cfATUv toov ^^^tuv tU «%«»' ; Odlaviano, ut perfpexi,

fatis ingenii, fatis animi ; videbaturque erga noftros ripc^ct? ita

fore, ut nos vellemus, animatus : fed quid ^tati credendum

iit, quid nomini, quid hereditati, quid Ka^Tyixntrif magni con-

filii efl. Vitricus quidem nihil cenfebat;quem Aftur^ vidi-

mus. Sed tamen alendus efl ; ut, nihil aliud, ab Antonio fe-

jungendus. Marcellus praeclare, fi praecipit noflro noflri ; cui

quidem ille deditus mihi videbatur. Panfae autem et Hirtio

non nimis credebat. Bona indoles, iav îcc(A,eu)y\,

CiCERo Attico Sal.

XIII. /^CTAVO KaL duas a te accepi epiftolas. Refpon-

debo igitur priori prius. AfTentior tibi, ut nec du-

ces fimus, nec agmen cogamus ; faveamus tamen. Orationem

tibi mifi: ejus cuflodiendê et proferendiE arbitrium tuum. Sed




quando illum diem, cum tu edendam putes ? Inducias, quas

fcribis, non intelligo iieri pofle : melior efl oi,vcivTi(pa)vniT'iccj qua

me ufurum arbitror. Quod fcribis legiones duas Brundufiumveniffe, vos omnia prius. Scribes igitur, quidquid audieris,

Varronis îdXoyov expedlo. Jam probo 'H^ct;cA«Ji<3v, prasfertim

cum tu tantopere deled:ere : fed quale velis, velim fcire. Quod

ad te antea, atque adeo p?-ius fcripfi (fic enim me mavis dicere)

tu vero ad fcribendum feciil;i me alacriorem j ad tuum enim

judicium, quod mihi erat notum, addidifli Peducei audorita-

tem, magnam quidem apud me, et in primis gravem. Enitar

igitur, ne deiideres aut induflriammeam,

aut diligentiam.Vec-

tenum, ut fcribis, et Faberium foveo. Clcelium nihil arbitror

malitiofe : quanquam. . . . Sed quid egerit ? De libertate reti-

nenda, qua certe nihil efl dulcius, tibi affentior. Itane Gallo

Caninio ? hominem nequam ! quid enim dicam aliud ? Cau-

tum Marcellum j me fic, fed non tamen cautiffimum. Lon-

giori epiflolae fuperiorique refpondi. Nunc breviori propiori-

que quid refpondeam, nifi eam fuiffe dulciflimam ? Res Hif-

panienfes valde bonae ; modo Balbilium incolumem videam,

fubfidium noftras fenedlutis. De Anniano item, quod me

valde obfervat Vifellia : fed hasc quidem humana. De Bruto

te nihil fcire dicis : fed Selicia veniffe M. Scaptium j eum-

que non qua pompa, ad fe tamen clam venturum, fcitu-

rumque me omnia ; quas ego ftatim. Interea narrat eadem

Bafii fervum veniffe, qui nuntiaret, legiones Alexandrinas in

armis effe, Baffum arcefli, CafTium expedtari. Quid quasris ?

videtur Refpublica jus fuum recuperatura, fed ne quid ante :

nofti horum exercitationem in latrocinio, et amentiam. Dola-

bella vir optimus. Etfi, cum fcribebam, fecunda menfa appo-

£ta, veniffe eum ad Baias audiebam ; tamen ad me ex For-

miano fcripfit (quas literas, cum e balineo exiiffem, accepi)

{tio. de attributione omnia fumma feciffe : Vedtenum accu-

fat : tricatur fcilicet, ut homo talis. Sed ait totum negotium

Sextium noflrum fufcepiffe, optimum quidem illum virum.



438 , EPISTOLARUMnoftrique amantiffimum. Quaero autem, quid tandem Sextius

in hac re facere pofTit, quod non quivis noflrum ? fed fi quid

praeter fpem erit, facies ut fciam : fm eft, ut arbitror, nego-

tium perditum, fcribes tamen, neque ifla res commovebit.

Nos hic (pi?^(To(p^f/,i9oe. : quid enim aliud ? et to. Trtfi tS y,af^,H.onoi

magniiice explicamus, 'zs-pocrCpc^v^fîvquQ Ciceroni : qua de re

enim potius pater filio ? Deinde alia. Quid quseris ? extabit

opera peregrinationis hujus. Varronem hodie aut cras ventu-

rum putabant. Ego autem in Pompeianum properabam ; non

quo hoc ]oco quidquam pulchrius ; fed interpellatores illic

minus molefti. Sed perfcribe quaefo, quse caufa fit in Myrtilo

(poenas quidem illum pependiffe audivi) et fatifne patet, unde

corruptus. Haec cum fcriberem, tantum quod exiftimabam ad

te orationem effe perlatam. Hui, quam timeo, quid exiftimes.

Etfi quid ad me, quae non fit foras proditura, niii RepubHca

recuperata ? de quo quid fperem, non audeo fcribere.

CiCERo Attico Sal.

XIV. CEXTO Kal. accepi a Dolabella literas, quarum ex-

emplum tibi mifi ; in quibus erat, omnia fe fecille,

quae tu velles. Statim ei refcripfi, et multis verbis gratias egi.

Sed tamen, ne miraretur, cur idem iterum facerem, hoc caufae

fumpfi, quod ex te ipfo coram antea nihil potuiffem cognof-

cere. Sed quid multa ? literas hoc exemplo dedi.

ClCERO DoLABELL-ffi C O S. S U O.

A N T E A cum per literas Attici noflri de tua fumma libe-

ralitate, fummoque erga fe beneficio, certior fadtus effem;

cumque tu ipfe etiam ad me fcripfiffes, te feciffe ea, quae nos

voluiffemus; egi tibi gratias per literas iis verbis, ut intelligeres.




nihil te mihi gratius facere potuilTe. Poftea vero quam ipf®

Atticus ad me venit in Tufculanum hujus unius rei caufa, tibi

ut apud me gratias ageret, ut tuam eximiam quandam et ad-

mirabilem in caufa Buthrotia voluntatem, et fingularem erga

fe amorem, perfpexifTet ; teneri non potui, quin tibi aper-

tius illud idem his literis declararem. Ex omnibus enim, mi

Dolabella, ftudiis in me et officiis, quas fumma funt, hoc fcito

mihi et ampliffimum videri, et gratiffimum eHe, quod perfe-

ceris, ut Atticus intelligeret, quantum ego te, quam tu me

amares. Quod reliquum eft, Buthrotiam et caufam et civita-

tem, quanquam a te conftituta eft (beneficia autem noftra tuert

folemus) tamen velim, receptam in fidem tuam, a meque

etiam atque etiam tibi commendatam, audtoritate et auxilio

tuo tedam velis efle : fktis erit in perpetuum Buthrotiis prasfi-

dii, magnaque cura et follicitudine Atticum et me liberaris, fi

hoc honoris mei caufa fufceperis, ut eos femper a te defenfos

veHs. Quod ut facias, te vehementer etiam atque etiam rogo.

His literis fcriptis, me ad crwTdPets dedi : quae quidem, ve-

reor, ne miniata cerula tua pluribus locis notandae fint -, ita.

fum fîT&&)(io^, et magnis cogitationibus impeditus..

CiCERo Attico Sal.

XV. T UCIO Antonio male fit, fiquidem Buthrotiis molef-

tus eft. Ego teflimonium compofui, quod, cum vo-

les, obfignabis. Tu nummos Arpinatum, fi L. Fadius .^diJis

petet, vel omnes reddito. Ego ad te alia epiftola fcripfi de H-S

cx, quae Statio curarentur. Si ergo petet Fadius, ei volo reddi j

prffiter Fadlum, nemini. Apud me item puto depofitum : id,

fcripfi ad Erotem, ut redderet. Reginam odi : me jure facere

fcit fponfor promifforum ejus Ammonius; quas quidem erant

<PiXoXoyct^ et dignitatis meae; ut vel in concione dicere auderem.

Saram autem praeterquam quod nefarium hominem cognovi^



44-0 EPISTOLARUMprasterea In me contumacem. Semel eum omnlno doml mesB

vidi. Cum (piAo(Ppcvco^ ex eo quasrerem, quid opus efiet, Atti-

cum fe dixlt quasrere. Superbiam autem Ipfms reginae, cumeffet trans Tiberim in hortis, commemorare fme magno dolo-

re non poiTum. Nihll igitur cum iftis : nec tam animum me,

quam vix ilomachum, habere arbitrantur. Profedtionem

meam, ut video, Erotis difpenfatio impedit. Nam cum ex re-

liquis, quse Nonis April. fecit, vel abundare debeam -, cogor

mutuari : quodque ex iftis fru<5tuo(is rebus receptum eft, id.

ego ad lUud fanum fepofitum putabam. Sed haec Tironi man-

davi, quem ob eam caufam Romam mifi. Te nolui impedi-

tum impedlre. Cicero nofter quo modeftior eft, eo me magis

commovet. Ad me enim de hac re nihil fcripfit, ad quem ni-

mirum potlffimum debult : fcrlpfit hoc autem ad Tironem,

fibi poft Kal. April. (fic enim annuum tempus confici) nihil

datum effe. Tibi pro tua natura femper placuiffe, teque exifli-

Tnafre id etlam ad dignltatem meam pertinere, eum non modo

perliberaliter a nobis, fed etiam ornate cumulateque, tra6la-

ri. Quare velim cures (nec tibl effem moleflus, fi per alium

hoc agere poffem) ut permutetur Athenas, quod fit in an-^

nuum fumptum el : fcilicet Eros numerabit : ejus rel caufa,

Tironem mifi. Curabis igitur, et ad me, fi quid tibi de eo vi-

debitur, fcribes.

CiCERo Attico Sal.

XVI. npANDEM a Cicerone tabellarlus ; et mehercule

literae Tnmv&^yAvctis fcriptae ; quod ipfum TrôKOTrriv ali-

quam fignificaret : itemque cffiterl praeclara fcribunt. Leonidas

tamen retinet fuum illud di^/juc : fummis vero laudihus Hero-

des. Quld quaerls ? vel verba mihl dari facile patior in hoc,

meque libenter praebeo credulum. Tu, velim, fi quid tibi efl

a Statio fcriptum, quod pertineat ad me, certiorem me facias.




Narro tibi ; haec loca venufta funt, abdita certe ; et, fi quid

fcribere velis, ab arbitris libera : fed nefcio quo modo oIkos

(piôf. Itaque me referunt pedes in Tufculanum. Et tamen

hasc 'p&}7roypcc(pict ripulsE videtur habitura celerem fatietatem.

Equidem etiam pluvias metuo, fi prognoflica noflra vera funt;

rana5 enim fyiToîvaa-iv. Tu, qua^fo, fac fciam ubi Brutum nof-

trum, et quo die, videre poffim.

CicERo Attico Sal.

XVII. TÛ A S accepi poflridie Idus, alteram eo die datam,

alteram Idibus : prius igitur fuperiori. De Bruto,

cum fcies. De Confulum fi6to timore cognoveram : Sica enim

(îXoTOfiyco? ille quidem, fed tumultuofius, ad me etiam illam

fufpicionem pertulit. Quid tu autem ? to, fxiv îiôf/Am ? nullum

enim verbum a Siregio : non placet. De Plaetorio vicino tuo

permolefle tuli, quemquam prius audiffe, quam mc. De Syro

prudenter. L. Antonium per M. fratrem, ut arbitror, facilli-

me deterrebis. Antroni vctui ; fed nondum acceperas literas 5

nec cuiquam, nifi L. Fadio iEdili : aliter enim nec caute, nec

jure, fieri potefl. Quod fcribis tibi deeffe H-S c. quse Cice-

roni curata fint ; velim ab Erote quasras, ubi fit merces in-

fularum. Arabioni de Sitio nihil irafcor. Ego de itinere, nifi

cxplicato A, nihil cogito : quod idem tibi videri puto. Ha-

bes ad fuperiorem : nunc audi ad alteram. Tu vero facis, ut

omnia, quod Serviliae non dees, id efl, Bruto. De regina gau-

deo te non laborare -, certe etiam tibi probari. Erotis ratio-

nes et ex Tirone cognovi, et vocavi ipfum, Gratiflimum,

quod polliceris Ciceroni nihil defuturum : de quo mirabilia

MefTalla; qui, Lanuvio rediens ab illis, venit ad me : et me-

hercule ipfius literas fic et (piXo<Tofyoog et ivTrtvu? fcriptas, ut eas

vel in acroafi audeam legere : quo magis illi indulgendum

puto. De Buciliano Sextium puto non molefle ferre. Ego, fi

ToM. VIII. K k k



442 E P 1 S T O L A R U M

Tiro ad me, cogito in Tufculanum, Tu vero, quidquid erlt,

quod me fcire par fit, ftatim.

CiCERo Attico Sal.

XVIII. C EPTIMO decimo Kal. etfi fatls videbar fcripfifTe

ad te, quid mihi opus fit, et quid te facere vellem,

fi tibi commodum effet ; tamen, cum profecflus elfem, et ia

lacu navigarem, Tironem ftatui ad te elfe mittendum, ut iis

negotiis, quaj agerentur, intereffet : atque etiam fcripfi ad

Dolabellam, me, fi ei videretur, velle proficifci ; petiique ab

eo de mulis vedlurae itineris, ut in eis (quoniam intelligo te

diflentiffimum effe qua de Buthrotiis, qua de Bruto -, cujus

etiam ludorum feorfum curam, etiam adminiftrationem fufpi-

cor ex magna parte ad te pertinere) ut ergo in ejufmodi re,

tribues nobis paulum operae : nec enim multum opus eft.

Mihi res ad casdem, et eam quidem propinquam, fpe(ftare vi-

detur. Vides homines ; vides arma : prorfus non mihi videor

cffe tutus. Sin tu aliter fentis, velim ad me fcribas : domi

cnim manere, fi red:e poffum, multo malo.

CicERo Attico Sal.

XIX. /ÛIDNAM efl, quod audendum ampllus de Bu~

^ throtiis ? fletlffe enim te fruflra fcribis. Quid autem

.

fe refert Brutus? doleo mehercule te tam effe detentum. Quoddecem hominibus referendum eft acceptum, eft ilhid quidem

t^yuî^, fed (kviKTov, mihique gratiffimum. De armis, nihil vidi

apertius. Fugiamus igitur : at, ut ais, coram. Theophanes

quid velit, nefcio. Scripferat enim ad me : cui refcripfi, ut

potui. Mihi autem fcribit, venire ad me fe velle, ut et de

fuis rebus, et quiedam, quae ad me pertinerent. Tuas literas



A D A T T 1 C U M L I B. XV. 443

expedo. Vide quaefo, ne quid temere fiat. Statius fcripfit ad

me, locutum fecum efle Q^Ciceronem valde affeveranter, fe

haec ferre non poffe :

certum fibi effe ad Brutum et Caffium

tranfire. Hoc enim vero nunc difcere aveo : hoc ego, quid fit,

interpretari non poffum. Poteft aliquid iratus Antonio : potefl

gloriam novam quasrere : poteft totum efle a-%eJi(5t(7-,w-c{, : et ni-

mirum ita efl. Sed tamen et ego vereor, et pater conturba-

tus efT:. Scit enim, quas ille de hoc : mecum quidem ^.^(pAra.

olim. Plane quid velit nefcio. A Dolabelia mandata habebo,

quce mihi videbuntur, id efl, nihil. Dic mihi, C. Antonius

voluitnefieri

Septemvir ? fuit certe dignus. De Menedemoefl, ut fcribis. Facies omnia mihi nota.

CiCERo Attico Sal.

XX. l^ G I gratias Vedteno -, nihil enim potuit humanius.

Dolabellae mandata fint quaslibet : mihi ahquid, vel

quod Niciae nuntiem. Quis enim hasc, ut fcribis, ante ? ne

nunc dubitare quemquam prudentem, quin meus difceffus de-

fperationis fit, non legationis ? Quod ais, extrema quasdam jam

homines de Republica loqui, et eos quidem viros bonos; ego,

quo die audivi illum tyrannum in concione clarijjimum virum

appellari, fubdifiidere coepi : poflea vero quam tecum Lanu-

vii vidi noftros tantum fpei habere ad vivendum, quantum ac-

cepilTent ab Antonio, defperavi. Itaque, mi Attice, fortiter

hoc velim accipias, ut ego fcribo : genus illud interitus, quo

cafurus es, foedum duces, et quafi denuntiatum nobis ab An-

tenio. Ex hac naxa exire conftitui, non ad fugam, fed ad fpem

mortis melioris. Haec omnis culpa Bruti. Pompeium Cartheias

receptum fcribis : jam igitur, contra hunc, exercitum. Utra

ergo caftra ? media enim tollit Antonius. Illa infirma, haec

nefaria. Properemus igitur: fed juva me confilio, Brundufione,

an Puteolis, Brutus quidem fubito ; fed fapienter. Haq-xc^ ti ;

K k k 2



444 EPISTOLARUMquando enlm illum ? fed humana ferenda : tu ipfe eum vide-

re non potes. Dii illi mortuo, qui unquam Buthrotum. Sed

a<fla mifla : videamus quae agenda fint. Rationes Erotis, etfi

ipfum nondum vidi, tamen et ex Uteris ejus, et ex eo, quod

Tiro cognovit, propemodum cognitas habco. Verfuram fcri-

bis ciTe faciendam menfium quinque, id efl ad Kal. Novemb.

H-S cc ; in eam diem cadere nummos, qui a Quinto deben-

tur. Velim igitur, (quoniam Tiro negat tibi placere, me ejus

rei caufa Romam venire) fi te ea res nihil ofFendet, videas,

unde nummi fmt ; mihi feras expenfum. Hoc video in prse-

fentia opus effe. Reliqua diligentius ex hoc ipfo exquiram ; in

his, de mercedibus dotalium praediorum : quae fi fideliter Cice-

roni curabuntur, quanquam volo laxius, tamen ei propemodum

nihil deerit. Equidem video mihi quoque opus effe viaticum :

fed id ex pra^diis, ut cadet, ita folvetur : mihi autem opus efl

univerfo quidem. Etfi mihi videtur ifle, qui umbras timet, ad

caedem fpedtare ; tamen, nifi explicata folutione, non fum dif-

ceffurus. Sit-ne autem extricata, nec-ne, tecum cognofcam.

Hanc putavi mea manu fcribendam , itaque feci. De Fadio,

ut fcribis 3 utique alii nemini. Refcribas velim hodie.

CicERO Attico Sal.

XXI. TSJARRO tibi; Quintus pater exultat lastltia. Scripfit

*ênim filius, fe idcirco profugere ad Brutum voluif-

fe, quod, cum fibi negotium daret Antonius, ut eum didlato-

rem efhceret, praefidjiAm occuparet, id recufaffet ; recufaffe

autem fe, ne patris animum ofFenderet : ex eo fibi illum hof-

tem. Tum me, inquit, collegij verens, ne quid, mihi ille ira-

tus, tibi noceret. Itaqut cum placavi, et quidem cccc certa

reliqua in fpe. Scribit aui^m Statius, illum cum patre habitare

veile. Hoc vero mirum ; et id gaudet. Ecquem tu illo certio-

lem nebulonem ? 'ETroxnv veflram de re Cani deliberationis




probo. Nihil eram fufpicatus de tabulis : uKipcuu$ reflitutam

arbitrabar. Quae differs, ut mecum coram, expedlabo. Tabel-

larios, quoad voles, tenebis : es enim occupatus. Quod ad

Xenonem, probe. Quod fcribo, cum abfolvero. Quinto fcrip-

lifti, te ad eum literas : nemo attulerat. Tiro negat jam tibi

placere Brundufium, et quidem dicere aliquid de militibus :

at ego jam deftinaram, Hydruntem quidem. Movebant me

tuae quinque horae : hic autem quantus ttkQs ? fed videbimus.

Nullas a te xi Kal. quippe ; quid enim jam novi ? Cum pri-

mum igitur poteris, venies. Ego propero, ne ante Sextus^.

quem adventare aiunta

CiCERo Attico Sal.

XXII. QRATULOR nobis Quintum filium exiiffe : mo«

leftus non erit. Panfam bene loqui credo ; femper

enim conjundtum effe cum Hirtio fcio : amiciffimum Bruto et

Caflio puto, fi expediet -, fed quando illos videbit ? inimicum

Antonio ; quando, aut cur ? quoufque ludemur ? Ego autem

fcripfi Sextum adventare, non quo jam adeffet, fed quia certe

id ageret, ab armifque nullus difcederet. Certe, ii pergit, bel-

lum paratum efl. Hic autem nofter Cytherius, nifi vidiorem,

neminem vidlurum. Quid ad haec Panfa ? cum utro erit, fi

bellum erit ? quod videtur fore. Sed et haec et alia coram i

Jbodie quidem, ut fciibis, aut cras.

CiCERo Attico Sal.

XXIII. ]\/r I R I F I C E torqueor, fine dolore tamen : fed

pexmulta mihi de noflro itinere in utramque

partem occurrunt. Quoufque ? inquies. Quoad erit integrum

erit autem ufque dum ad navem. Panfa ii refcripferit, et.



446 EPISTOLARUMmeam tlbi et illius epiftolam mittam. Silium expeflabam j

cui v7roiA,vyifA,A compofitum. Si quid novi. Ego literas mifi ad

Brutum ; cujus de itinere etiam ex te velim, fi quid fcies,

cognofcere.

CiCERo Attico Sal.

XXIV. -npABELLARIUS, quem ad Brutum miferam, ex

itinere rediit vii Kalend. Ei Servilia dixit, eo die

Brutum hora quarta profedlum. Sane dolui meas literas reddi-

tas non eife. Silius ad me non venerat. Canfam compofui

eum libellum tibi mili. Te quo die exped:em, velim fcire.

CiCERo Attico Sal,

XXV. 'py E meo itinere variae fententiae : multi enim ad me.

Sed tu incumbe quaefo in eam curam : magna res

eft. An probas, fi ad Kal. Jan. cogitamus ? Meus animus efl

aequus; fi fic tamen, ut nihil ofFenfionis fit. Et tu etiam fcite;

quo die olim piaclum ; myfteria fcilicet. Ut ut fe res, cafus con-

filium noflri itineris judicabit. Dubitemus igitur : efl enim

hiberna navigatio odiofa ; eoque ex te quasfieram myfleriorum

diem. Brutum, ut fcribis, vifum iri a me puto. Ego hinc volo

prid. KaL

CicERo Attico S a l.

XXVI. Tr\ E Quinti negotio video a te omnia fada : ille ta-

men dolet, dubitans, utrum morem gerat Lepta?,

an fidem infirmet Silio. Inaudivi L. Pifonem velle exire le-

gatum '^tukyy^d^pio fenatus-confulto: velim fcire quid fit.




Tabellarius ille, qucm tibi dixeram a me ad Brutum efle mif-

fum in Anagninum, ad me venit ea nod:e, quse proxima ante

Kal. fuit ', literafque ad me attulit ^ in quibus unum alienum

fumma fua prudentia, ut fpedlem ludos fuos. Refcripli fciii-

cet, primum me jam profe6tum, ut non integrum fit ; dein,

uTCTTCdTccTov efle, me, qui Romam omnino poft haEC arma non

accefferim, neque id tam periculi mei caufa fecerim, quam

dignitatis, fubito ad ludos venire : tali enim tempore ludos

facere illi honeftum eft, cui necelfe eft ; fpecftare mihi ut non

eft necelTe, fic ne honeftum quidem eft. Equidem illos cele-

brari, et efle quam gratiftimos, mirabiliter cupio ; idque ita

futurum efle confido : et tecum ago, ut jam ab ipfa commiffio-

ne ad me, quemadmodum accipiantur, deinde omnino reliquo-

rum dies fingulos perfequare. Sed de ludis hadtenus. Reliqua

pars epiftolse, eft illa quidem in utramque partem : fed tamen

nonnullos interdum jacit igniculos viriles ; quod quale tibi vi-

deretur, ut poffes interpretari, mifi ad te exempkim epiftol^ :

quanquam mihi tabellarius nofter dixerat, tibi quoque fe attu-

lifte literas a Bruto, eafque ad te e Tufculano efte delatas. Ego

itinera fic compofueram, ut Nonis Quint. Puteohs effem :

valde enim feftinoj ita tamen, ut, quantum homo pofTit, quam

cautifiime navigem. M. ^lium cura liberabis : is me pau-

cos fpecus in extremo fundo, et eos quidem fubterraneos, fer-

vitutis apud tale quid habituros : id me jamjam nolle, neque

mihi quidquam effe tanti ; fed, ut mihi dicebas, quam lenifii-

me ; potius ut cura liberetur, quam ut me fuccenfere aliquid

fufpicetur. Item de illo Tulliano capite libere cum Cafcelio

loquare. Parva res eft : fed tu bene attendifti : nimis calHde

agebatur. Ego autem, fi mihi impofuiffet aliquid, quod pene

fecit, nift tua malitia affuiffet, animo iniquo tuhffem. Itaque,.

ut ut erit, rem impediri malo. Od:avam partem tuli lumma-

rium in aedium ad ftranae memineris. Cui Cffirellia, videris

mancipio dare ad eam fummam, quae fub praecone fuit maxi-

ma j id opinor effe ccclxxx, Novi fi quid erit, atque etiam.



448 EPISTOLARUMii quld profplcies, quod futurum putes, fcrlbas ad me quam

faepiffime velim. Varroni, quemadmodum tibi mandavi, me-

mineris excufare tarditatem literarum mearum. Mundus if-

tum. M. Ennius quid egerit de teftamento (curiofus enim)

facias me velim certiorem. Ex Arpinati, vi Non.

CiCERo Attico Sal.

XXVII. /^ A U D E O Id te mlhi fuadere, quod ego mea

fponte pridie feceram. Nam cum ad te vi Nonas

darem, eidem tabellarlo dedi etiam ad Sextium, fcriptas yrcivo

(pt;\09o^yu^. Ille autem, quod Puteolos profequitur, humane

quod querltur, injufte : non enim ego tam illum expedtare,

cum de Cofano rediret, debul, quam IUe aut non ire ante,

quam me vldifret, aut citius reverti. Sciebat enim me celeriter

velle proficlfci, fefeque ad m^ in Tufculanum fcripferat effe

venturum. Te, ut a me difcefTeris, lacrymafTe molefle fere-

bam ; quod fi me prasfente fecIfTes, confilium totius Itineris

fortaffe mutaffem, Sed illud praeclare, quod te confolata efl

fpes brevi tempore congrediendi ; quae quidem expedtatio me

maxime fuflentat. Meae tibi literae non deerunt. De Bruto

fcribam ad te omnla. Librum tibi celeriter mittam de gloria.

Excudiim aliquid 'HpccK^êidîov^ quod lateat in thefauris tuis. De

Planco memlnl. Attica jure queritur. Quod me de Bacchi, de

ftatuarum coronis, certiorem fecifll, valde gratum ; nec quid-

quam pof^hac, non modo tantum, fed ne tantulum quidem,

praBterierls. Et de Herode et Mettio meminero, et de omni-bus, quae te velle fufpicabor modo. O turpem fororis tua^

£lium ! Cum haec fcriberem, adventabat /3Âu<r<j, coenantibus

eobis.




CicERo Attico Sal.

XXVIII. I^ G O, ut ad te pridie fcripferam, Nonis confti-

tueram venire in Tufculanum. Ibi igitur quoti-

die tuas literas exped:abo, et maxime de ludis ; de quibus

etiam ad Brutum tibi fcribendum eft : cujus epiftols, quam

interpretari ipfe vix poteram, exemplum pridie tibi miferam.

Attics meae velim me ita excufes, ut omnem culpam in te

transferas, et ei tamen confirmes, me minime totum amoremeo mecum attulilTe.

CiCERO Attico Sal.

XXIX. "DRUTI ad te epiftolam mifi. Dil boni, quanta

uf/,rixccvia, \ cognofces, cum legerls. De celebratione

ludorum Bruti, tibi affentior. Ad M. ji^lium nullus tu qui-dem domum, fed licubl inciderit. De Tulliano femilTe M.

Axianum adhibebis, ut fcribis. Quod cum Cofiano egifli, op-

time. Quod non folum mea, verum etiam tua, expedis, gra-

tum. Legationem probari meam gaudeo. Quod promittis, dii

faxint : quid enim mihi meis jucundius ? fed iflam, quam ta

extipis, metuo. Brutum cum convenero, perfcribam omnia.

De Planco et Decimo, fane velim. Sextum fcutum abjicere

nolebam. De Mundo, fi quid fcies. Refcripfi ad omnia tua :

nunc noftra accipe. Quintus filius ufque Puteolos : mirus ci-

vis, ut tu Favonium, Afinium, dicas : et quidem duas ob

caufas, et ut mecum -, et er^^reio-uS-cu vult cum Bruto et Caflio.

Sed tu quid ais ? fcio enlm te famillarem effe Othonum : ait

hic fibl Juliam ferre : conflitutum enim effe difcidium. Quas-

(ivit ex me pater, qualis effet fama. Dixi, nihil fane me au-

diffe (nefciebam enim cur quaereret) nifi de ore, et patre. Sed

ToM. vm. L 1



45° E P I S T O L A R U M

quorfus, inquam ? At ille, filium velle. Tum ego, etfi tCê-

XvTTOf/,yiv, tamen negavi putare me illa efTe vera. SxcttW (hoc eft

enim) huic noftro nihil pracbere. Illa autem *: n-ccpa, tSto. Ego

tamen fufpicor hunc, ut folet, allucinari. Sed velim quasras

(facile autem potes) et me certiorem.

Obfecro te, quid eft hoc ? Signata jam epiftola, Forxniani,

qui apud me coenabant, Plancum fe aiebant, hunc Buthro-

tium, pridie, quam hoc fcribebam, id eft, iii Nonas, vidilTe

demilTum fme phaleris : fervulos autem dicere, eum et agri-

petas ejedos a Buthrotiis. Madte. Sed amabo te, perfcribe

mihi totum negotium.



[ 451 ]

EPISTO LARUM

AD ATTICUML I B E R XVL

CiCERo Attico Sal.

l. ''^^"ONIS Quint. veni in Puteolanum. Poftridie iens ad

.^ ^ Brutum in Neiidem hsec fcripfi. Sed eo die, quo ve-

neram, ccenanti Eros tuas literas. Itane ? Nonis yu/m ? Dii

hercule iftis. Sed ftomachari totum diem licet. Quidquamne

turpius, quam Bruto, Juliis ? redeo ad meum igitur,'iri kui/îv

?

nihil vidi. Sed quid efl quxfo, quod agripetas Buthroti con-

cifos audio ? quid autem Plancus tam curfim (ita enim audie-

bam) diem et no6lem ? fane cupio fcire quid fit. • Meam pro-

fed:ionem laudari gaudeo. Dymaeos, agro pulfos, mare in-

feftum habere, nil mirum. Videndum eft ut manfio laudetur.

'ev ofx,07rKola Bruti videtur aliquid praefidii effe ; fed, opinor,

minuta navigia : fed jam fciam, et ad te cras. De Ventidio,

7ra.vi}chv puto. De Sexto pro certo habebatur, haud arma : quod

fi verum efl: ; (ine bello civili video ferviendum. Quid ergo ?

Kal. Jan. in Panfa fpes ? Aj^ôj- ttoaW in vino et in fomno ifto-

rum. De ccx, optime Ciceronis rationes explicentur. Ovius

enim recens : is multa, qua^ vellem ; in his ne hoc quidem

malum, in mandatis, abunde H-S lxxii, fatis effe, affatim

prorfus ; fed Xenonem perexigue et yxia-x^cag prasbere. Quo

plus permutafli, quam ad fru(5tum infularum, id ille annus

L 1 1 2



452 EPISTOLARUMhabeat, In quem itinerls fumptus accefTit. Hinc ex Kal. Aprll.

ad H-S Lxxx accommodetur : nunc enim InfulaB tantum. Vi-

dendum enim efl quid, cum Romae erit : non enim puto fo-

crum illam ferendam. Pindaro decumano negaram. Nunc,

cujus rei caufa tabellarium miferim, accipe. Q^ filius mihi

pollicetur fe Catonem. Egit autem et pater, et filius, ut tibi

fponderem ; fed ita, ut tum crederes, cum ipfe cognofTes.

Huic ego literas ipfius arbitratu dabo -, eae te ne moverint : has

fcripfi in eam partem, ne me motum putares. Dii faxint, ut

faciat ea, quae promittit: commune enim gaudium. Sed ego. .

.

Nihil dico amplius. Is hinc vii Idus : ait enim attributionem

in Idus j fe autem urgeri acriter. Tu ex meis literis, quo modo

refpondeas, moderabere. Plura, cum et Brutum videro, et

Erotem remittam. Atticas meae excufationem accipio, eamque

amo plurimum : cui et Piliae falutem.

CiCERo Attico Sal.

II. C EXTO Idus duas epiftolas accepi, unam a meo tabel-

lario, alteram a Bruti. De Buthrotiis longe alia fama in

hls locis fuerat : fcd cum aliis multis hoc ferendum. Erotem

remlfi citlus, quam conflitueram, ut effet qui Hortenfio -, et

qula equltibus quidem ait fe Idibus conftituifTe. Hortenfius

vero impudenter : nihil enim debetur ei, nifi ex tertia penfio-

ne, quaj efl Kal. Sext. ex qua penfione ipfa major pars efl ei

foluta aliquanto ante diem. Sed hsc Eros videbit Idibus. De

Publilio autem, quod perfcribi oportet, moram non puto effe

faciendam. Sed cum videas, quantum de jure noflro decefferi-

mus, qui de refiduis cccc H-S, cc praefentia folverimus, re-

liqua refcribamus ; loqui cum eo, fi videbitur, poterls, eum

commodum noftrum expeftare debere, cum tanta fit a nobis

jadlura fada juris. Sed amabo te, mi Attice, (videfne quam

blande ?) omnia noflra, quoad eris Rom^, ita gerito, regito.



AD ATTICUM LIB. XVI. 453

gubernato, ut nihil a me expedtes. Quanquam enim reliqua fa-

tis apta funt ad folvendum ; tamen iit faepe, ut ii, qui debent,

non refpondeant ad tempus. Si quid ejufmodi acciderit, ne

quid tibi fit fama mea potius : non modo verfura, verum etiara

venditione, fi ita res coget, nos vindicabis. Bruto tuae literae

gratas erant: fui enim apud illum multas horas in Nefide, cum

paulo ante tuas literas accepiflem. Deled:ari mihi Tereo vide-

batur, et habere majorem Accio, quam Antonio, gratiam.

