Metin YAMAN Taner BOZK Ercan ZORBA M Ender EYUPO...

© All rigths reserved. The corresponding author signs/accepts responsibility for releasing this material on behalf of any and all co-authors. No part of the matrial protected by this copyright notice may be reproduced in any form or by any means without the prior permission of the copyright owners.

ISBN: 978-625-400-779-8

Editor:

Dr. Erdal ZORBA Co-Editors:

Dr. Süleyman GÖNÜLATEŞ Dr. Mehmet Ali ÖZTÜRK

Designed by:

Dr. Mehmet Ali Öztürk

Published by

Sports and Wellness Association for All

E-mail: [email protected] www.isfaw2020.isfaw.org

3. ULUSLARARASI HERKES İÇİN SPOR VE WELLNESS KONGRESİ 3. INTERNATIONAL CONFERENCE ON SPORTS FOR ALL AND WELLNESS

10-14 JUNE 2020

www.isfaw2020.isfaw.org

1

KURULLAR

KONGRE BAŞKANI

Erdal ZORBA Gazi Üniversitesi

KONGRE GENEL SEKRETERİ

Fatih ÇATIKKAŞ Manisa Celal Bayar Üniversitesi

ORGANİZASYON KURULU

Metin YAMAN Dokuz Eylül Üniversitesi (KURUL BAŞKANI) Taner BOZKUŞ Bartın Üniversitesi Mert AYDOĞMUŞ Karabük Üniversitesi Ozan SEVER Atatürk Üniversitesi

Ercan ZORBA Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Ender EYUPOĞLU Bartın Üniversitesi Tansu YAAN Pamukkale Üniversitesi Mustafa KARAKUŞ Türkiye HİS Federasyonu Necati CERRAHOĞLU Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Ali AĞILÖNÜ Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Fatih YAŞARTÜRK Bartın Üniversitesi Murat SARIKABAK Bartın Üniversitesi Serdar GERİ Mardin Artuklu Üniversitesi Ünsal TAZEGÜL Iğdır Üniversitesi

Sümmani EKİCİ Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilal DEMİRHAN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Erkal ARSLANOĞLU Sinop Üniversitesi

Gökhan İPEKOĞLU Sinop Üniversitesi

Ergün ÇAKIR Bitlis Eren Üniversitesi

Neslihan Arıkan FİDAN Gazi Üniversitesi

Mehmet YILDIZ Gazi Üniversitesi

Aylin Özge PEKEL Gazi Üniversitesi

http://www.isfaw2020.isfaw.org/


10-14 JUNE 2020


2

BİLİM

KURULU

ÜYELERİ Dr. Adela BADAU Romanya Dr. Ahmed

BOUSSAKRA Cezayir

Dr. Ali Ahmet DOĞAN Türkiye Dr. Alin LARION Romanya Dr. Arslan KALKAVAN Türkiye Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU

Türkiye Dr. Aysel PEHLİVAN Türkiye Dr. Ayşe KİN İŞLER Türkiye Dr. Azmi YETİM Türkiye Dr. Bahram GADIMI İran Dr. Bahtiyar ÖZÇALDIRAN

Türkiye Dr. Baojun ZHANG Tayvan Dr. Bechir HOUSSAM Cezayir Dr. Bekir YÜKTAŞIR Türkiye Dr. Birol DOĞAN Türkiye Dr. Branislav ANTALA Slovakya Dr. Bselat KZAZOVIC Makedonya Dr. Cecilia GEVAT Romanya Dr. Cengiz ARSLAN Türkiye Dr. Dana BADAU Romanya Dr. Daniela DASHEVA Bulgaristan Dr. Demenescu

VERONICA Romanya

Dr. Dragulin STELA Romanya Dr. Dusan MITIC Sırbistan Dr. Farshad TOJARI İran Dr. Erzhan

MAKHANBET Türkiye

Dr. F. Filiz ÇOLAKOĞLU

Türkiye Dr. F. Hülya AŞÇI Türkiye Dr. Faruk YAMANER Türkiye Dr. Fatih KILINÇ Türkiye Dr. Ferman KONUKMAN

Katar Dr. Feza KORKUSUZ Türkiye Dr. Gabriel TALAGHIR Romanya Dr. Gazanfer DOĞU Türkiye Dr. Georgiados

COSTANTİNOS Yunanistan

Dr. Güner EKENCİ Türkiye Dr. Gülfem ERSÖZ Türkiye



10-14 JUNE 2020


3

Dr. H. Birol ÇOTUK Türkiye Dr. Halil TAŞKIN Türkiye Dr. Hanem MEKNI Tunus Dr. Hasan ASADI İran Dr. Hasan KASAP Türkiye Dr. Hayri ERTAN Türkiye Dr. Hikmat

ALMADHKHORI Irak

Dr. Ivo JIRASEK Cezayir Dr. İbrahim SABATIN Filistin

Dr. İbrahim YILDIRAN Türkiye Dr. İlhan TOKSÖZ Türkiye Dr. İlker YILMAZ Türkiye Dr. John A. JOHNSON Güney Kore Dr. Kairat

ZAKİRYANOV Kazakistan

Dr. Kalliope PAVLI Yunaninstan Dr. Kanat CANUZAKOV Kırgızistan Dr. Kaukab AZEM Hindistan Dr. Kaukab AZEEM Suudi Arabistan Dr. Kemal TAMER Türkiye Dr. M. Settar KOÇAK Türkiye Dr. Magdy ABOUZEID Mısır Dr. Malik SERBOUT Cezayir Dr. Mahmood

GOUDARZİ İran

Dr. Mehmet Akif

ZİYAGİL Türkiye

Dr. Mehmet GÜNAY Türkiye Dr. Mehmet KILIÇ Türkiye Dr. Mehmet KUTLU Türkiye Dr. Metin KAYA Türkiye Dr. Mewlud DUDIC Sırbistan Dr. Mitat KOZ Türkiye Dr. Mitra Rouhi

DEHKORDI İran

Dr. Mehmet GÜÇLÜ Türkiye Dr. Mona Saleh Al

ANSARI Bahreyn

Dr. Muhsin HAZAR Türkiye Dr. Musa SELİMİ Türkiye Dr. Müslüm BAKIR Türkiye Dr. Nadhim AL-WATTAR Irak Dr. Neagu NICOLEA Romanya Dr. Neofit ADRIANA Romanya



10-14 JUNE 2020


4

Dr. Osman İMAMOGLU Türkiye Dr. Ömer ŞENEL Türkiye Dr. Özbay GÜVEN Türkiye Dr. Peter BONOV Bulgaristan Dr. Peter KAPUSTIN Avusturya Dr. Ramiz ARABACI Türkiye Dr. Recep GÜRSOY Türkiye Dr. Renato MANNO İtalya Dr. Reza BEHTARİ İran Dr. Rina POONIA Hindistan Dr. Saadet Rana VAROL Türkiye Dr. Saadullah Abas

RASHID Irak

Dr. Salih PINAR Türkiye Dr. Sami MENGÜTAY Türkiye Dr. Scott POWERS Amerika Birleşik Devletleri Dr. Selda BEREKET Dr. Seydi Ahmet

AĞAOĞLU Türkiye

Dr. Seydi KARAKUŞ Türkiye



10-14 JUNE 2020


5

İÇİNDEKİLER

KURULLAR .......................................................................................................................... 1

İÇİNDEKİLER ...................................................................................................................... 5

Egsersiz ve Sağlık .................................................................................................................. 7

KAFEİN (C8H10N4O2) VE KARBONHİDRAT (CH2O) AĞIZDA ÇALKALAMA SÜRELERİNİN PERFORMANS VE YORGUNLUK DÜZEYLERİNE ETKİSİ ...... 15

KAYAKLI KOŞUCULARDA MÜSABAKA ÖNCESİ VE SONRASI DURUMLUK KAYGI DÜZEYLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI .................................................. 29

BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ ALGILANAN STRES DÜZEYLERİNİN BAZI DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLERE GÖRE İNCELENMESİ ...................................................................................................................................... 40

Rekreasyon ve Çokkültürlülük ............................................................................................. 51

Üniversite Dövüş Sporcularına Farklı Formlarda Uygulanan Yüksek Yoğunluklu Aralıklı Antrenmanın Vücut Kompozisyonu ve Kas Gücü Üzerindeki Etkisi .......................... 66

INFLUENCE OF INDIVIDUAL HEALTH-IMPROVING TRAINING PROGRAM ON THE LEVEL OF MASTER SKILLS FOR PRESIDENTIAL TESTS OF 1st YEAR STUDENTS’ PHYSICAL FITNESS ........................................................................... 76

Spor Bilimlerinin Uluslararası Organizasyon Deneyimlerinin Yönetim Fonksiyonları Açısından Değerlendirilmesi ........................................................................................ 81

REKREATİF SPOR YAPAN ÇOCUKLARIN YEME DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ ........................................................................................................... 83

Korana Virüs Salgını Sürecinde Kontrollü Fiziksel Aktivite ............................................... 98

Spor Bilimleri Fakültesi Öğrencilerinin Boş Zaman Tutumlarının Farklı Değişkenler Işığında İncelenmesi ................................................................................................................ 109

The Effects of Transformational Leadership on Organizational Citizenship: A Study of Sport Sector in Istanbul ........................................................................................................ 118

Aerobik Antrenmanlar ve Diyafram Kullanım İlişkisi ....................................................... 133

Elit Seviye Mücadele Sporcularında Tabata Protokolüne Göre Tasarlanan Dinamik Egzersizlerin Denge ve Kuvvet Parametrelerine Etkisi .............................................. 141

Korona Virüs Salgınının Depresyon Düzeyi Üzerine Etkisinin Değişik Parametrelere Göre İncelenmesi ................................................................................................................ 168

Korona Virüs Salgını Sürecinde Üniversite Öğrencilerinde Ölüm Kaygısı ....................... 177

Korona virüs salgın Sürecinde Üniversite Öğrencilerinin İyi Oluş Durumları .................. 187

Korona Virüs Salgını Sürecinde Üniversite Öğrencilerinin Yaşam Doyum Düzeylerinin İncelenmesi ................................................................................................................ 195

Özel Gereksinimli Bireyler Ve Akademik Başarıları Üzerine Yapılan Araştırmaları İnceleme .................................................................................................................................... 205

ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERİN BOŞ ZAMANLARI ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALARI İNCELEME .............................................................................. 211

Kapalı Spor Salonlarında Tahliye Etkinliği Üzerine Literatür Taraması ........................... 219



10-14 JUNE 2020


6

YÜZME SPORU YAPAN 10-12 YAŞ ÇOCUKLARIN YAŞ, KOL UZUNLUKLARI İLE HIZ VE ÇABUKLUKLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ .............. 230

Oyuncuların Ses, Nefes ve Beden Eğitiminde Uygulanan Egzersizlerin Önemi ............... 245

Otizm Spektrum Bozukluğuna Sahip Çocuklarda Spor ..................................................... 254

Fiziksel Aktivitelere Katılan Bireylerin Algıladıkları Sağlık Çıktıları ile Yaşam Doyumları Arasındaki İlişki ......................................................................................................... 261

Serbest Zaman Algısı ile Yaşam Doyumu Arasındaki İlişki: Fiziksel Engelli Bireyler Üzerine Bir Araştırma .............................................................................................................. 272

Spor Yapılarının Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesinin Önemi .................................. 284

SERBEST ZAMANDA ALGILANAN ÖZGÜRLÜK: ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA ................................................................................... 295

Okul Sporlarına Katılan Öğrencilerin Saldırganlık Eğilimlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi ............................................................................................... 306

Sosyal İzolasyon Sürecinde Evde Egzersiz Yapan Bireylerin Beslenme Davranışları İle Sporda Teknoloji Kullanımlarının İncelenmesi ......................................................... 316

MARDİN ARTUKLU ÜNİVERSİTESİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR YÜKSEKOKULU 2019 YILI ÖZEL YETENEK SINAVINA GİREN ADAY ÖĞRENCİLERİN KOORDİNASYON PARKURUNDAKİ I. VE II. DERECELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ............................................................................................ 342

SPOR BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN ÖFKE DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ PARAMETRELERE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI ............................................. 351

TAKIM SPORU İLE BİREYSEL SPOR YAPAN SPORCULARDA KONUŞMA KAYGI DÜZEYLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI .............................................................. 360

Spor Bilimlerinde Okuyan Öğrencilerin Öz Yeterlilik Durumlarının İncelenmesi ............ 366

Spor Fakültesi Öğrencilerinde Kitap Okuma Alışkanlığı ................................................... 376

Premenopoz ve Postmenopoz Dönemindeki Kadınlarda Egzersiz Öncesi ve Sonrası Klotho Proteini Plazma Düzeylerinin İncelenmesi................................................................. 387

Rekreasyonel Olarak Yapılan Hemsball Oyunlarının ve Pliometrik Antrenmanların Bazı Bileşik Motor Özellikler Üzerine Etkileri .................................................................. 400

Öğretim Elemanlarının Serbest Zaman Aktivitelerine Yönelik Tutumları Academic Staff’s Attitudes towards Leisure Activities .......................................................................... 416

Futbolcularda Sürat ve Reaksiyon Zamanının İncelenmesi ............................................... 424

Futbolcularda Besin Takviyesi Kullanımı ve Bölgesel Kas-Yağ Analizi .......................... 430

2018 – 2019 SEZONUNDA TÜRKİYE FUTBOL SÜPER LİGİNDE MÜCADELE EDEN TAKIMLARIN ÇEŞİTLİ KRİTERLERE GÖRE GALİBİYET ORANININ İNCELENMESİ ......................................................................................................... 440

DAR ALAN OYUNLARI VE YORGUNLUK İLİŞKİSİ ................................................. 459



10-14 JUNE 2020


7

Egsersiz ve Sağlık

Mustafa Zungur

Özel Kent Hastanesi Kardiyoloji Kliniği Çiğli-İzmir

ÖZET

Egsersiz; planlı,yapılandırılmış,tekrarlayan,amaçlı,fiziksel formu korumak ve arttırmak amaçlı yapılan fiziksel aktivitelerin tümüdür. Fiziksel aktivite istirahatte harcanılanın ötesinde enerji harcanmasına neden olan ve iskelet kaslarıyla oluşturulan herhangi bir vücut hareketidir. Egsersiz türleri aerobik ve kuvvet-direnç egzersizleri olarak ikiye ayrılır. Kaslar ağırlığımızın yüzde kırkını oluşturur ve eğer kullanılmazlarsa kaslarda atrofi oluşmaktadır.kuvvet-direnç egzersizleri dirence karşı yapılan kas işidir.Vücuda kuvvet ve dayanıklılık kazandırır.Kuvvet hareket edebilme,dayanıklılık ise yapılan işin devamlılığı için gereklidir. Egsersize kronik uyum sonucunda tüm sistemler gözönüne alındığında;-Yaşam süresinde ve kalitesinde artış -Koroner arter hastalığı gelişme riskinde azalma,koroner dolaşım kapasitesinde artış ve yeni damar oluşumunda artış -Nörotropik faktörlerin artmasıyla nörogenesiz ve kapillarizasyonda artış -Glukoz taşıma kapasitesinde artış,insülin duyarlılığında artış,metabolik sendrom riskinde azalma -Testis fonksiyonlarında değişiklik ve erektil fonksiyonlarda iyileşme -Yaşa bağlı dejeneratif hastalıkların görülme riskinde azalma -UV radyasyona bağlı karsinogenesiz riskinde azalma olarak belirtebiliriz. İnsan vücudu varolan strese kapasite artışıyla cevap vermektedir. Fiziksel aktivitenin şiddetini belirleyen hedeflenen kalp hızıdır.Burada 220-yaş formülünden elde edilen rakam kullanılır.Egsersizde hedeflenen kalp hızında minimum kalp hızı 220-yaş ın %60 ı,maximum hedeflenen kalp hızı ise 220-yaş ın %80 idir. Egsersiz şiddetini tahmin ettiğimiz diğer parametre bir insanın istirahatte tükettiği oksijen miktarıyla hesaplanan metabolik eşdeğere karşılık gelen MET değeridir.1 MET 3.5 ml/kg/sn VO2 dir. Koroner arter hastalığı olan kişilerde sekonder korumada egzersiz ile; -Anjinasız aktivite eşiğinin artışı -Endotel değişikliklerinin geri çevrilmesiyle hastalığın seyrinin değişmesi -Miyokardiyal perfüzyonun artması -Kolleteral kan akımının artışı -Platelet fonksiyonlarında iyileşme sağlanmaktadır. Kronik aşırı egzersize bağlı bazı olumsuz sonuçlar oluşabilmektedir.Potansiyel olarak güvenli yüksek doz limitini aşan koşucularda ani ölümler 100.000 de 1 den 40.000 de 1 e çıkmaktadır.Atlet kalbinde yapısal değişikler oluşmaktadır.Maraton sonrası troponin,CK,CKMB gibi kardiyak zararlanmaların işaretçileri artmaktadır.Geçici sağ ventrikül dilatasyonu ve yamalı miyokardiyal fibroz ve koroner arter kalsifikasyonu artmaktadır.Ayrıca proaritmik etkiden dolayı atrial fibrilasyon dediğimiz ritm bozukluğu 5 kat daha fazla görülmektedir. Sonuç: -Düzenli egsersiz yapan kişilerde kronik dejeneratif hastalık riski azalmakta ve ortalama yaşam süresi ortalama 5 yıl daha uzun olduğu gözlenmiştir. -Önerilen egsersiz süresi haftada 150 dk.orta düzeyde ve ya 75 dk. daha şiddetli düzeyde aerobik egzersizdir ve egzersiz şiddeti arttıkça yararın arttığı bildirilmiştir. -Çeşitli bilimsel kanıtlar çelişkili olmakla birlikte haftada en az 2 gün kuvvet-direnç egzersizleri önerilmektedir. -Günde 60 dk. sürecek bir şiddetli egzersiz de güvenilir üst sınır olarak görünmektedir.

Anahtar Kelimeler: egzersiz, sağlık, kardiovasküler hastalık



10-14 JUNE 2020


8

Exercise and Health

ABSTRACT

Exercise; These are all planned, structured, repetitive, purposeful physical activities to protect and increase the physical form. Physical activity is any body movement created by skeletal muscles that causes energy to be consumed beyond resting. Exercise types are divided into aerobic and strength-resistance exercises. Muscles make up forty percent of our weight and if they are not used, atrophy occurs in muscles. Strength-resistance exercises are muscle work against resistance. It gives strength and endurance to the body. Force movement is necessary for the continuity of the work done. When all systems are considered as a result of chronic adaptation to exercise; -Increase in life time and quality -Decreased risk of developing coronary artery disease, increased coronary circulation capacity and increased new vessel formation -Increased neurogenesis and capillarization with increasing neurotropic factors -Increased glucose carrying capacity, increased insulin sensitivity, decreased risk of metabolic syndrome -Reduced risk of age-related degenerative diseases -Reduced risk of carcinogenesis due to UV radiation The human body responds to existing stress with an increase in capacity. It is the targeted heart rate that determines the severity of physical activity. The number obtained from the 220-age formula is used here. The minimum targeted heart rate in exercise is 60% of 220-age and the maximum targeted heart rate is 80% of 220-age Another parameter that we estimate exercise intensity is the MET value corresponding to the metabolic equivalent calculated by the amount of oxygen consumed by a person. 1 MET is 3.5 ml / kg / sec VO2. With exercise in secondary prevention in people with coronary artery disease; -Increased threshold of activity without angina -The course of the disease changes by reversing endothelial changes -Increased myocardial perfusion -Increased colleteral blood flow -Improvement in platelet functions is provided. Some negative consequences may occur due to chronic overexertion. Sudden deaths in runners that exceed the potentially safe high dose limit increase from 1 to 40,000 in 1 to 100,000. ventricular dilatation and patched myocardial fibrosis and coronary artery calcification are increasing. Also, rhythm disorder, which we call atrial fibrillation, is 5 times more due to the proarrhythmic effect. Result: -The risk of chronic degenerative disease decreases in people who do regular exercise and it is observed that the average life expectancy is 5 years longer. -The recommended exercise time is 150 minutes per week, or 75 minutes per week. it is a more severe aerobic exercise and the benefit has been reported to increase as exercise intensity increases. -Although various scientific evidence is contradictory, strength-resistance exercises are recommended at least 2 days a week. -60 minutes a day a severe exercise that will continue also appears to be a reliable upper limit.

Keywords: exercise,health,cardiovascular disease

GİRİŞ

Egsersiz; planlı, yapılandırılmış,tekrarlayan,amaçlı,fiziksel formu korumak ve arttırmak amaçlı yapılan fiziksel aktivitelerin tümüdür.

Fiziksel aktivite istirahatte harcanılanın ötesinde enerji harcanmasına neden olan ve iskelet kaslarıyla oluşturulan herhangi bir vücut hareketidir.(1)



10-14 JUNE 2020


9

Egsersiz türleri aerobik ve kuvvet-direnç egzersizleri olarak ikiye ayrılır.

YÖNTEM

Bu yazıda bilimsel kanıtlara dayanılarak önerilen egzersiz süresi,şiddeti,sıklığı ve türlerinin anlatılması ve egsersiz ile sağlıklı uzun yaşam arasındaki ilişkinin temellerinin açıklanması hedeflenmiştir.

BULGULAR

Aerobik egzersiz kalp,akciğer ve vasküler sistemi zorlayacak şekilde yapılan büyük kas gruplarının kullanıldığı sürekli hareketlerdir.

Kardiyorespiratuar form elde edilir ve kalp,solunum sistemi,immün sistem ve kaslarda güçlenme sağlanır.(2)

Aerobik Egzersiz Kuvvet-Direnç Egsersizi

Kemik mineral yoğunluğu ++ - - Yağ% - - -

Vücut kitlesi 0 ++

Direnç 0 +++

İnsülin düzeyi - - İnsülin duyarlığı ++ ++ İnsülin direnci - -

HDL kolesterol + - + -

LDL kolesterol - -

İstirahat kalp hızı - - 0 Kalp atım hacmi + + 0

Sistolik kan basıncı - 0

Diastolik kan basıncı - 0

VO2 max +++ ++

Bazal metabolik hız + ++



10-14 JUNE 2020


10

Aerobik egsersiz türleri açık havada yapılan ; Yürüyüş,koşu,bisiklete binme,yüzme,basketbol,futbol,ip atlama ve ya

Spor salonunda yapılan; Koşu bandı,merdiven çıkma,spinning,kürek çekme ve boks olabilir.

Kaslar ağırlığımızın yüzde kırkını oluşturur ve eğer kullanılmazlarsa kaslarda atrofi oluşmaktadır.kuvvet-direnç egzersizleri dirence karşı yapılan kas işidir.Vücuda kuvvet ve dayanıklılık kazandırır.Kuvvet hareket edebilme,dayanıklılık ise yapılan işin devamlılığı için gereklidir.(3) Tablo 1.Aerobik Egsersiz ile Kuvvet-Direnç Egsersizleri Karşılaştırılması (4) Not: (+) artar (-) azalır(0) değişmez

Bristol üniversitesinde yapılan bir çalışmada 16936 erkek 1916-1950 yılları arasında fiziksel aktivite ile hastalıklar açısından izlenmişler.Yine ingilterede Morris ve arkadaşları otobüs sürücüleri ile kondüktörler arasında kalp krizlerini karşılaştırmışlar ve her iki çalışmada da fiziksel olarak daha aktif olanların kalp krizi riski daha az saptanmış.(4)

Almanyadan C.D.Reinmers ve arkadaslarının 2012 de yaptıkları bir literatür analizinde fiziksel aktivitenin hipertansiyon,diabetes mellitus Tip 2,dislipidemi,koroner arter hastalığı,inme ve kanserden oluşan tüm ölümleri yüzde 30-35 azalttığını tespit etmişlerdir.(5)

Guentzher Sanitz ve arkadaşlarının seksen çalışmanın alındığı metaanalizlerinde 1338143 katılımcıda 118121 ölüm incelenmiş ve haftada 150-300 dk.arası orta düzeyde egzersiz yapanlarda ölüm oranı daha az saptanmıştır.(6)

Blair SN. ve arkadaşlarının 3120 kadın ve 10224 erkekte yaptıkları bir çalışmada tüm ölümlerde kadınlarda yararı daha belirgin olmak üzere egsersiz arttıkça ölüm oranlarında da azalma bulmuşlardır.(7-8)

Egsersize kronik uyum sonucunda tüm sistemler gözönüne alındığında; -Yaşam süresinde ve kalitesinde artış -Koroner arter hastalığı gelişme riskinde azalma,koroner dolaşım kapasitesinde artış ve yeni damar oluşumunda artış -Nörotropik faktörlerin artmasıyla nörogenesiz ve kapillarizasyonda artış



10-14 JUNE 2020


11

-Glukoz taşıma kapasitesinde artış,insülin duyarlılığında artış,metabolik sendrom riskinde azalma -Testis fonksiyonlarında değişiklik ve erektil fonksiyonlarda iyileşme -Yaşa bağlı dejeneratif hastalıkların görülme riskinde azalma -UV radyasyona bağlı karsinogenesiz riskinde azalma olarak belirtebiliriz.

Egsersize uyumda; -Moleküler mekanizmalarda reaktif oksijen bileşikleri rol oynamaktadır.

Transkripsiyon faktörlerinin uyarımı ile antioksidan enzim ve protein yapımı artmaktadır.Mitokondriyal biyogenez,kas hücre düzeyinde salınan ve çevre dokuda etkili olan mediatörler aracılığıyla anjiogenesiz ve nörogenesiz olmaktadır.

-Kardiyovasküler sistem açısından plazma lipidlerinde HDL artışı,LDL düşüşü olmaktadır.

-Kan basıncında uyarılan nitrik oksit salınımı ile eNOS artışı ile sempatik sinir sistemi aktivitesinde azalma ile bir miktar düşüklük sağlanmaktadır.

-Mitokondrial biyogenez,serbest yağ asidi kullanım kapasitesinde artış olmaktadır

-Kalsiyumun hücre içi hareket kabiliyetini arttırıcı uyumsal mekanizmalar oluşmaktadır.

-İskelet ve kalp kasında vasküler yoğunluk,vasodilatasyonun artmasıyla perfuzyon artmaktadır.

-Uzun dönemde miyonektin,IL-6 gibi mediatörler sayesinde antiinflamatuar etki sağlanmaktadır.

İnsan vücudu varolan strese kapasite artışıyla cevap vermektedir.Kardiyovasküler hastalıklar,osteoporoz,nörodejeneratif hastalıklara baktığımızda insan genomunun değişme hızı yaşam tarzındaki değişim hızına yetişemediğini görmekteyiz.



10-14 JUNE 2020


12

Tablo 2.Dünya Sağlık Örgütü Egsersiz Önerileri

Fiziksel aktivitenin şiddetini belirleyen hedeflenen kalp hızıdır.Burada 220-yaş formülünden elde edilen rakam kullanılır.Egsersizde hedeflenen kalp hızında minimum kalp hızı 220-yaş ın %60 ı,maximum hedeflenen kalp hızı ise 220-yaş ın %80 idir .Bir egzersizde hedeflenen kalp hızları;

-Isınma %50-60

-Yağ yakma %60-70

-Aerobik bölge %70-80

-Anaerobik bölge %80-90

-Kırmızı hat olarak da %90-100 ü olarak hesaplanabilmektedir.

Egsersiz şiddetini tahmin ettiğimiz diğer parametre bir insanın istirahatte tükettiği oksijen miktarıyla hesaplanan metabolik eşdeğere karşılık gelen MET değeridir.1 MET 3.5 ml/kg/sn VO2 dir.

-Düşük yoğunlukta bir hafif tempolu yürüyüş 3-5 METs

Hedef grup Öneriler Ek Öneri

5-17 yaş Günde en az 1 saat fiziksel aktivite.çoğunluğu aerobik egsersiz.Haftada en az 3 kez de kuvvet-direnç egsersizleri

60 dk.dan fazla aktivite sağlık için ilave katkı sağlamaktadır

18-64 yaş Haftada en az 150 dk.orta yoğunlukta ve ya en az 75 dk.yüksek yoğunlukta aerobik fiziksel aktivite Haftada 2 ve ya daha fazla büyük kas gruplarını içeren kuvvet-direnç egzersizleri

Süreleri haftada 300 ve 150 dk.a çıkarmaları ve aerobik egzersizleri kuvvet egzersizleri ile kombine yapmaları sağlık açısından ilave katkı sağlamaktadır

65 yaş üstü Aerobik ve kuvvet-direnç egzersizleri 18-64 yaş grubu için önerilen gibidir. Hareket kısıtlılığı olanlar dengelerini bozup,düşmeye neden olmayacak şekilde fiziksel hareketleri haftada en az 3 kez yapabilirler

Yaşlılarda fiziksel aktiviteleri sağlık ve fiziki durumlarına göre ayarlamaları önerilir



10-14 JUNE 2020


13

-Orta yoğunlukta bir hafif tempolu koşu 4-7 METs

-Yüksek yoğunlukta bir tenis ve ya basketbol 8-12 METs e karşılık gelmektedir.

Bir egzersiz reçetesinde; aerobik egzersiz,kuvvet-direnç egzersizleri ve esneme egzersizleri olmalıdır.

Önemli olan her egzersizin sıklık,şiddet ve süresinin belirlenip kişiye göre ayarlanmasıdır.(9)

Tek bir aerobik egzersizde bile hipertansiyonda 24 saate uzayan 5-7 mmhg.düşme sağlanabilmektedir.Hipertansif hastalara haftada minumum 3 gün olmak üzere günlük 30-60 dk.orta düzeyde aerobik egsersizler önerilmektedir.

Koroner arter hastalığı olan kişilerde sekonder korumada egzersiz ile;

-Anjinasız aktivite eşiğinin artışı

-Endotel değişikliklerinin geri çevrilmesiyle hastalığın seyrinin değişmesi

-Miyokardiyal perfüzyonun artması

-Kolleteral kan akımının artışı

-Platelet fonksiyonlarında iyileşme sağlanmaktadır.

Biyolojik sistemlerin etkilere verdiği yanıtlara baktığımızda düşük dozların uyarılmayı sağladığı ,yüksek dozların gelişmeyi engelleyip toksisite yarattığı saptanmıştır.

Kronik aşırı egzersize bağlı bazı olumsuz sonuçlar oluşabilmektedir.Potansiyel olarak güvenli yüksek doz limitini aşan koşucularda ani ölümler 100.000 de 1 den 40.000 de 1 e çıkmaktadır.Atlet kalbinde yapısal değişikler oluşmaktadır.Maraton sonrası troponin,CK,CKMB gibi kardiyak zararlanmaların işaretçileri artmaktadır.Geçici sağ ventrikül dilatasyonu ve yamalı miyokardiyal fibroz ve koroner arter kalsifikasyonu artmaktadır.Ayrıca proaritmik etkiden dolayı atrial fibrilasyon dediğimiz ritm bozukluğu 5 kat daha fazla görülmektedir.

SONUÇ

-Düzenli egsersiz yapan kişilerde kronik dejeneratif hastalık riski azalmakta ve ortalama yaşam süresi ortalama 5 yıl daha uzun olduğu gözlenmiştir.

-Önerilen egsersiz süresi haftada 150 dk.orta düzeyde ve ya 75 dk. daha şiddetli düzeyde aerobik egzersizdir ve egzersiz şiddeti arttıkça yararın arttığı bildirilmiştir.

-Çeşitli bilimsel kanıtlar çelişkili olmakla birlikte haftada en az 2 gün kuvvet-direnç egzersizleri önerilmektedir.