Mihi autem quo laetiora funt, eo plus ftomachi et moleftiae

eft, populum Romanum manus fuas, non in defendenda Re-

publica, fed in plaudendo, confumere. Mihi quidem videnturiftorum animi incendi etiam ad reprsfentandam improbitatem

fuam : fed tamen, dum modo doleant aliquid, doleant quod-

libet. Confilium meum quod ais quotidie magis laudari, non

molefte fero ; expedlabamque, fi quid de eo ad me fcriberes :

ego enim in varios fermones incidebam. Quin etiam idcirco

trahebam, ut quam diutiffime integrum elfet. Sed quoniam

furcilla extrudimur, Brundufium cogito : facilior enim et ex-

ploratior devitatio legionum fore videtur, quam piratarum,

qui apparere dicuntur. Sextius vi Idus exped;abatur, fed non

venerat, quod fciam. Caffius cum clafficula fua venerat. Ego

cum eum vidiffem v Kal. in Pompeianum cogitabam, inde

iEculanum. Nofti reliqua. De Tutia ita putaram. De JEhu-

tio non credo : nec tamen curo plus, quam tu. Planco et Op-

pio fcripfi equidem, quoniam rogaras : fed, fi tibi videbitur,

ne necelfe habueris reddere. Cum enim tua caufa fecerint om-

nia, vereor ne meas Hteras fupervacaneas arbitrentur ; Oppio

quidem utique, quem tibi amiciffimum cognovi : verum, ut

voles. Tu, quoniam fcribis hiematurum te in Epiro, feceris

mihi gratum, fi ante eo veneris, quam mihi in Italiam te auc-

tore veniendum lit. Literas ad me quam faepiffime, fi de rebus

minus neceffariis aliquem nad:us ; fm autem erit quid majus,

domo emittito. 'H^ctxA«Jioi', fi Brundufmm falvi, adoriemur,

De gloria mifi tibi. Cuflodies igitur, ut foles : fed notentur



454 EPISTOLARUMeclogarli ;

quos Salvius, bonos audltores na<5lus, In convivlo

duntaxat, legat. Mihi valde placent : mallem tibi. Etiam at-

que etiam vale.

CiCERo Attico Sal.

III. 'I

^" U vero fapienter (nunc demum enim refcrlbo his li-

teris, quas mihi mififti) convento Antonio Tiburi

fapienter igltur, quod manus dedifti, quodque etiam ultro gra-

tias egifti : certe enim, ut fcribis, deferemur potius a Repub-

lica, quam a re familiari. Quod vero fcribis te magis et magis

deledlarl, O Tite, Ji quid egOy addis mihi fcribendi alacritatem.

Quod Erotem non fme munufculo expedtare dicis ; gaudeo

non fefellifTe eam rem opinionem tuam : fed tamen idem (t-uv-

Toty^ct mifi ad te retradtatius, et quidem «»^%67-u;5-oj/ ipfum, cre-

bris locis inculcatum et refe<5tum. Hunc tu tralatum in ma-

crocolum lege arcano convivis tuis : fed, fi me amas, hila-

ris et bene acceptis -, ne in me ftomachum erumpant, cum

fint tibi irati. De Cicerone velim ita fit ut audimus. De Xe-

none coram cognofcam : quanquam nihil ab eo arbitror neque

indiligenter, neque illiberaliter. De Herode faciam ut man-

das ; et ea, quae fcribis, ex Saufeio, et e Xenone cognofcam.

De Quinto filio, gaudeo tibi meas literas prius a tabellario

meo, quam ab ipfo, redditas : quanquam te nihil fefelliffet

veruntamen. Sed expedto, quid ille tecum, quid tu vIcilTim;

nec dublto, quln fuo more uterque. Sed eas literas Curium

mihi fpero redditurum : qui quldem, et(i per fe eft amabllis, a

meque dlllgitur ; tamen accedlt magnus cumulus commenda-

tionis tuae. Llterls tuis fatls refponfum eft. Nunc audl, quod,

etii intelligo fcribi neceffe non eife, fcribo tamen. Multa me

movent In difceffu, in prlmis mehercule, quod dljungor a te.

Movet etlam navlgatlonls labor, allenus non ab astate folum

nollra, verum etiam a dignitate ; tempufque difceffus fubab-




furdum. Relinquimus enim pacem, ut ad bellum revertamur;

quodque temporis in prsediolis noftris, et belle aBdiiicatis et

fatis amoenis, confumi potuit, in peregrinatione confumimus.

Confolantur htBC. Aut proderimus aliquid Ciceroni, aut,

quantum profici poffit, judicabimus. Deinde tu jam, ut fpero,

et ut promittis, aderis : quod quidem fi acciderit, omnia nobis

erunt meliora. Maxime autem me angit ratio reliquorum

meorum : qua^ quanquam explicata funt^ tamen, quod et Do-

labellae nomen in iis eft, et attributione mihi nomina ignota,

conturbor : nec me ulla res magis angit ex omnibus. Itaque

non mihi videor erraffe, quod ad Balbum fcripfi apertius, ut^»

fi quid tale accidiifet, ut non concurrerent nomina, fubveni-

ret ; meque tibi etiam mandaffe, ut, fi quid ejufmodi accidif-

fet, cum eo communicares : quod facies, fi tibi videbitur, eo-

que magis, fi proficifceris in Epirum. Hasc ego confcendens,

e Pompeiano tribus adtuariolis, decem fcalmis. Brutus erat mNefide etiam nunc, Neapoli Caffius. Ecquid amas Dejotarum,

et non amas Hieram ? qui, ut Blefamius venit ad me, cum

ei praefcnptum effet, ne quid fine Sexti noftri fententia age-ret j neque ad iUum, neque ad quemquam noftrum, retulit.

Atticam noftram cupio abfentem fuaviari; ita mihi dulcis falus

vifa eft, per te miffa ab illa. Referes igitur ei plurimam, item-

que Pihae dicas velim.

CiCERo Attico Sal.

IV. TTA ut heri tibi narravi, vel fortaffe hodie (Quintus

enim altero die fe aiebat) in Nefida viii Idus. Ibi Bru-

tus. Quam ille doluit de Nonis 'Juliis ! mirifice eft conturba-

tus. Itaque {ti<s, fcripturum aiebat, ut venationem etiam, qua£

poftridie ludos Apollinares futura eft, profcriberent, iii Id.

înt, Libo intervenit. Is Philoncm, Pompeii libertum, et

Hilarum fuum libertum, veniffe a Sexto cum literis ad.



456 EPISTOLARUMConfules, five quo alio nomine funt. Earum exemplum nobis

legit. Dixi quid videretur : pauca Trcifcf. M^tv : ca:teroqui et fa-

tis graviter, et non contumaciter. Tantum addi placuit, quod

erat Co//'. folum, ut effet, Pra^ft. T^ribb. Pleb. Senatui -, ne illi

non proferrent eas, quae ad ipfos miffae effent. Sextum autem

nuntiant cum una folum legione fuiffe Carthagine ; eique eo

ipfo die, quo oppidum Boream cepifTet, nuntiatum effe dc

Ca^fare : capto oppido, miram laetitiam, commutationemquc

animorum, concurfumque undique : fed illum ad fex legiones,

quas in ulteriore reliquiffet, revertiffe. Ad ipfum autem Libo-

nem fcripfit, nihil effe, nifi ad larem fuum liceret : fumma

poflulatorum, ut omnes exercitus dimittantur, qui ubique fint.

Haec fere de Sexto. De Buthrotiis undique quaerens nihil re-

periebam. Alii, concifos agripetas : alii, Plancum, acceptis

nummis, relid:is illis, aufugiffe. Itaque non video fciturum

me, quid ejus lit, ni flatim aliquid literarum. Iter illud Brun-

dufium, de quo dubitabam, fublatum videtur : legiones enim

adventare dicuntur. Haec autem navigatio habet quafdam fuf-

piciones periculi : itaque conftituebam uti oy.o7rXoU. Paratio-

rem offendi Brutum, quarn audiebam. Nam et ipfe Domitius

bona plane habet dicrota ; funtque navigia prasterea luculenta

Sextii, Buciliani, caeterorum. Nam CafTii clafTem, quas plane

bella efl, non numero ultra fretum. Illud efl mihi fubmolef-

tum, quod parum Brutus properare videtur. Primum confec-

torum ludorum nuntios expedtat : deinde, quantum intelligo,

tarde efl navigaturus, confiftens in locis pluribus : tamen ar-

bitror effe commodius tarde navigare, quam omnino non na-

vigare. Et, fi, cum procefTerimus, exploratiora videbuntur,

Etefiis utemur.




CicERo Attico Sal.

V. npUAS jam literas Brutus expe(5labat j cui quidem ego

novum attuleram de Tereo Attii : ille Brutum puta-

bat. Sed tamen rumoris nefcio quid afflaverat, commiffionc

GnEcorum frequentiam non fuilTe ; quod quidem me minime

fefellit: fcis enim, quid ego de Graecis ludis exiftimem. Nunc

audi quod pluris efl, quam omnia. Quintus fuit mecum dies

complures ; et, fi ego cuperem, ille vel plures fuiffet : fed,

quantum fuit, incredibile eft, quam me in omni genere de-

led:arit ; in eoque maxime, in quo minime fatisfaciebat. Sic

enim commutatus eft totus et fcriptis meis quibufdam, quae

in manibus habebam, et affiduitate orationis, et prasceptis, ut

tali animo in Rempublicam, quali nos volumus, futurus lit.

Hoc cum mihi non modo confirmalTet, fed etiam perfuafiffiet,

egit mecum accurate multis verbis, tibi ut fpop.derem, fe dig-

numet tc et nobis

futurum ; nequefe poflulare,

ut ftatimcrederes : fed cum ipfe perfpexiiTes, tum ut fe amares. Quod

nifi fidem mihi feciffiet, judicafiemque hoc, quod dico, fir-

mum fore ; non feciffem id, quod didturus fum. Duxi enim

mecum adolefcentem ad Brutum. Sic ei probatum efl, quod

ad te fcribo, ut ipfe crediderit ; me fponforem accipere nolue-

rit ; eumque laudans amiciffime mentionem tui fecerit ; com-

plexus ofculatufque dimiferit. Quamobrem etfi magis efl,

quod gratuler tibi, quam quod te rogem, tamen etiam rogo,

ut, fi qus minus antea propter infirmitatem setatis conflanter

ab eo fieri videbantur, ea judices illum abjeciffej mihique cre-

das, multum allaturam, vel plurimum potius, ad illiusjudi-

cium confirmandum, aucfloritatem tuam. Bruto cum f^pe in-

jeciffem de ojxottXoIcc, non perinde, atque ego putaram, arripere

vifus efl. Exiflimabam (xiTzcoôTiôv effe ; et hercule erat, et

maxime de ludis. At mihi, cum ad villam rediffem, Cn.

ToM, VIII. M m m



458 EPISTOLARUMLuccelus, qul inultum utitur Bruto, narravit, illum valde mo-

rari, non tergiverfantem, fed expeftantem, fi qui forte cafus.

Itaque dubito, an Venufiam tendam, et ibi expeftem de legio-

nibus : fi aberunt, ut quidam arbitrantur, Hydruntem: fi neu-

trum erit a,<r(pctxh, eodem revertar. Jocari me putas ? moriar,

fi quifquam me tenet praeter te. Etenim circumfpice : fed ante

erubefco. O dies in aufpiciis Lepidi lepide defcriptos, et apte

ad coniilium reditus noftri ! Magna poTrt] ad proficifcendum

tuis literis : atque utinam te illic. Sed ut conducere putabis*

Nepotis epiftolam expedio. Cupidus ille meorum, qui ea, qui-

bus maxime yctvpico, legenda non putet ? et ais fîr uf/,vy.ovct, Tu

vero c(,(A,vy,uv ; ille quidem cifiQôTo^, Mearum epiftolarum nuUa

cft a-vvatycoyvi: fed habet Tiro inftar feptuaginta; et quidera

funt a te quaedam fumendae. Eas ego, oportet, perfpiciam^

corrigara : tum denique edentur.

CicERo Attico Sal.

VL. Tj^ G O adhuc (perveni enim Vibonem ad Sicam) magis

commode, quam ftrenue, navigavi : remis enim mag-

nam partem y prodromi nulli. Illud fatis opportune : duo

linus fuerunt, quos tramitti oportet, Pseflanus, et Vibonenfis :

utrumque pedibus aequis tranfmifimus. Veni igitur ad Sicam

odlavo die e Pompeiano, cum unum diem Velias conftitifTem :

ubi quidem fui fane libenter apud Thalnam noflrum ; nec po-

tui accipl, illo abfente praefertim, liberalius. IX. KaL igitur

ad Sicam : ibi tanquam domi mes fcilicet : itaque obduxl

poflerum diem. Sed putabam, cum Rhegium venifTem, fore,

ut illic,. ô^txov 'ttKoov opfâivovTif, cogitaremus, corbitane Pa-

tras, an adtuariolis ad Leucopetram Tarentinorum, atque inde

Corcyram ; et, fi oneraria, ftatimne freto, an Syracufis. Hac

fuper re fcribam ad te Rhegio. Mehercule, mi Attice, fsepe

mecum n ^^^p o^"? o-oi. t^ XWr^ j cur ego tecum non fum ? cur^.



A D A T T I C L M L I B, XVI. 459

ocellos ItalioB, villulas meas non video ? fed id fatis fuper-

que. Tecum me non effe ? quid fugientem ? periculumne ? id

nunc quidem, nifi fallor, nullum eft. Ad ipfum enim revo-

cat me aud:oritas tua : fcribis enim in calum ferri profedtio-

nem meam, fed ita, fi ante Kal. Jan. redeam : quod quidem

certe enitar. Malo enim vel cum timore domi effe, quam fme

timore Athenis tuis. Sed tamen profpice, quo iila vergant

mihique aut fcribe, aut, quod multo malim, afFer ipfe. Haec

ha(5lenus. Illud velim in bonam partem accipias, me agere te-

cum, quod tibi majori curas fciam elle, quam ipli mihi. No-

mina mea, per deos, expedi, exfolve. Bella reliqua reliqui

fed opus eft diligentia, coheredibus pro Cluviano Kal. Sext.

perfoUitum ut fit. Cum Publilio quo modo agendum fit, vi-

debis. Non debet urgere, quoniam jure non utimur, fed ta-

men ei quoque fatisfieri plane volo. Terentiae vero quid ego

dicam ? etiam ante diem, fi potes. Quin, fi, ut fpero, cele-

riter in Epirum ; hoc, quod fatifdato debeo, peto a te, ut

ante provideas, planeque expedias, et folutum relinquas. Sed

de his fatis, metuoque, ne tu nimium putes. Nunc negh*gen-

tiam meam cognofce. De gloria librum ad te mifi ; at in eo

prooemium id eft, quod in Academico tertio. Id evenit ob

eam rem, quod habeo volumen procemiorum : ex eo ehgere

foleo, cum aliquod <7vyyâ,fA,f^c& inflitui. Itaque jam in Tufcu-

lano, qui non meminiffem me abufum iflo prooemio, conjeci

id in eum librum, quem tibi mifi. Cum autem in navi lege-

rem Academicos, agnovi erratum meum. Itaque flatim no-

vum prooemium exaravi ; tibi mifi. Tu illud defecabis, hoc

agglutinabis. Piliae fakitem dices et Atticoe, deliciis atque

amoribus meis.

M m m 2



4^0 EPISTOLARUM

CicERoAttico

Sal.

VII. /^CTAVO Id. Sext. cum a Leucopetra profedtus (indc

enim tramittebam) ftadia circiter ccc procefliiTem,

rejedtus fum auflro vehementi ad candem Leucopetram. Ibi

cum ventum expedtarem (erat enim villa Valerii noflri, ut fa-

miliariter efiem et libenter) Rhegini quidam, illuftres homi-

nes, eo venerunt, Roma fane recentes ; in iis Bruti noftri

hofpes, qui Brutum Neapoli reHquiffet. Haec afferebant, edic-

tum Bruti et Caflii ; et fore frequentem Senatum Kalendis ;

a Bruto et Caflio Hteras miifas ad Confulares et Prastorios ; ut

adeifent, rogare. Summam fpem nuntiabant, fore, ut Anto-

nius cederet, res conveniret, noftri Romam redirent. Adde-

bant etiam, me defiderari, fubaccufari. Quoe cum audiflem,

fine ulla dubitatione abjeci confilium profsd:ionis; quo me-

hercule ne antea quidem deledabar. Ledtis vero tuis literis,

admiratus equidem fum, te tam vehementer fententiam com-

mutalTej fed non line caufa, arbitrabar. Etfi, quamvis non

fueris fuafor et impulfor profediionis mea3, approbator certe

fuifti, dummodo KaL Jan. Romas efTem. Ita fiebat, ut, dum

minus periculi videretur, abeffem ; in flammam ipfam veni-

rem. Sed haec, etiam ii non prudenter, tamen (ivifîsrira, funt

primum, quod de mea fententia adta funt; deinde, etiam ii te

audtore, quid debet, qui confilium dat, praeilare praster iidem ?

IUud admirari fatis non potui, quod fcripfifti his verbis : Feni

igitur iu, qui ivjztvcLo-icLv^ veni : relinques patriam ? An ego relin-

quebam, aut tibi tum relinquere videbar ? Tu id non modo

non prohibebas, verum etiam approbabas. Graviora, qus re-

ftant. Velim jrôAioi/ aliquod elimes ad mey cportuijje te ijlucfacere.

Itane, mi Attice, defenfione eget meum fadtum, praefertim

apud te, qui id mirabiliter approbafti ? Ego vero iftum 'hcm-^

Acyi^rjuo;/ tTvvTAt^ôA^ fed ad eorum aliquem, quibus invitis et




dilTuadentibus profedlus fum. Etfi quid jam opus eft (t^â/o; ?

fi perfeverafTem, opus fuiffet. At hoc ipfum non conflanter.

Nemo dodtus unquam (multa autem de hoc genere fcripta

funt) mutationem confilii inconflantiam dixit effe. Deinceps

igitur haec : Na^riy Ji a Fhcedro nojlro ; expedita excufatio ejfet .*

nunc quid refpondemus ? Ergo id erat meum fadlum, quod Ca-

toni probare non pofiim, ilagitii fcilicet plenum et dedecoris.

Utinam a primo ita tibi efTet vifum ! tu mihi, ficut e/Te foles,

fuiffes Cato. Extremum illud vel moleftifHmum : Nam Bruius

noferflety hoc efl, non audet hominem id aetatis monere..

Aliud nihil habeo, quod ex iis a te verbis figniiicari

putemet hercule ita efl. Nam xvi Kal. Sept. cum venifTem Veliamj^

Brutus audivit:. erat enim cum fuis navibus apud Heletem flu-

vium citra Veliam millia pafTuum iii. Pedibus ad me ftatim..

Dii immortales, quam valde ille reditu, vel potius reverfionc

mea, laetatus ? Effudit illa omnia, quaj tacuerat ; ut recordarer

illud tuum, nam Brutus nofierfilet. Maxime autem dolebat, me

Kal. Sext. in Senatu non fuiffe. Pifonem ferebat in caslum r

fe autem laetari, quod efFugiffem duas maximas vituperationeSv

Unam, quam itinere faciendo me intelligebam fufcipere, de-

fperationis ac relidtionis Reipublicae: ilentes mecum vulgo que-

rebantur, quibus de meo celeri reditu non probabam. Alteram,

de qua Brutus, et qui una erant, (multi autem erant) laetaban-

tur, quod eam vituperationem efFugifTem, me exiftimari ad

Olympia. Hoc vero nihil turpius quovis Reipublic^ tempore;

fed hoc cL^^ct-n-cKoyviTO)/. Ego vero auftro gratias miras,, qui me a

tanta infamia averterit. Reverfionis has fpeciofas caufas habes,^

juflas illas quidem et magnas ; fed nulla juflior, quam quod

tu idem aliis literis : Providey fi cui quod debetur, ut fty unde

Par pari refpondeatur : mirifca enim A/TxpVTict. efi propter metum

armorum. In freto medio hanc epiflolam legi, ut, quid pof-

fem providere, in mentem mihi non veniret, nifi ut pra^fens-

me ipfe defenderem. Sed haec hadlenus : reliqua coram. An--

tonii edidum legi a Bruto, et horum contra, fcriptum prsclare*.



46a EPISTOLARUMSed quld iila edidta valeant, aut quo fpedtent, plane non vi-

deo ; nec ego nunc, ut Brutus cenfebat, iftuc ad Rempub-

licam capefTendam venio. Quid enim fieri potefl ! num quis

Pifoni efl afTenfus ? num rediit ipfe poflridie ? Sed abeffe hanc

aetatem longe a fepulcro negant oportere. Sed obfecro te,

quid efl quod audivi de Bruto ? Piliam 7retpot,(îS-cu 7ra,pA\v(ri,

te fcripfiffe aiebat. Valde fum commotus : etfi idem, te fcri-

bere, fperare melius. Ita plane velim. Ei dicas plurimam fa-

lutem, et fuavifiimae Atticae. Hsec fcripfi navigans, cum Pom-

peianum accederem, xiv Kal.

CicERo Attico Sal.

VIII. /ÛM fciam quo die venturus fim, faciam ut fcias.

Impedimenta expedanda funt, quae Anagnia ve-

niunt j et familia aegra efl. Kal. vefperi literae mihi ab Od:a-

viano. Magna molitur. Veteranos, quiqui Cafilini et Calatiae

funt, perduxit ad fuam fententiam : nec mirum -, quingenos

denarios dat : cogitat reliquas colonias obire. Plane hoc fpec-

tat, ut fe duce bellum geratur cum Antonio. Itaque video

paucis diebus nos in armis fore. Quem autem fequamur? Vide

nomen : vide aetatem. Atque a me poflulat, primum ut clam

colloquatur mecum, vel Capua?, vel non longe a Capua. Pue-

rile hoc quidem, fi id putat clam iieri poffe. Docui per literas,

id nec opus effQ, nec fieri pofTe. Mifit ad me Caecinam quen-

dam Volaterranum, familiarem fuum, qui hsc pertulit, An-

tonium cum legione Alaudarum ad urbem pergere, pecunias

municipiis imperare, legionem fub fignis ducere. Confultabat,

utrum Romam cum clo clo clo veteranorum proficifceretur,

an Capuam teneret, et Antonium venientem excluderet ; an

iret ad tres legiones Macedonicas, quae iter fecundum mare

fuperum faciunt, quas fperat fuas effe, Eae congiarium ab An-

tonio accipere noluerunt, ut hic quidem narrat, et ei convicium




grave fecerunt, concionantcmque reliquerunt. Quid quaeris ?

ducem fe profitetur, nec nos fibi putat deeffe oportere. Equi-

dem fuafi, ut Roraam pergeret : videtur enim mihi et plebe-

culam urbanam, et, fi iidem fecerit, etiam bonos viros, fecum

habiturus. O Brute, ubi es ? quantam ivKcuÛv amittis ? Non

equidem hoc divinavi, fed aliquid tale putavi fore. Nunc

tuum confilium exquiro. Romamne venio, an hic maneo, an

Arpinum [aa-^pdJKeiccv habet is locus) fugiam ? Romam ; ne de-

fideremur, fi quid adum videbitur. Hoc igitur explica. Nun-

quam in majore '^îoC' fui.

CiCERo Attico Sal..

IX. T> I NiE uno die mihi literas ab Odlavio : nunc quidem^

ut Romam ftatim veniam -, velle fe rem agere per Se-

natum : cui ego, non polTe Senatum ante Kal. Jan. quod qui-

dem ita credo. Ille autem addit, conjilio tuo. Quid multa ? ille

urget:

egoautem cry,yi7rToi^cu.

Nonconiido aetati : ignoro,

quoanimo : nil fine Panfa tuo volo. Vereor, ne valeat Antonius :

nec a mari difcedere libet ; et metuo, ne qus ctîq-^ me ab-

fente. Varroni quidem difplicet confilium pueri 1 mihi non.,

Firmas copias habet : Brutum habere poteft : et rem gerit

palam ; centuriat Capuae , dinumerat. Jam jamque video bel-

lum. Ad haec refcribe. Tabellarium meum Kalendis Roma.

profe(9:um fine tuis literis miror..

ClGERO AtTICO SaL.

X. T T T veni ad me in SinuefTanum, eodem die vulgo loque-

bantur Antonium manfurum effe Cafilini. Itaque mu-

tavi confilium : ftatueram enim re6ta Appia Romam. Facile

me ille effet afTecutus: aiunt enim eum Caefarina uti celeritate.



464 EPISTOLARUMVerti igltur me a Minturnis Arpinum verfus. Conftltueram,

ut V Idus aut Aquini manerem, aut in Arcano. Nunc, mi

Attice, tota mente incumbe in hanc curam : magna enim res

eft. Tria funt autem j maneamne Arpini, an propius acce-

dam, an veniam Romam. Quod cenfueris, faciam. Sed quam-

primum : avide expedio tuas literas. VI Idus mane in Si-

nuelTano.

CicERo Attico Sal.

XI. "^r O N I S accepi a te duas eplftolas;quarum alteram

Kal. dederas, alteram pridie : igitur prius ad fupe-

riorem. Noftrum opus tibi probari lastor ; ex quo civ^ ipfa

pofuifti, quae mihi florentiora funt vifa tuo judicio : casrulas

enim tuas miniatulas illas extimefcebam. De Sica ita eft, ut

fcribis. Aft, asgre me tenui. Itaque perftringam fine ulla con-

tumelia Sicas aut Septimiae j tantum, ut fciant Trcuês Trcuôiv ftne

vallo Luclliano, eum ex Q^Fadii filla liberos habuifle : atque

-utinam eum diem videam, cum ifta oratio ita libere vagetur,

ut etiam in Sicae domum introeat. Sed illo tempore opus eft,

quod fult illis Trlumviris. Morlar, nifi facete. Tu vero leges

Sexto, ejufque judicium mlhi perfcribes. eT? ifô) ^vfm. Caleni

interventum et Calvenas cavebis. Quod vereris ne AôXia-xfig :

mihi tu } quls minus ? cui, ut Ariftophanl Archilochi iambus,

lic epiftola longiflima quaeque optlma videtur. Quod me ad-

mones ; tu vero etiam ft reprehenderes, non modo facile pate-

rer, fed etlam laetarer j qulppe cum in reprehenfione eft pru-

dentla cum ivyAVHo,. Ita iibenter ea corrlgam, qus a te ani-

madverfa funt, eodem jure, quo Rubriana, potlus, quam quo

Scipionis : et de laudibus Dolabellas deruam cumulum. Atta-

men eft illo loco bella, ut mlhi videtur, ei^covHcc, quod eum

ter contra cives in acie. Illud etiam malo, indigniJJimuM

ejl hunc vivere, quam, quid indig7iius f niTrXoy^ctfîav Varronls




tibl probari non molefle fero ; a quo adhuc 'HfAzAeiîov illud

non abftuli. Quod me hortaris ad fcribendum ; amice tu qui-

dem : fed me fcito agere nihil aliud. Gravedo tua mihi mo-lefta eft : quasfo adhibe, quam foles, diligentiam. O Tite, tib

prodeffe Isetor. Anagnini funt, Mullela Tccrtd^x^^» et Laco, qu

plurimum bibit. Librum, quem rogas, perpoliam et mittam

Hasc ad pofleriorem. Ta, Tn^) rS Kof^KovTo^, quatenus Panaetius

abfolvi duobus : ilhus tres funt. Sed cum initio divififfet ita

tria genera exquirendi ofiicii effe ; unum, cum deliberemus

honeflum, an turpe fit ; alterum, utile an inutile ; tertium

cum hsec inter fe pugnare videantur, quo modo judicandumlit : qualis caufa Reguli, redire honeflum, manere utile : de

duobus primis pra^clare differuit ; de tertio pollicetur fe dein-

ceps : fed nihil fcripfit. Eum locum Pofidonius perfecutus.

Ego autem et ejus librum arceffivi, et ad Athenodorum Cal-

vum fcripfi, ut ad me ra, Ki(pa,\cu<x, mitteret ; quae exped:o :

quem velim cohortere, et roges, ut quamprimum. In eo efl

TTifi ri Kci,Ts(, TTifiitrcio-iv KccJ^jKovTog . Quod dc infcriptionc quasris j

non dubito quin kccîkov qfficiwn fit, nifi quid tu aliud : fed in-

fcriptio plenior, de qfficiis. npoa-Cpcavoo autem Ciceroni filio : vi-

fum efl non ctvoiKuov. De Myrtilo, dilucide. O quales tu fem-

per iftos ! Itane in D. Brutum ? Dii iflis, Ego me, ut fcrip-

feram, in Pompeianum non abdidi, primo tempeflatibus,

quibus nil tetrius : deinde ab Odtaviano quotidie liters, ut

negotium fufciperem, Capuam venirem, iterum Rempubli-

cam fervarem ; Romam utique flatim.

AioiS-iv f/Av cLVY^vdL^cUy îi<rcJi.v J\,' vTrooi')^^,

Is tamen egit fane firenue, et agit. Romam venict cum manu

magna : fed eft plane puer. Putat Senatum flatim. Quis ve-

niet ? Si venerit, quis incertis rebus offendet Antonium ? Ka-

lend. Jan. erit fortaffe prsefidio ; aut quidem ante depugnabi-

tur. Puero municipia mire favent. Iter enim faciens in Sam-

nium venit Cales, manfit Theani : mirifica ATrAVTViTis et co-

iiortatio. Hoc tu putares ? Ob hoc ego citius Romam, quam

ToM. Vin. N n n



466 EPISTOLARUMconftitueram. Simul ac conflituero, fcribam. Etfi nondum

ftipulationes legeram (nec enim Eros venerat) tamen rem pri-

die Idus vdim conficias. Epiflolas Catinam, Tauromenium,

Syracufas, commodius mitterc potero, fi Valerius intcrpres ad

me nomina gratioforum fcripferit. Alii enim funt alias, nof-

trique iamiliures fere demortui. Publice tamen fcripfi, fi uti

veliet eis Valerius ; aut mihi nomina mitteret. De Lepidianis

feriis Balbus ad me. Ufque ad iii Kalend. expedtabo tuas li-

teras : deque Torquati negotiolo fciturum puto. Quinti literas

ad te mili, ut fcires quam valde eum amaret, quem dolet a te

minus amari. Atticae, quoniam, quod optimum in pueris eil,

hilarula efl:, nieis verbis fuavium des. Vale.

CiCERo Attico Sal.

Xn. /^ P P 1 1 epiftolae, quia perhumafia erat, tibi mifi ex-

emplum. De Ocella, dum tu muginaris, nec mihi

quidquam refcribis, cepi confilium domeflicum : itaque me

pridie Idus arbitror Romas futurum. Commodius efl vifum,

fruflra me iflic effe, cum id non neceffe effet, quam, fi opus

effet, non adeffe j et fimul, ne intercluderer, metuebam. IUe

enim jam adventare potefl : etfi varii rumores ; multique, quos

cuperem veros. Nihil tamen certi. Ego vero, quidquid efl,

tecum potius, quam animi pendeam, cum a te abfim, et de

te, et de me. Sed quid tibi dicam ? bonum animum. De

*Hpa,KX€iîici) Varronis, negotia falfa : me quidem nihil unquam

fic deledavit. Sed haec et alia majora coram.



A D A T T I C U M L I B. XVI. 467

CiCERo Attico Sal.

XIII. /^ CASUM mirlficum ! vi Idus cum ante lucem de

Sinuefrano furrexifTem, veniHemque diluculo ad

pontem Tlrenum, qui eft Minturnis, in quo flexus eft ad iter

Arpinas, obvlam mihi fit tabellarius, qui me offendit ôKixov

vrXoov oî^cuvovTd. Ego ftatlm, Cedo, inquam, fi quid ab Attico.

Nondum legere poteramus : nam et lumina dimiferamus ; nec

fatis lucebat. Cum autem luceret, ante fcripta epiftola ex dua-bus tuis prlor mihi lcgi coepta eft. Illa omnium quidem ele-

gantiffima. Ne fim falvus, fi aliter fcribo, ac fentio : nihil legi

humanius. Itaque veniam, quo vocas, modo adjutore te. Sed

nihil tam a^Trôrîowirov mlhi prlmo videbatur, quam ad has

literas, quibus ego a te confilium petieram, te mlhi ifta re-

fcrlbere. Ecce tibi altera, qua hortaris '^rccp' ^vifjiOiVTa. MifôcvTcc,

Nrjtrii e7r) -^vfiiyi^, Applam sTr' a,î<îf ix^vra. Itaque eo die manfi

Aquini. Longulum fane iter, et via inepta. Inde pofi:ridie ma-

ne proficifcens has litcras dedi. Et quidem, ut a me dimit-

terem invitiffimus, fecerunt Erotls lltera?. Rem tibi Tiro nar-

rabit : tu quld faciendum fit videbis. Prseterea, poffimne pro-

plus accedere, (malo cnim effe in Tufculano, aut ufpiam in

fuburbano) an etiam longius dlfcedendum putas, crebro ad

me velim fcribas. Erit autem quotldle, cui des. Quod prae-

terea confulis, quid tibi cenfeam faciendum, difficile efi:, cum

abfim. Veruntamen, fi pares aeque inter fe, quiefcendum : fin;

latius manabit, et quidem ad ncs, deinde communiter. Avide

tuum confilium expecSto. Timeo, ne abfim, cum adefiê me fit

honefi:ius : venlre non audeo. De Antonli itineribus nefcio

quid aliter audio, atque ad te fcribebam. Omnia igitur velim

explices, et ad me certa mittas. De rellquo quld tibi ego di-

cam ? ardeo fi:udIo hifi:orias, (incredibiliter enim me com-

movet tua cohortatlo) quae quidem nec infi:itui, nec effici,

N n n 2




poteft fine tua ope. Coram Igltur hoc quidem confcremus. In

pra^fentia mihi velim fcribas, quibus Cenforibus C. Fannius,

M. iilius, Tribunus plebis fuerit. Videor mihi audilTe, P.

Africano, L. Mummio. Id igitur qu^ro. , Tu mihi de iis re-

bus, qu3e novantur, omnia certa, clara. III. Id. ex Arpinati.

CicERo Attico Sal.

XIV. 1^1 1 H I L erat plane, quod fcriberem. Nam cum Pu-

teolis effem, quotidie aliquid novi de Oftaviano,

multa etiam falfa de Antonio. Ad ea autem, quae fcripfifti,

(tres enim acceperam iii Idus a te epiftolas) valde tibi alfen-

tior, fi multum poflit Octavianus, multo firmius adta tyranni

comprobatum iri, quam in Telluris ; atque id contra Brutum

fore : fin autem vincitur, vides intolerabilem Antonium -, ut,

quem velis, nefcias. O Sextii tabellarium, hominem nequam

poftridie Puteolis Romae fe dixit fore. Quod me mones, ut

pedetentim ; affentior : etii aliter cogitabam. Nec me Philip-

pus aut Marcellus movet : alia enim eorum ratio -, et, fi non

efl, tamen videtur. Sed in iflo juvene quanquam animi fa-

tis, audtoritatis parum eft. Tamen vide, fi forte in Tufculano

redte effe poffum, ne id melius fit, (ero libentius : nihil enim

ignorabo) an hoc, cum Antonius venerit. Sed, ut aliud ex

alio, mihi non efl dubium, quin, quod Graeci kcc^kov, nos

oficium. Id autem, quid dubitas, quin etiam in Rempublicam

pra^clare caderet ? nonne dicimus, Confulum officium, Senatus

officium ? praeclare convenit -, aut da melius. Male narras de

Nepotis filio : valde mehercule moveor, et molefle fero. • Ne-

fcieram omnino effe iflum puerum. Caninium perdidi, homi-

nem, quod ad me attinet, non ingratum. Athenodorum nihil

efl quod hortere : mifit enim fatis bellum v7rof^v/]f^ct, Grave-

dini, quaefo, omni ratione fubveni. Quintus, avi tui prone-

pos, fcribit ad patris mei nepotem, fe ex Nonis iis, quibus




nos magna geflimus, sdem Opis explicaturum, idque zd po-

pulum. Videbis igitur et fcribes. Sexti judicium expcdto.

CiCERo Attico S a l.

XV. TÔLI putare, pigritia me facere, quod non mea mann

fcribam. Sed mehercule pigritia : nihil enim habeo

aliud quod dicam ; et tamen in tuis quoque epiilolis Alexim

videor agnofcere. Sed ad rem venio. Ego, fi me non impro-

biflime Dolabella traSalTet, dubitalTem fortafle, utrum remif-

lior effem, an fummo jure contenderem. Nunc vero etiam

gaudeo mihi caufam oblatam, in qua et ipfe fentiat, et reliqui

omnes, me ab illo abalienatum ; idque prae me feram, et qui-

dem me mea facere et Reipublicae caufa, ut illum oderim^

quod cum eam me audlore defendere ccepiffet, non modo de-

feruerit, emptus pecunia, fed etiam, quantum in ipfo fuit»

everterit. Quod autem quaeris, quomodo agi placeat, cum dies

venerit ;primum velim ejufmodi lit, ut non alienum fit, me

Romae efle : de quo, ut de caeteris, faciam, ut tu cenfueris. De

fumma autem agi prorfus vehementer et fevere volo. Etii

fponfores appellare, videtur habere quandam ^jtrooTrla.v : tamen

hoc quale fit, coniideres velim. Poffumus enim, ut fponfores

appellentur, procuratores introducere -, neque enim illi litem

conteflabuntur : quo fad:o, non fum nefcius fponfores liberari,

Sed et illi turpe arbitror, eo nomine, quod fatifdato debeat,

procuratores ejus non diffolvere ; et noftrae gravitatis, jus nof-

trum line fumma illius ignominia perfequi. De hoc quid pla-

ceat, refcribas velim : nec dubito quin hoc totum lenius admi-

niflraturus fis. Redeo ad Rempublicam. Multa mehercule a te

faepe ov TroKiTiKca genere prudenter ; fed his literis nihil pruden~

tius. ânquam enim pojieay in prcefentia belle ijle puer retundit

uintoniumf tamen exitum expedtare debemus. At, quas concio ?.

naixi eli: miffa xnihi. Jurat itafibi parentis honores confequi liceats.



470 EPISTOLARUMct fimul dextram intendit ad ftatuam. MfjJe <rouêdw vTroyz roiint,

Sed, ut fcribis, certiffimum efTe video difcrimen Cafcae noflri

Tribunatum ; de quo quidem ipfo dixi Oppio, cum me horta-

retur, ut adolefcentem, totamque caufam, manumque vetera-

norum, complcdlerer, me nuUo modo facere poiTe, ni mihi ex-

ploratum effet, eum non modo non inimicum tyrannodtonis,

verum etiam amicum, fore. Cum ille diceret, ita futurum :

Quid igitur feflinamus ? inquam : illi enim mea opera ante

Kalend. Januar. nihil opus efl : nos autem ejus voluntatem

ante Idus Decemb. perfpiciemus in Cafca. Mihi valde aflenfus

efl. Quamobrem hasc quidem hadtenus. Quod reliquum eft,

quotidie tabellarios habebis, et, ut ego arbitror, etiam quod

fcribas habebis quotidie. Leptae literarum exemplum tibi

mifi ; ex quo mihi videtur ^ciTvXKct^ ille deje(ftus de gradu.

Sed tu, cum legeris, exiflimabis.

Obfignata jam epiflola, literas a te et a Sexto accepi. Ni-

hil jucundius literis Sexti, nihil amabilius : nam tuê, breves :

priores erant uberrims. Tu quidem et prudenter et amice

fuades, ut in his locis potifTimum fim, quoad audiamus, haec,

qu2e commota funt, quorfum evadant. Sed me, mi Attice, nonfane hoc quidem tempore movet Refpublica ; non quo aut fit

mihi quidquam carius, aut efle debeat : fed defperatis etiam

Hippocrates vetat adhibere medicinam. Quare ifla valeant: me

res familiaris movet : rem dico ? immo vero exiflimatio. Cum

enim tanta reliqua fint, ne Terentiae quidem adhuc, quod

folvam, expeditum efl. Terentiam dico ? fcis nos pridem jam

conflituifTe Montani nomine H-S xxv diffolvere. Pudentif-

lime hoc Cicero petierat, ut fide fua. LiberaUfTime, ut tibi

quoque placuerat, promiferam j Erotique dixeram, ut fepofi-

tum haberet. Non modo: fed iniquiffimo foenore verfuram fa-

cere Aurelius coadlus efl. Nam de Terentias nomine Tiro ad

me fcripfit, te dicere, nummos a Dolabella fore. Male eum

credo intellexiffe, fi quifquam male intelligit;

potius, nihil

intellexifTe : tu enim ad me fcripfifli Cocceii refponfum, et




lifdem pene verbis Eros. Veniendum eft igitur vel in ipfara

flammam : turpius efl enim privatim cadere, quam publice.

Itaque caeteris de rebus, quas ad me fuaviffime fcripfifti, per-

turbato animo, non potui, ut confueram, refcribere. Confenti

in hac cura, ubi fum, ut me expediam : quibus autem rebus,

venit quidem mihi in mentem; fed certe conftituere nihil pof-

fum, prius quam te videro. Qui minus autem ego iflic redle

ciTe poflim, quam efl Marcellus ? Sed non id agitur : neque id

maxime curo. Quid curem, vides. Adfum igitur.

CiCERo Attico Sal.

XVI. JUCUNDISSIMAS tuas legi literas. Ad Plancum

fcripfi ; habes exemplum. Cum Tirone quid fit lo-

cutus, cognofcam ex ipfo. Cum forore ages attentius, fi te

occupatione ifla relaxaris.

M. Cicero Cn. Planco Pr^t. Des. S.

A'T T I C I noflri te valde fludiofum effc cognovi, mei vero>

ita cupidum, ut mehercule paucos aeque obfervantes at-

que amantes me habere exiflimem. Ad paternas enim magnaSj^

€t veteres, et juflas neceflitudines magnam attulit acceflionem

tua voluntas erga me, meaque erga te, par atque mutua. Bu-

throtia tibi caufa ignota non efl: egi enim f^pe de ea re tecum^

tibique totam rem demonflravi ', quse efl adta hoc modo. Ut

primum Buthrotium agrum profcriptum vidimus, commotus

Atticus libellum compofuit : eum mihi dedit, ut darem C«-

fari ', eram enim coenaturus apud eum illo die. Eum libellum

Caefari dedi : probavit caufam ; refcripfit Attico, asqua eum

poflulare : admonuit tamen, ut pecuniam reliquam Buthrotii

ad diem folverent. Atticus, qui civitatem confervatam cuperet^



472 EPISTOLARUMpecuniam numeravit de fuo. Quod cum cfTet fadum, adivi-

inus ad Ca^farem, verba fecimus pro Buthrotiis, liberaliiTimum

decretum abftulimus jquod eft obfignatum ab ampliflimis vi-

ris. Qu^ cum eifent adla, mirari quidem folebam, pati Casfa-

rem convenire eos, 'qui agrum Buthrotium concupiffent ; ne-

que folum pati, fed etiam ei negotio te praeficere. Itaque et

ego cum illo locutus fum, et foepius quidem, ut etiam accu-

farer ab eo, quod parum conftantias fuas confiderem : et M.

Meffallae, et ipfi Attico, dixit, ut fme cura effent : apertequc

oftendebat, fe praefentium animos (erat enim popularis, ut

noras) offendere nolle : cum mare tranfiffent, curaturum fe, ut

in alium agrum deducerentur. Haec illo vivo. Pofl interitum

autem C^faris, ut primum ex fenatus-confulto caufas Confules

cognofcere inflituerunt, hasc, qua: fupra fcripfi, ad eos delata

funt. Probaverunt caufam fme uUa dubitatione, feque ad te

literas daturos effe dixerunt. Ego autem, mi Plance, etfi non

•dubitabam, quin et fenatus-confultum, et lex, et confulum

decretum ac literas apud te plurimum audtoritatis haberent,

teque ipfius Attici caufa velle intellexeram j tamen hoc pro

conjundlione et benevolentia noflra mihi furnpfi, ut id a te

peterem, quod tua fingularis humanitas fuaviffimique mores a

te effent impetraturi. Id autem efl, ut hoc, quod te tua fponte

faflurum effe certo fcio, honoris noftri caufa libenter, prolixe,

celeriter, facias. Mihi nemo efl amicior, nec jucundior, nec

carior, Attico : cujus antca res folum familiaris agebatur, ea-

que magna -, nunc acccfiit etiam exiflimatio, ut, quod confe-

cutus efl magna et induflria et gratia, et vivo Cacfare et mor-

tuo, id, te adjuvante, obtineat. Quod fi a te erit impetratum,fic velim exiftimes, me de tua liberalitate ita interpretaturum,

ut tuo fummo beneficio me afFed:um judicem. Ego, qvx te

velle, quaeque ad te pertinere, arbitrabor, iludiofe diliênter-

que curabo. Da operam ut valeas.




CicERo Planco Pr^t. D e s. S.

y A M antea petivi abs te per literas, ut, cum caufa Buthro-

tiorum probata a Confulibus effet, quibus et lege et fena-

tus-confulto permiiTum erat, ut dc Casfaris adtis cognofcerent,

ftatuerent, judicarent, eam rem tu adjuvares; Atticumque

noftrum, cujus te fludiofum cognovi, et me, qui non minus

laboro, moleftia liberares. Omnibus enim rebus magna cura,

multa opera et labore, confecftis, in te pofitum eft, ut noftras

folicitudinis finem quamprimum facere poflimus. Quanquam

intelligimus ea te effe prudentia, ut videas, fi ea decreta Con-

fulum, quas de Caefaris acflis interpofita funt, non ferventur,

magnam perturbationem rerum fore. Equidem, cum multa,

quod necelTe erat in tanta occupatione, non probentur, quas

Casfar flatuerat ; tamen otii pacifque caufa acerrime illa foleo

defendere : quod tibi idem magnopere faciendum cenfeo

quanquamhasc epiftola non fuaforis efl, fed rogatoris. Igitur,

mi Plance, rogo te, et etiam oro, fic mediusfidius, ut majore

iludio, magifque ex animo, agere non poflim, ut totum hoc

negotium ita agas, ita trad:es, ita conficias, ut, quod fine ulla

dubitatione apud Confules obtinuimus propter fummam boni-

tatem et sequitatem caufce, id tu nos obtinuifTe non modo fa-

cile patiare, fed etiam gaudeas. Qua quidem voluntate effe

erga Atticum, faepe praefens et illi oflendifli, et vero etiam

mihi. Quod fi feceris, me, quem voluntate et paterna necef-

litudine conjuncflum femper habuifli, maximo beneficio de-

vindum habebis. Idque ut facias te vehementer etiam atque

etiam rogo.

ToM. VIII. O o o



474 EPISTOLARUM

CrcERO Capitoni suo S.

"^T U N QJJAM putavi fore, ut fupplex ad te venirem : {Qd

hercule facile patior datum tempus, in quo amorem ex-

perirer tuum. Atticum quanti faciam, fcis. Amabo te, da

mihi et hoc : oblivifcere mea caufa, illum aliquando fuo fa-

miiiari, adverfario tuo, voluifTe confultum, cum illius exifti-

matio ageretur. Hoc primum ignofcere eft humanitatis tuae ;

fuos enim quifque debet tueri : deinde, fi me amas, (omitte

Atticum) Ciceroni tuo, quem quanti facias prae te foles ferre,

totum hoc da, ut, quod femper exiftimavi, nunc plane intelli-

gam, me a te multum amari. Buthrotios cum Caefar decreto

fuo, quod ego obfignavi cum multis ampliflimis viris, libera-

viiTet, oftendifletque nobis, fe, cum agrarii mare tranliflent^

literas milTurum, quem in agrum deducerentur ; accidit, ut

fubito ille interiret. Deinde, quemadmodum tu fcis, (inter-

fuifti enim, cum confules oporteret ex fenatus-confulto de ac-

tis Caefaris cognofcere) res ab iis in Kal. Jun. dilata eft. Ac-ceflit ad fenatus-confultum lex, qux lata eft a. d* iv Non.

Jun. quae lex earum rerum quas Csefar ftatuiftet, decreviftet^

egiftet, Confulibus cognitionem dedit. Caufa Buthrotiorura

delata eft ad Confules. Decretum Caefaris reeitatum eft, et

multi praeterea libelli Caefaris prolati. Confules de confilii

fententia decreverunt fecundum Buthrotios ; Plancum dede-

runt. Nunc, mi Capito (fcio enim quantum femper apud eos^

quibufcum fis, pofle foleas, eo plus apud^hominem facillimumatque humaniflimum Plancum) enitere, elabora, vel potius

eblandire, efiice, ut Plancus, quem fpero optimum effe, fit

etiam melior opera tua. Omnino res hujufmodi videtur effe,

ut fine cujufquam gratia Plancus ipfe pro ingenio et prudentia

fua non lit dubitaturus, quin decretum Confulum, quorum efe

lege et fenatus-confulto cognitio et judicium fuit, confervet 5




praefertim cum, hoc genere cognitionum labefadlato, a(fta Cae-

faris in dubium ventura videantur ; quae non modo ii, quorum

intereft, fed etiam ii, qui illa non probant, otii caufa coniir-

mare velint. Quod cum ita fit, tamen intereft noftra Plancum

hoc animo libenti prolixoque facere : quod certe faciet, fi tu

nervulos tuos, mihi fspe cognitos, fuavitatemque, qua nemo

tibi par eft, adhibueris. Quod ut facias, te vehementer rogo.

ClCERO C. CUPIENNIO S.

P ATREM tuum phirimi feci ; meque ille mirifice et co-

luit et amavit ; nec mehercule unquam mihi dubium fuit,

quin a te dihgerer. Ego quidem id facere non deftiti. Quam-

obrem peto a te in majorem modum, ut civitatem Buthrotiam

fubleves, decretumque Confulum, quod ii fecundum Buthro-

tios fecerunt, cum et lege et fenatus-confulto flatuendi potef-

tatem haberent, des operam, ut Plancus nofter quamprimum

confirmet et comprobet. Hoc te vehementer, mi Cupienni,

etiam atque etiam rogo.

CicERo Planco Prêt. Des. S.

IG N O S C E mihi, quod cum antea accuratiflime de Bu-

throtiis ad te fcripferim, eadem de re fa^pius fcribam. Noa

mehercule, mi Plance, facio, quo parum confidam aut libera-

litati tuse, aut noflrjE amicitiaei fed cum tanta res agatur Attici

noftri, nunc vero etiam exiftimatio, ut id, quod probavit Cse-

far, nobis teftibus et obfignatoribus, qui et decretis et refpon-

fis Caefaris interfueramus, videatur obtinere potuifiê, prafertim

cum tota poteftas ejus rei tua fit, ut ea, qu;E Confules decre-

verunt fecundum Caefaris decreta et refponfa, non dicam com-

probes, fed ftudiofe libenterque comprobes. Id mihi fic erit

O o o 2



476 E P I S T O L A R U M, 5cc.

gratum, ut nulla res gratior efTe poffit. Etfi jam fperabam,

cum has literas accepiffes, fore, ut ea, qua^ fuperioribus literis

a te petiiiTemus, impetrata effent -, tamen non faciam finem

rogandi, quoad nobis nuntiatum erit, te id fecifle ; quod

magna cum fpe expe<flamus. Deinde enim confido fore, ut

alio genere literarum utamur ; tibique pro tuo fummo benefi-

cio gratias agamus. Quod fi acciderit, velim fic exiflimes, non

tibi tam Atticum, cujus permagna res agitur, quam me, qui

non minus laboro, quam ille, obligatum fore. Vale,

CicERo Capitoni S.

N O N dubito, quin mirere, atque etiam flomachere, quod

tecum de eadem re agam faepius. Hominis familiariffimi,

et mihi omnibus rebus conjundiflimi, permagna res agitur

Attici. Cognovi ego tua fludia in amicos, etiam in te amica-

rum. Multum potes nos apud Plancum juvare. Novi humani-

tatem tuam : fcio quam fis amicis jucundus. Nemo nos in hac

caufa plus juvare potefl:, quam tu. Et res ita eft firma, ut de-

bet effe, quam confules de confilii fententia decreverunt, cum

et lege et fenatus-confulto cognofcerent. Tamen omnia pofita

putamus in Planci tui liberalitate ;quem quidem arbitramur

cum oliicii tui et Reipublicae caufa decretum Confulum com-

probaturum, tum libenter noflra caufa effe fadturum. Adjuva-

bis igitur, mi Capito : quod ut facias, vehementer etiam atque

etiam rogo. Vale.



M. T U L L I I

C I C E R O N I S

E P I S T O L ÂD ATTICUM.

L I B E R I.

Edit. Olivet» MSS. Q^-vf;

p. 1. P' 1.

1 4 fine fuco -^ d. 3 II amici 4^ animum

5 ac 4/ ^ »5 ettW——Boflji» Qj^' ''^' (cumfpatio)

6 praspropera prenfatlo i^ propera pen^ 18 pofita -^ pofea

fatio 19 nXiov ocfdB-rifxoi Q^Hermatena ^ Elui'

8 percrebrefcit Qjrebre/cit 'vafina

12 a. d. Qjiti 20 Vale QJ^ d.

15 putent. Aquilium Q^-i^ potentia qui 22 Figulo 4^ d.

illum 23 tam Qjtiam 4^ ^/

— arbitramur Qjirlitraiamur 24 rationibus 4^ detraSlionibus

16 denegat Q_4' denegant 4 2 ineunte, ut 4^ menfe

»— juravit \> curavit 8 Saufeium 4^ Faufeium

2 2 lucere ij/ licere 20 at QJ, d.

5 inopes ^ et opes 26 Nunc 4/ Tunc

6 a.ouvonoy 4/ tiov^x.oi — cenfeo \ fentio

7 me nemini 4/ mei ne minime 27 quod 4^ qtiid

10 fore videatur 4^ ore 'videhatur 5 I Acutilianam QÂcupilianam \ aciî*

11 tum Q_4' '«^ Uanam

14 adhibebimus 4^ adhibemus 3 e/fe 4^ talem effe

2 1 mea 4^ fnei 4 voluntate 4^ de 'voluntate

24 fratre Qêras De A. \ erat rt a 10 infigne Q^ d.

— Satrio Q^Satjro -^ Satiro »3 ea 4^ d.

25 mancip 4^ d.

— vide 4^ d.

— diceret 4^ dicere et 16 me 0^4^ '''•

27 et is 4^ ejus 26 tuique 4^ d.

30 Satrium Q_Satyrum 6 7 proRcifceretur-i^ prefcifcerentur

— Satrius 0^4^ Satyrus 8 Acutiliano 4^ Aitiliano

31 ventitet 4^ w«/rtf/ »o et 4^ ex

33 Satrii QJ)atyri II ftatuerim \ flatueram

3 3 nunc 4/ fw» 18 in te 4^ ntite

8 ab 4^ îd 19 ofFenfior a 4^ ora

10 humanitate 4/ ^««f«»/V«/i 22 contendendum 4/ concedendum

— ne contra 4^ d.

ToM. vm. Oo



V ARI JE LECTIONES.

6

8

1.

26

28

7

8

»3

»5

20

21

28

3

5

6

7II

12

18

>9

24

27

9 5

6

8

91

12

13

»5

»9

23

24

27

29

10 2

3

7

910

II

>7

>9

20

23

2S

laboraretur -4/ lahorartt

ufucapi pofTe Qû/ucepl£e -î fufcepijft

Rabirianam \ Rahianam

Fonteius emit H-S ccclooo xxx

QJ\/ Fctuius emit

—xxx (cumfpalioja. d. VIII QJ^âd IIII

yvfjLixaiiti^yi ij/ gymnafio

Cicero curK eft Qj/.

L. Cincio H-S xxcd Q^CI. Cinlio

XX. cd. (cum fpatiolo)

habemus QJâbeamus

Acutilio i)/ J. Cutilio

recufarit Qj}' recufarat

peti 4" p^tit

decidifle QjfecepiJJet 4 decepiffe

Cincio 4/ Cincius

H-S ccIoD ccloa cccc Q^t^ (cum

fpatio) \> H-S cclii cclii cccc

Pentelici •4' Penliliei

efferimur 4 efferunlur

navis %}/ mavis

quo i]/ quod

Nimium QJîmirum

Itaque •vj' Idque

Arcae 4 ^r/i

yvfjiiXT-toi^yi 4 gywnafio

ego 4- ^jr/

lvy,(iX7noati \ U^ty.TCkom

Cicero Attico Sal. QJ,Roma QJ^ Romam

allatam -4 ablatam

iturum QjJ/ miffurum

tam ^jamvoluntatem 4 nsoluptatem

noftra 4 'vefira

Hermeraclas QJIermeradas

imponas 4 interponas

e/aoev 4 d.

typos QJypos 4 /'ôj

araatorem 4" amorem

rei 4^ <^-

prasgnas Q^ragnans

me 4 ^'

eft Q^#/me 4y?«

qua Qj4 ^»**

parta 4 par^va

parta 4 pirala

Lucceio 4^ Luceie

quidem 4 ^.

ja£lat QJa/let

arbitrium Qjiherum arbitriitm

allegatio QJ[f legatio

putabis Q^ putaris

P-

10

II

I 2

13

»4

I.

27

28

30

3

46

12

'3

'4

»5

16

18

21

25

28

8

10

II

I z

13

»9

23

24

25

26

27

28

3»

2

S

8

9

lO

»3

15

16

17

18

19

24

25

33I

10

Ac ^ At

idem Q_4 ei'î'n

obiirmatior Q_4 affirmatior

iniquitatibus ']/ i» equitalibus

funt ^ fint

mire Qjnirum eji

Cicero Attico Sal. Qji.

Tcucris illa lentum 4 Teneri Sylla

Lentuluin

Terentiam poftea Q_4 'f rem tofl eam

a 4 ^nummum 4 minimum

lentius Q^4 lenlulus

PrJEtor Q^prater

mando Qjnandat

Chiliufque Qj\' Thyrliufque

cum Qj4 cum facrifcium

fervulK QJer^vilia

certo Qjerte

conturbatior Q_4 in fcrihendo contur-

hatior

Sofitheus 4 Sofiflhenes

mors -^ moies

videbatur v 'videhantur

alteram phafelo 4 ^.

fcribendum 4 refcribendum

fidelem tabellarium \ fidem tabella'

lariorum

pelledione 4 peUe£iionem

eft notum 4 ^-

proficifcatur 4 proficifcitur

caefis 4 c(ffi!

viftiniis 4^ 'vidum eis

ad Sicyonem \ fcrenotiem

quando 4^ ûin

noftris 4 d.

przepofitumque -^ propofitumque

republica 4 reipuhlicee

retinendam contra %}/ d.

voluntatem 4 'voluntate

pene 4 ^*

non nimis 4^ nominis

pravo "4 par-vo

tantum Qj4 tamen

cum Qjnmetuas -^ fperes

audet 4 'videt

Quin immo Qjjui nunc

diffident -i^ difftdeant

ad Qjid 'virgines alque ad

idque ab his 4 ifque ab iis

neglefta 4 injeda

fint 4^ fif

loci 4 lo(o



VARI^ LECTIONES.

»4

»5

1.

1

12

>5

'7

18

»9

22

2 +

28

I

5

6

7

»5

22

23

24

29

30

32

16 2

9

IÎ

12

15

18

27

30

32

3+

»7 4

5

78

26

3

14

18

23

27

I

|3

»9

Anted. Qj7</

Decemb. Q^Sepfemir. (fup, Un, ah

al. m. " Decembr.^*)

Novi -vj/ iVc«

Autronianam ^/ Antronianam

ccccxxxvii Q^cxxxiia -^ cccxxxiii

lentum 4/ lentumfane

et O.^.diflinebar 1}/ deftinebar

bonis non gravis ^ d,

frigebat \ erigebat

Fufius Qî. Fujius \ Fujius

produxit \ producit

Praetor ij/ Po. Ro.

fe ij/ te

quod >}/ y//(?</ ^/

pingere Qj/epingere

pertexuit \> pertexit

Proxime Pompeium Q^-^ Proximus

Pompeio

utrum 4/ 'verum

tefte Qje/io -^ reSe

dii Qj/«

vilitate 4' utilitate

jani -i)/ d.

idem Qî]/ £?Vm

convicium Qj\> commulticium:

convicium Qômmultium

Favonii \ Avoni

fingillatim \figillatim

accidente Qj4' accedente

fperaram -^ fperabam

fomni plenus -^ femipletius

qua Qj^ in qua

facit 4^ iftudfecit

TiZy.^n Qj^ d. (cum fpaiio)

Argiletani aedificii 0^4' i^rguit eJani

edtfici

Dccxxv 4< DCCXXX

venditat Qjvendicatvideo Q^^' 'videro

petiturire Qj'^' peiitur in

tam 4/ tamen

omnium 4^ hominum

unquam 4/ nunquam

pugnavitque \' pugnaviquS

notum 4^ nouum

in 4* d.

fic, uti -^ficuti

non Qjvero

P-

»9

1.

I

2

9II

16

23

27

28

33

20 5

»7

19

2425

28

21

22

23

33

4

910

12

21

23

z?

26

27

28

4

7

10

15

19

20

21

2224

27

30

32

3

4

5

9

serarii Q^^' <^rari

fugare Q_4^ effugare

millies

\miles

advocatorum 4^ advocatorem

Refertur 4/ Referretur

' larTTiTi— t/A,Vi(ri 0^4^ J. (cumfpatio)

illum, illum \ illum

nonnullis 4- nonnuUat

fummo 4^ d.

nQJ^ d.

nobis 4^ 'vohis

Spongiam 4/ Spogniam

casteras Q_d.

fperarunt \ fperant

inufierat 4^ injunxerat

Idem QJEidem

excitans Qjt exritatis

infedandis 4^ infeândis

abje(flum 4/ obje£Ium

Maii Q__4, Maiis

aut metuendo ignavifllmi Qj4' A^

judicaremur -^ judicarentur

rempublicam 4^ repttblica

hoc ? fimile QJi^ huic fimile

caldis 4^ calidis

feremus Q^ferremus

devorarat ^ devo^verat

inquam Q^quam

Juranti Q^jurati

Mihi 4/ Immo

hirudo aerarii \ trudo arari

comifTatores 4/ omnes Jatoret

juvenes Qj|' tuens

ludis 4" ludet

et Qji d.

comitiorum Q_/« comitiorum

Doterionis Qj}/ detenoris

magiftratus 4/ magiflratum

cujus domi QjJ/ cujufmodi

haberent Q^habitarent

JEMa. 4< alia

ut 4* ^»ânte uiem QjJ/ ad

clo clo cb 4- d.

mimum Qjninimum (fed " ni " punc^

tis fubnotatur)

non flocei \a.xiitv QJ^ noneloiifaiieon

pofuiftt 4^ pofui

Chilius 4^ Chlyus

Lucullis Q^^' Lucullus

Quid Qjr«/

vindicavi Qjvenditavi 4^ 'vendicwvl



VARIiE LECTIONES.

23

24

26

27

1.

12

14

26

29

2

3

6

13

20

24

28

33

25 I

7

II

20

25

26

29

3

5

912

1720

24

32

34

5

7

9

»9

22

23

30

28 6

7

uno in loco •4' una nilo

P-

28

1.

- 8

rcTFO^KAu. •\' •rotoîa-lcc 12

jam ante -vj/ d.

ejusi}/

^ 28cum cuperem -4/ concuperem

volebam 4- 'uolebant 29

ille i|/ //_/«'

ac difputatione •>]/ a^ difputationem 29 '5

fed Q^/ed etiam 18

confpeftu -4/ infpeHu —Atque 4^ ^/^ 26

The/Talonica QlTheffahnicam -^ Thef. 31

faloniam

ita <p ita effe 30 I

injurias effe tolerandas \> injuria effe 6

toleranda 7

provincialium 4- pro^vinciarum 29

ingenuitas 4* inlegritas 30duxi 4/ dixi 31 2

difceffi -^'difceffu 19

Quin Qj4' ^K' 34non publicae 4^ d. 32 ^

3

incommoditate ^]/ incomodatione 20

alienati 4^ alieni 24

diflidio Qjlifcidio 27

veftro 4^ nojlro 30

affuiflem 4^ ahfuiffem 32

vifus fum 4/ --vifum 33 2

conduxerant Ci_4^ conduxerunt

auderent 4^ lauderent —a

me Qj/. 4Quin Q^qui 6

funt QJ^ funt iamen 9

Rides ij/ i^/V^/ 12

tempus. Te fi expedari Q^^V '^w-*

14

/aj expeBare 34 I

qui-cum 4^ quocum5

colloquar Qjtlam loquar 7

mera 4^ d. 9defcendimus, 4^ catera defunt ufque ad '3

epijiolam 'vigefimam 21

funt QJ. 24

quae Qj/. 26

niedicinam effugit Qjntdicina efficit 30

fpe Reipublicae Qjinimo 35 S

etQJ. 9

fint Q^/««/

Romani. QJiomani. quod erat quam

oh rem judtcandam

dicis caufa promulgatum Q_ dicitcaujam promulgatam

idem de Clodio. Au!i Qi^de Clodio

auti

perfrui Q^pervenire

Kal. Q^XI Kal.

et Q^^.

pervcnire Qjvenire

Edui QJfedues

Sequani permale Qj>ueri malam

HeJvetii QJ.jungerent QJungere

Clodiani QJHodt^

etQJ.

quoque Qjjuod

putes Q^putas

hujus Q^fuis

tamen Qâmetjt

Ni{(ps (p^.vm QJ. (cum fpatia)

iriXoiKa. Q^Joleta

rU TTOizi^' aMv>)V« QJ. (cum fpatio)

multum Qjnihi

Coffmius QJôJftnus

nuntiarant Qjiuntiarunt

e QJ> d.

Pompeiano 4" Pompeio

a. d. Qj4 «d

Ac 4^ ^t

de 4^ ^d

et 4'/'«'

aut Qjtjam 4^ d.

Meos 4^ In eos

optimatium 4^ optimam

Rhinton QJPhjnton -^ Phjton

invideant 4^ invidebant

Sicyoniis 4" Sicyonis

Q \ d.

non Confulatus 4^ d.

Coffinio 4^ CoJJimio

Nunc 4^ Nam

labore -4 d.

nos a]/ d.



EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R n.

Edlt. Ollvet.

p. I. p. I.

36 12 l(ocx3iX.i (XJocratis ^ I/ocrat!s 39 29

15 poft autem Q^PoJlquam 32

17 refcripfit Q.y?r//_/fif 33

18 illum 4- iUud 34— cum legeret \ legere 40 3

37 9 refraftariolo Q^refraôriolo 9

17 indicarunt Q_-4/ /«Wfflraa/ 12

23 quod 0^4' $"«'"~"

27 defcribere >]/ deftribuere 16

30 excitarem 0^4" exercitarem

34^6 0^/^. 19

38 2 fe petere Qj/. ^feepe —3 dixi efle 4' dixijfe 20

4plebeio 4^ plebeiorum 2

5 fimilibus -^ /ublimibus —9 tribus Qj4 ^ /'"/^«•f 22

— introifle 4^ interiijfe 23

— item Q__4/ /<jVz«—

1 5 efle Qj4 eji 24

II cum iri 4/ quo iniri

15 deduceremus, qu3erit Qjl/ î^'^''^^'*^*' ^5

is quarit —17 novus patronus QjiJ' ''^•^''f /''/''""'/ 28

20 fateor ^ /atere 29

23 eos 4* ^''' «'^'^ 30

29 provifum 4- /'««"^'i/a'» 4* 4

33 confervatae, Reipublicae 4^ re«/^rf«/a 7

re/publica

—39 9 mulli Qj^ multi 12

10 fint Q^/unt

•— alia Q^^' alii

17 Equites Qj4 ^^fwV/ 20

21 in 4^ '^' 23

22 Confules QjV fe;j^/fj 42 1

26 ut Q_/j'. 5

28 ita ut 4^ aut 6

ToM. VIII.

MSS. Q^-4^

Moloni 4^ Miloni

Sicyonii Q^Sicj/om/a

attribuas Qjtt/ribuis

fi-^d.

vindicem 4^ d.

deceflu Qj^ acce/fu

conferventur -^ con/ernjetur

et ad me perferantur \ d.

tocullionibus Qjocullonibus -^ tocuiio"

nibus

Ei nos ©«(>< Q^^ d. (cum/patio)

videmur 4^ 'videmus

Yli^Kfwiîeuuv in Q^^' d.

acervum %!/ alteraium

extruxeram 4/ extraxeram

a quo Qjodem -4 eo

Procilio QJProci/Iio

et Q^y.cJ

credes, leges ; haec 0^4^ êrfdes lege

hac

cum 4^ tum

qui me 4^ quin

Vinio QJ^ Vimecquid -4 hêc quid

cogi 4/ coegi

valeas Qjvideas iialeas

K. Atilio QJJatilio 4/ Hacilio

condonatum -^ conde?nnatum

Cyrus aiebat, radiorum ^tx^puG-in Q_4" girus aiebatur idiorum uiîxipx-

a-iii

«5 ir.oin^tv Q^^' ^- (cum /patio)

aut -4 at

na.rocTa.a-i'; mea QjtKTcixîrti tnt "i^ d,

laudefquc 4^ laudemque

«g<5-oy-gar<*»{ 4 d.

Ppp



V A K 1 JE LECTIONES.

43

p. 1.

42 9

II

20

26

29

30

2

46

7

»3

H15

22

23

26

30

3'

I

4

5

8

lO

II

13

H»5

25

30

31

2

4

44

45

46

10

II

12

17

18

23

25

I

5

i^ d.

'

Balineum i|/ Balneum

(piXorif^lx? Qjp<AoAey<«j w/ î>\oêict;

At QJ_^

Titinio Qî^ Ticinio

Syfpirae Q_^Syripia 4' Sirpice

conditione 4' conditiones

Bonae Deze nj / </ .

fit, fciri pofTit ^fcius Jtt

deleftabimus •>]/ deleSIa^vimus

defciverim -^ diwferim

aliquod 4/ </.

minus fum \ nimisjim

jam •\> d.

devium ^/ demum

Philotimo \ Philotino

adhibeas Qjit adhibeas

Vettium i|/ FeSIium

fatietate \ focietate

Aioiefyieij iXKKrnriTtfîSi -^ d,

IliS>kVâ.fji.Xi ayx^^rictt Qj/.

deferetur -^ defertur

eft Qî}/ hercule eji

©lopdtii? 4/ d.

parentur 1]/ pereant

Gabinio 4' Gahino

Vide levitatem Qji^ 'vidett cimtatem

tpiXea-aip»» -^ d.

eft QJ. 4//

vellem Q^ fc 'vellem

Curtio QjCutio

num i^ nunc

fiat : et ^fratre

W) côXiJj 4^ "^-

Antii Qî|/ Anti

Tyrannio ^ Tyramno

et Q_^.

tam Q^tamen

an Anlii Q^ Anti

Duumvirum 0^4" '^'/a nimirum

me Q 4^ ^.

Antiatium 4^ Antiacum

fint Q^funt

unum efl"e falvum Q^^' vivum efi f<$-

gium

non licet 4^ /'î^'

taedet 4^ ^^^^t

Theopompino Q^-^ Theopomponio

ecqua Q-i^ et qu/s

quid ? Q^quod in

quia Q^4 qui

Publio 4^ Publin9

eo 4^ d-

me 4< <^*

P-

46

47

48

49

50

51

1.