-Günde 60 dk. sürecek bir şiddetli egzersiz de güvenilir üst sınır olarak görünmektedir.



10-14 JUNE 2020


14

KAYNAKLAR 1.Richard C Pasternak,Braunwalds Heart Disease A textbook of Cardiovascular Medicine 2.CDC physical activity report 1999 3.M.L.Pollock and K.R. Vincent 1996 Resistance Training for Health.Research Digest.President Council on Physical Fitness and Sports 2(8):1-6 4.Morris et al(1953) Coronary Artery Disease and Physical Activity of Work.Lancet 265(6795):1053-7 5.C.D.Reiners,G.Knapp and A.K.Reiners Journal of Aging Research Volume 2012 Article ID 243958,9 pages 6.Guenther Samitz,Matthias Egger and Marcel Zwahlen .Okford University Press on Behalf of the İnternat ional Epidemiyological Association.5 september 2011 7.Blair S.N. Jama 1999 8.Blair S.N.Journal of Sports Medicine 2009;43-1,2 9.AHA The American Heart Association Recommondations for Physical Activity in Adults 2014



10-14 JUNE 2020


15

KAFEİN (C8H10N4O2) VE KARBONHİDRAT (CH2O)

AĞIZDA ÇALKALAMA SÜRELERİNİN PERFORMANS

VE YORGUNLUK DÜZEYLERİNE ETKİSİ

Sibel TETİK

Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

ÖZET Bu çalışma, kafein (C8H10N4O2) ve karbonhidrat (CH2O) ağızda çalkalama ve çalkalama sürelerinin sporcu performansına etkisini bununla birlikte yorgunluk zamanlarındaki değişimler üzerine etkisini mikro analiz araştırma yöntemiyle belirlemek amacıyla yapılmıştır. Sporda performansı artırmadaki en önemli olgulardan biri olan beslenmenin düzenli, dengeli, yeterli ve sağlıklı bir şekilde yapılmasıdır. Sporcular ve sedanterler (spor yapmayanlar) için önemli olan bu hususta denenmiş birçok popüler beslenme ve diyet türü çalışmalara taşınmıştır. Karbonhidrat (CHO) yüklemenin sporda anaerobik (oksijensiz) enerji sisteminin ikincil temel enerji kaynağı olduğu için ve sporda gerekli enerjinin büyük çoğunluğu bu kaynaktan sağlandığı için çok bilinen ve dikkat edilen bir besin yüklemesidir. Bununla beraber kafeinin dikkatsizliği ortadan kaldırma, performansı artırma, yorgunluğu geciktirme, dayanıklılık süresini artırma gibi performansa katkılarının olduğu bilinmekte ve birçok çalışma ile desteklenmektedir. CHO ve kafein ağızda çalkalamanın performansı artırabilmede etkili olabileceği, çalkalama sonrası merkezi sinir sistemi (MSS) tarafından kaslarda tahrik olarak algılanarak etkilendiği çalışmalarca bilinen bir durum haline gelmiştir. Çalışmada izlenen yöntem, meta-analiz araştırmalarının daha küçük kapsamlarda yapılan araştırmalarla oluşturulmuş mikro-analiz araştırmasıdır. Konu ile ilgili birden fazla araştırma sonuçlarının birleştirilerek olumlu-olumsuz yönlerde ortak sonuçlara varılması çalışmanın hedefini barındırmıştır. Araştırma sonucunda, CHO ve kafeinin tam alımlarının yanı sıra sadece ağızda çalkalamanın da performansı artırdığı, CHO ağızda çalkalama orofaringeal (ağız-yutak) reseptörleri tarafından beyinde karbonhidrat varlığını işaret ettiği ve antrenmanlı kişilerde performans süresini artırdığı, CHO ağızda çalkalama uygulamasına destek olarak kafeinin eklenmesi konusunda yapılan çalışmalarda ise kafein ile birlikte CHO ağızda çalkalama uygulamasının, tek başına CHO ağızda çalkalama uygulamasından daha çok etkili olduğunu araştırmalar neticesince tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler; CHO (Karbonhidrat), Kafein, Atletik Performans, Ağızda Çalkalama

THE EFFECT OF CAFFEINE (C8H10N4O2) AND

CARBONHYDRATE (CH2O) MOUTH RINSE TIME ON

PERFORMANCE AND FATIGUE LEVELS

SUMMARY This study was carried out to determine the effect of caffeine and carbohydrate rinse and rinse times on athletes performance, but also on the changes in fatigue times with micro analysis research method.



10-14 JUNE 2020


16

One of the most important facts in increasing performance in sports is to make nutrition regularly, balanced, sufficient and healthy. Many popular types of nutrition and diet that have been tried in this regard, which are important for athletes and sedentary (non-sports), have been moved to studies. Carbohydrate (CHO) loading is a well-known and important nutritional load since it is the secondary primary energy source of the anaerobic (oxygen-free) energy system in sports and the vast majority of the energy required in sports is provided from this source. In addition, caffeine is known to contribute to performance such as eliminating carelessness, increasing performance, delaying fatigue, increasing durability and is supported by many studies. It has become known by studies that CHO and caffeine mouth rinse can be effective in increasing performance, and that it is perceived by the central nervous system (CNS) as a stimulation in the muscles after shaking. The method used in the study is the micro-analysis research created with the researches conducted in smaller scopes of meta-analysis research. The goal of the study was to combine the results of more than one research on the subject and to reach common results in positive and negative aspects. As a result of the research, in addition to caffeine in studies on adding caffeine in support of CHO mouth rinse, CHO and caffeine increase performance in addition to the full intake of the mouth, CHO indicates the presence of carbohydrates in the brain by rinsing orofaringeal receptors. It has been determined by researches that CHO mouth rinse is more effective than CHO mouth rinse alone. Keywords; CHO (Carbohydrate), Caffeine, Athletic Performance, Oral Rinse

GİRİŞ

Kafein modern yaşamın neredeyse vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.

Günlük yaşamda kontrollü ya da kontrolsüz olarak belli miktarlarda kafein

bazı yiyecek ve içecekler aracılığıyla alınmaktadır. Türk kahvesi, çay, soğuk

çay, kola, çikolata, diğer kahve çeşitleri gibi düzenli yapılan tüketimler insan

hayatının alışılmış beslenme standartları arasında yerini aldı. Günlük olarak

alım oranlarına dikkat eden insanlar, aklında bazı kahve etkileriyle dolu

düşüncelerle hareket ederek kendine tüketim adına mevcut bir sınır çizmiştir.

Bunu daha bilimsel yollarla takip eden ya da hiç düşünmeksizin farklı

oranlarda tüketen insanlarda mevcuttur. Gıdalardaki kafein seviyesi

hazırlanış biçimlerine göre değişiklik göstermektedir. Bunlardan bazıları;

Alkolsüz İçecekler Kafein İçeriği



10-14 JUNE 2020


17

(1 Fincan) (mg)

Kahve 60-150

Çay 40-60

Kola 40-50

(Lieberman, 2003)

Kafein içerikli maddelerin kişisel ve sosyal yaşamdaki etkisi dışında daha

özel olarak sporcuların ve spor camiasındaki kişiler üzerindeki etkisi de

dikkat çekmektedir. Uzun yıllar sporcu performansı üzerindeki olumlu,

olumsuz, nötr (etkisiz) durumları tartışılmış ve araştırmalarla da

desteklenmeye çalışılmıştır. Günümüzde de farklı yönleriyle çözümlenmeye

çalışılan bireysel etkisi hala güncelliğini korumaktadır.

Spor branşlarında birçok farklı başarı seviyesine sahip amatör/profesyonel

sporcu kafeini besin değeri olmamasına karşın, performans üzerinde olumlu

etkisi olduğunu düşünerek ergojenik yardımcı niteliğinde kullanmaktadır.

Sporcu performansı için alınan kafein miktarının doğru şekilde ayarlanması

önemlidir. Çünkü kafeinin alım ve etki olarak gösterdiği yanıt ilişkisi doğru

orantılıdır. Bununla birlikte kişinin cinsiyeti, beden büyüklüğü, kafein

toleransı ve alışkanlık düzeyi de kafeinin yanıt düzeyini etkileyen

faktörlerdendir. Dolayısıyla alımların kontrollü ve etki faktörlerine dikkat

edilerek yapılması önemlidir (Wickham ve Spriet, 2018).

Kafein, Dünya Anti-Doping Ajansı'nın (WADA) yasaklama ve kısıtlama

getirdiği maddeler listesinde olmadığı için antrenman ya da müsabakalarda

kullanımının, performans desteklemede herhangi bir yaşa dışı alım olarak

görülmemektedir. Sporcular kafein alımlarında tablet, kapsül, kahve, enerji

içeceği gibi farklı formlarda kullanım yapabilmektedir (Burke, 2008; Spriet,

2014).



10-14 JUNE 2020


18

Kafeinin hangi formlarda alındığı, bukkal mukoza (yanak içini kaplayan

mukoza) ve bağırsaklardan (barsak) hızlı emilip kana karışmasının da ne

kadar hızlı olacağını etkilemektedir (Wickham ve Spriet, 2018).

Kafeinin egzersiz sırasında fizyolojik olarak birçok sistem (merkezi sinir

sistemi, kalp-damar sistemi, hormonal, metabolik, kassal, solunumsal ve

böbrek fonksiyonları) üzerinde yaygın etkisi olduğu belirtilmiştir (Graham ve

Spriet, 1991; Leonard ve ark., 1987; O’Connor ve ark., 2004; Tarnopolsky ve

Cupido, 2000; Van Soeren ve ark., 1993). Aynı zamanda antrenmanlı-

antrenmansız kişiler üzerinde yapılan çalışmalarda, dayanıklılık egzersizi

esnasında oksijen (O2) alımını, kardiyak debiyi, ventilasyonu, dolaşımdaki

epinefrin düzeyini, metabolik hızı ve yağ oksidasyonunu artırdığı

kaydedilmiştir (Doherty ve ark., 2004; Engels ve ark., 1999; Graham ve

Spriet, 1991; O’Connor ve ark., 2004; Van Soeren ve ark., 1993; Sökmen ve

ark., 2008).

Performansı olan olumlu etkilerinin yanında, etkisiz ya da olumsuz etkileri

olduğunu gösteren çalışmalarda mevcuttur. Yapılan bir çalışmada, 250 mg

kafein alımının ardından uygulanan Wingate testi (6 saniyelik) sırasında,

zirve güç çıktısında %7' lik bir artış olduğu belirlenmiştir (Anselme ve ark.,

1992). Başka çalışmalarda ise, futbolcularda 6 mg.kg-1 oranında kafein

alımının ardından yapılan 15 saniyelik maksimal egzersiz, 2 tekrarlı 2

dakikalık egzersiz uygulaması ve zirve güç çıktısı değerleri üzerinde herhangi

bir etkisi olmadığı kaydedilmiştir (Schneiker ve ark., 2006; Williams ve

ark.,1988; Jackman ve ark., 1998). Farklı bir çalışmada ise 6 mg.kg-1 oranında

kafein alımının ardından yapılan Wingate testi (4 tekrarlı-30 saniyelik)

esnasında zirve güç çıktısı değerlerinde önemli ölçüde düşüş olduğu

gözlenmiştir (Greer ve ark., 1998).



10-14 JUNE 2020


19

Karbonhidratlar spor için temel enerji kaynaklarındandır ve birincil yakıt

olarak kullanılan besin öğesidir. Antrenman ya da yarışma öncesi

karbonhidratın depo hali olan glikojen depolarının dolu olması, depo

doluluğunun kişinin antrenman düzeyine göre ekonomik olarak kullanılarak

korunması ve fizyolojik olarak yağ asitlerini devreye daha çabuk sokabilmek,

yapılan işin uzun süreli ve yüksek düzeyde etki sağlayabilmesi için önemlidir.

Karbonhidratlar gerekli durumlarda enerjiye dönüştürülerek belli sürelerde

(1-1,5 dakika) hareket akışı ve egzersiz uygulamasına destek olması

nedeniyle oldukça önemlidir. Anaerobik enerji sistemi içinde ikinci derece

hızlı enerji yolu (Laktasit / Laktik Anaerobik / Glikoliz) olarak bilinen ve

anaerobik glikoliz sürecindeki enerji oluşumunda ana yakıt olan

karbonhidratlar (glikoz + glikojen) her bakımdan organizmanın en önemli

fonksiyonlarında ihtiyaç olan besin öğesidir.

CHO ve Kafein Ağızda Çalkalama

CHO ve kafeinin doğrudan alımları haricinde dikkat çeken durum ağızda

çalkalama ve çalkalama süresinin uzun ya da kısa olması ile ilgili etkisi de

güncel araştırma konularından olmuştur. Sadece çalkalama yaparak da sporcu

performansının etkilendiği, beynin çalkalama sonrası alım yapılmış gibi

algılaması sonucu belli düzeylerde etki oluşturması gibi sonuçların

araştırmalar yoluyla ortaya konulduğu bilinmektedir.

Doğrudan yüklemelerin yanı sıra sadece ağızda çalkalamanın da performansı

artırabileceği, MSS tarafından kaslarda tahrik olarak algılayıp etkilendiği

belirtilmiştir (Painelli ve ark., 2011). CHO ağızda çalkalama orofaringeal

reseptörleri tarafından beyinde karbonhidrat varlığını işaret ettiği,

kortikomotor çıkışı kolaylaştırdığı ve antrenmanlı kişilerde performans

süresini artırdığı belirtilmiştir (Fares ve Kayser, 2011; Sinclair ve ark., 2014).



10-14 JUNE 2020


20

Kafein esas olarak merkezi sinir sistemine bir adenozin reseptör antagonisti

olarak etki eder (Fredholm ve ark., 1999), böylece yorgunluğu önler ve sonuç

olarak yorulma süresini uzatır. Bu, kafein takviyesinin dayanıklılık egzersizi

üzerindeki ergojenik etkilerini gösteren sağlam kanıtlar göz önüne

alındığında, MSS üzerinde sinerjistik bir etkinin oluşup oluşmadığı ya da tek

başına kafeinin bu etkiyi yapıp yapamayacağı sorusunu ortaya koymaktadır

(Doherty ve Smith, 2004). Performans artışına yönelik etkilerinin yanı sıra,

kafein ağızda çalkalamanın kalp atımı ve kan laktat konsantrasyonu üzerinde

önemli etkisi olmadığını belirten çalışmalar da mevcuttur (Doering ve ark.,

2014). Kasper ve arkadaşları (2016) yüksek yoğunluklu bir çalışma protokolü

sırasında CHO ağızda çalkalama uygulamasına destek olarak kafeinin

eklenmesi konusunda yaptıkları araştırmada, kafein ile birlikte CHO ağızda

çalkalama uygulamasının, tek başına CHO ağızda çalkalama uygulamasından

daha çok etkili olduğunu bildirmişlerdir.

Kafein ağızda çalkalama uygulaması kafein takviyesinin güncel

uyarlamasıdır. Bu uyarlama CHO ağızda çalkalama uygulamasının

potansiyel ergojenik etkisinden yola çıkarak yapılmış ilişkilendirme sonucu

oluşmuştur (Carter ve ark., 2004; Chambers ve ark., 2009).

Kafein ağızda çalkalamanın, ağız boşluğundaki sensörler yoluyla beyne

doğrudan bağlantılı olarak sinirleri uyarabildiği, akabinde atletik performans

ve bilişsel performans üzerinde etkileri olabileceği belirtilmiştir. Kafeinli ağız

ve burun spreyleri kullanımı da doğrudan beyin bağlantıları ile sinirleri

uyarabilmekte, kafein içeriği konusunda çok az olmasına rağmen mukozal ve

pulmoner emilim yoluyla kana girebilmekte olduğu belirtilmiştir (Wickham

ve Spriet, 2018). 5-20 saniye aralığında ağızda çalkalamada, kafein

moleküllerinin ağızda bulunan adenozin reseptörlerine bağlanarak inhibe

etmesine izin vermesiyle ortaya çıkan ergojenik etkileri olduğu belirtilmiştir.



10-14 JUNE 2020


21

Bu durum netiçesinde, kafeinin doğrudan alımında belirtilen etkilerden olan,

bukkal mukozanın geçirgenliğini artırarak kafeinin kan dolaşımı emilimini

tetiklediği belirtilmiştir (Beaven ve ark., 2013; Clarke ve ark., 2015;

Rubinstein ve ark., 2001).

Ağız boşluğundaki orofaringeal epitelyumda bulunan acı tat alıcı hücreler

mevcuttur. Bu hücrelerin kafeine maruz bırakıldığında aktive olduğu, acı tat

reseptörlerinin aktivasyon işleminin tatlandırıcı sinir yollarını aktive ettiği,

akabinde beynin “bilgi işleme ve ödül” bölgelerini uyarabildiği belirtilmiştir.

Aynı aktive olma işleminin CHO ağızda çalkalama yapanlarda da oluştuğu

gösterilmiştir (Matsumoto, 2013; Meyerhof ve ark., 2010; Zald ve ark., 2002;

Gam ve ark., 2014; Chambers ve ark., 2009).

Egzersiz üzerindeki etkileri ile ilgili olarak, kafein ağızda çalkalamanın

aerobik egzersiz performansında ergojenik etki göstermezken, normal ve

tükenmiş glikojen depoları durumunda yapılan kısa süreli-yüksek yoğunluklu

(şiddet) tekrarlı sprintlerde iyileşme olduğu görülmüştür. Kafein ağızda

çalkalama konusunda direnç egzersizleri üzerindeki etki ise literatür

taramalarında yeterince çalışılmadığı görülmüştür. Kafeine bağlı olarak

yapılan çalışmalar daha çok bireysel olarak incelemeye tabi tutulduğundan

genel kanıya varma olasılığını düşürmektedir. Bu da kafeinin doğrudan alım

ve ağızda çalkalama işleminin performansa ve kişiye olan etkisinin kişiden

kişiye göre değişebileceğini, ortak bir yorum ve sonuca varmanın tam olarak

mümkün olmadığını göstermektedir (Wickham ve Spriet, 2018).

Carter ve arkadaşları (2004) 40 km’lik (5 km’lik döngüler halinde) zaman

denemesi yaptıkları bir çalışmada, katılımcılara her denemenin %12,5' inde

(625 metre) %6,4' lük bir maltodekstrin çözeltisi (CHO) ile tükürmeden 5

saniye ağızda çalkalama yapmalarını istemişler ve Plasebo (PLA) grubu ile



10-14 JUNE 2020


22

karşılaştırmışlardır. CHO ağızda çalkalama yapan grubun %2,9 oranında

deneme mesafesini daha hızlı tamamladığı tespit edilmiştir.

Fares ve Kayser (2011) açlık ve beslenme (+ PLA) durumundaki gruplarda

(3 grup) CHO ağızda çalkalamanın ergojenik etkisinin farkını görebilmek için

bir çalışma tasarlamışlardır. PLA grubuna göre; açlık durumunda çalkalama

yapan grupta %11,6’ lık, beslenme durumunda çalkalama yapan grupta ise

%3,5’ lik performans artışı yakalandığı belirtilmiştir. Başka bir sonuç ise

Lane ve arkadaşlarının (2013) iyi antrenmanlı sporcular üzerinde yaptığı

çalışmadan gelmiştir. Açlık durumundaki grupta %1,8’ lik, beslenme

durumundaki grupta ise %3,3’ lük bir performans artışı yakalanmıştır. Diğer

çalışmaya kıyasla bu çalışmadaki performans artış oranı daha az belirgin

düzeyde olmuştur. Bir araştırmada sükrozun (sakkaroz) açlık durumunda

tüketildiğinde, tokluk durumundaki tüketimine kıyasla beynin bazı

bölgelerinde daha yüksek beyin aktivitesine yol açtığı, dolayısıyla da CHO

ağızda çalkalamanın açlık durumunda yapılmasıyla faydasının daha belirgin

olacağı vurgulanmıştır (Haase ve ark., 2009). Fakat buna ek olarak birçok

araştırma kanıtları da beslenme durumunda yapılan uygulamanın daha etkili

yakıt stratejisi olduğunu savunmaktadır. Beslenme durumunda yapılan kafein

alım ve ağızda çalkalama etkileri araştırılmış ve ek olarak çalışma içinde PLA

ve kafein alımı kıyaslanmıştır. Çalışmada performans üzerinde önemli artışlar

olduğu belirtilmiştir. Ayrıca kafeinin, MSS’ de bir adenozin reseptör

antagonisti olarak algılandığı ve bu nedenle yorgunluğu önleyerek bir yandan

da yorgunluk süresini uzattığı kaydedilmiştir (Devenney ve ark., 2017;

Kasper ve ark., 2016; Fredholm ve ark., 1999; Germaine ve ark., 2019).

Ağızda merkezi bir etkiye sahip CHO reseptörleri varsa, bunlar CHO

konsantrasyonundaki artış durumundan ya da CHO’ nun ağızda tutulma

süresinden etkilenebilir. Yine bu konuda kullanılan çözeltilerin



10-14 JUNE 2020


23

konsantrasyonları arttıkça daha fazla alıcı aktive edilmiş olur (Clark, 1926).

Yani yüksek konsantrasyonda ya da daha uzun süreli çalkalama (CHO)

yapılması durumunda potansiyel olarak daha fazla reseptör uyarılabilir. Bu

da performans üzerinde beklenen etkinin daha fazla artmasını sağlar.

Bir araştırmada, farklı sürelerde (5 ve 10 saniye) yapılan CHO ağızda

çalkalama uygulamasının bisiklet performansı üzerindeki etkisi incelenmiştir.

30 dakikalık bisiklet egzersizi yapan PLA, 5 saniye CHO ağızda çalkalama

ve 10 saniye CHO ağızda çalkalama gruplarında; PLA’ ya oranla 5 saniye

CHO ağızda çalkalama grubunda kat edilen mesafede bir iyileşme olmasına

rağmen, 10 saniye CHO ağızda çalkalama grubunda sadece istatistiksel olarak

anlamlı bir fark olduğu kaydedilmiştir (Sinclair ve ark., 2014).

Başka bir çalışmada, 5-10 saniyelik kafein ağızda çalkalamanın (25 ml su ile)

ağızda bulunan, motor kontrol ve motivasyondan sorumlu beyin dokusunu

doğrudan etkileyen reseptörler aracılığıyla, sprint ve dayanıklılık

performansını artırdığı bildirilmiştir. Çalışmada %1,2 oranındaki kafein

çözeltisinin, supraspinal mekanizmalar yoluyla merkezi yorgunluğu

baskıladığını, 5-6 saniyelik sprint çalışmasında zirve ve ortalama güç

çıktılarının iyileştirdiğini belirtmişlerdir (Beaven ve ark., 2013; Karayiğit ve

ark., 2017).

Sonuç olarak, kafein ve karbonhidrat ağızda çalkalama uygulamasının,

sporcu performansı üzerinde iyileşme yarattığı, fakat bu iyileşmenin kişiden

kişiye göre değişiklik gösterebildiği, yine ağızda çalkalama sürelerinin 10

saniye ve üzerinde uzaması durumunda algılama ve uyarıcı etkilerinin daha

fazla olduğu, genel olarak sadece ağızda çalkalama işleminin de bilişsel ve

fizyolojik sistemler üzerinde uyarıcı etki yaratabildiği, kafein ve CHO’ nun

birlikte kullanılması ve kullanılan çözeltilerdeki konsantrasyon düzeylerinin



10-14 JUNE 2020


24

yüksek olması aynı zamanda alınan yanıtların oranlarında da olumlu yönde

değişim yarattığı tespit edilmiştir.

Doğrudan alımlarda ya da ağızda çalkalama işleminde örneklem gruplarına

göre etkilerin süreğen olarak değişmesi beraberinde bireysel farkların

oluştuğunu göstermektedir. Bu tarz çalışmalar, doğrudan deneklerin kişisel

olarak sonuçlarına dikkat çekmeyi amaçlaması gerektiği düşünülmektedir.

Her bireyin özellikle kafein toleransı ve vücuda kafein alımından

sonrasındaki metabolize olma işleminden sorumlu olan CYP1a2 geninin

(AA-AB-CC genotipleri) pankreas üzerindeki etkisi ve kişiye uygun olup

olmadığının araştırılması gerektiği düşünülmektedir.

KAYNAKÇA

Anselme, F., Collomp, K., Mercier, B., Ahmaidi, S., Prefaut, C. (1992).

Caffeine Increases Maximal Anaerobic Power and Blood Lactate

Concentration. Eur J Appl Physiol Occup Physiol., 65(2): 188-91.

Beaven, C.M., Maulder, P., Pooley, A., Kilduff, L., Cook, C. (2013). Effects

of Caffeine and Carbohydrate Mouth Rinses on Repeated Sprint Performance.

Appl Physiol Nutr Metab., 38(6):633-7.

Burke, L.M. (2008). Caffeine and Sports Performance. Appl Physiol Nutr

Metab., 33(6):1319-34.

Carter, J.M., Jeukendrup, A.E., Jones, D.A. (2004). The Effect of

Carbohydrate Mouth Rinse On 1-h Cycle Time Trial Performance. Med Sci

Sports Exerc., 36(12):2107-11.

Chambers, E.S., Bridge, M.W., Jones, D.A. (2009). Carbohydrate Sensing in

The Human Mouth: effects on exercise performance and brain activity. J

Physiol., 587(8):1779-94.



10-14 JUNE 2020


25

Clarke, N.D., Kornilios, E., Richardson, D.L. (2015). Carbohydrate and

Caffeine Mouth Rinses Do Not Affect Maximum Strength and Muscular

Endurance Performance. J Strength Cond Res., 29(10):2926-31.

Devenney, S., Mangan, S., Shortall, M., Collins, K. (2018). Effects of

Carbohydrate Mouth Rinse and Caffeine on High-Intensity Interval Running

in a Fed State. Appl Physiol Nutr Metab., 43(5), 517-521.

Doering, T.M., Fell, J.W., Leveritt, M.D., Desbrow, B., Shing, C.M. (2014).

The Effect of a Caffeinated Mouth-Rinse on Endurance Cycling Time-Trial

Performance. Int J Sport Nutr Exerc Metab., 24(1):90-7.

Doherty, M., Smith, P.M. (2004). Effects of Caffeine İngestion on Exercise

Testing: a meta-analysis. Int. J Sport Nutr Exerc Metab., 14(6): 626-46.

Doherty, M., Smith, P., Hughes, M., Davison, R. (2004). Caffeine Lowers

Perceptual Response and Increases Power Output During High-Intensity

Cycling. J Sports Sci., 22(7):637-43.

Engels, H.J., Wirth, J.C., Celik, S., Dorsey, J.L. (1999). Influence of Caffeine

on Metabolic and Cardiovascular Functions During Sustained Light Intensity

Cycling and at Rest. Int J Sports Nutr., 9(4):361-70.

Fares, E.M., Kayser, B. (2011). Carbohydrate Mouth Rinse Effects on

Exercise Capacity in Pre- And Postprandial States. J Nutr Metab.,

2011(385962):1-6.

Fredholm, B.B., Battig, K., Holmen, J., Nehlig, A., Zvartau, E.E. (1999).

Actions of Caffeine in the Brain With Special Reference to Factors That

Contribute to Its Widespread Use. Pharmacol Rev., 51(1): 83-133.



10-14 JUNE 2020


26

Gam, S., Guelfi, K.J., Fournier, P.A. (2014). Mouth Rinsing and Ingesting a

Bitter Solution Improves Sprint Cycling Performance. Med Sci Sports Exerc.,

46(8):1648-57.

Germaine, M., Collins, K., Shortall, M. (2019). The Effect of Caffeine

Ingestion and Carbohydrate Mouth Rinse on High-Intensity Running

Performance. Sports (Basel), 7(3):63.

Graham, T.E., Spriet, L.L. (1991). Performance and Metabolic Responses to

a High Caffeine Dose During Prolonged Exercise. J Appl Physiol, 71(6):

2292-8.

Greer, F., McLean, C., Graham, T.E. (1998). Caffeine, Performance, and

Metabolism During Repeated Wingate Exercise Tests. J Appl Physiol 85(4):

1502-8.

Haase, L., Cerf-Ducastel, B., Murphy, C. (2009). Cortical Activation in

Response to Pure Taste Stimuli During the Physiological States of Hunger

and Satiety. Neuroimage., 44(3):1008-21.

Jackman, M., Wendling, P., Friars, D., Graham, T.E. (1996). Metabolic

Catecholamine, and Endurance Responses to Caffeine During Intense

Exercise. J Appl Physiol, 81(4):1658-63.

Karayiğit, R., Yaşlı, B.Ç., Karabıyık, H., Koz, M., Ersöz, G. (2017). Effect

of Serıal Caffeıne Mouth Rınse on Wıngate Anaerobıc Performance.

SPORMETRE, 15(4):191-196.

Kasper, A.M., Cocking, S., Cockayne, M., Barnard, M., Tench, J., Parker, L.,

McAndrew, J., Langan-Evans, C., Close, G.L., Morton, J.P. (2016).

Carbohydrate Mouth Rinse and Caffeine Improves High-Intensity Interval



10-14 JUNE 2020


27

Running Capacity When Carbohydrate Restricted. Eur J Sport Sci.,

16(5):560-8.

Lane, S.C.; Bird, S.R.; Burke, L.M.; Hawley, J.A. (2013). Effect of a

Carbohydrate Mouth Rinse on Simulated Cycling Time-Trial Performance

Commenced in a Fed or Fasted State. Appl Physiol Nutr Metab., 38(2):134-

9.

Leonard, T.K., Watson, R.R., Mohs, M.E. (1987). The Effects of Caffeine on

Various Body Systems: a review. J Am Diet Assoc., 87(8):1048-53.

Lieberman, H.R. (2003). Nutrition, Brain Function and Cognitive

Performance. Appetite., 40(3):245-54.

Matsumoto, I. (2013). Gustatory Neural Pathways Revealed by Genetic

Tracing From Taste Receptor Cells. Biosci Biotechnol Biochem., 77(7):1359-

62.

Meyerhof, W., Batram, C., Kuhn, C., Brockhoff, A., Chudoba, E., Bufe, B.,

Appendino, G., Behrens, M. (2010). The Molecular Receptive Ranges of

Human TAS2R Bitter Taste Receptors. Chem Senses., 35(2):157-70.

O’Connor, P.J., Motl, R.W., Broglio, S.P., Ely, M.R. (2004). Dose-dependent

Effect of Caffeine on Reducing Leg Muscle Pain During Cycling Exercise Is

Unrelated to Systolic Blood Pressure. Pain., 109(3):291-8.

Painelli, V.S., Roschel, H., Gualano, B., Del-Favero, S., Benatti, F.B.,

Ugrinowitsch, C., Tricoli, V., Lancha-Jr, A.H. (2011). The Effect of

Carbohydrate Mouth Rinse on Maximal Strength and Strength Endurance.

Eur J Appl Physiol., 111(9):2381-6.

Rubinstein I, Chandilawa R, Dagar S, Hong, D., Gao, X.P. (2001). Adensoine

A(1) Receptors Mediate Plasma Exudation From the Oral Mucosa. J Appl

Physiol, 91(2):552-60.



10-14 JUNE 2020


28

Schneiker, K.T., Bishop, D., Dawson, B., Hackett, L.P. (2006). Effects of

Caffeine on Prolonged Intermittent-Sprint Ability in Team-Sport Athletes.

Med Sci Sports Exerc., 38(3):578-85.

Sinclair, J., Bottoms, L., Flynn, C., Bradley, E., Alexander, G., Mccullagh,

S., Finn, T., Hurst, H.T. (2014). The Effect of Different Durations of

Carbohydrate Mouth Rinse on Cycling Performance. Eur J Sport Sci.,

14(3):259-64.