7 curiatas Qj4' curiates

9 primum 4^ ^»

1 1 opima Qjv}' optima\.z Pifaurenfi, an epuloni 0^4^ Pifatt»

renfia Neptiloni

13 jejuna, zc \jejunata

•— ac bella Qjabella

1 4 refervatur 4^ refervantur

15 potes Q^poteji

1 8 Accedat 4 Accedit

21 jam ij/ /«w;«

28 y.x^ (pîn QJ^ d,

31 Quintus cId ccIco Iddd 0^4^ f«<s

(cum fpatio)

— nunc Qjion

32 Terentia Q_^/ Tereniia -^ a Tenntia

1 Amalthea •vj/ Amaltheia

16 persque 4^ /«'^* fl'â«

1 nos 4^ hos

22 delicatum Qjieligaiutn -^ deJegatum

23 a. d. Q_4' ad

24 a IV Q^^' «'^ "IJ -^"

26 aut 4^ autem

2 Si vales, bene eft Qj4 '5'»^?/'»

4 elicerem 4^ ^*

5 abdis 4- addis

7 fieuTi? 4" /Sowt;;

11 putiflimis -i^ purijjimis

13 fi ^-j/^*^

14 confulari ^^' conjularil16 in QjJ/

(?".

21 vEliam 4^ <7///J»»

22 Csciliam Q^ Cceliam

26 nifi ^'/'^

29 quidnam \ quid etiam

1 veftiant 4^ nefciaut

4 cogit «vTos, tum 0^4^ cogitat tantim-

7 tH7rXf/.vner^cii QjlfAVVfffBui

12 a. d. Qja^

19 cum Q^quam

23 fimus Qfumus

24 a i j/ < /.

12 Tfrix,^'— <^<r&<t< Q_'4' ''• (<ft^

Jpatio)

14 Cura -ip et cura

16 plebeium Qj»}' ^?'^.//'

17 eft Qjl/ {^1 fe 0^4 d:

— fuaves 4^ d,

22 Antiati »]/ y^»//o

— Appiam Qj4piam

2 Athenione 4^ ^themone

3 Theophanis Memmiique •vj/ Thscpani^

Mmmiqui



VARIif: LECTIONES.p.

5»

52

S3

54

I.

4 convlvii iftius ua-^X-ySs Qj^ conviviis

tuis oiriuyisi

5 facile 4' J.

— defedent ij/ dtcejferit

10 habebis ij/ habebit

1 2 civis •4' â/j

15 deleftata eft tuis Q adfretata ejl

tu eis

20 ad epiftolas •>}/ d.

23 Formianum i)/ Formiano

28 qui •v}/ /«

— fremitus Qjfifirmitus

30 Divitis %}/ Di^vitiis

15 At Qj}/ tf^

22 Vide Qjvides-\/ Vidi

24 hi %}/ <^.

25 probem ? -^ prohi

3 varietas ^ 'veritas

15 feu ruet, feu eriget Q^/ervet -^ feu

ruet

26 pahliams -^ pub/icanos

4 Primum -i}/ Primo

6 Primum -v}/ Proximum

7 familiari te \familiaritate

8 iri >}/ m12 hominum ^}/ homines

1 3 abalienetar >}/ altenetur

1 6 veftigal •>}/ njedigali

19 cogitet t}/ f(;g-/V

21 A^ «yg(»rj <pii<rK,iTi âg/3««j «7£p "v}/

A»av*<a(« (pvc-iirtlpofSeiX Te»

adduci Qjzddici

hoc QJyac

[tQJ,fiintercedi Q_^^}/ intercedit

quid Qî}/ quicquid

fi Q^^>/5/

Sampficerame ij/ Sampficeranie

te i}//,?

profedlo 4' ^-

reperirem •>}/ reciperem

videatur Qnjidebatur

enim 4' rf'.

fcribit -i^ fcrtbis

confilii 4 confulis

re ^//f

Dii immortales Qj}' (^.

a. d. Q^^zi

deflebimus \ defevimus

— philologia; -4/ philofophia

12 conferemus Qj}' f''«A'*'2'»K^

— Neque Q^t}/ £>« immortaUs ! Neque

22

23

24

28

55

29

30

6

10

1

17

20

21

56

23

910

i I

p. 1.

56 13 confolatur Qî}' ''''^^/««/«r

— antea Qante

1 5 KcpiXoôô-j i}/ «/ . (cumfpatio)

19 vacuum ;rTaff-<j Qj^/ <vacuus fum,

hac etenim ille ficut phocis

22 e Qj'*' -i}/ <«'.

23 expifcere Qî}/ rf//>/ffr^

— Alabarches Qjirabarches i}/ Arahar'

thes

24 ut foles Qj»}/ d.

— ic7iaific.tiiix.e> 4' xjjJsjaov/Jt»

2 5 afFeres Qjidferre -^ afferre

— geram : aliquid Q^geram aliquid

57 8 Tiy.oiioi ^ Y,iioT»i

12 conviciis Qj-oot////.;

1 7 Hac tamen Qj}/ Attamen

21 quo aliter 4^ qualiter

22 atque 4^ «<«' y«<«'

23 caute Q_4' re£le

25 libet 4^ licet

29 pra;fidii 4 prafdia

31 adfim 4^ </.

58 4 quidem QlJ^ equidem

5 egove 4^ fî» «^

12 ac mitto Qjidmitto

16 contentionefque, quDe 4^ CQtttemptio-

nefque

20 faluti Q^falutis

23 perseque Q^^}/ denique

25 putaram 4^ /'«'«''f«

28 amores Qj}/ amore

31 caufa 4/ f«^«

59 2 eft Qj/.

1 9 eft 4/ etiam

21 inimicus eft ^/ d.

24 ftudium 1}/ ^.

31 vellet Qjijokt

32 nunc Q^^' non

60 I Certi fumus >}/ CertiJJtmus

3 aut 4^ autem

— perfidelem 4^ perfidem

6 Hic 4^ ôf

I 2 pofTum 4^ parum

14 mihi 4/ «/'^'/

1 5 ut video i}/ <z;e/(7

21 quid i]/ quicquid

23 Republica Q_4' ^^

25 otXi^yiyoîciî -^ d. (cum fpatio)

28 in re 4' d— loquantur QJoquatur

61 12 Archiiochio-J/

/^'?T/^//o^«/o

13 diftulit 4- defitit

14 ncc 0^4^ et

— et Q^-4/>«'

Ppp 2



VARIiE LECTI0NE5.

r. 20

6z 10

»3

ZI

23

25

26

27

32

63

35li

17

28

64

29

12

»318

6s 3

6

10

H21

27

30

66

eflet 4^ ejf

fpeftaculum ^fpeculum

lalyfum 4' Alyrfum

nequeant Q^ nequeamus

dilexi, nimis \ dileximus

pareat Qârcat

res fe \ fefe

Quin Q^-ij/ qui

fe 4//^^

periculofum 4' periculunt

certe 4' <^.

et 4^ ^'

ei 4^ <^'

facimus -i/ facinur

in illa^' '^^

Unum velim 4^ ^-

totum 4" tantumtempus 4" ^»

Sampficeramum 4^ Sampflceranum

pofrum Q^ pofem

certo (Xjerte

noftrae 0^4^ «ofer

animorum 4^ amicorum

x.f>,ivo-iy Qj>|/ celtritatem

aditu 4^ auditu

ille nofter Qji|/ nefier

infinuatus in tamiliaritatem^^^wT^w»

atquefamiliarilate

congreffus 4^ congreffus eji

P-

66

67

68

6 fe 4, ^.

8 Haud QJ/ J.

10 Q^ 4^ C«

14 ejeftum Qj4' deSlum

— a.d. III Id. Maii QJ^ ad ili idus ditr

1 8 ut 4/ aui

19 Gabinii Q_4' Gabini ^20 conftabat 4^ conflat

23 emififfet 4^ emiffet

— contra Qjvj/ eum contra

27 Curiones 4^ Curionis

12 indicium 4'i«'^'"«'w

15fumma 4^ d.

17 quam QjiJ' ?«<*

1 8 ea Qjam— quam 4^ '« âiZ»»

ig infortunatius, nihil 4^ ^'20 eft Qjl' '•

26 Numeftio 4^ Munefiio

27 item, atque 4^ itsmque

2 apud Qj/.

6 mihi 4* nihil

•— non quo faceret, fed ut faceret Qj^.

4^ fed utfaceret

8 r«5f tS» Qj/.

9 Hortalus Q^^' Hortatus

21 nos 4^ '^-

22 coram 4'<3''.


L I B E R IIL

Edit. Olivet.

p^ 1.

69 8 fententia \ fchntia

16 Sicas 4^ Sicc<£

17 fi te haberem Qj/. -^ fi reile halerem

70 I Autronium 4^ Antonium

5 in oris Luc. Qjiaris luc, 3>/.d,

70

MSS. 0^4.

I.

10 6g i^ d.

I5Vibone 4^ Jubone

16 alata 4^ ablata

1 correftum QjJ/ confeSum .

1 ultra QJntra.



VARIiE LECTIONES.p- 1.

70 20

71 912

16

17—»9

23

72 2

73

74

75

16

18

»9

23

24

27

28

2

3

4

91 1

12

»4

18

21

27

30

4

7

916

»9

24

26

29

30

2

5

78

10

II

»5

P- ].

et qiiod vj/ «^- 76 I

Melite ^ Melitee —Thurii QJ^huri ^ Turi —in eis 4/ meis

Cyzicum Q^yricum 2

meos -vj/ meo »3

fuftento ^ fuftinto »4

Tarent. \ d. »5

a. d. (Xjid 21

XIV -^ d. 29

et Qj/. 11 7

fed^|./f 9devorterem Q_Jivorterer \ divorter 12

Autronio QjJ/ Antronio »3

Nam 4/ Natura 15

habitanti mihi ij/ ^/ «//^/7 20

luftum "4/ /ofKOT 21

cujus >}/ ejus

jaxn 4/ ^^»» 24

expedlemus \> expetemus 78 S

aut accedenius i|/ ut accedamus 10

quo -4/ d'. >7

fcio "4/ ;;^;o »9

Brundufii Q^ Brundifti , proficifcent 20

"4/ Brundufio proficifcens 29

Brundufio proficifcens Q^ d.

non -4/ <^.—

eflet \ eft et —a. d. Qj?^ 79 7

magno opere Qjnagnopere —altera 4' «'• 10audiri Qâ]' audire >4

poftularetur %}/ poftularet 80S

quo tJ/ f»'»•—

Phaeto Q^Pheton 9nec •4' «^ —impendere 4/ ^. 21

Hypfaso \ Hyfao 24

inconftantia 4/ conftantia 25

proditi fimus \ prodiiSlifumus 26

dedifiês \ ijidifies 27

Jun. 4/ Maias 28

et Idib. 4/ '/. 30

potui 4* potuit

aut Q_«/

liftores 4/ iatiores

avelleretur 4/ evelleretur

fuftentant ^ fuftentent

ejufmodi 4^ hujufmodi

hasc Q_4' hac omnia

nos 4^ d.

fin \> fint

tempore -î genere

illorum 0^4" 'ftorum

81

31

32

33

34I

5

6

10

»5

»7

20

eft 4^ /a/fl-f

ecquis Qjt quis

cx tam amplo Qjextemplo a \ tattx

extemplo

tam QJ.parietes 4^ parentes

nunc Qj4' «0«

aut 4^ ut

Kal. 4/ d'.

objurgare 4^ ohjurâri

proponi 4/ preeponis.

oftcndis 4/ cffendis

medere \ mederi

iratus Q_4/ f/ iratus

exciderit 4^ exciderint

fignificarim QJ^ fignificarem

Dodona ; tamenQj^fi donatam ui

re Q_^.

Thefialonicas 4^ Theffalonice

neque Q_4/ meque

acQj/.

paululum \ pauhim-

exitium 4^ exitum.

perferentur ^ perferuntur

etfi Q_4/ et

me iis QjJ/ w^/j

meas Qjnea

remorari Qj-emorare

vcni Q_//

fubito Qj^fuhiti

adhuc 4^ adhuncet rogas \ d.

aliorum 4^ malorum.

Csteri 4/ Cateros

Axius 4/ anxius

ejufdem \> ejus

eo 4/ <§ô

abundabas 4^ ahundas

perferri 4/ proferri

tanquam 4/ quantum tanquam

eflV 4/ ^.

cogitares, id 4^ cogitarem, fi-

liberali \ liben

unus 4/ munus

aut honefie 4^ d.

viveremus 4/ 'vinceremus

et 4^ /^

quaero Q^^' qttat

quid ^'/V

i em \ eidem

non mtiUo 4/ meum

prascipere 4/ percipere

in quo ipfo Q^^. 4^ qtto ip/a-

ne referri 4^ »fi'^ /^W



V AR 1 JE LECTIONES.

p- I. P- \.

81 21 Quomodo -4/ :^/V 87 7 Ego 4^ IJit incipit m^va Epijfola

22 iis, quos -^ is, quo 1 1 quam Qj/.

24 poterintne Qj]/ />«/«7/ff* — cuicuimodi Qjcuicuimodo \> cujujmodi

34 te•4' «f

12VI

4^VII

82 I quoniamque Qljjuoniam cum -^ quan- 15 Ante d. Q_Ad

doquidem • — Dccemb. \ Septembr.

4 meos, meis (^meofque -^ meit 16 a, d. Qjid

6 fi afflidos -4. d. 22 a. d. Q^dI 2 exitium 4- exitum 23 putes \ potefi

13 fufcipis %}/ _,/«//'"' 24 etiam -^jam htec

14 omnia i]/ ^. 25 amore 4^ ^(^re

15

perfcribas \ rejcrihas 26 potius \ prcpius

22 veftrarum Qjiojtraiufn -v]/ tuarum 27 novis 4/ nofiris

— non aliud aliquid. Si Qj|/ Nam Ji 88 10 abrogatur, quo non Q_-4/ abrogaretur

23 fin Q yT quo modo

25 quod Q^qu/e 1 1 cum Q^^' ?«'^

27 idque Qjlfaque 1 4 derogare 4 erogare

28 ut putabis Qj]/ </. 15 S. F. Q^finefraude

29 Sept. 4' ^pril. — quodve ei Q^-^/ yao<;^ w/

83 4 Eo "4/ £g-o 16 abrogavit Q^ d.

— Livineius Qj4' w»/V7« — obrogavit Qj4' "^-

7 tum -4' <â»^ — muka;ve fit E. H. L. N. R. Atque

— Sextii "4/ .9^/?/ Qjmult^ ut fit eh—atque (cum fpa -

9 Livineii Q^-4/ Liviui tuj) 4^ multa ut fit C. H. M. R.

17 Tantum ij/ Tanlam Atque

19 vereri Q^-4/ 4*. ig alicujus 4^ aliquovis

26 fimul ^Jimulac 23 a. d. Qâd

84 2 jaceam \ jaSlam 26 uterentur Qj\' d.

9 Quoad Q^-4/ ^cfl' — Ut Ninnium QjJ/ Aut nimium

16 et ad falutem Q_4' ut Jaltem 29 iidem Q^^^ ^^ 'V^f«

18 fuftentabo 4'/«/?f«/'2»î!'

30fuerint

Qjf^ Juerunt19 Ero Q_4' ^- 3 I eft curandum 4^ non eji curandum

22 age \ ago 32 libet \jubet

26 lideles Q^Jdelis 33 res 4^ r^

85 5 cum literis^/ d. 89 3 Fadio 4^ /'«^/0

7 F. \ Jratri — Vifellius 4/ r. /V^///ff.f

— Pomponiano ^/ Pomponio 4 nam Sextii \jam Sefi

16 ama;niflimis 4/ ^. 12 obteftorque 4^ ohfecroque

86 3 tuoique omnes Qjmnifque 4» omnejque 25 eft 4^ ^-

4 adhvTtere 4^ cohortere 30 qui 4^ et qui

1 2 cafum 4^ caujam 90 6 populum 4^ /<'/«/<'.?

26 fimus ^ Jumus 16 Jam his 4^ /'f

%% afFert 4/ «^ri/ 17 fit: erat Q^fi erat

S7 3 meis 4^ w 22 amiferimus 4/ mijerimus

4 cum lufln, tum QJuSlu 27 a me Q^d'.

5 quas Q^f«/ 28 perfpicio QJ^ projpicio

— fuerunt Q^Juerant » 10 Cicero—videbo QJiac Epifiola deeft

\z mei 4^ meii




L I B E R IV.

Edit. Olivet.

P-

92

93

94

»3

»4

16

»9

21

7

9

12

»3

16

20

23

26

34I

7

910

12

fuitqae Q^fuit(ut vere fcribam) te 4^ ^^ i'^/'^. Scie-

bam te

nec etiam obfervantia Q^\ ac

etiam propter meam in te obfervan-

tiam

potius Q_\|/ totiu!

timoris Qj4/ rumoris

difcidium -vj/ dijjldium

ad cuniulandum \ accujnulandum

aut ij/ et

complexum •>]/ amplexum

tuae ^j/ ^"^^ '"'*'

forenfem \' forenftum

optaramus 4/ optamus

Nonas Qjzonis

prsfto \' profe£lo

gratulatione celebrata eft Qjj/ d,

diem Qjiies

cum Brundufii effem Qjl' '^*

feci \fecimus

ipfum Q^ ipfum fe inimicos e£e

et plaufus S^ plaufus

Non. Septembris \> Nonarum Sept.

poffe 4' poj/int

Afranium \f Eranium

Faftum -vj/ Faflus

cum -4/ d.

continuo Qj/.

populus •>}/ d.

infulfo Qjmpulfo

plaufum \' plaufu

dederunt Qjêcreverunt

nominavit ij/ nominaverit

ad 4 ^.

Meffius QJdeffala ^ iWi^

MSS. Q^-^

P- ^- . . .

94 13 adjungit Q^-^ '^'^««•''''V

16 MefTu Q^MeJala \ Mcffa

95 13 nunquam •v|/ ««ya<i/«

15 juventuti Q_;ubent ut in ^ jubet ut

nojlra

— deberi QJ\^ debere

18 Plebis fcitu, \% Qji^ plebefcitius

1 ei QJ^ et

— populi juffu, aut plebis fcitu Q^po'

pulusfve ut plehifciiius 4' populus

fua ut plebfcini

2 1 Areae mi Qjira emi i|/ arts mihi

23 Tum \ Cum

24 nuntiat Qjtuntiant

27 infimi Qj^' infrmi

30 locaflent ^ orajfent

96 3 Tum M. Qjum L, -^ Cum me

5 ftatuturos <]/fatutos

S cupiit Qjupit

12 Serranus interceflit. De Interceffione

Q^Serranum intercefforem \ Serra'-

nus intercejfione

14 locari Qj\f locare

15 qu3E Qjjua

21 eft "vj/ ^^— fenatus-confultum Qjenaius confulto-

26 illiberaliter 4 ;« te hberaltter

32 mi >]/ w«33 pennas -^ pinnas

97 4 fi Q^-4/ nft

6. polle, aut 4 prjfent

7 lucornm Qj4/ locornm

— poftulabant Q^-^/ utilitates mea pofu^

labant

10 alienum 4 aiienorum

1 3 ego nec 4 igo ne



VARI^ LECTIONES.

97

.98

99

100

I,

»4

18

20

22

23

25

3

412

16

18

20

21

23

26

28

31

32

2

4

5•6

7

»3

»7

21

24

25

26

30

3»

32

2

10

1

12

>4

18

19

22

24

lOt

p. I.

non«J/

</. 101 13

nunc •v]/ ^«/V —Te Q^vl/ d. Hexpeftamus ^ expenamur »?te certo Qjerfe 16

mea Q^4/ f« »9

verum ut \' fed ut 'verum

omnium •vj/ d.

Ille >^ /«;//^ 25

occiderit \ occiderint 30Tertii Q. %|/ M. 7V/// 31

dia;ta curari %|/ (J^/a ^/ accurari 102 I

praefens trudi (Xjefer^vari -i^ 'videri 4Acidinos 4' Sactdinos

eam quje Germalo Qj]/ meamque Ce- 8

ramio 9

26

6

8

10

eduftis QjiJ/ deduSlis

acres •>)/ «^r/j

notiflimos •»}/ mtiffmo

fe in QjxOppio QÂppio

tu^ 4 rf'.

fe per \ fuper

temerariae Appii ^ lemeritate Oppii

Mi!o in Qjv|/ M/7o/;/

media nofle (Xjinte mediam noQcm

deledlas Qj4' dfeSlas

XI Kalend. i]/ xii Kl. Janitarii

convicio -i]/ comitio

laterna Q^lantema \ alanterna

Meo confilio Qj>]/ ô confcio

mitto t]/ mittite

puto ipfo Milone Q_y.

fe inter viam •\' fentitur 'veniatn

quam ij/ ^.

liberalitati QjV liberalitatis

eflet Qjv|/ ejfem

tertium \ quartum

Perbelle Q Hic incipit nova Epiflola

in Q_^vJ' d.

bibliotheca Qjnbliothecam

adminiftris -^ adminiflres

Piliam »]/ Pilaim

emifti •>]/ 'venifii

amas i}/ a?nas, cura

mea legi •v]/ zw^ /a^ /f^f»»

probarique, quam a te 4^ prohari,

quee quantiS

exemplar vj/ exemplari

refipivi. Dices, ea te monuiffe 4' t^ts

ipfius 'Judices ea tenuijfe

ne qua mihi Hccret 4 ^'^que me licet

VTToB-tff^ •>]/ d. (cumfpa ioj

fcripfi ; erimus \fcripfimus

II

13

16

'9

23

26

28

32

103

10

1

12

»4

16

»9

a Vettio me QJ^ aut etiam

qui Q^îdme •(]/ <?'.

fi 0^4/ fedSed Q^fmis ; fed

me afinum germanum fuifTe: fed

Q_^v}/ wf. y^ /7KW geram manum

fufet

fittybis Q^ffcrihis

nullo •vj/ /««//0

immo hercule Q^^ mehercule

aliquo deorum •vj/ aliquid eorum

fervitutem •vj/ 'uirtutem

frueris nomine QJ^ fueris nonnt

ne dolere •»]/ quo dolore

libeat Qjibet -vj/ ri^c/^f/

o^TT^ô! C,^j/. (cumfpatio) \> atXom

ingratus -4' ingratus in te

TOtyo) Qj7ry\.irrjt

noluimus <]/ 'voluimus

Reliqui •vj/ Reliquia

confirmabis -v}/ confitmahimus

meliufcule Lentulo effe Q^melius P.

Lentulo 4/ melius qua Lentulo ejfe

videor Qjvideo

oculatior QjJ/ occultior

fatisfaflio Q^fatisfacito -^ fatisfacete

Lucceio QJ.uceio

Veftorio Q^-vJ/ Vefcorio

liberalis QÛberalis nihil ihnte^piTifa»

4^ lihera/is nihil ocv-cuô-ng^ttv

Nihil ihy.MzoTt^tiv Qj4/ d.

niera -vj/ meram

monftra Q_/// monfra •4' noftram

Dii iiati 4' durati

conturbare 4/ conturbartt

i^ 'offini Qj)*>i8 «r:;» 4^ '^*

^B'tfX,t¥aiaiv •vj/ </,

civis Q^cujus

qui quidem , . . Tibi nummi Q^'^'

ûid quidem tibi nummi ?

Publium •vj/ Puhlicum

improbs;quanquam Q^4 improbi

qwnquam

eris •vj/ erit

incredbilis de Laterio. Qîncredi-

bilis. de Laterio

'O ;wJ9-a)» Q^^. (cum fpatio et in

marg. " is autetnfabuiam^

fjiij^tiHi vf' fxtiBêy

amabis •4/ amabit

tyrotarichi. Nam de raudufculo Q^tyrotari chinam perandufculo

de raudufcolo -^ peraudnfuU



VARIiE LECTIONES.p7 1.

103 ZO fiiyfl» V^jjf Q^ftfy* "'•fs vpiv

24 quietius -^ qui et ejus

— alfius (X^jaljius

— "Et;; olxoi Qjvj/ </. (cnm fpatio)

26 mens -4/ /»/»/«

28 fillybis Ci_>]/ mifit

— illuftrarunt. Valde ut Q^-4' illufira'

rtint 'valde. Et

104 2 fi fe geflere. Apenas Q^-^ fic egij/e,

Apertas

5 tibi Qj/.

9 Sw'x« yiyoviv (îihctii vru ofxetat

iivia aJ/ ij'.

I I «6gtV«(r<{ Qj/.

— noftijej vel quod ab ilfdem Q^-^

mjira vel quod dabis dein20 fperatur -^ /uperetur

22 finas QJ\^ /inat

25 bonse -4/ bene

30 Ti(v 65-0 ypxfcf/.yiv Qj/. (cumfpatio)

32 e Qj/ 4/ a/

— Fabio 4/ Fabium

105 4 num ij/ «««/»

— impediant ^ impendant

5 vitiandis Qjv]/ initiandis

— Cenfara -^/ Cenforia

7 loquf batur -4/ /?y«ft'»r

8 homine Qj^' homine ne

9 jaftans QJatans

12 efFufus Qj4/ f/ {^y«.f

13 a fe : nihil Qj^/ «/_/? »/;6//

15 Lucceio QJLuceio

1 8 Nonis Maii QJônas Maias

22 Cicero Attico Sal. Qj^.

23 Ptolemaeum Q^^}/ et Ptolemaum

25 Faufli-J/ Faufiuli

27 cbleftationibus QjbledionibuS

— voluptatibus QjJ/ 'voluptatum

106 5 eaque quse Cyrea fint ^]/ f« quaque

circafunt

6 quod poteris Q^quo poterit

9 falutem -^ faltem

1311 QJ/V

15 dixh Qjiixit miht

'— Craffum a Qj]/ Crafjinum

1 7 efTe -^ et fe

21 te "4/ //^/

25 a te 4' «/'/f

28 Opere deledlor ^/ o/^^^/

^ Tu LucLeio QJJt Luceie

107 3 Antii Q^4' <"»/*

5 idibus 4' d,

ToM. VIII,

p. L

107 6 biduum QjJ/ /</«««

8 Pilia 4/ Pf////,!

Uante diem Qjid

— XVII 4^ XXVII

16 ante diemQj<l> ad— XIII 4^ XVIII

18 ut fit rata, abfuifTe Q^^ etji irata

fuifTe

potefl 4^ potes3

24 olu^êtve; -^ e^vTrtyoi

26 iterum QjJ' item T. Ttnim

28 diu multumque -^ diminutum qudt

108 I 7V7rU^Mi Q^TVTTUÔS

2 veniam Qjveniat

5Roma 4/ Romam

a. d. Qj7^

7 tuos 4/ me1 Tu Qj/. 4/ rt

13 haec 4/ hoc

fefline Qêfiive

16 ex fententia confe£lo ^' fenientiaque

confeda

»7 ut 4^ diligemijpme ut

23 Eutychide 4/ Eutychidem

— cognofcet ; et Qjognofces 4/ cegnefli

— et fuam ^'y,^''^

109 I declarabit QjJ/ declaravif

— te Q^^.

2 rhetor Qj/. 4" prator

5 tamen 4/ lum

7 ^fiiôMyhv QJiA.iooXoysiOV

— perfcripta ^ fcripta

9 quidem \ d.

10 fere 4/ forte

1 A. d. Ct^zrf'

12 condemnatus Qjommendandus -^ eom-

mendatus

13 7î!rx()Cio7rxylToi.i Qjp tres ecîoTTCtyl^xi

»5 patrem 4/ pater

familias Q_fami/ia

17 diferto 4^ deferte

18 criminans 4' crimiiiari

— moverat QjJ/ commo^verat

—Hortalus 4^ Hotalus

»9 verita Q^^' 'veritas

20 in QjJ/ d.

21 Reatini me ad fua tIjww;) duxerunt

QjJ/ erat in ime adfua tem dixerunt

22 Interamnates Q_ hamnates 4^ /«

amnatis

33 W QJd.

24 Narem Q^^' â^

25 Rofea 4/ i2o/?a

CLq^



VARIiE LECTIONES.p. 1.

109 26 a d. Qj4' '^^

— Quint. <^ Sext.

27 in 0^4' d.

29 operam. Is erat 4/ operam miferat

3 i tecum Qjnecum

— habeto Allyanax 4/ d.

32 Aftyanax QÂjlyatnam

1 10 2 tryifAix." £gifc> 4" '''• (cimfpatio)

3 iftuc Q_4/ //?««»

5 Confules 4^ Confulem

7 nullo Qji)/ ««//a

9 amici Qjv}/ amicis

— Confulum et Ponipeius obfunt. Ea

Qônfulis. Pompeius abfens efl, ex

i)/ Confulis pomp/e ejus abfunt^ ex

10 ducantur 4/ ^/^fl«''a»"

1 2 quingena \ quingenta

1 4 quam 4^ ?««

1 5 fafta -i^fraSia

17 potuerit 4^ ^s^-

— quidem Qj\, qui

18 e Q_4.>d'flV

—- legarat QJegerat

19 edixit 4- eduxit

20 Velinam, Ma;ciam. Pugnatur Q 4*

villam Macia pugnatur

27 indiciis \ judiciis

28 et hortere 4" «/ /^ hortetur

29 veniat 4/ 'venias

— poflit \' pofjts

111 3 manu 4^ in manus

4 plerasque -^ plerique

5 erant 4" ^'"^^

1 1 Paccio Q_4' PaSiio ratione et

14 includetur 4^ indutetur

1 6 oratoriis i|/ oratore

19 Phili, et Laelii, et Q^Pilei et Peti \Pitti et Petilii

28 fed 4/ d.

— feci Q__fecit 4/ d.

29 quod QjJ/ d.

30 fenem 4^ hominem fensm

112 9 huic joculatorem Q 4^ hinc joculatorie

I 2 venditabo

Q_4'vendicabo

14 habeat 4^ habet

15 qiia; 4" ^-

16 abfolutum : Fufia Q^^' ahfolutum Fu-

f<e.

20 a. d. Q^^^— Procilio rumores Q^ pralio rumcris

21 judicia QJndicia

23 qui Qj|/ f«o^

24 difplicere QJefpicerem

z6 erant Confules. Qjrat confs.

p. I.

1 1 2 26 decrevit Qj)/ dectrnit

29 Opimius i}/ Opimus

— Veien. Tro. Antius Q^^J/ Vejetoran-

tius

31 Res cedit. Comitia (^-J'

refcidit

comitia

113 3 lata 4" data

6 efie e re 04" cenfere

7 partem QJ[> patrem

9 die 4/ <^«

10 hujus, gratior Q^^' hujufce ratia

1 2 non Q^^/ ^-

15 lucifcit: ibi QjvJ/ /»f//?/ //^/

— libere >]/ //^^r

21 fi 4^ <«'•

22 quos tu dilaudas Q_ 4^ 1^° Jiuîo

laudas

23 gefferim 4/ cefferim

24 ut—— mihi 4^ '*'•

26 y<!py«« yu|W.v« Qj^' ^**

28 fiiii Qjr.

30 Judicia Qjndicia

3 1 fers ? Beile mehercule Q_ 4^ /^rr*

•veilem hercule

34 civitatis 4^ dignitatis

114 2 fers ij/y^r;'/

4 dirumpuntur 4" ^//'«'»/««/«'"

1 1 trahantur QJf trahuntur

—• vobis 4/ 'verbis

—lf/,(f)i' e,<ro<pKa-ix4 QJ»(p;Aas-o^>]«"«M /cf«T-

15 in 4^ ^«ff'« /«16 fluit QJ/ fnit

18 adjuvit •>!/ adjuvetj

23 indicia \judicia

26 e Sopolidis Q^ folidis

27 ac oy.— Gabinii QjJ/ Gabini

.

28 reus Q^^' >'Câ-

— » Hx^pln Q^ d,

29 a. d. Qjid

30 Prsetores aperte Q^Prator a portata

4/ Prator a porta

31 negant Q^^' mgat

32 infulfe 4^ /«/«/«

— Pontinio Q^Pomptino

33 triumphare Qjrmmphaturum

1 5 4 uberrimis 4/ uberrime

5 munitos Q^^' niuratos {" miraics**

fup. lin.)

6 fcripulum \ fcrupulum

9 texuit »]/ texerit

1 3in Q_4' «^-

1 4 foram Qj]/ «r«»i

— ufque 4^ his qua




115 17 Trlhuth -^ TriiunJtiif

20 Dices -^ Dicjs

21 Quid ? celabo te Qj|/ Ad quid id la-

boramus

23 Coftia-J/

Coafiia

24 epiftola Qj4/ ^<7 epiftola

28 ut abis toties 0^4* ^nutabis totiem

— abes Qjibejffes

31 tui 4^ ^«*-f

116 7 tx2ix\(m\S\oms -^^ promijffiotiis

— Jepp«j Qj/. (cum fpatio)

9 tuas 4/ d'.

10 Apulia 1}/ Apuleia

— dandi funt 4/ dandus eji

12 et Qj{/y^^

1 3divifis 4' diverjis

ig memoria •»}/ memoriam

— plebeii \ plehi

20 valeat Qj^/ «'^/^/i/

21 Memmius \ Meminimus

24 Ab Q^^25 a. d. Q_/7^

26 datas a litoribus Q^data falitorihus

vj/ data falvatoribus

IIO

117

118

1.

27 a. d. Qj7i/

29 noflri ac tuorum«J/

/7(5» anii horum

4 a. d. Qj7(/

6 nunc 4' '^^w

7 inftituti mei 4 injiitutine tui tne

II 632 Q_ ij/ ^.

15 in fenatu -vj/ </.

16 uti Qljitinam

18 fe Q^fequi fe

2 1 fuiflet Qj}/ adfuiffet

22 tabulis 4/ tahulas

26 dirempta QjJ/ direpta

— refrixerat 4 reflrixerat

27 cogitare QjJ/ cociace

— tum favere Q^fruere \favere

28 licentiae Qj]/ Uceniia

29 contemptionem ij/ contentioneiH

31 qui quidem Quintum 4^ f««quidem

quod

3 eligendi 4/ deligendi

1 1 adventu Qjidventus

—. accedit 4 <iccefftt

1 2 tu Qj4 «f


L I B E R V.

Edit. Olivet MSS. Q_v|.

p-

119

120

1.

7 in his et Memraianorum Q^ veluti

Mennianorum

1 1 nominum \> omnium

19 IlIo4//A-

21 humaniflime 4 <''•

I accivero Qjiêro afcivero

7 quaefo Q^^' i^^fi

18 Hasc 4; d.

21 Pontinium QJômtinufn 4/ Tomptinum

22 2)\c-^ff

p. 1.

120 23 A 4^ -^.

27 Ante diem Qj2d

— ex Qj 4 ^^

121 1 ma.Qda\i -^ mavdafi

9 ftratagemate \ jlrngem alto

lo et tam longe, et Q_4 etiam longe

1 2 venit %}/ /m7

1 5 exiens e 4 expenfe

I 8 Noli 4^ nolim

24 opperiare Q_4 operare

Q^qq 2



VARI^ LECTIONES.

122

123

p. 1.

121 24

26

29

31

I

2

6

7

8

9II

12

»3

16

2023

25

26

27

28

29

I

2

46

9II

14

16

»7

24

26

27

28

29

2

6

12

»4

»922

25

S

8

10

13

14

«5

»7

124

125

qnomodo 4' quoquo modo

Quatuor-viros Q_4/ illi riros

Ante diem vi Qj7^ v

exicns e Qjij/ expenfê

quod Qjiuid

in >!/ /V

Trebulano -J/ Trebellian»

Licinii QîJ/ Z./- mihi

lefcriptae •vj/ refcriptas

Quam ->]/ -^«^

Apud Lentolum QjJ/ Lentuli

egregiam ij/ f Gracia

hodie. Noftra Qj|/ ^cr «'i? nojlra

diHgentia Q^-vJ/ ditigentia ejfe fatis

fatis. A Pontio Qj4'y^^'-' ^ ponto

a. d. Qj?^

a. d. Qâd

Fefulanus 4^'''•

Volanusilluc quidem labar Qj4' 'V'''''^^

eflet 4' e£s

aberis 4' haleris

mei rauonem Qj]/ mirationem

jam Q_y.

viam Qâliam

fin Q^/Bibulo

^J/^zâ//

et -^ de

O i e

Pontinio QjJ/ Pompeiano

ea il' ^«

praefedis 4' profeiiis

ei •4/ « de

rationem ^ ration»

Pontinio Qômtino

deeft QJ^ nil efl

nec Qj/.

narrem. Novi Qjiarrem novi.

nihil Qj]/ wz/^/'

Mai. QJvIaiij

Venufia -vj/ Venufeiam

Fontinium Qômtinum 4- Pompeium

quo dem pofthac aj/ fi^s^ ^ />o/? has

a. d. Qj7^

dies 4^ expedare dies

jam 4^ ^-

habeo 4 habebo .

te Q_4 d,

ait fe 4^ ndfe

quinos Qj4 ^' ^*'

a. d. XIII Q^/?;/ XIIII :

expeftabo 4^ expeflo

qua 4^ quam

Pontinii QJPoniini

ne 4 ^^

es •4 ^

p. 1.

125 18 Roma 4^ ^'"!''*

19 Philotimus 4^ ^'^'/i!'//»*/

20 ita Qîd

24 et alienus 4^ alienis

— fecum Q^fecura

26 ratum ]/ rarum

27 poiiet Q^poJJit

28 fi 4^ d.

126 I fcri bi t 4^ fribet

4 fcripfi -^ fcripjit

5 confidebam 4 confdam

9 a. d. QjJij'

1 1 Areus QJ\, Araus

12 congefierant Qj4 concefferant

— Sariarem Q^li rcm 4 hilarert

14 et Leucaten 47^'^^^**^'^^

15 his Qj/.

1 7 meditor 4^ medicor

20 quoque 4^ quoque hoc

22 XX Q_cxx 4^ ccxx

24 abes 4 '^beft

29 annum 4^ animum

1 27 5 a. u. VII Qj\> ad xv

6 Pontinium Q^P^?;»/»/;;?/'//^

10 me 4 ipfo

20 'ipôi Tis Q^^' d. (cumfpatio)

— Dices 4^ Dicis

— nondum Qj4 nondum enim

22 etfi -Z^ fedft

— bellifSme Q_4 beUis

24 infulfe, arroganter 4^ infulfi arrs*

gantur

2 5 non Q_4 d.

26 ^vTi^tf^nTa Qji/ d. (cumfpatio)

128 I fed ne rumor 0^4^ ^^''do nt Roma

2 ageretur 4^ geretur

6 urbs Qjurbe (puniiofub t) -^ in urhe

7 et Q_4 d.

— multum Arifto Qj?iulta a philo-

fophia furfum diorjum fi quid exti^

maris tu -i/ mulium ex philoJ'ophi'a

furfum deorfum ft quidem afttma-

ris tu

1 1 invicem Ql^juniii 4- vinSli

16 At vero 4 Advenero18 nobis 4^ d.

20 quara vix 4 quamvis

21 fcede de Comenfi Qj47^^f»<2V rcw^/

23 ac Q^^' d.

26 illum Q_4 i^l'^d nufquam quam illum

30 Pontinius QJômtinus

— una Qlj\> Nam

3 "Acp^XKra. Qj^ A8a=— dicrota Mitylenxorum Q^Dicretum

Emitukorutit,



VARIiE LECTIONES.

129 I

5

78

910

13

16

»9

21

24

25

26

30

32

34130 2

5

g

9

10

13

'7

18

21

24

131

26

5

7

8

910

»3

14

15

18

22

24

26

2.9

ivlnwot Qj/. (cum fpatio) \ ivtKcv^H

profedtionib %!/ prafejjtotiis

01 X y')) J^t<r>r«(vii4

Qj»!'</. (cum

fpatio)Sin -4/ /«

profuerit \ quodfuerit

feverius Q^fenusproncimus aliquantum 4' profciemus

aliquantultim

excufatio : iis Qjxcufatio is

fentire Q^fentiret

Patronem QjJ/ Patronwn

Patron Q^Patrcnum

Prstore Q^pridie

is ad fuos \ fi ad^vos

Xeno \ Zeno

Memmius Q^-^ Manius (Hic incipit

nova EpifolaJ

abiluli 4^ attuli

datae -i}/ datas

ne 4* non

atque \|/ atque id

A. d. Qj^d

ad Ceo jucunde. In<le Qâi Ceo <vi~

cum, deinde 4/ ab eo deinde

k^fXKTM 4" anfrada

me 4^ d.

omina «x^ftn-»g('<y> igiti Q__ \ omnia

(cum fpatioj

et Qut

vel Helenius Qêhelonius -^ Heknius

habebimus QJ^ hahemus

de ftrue laterum Qj4 defrues alterum

aliquid Q^^' quid

fua 4^ tua

conftitero 4^ conjliiutro

a. d. Qjid

quingentefimo Q^ quinto

pugnam QJ^ pugnam ambo^

aphraflorum 4^ anfraBerum

audifle 4/ 'vidijje

decumani, ac /i Qj4 de cumatiis

fe alacres •4 â alacris

certo Qjerte

quod Q^queconfeftas 4^ d.

negotiola 4^ negotia

Apollonienfem Xenonem Q^^J/ ^-polinicenfe Senonem

prffifulci atquepraemuni •\> perfce at'

que preemunitus

maximeque fi Qâxime quaft

cujas ^ cum

te auftore 4^ et au£lorem

ecquid Qjtunc quid ^ qiii<i

P-

131

132

134

»35

1.

30

3'

46

7

8

»33

136

10

12

14

»S

18

20

21

25

26

10

II

12

14

»5

16

»9

20

23

30

31

46

I 2

18

23

5

910

12

16

20

26

29

I

ftatus \ ftcUutorum

aniniadvertas Qjinimadvertet

prsftaboQj4 dabo

fore ^ forte

me amas Qj}' '«^^f

Tr^îss^ys^^* SKawV/op Q__ </. ( CUm

fpatio)

commoveto 4 commcvero

qus Q^quw mihi qua

mihi afFerebantur Qjadierabaniur 4»

adurebantur

Parthicum Q^ /« partinum \ Par^

thinum

Appio %]/ Oppio

nemini -4 d.

fperamus \ paramus

refta Qjre£ie 4* reiia 'via

fint -^funt

in primifque Qj^ imprimis quid

itooi^v^cv Qji. (cum fpatio) \i sy«^vX«p

ex movebis Qji|/ '''•

exoptatius Qjptatius

ceflat 4" '^C^^

jus Laodiceae Q^^' ^t iis Laodica

permutavi ^ permulta, 'vi

refrico Qjv|/ refcio

a. d. Qâd

Lycaoniam Qj4 Lycaonia

Mjeragene Qj4 Mofragene

deciderim 4^ decedere

Clitellae Q_-4 clitellia-

bovi funt 4' bo%-is ut

plane Qjlla ne 4^ illa non

annuum. Adfis Q_4 annus. AtflAdfis tu ad 4^ ^fferva

Refpublica 4- Reip.

reddituro QJf redituro

noftrarum Qjt izofirarifm

in perpetuum -^ d.

Morati Qj4 moratus

omnino eos 4^ omnium nos

fitQj/.

domibu» Qjteminibus ex

ne cogitabat 4^ negotiaiatur.

Roma 4^ Romes

illum 4^ iilius

Hortenfium 4^ Hortenfius

dixiflê 4^ l>ixit

muni Q_4' ^^^*

Laodicea Qj^' Laodicea

minima 4^ tninimum

a. d. Qâd

itrt Qj^ referto

Cybiftra QSibiufiam




136 4. pnrredla ij/ /r<j;V^«

7 ne \J/ nec

14 copiofo Qjô Pifo

— a 4' ^-

I 5 loco ij/ /m/w

ig videtur Qîi/erefur

22 fin Q^y?

2:; manferit vj/ man/ent

26 fis Qj/fent

27 noflrum Qjio/lros ij/ </.

31 deducentur •»}/ adduce?ilur

32 de tuis >)/ </.

33 tu QJ.137 I fuam ^Jijam

6 Obfignaram-J/

Objignatam

8 Appii Qjv}/ appelli

— a. d. Q^<2^

g hui Qjv|/ /t^/V

10 tU n]/ «'

I I jam Qj/.

1 3 Atiiiano QjJ/ Atelliano

18 valete Patron, et tui condifcipuli Q^"4/ 'Wia/iS^f Patrone et tiiis condifci-

pulis

20 tc Qji]/ d.

21 filii i/ fliis

24 To Q_y.

26 Pindenifiae QJêndertife \' Pcdentiffie

27 quadragefimo Q__4' quinquagefimo

28 Pindenifiâe Qj»]' Pendenti

138 I ego aJ/ frô

6 celebritatem Qjelebritate

7 qua ieram Q_-4' qua erant

9 fuimus QJ^fuerunt

10 fuperiores Q^Juperioris

— idem Qj]/ /Vm (cumfpatio)

1 1 Iconii QJ.i.one \ lconce

13 a. d. Qjj^— A. d. Qjid

17 Artavafdes QÂrthauafdes 4' .^''/«-

z\ 2i. d. Qji</

22 aquarum Qj\^ in aquarum

23erat 4/ m/

— a. d. Qj2</

25 Pontini QPomtini

28 Ifiûm Qffpfon ^ ipfum

32 acceflit Qj4/ f^/

139 7 Gavii -vj/ C<2«

9 Pindeniflfum Q__apud Pindeniffum ij/

«a' Pendentiffum

1 7 vsenibant^J/

'veniebant

— tertiis \ terris

*— hsec QJ^sf

p. I.

139 23 fatisfaciam Q^/a///,'^^/^»»»/

24 jam 0^4/ tam

29 7ci<piiTi.uy,aA Q___\ d. (cum fpatio)

30 ^.Xf/.-^K Qj/. (cum fpatio)

32 ««fc/ooJox.»iTe» Qj\> d. (cumfpatio)

33 pilum QJ\> pileum

14.0 3 Habes onmia \' Habeo fomnia

4 quam •vj' quas

5 quod Q^quid

— eft nj///

6 zsêiuT y^ geretur

8 a^ d. Qâ^

9 Jan. 4/ Maias

1 1 Lenii Q^Leni

1 7 Dejotarus QjJ/ ^.

1 9 etiam tJ/ d.

26 Pheniio quasritur Q^-4/ Phameo quC'

ri ur

31 Pammeni Qîl/Fawm

32 convellatur -vj/ aveUatur

33 honeftum Qj^' '/•

141 5 quod -^ d.

6 pudentiores •^/ prudentiores

1 1 Cyrrheftica Q_^J/ Cyrrhefiicam

1 2 impendet^J/ pendet

— OrodjE QJ)rode

25 qu"d 4/ quidem

30 Tibi Qj^' .^'V incipit nova Epiflola

31 erit Q^rt'.

14.2 2 Iconii QJJconi

— triumpho \ triumphos

3 y/t;iuV(y.ô» Q^^. (cum fpatio) -^Tetv-

KlTTflfiO})

4 addis, fi "4/ addita

5 Pungunt Qjdngunt -i^ angunt

6 Camula; Qjlanules

9 a. d Qj2</

II re Qji.

19 fumptus "4/ y«/w////w

20 meorum Qêorum

21 legatum : is caeteroqui Q_ ^J/Z,/-^//

ceteros qut

<— tranfitans Qjranftam

22 vicis \ vicit

25 Quintum ^/ </.

27 etiam -4/ d.

28 eflet 4//^^

31 Nonis Januariis QJS'onasJanuarias

143 I acceperat 4^ «(rf^//>

4 Cyprii QJypri— qua Q^qua

5 erogabitur 4^ erogabatur

7 fmo Q^mos



VARIiE LECTIONES.

»43

144

1.

7 fana, Tf9-^;jrT« (Xja nate (cum jpa-

tio) 4' d.

9 Perfer -^ Profer13 auifioritate 4' fl«i7cr//a///

18 Synnadenfe Q^^' ^yrnadenfem

ig tum Phemio difpiciam v.i^tci Q_ 4'

cum Semio difpiceam (cum fpatio)

— Lycaonium Qîl/ omnium

20 junius aJ/ /« 7«/

23 Marcello QJiiartello

24 a. d. QjXi/

27 Pontinium Clfomtinum

28 Poftumius 4' Pojlumus

29 Poftumia Q^Pofiuma

31 Salaminiorum Q^^' Salaminorum

— Matinium ij/ Vatinium

34 caufa •4' caufam

\ m ^ de

— Si 4^ >^"^

7 per quas Salaminios Q_«/ Salaminos

1 3petivi Q^Decium 4 demum

16 confuefTent ij/ fo«/«^(fz^

1 8 CoUaudavi 4^ CcUaudavit

20 tralatitio 4^ tranfatio

21 anatocifmi Q^-vJ/ y^«/.-(jf^/.f

22 poftulabat 4^ /'o/?"?^^

— quaternas Q_4/ ///0

23 ediftum 4* diihtm

p. 1.

144 25

28

29

30

3»

145 I

2

6

8

9

»3

»5

16

21

24

27

29

31

32

I

3

146

enim 0^4 etenim

Gabinia 4^ Gabina

ii 4 "volebant Q^ folebant

ne-ve Salaminiis -4 d.

dediffet 4 dedijjent

et QjJ/ f;f

qua vi Q^quam

hoc 4* '^«^^

Voco 4/ ô/o

rationes Q_4 f»«z» raiiones

Aflidunt 4 Adfunt

ad QJ.Clamare 4^ Id clamare

alii Q^^' ^'"^

nomine 4/ animo

creditorum 4^ creditum

Lucceius Q^Luceius

duxerit Q_4/ dixerit

Refpublica 4" Reip.

praefertim reliquerim 4^ <f-

ivôfûî) Q^d. (cumfpatio)

filius, ille QJ^ filia

Pontidije QJPomdia 4/ Pomelietr

Thermum Qj|/ Hermum

a ^ d.

fuftentari ^fufentare


L I B E R VL

p-

»47

Edit. Olivet.

1.

2 a. d. Q_4 «^-—

. Terminalia 0^4^ êrmi/ia

5 inftitutam 4^ inptuam

7 a. d. Qjid

12 tibi libertatem QJ^ liberalitatem

1 4 cx 4^ ^»

1 7 ei 4^ eiiêm

MSS. Q^v|/

p. I.

147 18 mutet 4" mittet

20 eam a Q^-^/ ^/ ama— videt Qjvidit

148 13 mifi 4/ mift

19 mandat is Qj4 tnandatis

23 pollicebatur -^) pollicebantur

31 cuiquam 4 quicquam



VARIiE LECTIONES.

148

149

150

»5»

152

«53

1.

346

8

1

12

»3

»5

17

»9

25

z8

6

23

25

29

3»

33

I

4

5

18

20

22

24

25

28

31

32

33

342

7

8

9II

12

18

22

26

28

30

32910

II

»4

16

18

23

04

p. 1.

il fuum ij/ «/«w 153 24Ut ij/ </.

et Q^^. 25

negotiatori >}/ mgotiari 26

praeterea -4/ prêfeiluras 28

Salaminiis \ Salaminis

illam -v]/ «//i?OT 30

Matinio -i)/ Vatinio 154 I

Confeceram (Xjonfeceranl 8

Bruti Q_>1/ ^ra/o 1

ne CL^}/ d. 12

tuo 4' ^'/'' 22

deportaflem -v}/ reportaffem —folvatur aes -^foluta res 29

non %}/ a'. 32

ipfe Qj|/ ipfum 33

Anci Q_iJ/ Jnnii 34

profecit -^ prcfcif »55 7aftionefque -^ auBionefqut 9

ne i]/ /zff 18

Ow^ «AaS-e 5-6 Q^-4/ Oi»-- £X«9^jj ^^^ :« —OT^rg-.

^* non latuifi^') 21

mti Qj>]/ we

nae Qj?^ 22

enim ^ d. —Pompeium Qj\^ Potnpdo 26

illud »]/ ///«/« 28

Ifocrates \ Socraies 30

amoribus Qjv|/ moribus 31

nec dodlior, nec fanftior 4/ tefan8ior 32

Thermum QJ^ Themum 33

k\d. 34caeteri infirmant -^ caierum firmant 156 3

tum cum Qjamen vj/ /»«?

Rhofiaca vafa QJ^ Rhofi caufam 6

nos •\' non 9

reperietur \ reperitur 13

canat -vj/ <«««/« 18

impendet 4' pendel 20

quid ij/ ?«^ 23

equitum cid cid-J/ ^^«^ 25

movi QJ\> novi 26

teftiorem >]/ <ertiorem 30

multaque •4' multa qua 157 2

difceptent \ difcrepent 9tamen -vj/ /a 10

graves \ granjius 1

Vettium QJ^tdium 12

adfcripferant «]/ adfcripferai Hdico——fojverint •»1/ </. —Sic Qj// 10

modio Qj"« «<//(? »7

non Qji,

COS. Q^«»>r^J/

cenfoiri 18

ad Opis per te Qja^ Opis parte \ ab

opis per te

item Qjiutem

TlcXvoivKisi Q_n«fl*y.Xe«j >]/ 7rctxvx.X(»ii

turma inauratarum 4^ turmam aura-

tarum

imaginem \ agmen

Eratofthenes \fafos tenes

Cenfor \ Cenfore

Camillus -^ CamilUs

aveo fcire. Qj]/ ab eofcire. Sed

fed Q_4/ et

fccde, ac Q^-]/feda

Lepta QjvJ/ Zf<J?a

Pilia -vj/ /1. illa

quidem -^/jam pridem

habuifti vj/ habuit

prjE a?re Q^-vJ/ r^/^radde, fi vis Qjiddes iis -^ adde his

Sed Q_4/ Et

jamne vos Q^gfmiarios -^ genuarios

Nemorenfi sdificando Q_iJ/ merito

readificando

Hoc QJjiec

Vedio tJ/ ^/?d?/o

eflcdo vj/ ^jp«yfl

Vindullum Q_iJ/ 'vidi illum

Vindullus Q_^4/ VindiUus

Vennonius Qfenonius

Vedianas 4^ Vendtanas

imagunculs QJangucula •]> lagunculte

liaec 4' hoc

inepti '4' m Epiro

infcriptiones \ fcriptiones

feptingentefimo •4' d.

et \ et fe

Probari \ d.

etfi funt amoris Qjj' etfint emori

etiam ^/ enim

ira ^4/ iia

fcripferit -4/ refcripferit

pueri \ 'veri

quo ^4/ quod

Cum^4/ quin

etenim erat -^ Enimvero

accredens 0^4^ aggrediens

Cum Qjl' '«^

ego \ ergo

M. Cluvio QJncluino^ MeUvino

Tritia^J/

Tritica

7« TU1 viu» attTtcXoy» Q^ d, (cUtH

fpatioj

Atque 4 JtaqHt



VARI^ LECTIONES.p- 1. p. 1.

^57 20 ^XtSf/OyrSi, S<5r«ff Qj/, (cumfpatto) 162 7

21 'Ot»/t;(», 'ZmiiTict Qji. (cuJtifpatio) —>}/ «7rotivT<«<j aTifVT<o<

1027 ufe 4//tt<^ 12

— adeptae %|/ adetnpta 18

29 uno •«}/ ^»»^0 20

omnino •vj/ </. 21

3» inquam 4^ unquatn 22

33 fui i|/ 11/

158 6 et clemens»J/ w<- detnent 25

10 Maii Qjllajis

»3 a. d. Qjj</ —14 in Qj/, 31

»9 aut •>}/ aa/m 34aut 4/ </. 163 I

21 triduum quatriduumve Q^4/ quatri- 2

duum nec »4

23 creberrime ^ creberrimis 15

25 fcio -i/fciam 18

27 duftis -v)/ ^/«â/ 24

29 Tun' Q^rJ/ Ta 27

3» poflet -4/ poterat »64 3

159 I Auli lex, jus •>!/ Alexius 8

2 ex 4^ <»'•

6 noftrje -4/ </. 912 non feciffent \ d.

»9 probaveramus Qj\^ prohamus 10

20 nepos evadit ^/ ne pofje. Vadit 16

21 inquis 4/ /»y«// »9

23 Cypro 4^ ^//ro 22

25 caeteras 4^ catera

26 equitatu 4^ equitatus —

.

29 Nimis, nimis QjV îmis 23

32 omnia 4^ omnino 24

34 et Brutum 4^ ttec Brutum 25

160 S tua 4^ d.

6 Corcyrsea Qjôreyre ea 26

— Cupiebam 4^ Cupiam 27

13 remitterem 4- miiterem —»S quippe gentium 4- d. —»7 a. d, Qj?</ —19 et 4^ ut —22 Pontinius Qôtntinus -^ Pomptinus 28

— convento Q4/ conventu 2924 tagax Qj-ajiax ^fagax 165 2

161 8 dilaudas 4^ tu laudas 424 ut 4 et

5

25 Cyprii 4^ Cypri

29 nifi -4. in 6

30 pecuniae \ pecunia 931 liberalius Q^4' Uberius 16

32 talenta \ tanti 21

162 I Matiniura Q_4/ M, 26

7 qui Q_4/ quia —

.

Tcm. VIII.

cum 4^ ô»

Scaptio 4^ Scaptius

Gavius QJ2aius-^

CaiusClodii canis Q^Clodianus

afleclae -^ affecula

Gavius QfJaius J/ C.

Culleolum QfTuUeolum

cibaria prasfedi Q^-\> ciharia? pro-

fedo

oratione QJi/ operatione

eum 4/ cum

folus QjJ/ folum

Granius Q^^' Gravius

ad 4^ d.

et 4^ «'

de 4^ d.

multum Q_</.

ne 4/ me

fi nihil QJ/ /leliquos 4/ aliquos

fratrem Q^-^ i^.frairem

de Q^^' '^'^

Tri^v^xyAvctt Qjn^ûgyAvcii ^ î^^ti^'

y.'(vou

vma-Vj? "]/ voîns

E<j Q^^' "

queo 4^ f^"

abfuifti 4/ «^//?/

aliquantum Q^^' '''"' ûantum

^vvxipa Q__ |y»v<j;!(;» |t/v«a'g» t?j ^vtsiTri

4/ i,vvxosis

5^ 4^ </.

^

^sfpyp^KeCi^ Q^TriuûfUKttaf

hoc Q/o

[A.»aiv——xoiiî?iâ) Q4/ «/.

xJ Q^4 </.

XiiÔVrilTIMTlKUV Qj4 XSppO»)(0-<T<x£!»

/wi QjJ/ </.

ftvSj Q^^' T^v^S

7»Ti!<;> Qjr»T«i»

SîoiXucrDetQôu Qj4 0(Si/At;r!ic9-flf«

UTTiXiliîllOV QJcTiMuB^lfOV

UKOl Qj^* ^*

poteft 4 neceffe

tempus Q_4 tempui efl

jam emeritum Q_4 '^»»^« meritum

reliqui Qj-eliquis

literas Q_4 ejus literas

dies 4^ ^'^-^ '^'

Attii-ulse Q^rticulata-^ articulate

inquis 4 '" quibus

certo Qjerte

Rrr



VARI^ LECTIONES.p.

165

166

»67

168

I.

28

31

4

59

10

1

12

16

»9

22

23

25

29

3»

4

6

7

10

II

t2

»9

27

28

I

certos 4/ cateros

noli -4/ rf'.

Cum jam -vj/ quoniam

certoCljerle

fTripiêif te fcripferas -4/ W«;(j8 in/crip'

feras

eae me pungebant -4/ f« me pugnabant

tradere me (Xjnih: iradere -^ tradtre

remanere 4^ remaneret

num 4' «"»

quse i}' f«»V

fert vita -^r fortuita

molefte 4' modejle

in eum QjJ' meum

Kti/Et

Quintus filius \ d,

etiam Q_jn:

Quid -4/ ôJpercunftando de -^ percontando

recepit ^receperit

ita ut Qj^' «a/

juffi Qj4/ »///$

plane Qj/.

Ifli 4/ ?//^

ejufdem 4^ ejus; dein

ad me 4^ mihi

etiam 4^ autem

p. 1.

168 6 etefiae 4^ " C/'^'^

8 Rhodiorum Q_4' Rhodi

9 Tarquitio Q_4/ Tarquini»

10 lor.gis 4/</•

13 difpicias 4^ defpicias

16 adniteretur 4^ admirelur

»9 At 4^ -^c

22 tua; 4^ </

24 Piraeea 4^ Pyrea

26 fum 4" ^-

27 literulaium 4* Itterarum

29 ita 4- ijia

30 a. d. Qjz^

169 3amavi QJ\> clamavi

6 jubet 4^ /w^*''

7 Turannio 4^ Tyrannio

II ille ne attingat Q^ illa ne attinga$

16 te 4^ ut

»7 relinqui 4^ rtliqui

»9 quidem 4- i'cni

20 Tiifie* 'o»«g«v Ijt4«/. F.adeni

(jiiiot f|i» eadem

Q^'\' Tbt*

21 iTt^piviet 4^ s^Jy^jjo»**

26 id efr 4^ idem

28 referaturne -4' referanturne

30 legiones 4^ lesâtiones

31 In arce 4^ Marce


L I B E R VII.

Edlt. Olivet.

p. 1.

170 6 has 4^ hae

— putabam -^ putaiant

1 cohorruiffe Q_Cum horruijfet

— quod Q^qui

12 legionibus 4^ legationihut

13 de QjJ- et de

14 Turannius 4^ Turamtf

MSS. Q^vp,

p. 1.

170 16 Xenone -^ Zenone

20 te Qji.

171 3 quanta4'fd tantam quanta

—— mihi -^ quod mihi

4 cum 4^ d.

6 complexus 4- compUxus Tompeium ei

Cafarem



VARIi^ LECTIONES.

171

172

1. p. U

12 onini 4* ^/ oitini 176 12

I 5 Casfare Qji^ Pompeh >4

16 Ponipeio QjJ' Ca/are 1623 illa ultinia •\' d. 20

25 ne -v^ nec 27

29 ut illi ij/ utile 177 12

— adjuvi 1]/ Audivi »9

32 MoUf^Clf -Vp KlOtCfXMf 26

J3 TLtiXuSoif^x; •vj/ n* t*Ja,M«J 31

— «A5y;;;«ii» x«T«9^«V« Qj^' i^^VZ^ 33

2 in v|/ «^ 34

24 plus decrevit ij/ </. 178 3

— quam fi -vj/ j-z/iT/f 5

26 Hirrus >)/ Hirtius 8

29 ille 4' «//'" 10

32 et %}/ ^. —3 Craflipedem -^ C«fiifidem »9

8 quo (Xj^ 1^0 —1 1 pofTem Q^v]/ fojfet 20

1 2 Ifla Q^^l/ Ita 21

»73

13 uaiyLT^-m. Qj4/ ^* (cum/patio)

— lubebit \jubebit

1 5 an Qj>|/ ^.

20 Onchelmites Q^4' ^nches mitis

<— Hunc vj/ d.

— a;r<»»Sa«^8VT« ij/ (TWSfCSfVâvTtffi

27 portum \ portu

28 obvia 4' obuiam

29 eam •i/jam

—eft quod 4*

fao'^174 2 manum Qjvj/ animum

3 non Qj4/ manum non

8 M' Curii Q_/lf. Car/

10 fe Q^4 ^.

1 2 deporto Romam QjJ/ </f Tortorio

1 4 libella QJiberis iu \> liberto

— ex teruntio Qjx terunciis ij/ extarnacus

— Alexion Qjilexiom

15 muneratus ij/ «»»wa/aj

1 Tliyamim QJ^ranium \ Thyanum

I 7 efle Q_4'.

19 inquit 4/ quidem inquit

20 pudentius \J//r«i/i?«//«j

23 non intelligant Qjntelligant

26 Commodo Q__4/ iômodo

175 7 conjungens 4/ fo«/a«gî

1 qui QjJ/ y«i ^«/w

14 Itaque QjJ/ Id itaque

16 dierum xx Q_dxx18 necefle eft : jam Qjiecejir Sefiiam

25 liberos -^ lihros

176 2 Ante dieni Q__v^^

6 \.t\de

10 nunquam 4 unquam

22

25

29

3'

32

33

34

179 I

2

5

7

910

12

13

16

18

'9

22

23

24

25

30

3'

10

•3

14

'9

21

30

i8o

quod 4/ f«o

fffipe QjJ/ ^.

utriufvis QjJ' utrumvishaud 4/ aut

quod Q^quo

ipfo 4/ '^.

?rS c-xap«f 4 '*' o-Kecf»i{

omnes 4 iJww/

folum i^fiilam

nunc QjJ/ «««i: etiam

Veientonem QJêlentonem

accedere 4/ <»'.

fcripfifti ^ firipfi

ei vici Lucceii Qj}' ^«a«' l,ucceis

ego 4/ ^.

hoc tempoie Q^^^' ^»

in eo 4/ ^.

ferperaftris QJ\f ferpirafiris

doleas 4/ «^f^âj

admiratione Qjidmiratione in ie

neminem -^ nemo

meifque 4^ '« his qua

audlionem 4 aSiionem

Pirseea QJîrea

Pirsea QJPirea

Piraeeum QJPireum

in QjJ/ d.

ut oppido 4/ ''a oppido

et QJ. d.

non rebatur Q^noenurehatur 4" «<"«

re Q^fo

Piraeeum QjJ/ Pireum

in Pirseeum—;—captam Q^d,

oiifôv^ 4/ d.

Piraseus Q^Pireus

Balbus 4/ Babufi

digitum 4/ dignum

reperis 4/ refereris

Tarteflium QjJ/ Tartefium

Quid Q_4/ %/aperueriiTius Qjiperimus

rem Q_4 >'?«'»

ferret Qjfferet -^feret 1

Curio 4/ Curionem

a:quo 4 <«'^>'o

cum doftum Q^perdo£lum

ab Qâ

a. d. Qjj*/

a. d. Qjid

dederit Qjiederat

a. d. Qâd

mirabiles utilitates Qjnirahilis utili-

tatis

R r r 2



Y A R 1 JE LECTIONES.

i8i

182

183

1.

3

b

»7

23

30

3>

2

8

»3

J4

16

»9

22

2?

26

27

4

184

185

186

14

16

»9

20

23

25

29

346

9

30

9

II

»5

^9

20

21

2426

29

30

3'

2

3

413

16

»7

»9

Lufcieno Q^Lu/gemo ij/ Lugeiiio

luniani Ci^fumma?»

mihi deeft i^ »/>6//

hic

CL/futilius 4/ melius

te i|/ r^

poftulatio Q_\|/ impuctens fojlulatio

refiftamus -v]/ refifLam

ferebamus -i/ proferebamus

at quodam modo Q_^ ^/ quoiammoda

te mihi Q_\^ wf /M/

puto tu Q^f)utaio

tua efl humanitas >]/ /«y? humanitus

fui -^ fui bene

XIII "4/ XIIII

Pontinium Q_^ Vomtinum -vj/ Pompli'

num

ne moleftus fim Q^-»]/ moiefus

igitur Q^ y<7/« /^/'«r

Ai5-v|/'j Qj/. {cum fpatio)

Refpublica •>]/ jRf/. /.

defert ^}/ r^r/

ea %]/ tf

effet ^ efi

nunc i]/ tunc

qui id >]/ y«o^

dies Qj]/ <//>«»

placet ? Q i]/ ^.

Mitylenseo i]/ Mitilene

plebes \ plebs

tOt t]/ d'.

difpulfae -v}/ iepulfee

fuerit i]/ «'.

Aflentior 4/ Affentiar

Lavernium Qjj' Lavernium conf,

ûici ivvccXie; Qû;rvoj iiKdvu,oi x]/ fTiiej

audiens i}/ audieris

cenfes ij/ cenfet

ira Q_/« -vj/ //^

autem -^ autem illud

et Qj/ /«

Cicero Attico Sal. Qj^- «s^-

ades -v}/ «^f/?

Bafili 4/ Z?«////

fimul tu Q -^ flmulto

haberi v}' habere

obtinente ^ oltinere

id Qjdei

non 4/ «0« f/

impediens 4^ impudent

ea 4^ </•

quod QjV ^«/V

tradat 4' trahat

p. 1.

186 25

26

31187 3

1

>5

17

»9

20

21

28

7

8

188

189

190

191

»3

17

21

22

25

28

30

3»

32

33

58

12

19

22

24

3«

13

>S

23

25

26

I

2

5

II

12

H16

22

25

magnum 0^4^ magnum

putet QJi^ putat

remedium 4^ retinendum

a -^ d.

legis legis Qj^ legitimum

fuccedatur Q^fuccedant

mei Q^ meam

tu 0^4/ </.

torqueor 4/ 'vehementer iorqueor

nec quid Qjiequid

amentiffimi 4^ amantiff.mi

et 4^/^res 4' rf'.

certe 4^ incerti

t5 x«>kS 4^ d.

Lucretino Qjjucratino 4/ lucraiivo

millies 4^ milites

iftiufmodi Q^^' illiufmodi

aat Qj^/ d.

Redeamus Q_4' debeamus

parietibus 4^ parentibus

idem Q^^^ ^-

tamen 4/ tantum

OuTu ciy^âif Qj^ d. (cumfpatio)

nefcio ^ nefcis

fftQJ/^.

Campana 4^ Campania

deleftus 4^ dilecius

referatur 4^ ccnferatur

«g(M>) QJjora 'vtee 4^ ora via

Kal.0^4/

Kal.Jun.

putes QJ, putas

enim QJ.nefcitur 4^ nefciatur

tardabit 4^ tardabat

Demittamne Q^^^ dimittamne

Tamne Q^^^ Tameum 4^ cum

invidia 4^ injuria

tuto 4^ tuo

vides 4 liide

excrcitu ; tenet multos Q, 4^ extrci*

ium ienet multa

concupivit 4 cupiunt

ne Picena \ Eptcena

teftis -^ flet

timidius 4^ iardius

fit 4^ ejl

certe 4 certum

amandandi 4" emendandi

ad urbem 4 d.

fcripfit QJ^ fcripfifli

meipfo 4 ipjo



VARIiE LECTIONES.

191

I.

32

192

»93

194

33

3 +

2

6

9

»3

»9

21

22

2629

I

12

*4

19

20

24

28

30

2

II

18

19

29

195j^

3

18

21

22

25

27

31

910

»3

»4

25

196

te 4' ^j^'^

numero Q^frire

tuum (Xjuum eenigma

fuccones Q^/dccones -^ d,

dicis : in eo \> d.

aeftuavi Qjejlu aut \ d.