Sökmen, B., Armstrong, L.E., Kraemer, W.J., Casa, D.J., Dias, J.C., Judelson,

D.A., Maresh, C.M. (2008). Caffeine Use in Sports: considerations for the

athlete. J Strength Cond Res., 22(3):978-86.

Spriet, L.L. (2014). Exercise and Sports Performance With Low Caffeine

Doses of Caffeine. Sports Med., 44(2):S175-84.

Tarnopolsky, M., Cupido, C. (2000). Caffeine Potentiates Low Frequency

Skeletal Muscle Force in Habitual and Nonhabitual Caffeine Consumers. J

Appl Physiol, 89(5):1719-24.

Van Soeren, M.H., Sathasivam, P., Spriet, L.L., Graham, T.E. (1993).

Caffeine Metabolism and Epinephrine Responses During Exercise in Users

and Nonusers. J Appl Physiol, 75(2):805-12.

Wickham, K.A., Spriet , L.L. (2018). Administration of Caffeine in Alternate

Forms. Sports Med., 48(1):79-91.

Williams, J.H., Signorile, J.F., Barnes, W.S., Henrich, T.W. (1988). Caffeine,

Maximal Power Output and Fatigue. Br J Sports Med., 22(4):132-4.

Zald, D.H., Hagen, M.C., Pardo, J.V. (2002). Neural Correlates of Tasting

Concentrated Quinine and Sugar Solutions. J Neurophysiol., 87(2):1068-75.



10-14 JUNE 2020


29

KAYAKLI KOŞUCULARDA MÜSABAKA ÖNCESİ VE

SONRASI DURUMLUK KAYGI DÜZEYLERİNİN

KARŞILAŞTIRILMASI

*Maya BUDAK **Seydi KARAKUŞ ***Cemalettin BUDAK *Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor

Yüksekokulu, Doktora Öğrencisi **Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor

Yüksekokulu ***Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor

Yüksekokulu

ÖZET

Bu araştırmanın amacı, kayaklı koşucuların yarışma öncesi ve sonrası

durumluk kaygı düzeylerinin belirlenmesidir. Araştırmaya, yaş ortalaması

17,69 ± 1,615 yıl, boy ortalaması 176,12 ± 5,928 cm, vücut ağırlığı ortalaması

66,31 ± 5,932 kg ve antrenman yaşı ortalaması 6,69 ± 2,402 yıl olan 32 erkek,

yaş ortalaması 16,39 ± 1,066 yıl, boy ortalaması 164,25 ± 4,711 cm, vücut

ağırlığı ortalaması 53,00 ± 6,000 kg ve antrenman yaşı ortalaması 4,54 ±

1,688 yıl olan 28 kadın olmak üzere toplam 60 kayaklı koşu sporcusu gönüllü

olarak katılmıştır. Katılımcıların yaşlarının belirlenmesinde kimlik belgesi

(yıl) esas alınmış olup, boyları boy ölçer (cm) ile vücut ağırlıkları ise

elektronik baskül (kg) ile ölçülmüştür. Katılımcılara, durumluk kaygı

düzeylerinin belirlenmesi için STAI form TX-I kendini değerlendirme testi

uygulanmıştır. Yapılan test ve ölçümler sonucu elde edilen verilerin

analizinde IBM SPSS 22.0 paket programı kullanılmıştır. Verilerin

dağılımının belirlenmesinde tanımlayıcı istatistik, katılımcıların kaygı

düzeyleri üzerine ön-test ve son-test arasındaki farkın belirlenmesinde ise t-

testi kullanılmış olup, sonuçlar ortalama (X) ve standart sapma (SD) olarak

sunulmuştur.



10-14 JUNE 2020


30

Çalışma sonucunda, erkek sporcuların yarışma öncesi (yüksek) ve sonrası

(düşük) kaygı düzeyleri arasındaki farkın anlamlı olduğu (p<0,05) tespit

edilmiştir. Kadın sporcularda ise yarışma öncesi ve sonrası kaygı düzeyleri

arasında anlamlı bir farka rastlanmamıştır (p>0,05). Ortaya çıkan sonucun

nedeni olarak, kadınlarda anksiyete ve depresyon görülme oranı daha fazla

olmasına karşın, daha hızlı alışma ve atlatma duygu-durumuna sahip

olmaları, aynı zamanda kadınlardaki serotonin reseptörlerinin daha fazla

olmasından kaynaklı stres ve anksiyeteye alışılan durum tekrarlarında daha

az rastladıkları düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler; Kayaklı Koşu, Durumluk Kaygı, Anksiyete

COMPARISON OF BEFORE AND AFTER COMPETITION OF

STATE ANXIETY IN SKIERS

ABSTRACT

The aim of this study was to investigate the state anxiety levels of skier

runners before and after the competition. The average age of the male skiers

participating in the study was 17.69 ± 1.615 years, the average height was

176,1 ± 5,928 cm. The average age of women skiers who participated in the

study was 16,39 ± 1,066 years, their average height was 164,25 ± 4,711 cm,

their body weight was 53,00 ± 6,000 kg and the mean age of sports was 4.54

± 1,688 years. The research sample is ready for the new season both athletes

made the selection determination National Team candidates will be

established for the new year, according to the winter season in Turkey

Championship results 2018 is aimed to create athletes to be added to both

teams. A total of 60 athletes participated in the competition. State anxiety


http://tureng.com/tr/turkce-ingilizce/abstract


10-14 JUNE 2020


31

scale self-assessment test S TAI form TX-I was applied to determine the state

anxiety scores of the athletes. In order to determine the anxiety scores, the

continuous Anxiety scale self-assessment test was applied to the STAI form

TX-2. Information about the personal characteristics of the athletes is

determined by the personal information form. The aim of the study is

summarized as follows.

When examined, the pre-competition anxiety scores of male skiers were

found to be significantly higher than the anxiety scores after the competition

in the comparison of pre-competition anxiety scores of male skiers and

anxiety scores after the competition (P<0.05). However, no statistically

significant difference was found between the pre-competition anxiety scores

of female skiers and the anxiety scores after the competition (P>0.05). In

conclusion, it is seen that the anxiety level in skiers is higher before the

competition and the anxiety is lower after the competition. Furthermore, it

was concluded that male skiers should be given psychological support before

the competition.

Keywords; Ski Running, Anxiety, Competition

GİRİŞ

Sporcuların bireysel performanslarını artırmak için genellikle birebir

çalışmalar, kondisyon, teknik ve taktik antrenmanlara ağırlık verilmektedir.

Bilim adamları ve teknik adamlar sporcuların bireysel başarı için teknik,

taktik, kondisyon ve bireysel antrenmanlarının ne kadar önemli olduğunu



10-14 JUNE 2020


32

ortaya koymuşlardır. Bunun yanında mental antrenmanların sporcu

psikolojisinde başarıyı artırdığı da günümüzde daha fazla üzerinde durulan

konu haline gelmiştir. Elit sporcularda da mental desteğin psikolojik

faktörleri etkilediği gibi fiziksel performans düzeyleri üzerinde etkin olduğu

bilinmektedir.

Durumluk kaygı düzeyi, sporcunun ortaya koyacağı performans üzerine

belirleyici olabilecek; güdülenme, konsantrasyon, karar verme yetisi,

özgüven, kondisyonel ve koordinatif yeteneklerini de etkilediği görülmüştür

(Konter, 1997). Kaygılı sporcular yarışma durumunda algılama

bozukluğunun yanında daha sinirli ve hassas olabilmektedirler (Han ve ark.,

2006). Spilberger (1972), kaygıyı durumluk ve sürekli kaygı olarak ikiye

ayırırken spor ortamındaki kaygıyı genel olarak durumluk kaygı olarak

nitelendirmiştir. Durumluk kaygı, korku ve gerginlik ile özellenen ani ve

geçici bir durumdur ve spor ortamında da etkili olan kaygı biçimidir (Gauron,

1982). Son zamanlarda birçok çalışma sportif performansın sadece

kondisyona yönelik fizyolojik ve teknik gibi biyomekanik faktörlere bağlı

olmadığını, aynı zamanda kaygı, stres, motivasyon gibi psikolojik faktörlerin

de önemli olduğunu açıkça göstermiştir (Jones ve Hardy, 1990). Spielberger,

yüksek düzeyde durumluk kaygı, performansı olumsuz yönde etkilemektedir.

Buna karşılık düşük düzeyde durumluk kaygıya sahip olanlar, başarılı olmak

için motivasyon eksikliği göstermektedir. Bu yüzden durumluk kaygı

düzeyinin normal düzeyde tutulması gerektiğini belirtmiştir ( Spielberger,

1989).

Bu araştırmada sporcuların müsabaka öncesi ve sonrası durumluk kaygı

düzeyleri karşılaştırılmıştır.

GEREÇ VE YÖNTEM



10-14 JUNE 2020


33

Çalışmaya, Erzincan ilinde kamp yapmakta olan, 2018 yılı kış sezonu Türkiye

Şampiyonası sonuçlarına göre yeni bir yıl için oluşturulacak Milli Takım aday

kadrosu belirleme seçmelerinde yer alan kayaklı koşu sporcuları katılmıştır.

Katılımcıların yaş ortalaması 17,69 ± 1,615 yıl, boy ortalaması 176,12 ±

5,928 cm, vücut ağırlığı ortalaması 66,31 ± 5,932 kg ve antrenman yaşı

ortalaması 6,69 ± 2,402 yıl olan 32 erkek, yaş ortalaması 16,39 ± 1,066 yıl,

boy ortalaması 164,25 ± 4,711 cm, vücut ağırlığı ortalaması 53,00 ± 6,000 kg

ve antrenman yaşı ortalaması 4,54 ± 1,688 yıl olan 28 kadın olmak üzere

toplam 60 kayaklı koşu sporcusu gönüllü olarak katılmıştır. Katılımcıların

yaşlarının belirlenmesinde kimlik belgesi (yıl) esas alınmış olup, boyları boy

ölçer (cm) ile vücut ağırlıkları ise elektronik baskül (kg) ile ölçülmüştür.

Katılımcılara, durumluk kaygı düzeylerinin belirlenmesi için STAI form TX-

I kendini değerlendirme testi uygulanmıştır. Test, sporculara yarışma öncesi

(30 dakika) ve sonrası olmak üzere toplamda iki kez uygulanmıştır.

Durumluk Kaygı Ölçeği: Araştırmada, futbolcuların endişe düzeylerini

ölçmek için Spielberger ve arkadaşlarının geliştirdiği ve güvenirlilik

katsayısı 0,79-0,87 arasında olan Durumluk Sürekli Anksiyete Envanteri

(State Trait Anxiety Inventory STAI) kullanılmıştır. Bu test anksiyetenin

durumluk ve sürekli olmak üzere iki şeklini ölçmek amacı ile geliştirilmiş bir

öz değerlendirme anketidir (Spielberger ve ark., 1970). 14 yaş üstündeki

bireylere uygulanmak üzere düzenlenen bu ölçeğin, Türkçeye

uyarlanmasında geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmış olup, güvenirlik

katsayısının 0,26-0,68 arasında olduğu belirlenmiştir (Öner 1977).

Durumluk Kaygı ölçeği (STAI formu TX-1) 4’lü likert tipinde olup,

oluşturulan 20 madde ile bireyin o anda içinde bulunduğu şartlar nedeniyle

kendisini geçici olarak endişeli hissedip hissetmediği belirlenmeye



10-14 JUNE 2020


34

çalışılmaktadır. Denek o andaki duygularının yoğunluğuna göre, kendini

çoklu puanlanabilen bu ölçekle değerlendirmektedir.

İstatiksel Analiz

Yapılan test ve ölçümler sonucu elde edilen verilerin analizinde IBM SPSS

(Statistical Package Program for Social Science) 22.0 paket programı

kullanılmıştır. Verilerin dağılımlarını belirlemede tanımlayıcı istatistik

(descriptives & frequency), katılımcıların kaygı düzeylerindeki ön-test ve

son-test arasındaki farkın belirlenmesinde ise t-testi (paired samples t-test)

kullanılmıştır. Sonuçlar ortalama (X) ve standart sapma (SD) olarak sunulmuş

olup anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir.

BULGULAR

Tablo 1. Katılımcıların Cinsiyete Göre Fiziksel Ölçümlerinin Belirlenmesi

Cinsiyet

Değişkenler

X SD

Erkek (n=32)

Yaş (yıl) 17,69 1,61

Boy (cm) 176,12 5,92

Vücut ağırlığı

(kg)

66,31 5,93

Spor Yaşı (yıl) 6,69 2,40

Kadın (n=28)

Yaş (yıl) 16,39 1,06

Boy (cm) 164,25 4,71

Vücut ağırlığı (kg)

53,00 6,00

Spor Yaşı (yıl) 4,54 1,68



10-14 JUNE 2020


35

Tablo 1. İncelendiğinde araştırmaya katılan erkek sporcuların yaş ortalaması

17,69±1,61 yıl, boy ortalaması 176,12±5,92 cm, vücut ağırlığı ortalaması

66,31±5,93 kg ve spor yaşı ortalaması 6,69±2,40 yıl olarak tespit edilmiştir.

Kadın sporcuların yaş ortalaması 16,39±1,06 yıl, boy ortalaması 164,25±4,71

cm, vücut ağırlığı ortalaması 53,00±6,00 kg ve spor yaşı ortalaması 4,54±1,68

yıl olarak tespit edilmiştir.

Tablo 2. Katılımcıların Yarışma Öncesi ve Sonrası Kaygı Düzeyleri

Arasındaki Farkın Belirlenmesi

Cinsiyet Test X SD t p

Erkek

(n=32)

Ön test 49,69 8,971

5,871 0,000⁎ Son test 41,28 9,518

Kadın

(n=28)

Ön test 51,39 13,653

1,639 0,113 Son test 46,96 11,516

Tablo 2. İncelendiğinde araştırmaya katılan erkek sporcuların yarışma öncesi

(yüksek) ve sonrası (düşük) kaygı düzeyleri arasındaki farkın anlamlı olduğu

(p<0,05) tespit edilmiştir. Kadın sporcularda ise yarışma öncesi ve sonrası

kaygı düzeyleri arasındaki farkın anlamlı olmadığı belirlenmiştir (p>0,05).

TARTIŞMA SONUÇ

Literatür taraması sonucunda, sporculardaki durumluk kaygı düzeyi ile ilgili

birçok çalışmaya rastlanmıştır. Literatür sonuçlarının, bu çalışma sonucuyla

doğrudan ilişkili olduğu gözlemlenmiştir.



10-14 JUNE 2020


36

Araştırmalardan bazıları şu şeklidedir; Kaplan ve arkadaşları (2008)

futbolcularda müsabaka öncesi ve sonrası durumluk kaygı düzeylerini

belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, kaygı düzeyinin müsabakanın

önemine göre değiştiğini, önem derecesi yüksek olan müsabakalarda

durumluk kaygının artarak müsabaka sonucunu etkilediğini ve bir sonraki

müsabaka açısından da etkileyici olduğunu belirtmişlerdir. Hanton ve

arkadaşları (2003) durumluk kaygı düzeyi üzerine yaptıkları çalışmada,

yarışma öncesi (1 hafta, 2 gün önce, 1 gün önce, 2 saat önce ve 30 dakika

önce) beş farklı zamanda test uygulamışlardır. Çalışmanın sonucunda,

yarışmadan 2 saat önce ve 30 dakika önce alınan ölçümlerde durumluk kaygı

düzeyinin arttığı tespit edilmiştir. Bir başka çalışmada, takım sporları ile ferdi

sporlar karşılaştırılmış ve takım sporlarında mücadele eden sporcuların

durumluk kaygı seviyeleri daha düşük bulunmuştur. Aynı çalışmada

müsabaka kazanan oyuncularla (47,0±15,2) kazanamayan oyuncuların

(50,7±12,1) durumluk kaygı seviyeleri arasında istatiksel olarak anlamlı fark

olduğu tespit edilmiştir (Han ve ark., 2006).

Kaygı ve performans arasındaki ilişkiyi ele alan pek çok çalışma, yüksek

kaygı gösteren sporcuların düşük kaygı düzeyine sahip sporculara oranla daha

çok hata yaptıklarını ortaya koymuştur (Halvari ve Gjesme, 1995). Bu da

yapılan çalışmalarla, elde edilen bulgu arasında paralellik oluşturmaktadır.

Aynı zamanda yarışma ortamlarında kaygının kontrol edilmesi gerektiği

bildirilmiştir (Koruç, 1995). Burton (1998) yaptığı çalışmada durumluk

yarışma kaygısı ve performans arasında ilişki olduğunu, bilişsel ve bedensel

kaygı düzeylerinin performansın en iyi göstergesi olduğunu belirtmiştir.

Sonstroem ve Bernardo (1982) yaptıkları çalışmada yüksek düzeydeki

yarışma kaygısının, düşük performansla ilişkili olduğu sonucunu

bulmuşlardır.



10-14 JUNE 2020


37

Kayaklı koşucularda müsabaka öncesi ve sonrası durumluk kaygı

düzeylerinin karşılaştırılması amacıyla yapılan bu araştırma sonucunda ise;

erkek sporcuların yarışma öncesi (yüksek) ve sonrası (düşük) kaygı düzeyleri

arasındaki farkın anlamlı olduğu (p<0,05) tespit edilmiştir. Kadın

sporcularda ise yarışma öncesi ve sonrası kaygı düzeyleri arasında anlamlı bir

farka rastlanmamıştır (p>0,05). Ortaya çıkan sonucun nedeni olarak,

kadınlarda anksiyete ve depresyon görülme oranı daha fazla olmasına karşın,

daha hızlı alışma ve atlatma duygu-durumuna sahip olmaları, aynı zamanda

kadınlardaki serotonin reseptörlerinin daha fazla olmasından kaynaklı stres

ve anksiyeteye, alışılan durum tekrarlarında daha az rastladıkları

düşünülmektedir. Aynı zamanda çalışmamızın ve bu alandaki verilerin

sonucu dikkate alındığında müsabaka heyecanı, kazanma arzusu, kaybetme

korkusu durumluk kaygı düzeyini artırdığı belirlenmiş olup, sporculara bu

konuda özellikle müsabakaya dayalı olarak kaygı-stres kontrolü üzerine

mental ve psikolojik destek programlarının planlamalara dahil edilmesi

gerekliliğinin önem arz ettiği düşünülmüştür. Böylece psikolojik bir faktör

olan kaygının antrenör, sporcu ve mentörlere yardımcı ve yönlendirici bir itici

güç olacağı düşünülmektedir.

KAYNAKLAR

1. Burton, D. Do Anxious Swimmers Swim Slower? Rexamining The

Elusive Anxiety- Performance Relationship. Journal of sport and

Exercise Psychology, 10: 45-61, 1998.

2. Gauron, E. F. Mental Preperation for Peak Performance in

Svwimmers. In L. D. Zaichkowsky and W. E. Sime (Eds). Stress

Menagement for Sport. Virgina, AAHPERD, 11-21, 1982.



10-14 JUNE 2020


38

3. Helvari, H., Gjesme, T. Trait and State Anxiety Before and After

Competitive ve Performance. Perceptual and Motor Skills, 81: 1059-

74, 1995.

4. Hanton, S., Thomas, O., Maynard, L. Competitive Anxiety Responses

in The Week Leading Up to Competition, The Role of Intensity.

Direction and Freguency Dimensions. Psychology of Sport and

Excercise, 73: 87-97, 2003.

5. Jones, J.G., Hardy, L. Stress and Performance in Sport. Chichester,

Wiley and Sons, 81-106, 1990.

6. Kaplan, T., Taşkın, H., Altı, M., Erkmen, N. Examination of The

Level of State Anxiety Points of The Soccer Players During The

Tournament. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,

20: 447-456, 2008.

7. Konter, E. Profesyonel Futbolcuların Yaş Gruplarının, Durumluk

Kaygı Düzeylerine Etkisi, I. Uluslararası Spor Psikolojisi

Sempozyumu, 10-12 Ekim 1997, Mersin.

8. Koruç, Z. Otogenik Alıştırmaların Sporcuların Müsabaka Öncesi

Stres Durumlarına Etkisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe

Üniversitesi, Ankara, 1994.

9. Öner, N. Durumluk Sürekli Kaygı Envanterlerinin Türk Toplumunda

Geçerliliği, Doktora Tezi, Ankara, 1977.

10. Spielberger, C. D. Theory and Research on Anxiety. In. D.

Spielberger (Ed.), Anxiety and Behaviour, New York: Academic

Pres, 3-20, 1972.

11. Spielberger, C. D. Anxiety in Sports, Hemisphere Publishing

Corporation, New York, 1989.



10-14 JUNE 2020


39

12. Sonstroem, R. J., Bernardo, P. Intraindividual Pregame State Anxiety

and Basketball Performance, A Re-Examination of The Inverted-U

Curve, Journal of Sport Psychology, 4: 235-45, 1982.



10-14 JUNE 2020


40

BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ

ALGILANAN STRES DÜZEYLERİNİN BAZI

DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLERE GÖRE İNCELENMESİ

1Hayri AKYÜZ,

2Muhammed Uhud TÜRKMEN

1Bartın Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi

2Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

ÖZET

Bu araştırmanın amacı beden eğitimi öğretmen adaylarının algılanan stres düzeylerinin bazı demografik değişkenlere göre incelenmesidir. Araştırmada “Tanımlayıcı (Betimsel) ve İlişkisel Tarama Modeli” kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini, 2019-2020 eğitim-öğretim bahar yarıyılında Bartın Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini, bu öğrencilerden basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen 103 (48 kadın, 55 erkek) kişi oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak, araştırmacı tarafından oluşturulan “Kişisel Bilgi Formu” ve Cohen ve arkadaşları (1983) tarafından geliştirilen, Türkçe uyarlaması Eskin ve arkadaşları (2013) tarafından yapılan “Algılanan Stres Ölçeği (ASÖ)” kullanılmıştır. Verilerin analizi bilgisayar ortamında SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 23.0 paket programında yapılmıştır. Tanımlayıcı veri analizinde frekans, yüzde, ortalama ve standart sapma analizlerinden yararlanılmıştır. Verilerin analizinde, değişkenler arasındaki farklılıkları incelemek için t-Testi ve ANOVA uygulanmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkileri incelemek için Pearson Korelasyon Testi uygulanmıştır. Araştırma bulgularına göre, katılımcıların algılanan stres düzeylerinin cinsiyet, sınıf, aile geliri, aktif spor yapma durumu, serbest zaman etkinliklerine katılım sıklığı ve günlük serbest zaman değişkenleri açısından farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Buna karşılık, ASÖ “yetersiz özyeterlik algısı” alt boyutu ile yaş değişkeni arasında negatif yönde düşük düzeyde anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (p<0,05). Bu bulguya göre, katılımcıların yaşı arttıkça yetersiz özyeterlik algısı düzeylerinin azaldığı söylenebilir. Sonuç olarak, bazı demografik değişkenlerin beden eğitimi öğretmen adaylarının algılanan stres düzeyleri üzerinde etkisi olmadığı, diğer taraftan yaş değişkeninin katılımcıların stres düzeylerini etkilediği söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Beden eğitimi öğretmen adayları, Algılanan stres, Öğrenci



10-14 JUNE 2020


41

THE INVESTIGATION OF PERCEIVED STRESS LEVELS OF THE

PHYSICAL EDUCATION TEACHER CANDIDATES ACCORDING

TO SOME DEMOGRAPHIC VARIABLES

ABSTRACT

The purpose of this study is to examine the perceived stress levels of physical education teacher candidates according to some demographic variables. In the research, “Descriptive (Figurative) and Relational Search Model” was used. The universe of the research consists of students studying at the Bartın University Faculty of Sport Sciences Physical Education and Sports Teaching Department in the 2019-2020 academic year spring semester. The sample of the research consists of 103 (48 females, 55 males) people selected from these students by simple random sampling method. As a data collection tool, “Personal Information Form” created by the researcher, developed by Cohen et al. (1983) and Turkish adaptation was made by Eskin et al. (2013) “Perceived Stress Scale (PSS)” were used. The analysis of the data was carried out using computer SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 23.0 package program. In the descriptive data analysis, frequency, percentage, mean and standard deviation analyzes were used. In the analysis of the data, t-Test and ANOVA were applied to examine the differences between the variables. Pearson Correlation Test was applied to examine the relationships between variables. According to the research findings, it was determined that the perceived stress levels of the participants did not differ in terms of gender, class, family income, active sports, frequency of participation in free time activities and daily free time variables. On the other hand, a low level negative significant relationship was found between PSS “insufficient self-efficacy perception” sub-dimension and age variable (p<0.05). According to this finding, it can be said that as the age of the participants increases, their levels of insufficient self-efficacy perception decrease. In conclusion, it can be said that some demographic variables do not affect the perceived stress levels of physical education teacher candidates, while the age variable affects the stress levels of the participants. Keywords: Physical education teacher candidates, Perceived stress, Student Giriş

Sanayileşmenin artması, modernleşme ile beraber insanların doğadan uzaklaşıp kentlerde yaşamaya başlaması, zorlu ekonomik koşullar, sürekli bir koşuşturmacanın ve karmaşanın içinde olmak bireylerin omuzlarında ağır birer yük haline bürünmüştür. Bireylerin omuzlarında hissettikleri bu yüklere psikoloji alanında stres denilir. Kelime anlamı bakımından “disres”, “distress” kelimeleri benzer açıdan kullanılmış latince “distringere” sözcüğünden gelmektedir (Köknel, 1998).



10-14 JUNE 2020


42

Birey, kendini zorda hissettiği stres anlarında zihinsel ve fizyolojik boyutlarda sorunlar yaşar. Stres, kişiye etki eden her türden problem karşısında kişinin fiziksel ve zihinsel alanlarının baskılanması ve zorlanmasıyla beraber ortaya çıkan, bireyin ruhsal ve fiziksel sağlığına zarar verebilen özellikle de sinir sistemini zorlayan bir durum şeklinde tanımlanır (Baltaş, 2000).

Stres kavramı ile ilgili literatürde yapılmış birçok tanımlama mevcuttur. Literatürde yapılan ilgili tanımlamalara bakıldığında; Stres konusunda yapılan ilk çalışmalarda Selye (1976) stresi, bedenin fizyolojik bir reaksiyonu olarak tanımlamakta, yararlı stres (eustress) ve zararlı stres (distres) olarak ikiye ayırmaktadır. Bireylerin değişimlere kolay uyum sağlamasını sağlayan, performansın artmasına yardımcı olan stres yararlı, aşırı baskı sonucunda etkinliğin kaybedilmesine, kişinin sağlığın bozulmasına ve çöküntüye uğramasına neden olan stresi ise zararlı stres (distres) olarak açıklamaktadır. Selye (1997) stresi; vücudun her türlü değişmeye özgü olmayan reaksiyonu olarak tanımlamıştır. Özümsenen bu tanımlamaya göre stres, kişinin herhangi bir uyaran karşısında gerekli uyumu sağlayabilmek için fiziksel ve zihinsel olarak hareketlenmesi, tatmin edici olup, olmadığına bakılmaksızın her türlü isteme vücudun uyum sağlamak için gösterdiği yaygın tepki olarak açıklanmıştır. Öğretmen stresi, kişinin eğitim verirken geçirdiği her türlü öfke, gerginlik, mutsuzluk ve depresyondur (Kyriacou, 2001). Stres, eğitmenlerde mesleklerinden dolayı negatif duyguların oluşmasına sebep olur. Kalabalık sınıflar ve meslek arkadaşları ile yaşanan kötü ilişkiler öğretmenlerin stresli hissetmelerine neden olur. Bu bağlamda, öğretmenlerin okulda yaşadıkları stres, fiziksel ya da psikolojik etkenlerden kaynaklanabilir (Dick ve Wagner, 2001). Okullar toplumumuzda stresin en çok hissedildiği yerlerdendir. Bu durumdan dolayı stres, öğretmenleri baş etmek zorunda olduğu en büyük problemlerden biridir (Pehlivan, 2000). Öğretmenin gerilim düzeyi, fizyolojik, psikolojik, sosyal ve zihinsel açıdan zarar verecek hale gelmişse, o kişinin işlevlerini yerine getirmesini engelleyebilir, verimlilik düzeyi düşer. Bu durumdan en çok zarar görecek olan öğrenciler olacaktır. (Açıkgöz, 1992)



10-14 JUNE 2020


43

Yapılan tanımlamalardan anlaşıldığı üzere stres bireylerin psikolojisini etkileyen önemli bir olgudur. Öğretmen ve öğretmen adayları için baş etmesi gereken zorlu bir durumdur. Bu bağlamda yapılan bu çalışmanın amacı beden eğitimi öğretmen adaylarının algılanan stres düzeylerinin bazı demografik değişkenlere göre incelenmesidir.

Yöntem

Araştırmanın Modeli

Araştırmada “Tanımlayıcı (Betimsel) ve İlişkisel Tarama Modeli” kullanılmıştır.

Araştırma Grubu

Araştırmanın evrenini, 2019-2020 eğitim-öğretim bahar yarıyılında Bartın Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini, bu öğrencilerden basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen 103 (48 kadın, 55 erkek) kişi oluşturmaktadır.

Veri Toplama Araçları

Veri toplama aracı olarak, araştırmacı tarafından oluşturulan “Kişisel Bilgi Formu” ve Cohen ve arkadaşları (1983) tarafından geliştirilen, Türkçe uyarlaması Eskin ve arkadaşları (2013) tarafından yapılan “Algılanan Stres Ölçeği (ASÖ)” kullanılmıştır.

Algılanan Stres Ölçeği: Cohen, Kamarck ve Mermelstein (1983) tarafından geliştirilen (Perceived Stress Scale; PSS) türkçe uyarlaması Eskin, Harlak, Demirkıran ve Dereboy (2013) tarafından yapılan Algılanan Stres Ölçeği insan sağlığında stresin etkilerini ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Toplam 14 maddeden ve “yetersiz özyeterlilik” ile “stres/rahatsızlık algısı” olarak iki alt maddeden oluşan “Algılanan Stres Ölçeği” 5’li likert tipte değerlendirilmiştir ve ifadeler; “1=hiç, 2=neredeyse hiç, 3=bazen, 4=sıkça ve 5=çok sık” şeklinde puanlanmaktadır. Algılanan stres ölçeği puanları 0 ile 56 arasında değişirken, yüksek puan kişinin stres algısının fazlalığına işaret etmektedir.



10-14 JUNE 2020


44

Cohen ve ark. (1983) ölçeğin güvenirlik katsayısını .84, 3 aylık bir süreçte yapılan test-tekrar test tutarlılık katsayısını ise .85 olarak tespit etmişlerdir (Cohen vs ark, 1983). Eskin ve arkadaşları (2013) tarafından 234 katılımcıdan oluşan örneklem grubu üzerinde yapılan araştırma sonucunda, ölçeğin genel güvenirlik katsayısını .84 olarak bulgulamıştır. Test tekrar test güvenirlik katsayıları ise .87 olarak tespit edilmiştir (Eskin ve ark, 2013). Baltaş ve ark. (1998) tarafından yapılan başka bir çalışmada ölçek geneline ilişkin Cronbach alpha katsayısının 0,84 olduğu, ölçekte yer alan alt boyutlara ait Cronbach alpha katsayılarının ise yetersiz özyeterlik 0,81 stres/rahatsızlık algısı 0,76 olarak tespit edilmiştir.