Minturnis a. d. Q^Mcnturnis ad

ille \ d.

a. d. Qjid

a. d. QâdIguvii Thermus QÎngui termus -^

Ungi Thermis

Attius Qjlnius 4' Accius

Ante diem Qjida. d. Qjid

Theani 4' Têani

etiam 4' cjf^

qui Qjj/ ^.

patribus 4* p^^rtihut

Secutorum Q_Ji^ fcutorum

JOD Qjt'. (cuinjpatio)

caeterae ^ cateri

ulla QjUaprasdia 4^ pr/ejidia

Equidem ad pacem Q^^' pocem qui-

dem

bellum 4^ bellum in civilihus

Jicet Q_4' liceret

a. d. Qjid

Kal. 4. <^.

haud QJ^ d.

metuo ne obfit Qj^ metu r.e ahjit

Furfanoque QJûfanoque

varietas 4* 'veritas

Attianas QjiElianas 4^ Accianas

ac Pompeii Qj]/ ad Fompeium

a. d. QjdCapua 4^ Capua

a. d. Qjid

profeftae 4^ perfeSla

quo 4^ qtiod

Cicero Attico Sal. Qjl.

poflulet 4^ pofiulat

Tamen Qj menon

jam 4* d,

CaEiari QâfarIX 4^ vni

Itaque 4^ Ita

mali 4^ malum

plura 4^ d'

autem \ d.

'

tuipi Qjl' turpe

p- J.

196 26 mifero 4^ fnifere

30 fi QJ, ^.

3» jacebit 4^ tacehit

»97 6 QJ,d,»5 cflet -^ e£cm

16 nimis 4^ minus

»7 molefti frater Q^4/ mohfligmus

invitoque fre.tre

25 te 4- ^/

26 •îvOyiTiiilutt^ 4^ '|'£f^'i»"ioôir

28 illius 4- nuUius

198 2 Quin 4^ .^/

3 epiftolam QJ^ eam epifêlam

6 11 Q_iiii 4^ III

14 defpeiavi 4^ defideravi

16 audiendi 4^ audiendi aliquid

'9 dicebatur 4^ ducebatur20 Attianarum QJtinerum -^ Itinarum

21 conferat 4" conferat

»99 H adfit 4^ îif^

— cum 4^ luem

18 illa \illam

24 Conful ei refcripfit 4^ Conjuks, Scripft

28 s-y.E^jWos 4^ d, (cum fpatio)

200 13 cedendum 4^ credendnm

»7 etfi -i^ ut fi

»9 modo. Quid ? Q^^' ft^ô quidem

21 fis ^fit

23 vefperi 4^ vejperis

201 10 remittebam 4^ mittebam

14 ipfo 4/ ipje

19 ejufmodi 4^ (Jus

21 Cjefaris \ L. Cajaris

2$ Philotimi 4^ Philotumei

30 fequi -]/ injequi

' iiimillia. Idem Qp/;». Ide^-^vim.

Idem

202 5 Capua 4^ Capuam

8 habere \>frmum habere

9 QJ/ d.

II fcifle \ nejcijfe

»4 Cicero Attico Sal. Qd.

>9 Cffifaris 4/ Cajr

24videri

Q^^'"^Here

25 negavi 4^ nf'Vi

26 cui Qj^f quin

27 deferret Q^^' ^^ (" referret

— At QJ^ a

28 pro fuis rebus Q_4' ut prorfus

203 2 meae ^ me

5fcribenti -^fcienti

8 num \ d.

9 faciam ut fcias \fciam ut fciebam



EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R VIII.

Edit. Olivet. MSS. Q_-v|>

p- 1.P-

1.

204 5 tamen Qji. 207 26 exploratum Qj^' exploralum fit

— tam ij/ </. 30 fui juris, fubeundumque Q]^^'^^^-

6 fcripferat •4' erat eundum

13 tutiflimo Q^tutiJ^me 3 1 forte 4 /0^^

1 8 fic Q_/f — quando QJ/ fi quando

205 4 a bonis Qj4' î^ omniLus 208 1 quas fint 4^ quidfit

8 M. Q_-4/ ^»/; 3 nifi Qjti

9 nec 4' ^. 4 Rempublicam 4' ^^« /•

1 2 habeat -3^ habebat 5per vim, et -^Jervi mei

1 3 vero \ d. 7 adoptando 0^4" optanda

22 quod 4^ qua 9 idem ^ fidem

— credidifti QJ\, credis 1 3 Kalendis Martiis Qjl/ ^'?/. M?r/. </;>

25 breves QJ>revis 28 infirmus 4^ infimus

27 cum ^hujus 30 habui Q__4/ habuit

30 non dare 4' mandare — negotii 4^ negotio

206 Iea

Q,-v}/

m>? 209I cum filio, aut

Qjt cum fiUotin

2 poffim •4' pjfum 2 aut 4^ '^^

6 tu 4' /^ • 6 efferre QjJ/ hacferre

10 cujus 4/ quovis 9 fcimus -^ fciemus

1 1 mori 4/ »c» zi^jm 1 3 hoc Q_4/ ^.

16 non 4^ d' 14 Aliter ^ Jlter

17 e -v}/ fAT I 5 certa 4^ eerte

20 nunc Q^' rton 16 atque fententia; efl Qjit fententia efi

21 fed \ jed in — Thrafybuli ^ Fhilippi

23 illud : Des, id feras 0^4^ iUud defi- 18 iidem 4^ eidem

deras 20 an accipere 4^ d.

25 Domi Qj^' ^^^ ôva incipit Epijlola 22 ne 4^ (/.

— tura Q^^* ^^ 24 eam partem ^ ea parte

32 uno in eo QjJ/ ;?(?« wô 26 ut Qj?'.

34 fi ille cedat 4^ d. 29 Domitium Corfinii cum Q^^.

ao7 5 Praeterea 4^ d. 33 a Confule duci, Q^-\t ac conftdibus

8 inflammaram QJnflammarnm ducis

— Formiis QJFormis 210 1 Eft 4/ £/

9 profefturus QJ/ profeS?us 3 Trebonio 4^ Petronio

— videro 4/ quidero. Vale 4 tra>ififle 4^ traxiffe

II cum^^y^w — fumraa Q^fuum

1 2 eflet 4/ f/. 5"^^ 8 et Q^^.

1 4 cedat 4' excedat 1 6 praebuit 4* probavit

20 cum fortuna Q__4/ / 22 efferre 4^ efferrem

21 maneo 4» wi?^?^»



VARIiE LECTIONES.p. h210 24 Ad " miferam -^/ ^.

2; fignificantes ^ Jignificatior.em

27 non unum Qj4' hominem211 2 fine ulla %]/ //»//a

4 naveni QjJ/ «k/^/«

— paravi : tuas Q^-vJ/ parwoi duas

5 Attium 4/ Atticum

7 Cnasuni defertum Q_4' Cnaus

ncjier Brundifium defertum

10 de Dionyfio Qî]/ d.

15 te %}/ /* »0«

16 \\\m ^vfyCiiêivret QîJ' ^ TreJi^fti

17 eum dixifle (^vl/ rttw dixijfet

— capitl QjxJ' '«/'V^

— O meam Q^;« faw

20 Pollucem -vj/ Pollicem

24 Tu Qî]/ L//

— M' Q^de Marco 4' ^/. C;</-/eK/

26 ei, ut petii, fi quid CXj\f petifi qui

27 eroget 0^4' '"«J^J

212 5 cujus4' quovrs

— Confulem Qj^ con/u'es

7 a. d. XIII 0^4^ ad VIII

8 fcribam, tua. Clj^ /c/eiam, /ua-

9 interfit QJnterefi ^ /(1 mutafie Q^^' mutaj/et

19 a Qjl/ /«

22 ab 4^ ad

25 verecundiam 4^ 'verecundia

213 3 At ^'^'r

5quos Qj]/ tf',

— fcis effe ? cum Q^ /cij/e Jecum

6 XXX Qjriînta Domicius

— deferet. Incredibiliter Q^^' de/e in-

credibiliier

7 pertimuit Qjimuit

14 patiiam reliquit 4'/«/''/'2«»<^C/^^«/'

15 nec -^ ne

25 pararat 4^ parat

214 4 rigis t59^' a Q_4/ d.

5 K<js< wasvt' tir Qjij/ ojjt' I»

10 minus Q_4' d.

I 3 defcribendam -^/ribendam

1 ad 4^ /^

18 cum Qjl/ quo

19 aflentari 4^ ajfentiri

23 perfpeftum 4^ expertum

26 Nae Qjv]/ «jc

29 amplioribufne Qjimplioribujve

30 tempeftas QjJ/ tempus

31 quid QjJ/ ywff^' ad

215 3 gratulantes Q^âfla'?/?///

7 iCal. Qj|/ </. (cumfpatio)

215

216

217

218

219

220

1.

1 Tullo 4/ TulUo

12 me illorum 4^ meliores

1 7 foedi ffi

ma 4^ fidehffima

26 occulta via currens 0^4^ occultavit

occurrens

28 cui 4^ qui

30 et Q_a/

— crudelitatem 4^ creduUtatem

2 letÎones Q_4/ legiones xi.

3 Plane 4^ phnuin

7 quid Qjiuod

8 quod in nominibus 0^4^ ?«<" '«

7iummis

1 1 poffet 4^ /o/^y?

13 Volui te 4/ Solvite

17 confillit Q^/ confiitit

19 dies, vereor Q^4/ «'/w. fed vereor

20 fit Qj^ fim in

23 velimus 4^ volumus

2 minime 4/ maxime

1 1 repugnare 4/ regnare

I 3 igitnr 4^ d.

14 ut ilia 4^ «'///a

15 mari magno. Non multo Q_4' 'W'"'W

magno tumultu

18 quidem 4^ qui

— nos utrumque 4^ nofirumque

21 et quati Q^^' ^"^

22 vi Q_//?

24 univerfus Q_4/ univerfam— confligendo 4^ oblgando

26 confoiationis 4^ ccnfiliationis

28 quid 4^ quod

29 minor -^ junior

7 Memini QJHc nova incipit Bpifiola

— tibi -^te

8 5rsg< 'OtMiûoKi 4^ ^.

— velim Qjvellem

10 Magnus Q_4/ Potnpeius

II a. d Qârf

— Kalend. Qjl Idus

I 2 et Q^f/ /r //////

14 a. d. 0^4^ ^d

I 5 nam fore Qj/.

18 An:e diem Qjld

19 ex quibus 4^ et

24 praecepifiies 4^ percepijfes

26 et Qj/.

28 Eppium QjJ/ Oppitim

7 T. Ampium 4^ amplum

I5

fin 4^ i^.

23 Si vales, bene eft QJ.7 D. I.asho QjJ/ Diaiio

1 2 mihi dixit 4^ d.



V A K I JE LECTIONES.p-

2Z0

221

222

1.

»7

zo

7

8

10

IZ

»3

H»7

25

3

6

7II

13

2025

28

3

5

9II

»5

20

25

27

31

2Z4 16

21

23

3»

2

223

225

2Z6

5

6

10

II

15

16

»721

25

2

5

14

16

19

20

21

zhQJ.a. d. Qjz^

praefidii -^ prajidio

Interim ij/ Inde primo

a. d. Qj«</

a. d. (âd

videbatur i|/ 'videhamus

fuiiient •J/venijfent

armatorum -i}/ armorum

z.-\> d.

tuum -vj/ '^*

pra; •<]/ />ro

a teque t]' atque

large ij/ /ar^/?

duxi 4/ dixi

tum -v}/ /a«r

fubjicerer -^ fubjicere

unquam ij/ nunquamvicit •>]/ «//?/

lippitudo 4' ^*

hasc ij/ ^<;?f « /^

perexiguo Qj4' perexiguo tempore

imparatam Qj>]/ imperatam

Fabatum Qj4' Fabium

tranfirem \> tranfierim

funt ij/yf///

recordor ^ recordalor

tamen Qj/.

Culeonem Qjl^ CuUeonem

prsfcribo 4/ perfcribo

Albae-J/ ^'>

praefidium QjvJ/ d.

Lselio QJ!lio -^ Duellis

feu per Q^-^ffemper

ac ita 11/ f//(»«

cenferi QjC.

eodem ij/ ô^m Brundufium

eratis •!}/ m//j

quod -^r quot

deducerent. Q^deducerent. Vale 4'

ducerent

contraflis •>]/ conjundis

prodefle ^ prodejje poffe

a. d. Qj2i^

progrefTum QJ^ progreffu

et etiani Q ij/ d.

a. d. Qj7^

Samnium \ Samium

UiTibria ^/ Umbris

Albam i]/ .Ba>bum

ut •<_-v]/ tf/

omni copia huc Q_i|/ o?nnibus ccpiis

hoc

Metufcilio QJ^ Metufiiko

p. 1.

226 23

227 I

8

12

'S

»920

25

S28

iz

229 I

8

13

20

23

27

28

29

30

32

2

46

8

H23

30

2

6

13

16

28

29

230

231

3«

32

232 2

10

12

»S16

18

.'9

25

2b

28

confpedlum \ confpe£lu

contingit \ contigit

His Q__ liic inciint no^va Epiflola, qucC

iiceronis nomen prisfert

fica a te \fic adpoet<s

a. d.XIIIQa^XlIIIte 4^ per te

voluncate 4^ •voluptate

a -^ d.

quidemQJ\> d.

^ d.

efiet 4^ efe

nifi agros -j/ d.

debueritmultum. Qj defuerit mul-

tum

ambulat i|/ ambulabat

et iis diariis Qêcifidiaris 4^ et iis

diais

quod -vj/ quoque

Rempublicam 4/ ^^'/.

eJicere -^ elioere

Tiburtino Q^4/ Tihurti aut

modo QJ quo

Lepido Qj^- Lepidus

Ait Q^-\,Jed

apifcendi Q^^' adipifcendi

grandem ^ grandem effe

Ante diem QÂdPinario -^ primario

in 4/ Id

commutationemque

Qjeemmutatie-

netn qui

Jovi ipfi iniquum Qjouupfmicum

qua -^ quas

fetenas ^ fetonas

defidero Q_^4' defero

me derideri 4^ mederi

uUam ^ illam

apud eum Q_^.

fcito : quo modo QJ\>fciet quomodc

confieret Q^tranfierit

mei tuique -^ me illudque

fcio, re QJ fcire

veriflime Qjvelisfumme

et tutum Qjficetum -^ metumconfcindi -^ confciendi

venditant Qjvendicant

Deum Qj4' ^^ eum

Hunc •vj/ d.

Quas •4' Cum

iilius 4 rujus

DCCCL Q^^* ê CCCl

demum 4 ctLmum

IV QJI/i

Qaod QJ d. (cum fpatio)




L I B E R IX.

Edit. Olivet.

p. 1.'

233 12 qucLTidove -^ quanJoque

— funt 0^«^15 Hinc 4' Hui

1 8 qua QjJ/ guam

2 1 in conviviis QjJ/ mihi ej/e wre in

ceTfvitiis

234. 4 incendamus -vj/ intendamus

8 et il/ in

9 Proquseftor: ego Qj^ prope ego

I o accedet Qj4' accejerit

I I irafceretur Qjta/cetur

22 L^To Tijv ^«>«X;)'4//i' Qjl/ </. (cum fpatio)

— dedifti QJnde dedijii

27 Sed aut-vj/

5«^ autem29 abs te •4' ex te

3 1 tibi 4' //'^/ /)>/?

S35 2 nec fas Qj^" »C/^'

3 averruncent •4' annuerunt

9 etiam -^ ejje

—• xx-viratu Qjcxv. iratum

II ne ^ me

13 fcilicet-^ /cilicet ajperius

17 queretur 4' queritur

18 inter >}/ i/^r

— eflet ij/ {/!'5

1 9 ea 4/ wfa

23 ne 4* ut

24 ci(pôiTti 4* *^§<*"' T^ff

31 Poftumus •;]/ /*o/?az«/a/

236 1 fimus \ /umus

8 Cicero Attico Sal. QjJ' <''•

20 VII 4^ VIII

22 Poftumum 4^ Vo/umium

24 eum \ cum

27 jam ij/ ^»'-

237 I Cicero Attico Sal. QJi^ d.

3 egeo 4- ego

ToM. vm.

MSS. CL-vf/

p-

237

238

239

240

1.

5 excluduntur QjJ/ excludentur

6 funt i^ Jint

9 ab 4^ a

10 Ese 4/ ^/

— TVfXVViSfilVVi 4^ 'i^»

I I TTîlyfjlOtTlVTiOV QjJ/ TTfKlATit»

12 x<v9i/vevir«» Qje<K9t/|i6y'«y

1 3ai§»iT«/ Qjt ^*

14 XUiÛ KCij 0^4* '^*

<"" Xoyai i]/ </.

"— « Qjj» ev ^/ 1 er

1 5 iresii 4 îTltv

16 iroTîefKyjTitv Qjr«A<ep^j)Tl«i»

26 ambulaverit Qjimiulavit

zy tuum 4' /a/w

3 cum Qljum

8 jam, jam QJl^jam

1 3 Curtium QjJ/ rar /«««

26 non QjJ/ //.

1 quis Qji}/ quid

2 cum ei QjJ/ cui

3 'AvTiKei 'iTotfM? Qjl/ </. (cum/pa*

tio pojl " rejpondit")

4 ipfe QJpJi

5 'A8/r»x«—— I;r«(W«»i5« Q^Hac Verhct

" matri " pracedunt

7 agenti 4^ agendi

8 officia mercanda QjJ//j^f/rt« « candida

15 Cicero Attico Sal. Qj/.

17 tranfmififle Q^^' /'''i^/J»//^ «ff

20 via QjV /« ii/a

22 abdam 4^ addam

27 et quidem QjJ/ «y? quidam

30 Curtium Qj^' Certum

3 Capua Q^'»!' Capua

8 ff



VARI^ LECTIONES.P' 1.

P- 1.

240 8 a. d. Q.i]/«^ 247 I

— IV ij/ III3

II Capuam \ Capua 9

12 cum confilio explicare nihil Q^ quouti conftlio

1

»5 KTe^ QjfTUp 12

16 ci».' uXxXuy.Tr!/xcif Qj/. (cumfpatio) »5

18 Me QJê ne 18

»9 ufo "vj/ i^J —26 nionent ^/ movent —

241 8 uti Qjvl/ a/ 248 2

9 et Q/a 8

»5 nunc "4/ /&a«f —18 meo Qjne 1

21 et feci 4/ officium 12

342 2 darem •]/ parem

3 eo die is Qjv}/ eos dies 20

5 quafi animuLx reftillarunt 4^ yad: 33

_/?««/ OTar« ^ illi aiunt 249 I

II facerem ^faciam 8

25 fcriptas -iif jcriptas liieras 9

28 depacifci Qj}/ ^'f/^y^'' 12

243 7 non 4^ d' 14

8 eadem 4^ fî^c eadem 20

»3 « TrXii a^cMOi Qjv}/ OTrui o^cMat 22

19 Noli Q_4/ wo/a; 24

27 iis nos non profe(ftos QJ^ his pro- 29

feais 250 2

32 quid 4^ quidem. M34 meum 4- ^. 16

244 1 Nos 4/ ^.

nifi Q d. —H defineremus 4^ d. 19

20 etiamnum 4^ etiam m/rc 22

21 pofllmus Q_4/ d^ 27

28 dignitati 4^ utilitati 30

29 rationi 4^ aaioni 31

30 fuos 4^ nos 251 5

245 2 fi vales, bene eft Qj^- Snh 7

»3 ipfe'l' d. 8

H voluntate QJonitatg 916 rogatus 4/ tcgatus 10

17 illi Q> /7//^ »5

Ig jam Q^-vJ/ tam 18

21 qua 4^ quam 20

24 quam fuae utilitates 4- d. 29

246 2 fignificare 4^ fignificari 31

6 reconciliarem 4' concilianm 34II mi 4^ mihi 252 3

»3 Magium QJlagnum 6

14 meo QJ/ et meo 720 Cicero Attico Sal. QJ. (Hac Epif"

iolafeptima adjungitur)

10

II

24 Aulus 0^4^ Maulius 12

a. d. Qj»d

Mevto»——auTo» QjJ/ </, (cumfpatio)

IV Q_?7A 4^ ///«?

etiam Qjtjampalpaboque Q__plaboque

poflim Qj^' pojjem

a te 4^ ante

colligamufque Qjolligamus qui

Jîpirlvu QJ fe/itvo

fimul ut rus QJfimili urus

ducetur 4^ rtuceretur

Arado QJlrodo

Chio QChoo

At quam veniet Q^^^' ad quam venit

eam maxime falvam 4^ eum maxims

falvum

ille quidem QjJ/ idem

gratia 4^ ^figratia

Jllud QJllum

rogari ^ creari

Confulum 4^ Confulihus

impendeat 4^ impediat

refte 4^ reHum

Phameam QjOameam -^ Fameam

enim te Q_^J/ eum de

Deli, tuum 4^ delitum

Antii QJntiData Liberalibus 4^ ^-

fcribere Q_4^/aV^

alienant Qj4/ alienantur

infulfae, indecorse QJ^ infulis unde de»

core fit

Nunc \ Nihil

Do, do 4/ Do

nominatim viris Qjmina viris etiam

Mamilium QJ Manilium

petiit QJ petit

crudeliora \ crudelior

Colchorum QJlhDicorum

adducere 4^ adduceret

Hunc 4/ nunc

cogitabam 4^ cogitaram

mea QJ mens mea

Haec, haec

QJHac

fi vel QJfinequartum -^ d.

das alteras Qj^' duas alteras litteras

enim 4^ {/«•f

Kalend, QJ\, d.

quod Q^quodefi

VII 4/ VI

facies ^facis

cui 4" quod

ac QjuM



V AKl JE LECTIONES.

252

«54

255

256

I.

12

«3

18

20

21

29

3»

34

253 1

7

8

17

22

23

27

I

3

4

257

712

16

20

22

24

25

26

27

30

3418

19

21

23

25

293

91

12

24

26

29

3'

6

»7

tali Qjalis (fed s punnofuhmtatur)P.

257

1.

18

Deinceps Q^ Deinde 26

fidam Qâdam 30deferendam Qêfendam 3'

difpertitos vj/ difpertim eos —fyllaturit QJ^ Ji illaluri 258 I

profcripturit diu Q^4' profcripiuri 2

jamdiu II

yiviKUTipov Q^Y uffiytKaiTtêv

remanent manendum ij/ remaneret, 12

dum —ninvitct Qj! 'i)utvee 13

Quid Qj\, d. 14

TiflKTfOV Qj-iKTiOt 22

certe -^ reSie 24

uaa•vj/ </. 26

W5ra T«y A?^|/<i' Qj}/ d. (cUmfpatio) —csetera •vj/ «r/a

eft Q^^ e£e —egeo Q^^J/ ego 28

Cicero Attico Sal. Qy, 29

feQ,^. 32

Csecio ^ Cetio —XIII Qjl' xiiii —etiam 4* â/^» «59 I

haec QjvJ/ /ôr 2

non dubitare 1]/ ^. 4autem i]/ a'. 5

qua Qj}/ fa/ 6

potes Q^^ poiius 9hoftes >]/ ^<7/?/V 10

partem •vj/ pacem 13

peftes \ petis 20

noflri Qj}/ »o/?m 22

Fauftum Qjv}/ Emafiium 260 2

et M£5-«/roTaM»«i» QjvJ/ d'. 4noftrarum -vj/ nojirum earum II

Ut ij/ /« Hfautor QjvJ/ auBor 16

duo delegi Qjiuos legi 20

precibus Qjv}/ et precibus 21

vir •vj' (/. 22

e paucisQjJ/

^/

/«aV 24putavi1I/

d. -—

poflum -i^ poj/em 27

fumus Q^fmus 28

Minturnis QJMenturnis —nos ij/ «0« 261 3

perfcnbunt -^ prafcrilunt —ecquidnam Qjt quidnam 6

quibufdam Qjv|/ quidem 9iTVfXai 1}/ iTOV/Ôi 11

Cicero Attico Sal. Qj/.

quidquam QjvJ/ «0» madt »4

ne Q_«rEgo illa. Q^-^ et ita illam

etiam Q^^vJ/ et tam

ecquam Q^quam

nefcio Qj^fcia

illeai qJi^ dikai

tantum •vj/ tum

fup. lin.)

ccIoD. QJ^ d,

fex QJ^feXiivt<r(Aot QjvJ/ d. (cumfpatio)

ut Q^^.

yoyjTeiuv vj/ ^. (cumfpatio)

Ilia Kxlfiivn Qj/.

occultationemQjccultefaionem

VTTi^la-ltit Qji. (cu?n fpatio) •^' tlT))g£-i;

fidelem : quas Q^fdelemqua

fcierimus Qj/ fcimus

fcripfit ij/ «'m>

Lanuvino <|/ Lanuino

Phameas Q^Phamea ij/ Famea

fomniabam QJffomniaveramex illo 4' ^*'///'»

Ut vj/ /j ut

perfpe£la re Qj^profpeffaret

Tene Qjtec

Magium •vj/ Magnum

Balbi 4/ «/^/-

prastulit •vj/ protulit

merum \ mecum

tibi 4/ ad te

A. d. Q^^</

videri >}/ ^.

IX\J/VIM

exitu QjvJ/ exitum

ocuB-itTinui narrabant vj/ narrabai.

Curionem Qj}/ Curione

Bsebius Q_Barbius

infans vj/ infamis

Illinc equidem Q^^vJ/ 1/// me quidem,

Anteros QjvJ/ ante pios

qui a Q^quin

Capua '4' Capute

a. d. Qjid

Capuas QjJ< Capua

funt literDB QJ/ Capua funfeum QjJ/ ^^ ôf «2?^^

illius QjvJ/ </.

Hifpanias nj/ Hifpaniam

primas ejus aftiones -3/ prima ejttt

adionis

Sed, fi Qjjr etft

Sff 2



VARIi^ LECTIONES.

201

262

1.

15 dlceretur Qîceretur et magijier equi-

tum

18 TfTA«, xuiTeôvQî/. (cumfpatio)

21 mentem -i/ mente

3 1 T. Rebillum QTrabilius

4 quae rogas ^ d.

5 qu2e ^gypta Qj]/ ^/ defcripta

— e Q^-vJ' (/?

•~ ante QîJ/ d.

9 fim Qjl/T?/

13 quodam 4/ ^«0«^;^

17 puto -vj/ ''''''

— inimiciorem \ immitiorem

19 a, d. Qljid

24 a. d. Qjfl</

27 paucos Q_J\f pauculos29 pueros Qjvp pueros tuos

•%6i1 a. d. Qî]/ aa'

— April. VI 1 Q^4' ^*

2 a. d. QJ^ ad

6 A. d. Q^^^8 a. d. CIJ.

j6 gaudio Qj4' et gaudeo

17 dicuntur il/V/Vaa/

21 habeboi]/ /^«^^9

364 2 V Q__vi

3 Matiique Qji^ Manlique

6 Formiis profcribi -^/formis frafcrihi

7 praeripi QJ^ pracipit

JO illic S/ ifiitic

264

I.

II

12

»3

16

18

20

21

26

265 I

3

46

91

»4

15

16

20

28

266 3

8

12

16

21

26

38

Curio vj' Curione

ita 4' 0^^

inde, id Q_«/ id

nuntiant \ nuntiare

follicitat QJ[> foUidtant

Cicero Attico Sal. Qj^.

nobis -i^ omnibus

quod -v}/ quidam

tardiores QjvJ/ tardioris

reliquos Qj}/ belli quos

de Cnjeo -v}/ digne

poflem Q^poJJim

negandum 4* rogandum

amavi Qjtmaho

Eros Celeris. O Qjro fcelerio \ acrt

Sceleri

fex -^fedx.itr»y.M)i Qji. (cumfpatio) \ KetraKts

Pedanum -p Pelanum

XoiXayiZa-a,t. Qj^ a^k tiyîHi

malum QjJ/ mallem

ofFenderim 4^ ojienderim

Deleftus QJileHus

unquam 4^ nunquam

Italia ceflit QjJ/ Italiam gejft

poflum QjJ/ poffunt

quid refert 4/ qui referret

certe 4^ etiam

petemus Q^petimus

Cephalioni QJ2ephaloni

gravitatem QjJ/ et gravitatem


L I B E R X.

Edit. Olivet.

p. I.

z6j 2 in Laterium QJ^ Lalierium

4 aellimo 4* exifiimo

7 comprobari Qjne comprohari

5 illis, illis QJllis \ ille

MSS. Qjv|y

p. 1.

267 10 Mi yi,kf Qji. (cumfpatio)

— inquit QjJ/ quid

— «<r3-»«£?——«[9r»Ae(jtt-/iy Qjvp d,

14 longinquum QjJ/ longum cufn



VARIiE LECTIONES.p. I.

267 16 Senatum Q_^.

1 7 tne indc tenes QjiJ/ meum detines

20 et jam (Xj^jam, et

268 I negligam>J/

nec legatn

9 exercitu et provincia •v]/ exercitum et

provinciam

10 fummarius ei Q^fum Marius et

1 eant QjJ/ cantent

1 2 tamen hoc ipfum eft unum QjJ/ tam

probi tfi tnagnum Jit

I 3 0-K.lfX.IA.CCTi)V CXj^ ffKl^l^Ttt

19 tuaque Qjuque

20 VTTlîV Q_TE(!T6;

— deledavit QjJ/ dehâbit

24 M. Antonii QJâcom

26«0"-j •v]/

«Aj)

28 fequamur Q^fequimur

30 tamen ij/ tam

32 me legatum Q^-vl/ eJegatum

269 2 leger Qjv}/ legerer

6 et inde Q_i]/ d.

8 A«ây6uira« QjvJ' '^* (cum fpatio)

14 ad me ^ d.

19 quod Qjiuid

2 2 ecqui QjJ/ ^/ fa»

23 cum QjJ/ «/

24 fcire Q^fcirem

27 A. d. QjJ/ Ad28 hanc "vj/ ^.

270 2 fugerim QJ^fugerem

3 etiam-«J/

</.

6 Tullum Q^4' 7'u/Iium

1 epiftolas ij/ /«Vfr«f

15 quoad -^ quod

19 jam Q_-<J/ </,

28 fpoliare v expoliare

271 1 aiebat 4/ (/.

13 confcientia 4/ _/?/>«/*«

1 5 nifi divine QJnfde 4' »i/^ ^'^

1 7 proipexerim -vj/ perfpexerim

19 ut ut QjJ/ ^.

24 eft -vj/ .^.

33 ab QjJ/a34 eo de meo QjJ/ ô</?»» w— ab Q^-vJ/ «

272 I Italiam QJtalia

5huic tu malo afFer i/ malo afferre

8 vita et QjJ/ ^.

9 indulgentiam nj/ diligentiam

1 o Hasc QjJ/ 7V««f

1 3 vero 4' '2'.

17 fermo ejufmodi QjJ/ modifermo ejut

19 Curio 4/ Car/

24 Hifpaniis QjJ/ Hifpanit

p. I.

272 24 dubitabat QJubitat

26 belli 4/ /V//-

— propius Q^pompeius (in marg. propi-

us) 4- /•rf?/^

27 eum Q^^' ei

30 putaret -i/ d.

3 3 plebem 4^ legem

273 7 furrepto \ furrupto

— non 4^ d.

8 a Q^^' afetsatu a

9 Sex autem QjiJ/ autfex

I 5quin QjJ/ qui

16 Ad quae QjJ/ afque

1 7 recelTuni Qj-eceffurum

18 Laudavit QJaudabit

24 dixerit ad me•vj/ dixerim

27 debere^/ "^^f^^^/

29 inquit QjJ/ unquam

32 acquievi. Levata QJi/ atque vilehat

33 fermonis QJi^ fermones

34 qua QjvJ/ â<e

274 2 fed Q^fi

3 videbimus •vj/ videmus—

• Oppios QjJ/ optimos

6 Csterum 4^ £'/ catera

8 quod •vj/ a/

9 Cicero Attico Sal. QjJ/ </.

1 2 certi vj/ f^r/f

13 fummam ^fententiam

15 Quinto QjJ/ qmdam1 6 ero. Epiftolam Q_ per epifiolam

18 Veftenus QjJ/ Veainus

24 ei ftomachofius, cum joco Qêt iflo

madio fi -vis cum loco

28 A. d. XV. Kal. Maii QJôces ifa adfequeniem Epiftolam pertinent

275 4 retice Meas Q_4' r^cjtet et meas

6 filio, fit a Qj^fratre ita

7 dein QjvJ/ de

8 mones QjJ/ memoras

— illo 4^ ullo

\6 et Si^pontam -^ etji ponfum

25 Melitae Q_4 Milttia276 2 Fretenfi 'QJiaenfi 4^ Cretenft

4 prseclara 4/ «j'^ r/<ir«

I o fpero nj/ 'i'/d'<'o

12 Oppiis Velienfibus QÔppio JUen-

fibus

-" cum QjJ/ yam

14 videbamur Q^vJ/^w/Vifawar

24 dicitis oportere QJ> d»

277 5 Perfas •4'/fry9

6 indignitas QjJ/ '« ^*^ dignitas

y potexuntQ^potuerint



VARIiE LECTIONES.p. I. p. 1.

277 g C. Ateli QJ^ Caieli 281 6

13 (enatum \' /enatu 10

14 ei i}/ et

16voluimus

Qj^ 'volumus 2025 malum majus Qâlus -vj/ malam 22

26 qui ejus 0^%}/ /« iW,^;? ii/V ;« 27

3 1 cum 4/ turpiterfacere cum ——- falute QJ^ falulem

33 non 4' ^- 282 2

34 ne condamus^J/

nec ofendamus 10

•— pofTumus Q^ pojjimus 16

— me QjJ/ d. —278 2 iratuiB 1]/ i. 17

3 iidem Qîdem 19

4 Hoc verens Qjvereris

— aflequor QjiJ/cquar —7 Appio Qj}/ ^///Vo

9 florentlflimus ac novus fex, feptem 20

Qj^forenlis ac no^vos ut uti 21

1 1 venerit i}/ aieniret 283 5

1 3serario Qj»}/ Afranio 1

14 fi Qj/fiii 16

19 vice^v]/ wicem 1

20 cenfueris Qjonfuerunt ^ cenfuerunt 31

21 7ra.îvT«>v QJ/ Tsraôix^fiâ, 284 I

2 2 tS» ^£ Qj>|' "«' 75» 2

23 ftx«r«5 Qji.

— ii erat -^ d. 3

2C t£ u<pxiei 'in 7rpoS4)g« Q^'^' ''®'» «ip«- 5

veiT(]/ iupx 8

3 1 accidet a}/ accidit 933 fibi •4' '^- JO

279 7 indigent >}/ ^_g-f«/—

— Ne hercle Qjnehercuie —— quod Qjjuid I 2

8 ;rXsJe)tS» QjV ^' /'<«'» fpalio) 1 5

14 fafyi) Qj-egyiif 16

15 c-y'vT>j|<f Qjaf. (cum fpalio) 28

16 o-t;jW7r«&«aj» Q^fi"i (cum fpatio) ^ 285 3

20 Antonio QjJ/ ^»/» 42 1 bello ij/ libello 6

22 Curione Qjvl/ Curtonis —24 literas 4" ^- 8

30 te iturum -^ d. 18

z8o 7 meo ^judicare 4^ ^. —10 eum 4^ d. 27

13 mifi 4^ î/^'28

14 literas 4" '^- 32

18 proclinata 4^ ^»^''/^^'^ 33

31 videbere Qj4^ «/ rf^^^fm 34

25 Quod peto QJ. - 286 I

27 civilibus 4^ "'^"'^«•f *~~

29 judicio \judico 6

30 XVI 4^ XV II

4 Dubitabat QJ)uhilavit 12

fe Q^^' d.

quid in Hifpania Q^^' quod in Hif-

paniam

meus 4^ mensquo

Qj4'f««'âdigit ita QJ^ adicit

Servius fiiius. Quartanam QJ^ Ser-

njiifiliam quarlanam

nihil, nifi 4' nonnihil

Caefar 4^ Cafaris

valet QjvJ/ 'valemus

fequere 4^ ut

ne aut 4^ d.

ofFenfae fuerit QJefenfa fuerint -^ of"

fenfafuerint

cunftatione te fubiifie QjJ' cogitatio*

ne lefubeffe

vidlorem QjJ/ 'viSiorem Cafarem

refiftentes Qjeftfientis

demittas Qjiimittas

Ei QjJ/ Et

invitus 4^ in 'vitiis

7rxôtn>ca>s QJ. (cum fpalio)

clam ibo QJ/ cla?nabam

caute QjJ/ cerie

(Tuv BiZ. Tci Xiyu Qj\/ d. (cum fpa»tio)

ti.wH(i,eit. QJ^ d. (cumfpalio)

Siciliam QjJ/ Socellam

Cytheridem QjJ/ Cytharidam

altera Qjeteraman Q^^' d.