Verilerin Analizi

Verilerin analizi bilgisayar ortamında SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 23.0 paket programında yapılmıştır. Tanımlayıcı veri analizinde frekans, yüzde, ortalama ve standart sapma analizlerinden yararlanılmıştır. Verilerin analizinde, değişkenler arasındaki farklılıkları incelemek için t-Testi ve ANOVA uygulanmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkileri incelemek için Pearson Korelasyon Testi uygulanmıştır.

Bulgular

Bu bölümde çalışmaya yönelik tablolara ve yorumlara yönelik bilgiler yer almaktadır

Tablo 1:Katılımcıların Cinsiyet Değişkenine Göre Algılanan Stres Düzeylerine Yönelik T-testi Sonuçları

Boyutlar Cinsiy

et

N X S sd t p

Stres Rahatsızlık

Algısı

Kadın 48 3,3363

,58009

101 1,627 ,107 Erkek 55 3,155

8 ,5396

4 Yetersiz Özyeterlik

Algısı

Kadın 48 2,6458

,47699

101 -,787 ,433 Erkek 55 2,716

9 ,4325

1 Algılanan Stres Kadın 48 2,925

6 ,3950

8

101 ,677 ,500



10-14 JUNE 2020


45

Erkek 55 2,8714

,41681

Tablo 1’e göre katılımcıların cinsiyet değişkenine ile algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p>.05).

Tablo 2: Katılımcıların Yaş Değişkenine Göre Algılanan Stres Düzeylerine Yönelik Korelasyon Testi Sonuçları

Tablo 2’ye göre yaş değişkeni ile algılanan stres toplam boyutu ve stres rahatsızlık algısı arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememişken(p>.05), yetersiz öz yeterlilik algısı ve yaş değişkeni arasında negatif düzeyde anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (p<.05). Tablo 3: Katılımcıların Aktif Spor Yapma Durumu Değişkenine Göre Algılanan Stres Düzeylerine Yönelik T-testi Sonuçları

Boyutlar Aktif

Spor

N X S sd t p

Stres

Rahatsızlık

Algısı

Evet 55 3,1558

,48661

101 -1,607 ,112 Hayır 48 3,336

3 ,6316

9 Yetersiz

Özyeterlik

Algısı

Evet 55 2,7273

,44862

101 1,042 ,300 Hayır 48 2,633

9 ,4574

0 Algılanan Stres Evet 55 2,892

2 ,3744

2

101 -,118 ,907 Hayır 48 2,9018

,44293

Tablo 3’e göre aktif spor yapma değişkeni ile algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p>.05).

Stres Rahatsızlık

Algısı

Yetersiz Özyeterlik

Algısı Algılanan Stres

Yaş ,024 -,213* -,121



10-14 JUNE 2020


46

Tablo 4: Katılımcıların Serbest Zaman Etkinliklerine Katılım Sıklığı Değişkenine Göre Algılanan Stres Düzeylerine Yönelik T-testi Sonuçları

Boyutlar Katılım

Sıklığı

N X S sd t p

Stres

Rahatsızlık

Algısı

Ara sıra 70 3,1837

,60860

101

-

1,668

,099 Sıklıkla 33 3,359

3 ,4375

9 Yetersiz

Özyeterlik

Algısı

Ara sıra 70 2,6918

,43279

101

,249

,804 Sıklıkla 33 2,666

7 ,4995

7 Algılanan Stres Ara sıra 70 2,864

3 ,4174

1

101

-1,227 ,224 Sıklıkla 33 2,965

4 ,3767

5 Tablo 4’e göre serbest zaman etkinliklerine katılım sıklığı değişkeni ile algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p>.05). Tablo 5: Katılımcıların Sınıf Değişkenine Göre Algılanan Stres Düzeylerine Yönelik ANOVA Testi Sonuçları

Boyutlar Varyansın

Kaynağı

Kareler

Toplamı sd

Kare

Ortalaması F p

Stres

Rahatsızlık

Algısı

Gruplar arası 1,618 3 ,539 1,736

,165 Gruplar içi 30,758 99 ,311

Toplam 32,376 102 Yetersiz

Özyeterlik

Algısı

Gruplar arası ,288 3 ,096 ,460

,711 Gruplar içi 20,637 99 ,208

Toplam 20,925 102 Algılanan Stres Gruplar arası ,427 3 ,142 ,861

,464

Gruplar içi 16,366 99 ,165 Toplam 16,793 102

Tablo 5’e göre sınıf değişkeni ile algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (p>.05). Tablo 6: Katılımcıların Aile Geliri Değişkenine Göre Algılanan Stres Düzeylerine Yönelik ANOVA Testi Sonuçları



10-14 JUNE 2020


47

Boyutlar Varyansın

Kaynağı

Kareler

Toplamı sd

Kare

Ortalaması F p

Stres

Rahatsızlık

Algısı

Gruplar arası 1,035 2 ,518 1,652

,197 Gruplar içi 31,341 100 ,313


Özyeterlik

Algısı

Gruplar arası ,592 2 ,296 1,455

,238 Gruplar içi 20,333 100 ,203

Toplam 20,925 102 Algılanan Stres Gruplar arası ,787 2 ,394 2,459

,091


Tablo 6’ya göre aile geliri değişkeni ile algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (p>.05). Tablo 7: Katılımcıların Günlük Boş Zaman Değişkenine Göre Algılanan Stres Düzeylerine Yönelik ANOVA Testi Sonuçları

Boyutlar Varyansın

Kaynağı

Kareler

Toplamı sd

Kare

Ortalaması F p

Stres

Rahatsızlık

Algısı


,392 Gruplar içi 31,775 100 ,318


Özyeterlik

Algısı


,377 Gruplar içi 20,520 100 ,205

Toplam 20,925 102 Algılanan Stres Gruplar arası ,015 2 ,008 ,045

,956


Tablo 7’ye göre günlük serbest zaman değişkeni ile algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (p>.05). Tartışma ve Sonuç

Bu çalışmanın amacı, beden eğitimi öğretmen adaylarının algılanan stres düzeylerinin bazı demografik değişkenlere göre incelenmesidir. Cinsiyet değişkenine göre, algılanan stres toplam puanları, yetersiz öz yeterlilik ve stres rahatsızlık algısı boyutlarının arasında anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p>.05). Literatür incelendiğinde Yağmur ve Türkmen



10-14 JUNE 2020


48

(2017) ruhsal hastalıkları olan hastalara bakım veren aile üyelerinde algılanan stres ile psikolojik dayanıklılık üzerine yaptıkları çalışmada cinsiyet değişkeni ile algılanan stres arasında anlamlı bir farklılık tespit etmemişlerdir. Fakat Şahin (2018) üniversite öğrencilerini, algılanan streslerinin cinsiyet ve fakülte değişkenine göre incelediği çalışmada, algılanan stres toplam puanlarında cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılık tespit etmiş, erkek öğrencilerin kadın öğrencilere göre algılanan stres düzeylerinin daha yüksek olduğu sonucuna varmıştır. Yaş değişkenine göre, algılanan stres toplam puanı ve stres rahatsızlık algısı alt boyutu arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir(p>.05). Yetersiz öz yeterlilik alt boyutu ile yaş değişkeni arasında ise düşük düzeyde negatif yönde anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Buna göre, katılımcıların yaşı arttıkça yetersiz özyeterlik algısı düzeylerinin azaldığı söylenebilir. Literatürde yapılan benzer bir çalışmada ise Eraslan (2015) beden eğitimi ve spor öğrencilerinin algılanan stres düzeylerinin yetersiz öz yeterlilik algısı ve stres rahatsızlık algısı alt boyutlarında yaş değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermediğini tespit etmiştir. Aktif spor yapma değişkenine göre, algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p>.05). Fakat Mumcu (2019) tarafından aktif spor yapan ile yapmayan spor eğitimi gören öğrencilerin algılanan stres ve mutluluk düzeylerini belirlemek amacıyla yapılan çalışmada aktif spor yapma değişkenine göre algılanan stres toplam puanı, yetersiz öz yeterlilik algısı ve stres rahatsızlık algısı alt boyutları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Serbest zaman etkinliklerine katılım sıklığı değişkenine göre, algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (p>.05). Bireyin katıldığı etkinlikler ne kadar sık olursa olsun günlük hayattaki algılanan stresli durumların üzerine bir etkisinin olmadığı söylenebilir. Sınıf değişkenine göre, algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (p>.05). Fakat Caz ve ark. (2015) tarafından zaman yönetimi becerisi ile algılanan stres düzeyi ilişkisinin incelenmesi amacıyla beden eğitimi ve spor öğrencileri üzerine yapılan çalışmada sınıf değişkeninin algılanan stres düzeyi üzerine önemli bir etkiye sahip olduğunu tespit etmiştir.



10-14 JUNE 2020


49

Aile geliri değişkenine göre, algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (p>.05). Bireylerin spor eğitimi alırken aile gelirlerinin yüksek ya da düşük olması eğitim alan bireylerin algıladıkları stres düzeyleri üstüne hiçbir etkisi olmadığı söylenebilir. Günlük serbest zaman değişkenine göre, algılanan stres toplam puanları, stres rahatsızlık algısı alt boyutu ve yetersiz öz yeterlilik algısı alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (p>.05). Bu durum kişinin kendine ayırdığı zamanın çok ya da az olmasının stresi algılamada, hissedilen rahatsızlık veya kendini yeterli görmeme gibi durumlarda bir etkisinin olmadığını göstermektedir Sonuç olarak, bazı demografik değişkenlerin beden eğitimi öğretmen adaylarının algılanan stres düzeyleri üzerinde etkisi olmadığı, diğer taraftan yaş değişkeninin katılımcıların stres düzeylerini etkilediği söylenebilir. Kaynakça

Açıkgöz, K. Ü. (1992) "İşbirlikli Öğrenme: Kuram Araştırma, Uygulama" Malatya: Gürel Matbaası. Baltaş, Z. (2000). Stres ve Sağlık. Sağlık Psikolojisi Halk Sağlığında Davranış Bilimleri. Remzi Kitabevi, İstanbul, 133-170 Caz, Ç., Aydoğdu, V., Tunçkol, H. M., & Öncü, E. (2015). Zaman yönetimi becerisi ve stres ilişkisi: Beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencileri örneği. Türk Dünyası Kırgız-Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat, 50, 278-287. Cohen S, Kamarck T, Mermelstein R (1983) A global measure of perceived stress. Journal of Health and Social Behavior; 24: 385-396 Eraslan, M., & Dunn, B. L. (2015). Beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencilerinin stres düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi Ve Spor Bilimleri Dergisi, 9(1), 179-185. Eskin, M., Harlak, H., Demirkıran, F., & Dereboy, Ç. (2013, October). Algılanan stres ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: güvenirlik ve geçerlik analizi. In New/Yeni Symposium Journal (Vol. 51, No. 3, pp. 132-140). Köknel, Ö. (1998). Zorlanan İnsan (4. Basım). İstanbul: Altın Kitaplar. Kyriacou, C. (2001). Teacher stress: Directions for future research. Educational review, 53(1), 27-35.



10-14 JUNE 2020


50

Mumcu, N. (2019). Aktif spor yapan ve yapmayan beden eğitimi öğrencilerinin stres ve mutluluk düzeylerinin belirlenmesi (Master's thesis, Hitit Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü). Pehlivan, İ. (2000). İş Yaşamında Stres. Pegem Yayıncılık, Ankara. Selye H, (1997). Stress without Distress, New York, J. B. Lippincott Selye, H. (1976) "The Stress of Life" New york, Mc Graw-Hill Şahin, A. (2018). Üniversite öğrencilerinin algılanan stres düzeylerinin fakülte türü ve cinsiyet değişkenlerine göre incelenmesi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2(1), 28-35. Van Dick, R., & Wagner, U. (2001). Stress and strain in teaching: A structural equation approach. British journal of educational psychology, 71(2), 243-259. YAĞMUR, T., & TÜRKMEN, S. N. (2017). Ruhsal hastalığı olan hastalara bakım veren aile üyelerinde algılanan stres ve psikolojik dayanıklılık. Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 4(1), 542-548.



10-14 JUNE 2020


51

Rekreasyon ve Çokkültürlülük

1Abdullah KOÇAK

ÖZET

Giriş: Günümüzde teknolojinin getirmiş olduğu imkanlarla birlikte refah seviyemiz artmış ve yaşam biçimimiz değişmiştir. Toplumların oluşturdukları kültürler söz konusu değişimleri gelecek nesillere aktararak miras bırakmış ve kültürlerden etkilenen yaşam biçimleri karşımıza çıkmıştır. Kültürlerin sahip oldukları değerlerin farklılıkları, toplumların boş zaman aktivitelerini ve alışkanlarına yansımıştır. Toplumların içindeki bu çeşitlilik ve zenginlik onların boş zaman davranışlarına doğrudan veya dolaylı olarak karşımıza çıkarmıştır. Amaç: Aynı toplumda farklı kültürlerin olmasından kaynaklı ortaya çıkan ‘’çokkkültürlük’’ kavramının rekreasyon ve boş zaman davranışlarını üzerindeki etkisini ve farklılıklarını incelemektir. Yöntem: Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden ikincil kaynak araştırması metoduna göre yapılmıştır. Çalışmada, kaynak tarama tekniği kullanılmış olup konuyla ilgili kaynaklar taranmış ve değerlendirme yapılmıştır. Rekreasyonun çokkültürlülük üzerine etkisini inceleyen bu çalışmada gerekli olan veriler yazılı, basılı ve internet kaynaklarına dayanmaktadır. Bulgu: Çokkültürlülük iki veya daha fazla kültürel topluluğu barındıran toplumlar olarak tanımlanmaktadır. Bu yüzden eğer aynı toplumda farklı kültürden topluluklar bahsedilmekte ise boş zaman davranışları arasında çok ciddi farklılıklardan bahsedemeyiz. Rekreasyonel farklılıklar daha çok imkanlara ve kaynaklara ulaşılabilirlikle ciddi farklılık göstermektedir. Çünkü şartlar eşit olmakta ve yaşanılan coğrafya aksini sunmamaktadır. Sonuç: Her kültürün kendine özgü değerleri, tutumları ve yargılarını vardır. Bu kavramların da toplulukların ve toplulukları oluşturan bireylerin zihniyetlerini, genel davranışlarını ve boş zaman davranışlarını etkileyen önemli bir unsur olduğu görülmektedir. Çokkültürlü toplumlarda rekreasyon ve boş zaman davranışları kendi kültürleri içerisinde uygulanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Rekreasyon, boş zaman, çokkültürlülük, farklı kültürler



10-14 JUNE 2020


52

Recreation and Multiculturralism

ABSTRACT

Introduction: In this day and time, technology has brought a level of

prosperity that our capability is increased with weight and has changed our way of life. The cultures formed by societies have inherited these changes by

transmitting them to future generations, and we have seen the affected life styles in cultures . Diversification of was having values of and culture, society was reflected in leisure activities and habits airports. This diversity

and richness in societies has brought them directly or indirectly to their leisure

behavior.

Aim: To occurring in the same society being sourced from different cultures, '' multiculturalism’'concept of recreation and examine the differences and the

impact on the leisure behavior.

Method: The study was carried out according to the secondary resource

research method, which is one of the qualitative research methods. In the

study, source scanning technique has been used, and related resources have

been scanned and evaluated. The data required in this study , which examines the effect of recreation on multiculturalism, is based on written, printed and

internet resources .

Result: Multiculturalism is defined as societies with two or more cultural

communities Therefore, if communities from different cultures are mentioned in the same society, we cannot mention very serious differences between leisure behaviors. Recreational differences differ greatly with accessibility to



10-14 JUNE 2020


53

resources and resources . Because evil does not offer the purification and civic

geography otherwise being equal.

Conclusion: Each culture has its own values , attitudes and judgments. This

concept of collective hood and communities that make up the mindset of individuals is seen as an important factor affecting the overall behavior and

leisure behavior. In multicultural societies, recreation and leisure behaviors are practiced within their own culture. Key Words : Recreation, leisure, multicultural, different cultures

GİRİŞ

Günümüzde insanlar geçmişe oranla daha çok boş zamana sahiptir. Boş zamandaki bu artış boş zamanı kullanma yönünde de farklıklar göstermekte, çeşitlilikler sağlamaktadır. Farklılıklar insanlar ve onların oluşturduğu topluluklardan arasında görülmektedir. Çünkü bireylere ve mensubu olduğu topluluklara verilen imkanlar, onların boş zaman davranışlarını etkilemekte ve zaman içerisinde bu boş zaman davranışları gelecek nesillere birer miras olarak bırakılarak kültürün bir ayağını oluşturmaktadır.

Hızla gelişen ve küreselleşen 2000’li yılların dünyasında, sınırların giderek şeffaflaşması, devletlerin birbiri ile olan ilişkilerinin artmasına ve dolayısıyla da toplumların ve toplumdaki bireylerin, farklı kültürlerle/kimliklerle iletişim ve etkileşim içerisine girmesine neden olmaktadır (Karaçam ve Koca, 2012). Bu iletişim ağı aynı zamanda bireylerin ve bireylerin oluşturduğu toplulukların boş zaman davranışlarını arasındaki farkı göstermiştir.

Rekreasyon; dinlendirici, gönüllü olarak seçilen, fiziksel ve zihinsel yenilenme imkanı sağlayan aktiviteler (Mclean, Hurd ve Rogers, 2008), zorlama olmaksızın, sorumluluklardan uzak, bireylerin serbset zamanda yaptığı etkinlikler (Stebbins, 2010), yaşamla ilgili tüm sorumluluklar tanımlandıktan sonra kalan serbest zamanlarda ferdi ya da toplum bir şekilde yapılan sportif, kültürel, sanatsal, sosyal, turistik aktiviteler (Başaran, 2016) olarak anlam bakımından zengin bir kavramdır.

Çokkültürlülük; ırk, etnik yapı, dil, cinsel yönelim, cinsiyet, yaş, engelli olma, sosyal sınıf, dinsel yönelim ve diğer kültürel boyutları içeren çok yönlü bir kavramdır (Tiedt ve Tiedt, 2005). Başka bir tanıma göre ‘’çokkültürlülük; farklı din, dil, ırka sahip farklı kültürdeki yani farklı etnik\kültürel kökene



10-14 JUNE 2020


54

sahip toplulukların bir arada yaşama projesidir (Yakışır, 2009). Parekh ise çokkültürlülüğü iki veya daha fazla kültürel topluluğu barındıran toplumlar olarak tanımlamıştır (Parekh, 2002). Bu tanımda çokkültürlülük birçok toplumdan oluşan topluluklar, denerek sade ve genel bir tanımlama yapılmıştır. Çokkültürlülük üzerine birçok tanım vardır. Sebebi ise her topluluk kendine koşullarına göre tanımlamıştır. Çokkültürlülük kavramının birçok tanım olması karmaşık olmasından kaynaklanmamakla birlikte anlam/tanım bakımından zengin olmasından kaynaklanmaktadır.

Her iki kavramı da insanın olduğu yerde oluşum sağlamaktadır. Birbirlerini etkilemekte veya birbirlerinden etkilenmektedir. Rekreatif etkinliklere katılan bireyler aslında kendi kültürleri sınırları dahilindeki etkinliklere katılmaktadır. Bu durum bir kural olmamakla birlikte bireyde farkında olmadan içsel kısıtlayıcı olarak yer almaktadır.

Topluluklar arasındaki benzer ve farklı boş zaman davranışlarının oluşmasında yaşanılan coğrafya çok etkili olmaktadır. Çünkü toplulukların rekreasyonel kaynaklara ulaşımları faaliyet farklılıklarını oluşturmaktadır. İbn-i Haldun ‘’Coğrafya kaderdir.’’ sözü aslında insan yaşamında coğrafyanın ne denli önemli olduğunu gözler önüne sermiştir. Günümüz Dünya’sında milletlerin boş zaman davranışları o millete ait kültürü göstermektedir. Bir millet rutinleşen boş zaman davranışı başka bir millette öncelik olmayabilir. Örneğin Brezilya’ da rekreasyonel etkinlik olarak Rio Karnavalı gösterilebilir. Brezilyalılar için her yıl düzenlenen gelenekselleşmiş ve olmazsa olmazlarıdır. Tarihi 18.yy dayanmakta ve ülke her sene bir şekilde finanse edilerek düzenlemektedir.

Oysa bu karnavalı bir Orta Doğu ülkelerinden birinde düşünmek çok mümkün olmamaktadır. Sebebi ise coğrafyadan kaynaklı ‘’topluluk ve kültür’’ ilişkisidir. Ne topluluklar ne de geçmişten miras bırakılarak gelen kültür uygun görülmemektedir.

Rekreasyon ve çokkültürlülük birbirlerini tamamlayan iki kavramdır. Bireyin ve oluşturduğu toplulukların boş zaman davranışları, kültürlerini yansıtmaktadır. Aynı coğrafya üzerinde üzerinde farklı topluluklar oluşumu ve yaşaması da çokkültürlülüğü oluşturmaktadır. DESAM’nin 2018’de sunduğu raporuna göre Japonya’da halkın %14’ü düzenli kitap okurken, Türkiye’de %0,1 kişi düzenli kitap okumaktadır. Bu rapor örnek olarak baz alındığında toplulukların onları kültürlerini yansıtan aktivitelerle boş zaman değerlendirdiklerini görmekteyiz. Bu farklılığın aynı sıra kendi kültüründe olmayan ve toplulukların çok da benimsemediği bir aktiviteyi onlara dayatmak mümkün değildir.



10-14 JUNE 2020


55

Rekreasyon ve çokkültürlülük ilişkisine başka bir örnek Alevilerin boş zaman davranışlarına bakılarak görülebilir. Alevilerin kendi kültürlerine göre boş zaman davranışı olarak en çok şenliklilere katıldıkları ve dini ziyaretlerde bulundukları tespit edilmiştir (Avan ve Karaküçük, 2019). Bu iki örnek kıyaslandığında rekreatif faaliyetler ve çokkültürlülüğü başka bir deyişle farklı kültürlerde rekreatif faaliyetleri başta yaşanılan coğrafya olmak üzere teknolojik gelişmeler ve buna bağlı aktif ya da pasif katılım (Yerlisu ve Ardahan, 2009), yaş (Brown ve Frankel, 1993; Broughten ve Beggs, 2006; Seddon, 2011), cinsiyet (Vong Tze, 2005; Amestoy ve ark., 2008; Temir ve Gürbüz, 2012; Kaya ve Gürbüz, 2015; Ayyıldız, 2015), medeni durum (Liang ve ark., 2013), gelir düzeyi (Aslan, 2015; Damianidis ve ark., 2007; Bonke ve ark., 2009; Ardahan ve Lapa, 2010; Karaküçük ve ark., 2008; Özşaker, 2012; Emir, 2012; Ayyıldız, 2015; Tekin, 2009; Can, 2010; Akgül; 2011), eğitim düzeyi (Arslan, 2010; Lu ve Hu, 2005; Gediz, 2012), sosyal sınırlamalar (Fasting ve Pfister, 1999; Koca, 2006; Yaprak ve Amman, 2009), yaşam koşulları (Amestoy ve ark., 2008), moda (Hall ve Page, 2006), tesis, hizmet ve erişebilirlik (Masmanidis ve ark., 2009; Gürbüz ve ark., 2010; Cerin ve ark., 2010; Palen ve ark., 2010; Özşaker, 2012) ve gelenek (Amin ve ark., 2011) gibi faktörler etkilemektedir.

Rekreasyon ve çokkültür üzerine çalışmaların incelemesinde farklı kültürlerde rekreasyon karşılaştırılması da yapılabilmektedir. Toplulukların değişen faktörlere göre boş zaman davranışlarının da farklı olması normaldir. Basit bir örnek verecek olursak; Türkiye’de Laz kültürü coğrafya olarak Karadeniz Bölgesi’nde yaşamaktadır. Bu yüzden o bölgede yaşayan halkın boş zaman davranışları arasında balık tutmak veya doğa ile yakın ilişkilerinin olması beklenen bir sonuç olacaktır. Ülkemizde bir diğer kültür olan Çerkezler daha çok Ahlat bölgesinde yaşamaktadır. Çerkezler ise daha çok hayvancılıkla ve tarımla uğraşmaktadır. Çerkezlerin de boş zaman davranışları arasında balık tutmak veya doğa eğlenceleri olabilir ama ön planda olmayabilir.

Bu iki kültürün farkı tabi ki coğrafyadan kaynaklı da olabilir. Kesin bir sonuç için araştırma sonucunu ihtiyaç vardır. Ama şunu görmekte ki coğrafya yaşam şeklini, yaşam şekli de boş zaman davranışlarını etkilemektedir. Araştırma yapılan grupların demografik özellikleri ve araştırma yapılan ortam fark göstermektedir. Eğer Laz kültürü için bir araştırma yapılacaksa bu Anadolu’da olmamalıdır. Çalışmanın örneklem grubu evreni temsil etmeyecektir.

Rekreasyon ve çokkültür ilişkisini uluslar arası düzeyde ele alan çalışmalar vardır. Bu çalışmalar daha çok ülkelerin karşılaştırılmasından



10-14 JUNE 2020


56

oluşmaktadır. Ülke tercihi burada kilit rol oynamaktadır. Çünkü her ülke bir millet olmayabilir. İngiltere, İngilizler’den oluşmakta iken, Avustralya İngiliz, Alman ve İtalyan’dan da bahsetmekteyiz. Bu sonuç bizlere ülke karşılaştırılmasında daha çok millet, kültürü eskiye dayanmış ülkeler tercihimiz olacaktır.

TÜİK Zaman Kullanım Araştırması sonuçlarına göre; %94 TV seyretme,

%71 akraba ziyareti, %56 arkadaş ziyareti, %36 radyo dinleme, %38 alış veriş merkezleri, %30 gazete dergi okuma, %26 sosyal medya, %24 el işleri, %19 kafe, kahvehane,%11 bulmaca, %9 sinemaya gitme, %3 kütüphaneye gitme,%2 doğa yürüyüşü, %1.2 seyirci olarak sportif aktivitelere katılma olarak belirlenmiştir (TÜİK, 2007). Ülkenin boş zaman davranışlarına bakarak kültürünü ve yaşam şeklini yorumlayabiliriz. Bu veriler üzerinden bir çıkarım ve kültür incelemesi yaparsak; en yüksek veri televizyon izlemeye sahiptir. Televizyonun Türkiye’ye gelmesi birçok ülkeye göre geç bir tarihtir. Yeni teknolojiye talep her zaman fazla olmaktadır. Günümüzde telefon örneği gibi. Yakın zamana kadar popüler olan bir aktivite günümüzde de oranın yüksek olması normaldir. Ayrıca renkli yayın gelmesi de Türkiye’de ayrı bir heyecan yaratmıştır. Kısacası yine coğrafya kültürü etkilemekte ve bu da boş zaman davranışı olarak karşımıza çıkmıştır. Ayrıca pasif katılım aktif katılımı etkilemektedir. TV çok izlemek zamanın büyük kısmını onunla geçireceği anlamına gelmekte ve aktif katılımın önüne geçmektedir.

Bazı durumlarda pasif katılım aktif katılıma öncü olmaktadır. Örneğin futbol maçına seyirci olarak pasif katılan birey oyuna karşı ilgisi arttıkça aktif olarak futbol halı saha maçları veya amatör düzeyde başlayabilir. Bir başka çıkarım ise akraba ile geçirilen zamandır. %71 ile ikinci sırada yer almakta ve kültürü de doğrudan yansıtmaktadır. Çünkü Türk Kültürü’nde aile ve akraba ziyaretleri çok önemlidir. Burada da görmekteyiz ki kültür boş zaman davranışımızı etkilemektedir.

Ne yazık ki kütüphaneye gitmek, doğa ile ilişkiler ve sportif aktivitelere katılım oranları sıralamada en arkada yer almaktadır. Spor kültürü oluşturmak devletin politikalarından biridir. Çeşitli kurum ve kuruluşlarla desteklenmektedir. Spor kültürü oluşturarak temeli sağlam atarak sportif başarıya ulaşmakta kolay olacaktır. Spor, kültür olarak yok ise yaşam şeklinde de, boş zaman davranışı olarak da yer alması pek mümkün değildir.

Almanya’da 14 yaş ve üzeri ile yetişkin bireylerin serbest zaman davranışları incelenmiş ve şu sonuçlar elde edilmiştir; bahçe işleri %30, alışveriş işleri %27.1, bulmaca çözme %16.6, yemeğe gitme %14.8,



10-14 JUNE 2020


57

bilgisayar oyunları %13.7, tamir işleri ile uğraşma %11.6, dağ yürüyüşü-tırmanış %9.5, ev içi aktiviteler %7.8, sauna ve buhar banyosu %7.5, el sanatları %6.7, dans faaliyetleri %5.9, yürüyüş %5.3, bisiklet %5.1, futbol %4.9, yoga %2.9, kamp kurma %2.5, tenis %2.1, binicilik %1.8, paten-kayak %1.6, balık tutma %1.5, cimnastik %1.5, basketbol %1.2, golf-dalgıçlık %1 oranında olduğu ve yetişkin bireylerinde haftanın 2-3 günü fiziksel aktivite yaptıkları ve bu aktivitelerin başında % 9.46 fitness, % 6.89 futbol, % 4.97 atletizm, % 4.1 tenis, % 1.36 atıcılık faaliyetleri ile serbest zamanlarını değerlendirdikleri tespit edilmiştir (Statista,t.y., 2015). Verilere bakıldığında çeşitlilik daha çoktur. Pasif katılımcı olarak yapılan aktivite oranı daha azdır. Aktif katılımcı oranına bakıldığında da spor branşlarına katılımın çokluğu dikkat çekmektedir.

Alman Kültürü ile Türk Kültürü arasında boş zaman davranışlarına karşılaştırmak için birkaç nedenimiz vardır. Bunlardan biri nüfus olarak birbirine yakın iki ülke ve millet. Diğer neden ise coğrafyaları birbirilerinden çok farklı olmayan iki ülke görmekteyiz. Almanların bu kadar aktif katılımcı olması gerek sağlıklı bireyler oluşmasında gerekse sportif başarı kazanılmasında çok önemlidir. 2014 Dünya Futbol Şampiyonu Almanya Milli Takımı olmuştur. Yine uluslar arası arenada birçok branşta favori olarak gösterilmektedir. Tüm bunlar Alman Kültürü hakkında çıkarım yapmamıza yardımcı olacaktır. Hareket eden ve sağlıklı yaşam süresi uzun bir toplumdur. El sanatları ile uğraşan yaklaşık %7’lik bir kitle vardır. Resme ve sanata önem vermektedirler. Coğrafya olarak Türkiye’den çok uzakta değildir. Ama saydığımız yaş, cinsiyet, sosyal sınırlılık, gelir durumu gibi faktörlerin farkı burada karşımıza çıkmaktadır. Çünkü temel ihtiyaçlar karşılanamaz ise spor, sanat ve kaliteli boş zaman davranışlarını bekleyemeyiz. Almanya’nın bu faktörler iyi olduğundan ve ülke satırına yaymak konusunda çok sorun yaşamadığını veriler göstermektedir.



10-14 JUNE 2020


58

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi

Maslow1943 yılında ‘’İhtiyaçlar Hiyerarşisi’’ olarak ortaya atmıştır. Teoriye göre insanın ihtiyaçları sınırsızdır. Birey ihtiyaçlarını gruplandırarak sonraki ihtiyacına geçmektedir. Piramidin boş zamanda davranışı ile ilişkisi vardır. Bireyin ancak bazı ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra boş zamana sahip olabilir. Bu yüzden boş zaman veya rekreasyondan bahsedilebilmesi için bazı ihtiyaçlar karşılanabilmiş olmalıdır. Örneğin Afrika’da kendini gerçekleştirmeden bahsetmek pek mümkün olmamaktadır. Çünkü eğitim durumu, ekonomik gelir ve coğrafya gibi farklı kültürlerde rekreatif aktiviteleri etkileyen faktörler buna izin vermemektedir. Ya da savaşın olduğu coğrafyalarda bireylerin ihtiyaçları farklı olmaktadır. Birey fiziksel ihtiyacını karşılamakta zorluk çekiyorsa, boş zaman davranışı tartışmaya açık konudur. Bu tanımlamalar göstermektedir ki, Almanya çokkültür ve rekreasyon ilişkisinde ele alındığında; kültürden gelmekte olan boş zaman davranışlarını aktif etkinliklerle uygulayabilmektedir.

Çokkültürlülük veya farklı kültür kavramları karşıtlarına göre insanları bir ulus olarak birleştirmek yerine, kendi kategorilerinde tanımlayarak bölmektedir. Bu durum bütünleşmeyi olanaksızlaştırmakla kalmayıp, siyaset, kültür ve medeniyetin sonu anlamına da gelmektedir” (Altınbaş, 2006; Başbay ve Bektaş, 2009). Bu durum da çokkültürlülük veya farklı kültürlerde yaşam şekilleri ve boş zaman davranışlarını uygulamakta engel olarak karşımıza çıkabilmektedir. Makalenin yazıldığı şu günlerde Dünya ‘’Irkçılık’’ ile meşguldür. (Siyahi George Floyd’ un ‘’nefes alamıyorum’’ tepkisine rağmen Amerikalı polisin boğazına bastırarak öldürmüştür.) Geçmiş dönemlerde de Türkiye’den yurtdışına istihdam amaçlı giden vatandaşlar boş zaman davranışlarını tam olarak gerçekleştirememiştir.



10-14 JUNE 2020


59

Sebebi ise dışlanma ve benzeri tepki ile karşılaşma durumu olabilmektedir. Oysa birçok kültürün aynı coğrafyada yaşaması ve boş zaman davranışlarını kendi kültürlerince uygulaması zenginlik, farklı bakış açıları sağlamaktadır.

Çokkültürlülük ve rekreasyon arasındaki ilişkisi çokkültürlülüğün genel amaçları ile örtüşmektedir;

- Farklı gruplar arasında iletişimi geliştirmek (Gay, 1994; Bohn ve Sleeter, 2000). Farklı

kültürlerde boş zaman davranışları çokkültürlü coğrafyalarda kültürler ve topluluklar arası bağlı kuvvetlendirmekte ve iletişimi kolaylaştırmaktadır. Çünkü birey ve oluşturduğu topluluklar karşısındaki olay veya durumlara karşı anlayabildiği ölçüde yorumlayabilir ve eyleme geçebilir.

- Bireylerin farklılıkları olan başka bireylerle rahat, empatik bir etkileşim kurmalarını sağlamak, (Hohensee ve ark, 1992).

Rekreatif faaliyetlere katılım sağlayan birey veya grubun amaçlarından birisi de sosyal olmak, empati kurarak davranış kazanımı sağlamaktır.

- Bireylerin kendi değer ve tutumlarını açıklamasına fırsat vererek, saygı ve hoşgörüyü artırmak (Gay, 1994).

Birey veya grup daha önce deneyim sağlamadığı ama ilgi duyduğu rekreatif faaliyetlere katılarak farklı kültürün aktivitesini görme deneyimi kazanabilir. Ayrıca kendisi de kendi faaliyet alanından bir aktivite ortaya koyarak veya yaparak karşı kültüre gösterebilir. Bu durum kişiye özgüven, saygı ve hoşgörü kazandırır.

YÖNTEM

Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden ikincil kaynak araştırması metoduna göre yapılmıştır. Çalışmada, kaynak tarama tekniği kullanılmış olup konuyla ilgili kaynaklar taranmış ve değerlendirme yapılmıştır. Rekreasyonun çokkültürlülük üzerine etkisini inceleyen bu çalışmada gerekli olan veriler yazılı, basılı ve internet kaynaklarına dayanmaktadır. İlgili araştırmalar ve bilgiler toparlanarak, elde edilen bilgiler eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirilmiştir.

BULGU

Çokkültürlülük iki veya daha fazla kültürel topluluğu barındıran toplumlar olarak tanımlanmaktadır. Bu yüzden eğer aynı toplumda farklı kültürden topluluklar bahsedilmekte ise boş zaman davranışları arasında çok ciddi



10-14 JUNE 2020


60

farklılıklardan bahsedemeyiz. Rekreasyonel farklılıklar daha çok imkanlara ve kaynaklara ulaşılabilirlikle ciddi farklılık göstermektedir. Çünkü şartlar eşit olmakta ve yaşanılan coğrafya aksini sunmamaktadır.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Farklı kültürlerde veya çokkültürlü toplumlarda boş zaman davranışlarını etkileyen; coğrafya, yaş, cinsiyet, eğitim durumu, sosyal sınırlılıklar gibi faktörler vardır. Bu faktörler bireyleri veya oluşturdukları toplulukların boş zaman davranışlarında yaşam şekilleriyle birlikte yön vermektedir. Boş zaman davranışlarının oluşmasında rekreasyonel kaynakların da öenmli bir yeri vardır. Karadeniz örneğinde olduğu gibi rekreasyonel kaynağın varlığı söz konusu ise çeşitlilik artacaktır. Ama bu durum da coğrafyadan kaynaklanmaktadır. Yaşanılan bölgede ilgili kaynaklar yok ise aynı coğrafyada yaşayan çokkkültürlü ülkemiz Türkiye’de çok ciddi farklılıklardan söz edemeyiz.

Türkiye çokkültürlü bir ülkedir. Çünkü aynı coğrafyada birçok topluluk vardır. Türkiye’de Laz, Çerkez, Kürt, Alevi vb. kültürlerden topluluklar yüzyıllardır bu coğrafyada birlikte yaşamaktadır. Ama boş zaman davranışları arasında ciddi farklılıklar yoktur sebebi ise yaşanılan coğrafyadan kaynaklı rekreasyonel kaynakların durumudur.

Her kültürün kendine özgü değerleri, tutumları ve yargılarını vardır. Bu kavramların da toplulukların ve toplulukları oluşturan bireylerin zihniyetlerini, genel davranışlarını ve boş zaman davranışlarını etkileyen önemli bir unsur olduğu görülmektedir. Çokkültürlü toplumlarda rekreasyon ve boş zaman davranışları kendi kültürleri içerisinde uygulanmaktadır.

Rekreasyon ve çokkültür ilişkisi, farklı kültürlerde boş zaman davranışları gibi çalışmaları konu alacak araştırmacılar farklı kültürlerin boş zaman davranışlarının incelenmesi çalışması genişletilerek, toplumların sosyo-demografik ve sosyo-ekonomik özellikleri dikkate alınarak yapılması önerilmektedir. Ayrıca araştırma çalışması olarak farklı coğrafyalarda farklı kültürleri konu alacak çalışmalar önerilmektedir.

KAYNAKÇA

1- Akgül, B.M. (2011), Farklı kültürlerdeki bireylerin boş zaman aktivitelerine yönelik tutumlarının değerlendirilmesi: Ankara-Londra



10-14 JUNE 2020


61

örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

2- Altınbaş, D. (2006). Avrupa ve Çokkültürlülük: Fransa örneği. Stratejik analiz, 78: s.5261.

3- Amestoy, V. C., Rosal, R., S., Toscano, E.V. (2008) The Leisure

Experience. The Journal of Soci-Economics, 37, 64-78. 4- Amin, T. T., Suleman, W., Ali, A., Gamal, A., Al Wehedy, A.

(2011). Pattern, prevalence, and perceived personal barriers toward physical activity among adult saudis in al-hassa, KSA, Journal of

Physical Activity and Health, 8, 775-784. 5- Ardahan, F., Yerlisu Lapa, T. (2010). Üniversite öğrencilerinin

serbest zaman tatmin düzeylerinin cinsiyete ve gelire göre incelenmesi. Spor Bilimleri Dergisi, Hacettepe Journal of Sport

Sciences . 21 (4), 129–136. 6- Arslan, S. (2010). Yetişkin kent halkının belediyelerin serbest zaman

eğitimi ile rekreasyon etkinliklerinin sunumuna ve yaşam kalitesine etkisine ilişkin görüşleri (Ankara Büyükşehir Belediyesi Örneği). Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

7- Aslan, N. (2005) Üniversite Öğrencilerinin Boş Zaman Değerlendirme Eğilimleri, Öğretmen Yetiştiren Kurumlarda Karşılaştırmalı Bir Araştırma, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.

8- Ayyıldız,T. (2015) Rekreatif dans faaliyetlerine katılan bireylerin serbest zaman tatmin düzeylerinin incelenmesi.Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

9- Başaran, Z. (2016) Rekreasyon Yönetimi, Gazi Kitabevi, Ankara 10- Başbay, A., Bektaş, Y. (2009).Çokkültürlülük Bağlamında Öğretim

Ortamı ve Öğretmen Yeterlikleri. Eğitim ve Bilim,34,s.30-43. 11- Bohn, A.P., Sleeter, C.E. (2000). Multicultural education and the

standards movement: A report from the field. Phi Delta Kappan, 82(2), s.156-161.

12- Bonke, J, Dedding, M, Lausten, M. (2009). Time and money: A simultaneous analysis of men’s and women’s domain satisfactions. Journal of Happiness Studies, 10, 113–131.

13- Broughton, K., & Beggs, B. A. (2006). Leisure satisfaction of older adults. Activities, Adaptation & Aging, 31(1), 1-18.



10-14 JUNE 2020


62

14- Brown, B., Frankel, G. (1993) Activity Trough the Years: Leisure. Leisure Satisfaction and Life Satisfaction. Sociology of Sports

Journal. 10. 1-17 15- Can, S. (2010), Muğla Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim

Bölümü Öğrencileri Ailelerinin Boş Zaman Faaliyetlerine Katılım Biçimlerinin Belirlenmesi, Kastamonu Eğitim Dergisi, 18(3), 861-870.

16- Cerin, E., Leslie,E., Sugiyama,T., Owen, N.(2010). Perceived Barriers to Leisure-Time Physical Activity in Adults: An Ecological Perspective, Journal of Physical Activity and Health,7, 451-459.

17- Daminianidis, C., Kouthouris, C., Alexandris, K. (2007). Activities among students. he Case study of Schools of Livadiacity in Greece, Inquiries inSport and Physical Education, 5(3), 379-385.

18- DESAM, Erişim Tarihi: 05.06.2020 https://www.erzurumhaber.com.tr/haber/1749952/desam-baskani-gurkan-avci-kitap-okuma-

konusu-turkiye-icin-hayati-onemde-bir-sorundur 19- Emir, E. (2012). Rekreatif etkinliklere katılımın önündeki engellerin

belirlenmesi: üniversite öğrencileri örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.

20- Fasting, K., Pfister, G. (1999). Opportunities and Barries for Women in Sports (Turkey). Las Vegas: Women of Diversity.

21- Gay, G. (1994). A synthesis of scholarship in multicultural education.

22- Gediz, S. (2012). Kamu hizmeti olarak rekreasyon etkinlikleri kapsamında “Gençlik hizmetleri ve spor il müdürlükleri batı akdeniz bölgesi gençlik merkezleri analizi”. Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya, 5-78.

23- Gürbüz, B., Yenel, F. , Akgül M.B., Karaküçük, S. (2010). Measuring Constraints to Leisure Activities: Demographic Differences, Ovidius University Annals, Series Physical Education

And Sport / Science, Movement And Health,10 (2). 24- Hall, C.M., Page, S. (2006). The geography of tourism and

recreation, New York: Routledge. 25- Hohensee, B. J., Derman-Sparks. L. (1992). Implementing an Anti-

Bias Curriculum in Early Childhood Classrooms. ERIC Digest. 17 Aralık 2004, ERIC Database.


https://www.erzurumhaber.com.tr/haber/1749952/desam-baskani-gurkan-avci-kitap-okuma-konusu-turkiye-icin-hayati-onemde-bir-sorundur

https://www.erzurumhaber.com.tr/haber/1749952/desam-baskani-gurkan-avci-kitap-okuma-konusu-turkiye-icin-hayati-onemde-bir-sorundur


10-14 JUNE 2020


63

26- Karaçam, M., Ş. (2012) Beden Eğitimi Öğretmen Adaylarının Çokkültürlülük Farkındalıkları. 23 (3), 89-103

27- Karaküçük, S., Yenel, F., Gürbüz, B., Özdemir, S., Demirel, M., Sarol, H., Karaküçük, B.M. (2008). Türk toplumunun boş zaman davranış profilleri ve rekreasyonel etkinliklere katılımdaki engeller: Ankara ili örneği, Gazi Üniversitesi, Ankara.

28- Kaya S, Gürbüz B. (2015). An Examination of University Students’ Attitudes Towards Leisure Activities. Pamukkale Journal of Sport

Sciences.6(3), 46-59. 29- Koca, C. (2006). Beden eğitimi ve spor alanında toplumsal cinsiyet

ilişkileri. Spor Bilimleri Dergisi, s. 84. 30- Kül Avan, S., Karaküçük, S. (2019). Farklı Kültürlerde Boş Zaman

Davranışları: Aleviler Örneklemi. Spor ve Rekreasyon Araştırmaları

Dergisi, 1(2), 9-20. 31- Liang J., Yamashita T., Brown J. S. (2013). Leisure Satisfaction and

Quality of Life in China, Japan, and South Korea: A Comparative Study Using AsiaBarometer 2006, Journal of Happiness Studies, 14(3), 753-769.

32- Lu, L., Hu, C.H. (2005). Personality, Leisure Experiences and Happiness, Journal of Happiness Studies, 6, 325–342.

33- Masmanidis, T. (2009), “Perceived Contraints of Greek University Students’ Participation İn Campus Recreational Sport Programs”, Recreational Sports Journal, 33, 150-156.

34- Mclean D., D., Hurd A., R., Rogers N., B. (2008) Kraus’ recreaction and leisure in modern society. Sudbury: Jones and Barlett

Publishers, 40. 35- Özşaker, M. (2012) An evaluation on non participation of the youth

in leisure time activities. Selcuk Unıversity, Journal of Physical

Education and Sport Science, 14 (1), 126-131. 36- Palen, L.A., Megan, E.P., Gleeson, S.L., Caldwell, L.L., Edward, A.

(2010), “Leisure Constraints For Adolescents in Cape Town, South Africa: A Qualitative Study”, Leisure Sciences, 32, 434-452.

37- Parekh, B.(2002). Çokkültürlülüğü Yeniden Düşünmek: Kültürel

Çeşitlilik ve Siyasal Teori. (Çev: Bilge Tanrıseven).Ankara. Phoenix Yayınevi.



10-14 JUNE 2020


64

38- Seddon, C. (2011) Life Styles and Social Participation. London, England.

39- Statista.(t.y.). Erişim tarihi: 05.06.2020 https://de.statista.com/ 40- Stebbins, R., A. (2010) Flow in serious leisur: Nature and

prevalence, Leisure Reflection, 25, 21-23. 41- T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu. Haber Bülteni.

Sayı:119.25 Temmuz 2007. 42- Tekin, A. (2009).Rekreasyon, Ata Ofset Maatbacılık.Ankara. 43- Temir, Ö., Gürbüz, B. (2012) Rekreasyonel Aktvitelere Katılımın

Önündeki Engellerin İncelenmesi. 1.Rekreasyon Araştırmaları Kongresi, Antalya.

44- Tiedt, P. L., Tiedt, I. M. (2005). Multicultural Teaching: A Handbook of Activities, Information and Resources. (2nd ed.). Boston, MA: Pearson Education, Inc.

45- Vong Tze N. (2005) Leisure Satisfaction and Quality of Life in Monaco, China. Leisure Studies, 24 (2), 195-207.

46- Yakışır, A.N. (2009). Bir Modern Olgu Olarak Çokkültürlülük. Yüksek Lisans Tezi

47- Yaprak, P., Amman, M. T. (2009). Sporda kadınlar ve sorunları. Türkiye Kick Boks Federasyonu Spor Bilimleri Dergisi , s.: 39-49.

48- Yerlisu, L. T., Ardahan, F. (2009) Akdeniz Üniversitesi Öğrencilerinin Serbest Zaman Etkinliklerine Katılım Nedenleri ve Değerlendirme Biçimleri. Hacettepe J. of Sport Sciences, 20 (4), 132–144



10-14 JUNE 2020


65



10-14 JUNE 2020


66

Üniversite Dövüş Sporcularına Farklı Formlarda Uygulanan

Yüksek Yoğunluklu Aralıklı Antrenmanın Vücut

Kompozisyonu ve Kas Gücü Üzerindeki Etkisi

İbrahim Orkun AKCAN1, Latif AYDOS2, Mustafa Şakir AKGÜL3

1Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

2Gazi Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi

3Kastamonu Üniversitesi Beden Eğtimi ve Spor Yüksekokulu

Özet Bu çalışmanın amacı 3 hafta süre ile uygulanan iki farklı yüksek yoğunluklu interval antrenman metodunun vücut kompozisyonu ve kuvvet üzerinde etkilerini incelemektedir. Çalışmaya 21,41± 1,50 yıl yaş ortalamasına sahip 29 dövüş sporcusu (karate, judo, taekvando, güreş) katılmıştır. Çalışmada katılımcılar rastgele iki gruba ayrılmış, bir gruba yüksek şiddetli interval antrenman metotlarından biri olan Tabata Metodu, diğer gruba ise koşu temelli yüksek şiddetli interval antrenman metodu uygulanmıştır. Tüm gruplar 3 hafta süresince haftada 3 gün gün aşırı antrenmana programına katılmışlardır. Katılımcılara çalışma öncesi ve sonrasında vücut kompozisyonu ölçümü, bacak kuvveti ölçümü, sırt kuvveti ölçümü ve pençe kuvveti ölçümü yapılmıştır. Değişkenlerin ortalama değerleri, standart sapmaları ve % 95 güven aralıkları hesaplandı. Veri normalliği Skewness ve Kurtosis değerleri kullanılarak doğrulandı. Grup içi değişiklikleri belirlemek için Paired Sample T Test, gruplar arası değişiklikleri belirlemek için Independent Sample T Test kullanıldı. P değeri p <0.05 olarak ayarlandı. İlk ölçüm sırasında gruplar arasında anlamlı fark yoktu (p> 0.05). İki ölçüm arasındaki değişkenlerde anlamlı bir değişiklik bulunmadı. Gruplar karşılaştırıldığında sadece sırt kuvveti parametresinde gruplar arası farka rastlanmıştır. Bu farkın ise tabata grubu lehine olduğu gözlemlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Dövüş Sporları, HIIT, Vücut Kompozisyonu, Kuvvet

The Effect of High Intensity Interval Training in Diffirent

Forms Applied to University Combat Athletes on Body

Composition and Muscular Strenght

ABSTRACT

The aim of this study was to investigate effects of two different high intensity interval program for 3 weeks on body composition and strength of combat sport athletes. Twenty-nine combat sport athletes (karate, judo, taekwondo, wrestling) (age 21.41±1.50 years) voluntarily participated in this study. Participants were randomly assigned to two groups; Tabata protocol and running based high intensity interval protocol. Both methods were applied to participants 3 days per week for 3 weeks. Body composition, leg strength, back



10-14 JUNE 2020


67

strength and hand grip strength of the participants were measured before and after the application. Mean values, standard deviations and 95% confidence intervals of the variables were calculated. Data normality was verified using Skewness and Kurtosis values. Paired Sample T Test was used to determine intragroup changes while Independent Sample T Test was used to determine intergroup changes. P value was set at p<0.05. There was no significant difference between groups during the first measurement (p>0.05). No significant change was found in the variables between two measurements. When groups were compared, there was difference in back strength in favour of Tabata group. Keywords: Combat Sports, HIIT, Body Composition, Strengh INTRODUCTION

The notion of time has gained importance with the developments in technology. The changes and developments in science and communication directly or indirectly significantly affect sport activities and training science (Altın&Kaya, 2012; Günay 1996). The notion of time that is one of the most important elements of training sciences has led researchers to look for new training methods (Dündar, 2015). It is well-known that regular and systematic exercises increase work capacity and performance parameters (Fox, 1988). Physical characteristics are one of the factors affecting sport performance because they affect physiological outputs. Unless the physical characteristics do not fit a specific sport desired level of performance cannot be achieved. Moreover, physical characteristics positively affect sport performance as well as other performance variables such as strength, flexibility, speed, endurance and agility (Özkan et al., 2005). Of those parameters, endurance and strength are of great importance for many sports. Aerobic capacity can be developed with endurance trainings. Developing aerobic capacity requires long training periods (ACSM, 2011). Strength development is a more complicated period. Sport sciences and training methods have been constantly updated with new findings. Scientists, coaches and athletic performance specialists expect adaptation to intensity of new training methods applied to athletes and sedentaries and try people to benefit from them as much as possible (Mcmillan et al., 2005). One of the most common method for athletic performance is high intensity interval training (HIIT). (Akgül et.al, 2017). HIIT that help athletes acquire high development is preferred by many coaches and sport scientists (Akgül et al., 2016). HIIT leads to fast and high developments as well as saving of time (Bayati et al., 2011; Samuel et al., 2013). Especially during short preparation periods, HIIT is expected to help coaches and athletes acquire important gain. Although literature suggests that HIIT improves especially aerobic and anaerobic performance in sedentaries and athletes its effects on strength of combat sport athletes has not been studied enough (Akgül et. al., 2019). Moreover, the number of studies



10-14 JUNE 2020


68

comparing different methods of HIIT method in terms of strength are quite low. Therefore, the aim of this study was to compare two different HIIT methods for 3 weeks on body composition and strength in combat sport athletes. METHODS

Participants

Twenty-nine combat sport athletes (karate, judo, taekwondo and wrestling) whose mean age was 21,41± 1,50 voluntarily participated in this study. Athletes were chosen from those who were without any health problem, did not use drugs regularly and smoke. Measurements were repeated before and after the exercise program and body mass, body mass index, body fat percentage and back, leg and handgrip strength of the participants measured. Participation of the subjects in the study was approved by the Ankara Gazi University Faculty of Medicine Dean's Office Clinical Research Ethics Committee with the report numbered 91610558-302-08-01 and dated 07.01.2020 Participants were randomly assigned into either Tabata method or repeated sprint method. Both groups applied the exercise protocols 3 times a week every other day for 3 weeks. 15 minutes of warm-up was done before the exercises and 10 minutes of cool down was done after the exercise. Both groups continued their technical trainings on the other days. Training Method

Tabata Method: This method included 5 movements with 4x8 of 20 second work periods. It has been suggested that high intensity exercise when carried out at an appropriate level developed aerobic and anaerobic energy systems (Tabata et al., 1996). Burpees, crunches, jumping jacks and push up movements were implemented during Tabata method for 3 weeks. Sets were 4x8 for the first week, 5x8 for the second week and 6x8 for the third week with 1-minute recovery between sets. Repeated Sprint Method: Repeated is sprint is defined as the ability of applying repeated sprints with minimum recovery time or presenting the best mean sprint performance of successive sprints (Bishop et al., 2011; Boddington et al., 2001). Both linear and change-of-direction repeated sprints are frequently used to enhance physical capacities of the athletes in many sports (Bucheit et al., 2012). This method was applied as 4 reps in the first week, 5 reps in the second week and 6 reps in the third week with all-out effort and covered 150 meters. Four mins recovery was given between each set.



10-14 JUNE 2020


69

Repeated sprint method Body Composition Measurements

Height of the participants were measured with stadiometer (Holtain, England) to the nearest 1 cm. Body mass index (BMI), Basal Metabolism Rate (BMR), Body Fat Percentage (FAT), Total Fat Mass (FAT MASS) were measured using TANITA Body Composition Analayzer (9) with participants hungry in the morning. Hand-grip Strength

Participants hold the dynamometer (Takei-Back & Lift) for 3-5 seconds in a standing position with 45 degrees between body and arm. Measurements were taken from both hands. Dominant hands of the participants were the right hands. Back strength measurement

Back muscle strength was measured with a calibrated dynamometer (Takkei-Back & Lift), and recorded in kilograms (kg). For the test, the length of the chain was adjusted to the participants’ height by asking the subject to stand on the base of dynamometer with extended knees. Subsequently, the handle was positioned at the height of the intra-articular space of the knee joint. For the test, participants had to stand on the base, with knees and hips flexed slightly while the lower back had to maintain an appropriate lordotic curve. Subjects were asked to lift in a vertical direction by providing continuous isometric contractions of the extensors of the knees, hips, and lower back while holding the handle. Participants were asked to increase the pull in a safe manner gradually and reach the maximal force in three seconds, while keeping this pull for another two seconds. After demonstration and a familiarization trial, three trials were performed, with rest periods of 30 seconds between trials. Leg strength measurement

Leg strength was measured with a calibrated dynamometer (Takkei-Back & Lift), and recorded in kilograms (kg). The participant was asked to stand erect with knees bent so that the grasping hand rests at proper height. The individual then lifted the handle of the dynamometer, bending his legs, and



10-14 JUNE 2020


70

then straightened the legs. The strength of the leg muscles was recorded on the dial of the dynamometer as the best of three trials in kg. Thirty-second time intervals separated each leg strength test. RESULTS

Mean values, standard deviations and 95% confidence intervals of the variables were calculated. Data normality was verified using Skewness and Kurtosis values. Paired Sample T Test was used to determine intragroup changes while Independent Sample T Test was used to determine intergroup changes. P value was set at p<0.05. Mean values and standard deviations of the physical variables of the participants can be found in Table 1.

Table 1. Physical characteristics of the participants N Minimum Maximum Mean SD

Age (y) 29 19 24 8,8586 2,79061 Height (cm) 29 163,00 186,00 176,7241 5,47655

Body mass (kg) 29 60,20 87,50 72,2586 6,53472

BMI (kg/cm2) 29 20,10 25,60 23,3414 1,41485

BMI=Body mass index, SD=standard deviation Mean values, standard deviations and 95% confidence intervals of the variables

obtained in the first measurement are presented in table 2. Table 2. First measurement results of the groups

Mean±SD

Group 95% CI Running (N=15) Tabata (N=14) t p Running Tabata

Fat percentage (%) 12.30±4.23 12.00±2.67 0.231 0.819 (9.96-14.6) (10.4-13.5) Fat mass (kg) 8.99±3.40 8.71±2.05 0.265 0.793 (7.10-10.8) (7.5-9.8) Back strength 128.97±25.13 145.57±18.30 -2.021 0.053 115-142.8) (135-156.1)

Leg strength 126.91±26.54 134.36±25.33 -0.772 0.447 (112.2-141.6)

(119.7-148.9)

Hand grip right 42.04±6.93 44.50±7.96 -0.890 0.382 (38.1-45.8) (39.9-49.10) Hand grip left 40.55±4.80 43.69±6.69 -1.460 0.156 (37.8-43.2) (39.8-47.5)

There was no significant difference between groups during the first measurement

(p>0.05). Mean values, standard deviations and 95% intervals of the variables obtained in the second measurement are given in Table 3.



10-14 JUNE 2020


71

Table 3. Second measurement results of the groups

Group 95% CI

Running Tabata t p Running Tabata

Fat percentage 12,52±4.18 12,64±2.49 -0.095 0.925 (10.2-14.8) (11.2-14.0)

Fat mass 9,26±3.50 9,16±2 0.089 0.929 (7.3-11.2) (8.0-10.3)

Back strength 126,14±17.94 146,31±22.71 -2.663 0.013 (116.20-136.08) (133.19-159.42) Leg strength 130,15±26.64 142,52±23.37 -1.325 0.196 (115.39-144.90) (129.02-156.01) Hand grip right 46,30±6.65 46,628.72 -0.111 0.913 (42.62-49.9) (41.58-51.66) Hand grip left 44,77±7.68 43,97±7.18 0.288 0.775 (40.51-49.02) (39.82-48.12)

p<0.05 The intragroup changes of the participants can be found in Table 3.

No significant change was found in the variables between two measurements. Table 4. Comparison of two measurements of two groups

1. Measurement 2. Measurement

Group Group t p

Running Tabata Running Tabata Running Tabata Running Tabata

Body mass (kg) 72.3±6.6 72.1±6.6 72.8±6.7 72.8±6.5 -2,051 -1,536 ,059 ,149

BMI 23.02±1.61 23.68±1.12 15.12±8.29 23.49±1.32 -1,038 ,487 ,317 ,634

Fat percentage 12.30±4.23 12.0±2.67 12.52±4.18 12.64±2.49 -,549 -1,112 ,591 ,286

Fat mass 8.99±3.40 8.71±2.05 9.26±3.50 9.16±2 -,920 -1,105 ,373 ,289 Back strength 128.91±25.13 145.57±18.30 126.14±17.94 146.31±22.71 ,601 -,129 ,557 ,900

Leg strength 126.91±26.54 134.36±25.33 130.15±26.64 142.52±23.37 -,544 -1,661 ,595 ,121

Hand grip right 42.04±6.93 44.50±7.96 46.30±6.65 46.62±8.72 -1,939 -1,211 ,073 ,247

Hand grip left 40.55±4.80 43.69±6.69 44.7±7.68 43.97±7.18 -2,307 -,174 ,037 ,864

DISCUSSION The aim of this study was to investigate effects of two different high intensity interval exercise methods for 3 weeks on body composition and strength parameters. It has been proven that high intensity exercise method had scientifically positive effects on aerobic and anaerobic performance (Barker et al., 2014; Babraj et al.,2009; Bucheit et al., 2012). Unlike, this study investigated body composition and strength components. The main finding of the study was that back strength of the athletes who attended the Tabata protocol were found higher. It is though that this difference may stem from Tabata protocol during which athletes work out with their body mass and which includes especially strength exercises. When with-in group pre and post test results are investigated, there was percental



10-14 JUNE 2020


72

changes in body mass, BMI, leg strength, hand-grip right parameters despite not being statistically significant. There was significant difference in hand-grip left parameter (p=,037). In Tabata group, there were also percental changes in body mass, BMI, back strength, leg strength, hand-grip right and hand-grip left parameters. Fat percentage did not present any change in both groups. Pinillos et al. applied two different HIIT methods on long distance runners and suggested that 40x100 m all-out effort positively affected counter movement jump and squat jump performance.(Pinillos et al., 2016) Another study stated that HIIT lead to positive improvement in body fat percentage (Rowley et al., 2016). Bermejo et al. implemented two different HIIT methods (cycling and functional training) on physically active young individuals for 4 weeks and stated significant improvements in fat mass and fat percentage (Bermejo et al., 2018). These studies lasted longer than our study and diet of the participants were not altered during the present study, so it is thought that there were differences especially in fat mass and fat percentage. Ribeiro et al. applied routine BJJ (Brazilian Jiu-jitsu) training to the control group (n = 9) and high-intensity interval training program to the experimental group (n = 9) in a study they performed on Brazilian 18 Jiu-jitsu athletes for 10 weeks. When the parameters of muscular endurance body composition of high-intensity interval training athletes are examined, it is stated that there is more decrease in body fat masses and fat percentages compared to the control group. In addition, high-intensity interval training is reported to be more effective in muscle endurance.(Riberio et al., 2015) In the study where Monks et al. Examined the effects of 4-week high-intensity running training on taekvondo's athletic performances, the groups had 2 different running-based hiit training. They found that the high intensity short-term sprint group had a greater decrease in body weight and body fat percentage than the long-term sprint group.(Monks et al., 2017) In the study conducted by Alsairavan et al., It was reported that high-intensity interval workouts with 6-week sessions and high-intensity interval training significantly improve the back force and are in line with our study.(Alsairavan et al., 2019) In another study, Eather et al. Significantly increased muscle mass and muscle strength in the body for 8-12 minutes, 8 weeks and 3 sessions per week for 8 weeks and 3 sessions a week in their study (n = 26 experimental group, n = 27 control group). reported that they have developed.(Eather et al., 2019)



10-14 JUNE 2020


73

Another study applied Tabata protocol to 64 female volleyball players for 8 weeks and significant differences were presented between pre and post test measurements in standing long jump, vertical jump and slam dunk performance (Aykora&Dönmez, 2017). CONCLUSION

Related studies have indicated that HIIT enhanced strength performance. The duration of the protocols ranged from 4 to 8 weeks. This study was implemented 3 days for 3 weeks and investigated effect of HIIT on specifically strength performance. It can be suggested that more than 3 weeks are needed to improve strength parameters with HIITs. Moreover, adaptation to HIITs in terms of strength is thought to last more than 3 weeks. Diet of the athletes should also be altered in order HIIT affect body composition and body fat percentage. REFERENCES Akgül, M.Ş., Gürses, V.V., Karabıyık, H.& Koz, M. (2016). İki haftalık yüksek şiddetli

interval antrenmanın kadınların aerobik göstergeleri üzerine etkisi. International Journal of Sport Culture and Science, 4 (Special Issue 1), 298-305. Doi : 10.14486/IntJSCS

Akgül, M.Ş., Koz, M., Gürses, V.V. & Kürkçü, R. (2017). Yüksek şiddetli interval

antrenman. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 15(2), 39-46. (https://doi.org/10.1501/Sporm_0000000306)

Akgül, M.Ş. (2019) Effect of wingate based high intensity interval training on aerobicand

anaerobic performance of kick boxers. Physical Education of Students. 23(4):167-171. (DOI: https://doi.org/10.15561/20755279.2019.0401)

Alsairawan M.A., Gürpinar B.& İlçin N. (2019). Is 2-week calisthenics high-intensity interval training enough to change aerobic and anaerobic capacity?. Journal of Exercise Therapy and Rehabilitation. 6(1):25-31

Barker A.R., Day J., Smith A., Bond B. & Williams C.A. (2014).The influence of 2 weeks of

low-volume high intensity interval training on healtj outcomes in adolescent boys. Journal of Sport Sciences,32:8,757-765.