Vide QjJ/ de

dubita, fi potes QJ[> dubilari potefi

vel iintriculo Q^^^ 'êlo ridiculo

plane 4^ d.

tam nefcio 4^ lamenfcio

aliter 4^ alter

laborat QjJ/ laboret

Q^ Axius QJ/ qua Anxias

caeteri QJ> caleris

ex illo Qj/ exilio

exiftimas -^ exijiimans

tempora funt, ut QjJ/ d.

fint QJfuntu,(p(c/.)nca QJ. (cum fpatio)

aftuariolo 4/ atluaria

veftenum 4^ "vel luum

ei.Trorofji.u'; QjJ' d. (cumfpatio)

eramjocatus. Id Qjrat id

Monetali Q^^* none tali

Proconfuli QjJ/ ProconfuUm

etiam 4^ d.

putavi \ putaho

cum QjJ/ enim



VARIiE LECTIONES.P 1.

286 14

«s

1820

22

23

27

28

30

3»

487

288

289

290

7

21

22

26

29

30

3

4

5

6

7

13

24

27

28

I

2

410

15

16

22

25

6

II

12

ndeupil ^rXivrUi) QjJ/ //. (cum/patio)

P-

290

1.

1 13

compafto Qjv|/ cum paSio »9

verum -4/ «'. 20pol lici tos Q^-v}/ poUicilus

illam 4/ ;//« 21

de Q_f 23

filium \fratrem 24

poffim QjvJ/ /o^»» 2?

quidquid Qjj' y«"^ 26

femel QlJ^ Jimul 30

de profedlione mea QjJ/ profeîonem 291 3

meam —perditorum •\' pôditorum 5

fi iftis Q^/uiforte ne ne tempi/iate 6

elaniant elaniant emijlis 12

junfti Qji'/(?/ 18

theatro QjJ/ theairum 20

Sed -4/ .^^ 24

jjS-isj ^(^«t;!i>i «^wToii Q_ •4/ d. (cum 27

/patio) 292 2

«fST^j Qj/. (cum /patio) ^ a^m 5

aliquid QjiUquam 6

ac fi quid Qjv|/ aliquid 7

cave Q^d'. 8

nihil Q__w w/;^?7 9

TT^ci^tv Qj4/ a§;(j^v 16

ad villara Qj]/ duellam —Ab Axio QjJ/ y/ Z)a;f/o 18

diligo——Minturnis Qj/. »9

fuerit ^fuerint 20putent ]> putem 2!

Curtio (^Curto 4/ Car/o 28

xIajjt* «!OK»a» QjJ' '/• (cum fpatio) 293 3

Cicero Attico Sal. Qj/. 4

QJ. 7

poftridie Qiji^ pridie 10

pecuniarum Q^ pecuniariam 12

erui -^frui —eft propter Qj^t prcpter »5

confolandum ^/ conjulendum 16

audiri >!/ audire 17

foret QJ^ fore 18

hae

QJyac

—expenfum tulerit, morari : tabella- 25

riis QjJ/ ÂT /1, Jufiulerit moram ta- 27

bellarius 294 4eflet, cum QJ^ ejfe quas

Eros \ Heros

timidiorem -4/ tardiorem

ii 5ra»?j eiytyveiuf QjJ/ </. (cumjpa-tio)

quo Q_^«/ 4' yai»<^

me i/. fe

fuccenfere Q^^" luccenferi

fufcipiendse -^ fujcipienda

Allienus Qj^ Alienus

a L. QJehis in anguftiis QjJ/ // /a angufis

Sed dii iftos QJ^ feduSios

Vedeno QJêdieito -^ Neaieno

fueris Qjris

advenifTet QjJ/ njeniffet

ignofcerem Qjignojcerem

defpeftam^J/ dejperatam

diffimulabimus Q_4/ dijfmulavimus

audierifve Qjiudierifne

Cotta 4- Cc^â

a. d. Q_«/j'

ventum eft \ njenerunt

Pompeiis QJ^ Pompei

Ninnius QJSlininius

a villaQJ\, ad villam

diverterat QjJ/ dewrterat

Tamen Qjummelius 4^ melius cji

mima Qjiuma (fup. lin. '* nura^*)

non modo 4^ nedumfifte Qj/ie

lefta ^ fcripta

a vetere -^ amertere

Ocellam 4^ cellam

iiy.gx.ii QJ^ cras

mihi 4^ nihil

aliter 4' taliter

quia pueris 4/ qui a pueris

XVII. Kal. Jun. QJ^ d.

Cicero Attico Sal. QJ.XIV Qjivu

tivToy.riS-iv Qjvriariaiv

gaudebamQjl'

gaudeam

Hifpaniis QJJifpanis

ex curfu Qjx curfus

purga QJ^ purgavi



EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R XI.

Edit. Olivet.

p. 1. P- 1.

295 II vicies Qlyiciens 300 13

296 3 multis meis Qjj/ multijfmis 14

4 levata Qj]/ snata

1 6 exegi \ exegit 15

297 I iis Ql-4/ vel —2 ea Qjam 301 II

8 et tam Qj4' ^//^/«

14 incommodum Qj« commodis 18

16 vides, utfunt, et Qâ/ (^^;// 4/ w- 22

^jVj, f/ 25

21 egeo -vl/ (?^(3 27

22 anguftiis Qjingujiis 302 8

— fumus Q^/tiiJimus 9

23 opinantes Qjpinante -i/ opinantihus II

298 4 fuftentetur per te. De Frufinati Q, >9

i/Juftenturpartim de Frujinatis

23— futuri QJ^Jutura 24

5 opportuna i|/ aptima 26

S epiftolas. Hic tua Qjpiftoks luBua 3»

lo agi 4- ^.g''^ 303 I

1 3 velim 4' velis 5

14 follicitudo 4//«/////«y(? 10

17 poflet -^ poteft »5

22 magis quodam 4' coram magis 23

24 tantae, ut 4 /tf»/<2, /iz// 26

— effecerint 4 effecerunt 27

25 Itaque nec -vj/ ;/tf^«^ »/ 304 4

299 5 poffini 4 </. 7

10 tantum^ tamen 17

— Bafilo QJ/ BaJtHo -—

1 3 profedlo QjJ' Jcriptis Utitris proJeBo 20

—- de qua Qjuam 21

15 deeflet Q^^ d'-?^^? 22

16 Quintus Q_ ^»<? 23

20 cum 4 ra« //^ 29

26 faciendum \Jugiendum 305 2

joo 3 veftrum 4 noftrum »3

5 eft QJ/Jenfi 14

1 1 modo Q_4' »<?2 »9

MSS. Q^n|.

Reliquo Qj>J/ r^r/^/o

Baibum et Oppium : iis Qji^ oppi*

dum : et quoniam his

confiderarem QjonJiderarent

credo Qjedo

es. Fadlum Qêft ea faSlum -if tta

faHumfim -^Jumcaufam -i^ caujamJuam

pareret 4 pareat

Tum Quod Q_^.

reprehenfionem il/ offenjionem

quam \ d.

Rempublicam 4/ reip.

meo 4 ^^

ftatim

^Juamperge -i/ per

ut "^ d. -

alienato i}/ alieito

te flagitari Q^nJ/ effagitare

prs '4//r<7

adjutum 4* od tutum

Januar. Qj4/ y«».

Balbum Q^Balbam

illic Qjlluc

deprecatorem ^ depredatorim

in Q_/V

VI 0,4 XVI

fim •\>Jum

Quotidie Qîecafus Q^cauja

infirma ^ firma

quieveram QjJ/ iveram

Ceffi meis Qjejfimus

referri \ dejhri

et 4/ ^/w«

miferam \ mijeram per te

ut 4 </•

quid 4 iî



VARIi^ LECTIONES.p. I. p. I.

305 zo poftea il' /?/? '* 31 ' '4

z^ {criptara. -^ /cripturas 312 2

2; filium ^fratrem 4

27 de i]/ ^. 6

30 confimili -vj/ ejusjimili —306 I mifi -v}/ «z//?/ 1 1

6 Italia QJ/ «//« '7

23 refcribam i/fcriham 23

24 debeant 4 debent —307 6 a. d. Ci_a</ 3132

7 die 4* «'. 6

9 maxime ij/ ô maxime 1

16 Poftea, cum Q^ PoJ}eaque quam 12

1 8 cognoflem •]> cegnojjfet—

20 Nilo meo his Q^Z,. Lomeo iis 17

26 illam 4^ d. 24

28 veftra -4/ «o/?r^ 29

31 congrefTus -^ ingrejfus 30

308 1 1 quod \ quid —1 2 fraftiorem ereSiiorem ^ erelliore

— acceflifTe 4/ «f«/^ 314 8

1 generi 4' genere i o

16 crevi puto enim ^creviduto enim 1

17 cretionem Qâutionem (r fup. a) ^ 12

crucionem 1

18 VIII \1/ VI 18

25 huc 4/ /^««^ 21

27 funt•\'fnt 315 2

309 I fatisfacit ^fatisfecit'

42 enim 4^ «^- 8

3 fcripferit QJ^fcripft 1

1 4 tam Qjamen 4/ '»« * 3

1 5 id Qîs 1

•^ fiat, tu QJ\^fatu 1 8

20 aliunde 4^ ahunde —26 quotiefque 4* quotiefcunque 23

27 Vale Q_</. 25

310 I cum 4^ d. 316 1

3 item qui Qj4' itemque 13

6 in 4' ^' * 4

13 aliud 4/a//?a^°<^ 15

16 parentem Q_4' /'"^''/«^' '^

17 num 4/ «^w 19

S% id Qj^/ «^ 25

1 9 quem Q^^^/ quam 26

— potes venire Q^pof eum res 4^ /?/? 3 '7 S

mw m 8

-— pervellem Q^per •vellem 920 quid Q__4/ yao^ 1 1

311 3 Quintu^ Qj4 ^*^ '4

4 cum Qj/. 318 2

8 confolatio Qji^ ea confolatio 3

ToM. VIII.

C. quidem Q^^' ^<»«' Cequidem

fit \fuitmagnas 4^ d.

fuades Q^fuadeo

ulla de Q_^4 'valde

in Italia QJtalia

\\\oQJ\,ul!o 7-"

fuperioribus 4 '«^"/'''«''î'^

perditis 4^ pradiSiis

ea 4^ ^«^

moneatis 4 monentis

et maxime quid fcribas Qj/.

egeo 4 ^50

defperato 4 explorato

Jun. Qj/.

qua cupere 4 quam capere

matri eam QÊmatiam 4^ Emathiavt

eram Qjsam

quam putato ea Q^^' ?«'«' fl^j''»*''^

^«OT confolandis fcripji P. tanta eif

moleftum Qj^Ji molejlum

illinc Q_4' illi

intelligis Qj4 id intelligis

a. d. Qâd

emiflus QjJ/ me mijfus

XVII 4/ XXIII

impeditum 4 impeditur

fcribas 4 refcribas

poflem Q^pojfmfi Qjl/ fl'.

fperare -^/ afperare

tantum 4 tamen

die XXVIII 4 d.

Selucia Pieria Q^Seleuce aperiet

Antiochias QjJ/ Antiochea

domino 4^ d-

differri QJeferri

de 4^ d'

Sylla ^ fiilla

commoturam \ commoraturam

arbitrantur QjLrbitrabantur

hic QjJ/ huic

videam 4/ d.

mei idque Qj\/ mittoque

utilitate 4 utilitatem

Nec fi in aliquem ^Jimale quern

ne 0^4 "^<^

improbitate 4 improhitatem

ne rogari QjJ/ negari

negant ufquam 4 negatus quam

Camillo QJlamilUo 4 Camillica

Camillus QCamillons 4 Camillim

T tt



VARI/E LECTIONES.p. I.

3'8 3 fcrjpfit, te fecum Q^/crip/ife t

fcripferat eum

:um -^

5 t^-^d.

6 et fic Qjtfi

7 valeres•>J/

'valere

8 Acufius Qj4' Aguftus

II Acufium audies Q^\ Auguflum au-

diens

12 ut QjJ/ «/ eo

i6 mifera -ij/ tmferia

20 feciffemus ^fecimus

22 malorum ^ majorum

24 etfi quidvis 4' etfiquid ^vis

' »5 de ftatu Reipublicae. O dii

fiaturi elodi -^ dejiauri clodi

Q^de

— generumne QjvJ/ generum ne

28 cum ab ipfo QjJ/ vim abufo

319 2 Quje bis ad QjJ/ âdam admetet qu(g etiam ad me vifat

8 ut QJ.lO redeo : funt Qj}/ reddiderint

12 te commorit Qjj/ et commoti

— enim rogarit Qjum roga^vi

13 fermonem QJ\f fermone

»5 fortuna fit. Equidem -^ fortunas te

quidem

16 me in Qjni ^ uni

p. ].

319 19 noftra -^ noflra

— tua QJ^ tua

20 noftra quae ij/ nofiraque

21 De Oj^fide

23 ccIdd QJ. (cum fpatio) \ cclii

29 nuntiant ; quae •>}/ nuntiarique

3 1 et Qj4/ ut

320 I aut QjvJ/ ut

2 curat djj/ rar^/

6 ad tempus Qj/. (cumfpatio) ij/ a//fl-

— accomodanda QjJ/ accommodandam

1 7 te habere-J/ i/.

22 quam obefFe 4" quamobrem

26 difceflKTe ij/ excefftffe

28 cunfti 0^4/ ;««//

30 fcripfi, apud st/9r/r«» illas QJ^ /cripfit

apud epijiolas

31 poflint, advertas Q^'»!/ /0^/« fl^v^r/flj

-— miferrima QjJ/ miferum ea

321 1 fimile 4 humile

2 Video •(}/ ^Wm3 dando 4 date

6 quid 4 qui

7 neque 4^ feque

10 loquare opportune Qjoqueretur opor-

tuna ij/ loquere opportuna


L I B E R XII.

Edlt. Olivet.

i>.1. P-

322 6 itaque 4^ atque 323

g fin rufticatur Qj4 in rufiicatu

10 et tamen etfi 4 tametft

1 2 complicarem Qj-oOT//;V<ir^

j 6 Axio 4' ^-^'J

17 quo Q^vJ/ quoti

20 quiddam 4 quidam

'323 4 naves delatas Q^4 navis deJata

MSS. CLn|.

I.

4 reflata Qj4 refiatur

7 funt \ fumus

10 «JtS |MEXf< Q.Y «'^'^' jlAsAfJ

— homini non Qj4/ hominem

16 Cicero Attico Sal. Qj4 d. (nec uUa

itt hoc libro divifio)

24 aut Qj4 et

25 Vennonii Qj4 Venntni



Y AK I JE LECTIONES;

325

p. I.

323 27 ab 4/ o^

28 hafta QjJ/ &a/am

324. I delegationem a-^

deUgatione r»Z Metonis 4/ meroris

3 Vefteni QjJ/ /^^/f»/

4 fed ludis Qj}/ etfeduh iis

— Sed Qj/.

7 O Gratas Qj»^ Gratias

12 aequo 4' «^ qxo

14 •^"'^^'fiue 4' ^'-«'^*'^ f<*

15 ipfum Qj^/ip/um tamen efl iis ediofum

24 et Statio Q^^- teflario

25 dedecore QjJ/ decore

28 nf«p)!r)ir 4^ neg/»)j»

— fed cifA,7rtivfit,x jtgHvi» QjH' ^« î"**

fpatio)

noffem 4^ nofcerem

aflentio Qj4/ affentior

proximis, Ccepione Qj4' Ccepint

P. Q^</.

Tubulus Qj4/ tabulis

Cenforinone QjJ/ Cenforiuo

Manilio Q^^' Manlio

M' Acilio 0^4^ Manliv (Mallio fup,

lin.)

fuerit Q.^'^^ ^''^'

^ Conturbat QjJ/ conturbo

—- in——(cnpt\imQ^tpitomSFanniana

inBruti epithoma fannianorum

f^ripfi

29 De 4/ ^.

30 fit4'//

3 2 vitandse 4^ mutanda

— Nicafionumque QjJ/ /w^ affionumque

326 5 ne qua Qjj/ «^yir^

8 Tyrannionem Q_4/ tyranniomma

9 Ain' Qj«— fuit Q,y«/

1 3 3-«VT« 4^ ^»

— ^thooriyLn Q^îOi?[»ftai y d,

17 TeAe? Qy.•— quidem 0^4^ ^»

18 quo 4^ qucd

2 2 Tantumne QJ\> Chremes tantam nt

26 ViTTiiî Oy. (cum fpatio)

— ct urbanum 4^ ^ /»r^«. iV««

28 Atticam 0^4^ ^tticiam

— tam Qj^/ d.

327 1 Cicero Attico Sal. 4^ '^.

4 mihi attulifti 4^ nthil abflulifli

7 detulifTe 4^ detuUffes

9 Publilius QJ/ PaMw

327

328

329

8

918

'9

20

21

22

330

331

1.

1 1 ene 4^ tfl

I 2 angeretur 4^ agereiur

I 3 Velim magis Q^ vel nimiaI5

nimis 4^ minus

16 atque 4/ /<ry«f "^^^

5 KTTifia.troXcylxi om^Si Qj^ »tS5*;»T»X4«

6 villa QjvJ/ a/Ai

14 Tifameno Qj^ teflaminto

3 hilaritatem 4^ hilaritate

6 perpurga 4* perpugna

9 X7feîa/(riv Igitur Q^^' fxyowtf-^sff

habere videatur »7rBîuTn efl igilur

10 an im u s Qjtnimis

16 quid habes 4^ <^«

23 idem Qj}/ d.

24 non repugnante Qj\f repugnanti

2 Denique 4^ 'veni qua;

\ I appellaris 4^ appedarit

12 Statilium Q_5^Wza«»

1 6 prasdiatorem 4^ pradicatortm

I 8 majrore 4^ dolore

26 vultUiTi 4^ 'vulnus

2 quo 4/ fw^3 vellem 4/ 'velle

— adeffet 4^ «^*/?

4 adjuvaret 4^ adjurt

5 Panfa 4//(?«/fl

6 Cratero. Piliam QjJ/ Crater opiliant

—veta ; fatis folitus

Qj}/'vetabat is

efl

1 mane 4^ maxime

15 ut 4^ <^«

16 dabis Q_^.

17 Cicero Attico Sal. 4^ <«'.

20 nifi 4^ y?

23 probabatur Q^^' Z"'''^'*''""

26 prius 4^ aptius

9 cum 4/ /«

10 fieri Qj|/ ^/m

I I Panfas profeftionem 4^ /'«/^ Pf^fic*

tione

17 cnicuimcdi Q_4/ cujufmodi

1 8 qui 4^ quid

22 Cluatii QJ^lauti 4« «levati

2 tentatis 4^ /a»/w

1 Quaedam 4^ êedam enim

1 2 poUicetur 4^ polliceretur

1 3 Egnatio 4^ gnatio

2 2 prasdes 4^ ped/s

23 accucurrifie 4^ accurrifft

— obfignatoribus 4^ obfignationihus

334 3 videtur Qj»}' 'videbitur

6 Circajis Qj.etis -^ Cateris

8 pofteritate -\f poteflate

T tt 2

332

333



V A R l JE LECTIONES.p. 1.

334 13 quos Q^->|/ kr^c

16 meo. De fponfu Qji]/ meo refponfnm

17 quid Qj/.

3354 commovere •\' commcveri

9 fimulatione ^ fimulationi

II ad te "4/ </.

19 prudenter ^'/««'^«/^r

20 viderit >)/ 'videret

24 leniores 4/ levioris

336 I non 4' ^.

6 jejunius \> tejunius

8 a Ranio admonitus Q^rario 4/ r^ro

admonitus

31 ipfum Qjpfumfolum

3 2 et frafti ^/ d'.

337 8 et QJ.1 1 te Qj?'.

1 5 annum •4' annuum18 quidem QJ.21 et cur velim Qj\> d.

338 2 folitudines QJ\/folitudi?2em

6 Aledius Qj^ Atedius

8 acceflione nunc Q_4/ arcejjione non

9 jaceam Q__4' taccam

1 te Q_4. ^.

17 Gamala Qjl' M^âZ^

21 quanti quanti Q^quanti

24 Sicam 0^4^ Siccam

28 quibufquam Qjjuihufdam

31 SiCce Q^Sicco' -i/ fic cere

32Scribat Q^fcribit

^ fcripfit

— ut tu Q^^' cui

339 2 fecit \ffaeit

3 timebam 4- -^-

5 permutarine Q^permutarinje ^ per^

mutari ut

10 Venuleiae QJînuleia -^ Vinulia

14 it. Ei QJ^ id ei

16 Sica QJ/ Sicca

1 7 mihi 4/ -a'.

20 po(rum 4^ /0^^24 ab Q_4/ cum

26 hos Q^^' ^'

-— comparatiQJ\, comparaia

27 fcio Q^focio

340 2 iy-yiifixfA.x Qj4' i7rly^»fiiA,tc

4 Sica Q_Sicca

-— A. Silio Qj^/ yî<&

1 Sica Q^ Sicca

— eo raagis 4" «"ô

20 Sica QJicca

21 Cottse QjvJ/ Certe

— nofie Qj^cn fe

21 aliam Qj^llam

341 9 illum 4^ 0'V/a«i

p. 1.

341 10 habemus 4^ '^«^^««^

I 3 nihilo Q_«//

— Sica QJicea

14 ejus

Qjl'/«//

17 eft. Tu igitur QJ/ extinguitur

21 magni aeftimo Qjxtimo 4^ afiimo

22 Rempublicam lugere Qjegere

23 mitius : erat Qjntererat \ intereat

•^LZ I pro mancipiis 0^4^ Romam cupit is

7 Aledium Q_4' « '^ '^'« inducert

25 Sintne Q^Jin

26 audlores Qjtuôr es -^ auilor efi

27 quoad poflunt adduci : totum Q^qtiod poffum adducito lum

30 iyyyifXf/i.x Q^^" iTrlyfKîfAX,

31 IvTci^pioy QjY 'iwiTU,<ptov

343 6 voluntate Qjvoluptate

8 Sica QJicca14 vide Qj}' y«/^(?a/

19 qualem 4^ ^«^/f

17 Sica QJicca

23 et non QJ\/ non •

25 utrivis QjV utrius

28 reprsfentatione QjJ/ reprafentationm

344 2 illum 4^ ///a</

4 At tu 0^4- yiut

5 emere 4- merere

6 fervio ita -^ ferviat

14 loqui, eam QjV loqueretur

x"] afFedum 4^ d.

—quam tum Q^quanlum

21 ipfius Qj4/ illius

23 ad quam 4^ aliquam

24 ne 4^ d.

345 1 fafturos 4^ ^-

5 eft Q_4^//

6 via 4^ 'villa

9 ot heri 4^ veleri

1 1 partes 4^ parthis

17 Cura Q_-4' cur

1 9 Sica Qj^' îcca

20 facillime \>facile me

24 Sicse QJicca

27 ineundis 4^ «0« eundis

346 4 vel illo QjiV '^''^*

5 Sicam QJiccam

9 a te Qj^' «^»

15 loco Qji.

26 mihi 4^ nihil

27 Non Qj4^ «<i«

347 * qiâm te. Si tibi Q^quanta fint ibi

5 dixit Qj]/ ^/jf/

S Cluatium 4^ Eluatium

1 4 Hse Qjl' tua

1 8 qui 4^ ci»



VARI^ LECTIONES.p- 1.

P- 1.

347 24 Maxima e(l Qj/. 353 428 uti Q_«/ 5

348 2 tua, tuaque Qljua fiiam •]' iuaque 6

9 avocas QjxJ/ •vocas —— levaris Qj4' ^« 9

»3 occupatiffimus Qj/. (cumfpatio) 12

fueris 1]/ ^. H8 aberro 4' oberro 24

21 jegnmonias ^ acrimonia 26

— ecquid Qêt quid 27

30 a dalore i|/ (/. 354 I

349 4 pofTe \ pjjitm 7

5volo 4^ '^- 10

9 publicatus Qjv|/ puhlicanus HH KwfJo; 0, £ Qj>l/ xvpj-Xi »5

»7 Cicero Attico Sal. 4- d^ 27

21hac Qî}/ ci.

—23 necefTe ne 4 ««"^ ne 355 2

28 quod Q^quid 4— fcribetemus \ fcriherem

29 et Q_4/. 9

350 5perfpexi -^ profpexi 13

10 et &ie7rifji.7Tii Qj^ d. (cumfpatio) 14

17 ofFenderetur Qjiffenderet »7

25 difceffas efl i)/ difceffimus »9

29 venero 4' •venere 23

30 condiebamus 4 condiebam 26

35» I Scapulanis 4^ Scapulis 356 7

2 ut 4 aut 12

5 enitare 4 enjitare 22

9 fis 4^ d. 357 3

«5 me Qj/. S

16 ego Q^4 lego 12

18 fadlurus -i/futurus »5

23 Ac tuliHi -vj/ attulifii »7

27 Rebilum Qj4 Rebilium 20

30 patitur 4- patiatur 21

352 2 quas 4^ f«^-f—

10 A. d. QJld 25

»5 fcriberes Q^fcribis —»7 Scripfifli Qj^fcrip^ 358 5K~ efl ? aut 4^ extant »3

353 4 files Q^fcies 14

mi Q^^' ^'

efTct Q_<;^

pofles QjvJ/ /o/f

quanto opere Qjiuantcpere

veio 4^ ^-

Sed Q_4/ d.

puto \ putaho

Muftellam Qj4 Mufielam

fit emptori 4/' tempori

Muflellam Q_4 MuplamiyyiiôLi^x. Nam Q__4 ^- (eumfpatio)

Lanuvium 4^ Januarias

Carteiae Qjartim \ Cartivi

Fulviafler Qûlviniafter

Caniniano QjJ/ Ganiano

o-unxot Qjkl/ d. (cumfpatio)

Qairini Qljui riuiLanuvio 4* Lanuino

tantum mediocrius Q_ 4^ iantummodo

odius

exculto Q_4 ifto

poterunt Q^potuerunt

Muftella QMuftela

noccuerit 4 notuerit

audere re Qjiudirer 4^ audirminferiores 4" infirmiores

expeftamus \ expedavi

poft 4^ d.

C. N. 4/ CN.

CaEfarem -^/ Ciceronem

cum 4/ dumgratus Q^graîus ^ graiius

verum 4 uirum

hoc idem Qj4 hodie

fcis QJ^ fcito

mihi Qj4 êd mihi

T»T4 ê jW)jAttio->) QjJ/ d, (cumfpaiio)

Casrellia Q^^' Carelia

dum Qjium dum

Metone Q_-4 Metione.

XXV QjJ/ XX

veniat Qjueniant

Spintherem -^ ftpeierem



EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R XIII.

Edit. Olivet. MSS. Q^^

p. I.

3S9 2

5

7

8

9

«5

i8

«9

360

361

362

48

U18

19

22

28

I

5

6

»3

»7

23

24

26

3

7

10

16

24

25

27

ulli ^}/ ^. 362

I.

30

ifta 4' £l>^f» ijla 363 I

adhibitam : quod fi Q^4/ adhibham 7

ejje

12quod \j/ quo

feftinationem \ fejiinatione »3

me i]/ ^. iS

pro fafto \ prefeSio

ecquanti -^ et quanti —per âmavi Q^ferfequor amat qua —-

illum amavit 19

ipfa res ; quid i|/ ipfarum res quidem 21

ficubi \Jieutt

quidem i]/ quid 23

ergo -4/ ^. 364 6

nofter Qji. 8

abfuturus Qjiffuturus 10

quod Qj^ d. 16

qui fi Qjvj/ quid 18

nihil gererem Qj\|/ <;/. 20

eft. Praes Qj]/ Â:/^rJ 365 2

efles QJ^ effet II

longior eft QjJ/ longiores 12

elaboratum Q^ laboratum (cum 13

fup. a) 20

Quseftor \ qua —Aulus Qjinnius -v]/ annis 22

putaram Qj}/ putarem 366 9

Etenim •]/ Fidelicet 10

et urge Qîunerge ^ et tu verge II

Crifpo et Muftella Q^^ Trifpo et 14multis »7

hi >!/ hic >9

a Caniillo Qjv}' ^^*' '"^'''^

Herennianis Q^Heremai (cumfpatio) 24

fecifti QJ/ ^. 26

mortuus %)/ na'. 27

facetis Qj\>facies

fuerit Q^fuerat 367 I

qui effent imperatorum Q^'4' fft/ff 6

{^»» imperaturum 8

conjunftifllmos Qj^ i/,

minus ^ magis

ne 4/ nec

dum modo quid : jam QîJ/ dummi)^do nequidjam

refcripturum ^ fcripturum

videbit Qjfidebat

cum Qjum tu

Jufli Qjiifi-\' miji

ei Qjt

Plane QjiJ/ PlanefaBurumfafciculum ad Veftorium Q^^ ^'^f

ciculum dueflorium

Nolanove QJôlano

Quintum : multa Qj»}/ qua multa

Tironi didlare ij/ Tyo indicare

diligentiflime -^ humaniffime

conftitui a Qj^ conftituta

Casfar 4/ Cafar non

tum Qjumdomine Qjiominine

eft 4 etiam

illic 4 ////

aliquid QjJ/ <^.

fponfor Sunii Q^fponforum

eft. Nimirum Qj/ nimirum

deferam -^ debeam

ante Qjintea

nufquam i}/ nunquam

K««v<5riî)ff 4</.

Nunc illam 4/ /» Vitillam

tu Qâ'.

'AKXati/xtnyit Qj^ AKa.oijf/.ee^Kyi»

Brinniana Q^-vJ/ Brimmana

a. d. Qjj^

tuo, Sp. Vettio coheredi 0^4^ '^^f

»f^/«' comheredi

quod 4^ ?*2^

illi 4/ ^.

'(^^XoTVTrâ-^ctj Qj/, (cumfpatio)



VARIiE LECTIONES.

367

368

369

370

37>

372

1.

8 id hercle reflabat Q^^ iJem dc re

Jlabat

13 erunt Q^/u/if

16 aliquid Qji/iud

— eiFugere QjV effugertt

22 '^xxwxixi Q_Brimii \ Brima

~ nofter- fe Qj/.

25 enim iii Qj^. (cumfpatio)

2 fi quid erit Q^y^" quid \ d.

\6 folitudines Q^ folttudinem

20 Primo Q^-v^ modo

21 videbatur 4' »0« wVifâ/ar

22 fed in iis Q^fedimus \ fed 'vivii

•— iTfliylcC QJ' UT^l-^lot

4 Quinto Kalend. Qj|/ vi

5

quo Qjl' ^»

6 ecquid Qj/ y«;W

1 habeat Qj4/ ,^^^^/

— conficiamus Qjonfcimus

1 3 efFem 4' effemus

17 quem Qj}/ quam

fpatio)

z IV Qj4' nr

7 et Q_4' '''•

8 eam \ meam

12 fcribis Q_-v|/ d.

16 ipfe 4' '/y^

19 effet QjfTe

26 A|/r»TtA«o» 4^ Arifotelicum

29 'A^>)AoTyV>!To» Q^ d. (cum fpatio) 4^

A^)iAOTtiW«»

I ut illi de iis fomniafTe Q^^' i»utili

deus omnia et

3 nihil 4" "tihi

6 5r<&ay« QjJ/ </• (cum fpatio)

9 Varronij etiam QJTarrone

1 3urbe augenda 4^ i'?''^* agenda

16 Ad Ligarianam QjV d.

17 res 4^ '^.

25 (pi>.o(ro(pai; ' an tu nos QjJ/ philofophos

ancums

26 Aiî)%.>i4< Qj^- (cum fpatio)

28 ago fc.lict L 4^ agnofci licet

29 Mi) >.-;§ «iTeT? Qj/. (cumfpaiio)

6 quair tum 4" quantum

I 2 inhibere QJnhiieri

15 efTerjt 4^ ?/-/

16 juffi ^l-zî.y?

18 Ixo^:^ Qjpocho 4^ epDche

19 Varroni QjJ/ ^<?rro

20 Luciliu.: Qj\> Lucullus

*3 '""Ai?' Qj^' (cimfpatio) \ fM>\tti

31 exiflimas cuiquam ante, quam Qj4»

exifima ûicûam

p- 1.

373 4 uîo^â>TK Qj^ uiufinifrtt

7 auftore 4^ afiore

12 Cum Qjjucmodo— dicere Qjiicerem

15 humanus QJjomo

— a meis Q^^' d.

1 7 ego QjJ/ ô

1 8 idemque Q^^' itcmque

21 Coheredes 4^ tum heredes

374 4 intexui Qy.7 QjV ^.

8 tum QjJ/ //»7«/

9 videbitur Qjvidetur \juhetur

24 Lucum Qj|/ Z,of«;r«

28 malitia Qj}/ militia

29 de 4* ^*

375 I rat^^fd.

7 ita 4/ ifa

9 in Qjj' «^'

1 1 detexti QjJ. defai

15 uti 4^ «^ ^'

16 quare Q^^' qua

— twasyfyîws Q_d'. (cumfpatio)

1 8 quod i}/ yao

22 invitus 4^ '««^/«•f

25 Sceva loqui Q^Scevallo qui \f Scavalo

qui

376 3 fibi 4//

— Corcyras Qj^ rurrere

14 mihique "4' mihi quee

1 8 eum 4/ enim

19 nunc 4^ '''•

22 cur tu >]/ fa//a

2 6 ergo Qjiutem

377 15 «^yev. At Q^^rg-o <3/^«^ 4^^î'*

at

36 perfequi Qj^ fequi

— Spiutharo fyllabatim Q^ fpintaro fl-

labaiim

19 Virgilii Q_4^ VergiU

20 proximum 4 maximum

j^'] ferunt Q^ferant

'ig Lanuvium QjJ/ lanio

31 die 4/ ^^^'

378 7 De epiflola 0^4^ Epifolam

9 inofficiofi 4 offciufi

15 )i.oh.ot,ii.Ha. Qjilatia

16 putaram QJ^ putarem

23 nec inihi 0^4^ »^ ^»'»

28 in Qj\>d.

379 8 debeam Qj4/ debebam

16 minime 4^ ^-

27 magno 0^4^ '» magno

380 4 modeflum 4^ mlefium



V ARI /E LECTIONES.