Altın, M. & Kaya, Y. (2012). 14–16 yaş grubu futbolcularda intensiv interval antrenman

metodunun aerobik ve anaerobik güce etkisi. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilim Dergisi, 14 (2): 253– 256.

American Collage of Sports Medicine (2011): Quantity and quality of exercise for

devoloping and maintaining cardiorespiratory, musculoskeletal and neuromotor fitness

in apparently healthy adults.Med. Sci. Sports, 22-265. doi: 10.1249/MSS.0b013e318213fefb.

Aykora E. & Dönmez E. (2017) Kadın voleybolcularda tabata protokolüne gore uygulanan

pliometrik egzersizlerin kuvvet parametrelerine etkisi. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 6(1):71-84.

Bayatı M., Farzad B., Gharakhnlou R. & Alınejad HA (2011): A practical model of low-

volume highintensity interval training induces performance and metabolic adaptations

that resemble ‘all-out’ sprint interval training. Journal of Sports Science and Medicine,10,571-576.


https://doi.org/10.15561/20755279.2019.0401


10-14 JUNE 2020


74

Babraj J.A., Vollaard N.B.J., Keast C., Guppy F.M., Cottrell G. & Timmons J.A. (2009): Extremely short duration high intensity interval training substantially improves insulin

action in young healthy males BMC Endocrine Disorders, 9(3),1472-6823. doi: 10.1186/1472-6823-9-3.

Bermejo F.J., Olcina G., Martínez I. & Timón R. (2018). Effects of a HIIT protocol including

functional exercises on performance and body composition. Arch Med Deporte 2018;35(6):386-391.

Bishop D., Girard O.& Mendez-Villanueva A. (2011). Repeated-sprint ability—Part II. Sports Medicine, 41(9):741-56. doi: 10.2165/11590560-000000000-00000.

Buchheit M., Haydar B. & Ahmaidi S. (2012). Repeated sprints with directional changes: do

angles matter? Journal of Sports Sciences, 30(6):555-62 DOI: 10.1080/02640414.2012.658079

Buchheit M. & Laursen P.B. (2013). High-intensity interval training solutions to the

programming puzzle: Part I, Med, 43(5), 313-338. https://doi.org/10.1007/s40279-013-0066-5

Dündar, U. (2015). Antrenman Teorisi. Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara. Eather N, Riley N., Miller A., Smitha V.,Poole A., Vincze L., Morgana P.J. & Lubans D.R.

(2019) Efficacy and feasibility of HIIT training for university students: The Uni-HIIT

RCT, Journal of Science and Medicine in Sport 22 (5): ,596-601) Fox, E.L. (1988). The physiological basis of physical education and athletics. (Çev. M.Cerit),

Bağırgan Yayımevi, Ankara. Günay, M. (1996). Futbol antrenmanının bilimsel temelleri. Gazi Yayınevi, Ankara. Heyward, V.H. (2002). Advenced Fıtness Assessment and Exercise Prescrıptıon. Human

Kinetics. 4. Edition. p:116. Mcmillan K., Helgerud J., Macdonald R. & Hoff J. (2005). Physiological adaptations to

soccer specific endurance training in professional youth soccer players. Br J Sports Med,39:273–277. (DOI: 10.1136/bjsm.2004.012526)

Michele K. Boddington , Michael I. Lambert , Alan St Clair Gibson & Timothy D. Noakes (2001) Reliability of a 5-m multiple shuttle test, Journal of Sports Sciences, 19:3, 223-228, DOI: 10.1080/026404101750095394

Monks L, Seo MW, Kim HB, Jung HC& Song JK.(2017) High-intensity interval training

and athletic performance in Taekwondo athletes. J Sports Med Phys Fitness 57: 1252–1260.

Özkan, A., Arıburun B.,& Kin İşler, A. (2005). Ankara’daki Amerikan Futbolu

Oyuncularının Bazı Fiziksel ve Somatotip Özelliklerinin İncelenmesi. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, X(2): 35-42.

Pinillos F.G., Montilla J.A.P., Hermoso V.M.S., & Román P.A.L. (2016). Changes in

balance ability, power output, and stretch-shortening cycle utilisation after two high-

intensity intermittent training protocols in endurance runners. Journal of Sport and Health Science. 5(4), 430-436. (https://doi.org/10.1016/j.jshs.2015.09.003)

Ribeiro R.L, Silva J.I.O., Dantas M.G.B., Menezes E.S., Arruda A.C.P & Schwingel P.A.,(2015) High-intensity interval training applied in Brazilian Jiu-jitsu is more

effective to improve athletic performance and body composition Journal of Combat Sports and Martial Arts Med Sport Press. 1(2); Vol. 6, 1-5 DOI: 10.5604/20815735.1166073)

Rowley T.W., Espinozaa J.L., Akers J.D., Wenos D.L.& Edwardsac E.S. (2017). Effects of

run sprint interval training on healthy, inactive, overweight/obese women: A pilot study. 2:53-67. (DOIhttps://doi.org/10.1139/facets-2016-0004)


https://doi.org/10.1016/j.jshs.2015.09.003


10-14 JUNE 2020


75

Samuel G.J, Martınez N,. & Campbell B.I. (2013). The impact of high-intensity interval

training on metabolic syndrome. Strength and Conditioning Journal, 63-65. Stojanovic M, Ostojic S, Calleja-González J, Milosevic Z. & Mikic M.(2012). Correlation

between explosive strenght, aerobic power and repeated sprint ability in elite basketball

players. Journal of Sports Medicine Physical Fitness. 52(4):375-81. Tabata, I., Nishimura, K.& Kouzaki, M., (1996). Effects of moderate–intensity endurance

and high-intensity intermittent training on anaerobic capacity and VO2max. Medicine and Science in Sports Exercise, 28 (10): 1327–30. doi: 10.1097/00005768-199610000-00018.

.



10-14 JUNE 2020


76

INFLUENCE OF INDIVIDUAL HEALTH-IMPROVING

TRAINING PROGRAM ON THE LEVEL OF MASTER

SKILLS FOR PRESIDENTIAL TESTS OF 1st YEAR

STUDENTS’ PHYSICAL FITNESS

S.Otaraly, Senior Lecturer, Al-Farabi Kazakh National University, Almaty

A.Zhumanova, professor of Kazakh Academy of Sports and Tourism, Almaty

A.Alikey, Senior Lecturer, Eurasian National University named after L.Gumilev, Nur-Sultan

D.Dzhamalov, professor of Kazakh National Agricultural University, Almaty

R.Masimov, Senior Lecturer, Kazakh National Agricultural University, Almaty

Sh.Kurbanov, Senior Lecturer, Kazakh National Agricultural University, Almaty

Abstract. The article presents the results on studying the impact of individual health-improving training programs on students’ physical fitness. The study involved Al-Farabi Kazakh National University 1st year female students at the age of 17.12 ± 0.81 years. The basis of the experimental program was a running fitness-training program of aerobic orientation, proposed by C. Cooper. In addition, exercises aimed on developing strength endurance, flexibility, speed and coordination abilities were included in various parts of classes. Running load intensity was calculated by Karvonen formula. Level and dynamics of physical fitness was determined by the level of students’ master skills in national standards of physical fitness - Presidential Physical Fitness Tests. Students’ results were analyzed in following control exercises: 100 and 1000 meters run, standing long jump, pull-ups. The results of the study revealed a positive impact of the developed program on the physical fitness of students, as evidenced by the improvement of students’ results in the abovementioned exercises and an increase in the level of master skills of students of the experimental group in Presidential Physical Fitness Tests standards. The results of the study may be useful to specialists in the field of physical education engaged in the study of problems of the efficiency of the process of physical education increase at universities.

Keywords: students, physical fitness, health-improving training programs, Presidential Physical Fitness Tests.



10-14 JUNE 2020


77

One of the most effective ways of forming students’ habits of

maintaining a healthy lifestyle is physical education classes [1]. In addition, organized classes in the discipline can satisfy, although not fully, the students’ need for motor activity. However, the vector of interaction between a teacher and students and the traditional approach to organize and conduct practical classes that has taken shape in recent decades has led not only to a decrease in students’ motivation to attend compulsory physical education classes, but also weakened students’ interest in physical activity in general. All this leads to a decrease in the level of physical and functional fitness of students and negatively affects their physical health. Meanwhile, authors expressed opinion that quality of organization of physical education process influences on students’ motivation to apply physical exercises in everyday life [2, 3].

In this regard, the issues on development, experimental justification and implementation of technologies to organize and conduct practical classes in physical education practice become very urgent.

The purpose of this study is to study the impact of an individual health-improving training program on the level of 1st year students’ master skills in Presidential Physical Fitness Tests.

Methods. Following methods were used to solve this goal: analysis of literary sources, pedagogical testing, pedagogical experiment.

1st year female students of Al-Farabi Kazakh National University at the age of 17.12 ± 0.81 years were divided into 2 groups by independent random selection: control (n = 23) and experimental (n = 22). Practical classes in “Physical Culture” discipline were conducted in accordance with the State Compulsory Standard [4] and the Model Curriculum [5] in the control group. For students of the experimental group, an individual program of recreational and training classes, based on the running aerobic program of K. Cooper was developed [6]. The intensity of an individual running load was determined by the Karvonen formula [7]. The training program for students of the experimental group also included exercises for the development of strength endurance, speed-strength and coordination abilities and flexibility. In addition, the individual program involved the development of theoretical knowledge and practical skills by students in the areas of self-assessment of physical development, physical and functional fitness, development and correction of training programs. Classes lasting 110 minutes were held twice a week for 2 academic semesters in both groups.

The effectiveness of the developed program was assessed by the results of analysis on passing the control educational standards (100 m and 1000 m



10-14 JUNE 2020


78

run, double take-off standing long jump, pull-ups from a back-lying position for 1 minute) by students. The results of the study were analyzed for compliance to the standard requirements of the Presidential Physical Fitness Tests (PPFT), its Presidential Level (PL) and the National Readiness Level (NRL) [8]. Also, the results on passing control exercises were compared to the grading table of the Model Curriculum. The study was conducted twice, at the beginning and the end of the 2018-2019 school year.

Results. Analysis of the results of the study revealed an increase in the

level of master skills of students in both groups in standard requirements of PPFT, respectively, the percentage of students who did not master was reduced. This trend was more shown in the experimental group compared to the control group (Table 1). So, if at the beginning of the experiment, the percentage of students in the experimental group who did not master in standard requirements of PPFT in 100m and 1000m run was 90.9% and 100%, respectively, by the end of the experiment, these values decreased and made 81.8% and 40.0%. In comparison with that, if before the beginning of the experiment in 100m and 1000m run 86.9% and 100% of students in the control group could not meet the standard requirements of PPFT, by the end of the experiment these values decreased to 82.6% and 95.7%, respectively. Similar dynamics were identified in other studied indicators by us.

Table 1 - The level of development in standard requirements of

Presidential Physical Fitness Tests (PPFT) before and after the pedagogical experiment (%) by female students of Al-Farabi Kazakh National University (n = 45)

Group

of student

s

Experimental

stage

Control exercises 100 m run 1000 m run Standing long jump pull-ups from a back-

lying position PL N

RL DN

M PL NRL DN

M PL NRL DN

M PL NRL DN

M Control befo

re 13,1 - 86,9

- - 100 4,3 8,7 87 - - 100

after 13,1 4,3 82,6

- 4,3 95,7 8,7 8,7 82,6 - 17,4 82,6

Experimental

before

- 9,1 90,9

- - 100 - - 100 - - 100



10-14 JUNE 2020


79

after 18,2 - 81,8

13,3 46,7 40 9,1 18,2 72,7 13,6 22,8 63,6

Note: 1. PL – Presidential Level, 2. NRL - National Readiness Level, 3. DNM – did not master

Also, decreased the percentage of students who completed most of the

tested exercises assessing “unsatisfactory”, by the end of the pedagogical experiment. At the same time, increased the percentage of students who passed tests for “satisfactory”, “good” and “excellent” in the control exercises.

Table 2 - Level of master skills of Al-Farabi Kazakh National

University female students of the main department of educational standard requirements on physical fitness, before and after the pedagogical experiment, %

Group of

students

Experimental stage

Control exercises 100 m run 1000 m run Standing long jump pull-ups from a back-lying

position Grade

5 4 3 2 5 4 3 2 5 4 3 2 5 4 3 2

Control

before

13,0

- 8,7

78,3 - - - 100 13,0

17,4

26,1

43,5 8,7 4,3 21,7

65,3

after

17,4

- 8,7

73,9 - - - 100 17,4

21,7

39,1

21,8 17,4

21,7

26,1

34,8

Experimental

before

9,1 - 27,3

63,6 4,5

- - 95,5

- 22,7

54,6

22,7 4,5 9,1 31,8

54,6

after

24,9

- 47,8

27,3 4,5

4,5 91,0

- 27,3

22,7

40,9

9,1 40,9

40,9

9,1 9,1

Note: 5 - excellent, 4 – good, 3 – satisfactory, 2- unsatisfactory

This trend was also more shown in the experimental group compared to

the control group (Table 2). In addition, there were no significant changes in



10-14 JUNE 2020


80

the control group in 100 m run, while in the experimental group the percentage of those who passed this exercise for “unsatisfactory” grade decreased from 63.6% to 27.3%, and those who received “excellent” grade increased from 9.1% to 24.9%. Similar trend was identified in other indicators by us.

Conclusion. The use of an individual health-improving training

program in organizing classes in “Physical Culture” discipline favorably affects on the level of students’ physical fitness, as evidenced by the increased level of students’ master skills in Presidential Physical Fitness Tests.

Reference

1. Zorio-Ferreres A., Alguacil, M.Y García-Pascual F., Analysis of the opinion on physical education in high schools and the extracurricular sports practice of students and their personal environment // Journal of Physical Education and Sport® (JPES). 2018. – 18(3), Art 241. – pp.1646-1653. 2. Vlašić J., Oreb G., Katović D. Dance attitude difference between female and male students // Ovidius University annals series physical education and sport. – 2012. – 12(suppl.2). – 417-421. 3. Cigrovski V., Radman I., Matković B., Gurmmet S., Podnar H. Učinci programa alpskog skijanja nastave prema alpskom skijanju // Kineziologija. – 2014. – 46(1). – 46-51. 4. State compulsory standard of higher education http://edu.gov.kz/upload/Files/Gosudarstvennyy%20obshcheobyazatelnyy%20standart%20vysshego%20obrazovaniya.pdf 5. Standard curriculum in “Physical Culture” discipline for all specialties of higher educational institutions (except for “Physical Culture and Sports” specialty (Approved by Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan Order dated July 05, 2016 No. 425). 6. Cooper K.H. (January 1969) Aerobics. 14490 (revised ed.). Bantam Books. – 1968. – ISBN 978-0-553-14490-1. 7. The Oxford Dictionary of Sports Science & Medicine (3 ed.) / M.Kent. – Oxford University Press. – 2006. – 612 p. ISBN-13:9780198568506 8. Presidential Physical Fitness Tests. Government Decree of the Republic of Kazakhstan dated June 24, 1996 No. 774.



10-14 JUNE 2020


81

Spor Bilimlerinin Uluslararası Organizasyon Deneyimlerinin

Yönetim Fonksiyonları Açısından Değerlendirilmesi

Prof. Dr. İlhan TOKSÖZ

Trakya Üniversitesi Kırkpınar Spor Bilimleri Fakültesi Spor Yönetim Bilimleri

Öğretim Üyesi, Edirne/Türkiye, [email protected]

Giriş ve Amaç Bilindiği üzere yönetim ve yönetme günümüzde ,insan ve topluluklarının oluşturduğu her türlü yapının etkin ve nitelikli işlev görmesi için zaruri görülmektedir. Bu tespitler ,aslında insanlığın binlerce yıllık geçmişinin birikimiyle ortaya çıkan ve daha sağlıklı gelişmenin de anahtarı niteliğini de taşırlar. Bunlardan ‘Yönetim’ kavramının fonksiyonlarının başında her türlü yapının varoluş amaçlarına uygun sonuçlar elde edebilmesi için lider veya yöneticinin yapmasına gereksinim duyulan fiilleri ifade eder ; Özellikle 20. yüzyılda başlayan yönetim konulu çalışmaların ,21. yüzyılda yönetişime ve bugün için daha dijital kavramlarla özdeşleşip (End.4.0,5.0 gibi) bezenerek karşımıza çıktığını görüyoruz. Bu kavramsal çerçevenin temel yapıtaşını anlamaya çalıştığımızda yönetim fonksiyonlarının yerine getirilmesinde ki hızlı sonuç alma çabalarının dijital çağın çıktılarından faydalanmayı seçtiğini anlıyoruz.Bu kapsamda ki çabaların, spor bilimleri alanında ülkemiz kaynaklı uluslararası kongrelere yansımalarını değerlendirmeyi amaçladık. Materyal ve Yöntem Bu çalışma sadece Türkiye orijinli bilim insanları ve kuruluşlar tarafından 2010-2020 yıllarında düzenlenen “ Spor” kelimesini barındıran kongrelerle sınırlı olup bunlardan erişilebilenler çalışma kapsamına alınabilmiştir.Bunlardan kişisel katılımımız olanlar değerlendirilmeye çalışıldı.Değerlendirme perspektif yapı hakkında yapılmaya çalışıldı. Bulgular Buna göre 2010 ve 2020 yıllarında ülkemiz orijinli bilim insanlarının düzenlediği kongrelerden ancak sınırlı sayıda kongre verisine



10-14 JUNE 2020


82

erişilebildi.Bunlar dan otuz ikisi incelenmeye çalışıldı.Spor bilim alanında ki kongrelerin uluslararasılaşma eğiliminin yıllarla birlikte arttığı gözlendi.Son dönem Covid 19 salgının ise dünya genelinde bilimsel aktiviteleri öncesi görülmemiş düzeyde sınırlandırdığı ve bilimsel etkileşimin merkezlerinden kongre iklimlerinin –şimdilik – dijital teknolojinin sunduğu sıradışı imkanlarla gerçekleştirilmeye çalışıldığı ifade edilebilir. Tartışma ve Sonuçlar Bilimsel ürünlerin insanlığa ilk sunum merkez/sahnesi niteliğine haiz kongrelerin yıllara göre giderek arttığı gözlenmekte olup,bunun artan araştırmacı sayısı ile birlikte akademik teşvik uygulamaları ,akademik yükselma çabaları gibi faktörlerden de etkilenime açık olabileceği düşünülmekltedir. Konunun alan araştırmacılarına yönelik spesifik anket uygulamalarıyla doğrulanmasına gereksinim olduğunu ifade etmeliyiz. Bize göre spor yönetimi uygulaması örneklerinden olan bu kongreler ‘spor yönetiminin diger yönetim alanlarından ayrıldığı temel niteliğinde ki :uluslararası kimliğinden’ de etkilendiğini/kaynaklandığını ileri sürebiliriz.Bilinmektedir ki ,sporun her türlü etkinlik planlanmasında uluslararası kriterlerin yönetim süreçlerinin her aşamasında dikkate alınması, başarılı organizasyon planlanması için vazgeçilmezdir.Değerlendirme kapsamına almaya çalıştığımız kongrelerin çalışmaların konuları ,katılımcıları ve seçilen kongre merkezleri ve maliyet verilerinle ilişkisinin yüksek olduğunu ileri sürmek mümkündür. Katılmayı düşünenler için kongre konularının ülkemiz yüksek öğretim sisteminin araştırma,ihtisaslaşma ,toplumsallaşma çabalarınla örtüştürülmesinin diğer bilim alanlarınlarından oldukça yüksek , buna karşılık ülkemiz genelinde giderek artan spor alan eğitimi kurumlarının da bu etkinliklere ilgili olduğunu ifade edebiliriz. Bu konuda daha somut verilere dayalı çalışmalarla durumsallıktan arınmış verilere ihtiyacı da belirtmeliyiz.



10-14 JUNE 2020


83

REKREATİF SPOR YAPAN ÇOCUKLARIN YEME

DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ

Mine TURĞUT1 Yusuf SOYLU2 Mücahit SARIKAYA3

1Bartın Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, Bartın, Türkiye

2Siirt Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Siirt, Türkiye

3Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Van, Türkiye

ÖZET

Amaç: Araştırmada rekreatif amaçlı spor yapan çocukların yeme davranışlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Materyal ve Metod: Araştırma örneklemini Bartın ilinde yaşayan yaş ortalamaları 10,38±3,36 yıl, boy ortalamaları ise 146,53±15,80 cm olan 45 kız, 60 erkek çocuk ebeveyni olmak üzere toplamda 105 gönüllü ebeveyn oluşturmuştur. Araştırmada sosyodemografik bilgileri elde etmede araştırmacı tarafından hazırlanan veri formu kullanılmıştır. Veri toplama aracı olarak ise Wardle ve ark. (Wardle, ve ark., 2001) tarafından İngiltere’de geliştirilen ÇYDA (CEBQ; Children’s Eating Behaviour Questionnaire) ve Yılmaz ve ark. (Yılmaz, ve ark., 2011) tarafından Türkçe’ye uyarlanmış 35 madde ve 8 alt boyuttan oluşan Çocuklarda Yeme Davranışı Anketi (ÇYDA) kullanılmıştır. Araştırma verilerinin analizinde; tanımlayıcı istatistiklerin yanı sıra bağımsız gruplar t testi ve değişkenler arası ilişkisinin belirlenebilmesi açısından Korelasyon Analizi kullanılmıştır.

Bulgular: Elde edilen analiz sonuçları incelendiği zaman; Cinsiyet değişkenine bağlı olarak tokluk hevesi, yavaş yeme ve duygusal az yeme alt boyutlarında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu sonucuna ulaşılmıştır (p<0.05). Çocuğun egzersiz yapma durumu ile yemek davranışı arasındaki ilişki incelendiğinde, yavaş yeme (r=.228; p<0.05) alt boyutunda ve çocukların yeme davranışı ölçeği genel ortalamada pozitif yönde zayıf bir ilişki olduğu belirlenmektedir (r=.221; p<0.05). Çocukların dijital oyun oynama değişkeni ile yeme davranışı arasındaki ilişki incelendiğinde ise, yeme seçiciliği alt boyutunda pozitif yönde zayıf bir ilişki olduğu görülmektedir (r=.268; p<0.01).

Sonuç: Düzenli egzersizin insan hayatında oluşturduğu etkinin başında planlamanın geldiği bilinmektedir. Egzersizin insanların günlük yaşantısını



10-14 JUNE 2020


84

düzene sokmalarının yanı sıra egzersizin etkisinin görülebilmesi için düzenli dinlenme ve düzenli beslenme alışkanlığının da geliştirilmesi gerekmektedir. Araştırmamızın sonuçlarına bakarak, düzenli egzersizin çocukların yeme davranışlarında olumlu bir etki yarattığı gözlemlenmektedir. Bununla birlikte aileler ve okullarda çocuklara düzenli egzersiz yaptırmaları ve bu konuda teşvik edici olmaları gerektiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler: Rekreatif. Spor, Çocuk ve Yeme Davranışı

GİRİŞ

İnsanoğlunun fizyolojik ve psikolojik fonksiyonların üst düzeye

çıkarabilmesindeki en büyük etkenlerden biri beslenmedir. (Sabbağ ve

Sürücüoğlu, 2011; Oran ve ark., 2017). Beslenme anne karnında başlayarak

insanoğlunun son nefesine kadar yaşamın vazgeçilmez bir parçası olarak

devam eder (Kutlu ve Çivi, 2009). İnsanlar beslenme ihtiyaçlarını

giderebilmek için farklı yeme davranışları sergilerler (Deveci ve ark., 2017).

Yeme davranışı ile ilgili olarak; ailevi sorunlar, ailede yeme bozukluklarının

varlığı, düşük benlik saygısı, obezite, kilo ve diyet sorunları, ergenlik

sorunları, sosyokültürel normlar, biyolojik ve genetik faktörlerle

açıklanabilecek yöntemler yer almaktadır (Bulik ve ark., 2005; Çelikel ve

ark., 2008).Yeme bozuklukları 25 yaşın altındaki insanların% 90'ından

fazlasını oluşturmaktadır, kadınlar erkeklerden 5-20 kat daha fazladır ve

erkekler sadece% 5-10'dur (Deering, 2001). Bu tip yeme sorunları özellikle

çocukluk döneminde oldukça yaygındır. Aynı zamanda sağlıklı çocuklarda

dahi yeme konusunda % 25-45 kadarında sorun görülebilmektedir. (Kurt ve

Örün, 2015). Çocukların her döneminde standartlara göre büyümek için

çocukların enerji ve beslenme gereksinimlerini yeterli düzeyde karşılamaları

gerekmektedir (Pekcan, 2009). Çocukların beslenme planı, çocukların yaşı,



10-14 JUNE 2020


85

cinsiyeti, kilosu ve fiziksel aktivite düzeyine göre düzenlenmelidir

(Karaağaoğlu, 2008).

Yeme davranışı temel olarak bilişsel ve duygusal gelişim, çocukların kişisel

yapısı, sağlık durumu, aile ve çocuklar arasındaki ilişki, ailenin

sosyoekonomik durumu ve ailenin aile gelişimi ile ilişkilidir. Bilgi ve

kültürün etkisiyle oluşur ve gelişir (Gümüş, 2014). Piage’nin teorisine göre,

okul çağındaki çocuklardabesleyici gıdaların görüntüleri için odaklanırlar ve

büyüme üzerinde olumlu bir etkisi olacağını fark ederler. Sınıflandırma

gruplaması gittikçe önem kazanmaya başlar (Küçükkömürler, 2013). Yeme

davranışı, farklı mizaçlı çocukların açlık sinyali ile değil, duygusal

değişikliklerinin etkisiyle belirlenir. Çocukların beslenmesi sadece büyüme

ve gelişme için değil, gelecekte olası kronik hastalıklara karşı koruması için

de önem arz etmektedir (Garipağaoğlu ve ark., 2008). Yetersiz beslenmede,

obezitenin yanı sıra protein enerjisi, demir, kalsiyum, vitamin eksikliği, iyot

eksikliği ve diş çürüğü görülmektedir (Küçükali, 2006). Enerji, doymuş yağ,

trans yağ, şeker ve tuz dengesi yüksek içerikli gıdaların satışı çocukların

beslenme tercihlerini ve alışkanlıklarını etkileyebilir (Gültekin, 2019).

Egzersiz sırasında negatif enerji dengesi egzersizin yoğunluğuna ve süresine

bağlı olmakla birlikte bu denge iştahı, yeme davranışını ve gıda alımını da

etki göstermektedir (Özen, 2012).

Düzenli egzersizin insanların günlük yaşantısını düzene soktuğu

bilinmektedir bunun yanı sıra egzersizin etkisinin görülebilmesi için düzenli

dinlenme ve düzenli beslenme alışkanlığının da geliştirilmesi gerekmektedir.

Bütün bunlar göz önünde bulundurulduğunda bu araştırmada rekreatif amaçlı

spor yapan çocukların yeme davranışlarının çeşitli değişkenler açısından

incelenmesi amaçlanmıştır.

MATERYAL METOD



10-14 JUNE 2020


86

Araştırma Grubu

Araştırma örneklemini Bartın ilinde yaşayan yaş ortalamaları 10,38±3,36 yıl,

boy ortalamaları ise 146,53±15,80 cm olan 45 kız, 61 erkek çocuk ebeveyni

olmak üzere toplamda 106 gönüllü ebeveyn oluşturmuştur.Araştırma öncesi

katılımcılara çalışma hakkında detaylı bilgi verilmiştir.

Veri Toplama Aracı

Çocuklarda Yeme Davranışı Anketi (ÇYDA)

Araştırmada, veri toplama aracı olarak sosyodemografik bilgileri elde etmede

araştırmacı tarafından hazırlanan kişisel veri formunun yanı sıra (Wardle, ve

ark., 2001) tarafından İngiltere’de geliştirilen ÇYDA (CEBQ; Children’s

Eating Behaviour Questionnaire) ve (Yılmaz, ve ark., 2011) tarafından

Türkçe ’ye uyarlanmış 35 madde ve 8 alt boyuttan oluşan Çocuklarda Yeme

Davranışı Anketi (ÇYDA) kullanılmıştır.

Verilerin Analizi

Araştırma kapsamında elde edilen verilerin değerlendirilmesinde SPSS 22.0

istatistik paket programı kullanılmıştır. Araştırma verilerinin analizinde;

tanımlayıcı istatistiklerin yanı sıra bağımsız gruplar t testi ve değişkenler arası

ilişkisinin belirlenebilmesi açısından Korelasyon Analizi kullanılmıştır. Hata

payı düzeyi p<0.05 olarak alınmıştır.

BULGULAR

Tablo 1: Cinsiyet Değişkenine Bağlı Çocuklarda Yeme Davranışı

Ölçeğine Ait T Testi Sonuçları



10-14 JUNE 2020


87

Çocuklarda

Yeme

Davranışı

Erkek/

Kadın X S.S. t df p

Gıda Heveslisi 45 1,99 ,84

-,725 104 ,470 61 2,11 ,81

Duygusal

Aşırı Yeme

45 1,91 ,85 -1,025 104 ,308

61 2,08 ,90 Gıdadan Keyif

Alma

45 3,22 ,86 -1,342 104 ,182

61 3,44 ,80

İçme Tutkusu 45 2,57 1,06

-1,048 104 ,297 61 2,78 ,95

Tokluk

Heveslisi

45 3,06 ,76 2,855 104 ,005* 61 2,67 ,64

Yavaş Yeme 45 2,86 1,06

3,855 104 ,000* 61 2,17 ,77 Duygusal Az

Yeme

45 3,01 ,71 3,569 104 ,001* 61 2,52 ,67 Yeme

Seçiciliği

45 2,95 ,84 1,786 104 ,077 61 2,66 ,83

YDÖ 45 2,71 ,37

1,920 104 ,058 61 2,57 ,42

p<0.05

Tablo ’da çocukların yeme davranışlarıölçeğine göre cinsiyet değişkenine

bağlı olarak t testi sonuçları verilmektedir. Cinsiyet değişkenine bağlı olarak

tokluk hevesi, yavaş yeme ve duygusal az yeme alt boyutlarında gruplar

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu sonucuna ulaşılmıştır

(p<0.05). Buna göre, erkek çocukların okluk hevesi, yavaş yeme ve duygusal

az yeme alt boyutlarında kızlara göre daha fazla yeme davranışı gösterdiği

görülmektedir.



10-14 JUNE 2020


88

Gıda heveslisi, duygusal aşırı yeme, gıdadan keyif alma içme tutkusu, yeme

seçiciliği ve çocuklarda yeme davranışı ölçeği genel ortalama gruplar

arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Tablo 2: Anne Eğitim Değişkenine Bağlı Çocuklarda Yeme Davranışı


Çocuklarda

Yeme

Davranışı

Erkek/

Kadın X S.S. t df p

Gıda Heveslisi 52 2,03 ,89

-,293 104 ,770 54 2,08 ,75

Duygusal Aşırı

Yeme

52 1,87 ,74 -1,590 104 ,115

54 2,14 ,98 Gıdadan Keyif

Alma

52 3,37 ,82 ,266 104 ,791

54 3,32 ,85

İçme Tutkusu 52 2,67 1,10

-,222 104 ,825 54 2,71 ,90

Tokluk

Heveslisi

52 2,79 ,83 -,658 104 ,512 54 2,88 ,60

Yavaş Yeme 52 2,29 ,94

-1,761 104 ,081 54 2,62 ,97

Duygusal Az

Yeme

52 2,66 ,79 -,980 104 ,330

54 2,80 ,65

Yeme Seçiciliği 52 2,82 ,83

,486 104 ,628 54 2,74 ,86

YDÖ 52 2,58 ,43

-1,268 104 ,207 54 2,68 ,38 p<0.05



10-14 JUNE 2020


89

Tablo ’da çocukların yeme davranışları ölçeğine anne eğitim değişkenine

bağlı olarak t testi sonuçları verilmektedir. Anne eğitim değişkenine bağlı

olarak t alt boyutlarında gruplar arasında gıda heveslisi, duygusal aşırı yeme,

gıdadan keyif alma, içme tutkusu, tokluk heveslisi, yavaş yeme, duygusal az

yeme, yeme seçiciliği ve çocuklarda yeme davranışı ölçeği genel ortalama

gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı sonucuna

ulaşılmıştır(p>0.05).

Tablo 3: Baba Eğitim Değişkenine Bağlı Çocuklarda Yeme Davranışı


Çocuklarda

Yeme

Davranışı

Lise ve

Altı/

Üniversite

X S.S. t df p

Gıda

Heveslisi

39 2,21 ,95 1,461 104 ,147

67 1,97 ,72 Duygusal

Aşırı Yeme

39 2,04 ,94 ,280 104 ,780

67 1,99 ,84 Gıdadan

Keyif Alma

39 3,53 ,82 1,765 104 ,080

67 3,24 ,82 İçme

Tutkusu

39 2,86 1,10 1,379 104 ,171

67 2,59 ,93 Tokluk

Heveslisi

39 2,65 ,76 -2,103

104 ,038* 67 2,95 ,68

Yavaş Yeme 39 2,05 ,78 -

3,498 104 ,001* 67 2,70 ,99

Duygusal Az

Yeme

39 2,48 ,76 -2,779

104 ,006* 67 2,87 ,66 Yeme

Seçiciliği

39 2,90 ,89 1,179 104 ,241

67 2,71 ,81

YDÖ 39 2,59 ,43

-,687 104 ,493 67 2,65 ,39



10-14 JUNE 2020


90

p<0.05

Tablo ’da çocukların yeme davranışları ölçeğine göre baba eğitim

değişkenine bağlı olarak t testi sonuçları verilmektedir. Baba eğitim

değişkenine bağlı olarak tokluk heveslisi, yavaş yeme ve duygusal az yeme

alt boyutlarında gruplar istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu

görülmektedir(p<0.05). Buna göre, üniversite eğitim durumuna sahip

babaların çocukları, lise ve altı eğitim durumuna sahip babaların çocuklarına

göre tokluk heveslisi, yavaş yeme ve duygusal az yeme alt boyutlarında daha

fazla yeme davranışı gösterdiği tespit edilmiştir.

Gıda heveslisi, duygusal aşırı yeme, gıdadan keyif alma, içme tutkusu, yeme

seçiciliği ve yeme davranışları ölçeği genel ortalamada ise gruplar arasında

anlamlı bir fark olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (p>0.05).

Tablo 4: Çocuklarda Yeme Davranışı Korelasyon Tablosu

Değişkenler

Gıda

Heveslisi

Duygusal

Aşırı

Yeme

Gıdadan

Keyif

Alma

İçme

Tutkusu

Tokluk

Heveslisi

Yavaş

Yeme

Duygusal

Az Yeme

Yeme

Seçiciliği YDÖ

Yaş

r ,049 ,201* ,151 -,140 -,371** -,356** -,200* ,126 -,168

p ,617 ,039 ,122 ,153 ,000 ,000 ,040 ,197 ,084

n 106 106 106 106 106 106 106 106 106

Kilo

r ,120 ,135 ,280** -,126 -,393** -,365** -,213* ,071 -,147

p ,221 ,169 ,004 ,198 ,000 ,000 ,029 ,471 ,133

n 106 106 106 106 106 106 106 106 106

r ,119 -,017 ,104 ,077 ,183 ,228* ,128 -,052 ,221*



10-14 JUNE 2020


91

Çocuğun

Egzersiz

Durumu

p ,224 ,862 ,290 ,430 ,060 ,019 ,192 ,600 ,023

n 106 106 106 106 106 106 106 106 106

Çocuğun

Dijital Oyun

Oynaması

r -,116 -,127 ,004 -,103 -,093 ,116 ,086 ,268** -,022

p ,236 ,194 ,965 ,295 ,341 ,235 ,378 ,006 ,826

n 106 106 106 106 106 106 106 106 106

**p<0.01 *p<0.05

Tablo 4’te farklı değişkenler ile çocukların yeme davranışı korelasyon tablosu

incelendiğinde, yaş ile duygusal aşırı yeme alt boyutu ile pozitif yönde ve

zayıf bir ilişki olduğu (r=.201; p<0.05) ve tokluk hevesi (r=.-371; p<0.01),

yavaş yeme (r=-.356; p<0.01) ve duygusal az yeme (r=-.200; p<0.05) alt

boyutları ile negatif yönde ve zayıf bir ilişki olduğu görülmektedir. Kilo

değişkeni ile gıdadan keyif alma alt boyutu arasında pozitif yönde zayıf bir

ilişki olduğu (r=.280; p<0.01) ve tokluk hevesi (r=-.393; p<0.01), yavaş yeme

(r=-.365; p<0.01) ve duygusal az yeme (r=-.213; p<0.05) alt boyutları ile

negatif yönde bir ilişki olduğu tespit edilmektedir. Çocuğun egzersiz yapma

durumu ile yemek davranışı arasındaki ilişki incelendiğinde, yavaş yeme

(r=.228; p<0.05) alt boyutunda ve çocukların yeme davranışı ölçeği genel

ortalamada pozitif yönde zayıf bir ilişki olduğu belirlenmektedir (r=.221;

p<0.05). Çocukların dijital oyun oynama değişkeni ile yeme davranışı

arasındaki ilişki incelendiğinde ise, yeme seçiciliği altboyutunda pozitif

yönde zayıf bir ilişki olduğu anlaşılmaktadır (r=.268; p<0.01).

TARIŞMA VE SONUÇ

Bu çalışmaya, yaş ortalamaları 10,38±3,36 yıl, boy ortalamaları ise

146,53±15,80 cm olan 45 kız, 60 erkek çocuk ebeveyni olmak üzere toplamda

105 gönüllü ebeveyn oluşturmuştur. Rekreatif spor yapan çocukların yeme



10-14 JUNE 2020


92

davranışlarının incelenmesi araştırılmıştır. Çocuklarda yeme davranışı anketi

(ÇYDA) sonuçları aşağıdaki gibidir;

Hem cinsiyet değişkeninde (Tablo 1) hem de baba eğitim durumunda (Tablo

3) tokluk hevesi, yavaş yeme ve duygusal az yeme alt boyutlarında anlamlı

farklılık tespit edilirken (p<0.05) gıda heveslisi, duygusal aşırı yeme, gıdadan

keyif alma içme tutkusu, yeme seçiciliği ve çocuklarda yeme davranışı ölçeği

genel ortalama gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı

sonucuna ulaşılmıştır (p>0.05). Buna göre, cinsiyet değişkeninde erkek

çocukların tokluk hevesi, yavaş yeme ve duygusal az yeme alt boyutlarında

kızlara göre daha fazla yeme davranışı gösterdiği görülmektedir.Baba Eğitim

durumunda ise, üniversite eğitim durumuna sahip babaların çocukları, lise ve

altı eğitim durumuna sahip babaların çocuklarına göre tokluk heveslisi, yavaş

yeme ve duygusal az yeme alt boyutlarında daha fazla yeme davranışı

gösterdiği tespit edilmiştir. (Yıldırım ve ark., 2017) yaptıkları çalışmada

bireyin yeme tutum ve davranışları açısından egzersiz geçmişinin

cinsiyetlerin yeme tutum ve davranışlarında önemli farklılıklar ürettiği ve

kadınların yeme tutum ve davranışlarının erkeklerden daha yüksek olduğu

belirlenmiştir. Bizim çalışmamızda ise cinsiyet değişkeninde erkek

çocukların kızlara göre daha fazla yeme davranışı gösterdiği bilinmektedir

(Tablo 1). Literatürde yapılan çalışmalara bakıldığında kadınlarda

erkeklerden daha fazla yeme bozuklukları görüldüğü belirtilmektedir (Büyük

ve Duman, 2014; Erol ve ark. 2006; Siyez, 2006).

Saxton ve ark. (2009) EBTA ölçeği kullanarak toplam 180 ebeveyn ve çocuk

üzerinde yaptığı araştırmada, yüksek eğitim düzeyine sahip annelerin düşük

eğitim düzeyine sahip annelere göre “aşırı yemeyi kontrol” davranışlarının

daha fazla ve çocuklarının “duygusal besleme” davranışlarının daha az

olduğu saptanmıştır. Bizim çalışmamızda ise Anne Eğitim değişkeni (Tablo



10-14 JUNE 2020


93

2) alt boyutlarında anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir (p>0.05). Gültekin

(2019) yaptığı çalışmada çocukların yeme alışkanlıkları ve BKİ’leri

arasındaki ilişki incelenmiş ve “Gıda Hevesliliği, Duygusal Aşırı Yeme,

Gıdadan Keyif Alma, Tokluk Hevesliliği ve Yavaş Yeme” alt boyutlarında

istatistiksel açıdan anlamlılık tespit edilmiştir (p<0.05). Çocuğun egzersiz

yapma durumu ile yemek davranışı arasındaki ilişki incelendiğinde (Tablo 4),

yavaş yeme alt boyutunda ve çocukların yeme davranışı ölçeği genel

ortalamada pozitif yönlü ancak zayıf bir ilişki gözlemlenmiştir. Bebiş ve ark.,

(2018) yaptığı bir çalışmada aktif spor yapan gençlerin spor yapmayan

gençlerden daha fazla beslenme ve egzersiz davranışlarına sahip olduğunu

bulmuştur. Bizim çalışmamızda çocukların dijital oyun oynama değişkeni ile

yeme davranışı arasındaki ilişki incelendiğinde ise, yeme seçiciliği

altboyutunda pozitif yönde zayıf bir ilişki olduğu belirlenmiştir (Tablo 4).

Vandewater ve ark. (2007) Çalışmasında 1045 ebeveynle temasa geçti ve 5-

6 yaş arası çocukların% 27'sinin günde 50 dakika ortalama bir bilgisayar

kullandığı bildirmiştir. 0-2 yaş arası çocukların % 20'sinin, 3-4 yaş arası

çocukların % 43'ünün ve 5-6 yaş arası çocukların% 37'sinin uyuma odasında

televizyona sahip olduğunu belirtmektedir. Bütün bunlara bakıldığında dijital

oyun oynama değişkeninin yeme davranışına etki ettiği söylenebilir. Aynı

zamanda Çocukların sağlıklı büyümeleri için 3-4 saat fiziksel egzersiz ve

sosyal etkileşime ihtiyaçları olduğu kaçınılmaz bir gerçektir (Mustafaoğlu ve

Yazıcı, 2018).

Araştırmamızın sonuçlarına bakarak, düzenli egzersizin çocukların yeme

davranışlarında olumlu bir etki yarattığı ve söylenebilmektedir. Aynı

zamanda çocukların büyüme ve gelişimlerine katkı sağlayan egzersiz

faktörünün atlanmaması gerekmektedir. Bununla birlikte aileler ve okullarda



10-14 JUNE 2020


94

çocuklara düzenli egzersiz yaptırmaları ve bu konuda teşvik edici olmaları

gerektiği söylenebilir.

KAYNAKÇA

Bebiş H, Akpunar D., Özdemir S., Kılıç S., (2015). Bir ortaöğretim

okulundaki adölesanların sağlığını geliştirme davranışlarının incelenmesi. Gülhane Tıp Derg , 129-35.

Bulik CM, Reba L, Siega-Riz AM, Reichborn-Kjennerud T. (2005). Anorexia nervosa: definition, epidemiology, and cycle of risk. Int J Eat Disord. 2005;37 Suppl:S2-S21. doi:10.1002/eat.20107

Büyük E.T., &. Duman G. (2014). Farklı okullarda okuyan lise öğrencilerinin yeme tutum ve davranışlarının değerlendirilmesi. The Journal of

Pediadric Research, 212-217.

Celikel FC, Cumurcu BE, Koc M, Etikan I, Yucel B. (2008). Psychologic correlates of eating attitudes in Turkish female college students. Compr Psychiatry , 188-94.

Deering, S. (2001.). Eating Disorders: Recognition, Evaluation and Implications for Obstetrician/Gynecologists. Primary Care Update

Obtetricians/Gynrcologists, 31-35.

Deveci, B., Deveci, B., & Avcıkurt, C. (2017). Yeme davranışı: Gastronomi ve mutfak sanatları öğrencileri üzerine bir araştırma. Journal of

Tourism and Gastronomy Studies 118-134.

Erol, A., Toprak, G., & Yazici, F. (2006). Psychological and physical correlates of disordered eating in male and female Turkish. .

Psychiatry and Clinical Neurosciences, 551-557.

Garipağaoğlu, M., Özgüneş, N., & Diyetisyen, S. (2008). Okullarda Beslenme Uygulamaları. Çocuk Dergisi , 152-159.



10-14 JUNE 2020


95

Gültekin K, K. (Ekim 2019). Yedi-On Yaş Arası Çocuklarda Yeme Davranışı ve Ebeveyn Beslenme Tarzını Etkileyen Etmenler Erciyes Üniversitesi/ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.

Gümüş D. (2014). Sağlıklı Yeme Davranışı Gelişimi. İstanbul: Akademi

Yayınevi, 63-66.

Karaağaoğlu N. (2008). İlköğretim Çocukları İçin Sağlıklı Beslenme. Ankara: Klasmat Matbaacılık.

Karakuş, S. Ş. Yıldırım, H., & Büyüköztürk, Ş. (2016). Üç faktörlü yeme ölçeğinin Türk kültürüne uyarlanması. TAF Preventive Medicine

Bulletin,, 229-237.

Kurt, E. &. Örün E. (2016). Yeme Bozukluğu Olan Çocuğa Yaklaşım. Journal of Current Pediatrics/Guncel Pediatri, 129-135.

Kutlu, R. Çivi S. (2009). Özel bir ilköğretim okulu öğrencilerinde beslenme alışkanlıklarının ve beden kitle indekslerinin değerlendirilmesi. Fırat

Tıp Dergisi, 18-24.

Küçükali, R. (2006). Çocuklarda Beslenme Bozuklukları ve Beslenmenin Okul Çocuklarının Üzerindeki Etkileri. Atatürk Üniversitesi Kazım

Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 223-239.

Küçükkömürler., S. (2013). Okul Çağı Döneminde Beslenme. Anne ve Çocuk beslenmesi Ankara: Pegem A Yayıncılık, 11. Bölüm syf: 207-225

Mustafaoğlu, R. &. Yasacı Z. (2018). Dijital oyun oynamanın çocukların ruhsal ve fiziksel sağlığı üzerine olumsuz etkileri. Bağımlılık Dergisi, 51-58.

Oran, N T., Toz, H , Küçük, T , Uçar, V. (2017). Medyanın kadınların beslenme alışkanlıkları, besin seçimi ve tüketimi üzerindeki etkileri. . Life Sciences (NWSALS), 1-13.

Özen, Ş. (2012). Exercise,Appetite, Food İntake and Ghrelin. Turkiye

Klinikleri J Sports Sci, 43-54.

Pekcan, G. (2009). Türkiye’de Beslenme ve Sağlık Durumu. Hacettepe

Beslenme ve Diyetetik Günleri, II. Mezuniyet Sonrası Eğitim Kursu , Ankara 13-22.



10-14 JUNE 2020


96

Sabbağ, Ç. Sürücüoğlu M.S. (2011). İlköğretim öğrencilerine verilen beslenme eğitiminin beslenme tutum ve davranışlarına etkisinin değerlendirilmesi. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 1-13.

Saxton J, Carnell, S., van Jaarsveld, C. H. M., & Wardle, J. (2009). Maternal Education Is Associated with Feeding Style. Journal of the American

Dietetic Association, 109 (5), 894-898.

Siyez, D. (2006). Yeme bozukluğu olan çocuklar ve ergenler etiyolojisi ile ilgili çalışmalar, müdahale, değerlendirme ve tedavi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 21-27.

Vandewater, EA, Rideout VJ, Wartella EA, Huang X, Lee JH, Shim MS. (2007). Digital childhood: Electronic media and technology use among infants, toddlers, and preschoolers. Journal ofthe American

Academy of Pediatrics, 1006–1015.

Wardle J. Guthrie CA, Sanderson S, Rapoport L. (2001) Development of the Children's Eating behavior Questionnarie. The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, pg:963-970

Yıldırım, İ. Yıldırım, Y , Ersöz, Y , Işık, Ö , Saraçlı, S , Karagöz, Ş , Yağmur, R . (2017). Egzersiz bağımlılığı, yeme tutum ve davranışları ilişkisi. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 12 (1), 43-54

Yılmaz R. Erkorkmaz Ü, Ozcetin M, Karaaslan E. (2013) How Does Parent'visual Perception of Their Child's Weight Status Affect Their Feeding Style? Nutricion Hospitalaria pg:741-746



10-14 JUNE 2020


97



10-14 JUNE 2020


98

Korana Virüs Salgını Sürecinde Kontrollü Fiziksel Aktivite

Osman İmamoğlu1

1OMÜ Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesi ÖZET

Bu çalışmanın amacı korona virüs salgını sürecinde insanların kontrollü fiziksel aktivite yapmaları gerekliliğinin açıklanmasıdır. Literatür taraması yapılıştır. Korona virüs salgını sürecince insanlar korunma önlemi olarak mümkün olduğunca evlerinde kalmıştır. Azı tarihler bazı illerde sokağa çıkma yasağı uygulanmıştır. Türkiye’de 20 yaş altında ve 65 yaş üstünde insanlara belli dönemler sokağa çıkma yasağı uygulanmıştır. Bu yasak belli tarihlerde gevşetilmiştir. Spor organizasyonları belli süreler için iptal edilmiştir. Sonuçta hem sedanter insanlar hemde sporcular hareketsiz kalmamak için evlerinde fiziksel aktiviteye yönelmişlerdir. Evlerde yapılan fiziksel aktivite bazıları için yeterli olabilirken profesyonel sporcular için yetersiz olabilir. Sonuç: Sporcu olmayanlar için orta yoğunlukta fiziksel aktiviteler yapılırken profesyonel sporcuların aktivite yoğunluğu daha yüksek olmalıdır. Fakat Sporcular için bu fiziksel aktiviteler yorucu ve çok yüksek yoğunlukta olmamalıdır. Anahtar kelimeler: Korona Virüs, Kontrollü Fiziksel Aktivite, İnsan

Controlled Physical Activity in the Corona Virus

Outbreak Process ABSTRACT The aim of this study is to explain the necessity of people to perform controlled physical activity in the corona virus epidemic process. Literature review was done. During the corona virus outbreak, people remained in their homes as much as possible as a preventive measure. In some provinces, curfew has been imposed in some provinces. in Turkey under the age of 20 and people over 65 years old are certain periods of curfew was implemented. This ban was relaxed on certain dates. Sports organizations were canceled for a certain period of time. As a result, both sedentary people and athletes turned to physical activity in their homes to stay still. While physical activity at home may be sufficient for some, it may be insufficient for professional athletes. Conclusion: While non-athletes perform moderate intensity physical activities, professional athletes should have higher activity intensity. But for athletes, these physical activities should not be tiring and not too high intensity. Keywords: Corona Virus, Controlled Physical Activity, Human

GİRİŞ Korona virüsün klinik belirtileri ateş, öksürük, nefes darlığı, kas ağrısı,

baş ağrısı ve ishal olarak sayılabilir (Wang ve ark.,2020). Enfekte bireylerin bir kısmında ölümcül akciğer tutulumu ve çoklu organ yetmezliği meydana gelmiştir (Zahra ve ark.,2020). Solunumla yayılması (birbirleriyle yakın temas halinde olan kişiler veya enfekte bir kişi öksürdüğünde veya



10-14 JUNE 2020


99

hapşırdığında üretilen solunum damlacıkları ile) ve daha az oranda kontamine yüzeyler veya nesnelerle temastan oluşur (Pradhan ve ark.,2020, Guan ve ark.,2020). Küresel olarak Önleyici stratejiler Yeni korona virüs ’ün hızlı yayılımını etkili bir şekilde sınırlayabilir ( Xiong ve Yan,2020).

Fiziksel hareketsizliğin koroner kalp hastalığı ve metabolik bozukluklar gibi bulaşıcı olmayan hastalıkların riskini arttırdığına dair açık kanıtlar vardır (Lee ve ark., 2012). Egzersiz bırakılması, kas dokusunda insülin direncinin hızlı başlaması ve kas glukozu kullanımının azalmasıyla ve bunun sonucunda kas atrofisi ile ilişkilendirilmiştir. Fiziksel egzersize yanıt olarak birçok yararlı metabolik ve kardiyovasküler adaptasyonun sadece iki haftalık hareketsizlikle kaybedilebileceği, aerobik kapasiteyi bozduğu ve / veya kan basıncını arttırabileceği de tespit edilmiştir (Charansonney,2011). Kullanılmayan kasların enerji tüketiminin azalması, metabolik substratların karaciğere yeniden yerleşmesine yol açar, burada aterojenik lipoproteinlerin üretimi teşvik edilebilir, böylece obezite ve kan damarlarında lipit birikimi artar, aterosklerotik hastalık hızlanır. Önemli olarak, fiziksel aktivitenin aniden kesilmesi, venöz dönüşün azalmasına ve koroner perfüzyonun azalmasına yol açabilir, bu da bireylerin egzersize devam ettiklerinde kolapsa yatkın hale gelebilir. Dinlenme kalp hızının fiziksel aktivitenin akut olarak kesilmesinden sonra hızla arttığı gösterilmiştir, bu da kardiyovasküler olaylar ve ölüm riskini daha da artırabilir (Thompson ve ark.,2007).

Mevcut çalışmalar, orta yoğunlukta fiziksel aktivitenin, viral solunum yolu enfeksiyonlarına karşı bağışıklık sistemi yanıtları üzerinde olumlu arttırıcı etkileri olduğunu göstermiştir (Martin ve ark.,2009). Orta yoğunlukta fiziksel aktivite stres hormonlarını arttırır, bu da aşırı inflamasyonda azalmaya neden olur (Harris,2011). Günlük yaşamlarında orta derecede fiziksel aktivite gösteren bireylerde üst solunum yolu enfeksiyonlarının %20-30 oranında azaldığı bildirilmektedir (Harris,2011).

TARTIŞMA VE SONUÇ

Kapanan spor salonları, iptal edilen sportif etkinlikler sonrasında ev içinin spora elverişli bir hale dönüştürülmesi girişimleri giderek daha fazla karşılık bulmuştur. Bundan sonra evlerin planlaması yapılırken belki de spor yapılabilecek alanda ayrılacaktır ve mümkün olan durumlarda ayrılmalıdır. Ev yeterince serbest bir ortam sağlamasa bile karantina gibi durumlar nedeniyle de sağlıklarına, zindeliklerine ve spora önem veren kişilere bu konuda fırsatlar sunabilir. Bu tür egzersiz türleri, bunlarla sınırlı olmamak üzere, güçlendirme egzersizleri, denge ve kontrol faaliyetleri, germe egzersizleri veya bunların bir kombinasyonunu içerebilir. Çocuklar, yaşlılar ve daha önce hastalık semptomları yaşayan veya kronik kalp ve damar veya



10-14 JUNE 2020


100

akciğer hastalığına duyarlı olanlar, egzersiz yapmanın ne zaman güvenli olduğu konusunda sağlık uzmanlarından tavsiye almalıdır. Egzersizin onlara uygun olanının seçiminde ise spor uzmanlarından faydalanabilirler. Korona virüs salgını artan yayılmasıyla ilgili endişeler göz önüne alındığında, enfeksiyon kontrolü ve güvenlik önlemlerinin takip edilmesi zorunludur. Evde kalma, enfeksiyonların yaygın olarak yayılmasını sınırlandırabilen temel bir güvenlik adımıdır. Ancak uzun süreli evde kalmalar hareketsizliğe yol açar, kaygı ve depresyona katkıda bulunan davranışları artırabilirler ve bu da çeşitli kronik (uzun süreli veya kalıcı) sağlık sorunlarına yol açtığı bilinen sedanter (Hareketsiz) bir yaşam tarzına yol açabilir. Düzenli fiziksel aktiviteyi sürdürmek ve güvenli bir ev ortamında rutin olarak egzersiz yapmak, korona virüs krizi sırasında sağlıklı yaşam için önemli bir stratejidir. Egzersizin sağlıklı kişiler ve çeşitli hastalıkları olan insanlar için sağlıkları üzerine faydaları olduğu gösterilmiştir.” Az Aktivite hiç olmamasından daha iyidir ve daha fazla aktivite daha az aktiviteden daha iyidir”. Amaç, her gün en az 30 dakika orta seviyede fiziksel aktivite ve / veya her gün en az 20 dakika şiddetli (yoğun) fiziksel aktivite yapmak olmalıdır. İdeal olarak, düzenli şekilde güçlendirme tipi aktiviteleri yapmanın yanı sıra her iki yoğunlukta (orta ve yüksek şiddette) fiziksel aktivitenin birlikte yapılması tercih edilir (Amerika İnsan ve Sağlık Teşkilatı,2018). Ev temelli aktiviteler, sosyal izolasyon süresince basit hareketler uygulayarak insanların formda ve sağlıklı kalması için bir fırsat sağlar (Hammami et al., 2020).

Açık hava egzersizi, hem akıl hastası hem de sağlıklı kişilerde zihinsel sağlık üzerinde ek olumlu etkileri tetikleyebilir (Frühauf ve ark., 2016; Niedermeier ve ark., 2017). Doğanın sağladığı çok yönlü görsel izlenimler nedeniyle, beyin için bir dikkat dağıtıcı görevi görebilir ve ruh halini ve zihinsel sağlığı olumlu yönde etkileyebilir (Berto, 2014). Dış mekan ortamlarına özgü diğer faktörler gün ışığı ve güneş ışığıdır: Her ikisinin de zihinsel ve fiziksel sağlık üzerinde güçlü bir etkisi vardır (Beute ve Kort, 2014). Bilimsel araştırmalara göre evde kalmanın yarattığı aşırı stres endişe ve zihinsel sıkıntının üstesinden gelmenin en iyi yolu, açık hava etkinliklerini vücut ağırlığı ile antrenman ve dans temelli aerobik egzersiz gibi ev tabanlı etkinliklerle değiştirmektir. Mümkünse, sabit bisikletler veya kürek ergometreleri kullanarak aerobik yüksek yoğunluklu egzersiz, ayrıca kendi hızınızda protokollerle bu yapılabilir. Yetkililer dış mekân fiziksel aktivitelerinin güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesine de izin vermelidir (örneğin, yeterli kişilerarası mesafenin korunduğu yürüyüş, koşu veya diğer bireysel sporlar). Kontrolsüz bir kalabalık yerine farklı düzenlemelerle bunlar geliştirilebilir (Lippi ve ark.,2020; Hammami et al., 2020).

Ne kadar egzersiz?



10-14 JUNE 2020


101

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), yeterli sağlık ve zindeliği korumak için gerekli minimum fiziksel aktivite miktarı net kurallar belirlemiştir. Örneğin, son istatistiklere göre Korona virüsten en fazla etkilenen yaş grubu olan 18 ila 64 yaş arasındaki yetişkinlerin (yani tüm ciddi vakaların% 70'inden fazlasını oluşturan) en az 150 dakikalık orta yoğunluklu fiziksel aktivite veya 75 dakikalık güçlü yoğunluklu fiziksel aktivite veya buna karşılık gelen orta ve kuvvetli yoğunluklu aktivite kombinasyonunu içeren haftalık antrenmana katılmalıdır. Son kanıtlar ayrıca düzenli fiziksel aktivitenin sağlıklı kalma üzerindeki faydalarını da kanıtlamaktadır Güçlü bir harekete olan ihtiyaca ek olarak, çocukların motor gelişim ve bilişsel yetenekleri arasında korelasyon vardır (Dünya Sağlık Örgütü, 2010). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), yetişkinlerde bedensel ve ruhsal sağlığı korumak için haftada en az 150 dakikalık orta yoğunlukta fiziksel aktivite önermektedir. Çocuklar ve ergenler için bu öneriler günde 60 dakikaya kadar çıkmaktadır. DSÖ çocuklar ve gençler için (5-17 yaş), haftada üç kez kas ve kemik güçlendirme ile 60 dakikalık orta ila kuvvetli derecede aerobik günlük fiziksel aktivite önerir. Yetişkinler (17 yaş üzeri) ve yaşlılar için, tempolu aerobik egzersizle haftada 75 dakika fiziksel aktivite veya haftada 2 kez kas ve kemik güçlendirme ile haftada orta yoğunlukta 150 dakika aerobik egzersiz önermektedir. Uzun bir süre için, bir kişinin “fiziksel olarak aktif” sayılması için gerekli minimum miktar olarak günde 10.000 adım olup, yaşlı ve kronik hastalar (7000-10 000) için biraz daha az sayıda ve çocuklar ve ergenler (yaklaşık 11 000-13 000) olabileceği belirtilmektedir. Son zamanlarda, bu eşik sorgulanmıştır ve günde 4400 adım yürüyen yaşlı kadınlarda, günde 7500 adım gibi maksimum fayda sağladığı ve ölüm oranlarının azaldığı görülmüştür. Ayrıca, egzersiz yoğunluğunun rolü bu tavsiyelerin elde edilmesinde belirleyici görünmektedir ve günün belirli saatlerinde tempo arttırılırsa (dakikada 100 veya daha fazla adım atma) veya aktivite yoğun ise adım sayısı azaltılabileceği belirtilmektedir. Buna paralel olarak, Amerika Birleşik Devletleri Sağlık ve İnsan Hizmetleri Bakanlığı tarafından yayınlanan Amerikalılar için fiziksel aktivite yönergeleri, en az haftada 150 ila 300 dk (200- 400 dk da olabilir) orta derecede veya haftada 75 ila 150 dakika yüksek yoğunlukta aerobik fiziksel aktivite önermektedir (Hammami et al., 2020).