380 6 probatum QlJ\, probatam

10 mutata: balnearia Q^4' ut ad bal-

nearta

II

»4

16

22

24

25

26

381 7

1

12

13»5

«7

21

27

I

«3

21

22

23

29

33I

382

3S3

5

12

«4

»9

20

24

25

2626

30

31

384 5

7

eft Q^'4//<«/

lucus ^/ /a<f?«J

'»rci/ rfaT6(p(,fY,aov Qj/. (cum/palio)

Faberianum il/ Faberium

fperare Q_4' fi'"'"'^

jam >}/ Ko«

confidam Qônnuiam

Demeam cum Eros <}/ De me an cum

Heros

Mi QJ.erues Q_jruere

fuerintQ^/uerunt

annis ij/ <?«//<?

quadrat. Volo Q^quadratullo -i^ quU'

draculo

te "4/ </.

fin QjJ/ wf

Canum^J/

carum

nihil 4/ iW'^^

et epiftolam Q^te epijlola i^ te epijlo-

lam

intellexti QJnteUexi

P. QJ^ l.

Rupilio Confulibus : annis Q^Ru-pili an

eft êjfet

fero ^ferro

in iis Qj^ ^'

miferam QjV miferim

fcribes Q^ fcribi$

confeftim Qj4/ confeflum

Cifpio Qj^ Cujpio

deftinat, tum habet res QjJ/ definU'

tum haberes

poteris Qji/ pcterit

accepi : et Qjicciplet

iVIummio QJ\/ d.

aut Quxftorem, aut Q_4/ ad qua-

Jiorem

fuifle credo. Tu QJ^fuijfe : fed ere-

do te

Si n,eutrum quadret in Qi^fve utrum

eade::-}

tuuni Qj>J/ iui

ccciditque Qjecidu -^ cecidi

Mulvio QJ/ Milvio

p. I.

384 91

24

:>^

;86

387

388

389

390

28

29

10

13

'4

22

25

I I

»5

21

23

2526

2

3

6

8

9I

12

»3

20

25

I

2

3

46

7

16

»7

19

25

3

914

'S

24

26

27

8

'9

21

25

coaedificari QjvJ/ ^«w adifcari

fi redc ^1/ y?/r^ te

nofti QJ^fed nofti

Afturam QjJ/ AfuraKal. QJ.Kal.ful.

ut cum Publilio Qj4/ <«/» Publio

mehercule 4' mercedem

fed Q_/mihi 4/ ^.

faepe 4^^^^

eum Qj-I' enim

ab eo "4/ babeo

diem QjJ/ /» ^/V«

Epicureos 4^ Epicurus deos

non probo QjJ/ </.

pote Qj]/ potef

quas QjJ/ «f yaaxfcripfifle i/ Jcripffi

^ly.Ki rel^xii i^îav QjJ/ ^. (cumfatio)

a57-«S7Kj 4^ *TaTa<j

putato ^ puto

ft Q.^' '/•

utar eo 4^ «' (lereo

Credibilem 4^ incredibilem

plena QJ plenam

fibi 4/ ^2^'

aKohio, 4^ </•

et 'E».«Jo; Q_d'. (cum Jpaiio) \ et

Parthenone Qjârte none ala -^ parte

"joleana

iia Qj^' ii! literis

fabulis 4/ tabulis

in Q^^^' d.

Acronoma QJ^ acrimonia

niT^-îfôii QJ/ d. (cumfpatio)

pofthac. Tu QJ poflfaaumrci 'o>iCi 4/ d.

fx.OAtii uTnirti'; Q^^' «^««^'«Mj UTrdTxi;

Canae QjJ/ Canai

me 4^ ^^^

quoi QjJ/ quod

et Q^^' (/?

ita Qj/.

probo 4/ probatefFandum QjJ/ ajflandum

[Aoii; Ko^hv Q^fx,i0( (cumjpatio)

Cotta 0^4^ 'o/is

plauditur^/ proditur

Annueram 4^ Ad^veneram

eum 4/ ^-

idemque QjJ/ itetnque

Bjebio Q 4/ âîo

excurrere 4^ excurrerem



VARIiE LECTIONES.p-

1-P-

L

390 28 argenti, prxter praedia : auftionem 393 ^5

Q_ i\/ argenti : auQlonem, prater 21

fradia 3»

31 nec noftri ftudiofiorem Q^ d. 39 + 3

391 4 Expeftabo \ ExpeSio

6 PoUex QjJ/ Polex 4

9 in Qjn/ua 8

1 In eo Qj4/ meo 12

13 quo QjJ/ â<? H15 cretionem liberam i]/ d. 29

17 arcendus QjvJ/ arcejjendus 395 420 a Tito Qjittico 10

21 I03D QjJ/ LIII 20

24 De Coffinio doleo QjJ/ deos in iodeleo 21

30 teflamenti •\' d. 24

392 1 5 enim •vj/ «/^'«w —1 7 effet : moleftc kiXQm^êJJetmoleJleferrt 28— Antii "4/ «»«/ 396 I

19 PublilioiJ/ PaMa ' 2

20 enim •\' etiam —393 3 Is 4/ /^/x 3

5 correftam \ correptam —8 Lolli Lollii Q^^ olH 6

10 me Qj|/ <2'. 8

1 2 ruxi »}/ rar*

me Phames \ Ephamea

dare fibi <}/ dares ibi

fe 1]/ (/.

eft; quemadmodum Qj}/ ^/ y«ma<^-

modum

ut Q_^.

inftituerem Q^ injlitueram

mifi >)/ remiji

Ita QJ.taque

culcitras -^ culcitai

ne "4/ fflf*

Narro Q^^J/ narrabo

Barba Caffius il/ BarbacaJJus

tertiis Qjrertis

audivit Qjidi^vit

vultum 0^-4.' d.

Libcrtis 4^ Libertus

fervifque •\>/er'vts quaJiaccepti 4' accepi

non is QJ^/ no-vis

Amabo Qjimbo

eodem Qj/.

tirirccB-fAtxt Qji, (cumjpatio)

armatorum 4' armorum


L I B E R XIV.

191

Edit. Olivet.

\.

1 •4' ^^*" ^^"'^ totum librum Epijlola

continuantur

2 Diverti Qj}/ De^veiti

8 neminis Q^ nemini

I 2 fatifne certum l/ Jatis incertum

16 Nicesdixerit Qjtece edixerit ("nice'*

i Jup, lin.) -4/ iV/fit edixerit

«.jgS 6 Publiumque QJûbliliumque

9 (pa^ccKpufMt Qj?'. [cumjputio) ]/ a-eiXti-

itUfXCik

ToM. Vlil.

MSS. CL-v|.

p. I.

398 9 Proceffi Qjl' procej^t

1 1 obfcure QjJ/ objecro

I5

inimiciffimum 4/ amicijjimum

21 Matius QJ/laius

399 3 habes, fcribe 4^ '^^^^«yfr/^^*

4 mimorum 4^ minorum

9 Rempublicam 4^ -^^-^.

13 ipfos QJ[/ Jeipjos

1 8 Equidem 4/ 67 quidem

21 ê-(rflff-«; QjJ/ </. (cumjpatio)

Vvv



V AR 1 JE LECTIONES.p. I.

399 zi cum kviter Qj^' juem hniter

2 2 {q \ d.

25 quas Annius Q^qua fanim

-460 2 rumoreni 4' tumorem— deefle Qjp/e -^ odije

4 in •^' '''.

5 in ij' 'vides in

7 debebant (XJebtnt ^ debeant

— tantum noa Qj}/ tantwnmodo

jo Non cupio 4 '2'.

14 Fundis C^'4' Fondis

21 difcrucior -4^ </£/?ra<fZu

— Sextilii QlSeJiulh \ res ejt uJli

26 TyâvvoxT-iJvsf? QjJ/ /^'/•i^ÔT [cKm/l>atio)

27 Confules %]/ m28 li ifti magiflratus ^ '^.

401 5in Caieta

QjOaJet^6 alia -4^ aliqua

8 tandem -v}/ /««â

I 2 trTve? 'v|' 7r«v«f

28 quod- Juniam Qj4/ yao divinam

402 5 arcCiTes Qjjr«4/ «m/I I requieffe 4 nequi/le

20 reliquaeque 11/ reliqua quoque

25 ea Qj/.

28 Tyrannus Qjyrannos

403 3 Caicilius Q^^-^/ Catilius

4 Pacorum %}/ </,

? accufat 4' accu/a

6 mihi 4/ «/^//

10 imperatum 4 imperaturum

1 Calvena QJOal-vsnna 4/ Calvenda

16 Meminifti QjSietniniJiine

1 7 me 4" «^

27 conjeftanti 4^ ''«^ l^tanti

28 Sc?evas QjJ/ Sue^vos

404 I Seftulianoque Qj}/ '5'^«^/''^'^^?«^

6 p(i^c'&Sp<)i Q flîîlXI»

12 Roma es >}/ Rem^

17 ea aJ/ /^

— Aftura; Qjidjlura

23 invidia, ne fine Qj}/ '^.

25 qui \ anji

28 vero curcB 4/ '^'f*'^

29 idque 4 f<*

405 2 Ruina Qj|/ a«a

3 non fecit Qj^.

1 1 «7£\Sj Ê Qjj'. (cum /paiio)

16 Quid QJî«— Dejotari Q^^^' de Dejofari

— non Qjtum ^ d,

1 referor 4/ re/ero

20 ifte Qjj/ ijia

p. 1.

405 24

25

28

406 2

10

»3

21

22

25

407 2

3

6

9

»3

»718

29

30

3»

408 5

8

Negant Qj^/ negat

tuti^J/

/«/0

qui 4 d.

Pelopidarum 4* ^f/»//' clarum

deleftem \ deleSier

uKtTDiH QjJ/ d. (cum /patio)

Aya." ivcXiTôj Qj^ d. (cttm/pa'

tio)

Quemcunque 4^ quacunque

putabit 4 putwvit

caftra Qja cajlra

multum Q^^' multa

minimum 4* tninus

Csedis 0^4^ credis

me quidem 4 equidem

ab Qji

utique4^

^.

Aquillia 4^ aquila

nunquam 4* nu?iquam Ca/ar^ Ca/ar

neque/ecit

neque pafTus eftet 4^ ^-

autem 4^ cci

dt -^ ad

ut 0^4^ et

liceat Q_4' d.

miferae 4 mi/eria

egiffe QJ/ egi/fes

Refpublica-J/

Re'p.

cum Qjumtibi 4^ ^-

concertationes Refpublicji 4^ i«ie»ti'

ones Reip.

maneret 4/ remaneret

mihi 4^ ^.

fuerunt Qj^ /uerinf

VI 4 V

Phetriorum Q^herionurn •^/erionum

fcribere Q^'^ re/cribere

noXirix.aiTiû Qji. (cum/patio)

Rufio Q^-4 Ru/o

manarint 4^ marint

Juniis Q^Junii

videbamus n]/ 'videbimus

colligam 4^ cui legamraudufculum Qjrandu/culum \ radi-

v/culum

jam 4 'i'

a -^ ad

Clavianis QjOlwviani

villicofque et Qj^ villicos

renavigaro Qj]/ renauigare

— casteroqui Q^ ceterequam 2/ caters

quam

413 2 xa?i2;sAm Q^quam magnatn

409

410

9

3

7

8

12

26

28

3

10

13

J>

16

23

8

14

16

26

412 2

23

25

28

411



VARIiE LECTIONES.

4«3

414

415

416

417

418

1.

2

3

7

H16

17

25

8

II

12

»3

17

21

22

23

27

7

8

10

17

'9

23

27

3»

318

21

25

27

29

33

7

»9

21

22

I

5

6

10

iîTSi»» 4/ afiutiam

P-

418

1.

»7

quanta efl a»«&eftrg>jo"'f Qj/. {cumffa- »9

tio) ii

propofita \ frapojita 24

Non^J/

iVlj« eft—

xxrn f^n»* Qj^. (cum fpatio) i^ ntt 28

Ta./xiTa» 30

COgnofTem 4' cognofcerem —pro fe quodam modo QJ^fpero quo- 419 4

dammodo 12

quem •>}/ quem quidem i6

ei 4- "J 18

Aquilli^m >]/ Jquilam •9

ah -^ a 20

fed >!/ d'.—

meum QJ\, eum 25

contexi vis ij/ connexius

credas \ prodas 31

revocamur \ vocamur 420 I

qui 4/ 1/. 2

hsc loca veniant ; -^ his locis. Con- 4<veniunt 7

quin •>]/ qni Hagant 4/ «^k«/ 23

alienum \ alienum efl 32

Neftorem i^ Neftorem habcre 33

falutavit ^ falutaret 421 I

pofTumus \ pojfum 2

meque patiare 4^ </• 8

transfuderim Qj4' tranftulerim16

imitere 4^ ipfum imitari —an nemini 4/ d. 30

cum 4^ quadam cum 422 I

et gradatim \ d. 3

Liberafti \ Libertati 6

fadi 4 quo faBo 9anis Qj: unis 10

Erotem 4 errorem i6

vacillarunt 4^ 'vaccillarunt »7

fcripfi, erit ^ fcripfsrit 21

VI ij/ V 23

alteras 4^ ^*

Barnaeum 4^ Balneum 26

reddidiife 4 dedife 30

uTia-lu. QJf ariita 423 3

afTentiris QjJ/ ajfentires 4

Antonius Q^^' M. Antonius

Itemque de 4^ itemqut

belle^J/ wUegratia 4^ caufa

fe4//

Servii i]/ Servilii

affentio 4^ ajfentior

Publilius 4^ Publius

me 4^ <^.

de niatre -4 d.

E^ De

e -^ de

dicebatur 4^ videbatur

qua 4 d.

Audi i}' âai

horribilis concio, Dolabellas Qj&»r-

ribilius contentio Dolobelles

errare 4^ errore

e Qjv}/ ^.

iflifve •^ iftiufve

fatis rj/ </.

de edifto 4* d.

Attilius QÂtilius \> altius

bene Qjie -vj/ wcifla Q^^.

Antonii QjvJ/ /.

citatim Qji, -^ ftatim

flatim 4 d.

firaile fine Q^ftmiles in 4» ftmiiis in

ut rata -4

utramDuumviri -\/ di^vini iiiri

A?goj TraAuj 4 '''• (cumfpatio)

quidvis enim \ quibus enim ftudia

Expefto QJJic incipit nova Epiftola

Cicero Attico Sal. QJ.XVI 4/ XV

jam vj' d'

timent 4^ timet

prae 4 p^f

potuiffe Qj4 potuijet

neque enim jam 4^ ne gtmatn

tibi 4 ibi

et «TEflir in caflra i|/ </.

Tljv 4* '0»

votiva. Equidem 4^ 'votive quidem

moneor 4^ fttovtor

Vvv



EPISTOLARUM

AD ATTICUML I B E R XV.

Edit. Olivet. MSS. Q^vf.

p. I.

4H 15

425

426

427

17

I

3

7

8

9

»3

20

22

25

30

2

3

7

8

12

»9

20

21

26

27

3

5

6

7

II

>7

»9

20

21

Puteolano -^ Puteolanumei QJ.fummam Qj^/ummum2. \' ad

fed uxi Qj^fed 'vix

De Q^ filio Oy.patri '4' patre

gratiflimae et belliffimae Q^gratiJJtma

et bella

Cerelliae QJ2ereli<e

n 7cu/ro \k tS uvri (D ^ iua (cutn

fpatio)

Heri Q^-vJ/ hercU (Hic nova incipit

Epifola)

bene i}/ pene

Baulos Cumis Qj^ paulo clam iis

efFerebat ^ efferat

nec Qj4' wid v}' ^/

alius fum ; five 4" aliudfutn fpe

fulmina, tum i/fulminatum

nec \]/ d.

a Cumiî QjJ' acutius

Quintus Q^ d.

te -v}//?

tu a i^ /«/z

vifturi v}/ 'viBori

Odavii •»)/ odavaFlamma \ Flaviain

laboras J/laborat

erogatio \ egrotatio

ita Qj4' tam

in Atinati Q^^vJ/ i^.

facta •vl/ a<;?^ w^

coram odorandum ij/ fwr^ moderan-

dum

habitatcres fane \ habiiaitris, annt

fint if fit

p. 1.

427 24 gratum. De Mario Q^-\> gratum demalo

— fcripfi QJiic incipit no^va Epiftola

26 propiorem -^ propriorem

28 Quinto filio Qjjuafui— ut ixiiif Qj|/ a M. C.

428 8 ab eo "4/ i/.

10 infulfe •>!/ infulfa

1 exiftimem Qj»}/ exiftimo

12 X Q^v

— Et legio ? rem Qj^ et kniorem

13 Antonii Q_yf«/o«i

1 8 cavetur \ caretur

19 At ego

QJ.(cumfpatio)

20 perfici 1}/ profici

24 fruticetur >}/ /'a^/rf/ar

26 per te i]/ pete

28 venturus \futurus

429 2 cum Q-4/ mecumque

3 fgo -4^ -^^^'

c 'H««c>4Aft'J(av -^ d,

9 quod Q^quid

1 Saufeii eani, relinquamque Q_ 4'

Saufeleam reliquam ques

13 perduint Qjl' /«'«'««/

2 1 opera 0^4' d.

22 potuifTes \ potuijje

25 traverfo -^ tranf-verfo

28 iturum "4/ iterum

430 2 C&ffio Qj]/ CaJô lit/eras

9 fenatus confultum, ita Qjcita

"4/ /^ /'/<»

10 Qui Qj^' <J^»

1 2 eil Q_</.

14 nunc QjJ/ «0«

21 Qui Q^quit

22 fcribis ^fcribit



VARIiE LECTIONES.p- 1.

430 22

23

43» I

3

5

912

14

»7

22

24

26

432 5

8

433

II

>S

»7

26

27

28

2

3

10

16

24

27

28

434 »

2

6

7

920

21

24

25

30

435 3

5

7

in Decimum 4' in^t '"f '» •^» ^''«-

paflo \fa£lo

Cicero Attico Sal. Qj/.

fciebant \fcribant

fortafle 4' fo^te

quam habent Qj/.

utilius-î abeffe \ut illius emmfa-tuis abejjet

Nonas -^ non

me 4' <i'

calidius ^ caWdius

medius fidius \ fidius

habent me 4^ d.

calidius 4^ callidius

Sexti noftri 4^ ^^•*'> -^.

quia 4^ luid

tum 4^ cum tum

cura 4- d'

pacificator Q_4' pacifcato

librariolo Qj4' liberiolo

Tu quoque Q^ Tuque

agant 4^ agafi

quidque Qj}/ quifqui

non Q_4' '^-

villaque QjJ/ ut ille qua

de ea re Q_4' d^^^^

Tertio Nonas Qjiûfjon

Caflius 4* d'

longinquam Lanuvium exiftimari Q_4- longiriquo quo in Lanuvium exi-

ftimavit

legatione Qj}/ hgationem

Cicero Attico Sal. Qj>J/ d.

utatur 4/ utantur

audent Qjiudient

jam 4/ etiam

prasftet Qj^ praftat

gravius; quae Q^Graceifque -i^ gra-'

ceis qua

pofiim 4^ poffum

qujd 4^ iî

confilio 4/ confilium .

' vel \ d.

nam filert \ d.

fpirare 0^4" ^pit-are

acc ep ' Te ;. 1 -^ accepiffe

eris 4^ '"''

provii.ciam -^ provincias

Eô 0^4^ ^^

Cumque Q^^' quanquam

vocari Qôcare

ego 4^ '^'

noikr 4^ nojler Brutus

P-

435

436

437

438

439

440

44»

1.

1 1 confcientiam 4^ ttnfcientia mea

15 S^tsTgcjre 4* ^««^ff^ff

16 ProrCus Q_^.

1 S dubitavi tamen 4^ dubitavit halitam

21 legavit 4/ legabit

22 a. d Qjid

z\ vovifrem ; ea me, everfa 0^4^ ^"nii

fi meam et verfa

26 ad hoc Qjjdeo

4 nocet 4/ vocet

8 x«/ fxahcc a-{[*vo; Qj]/ d. (cum fpatio)

I 3 ni Q^ d.

15 Im——ftxien Q_4' d. (cum fpatio)

23 nimis 4^ minus

25 Odavo kal. QJ.28 proferendse

4/"'S?/''''^''''''^

1 tu edendam Qj}/ tuenda

3 Quod Q^ô— legiones Q^^^' /egationes

5 Jam probo 4^ improbo

7 me- fcribendum Q_ 4^ mavis ad

fcribendum tibi vere dicere

8 alacriorem Qjv|/ acriorem

1 3 Sed 4/ fi

I 5 Caninio Q4/ <?;//w(3

31 e balineo \ balneo

33 tricatur Q_4/ '''^^*/*^

2 quivis 4 ^'^/.f

4 fcribes -i^ fcrikas

II in 4«^.

14 perlatam. HuiQJ\, prebui

25 per literas 4/ /«'/''«V

3 tuam Qjum 4- ^^'«j

9 quam 0^4^ quantum

1 4 tuo tedam 4' tua te£la

1 cerula 0^4^ cervia

24 obfignabis 4^ obfignavi

— Fadius 4/ Fabius

25 alia epiftoja 4/ '^^/''•f epifiolas

28 odi 4" 1"'/^

29 fcit 4/ //— quidem \ quidem promifforum ejus

1 eum 4 ^»/w

2 Cum 4 'Um

— quid 4 quod

6 vix Q_4 '''•

10 illud 4 illum

20 fit 47?21 numerabit 4 ^^«'^/"''wV

25 et 4 y^^

26 ipium 0^4 id ipfum

— ve^tyxiTtm Q_4 d. (cumfpafio)•

2 eixes Q_ 4 '''•

3 (îAot 4 '^'



V ARI JE LECTIONES.

44»

I.

4 \u7r6'yît(plee,Q^. (cum fpatio)

6 Tu Q_4' 'Tuque

7 poffim Q^poJJem

1 3 T«5 fjLiv Qj4' tameni6 ut arbitror -^ d.

17 vetui Q_i|/ z»^/!»/

1 8 iEdili \ edidi

20 curata -4/ rar^

22 A •>!' A

23 alteram ij/ <7/wzv

24 dees, id Q_4' ^6^'

25 certe Qjejte

— Erotis 4/ Arotes

30 acroafi Q^4' "gro Ji

442 7 lacu navigarem •>]/ lacuna vigiUrem

10 vefturae Q_4' viSura (veBurafap,lin.)

— ut in eis Qjtineis

— quoniam Qûmit diftentiffimum Q^-v^ <///?i?/?//^;/?«f«?

12 feorfum QjvJ/y5^£>fi:ÔT

1 3 ad 4/ ^;f

— ergo Q_4/ ego

1 5 fpeftare 4/ expeElare

17 Sin tu 4^7^ /aaCT

24 fgyJ^ss Qj/. (cum Jpatio)

25 at Qj^/ ^^

4^3 4 nunc 4/ nec

— aveo 4^ '^'^'^^c

5 iratus 4/ iratius

6 novam -^jam novam

7 eft 4^ </.

9 olim 4/ •«o//ct

— habebo \ habeo

1 1 Menedemo 4^ ^^0 ômi

15 fint \Junt

16 ante ? ne Q^^' anteno?

21 caepi 4/ ^^/"zV

23 Itaque 4/ idque

28 Utra 4^ t//rfr

30 juva 4^ tua

3 1 IhtTKa) rt Q^^ d. (cumjpatio)

444 2 Diiilli

4^^îî

~ unquam 4^ nunquam

5 cognitas 4^ cogitans

7 in debentur 4^ ^<» de re nummorum

quinque debentur

9 te ea res -i^faceres

Ijl fed -ita -i/Jedhis ex pradis, ut ea

dety ita

1 extrieata QjV excitata

26 fe 4^ d.

28 noceret 4^ noceret patri Jcilicet

30 mirum 4^ mitrum in nndum

p. 1.

444 30 Ecquem Q_4/ quem

445 I eram i^ iram

— V.tCigCMUi 4^ '^*

3 es ad 4^ ôs enim occupatcs fuoaJad

4 abfolvero 4/ abjolveret

II aiunt Qj^* audiunt

20 Cytherius Qjv|/ Cycheriu:

21 cum 4/ ^'

27 inquies. Quoad erit 4^ i^ûi^fco ad-

erit

446 7 Ei Q^f/

8 hora quarta Qj^' his

15 fcite Qj4'/^'''^

16 Ut ut fe res QjJ/ «/ tu fcires

17 judicabit. Dubitemus igitur: eft Q^•i/judicavit dubitem. His igitur

1 8 hiberna Q_yierna

24 an Qy»— Silio. Inaudivi Qljl/flio inaudibili

— velle exire Qjielkm exire (^' exiri^*

fup. lin.) 4^ velimfcire

25 îvhyyûtpia fenatus-confulto Q^^»

447 I a 4^ </.

2 Anagninum Qj4/ Ananinum

4 ux. \> id eji illud ut

5 dein 4/ ^^ 'i?^

8 venire : tali 4^ veniret alit

10 fic Q^ Jtc neminem

— celebrari Qjl* celebrare

15 epiftola:--— nonnullos Qêpijlolee.

llla uanque in utranque, Sed tam

enim nullos

16 jacit 4/ '^cit

19 ad te e Qj^' a

22 liberabis : is QJibera vis 4/ liberavi

— paucos fpecus Q^ pauca fpe

24 jamjam Q^Jamque

25 quidquam Qj4/ ffftfw

27 capite libere cum QjJ/ fa/zV^ //^^r».

Cum

31 ut ut Q_a/

4482

quemadmodumQjidmodum

1 expedlare 4/ expe5larem

I 2 debui 4/ iJif^*//

22 'HpafX.^»0<4» 4^ ^'

24 ne 4/ d.

25 Mettio QjAetio \ Mtcio

26 fufpicabor Q^ Jufpicor

— O Q_4/ ^.

449 3 Ibi 4/ /^"

8 transferas 4^ traniferens



V AK l JE LECTIONES.

449 8 mmime totum amorem eo Q^\]/ mi-

nu^ tutam amore meo

14 M. Axianum Qj^ maxianam

15 Cofiano Qj4' Coziano

17 dii faxint Qj}' diffufe Jint

20 abjicere XioXzîdLm.Qijibicere^ abjicere

21 tua Q^ d.

23 Favonium ^ Favonius

24 (T7rH(TX<r^0il Qjv|/ Ut <7irH<!-CiTêt4

— et QJ.

p. 1.

449 26 efle difcidium QJ^ ejfesfed exciJium-

450 I quorfus Q^-v]/ f«r/«i

2 putare me illa Q^pubabulla

\puba-

bula

3 nihil ^ mihi

6 Signata QJ\> fignaiam

7 fe aiebant -^ finebant

8 vidifle Q^î^ 'y»V/ <^10 ejeftos -^ ele3os

EPISTOLARUMAD ATTICUML I B E R XVI.

Edit. Olivet. MSS. Q%p

451

452

2 iens Q^fens P. I.

3 Nefidem Qjifdem -^ ejidem 452 8 e.-E Qj^ ea et

4 Nonis QJ\> ncbis II VII -4/ VI

— Dii QJ^ de 1 3 moderabere -^/ meditabere

6 juliis ? tqAqo ^ nil credo 1 8 a Q^4. d'.

—" ST< £<y/A£li QJ«A£&>ÊV i|/ «A.9-«,a8if 21 equitibus i}/^ quibus

8 audiebam Q^mediebam -^ meditabar 25 perfcribi 4 profcribi

10 Dymseos Q^-vj/ Dymacos 28 loqui cum eo, fj Qj4 hce qua meoft

1 1 nil mirum. Videndum Qj^' nimirum tibi

'videndum 453 2 fit 4/fI 2 0(l*«wAo/i>tf Qj4' iOffAtTloi 5 venditione 4" 'venditionis

14 haud Q_il/ ^</ g quo Qj4 d.

17 Ovius QJJbius -^ eb jus 1 1 plaudendo Q__4' laudando

1 8 recens Qj\' recejfis 13 quodllbet Q_jr«/V//^^/

ig abunde QJ\>fi abunde 18 furcilla Q^fure illa A^ euro illa

20 yxio-^ûs Qj/. (^faOT fpatio)^f/

TXTi- 23 ^b u t i Qj4 e'-vi8io

%?'*'« 28 amiciffimum 4 ampliffmum

"- Quo QjJ' '^ (/^ minutatim. ûa fa» 31 i\\.\ efl

22 annus 4/ «/«///> — fi Q_4'>'^

I Hinc 4^ Hic 32 quid QJ.4 decumano Qj\> de Cumano 33 emittito -^ mittito

5 miferim -4/ miferam 4S4 2 legat 4^ legant

7 fponderem 4^ refponderem 7 quod 4 qtiid

— cognoffes (^4' cogmfcts 8 potius 4^ odus



VARI^ LECTIONES.

454 9lO

»3

»4

>5

»9

26

3»

3

16

18

19

21

25

29

2

455

456

S

6

721

22

29

457 2

3

5

6

'3

3

4

5

458

6

7

8

9

10

1

14

^7

21

23

24

25

37

et magis 0^. 458 27

Tite QJ/ Ofio te'

ego Qîl/ «^^x 28

mifi ij/ »/// 31

K^;îrv7iev -^ d. 459 I

macfocolum Q^ macrocollum 2

lege arcano convivis Q^-i^ legi ar» —chano conviviis 6

faciam Q_^fa5lam —accedit \ accedet 7

fubabfurdum ^fubarduum 10

perigrinatione -^ perigrinationem 1

tribuo •\> tribui —Hieram Qj]/ eram 20

ei Q^t 27

abfentem QjJ' d. 460 4Quintus -^ qua «3

Id. QJ' 19

lugit. Dixi quld QJ^ legitfûid 22

caeteroqui QjJ/ cateraque 23

ipfos Qljl^ feip/os- 24

folam-^foia 25

eique •4' î^"^ 461 2

cepiffet 4' celaffet 3

dicrota Qjiiccota 4Buciliani QJBucilani *;

Etefiis Q_>J/ et tefis 1

ego n}/ «0« 13

Tereo Attii Qjeroacci 4' Tereo at «4

quod QJl> qua 21

me 4/ d. 29exiftimem \> exifiimarem 32

Rempublicam 4^ rep. 34fponderem 4^ refponderem 462 8

expeftem de Qj]/ expedem. De 13

quidam Qjjuidem 16

eiirlpXXh 4' »''^«''^'^5 19

me Q_4^ te —circumfpice QjV circumfpicies 21

aufpiciis Q^yfpiciis 22

lepide 4^ d.

ad 4* ac 26

conducere putabis 0^4^ cum duce re- 463 8

putabis 12

qui ea Qj/. 15

ycujîu Qj/. (cumfpatio) 4 t«t|<6) 16

fumendje -^ fumenda 22

ad Sicani Q_4/ et Sucam 25

aequis 4 d.

Sicam Qjiccam 464 2

Thalnam Q^^' âlanam 6

abfente 4 prafente —Sicam Q^Siccam II

meae 4^ «^* 12

ut illic QjitiU

OflAocen ^\}0)i effAoi/ntirii Qj>|/ ^. (cum

Jpatio)

Leucopetram Qj«J/ Leucopetras

0''jia.TcM 4 eu»«r«< »')»

fatis Q 4 d.

quid Q 4 ^»

id QJ}Âdid

vel Q_^.

quam Qjyel

profpice -^ perfpice

ipfi 4 ')>/«

exfolve 4 exfol^vi

reliqua Qj4 d,

at Qj4 et

tibi Qj4/ et tibt

auflro 4 ^^ «tt/?r(»

fubaccufari

^fubaccufarique

dummodo Qj\j id dummodo

ada funt 4 occafum

quid 4 q>fi

Veni Qj^ Bene

veni : relinques QjJ/ ^^«^ relinque

At 4^ fl</

autem 4 'â'

dixit 4 dixi

expedita Qjffe expedita

nihil 4 "iiki

fluvium QJ^rutrum ^ frutum

pafTuumQJ\' pajjzts

reliftionis Qj4 religionis

Provide QJ^ pro^vides

Ut Qj4 quod

a. Bruto 4 «^ utro

Ei QjtAnagnia Qjinnua 4" <?« 'J'/^

funt Qj4 d.

nos 4 n<»i

fequamur ^fequemur

vel non longe a Capua Q_4 ^-

Docui pofTe 4 d,

per literas QJiierit

fub QJ^ fuis

fugiam QJ/fugamOftavio QOiiaûiano

addit 4^ ''' «'^''

(rx.Yi7eT(iU.c'jf Qjv]/ !rKi7r70[/.eci

TabeHarium Qjabellarius

Ut Q^^î^f^f/o 4 t-«.

veni 4 Nevi

V 4 II

VI Q^Hic incipit nova Epifiola

SinuelTano QJuej/izrie

uvB-n Q^4 ^"t^

florentiora ^foreutia



VARIi^ LECTIONES.

464

I.

13 illas i|/ (/. 467

1.

16

Sica Q^Sicca 46S 2

14 Aft Q_4' ^^/^ <"« »9

»5 aut Q^l' k/ 241 6 Luclliano QjJ/ Luculiano 30

IS ut ^ d. 469 12

»9 Tu vero -4/ timero —20 Eif t/,«fl< Q.^* ^^^

A'*' »3

21 Calvenae QJâl^vemie Hkto^KtTôs Q^'4' <^' (cumfptttio) —

30 ter contra Qj^}/ percontra 21

acie>J/

fl/fa —— indigniffimum eft QJndignius effe 26

465 3Gravedo •«}/ gaudeo 28

8 abfolvi QjvJ/ abfolvit 29

«3 deinceps Q_v|/ deinceps fcripiurum 470 I

16quas

Q^^}/ ^K^10

17 eft QjvJ/ ^^//w

20 ng«<r^*v« Qj/. (cumfpatio) II

21 kioiy.Hoi Q^wv (cumfpatio) —— Myrtilo Qjiirtilo 12

22 Dii QjJ/ ^^ —24 Oftaviano -vj/ Ottavio »4

32 Puero \> puto —466 I etfi 4/ f/ r/7? 21

4 interpres 0^4/ /« /m 26

7 De Lepidianis feriis QJ^ delepedianis

feris

27

28

9 deque QjvJ/ w^^«?

negotiolo fciturum Q^^' ffgocio lofi-

turum

471 2

423 bonum animum. De Q^^" honam

enim unde

S

21

467 2 VI QJ[> v 25

4 Tirenum Q •v]/ Tireiium

14 g-«g' v|/fg{^; Qî|/ ^. (cum/patio) 473 9

«5 tTT kîTi^ Qj^fciticet b «gfr^p 12

inepta Q^mr.ta -^ inata

Cenforibus QJUos. 4* Confultbus

Tufculano 4/ Tufculanum

Confulum Qônfultum

Quintus, avi QJ^ qui

mea Qj/ d,

Ut QjvJ/ cui

defcruerit QJ[> deferuit

pecunia Q^pecunias

fuit Qfuerit

appellentur Q^^' appellemur

procuratores QjJ/ procuratorm

nec Q^^' ^'

TedKiTiKu \ irtiTiy,ia

retundit 4" retulit

VTToyi QiiroTi

perfpiciemus in CafcaQ^perfciemxf

in cajla

h«c Q^hoc

reliquum eft Qêliquo inejl

tabellarios Qjabellarius

quod Q_quid

quo 4^ iis

dejeftus de gr&du Qj/i/eûs degradus

aut 0^4^ ^^

folvam ^ folum

XXV Q_xxii 4^ XXXVlide fua. Liberaliflime QJndefuo li-

beralijjtme 4 'vide fuo liberalifftme

cadere ^ eadem

Confenti 4^ Confiitui

ubi fum 4 invifum

de ea re tecum QJ\f i.

eram Qjrat

eutn ]/ cum

poffimus Q^poJJumus

magnam &c. Qj/. adfinem libri

ToM. VJII. X X X









Date post:	14-Apr-2018
Category:	Documents
Upload:	claudini-gutierrez-marfull
View:	235 times
Download:	0 times

Marci Tullii Ciceronis Opera omnia 8

Documents