Kardiyovasküler sağlık açısından tamamen hareketsiz bir yaşamdan ziyade uzmanlar, haftada 5 veya 5-7 gün arasında artan egzersiz sıklığı, daha fazla kuvvet antrenmanı, denge ve koordinasyon rutinleri içeren ve yoğunluğu kontrol edilen aktiviteler önermektedirler. Haftada en az 2 kez sağlıklı yetişkinler kas güçlendirme seansına yönlendirilmektedir.

Özellikle, çocuklar ve ergenler günde 60 dakikadan fazla orta ila kuvvetli aktivite yapmaya teşvik edilirken, yaşlılar ve kronik hastalıkları olan



10-14 JUNE 2020


102

kişiler aerobik, güçlendirme, esneklik ve denge egzersizleri de dahil olmak üzere çok bileşenli programlar yapması belirtilmektedir.

- Orta yoğunlukta egzersizler önerilir, düşükten orta yoğunluğa kadar dayanıklılık sporlarında olduğu gibi. Bunlar arasında koşu ve parklarda tempolu yürüyüşün yanı sıra düşük irtifada ve kolay arazilerde yürüyüş parkurları ve orman yolları bulunur.

-Tüm büyük kas gruplarını ve diğer fiziksel aktivite türlerini içeren faaliyetleri evde veya dışarıda başkalarından güvenli bir mesafede yapılabilecek şekilde öneririz.

- Tabii ki, bu tür fiziksel aktivite mevcut düzenlemelere uygun olarak yapılmalıdır (tek başına veya kendi hane halkınızın üyeleriyle egzersiz yapın, diğer insanlardan 1 m veya daha fazla güvenli bir mesafede tutun).

Yürüyüş yapan, koşan yada bisiklete binen kişinin nefes alıp verirken, hapşırırken ya da öksürürken ağzından çıkan partikülerler geride kalır. Dolayısıyla arkada kalan kişi, önündeki kişinin geride bıraktığı hava akımına maruz kalır. Bu durum sağlık açısından veya virüslerin bulaşması bakımından tehlike oluşturur. İnsanlar sadece öksürme ya da hapşırma gibi daha güçlü bir refleksle yapılan hareketler sonucu değil, spor sırasında nefes alıp verirken de geride partiküler bırakırlar. Hareket halindeki kişinin geride bıraktığı partikülerlerin hemen yere düşmeye başlar ancak bu arkadaki kişinin yakın ya da uzak oluşuna göre, üzerindeki giysilerine de yapışabilir. Özellikle spor yapan kişilerin aynı çizgi üzerinde hemen birbirlerinin arkasında olmaları, bulaşıcı hastalık kapma riskini de artırır. Bu nedenle çizgi üzerinde yürüyüş yapan kişilerin arasında güvenli mesafenin en az 4-5 metre, koşu ya da bisiklet sporu yapanlar arasında ise bu mesafenin 10 metre olması görüşünü ortaya koyuyor. Bisiklet binme sosyal mesafe korunarak yapılabilir. Tabi ki bisiklet sürerken sosyal mesafe uzaklığı farklı olmalıdır. İnsanların bisiklet binmeye yönlendirilmesi onları hem aktif tutacak hemde onların kısa mesafeli ulaşım problemini çözecektir. İnsanlar aktif olunca bağışıklık sistemi güçlü kalacak, ulaşım için harcadıkları nakit ellerinde kalacak ve ilaç masrafları azalacaktır. Bunların yanında unutulmaması gereken bir durumda solunum şeklidir. Spor yaparken insanlar daha derin ve sık nefes alıp veriler, Çoğu zaman burun yerine ağızdan nefes alırlar. Burun solunumuna göre ağız solunumu mikroplar açısından daha sağlıksızdır.

Devletin ve sağlık bakanlığının önerilerine ilave olarak aşağıdakilere dikkat etmek gerekir:

-Faaliyetleri belirleme: Sağlık hizmetlerine daha fazla yük bindirebilecek olaylardan kaçının. Özellikle de bir yere gidip gitmemeniz gerekip gerekmediği, nerede ve nasıl hareket edeceğinize ilişkin kararlarınızda risklerin azaltılmasına katkıda bulunun.



10-14 JUNE 2020


103

-Sosyal mesafeyi koruma: Yürüyüş yapıyorsanız sosyal izolasyon kuralları 2 metrelik uzaklık olarak belirtilir.

-Grup egzersizlerine ara vermek veya sosyal mesafe kurallarına

göre yapmak: Grup halinde yürüme de sosyal mesafeye dikkat edilmeli.

Mümkünse tek yürünmelidir. Herkes sağlıklı olsa bile, taşıyıcı olma riski olduğu için koşularınızın veya yürüyüşlerinizin tek başına olması tavsiye ediliyor. Spor yaparken de kendinizi karantinaya alın. Virüsle en geç temas edenler en şanslıları olacağını hatırdan çıkarmamak gerekir.

-Nesnelerle temas yapılmamalı: Dışarıda her nesnede uzak durmanız gerekir. Özellikle parklarda bulunan egzersiz aletleri veya demirlerden uzak durun. Kural: Hiç kimseyle ve hiçbir nene ile temasta bulunmadan yürüyüş olmalıdır.

- Günlük 30-60 dakika arasında süre sınırı olmalı: Hareket edin ve evinizde spor yapın. Günde 30 ila 60 dakika arasında temiz havada aktivite yapmak bağışıklık sistemini virüslere karşı kuvvetlendirir. Evde kalmak durumunda iseniz sosyal medyadaki canlı yayın pilates veya yoga derslerine size uygun olacak şekilde katılabilirsiniz. Çünkü birçok kişi aktif sporcuların yapabileceği yoğunlukta ve miktarda egzersizleri yapmaktadır. Bunlar sporcu olmayan veya yaşlı kişilere uygun olmayabilir.

-Zorlayıcı veya çok yorucu egzersizlerden kaçınılmalı: Kondisyonu korurken fiziksel olarak zorlayıcı egzersizlere ara vermek gerekir. Örneğin Maraton koşuları ve zorlayıcı antrenmanlar hem fiziksel hem de zihinsel stres yaratabiliyor ve bu da hasta olma riskini artırır. Salgın süresince zayıflamak veya daha çok kas geliştirmek düşüncesinden vaz geçin.

-Eve dönülünce dezenfektan sürecinden geçmeye özen

gösterilmeli: Eve dönüldüğünde ayakkabılar dışarıda, mont veya eşofmanlar uzak bir yerde bırakılmalı. Daha sonra eller 20 saniye yıkanmalıdır. Kolonya ile ellerinizi temizledikten sonra aynı işlemi telefonunuza uygulayın. Sportif aktivite sırasında telefonunuza mümkünse dokunmayın ve açmayın. Dışarıdan geline kıyafetleri direkt kirli sepetine atın hatta hemen yıkamaya koyun

- Korona veya gribal Semptomlar varsa antrenman olmamalı: Eğer semptomlarınız var ise bu periyotta antrenmandan kaçınmak gerekir.

- Beslenmeye dikkat edilmelidir: Doğal beslenme önemlidir. Özellikle meyve sebzeler ile daha spesifik besinler, mesela sarımsak, yoğurt, kefir, yeşil çay vb. Sonrası ise besin takviyeleri alınabilir. Özellikle C vitamini, çinko, beta glukanlar ve kara mürver ekstresi önerilir. Meyve sebzeler ve takviyeler eğer kendinize de dikkat ederseniz bu kışı atlatmanızı sağlayabilir. Çünkü bağışıklık sistemini çok dirençli hale getiriyorlar. Meyve ve sebzeleri yetiştikleri mevsimde yemek gerekir. Bağışıklığa iyi gelen



10-14 JUNE 2020


104

sarımsak, kefir, yoğurt gibi besinler tüketilmelidir. Kefir ve yoğurt katkısız olmalıdır. Bol su içilmelidir.

Korona virüs Hakkında bilgi verilmeli:

Korona virüs yakın temas ve damlacıklar yoluyla kişiden kişiye yayılır:

- Virüs bulaşmış kişilerle doğrudan temas; - Virüs bulaşmış bir kişinin öksürüğü veya hapşırmasıyla ilgili

damlacıklar ile temas; ve -Kontamine nesnelere veya yüzeylere (kapı kolları veya masalar gibi)

ve ardından ağzınıza veya yüzünüze dokunarak. 1. Fiziksel ve sosyal mesafe

İyi uygulama fiziksel uzaklık ilkeleri şunlardır: -Aynı haneden olmayan insanlar arasında 1,5 metre mesafeyi korumak

gerekir. -Spor aktivitesi ile ilgili olarak, tüm spor ve antrenmanların sadece

temassız olması şarttır. - Mekan başına maksimum 20 kullanıcı (personel hariç) ve kişi başına

en az 4 m kare alan hesaplanmalıdır. Genel olarak mevcut oda sayısına bakılmaksızın mekan başına 20 kişiye izin vermek için açılabilir.

Spor ve Rekreasyon tesislerinin güvenli çalışması için

gereksinimler şunlardır: - Kişi başına en az 4 metrekare kesin bir sınırlama sağlamak - Mekan başına maksimum 20 kişi sağlamak (çok amaçlı mekanlarda

özel rehberliğe tabidir) -Hijyen ve sık temizlik - Güvenlik Planı hazırlanması: Planda, işletmenizin bu yönergelerde

belirtilen gereksinimleri ve önerileri uygulamak için nasıl adımlar atacağını açıklamanız gerekecektir. Güvenlik Planını kendiniz doldurmanız ve yetkili bir görevlinin talebi üzerine incelemeye hazır bulundurmanız gerekir. İşletmenizin birden fazla binası varsa, her bina için bir korona virüs güvenlik planı hazırlamanız gerekir. Kullanıcıların görebileceği önemli bir yerde bir korona virüs güvenlik planı Sertifikası da gösterilmelidir.

- Temas izleme amacıyla katılımcı kayıtlarını tutmak - Ortak duşlar ve soyunma odaları. Tuvaletler açık kalabilir - Sadece temassız antrenman ve temassız spor - Sosyal mesafeyi sağlamak için giriş ve çıkışları yönetmek - Paylaşılan ekipmanı/Aletleri en aza indirgemek ve kullanım arasında

ekipmanı dezenfekte etmek



10-14 JUNE 2020


105

- Çok iyi düzenli temizlik yapmak ve mesafeyi uygulamak için denetimli / personel mevcutsa tesis açılmalı.

Tüm işletmelerin bu gereksinimlere uymak ve Yeni korona virüs risklerini azaltmaya yardımcı olmak için üzerlerine düşeni yapması gerekmektedir.

Genel Öneriler:

-Sağlık hizmetlerine daha fazla yük bindirebilecek olaylardan kaçınmak gerekir. Özellikle de bir yere gidip gitmemeniz gerekip gerekmediği, nerede ve nasıl hareket edeceğinize ilişkin kararlarınızda risklerin azaltılmasına katkıda bulunun. Aynı zamanda bu durumda sosyal toplantılardan kaçınılmalıdır.

- Günlük rutin faaliyetlerde bir buçuk metre mesafesini korumak gereklidir.

-Öksürme gibi davranışlarda gereken kurallara riayet edilmesi, maske takılması, el hijyenine dikkat etmek gerekir. Yeni korona virüs sadece dezenfektanlara değil sabuna da duyarlıdır ve öksürmekle ilgili görgü kurallarına uyulmalıdır.

- El hijyenine dikkat edilmelidir. Yeni korona virüs sadece dezenfektanlara değil sabuna da duyarlıdır ve öksürmekle ilgili görgü kurallarına uyulmalıdır. Aynı zamanda bu durumda sosyal toplantılardan kaçınılmalıdır.

- Market, Okul, banka, AVM girişlerinde veya bunlara benzer mekanlarda büyük kalabalık ve toplantılardan kaçınmak gerekir.

- El yıkama veya el dezenfektanı istasyonlarını kullanılabilir hale getirmek, tüm mümkün olan alanlarda, tuvaletlerde, oyun alanlarında, palet tarlalarında ve okul otobüslerinde kolayca erişilebilir hale getirmek gerekir.

-Eğer semptomlarınız var ise antrenmandan bu periyotta kaçının. -Yeni Korona virüs enfeksiyonlarının riskleri ve daha önceki bir

hastalık veya yaralanmanın sonucu olan bir durumla ilgili bilinmeyenleri göz önüne alındığında (spor yapan bazı insanlar kendilerinde bazı hastalıkların olduğunu bilmeyebilirler), sadece düzenli bir şekilde daha önce yaptığınız antrenmanlardan daha az egzersiz yapmayı düşünün. Hatta antrenmanın şiddeti ve süresini alçaltın. Şiddetli katabolizmaya (Vücutta hücresel yıkım ortaya çıkaracak durumlara) neden olan aşırı antrenman şiddeti ve sürelerinden kaçının.

- Spor yönetim organları, üst düzey rekabete hazırlanmak için sporculara ve takımlara uygun zaman sunmalıdır. Kısa süreli uygun yoğunlukta egzersizlerle hazırlıklar yapılmalıdır. Sporcunun performansı ve zirve spor formu üzerinde olumsuz etkiyi en aza indirgemek, tecrit sonu fiziksel ve zihinsel egzersizlerin uygunluğuna bağlıdır. Karantina sonu bu tür



10-14 JUNE 2020


106

hazırlık, özel ve resmi yarışmalar için en iyi performansı sağlamak ve sürdürmek açısından önemli bir araç olarak kabul edilebilir.

Performans sporcularının egzersizlerinin şiddeti ve süresini azaltmaları tavsiye edilir. Özellikle anaerobik egzersizlerin yerine aerobik kapasiteyi artıracak egzersizler olması iyi bir seçenek olarak görülmelidir.

-Yaşınız ne kadar yüksek olursa, egzersiz yaparken o kadar daha fazla dikkatli olmanız gerekir. Bu cümle genç sporcuların dikkatsizce davranması gerektiği anlamına gelmemelidir.

-Egzersiz yoğunluğu maksimal kapasitenin %80’i üzerinde olmamalıdır.

-Antrenmanlar bir saatlik süreyi aşmamalıdır. Antrenmanlar günlük 2 seans olarak yapılabilir. Ama seanslar arasında en az 3 saat süre olmalıdır.

-Kaybedilen sıvı miktarının yerine konması için bol su içilmelidir. Performans sporcuları bol sıvı tüketilmelidirler. Özellikle antioksidan içeriği zengin yeşil sebze ve meyvelerden faydalanılması gerekir. Hazır ambalajlı meyve sularının yerine kendilerinin hazırladıkları meyve sularını içmeleri daha önemlidir.

-Açık havada ( Parklarda, sahillerde veya ormanlarda) spor yapmak için bazı düzenlemelere dikkat etmek gerekir.

- Kişilerin gruplar halinde yürümesi değil sosyal mesafeye dikkat ederek yalnız yürümesine dikkat edilmelidir.

-Grup halinde çalışma ve toplantılarda sosyal mesafenin belki 4-5 metre olmasına dikkat etmek iyi olabilir.

-Yaşlı, genç ve yetişkinler ve sporcular için ayrı saatler ya da ayrı mekânlarda sıkı bir gözetim ve denetim altına spor yapılabilir.

- Bir arada yürümeyi yasaklamak ve belli saatlerde belli grupların ya da belli mahallelere ait insanların dolaşmasına izin verilerek kalabalık yığılmaları ve sosyal mesafenin aşılmasını engellemek önerilebilir.

- Toplu taşımada ya da bankamatik veya market gibi yerlerde sosyal mesafenin gözetlenmesi daha iyi olabilir. Zira yasaklara rağmen insanların kalabalık ortamlarda sosyal mesafeye uymadıkları daha fazla görülmektedir.

- Spor tesisleri ve ekipmanları da dahil olmak üzere kapalı mekanlardaki tüm yüzeyleri ve ekipmanları düzenli olarak dezenfekte etmek gerekir. Sporda el dezenfaktanlarının kullanımı detaylı araştırılmamış olsa da hastalığın yayılmasının önlemenin bir yoludur.

- Vücudun temasını, spor ekipmanlarının ve su şişelerinin paylaşılmasını içeren fiziksel aktiviteleri kısıtlamak gerekir. Sporcular arasında su şişesi ve havlu gibi eşyaları kullanmaktan kaçınılmalıdır.



10-14 JUNE 2020


107

-Mümkünse hem duş odalarıyla ilgili hem de giyinme odalarıyla ilgili yeni düzenlemeler yapılmalıdır. Örneğin giyinme odalarının arttırılması gibi. Veya sporcular kendi evlerinde veya kaldıkları yerlerde duş almalıdırlar.

- Sporcuların giyinme odalarında beraber bulunmamalarına dikkat edilmelidir. Daha genel bir enfeksiyon önleme anlamında, yiyeceklerin ve içeceklerin (Saf su dahil) kalitesi de denetlenmeli ve bu seyahat sırasında bile kontrol edilebilir.

- Fiziksel aktivite programlarına devam ederken, insanlar arasında vücut teması veya paylaşılan ekipman (örneğin toplar) ile temas içeren spor faaliyetlerinden kaçınmak gerekir.

-Spor türü sosyal mesafe ve hijyen konusunda farklılıklar getirebilir. Zira bireysel sporlarda mesafeye dikkat etmek mümkündür. Fakat top veya farklı araç gereçlere pek çok kişinin dokunması Yeni korona virüs salgınını sürdüğü dönemde uygun gözükmemektedir.

KAYNAKLAR

Berto, R. (2014). The role of nature in coping with psycho-physiological stress: A literature

review on restorativeness. Behavioral Sciences, 4(4), 394–409. Beute, F., & Kort, Y. A. W. de (2014). Salutogenic effects of the environment: Review of

health protective effects of nature and daylight. Applied Psychology. Health and

Well-Being, 6(1), 67–95. Charansonney OL. 2011).Physical activity and aging: A lifelong story. Discov Med, 12:

177–185. Frühauf, A., Niedermeier, M., Elliott, L. R., Ledochowski, L., Marksteiner, J., & Kopp, M.

(2016). Acute effects of outdoor physical activity on affect and psychological well-being in depressed patients – A preliminary study. Mental Health and Physical

Activity, 10, 4–9. Guan WJ, Ni ZY, Hu Y, Liang WH, Ou CQ, He JX, et al. (2020). Clinical characteristics of

2019 novel coronavirus infection in China. MedRxiv. Hammami, A., Harrabi, B., Magni Mohr & Krustrup P. (2020). Physical activity and

coronavirus disease 2019 (COVID-19): specific recommendations for home-based physical training, Managing Sport and Leisure, 1-6. https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/23750472.2020.1757494?needAccess=true

Harris MD. (2011).Infectious disease in athletes. Curr Sports Med Rep.10(2):84–9. Lippi, G., Henry, M.B., & Gomar, F.S.(2020) Physical inactivity and cardiovascular

disease at the time of coronavirus disease (COVİD-2019 Martin SA, Pence BD, Woods JA. (2009). Exercise and respiratory tract viral infections.

Exerc Sport Sci Rev. 37(4):157–64. Niedermeier, M., Einwanger, J., Hartl, A., & Kopp, M. (2017). Affective responses in

mountain hiking-A randomized crossover trial focusing on differences between indoor and outdoor activity. PloS One, 12(5), e0177719.


https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/23750472.2020.1757494?needAccess=true

https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/23750472.2020.1757494?needAccess=true


10-14 JUNE 2020


108

Pradhan P, Pandey AK, Mishra A, Gupta P, Tripathi PK, Menon MB, et al.(2020).Uncanny similarity of unique inserts in the 2019-nCoV spike protein to HIV-1 gp120 and Gag. bioRxiv.

Thompson PD, Franklin BA, Balady GJ, et al. (2007). Exercise and acute cardiovascular events placing the risks into perspective: A scientific statement from the American Heart Association Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism and the Council on Clinical Cardiology. Circulation; 115: 2358–2368.

Xiong H., Yan H. (2020). Simulating the infected population and spread trend of 2019-nCov under different policy by EIR model. SSRN.

Wang D, Hu B, Hu C, Zhu F, Liu X, Zhang J, et al. (2020). Clinical characteristics of 138 Hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in Wuhan, China. JAMA.

Zahra Syeda M, Diabakte K, Geng X, Ji F, Ouyang L, Pan S, et al. (2020).The ongoing epidemic of 2019 novel coronavirus (SARS-CoV-2): Infectionand fatality trends inWuhan, Hubei and across China. SSRN.



10-14 JUNE 2020


109

Spor Bilimleri Fakültesi Öğrencilerinin Boş Zaman

Tutumlarının Farklı Değişkenler Işığında İncelenmesi

1Yusuf Er 1Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu,

Rekreasyon Yönetimi Bölümü

2Abdullah Çuhadar 2Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yükseokulu, Rekreasyon

Yönetimi Bölümü

3Mehmet Demirel 3Necmettin Erbakan Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Rekreasyon Yönetimi Bölümü

ÖZET

Bu çalışmanın amacı spor bilimleri fakültesinde öğrenim gören öğencilerin farklı değişkenler ışığında boş zaman tutumlarının belirlenmesidir. Araştırmanın çalışma grubunu uygun örnekleme ile belirlenen ve gönüllü katılım ilkesi ile çalışmaya katılan 191 spor bilimleri fakültesi öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak; araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu” ve Ragheb ve Beard (1982) tarafından geliştirilen ve Türkçe uyarlaması Akgül ve Gürbüz tarafından yapılmış olan “Boş Zaman Tutum Ölçeği (Leisure Attitude Scale)” kullanılmıştır. Yapılan ANOVA ve T-Testi sonuçlarına göre cinsiyet, refah düzeyi, boş zaman süresinin yeterliği ve değerlendirme güçlüğü çekme durumu ile yapılan spor branşının türüne göre anlamlı farklılık olmadığı belirlenmiştir. Spor Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin sosyo-demografik özelliklerine göre boş zaman tutumlarının anlamlı farklılık göstermediği belirlenmiş olup, aynı çalışmanın daha geniş örneklem grubu ile ya da farklı fakültelerde dahil edilerek yapılması önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Spor Bilimleri Fakültesi Öğrencileri, Boş Zaman, Boş Zaman Tutumu

Examining Leisure Attitudes of Faculty of Sports Sciences

Students in the Light of Different Variables

ABSTRACT

The aim of this study is to determine the attitudes of the students studying in the faculty of sports sciences in the light of different variables. The study group of the research consists of 191 sports science students who are determined by appropriate sampling and participate in the study with the principle of voluntary participation. As a data collection tool in the research; "Personal Information Form" prepared by the researcher and "Leisure Attitude Scale" developed by Ragheb and Beard (1982) and adapted in Turkish by Akgül and Gürbüz



10-14 JUNE 2020


110

were used. According to the ANOVA and T-Test results, it was determined that there was no significant difference in terms of gender, level of welfare, adequacy of leisure time and difficulty of assessment and type of sports branch. According to the socio-demographic characteristics of the Faculty of Sport Sciences students, it was determined that leisure time attitudes did not differ significantly, and it is recommended that the same study be carried out with a larger sample group or in different faculties.

Keywords: Faculty of Sport Sciences Students, Leisure, Leisure Time Attitude

GİRİŞ

İnsanoğlunun temel gayesi hayatını sürdürmektir. Yaşamın mutlu, huzurlu bir şekilde sürdürülmesi ise en önemli hedefi meydana getirmektedir. Tam bu noktada önemli bir soru ortaya çıkmaktadır. Yaşam nasıl istenilen şekilde sürdürülebilir? Yaşadığımız mevcut düzende kişiler hayatta kalabilmek için çalışmak durumundadırlar. Kişi hayatta kalabilmek için diğer ihtiyaçlardan ziyade öncelikle fizyolojik ihtiyaçlarını gidermek zorundadır. Genel olarak bir insan sekiz saat işte geçirirken, yaklaşık olarak iki saat ise işe hazırlık ve ulaşım gibi faaliyetlere harcanmaktadır. Belli bir saatte de uyumak ve dinlenmek zorunda olan bir bireyin ortalama sekiz saat uyuduğu varsayılırsa yapabileceği faaliyetler için altı saati bulunmaktadır (Tütüncü, 2012). Bu noktada rekreasyon tanımını yapmak gerekmektedir. Rekreasyon insanın yaşam kalitesini artırmak için serbest ve boş zamanında doğaya zarar vermeden, kendi istemi ve gönüllü olarak yaptığı faaliyetleri kapsayan multidisipliner bir çalışma alanı” olarak tanımlanmıştır (Tütüncü, 2012). Rekreasyonun sınıflamalarına bakıldığında sağlık koruyucu ve tedavi amaçlı olan sağlık rekreasyonu, insanların sanatsal becerilerini geliştirici ve arttırıcı etkinliklerini kapsayan sanatsal rekreasyon, bireylerin belirli bir ücret karşılığı katıldıkları etkinler olan ticari rekreasyon ve rekreasyon faaliyetlerinin turistik açıdan kullanılmasını kapsayan turistik rekreasyon gibi sınıflara ayrıldığı görülmektedir. Bunların dışında estetik rekreasyon, sosyal rekreasyon ve fiziksel rekreasyon gibi de alanları mevcuttur (Hazar, 2003).

Serbest zaman aktiviteleri bireyin; mesleki zorunluluklarını yerine getirdikten sonra; gönüllü olarak katıldığı uğraşlar dizisidir; ihtiyaç ve beklentilerden dolayı sürekli farklılık gösterebilmektedir (Şen, 2003; Süzer, 2000). Bu doğrultuda bireylerin serbest zaman aktivitelerine karşı tutumları da değişebilmektedir. Örneğin, seyahati seven bir birey,sporla ilgilenmeyebilir ya da çevresine karşı olumlu tutumu olan birey dağ yürüyüşü gibi doğayla iç içe olan faaliyetlere yönelebilir (Akyüz, 2016). Boş zamanların özellikleri; iş hayatının ortaya çıkardığı bedensel yorgunluğu ve zihinsel gerilimi azaltması, dinlenme ve boş vakit geçirmesi, tekdüzelikten kaçıp kurtulmayı sağlaması, eğlenme ve stres atmaya yardımcı olması ile



10-14 JUNE 2020


111

fiziksel ve zihinsel kapasitenin gelişmesine uygun yeni koşullarda kişilik geliştirmesidir (Hacıoğlu ve ark., 2009). Ayrıca yapılan araştırmalar, boş zaman aktivitelerine katılımın, bireylerin aidiyet duygusu, kişisel gelişimi, kendini ifade edebilmesi, duyarlılıkları, sosyal davranışlarının gelişimi, sosyal kimliğinin oluşması, iş hayatının getirdiği stresten kurtulmaları ve psikolojik olarak kendilerini iyi hissetmeleri ile ilişkili olduğunu ortaya koymaktadır (Karlı ve ark., 2008; Beggs ve Elkins., 2010).

Tutumun kavramsal tanımıyla ilgili bir anlaşmazlık olduğu ifade edilirken hem psikolojide hem de eğitimle ilgili araştırmalarda çok yönlü bir kavram olarak değerlendirildiği belirtilmektedir (Sullivan, 2005; Özmenteş, 2006). Kağıtçıbaşı da Özmenteş’i destekler bir tanım iletmektedir; bir bireyin bir psikolojik nesne ile ilgili duygu, düşünce ve davranışlarını oluşturan yönelimdir (Kağıtçıbaşı, 1999). Tutum bireyin inanç, duygu ve değerlerine dayanan ve değişim gösteren psikolojik durumdur (Phillips, 2003). Öyle ki bireylerin tutumları tüm dünyada hem bazı farklılıklar hem de gelişmeler göstermektedir (Akgül ve Gürbüz, 2011). Bu sebeple bireylerin tutumları davranışlar ve olaylar karşısında olumlu veya olumsuz olabilmekte; sosyal algımıza etki edebilmektedir (Ho, 2008; Üstüner, 2006).

Bu çalışmanın amacı spor bilimleri fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin farklı değişkenler ışığında boş zaman tutumlarının belirlenmesidir.

YÖNTEM


Bu araştırmada çalışma grubunun seçiminde seçkisiz olmayan, uygun örnekleme yöntemi benimsenmiştir. Büyüköztürk ve ark. (2010), uygun örnekleme yöntemini zaman, işgücü gibi var olan sınırlılıklar nedeniyle örneklemin kolay ulaşılabilir ve uygulama yapılabilir birimlerden seçilmesi olarak tanımlamıştır. Evren ve Örneklem

Araştırmanın çalışma grubunu uygun örnekleme ile belirlenen ve gönüllü katılım ilkesi ile çalışmaya katılan 65 kadın ve 126 erkek olmak üzere toplamda 191 spor bilimleri fakültesi öğrencisi oluşturmaktadır. Veri Toplama Araçları

Veri toplama aracı Araştırmada veri toplama aracı olarak; araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu” ve Ragheb ve Beard (1982)



10-14 JUNE 2020


112

tarafından geliştirilen ve Türkçe uyarlaması Akgül ve Gürbüz tarafından yapılmış olan “” “Boş Zaman Tutum Ölçeği (Leisure Attitude Scale)” kullanılmıştır. Ölçeğin iç tutarlılık katsayıları (Cronbach Alfa) Bilişsel .81 ile Duyuşsal .92 arasında değiştiği ve toplamda .92 olarak bulunmuştur (Akgül ve Gürbüz, 2010). Boş Zaman Tutum Ölçeği (1) bilişsel (2) duyuşsal ve (3) davranışsal olmak üzere eşit dağılımlı (12’şer maddelik) 3 alt boyuttan ve toplam 36 maddeden oluşmaktadır. 5’li Likert tipi olan ölçekte ifadeler; Kesinlikle katılmıyorum – Katılmıyorum – Kararsızım – Katılıyorum -Kesinlikle katılıyorum şeklinde yanıtlanmaktadır. Ölçekten en az 36 puan, en fazla ise 180 puan alınabilmektedir.

Verilerin Analizi

Çalışmada elde edilen verilerin analizinde katılımcıların kişisel bilgilerinin dağılımlarını belirlemek için yüzde ve frekans tanımlayıcı istatistik yöntemleri, verilerin normal dağılım gösterip göstermediğini belirlemek için verilerin çarpıklık ve basıklık değerleri kontrol edilmiştir.

Yapılan incelemeler sonucu verilerin normal bir dağılıma sahip olduğu belirlenmiştir. Jondeau ve Rockinger (2003)’ e göre alt boyutların çarpıklık ve basıklık katsayılarının +3 ile -3 arasında değiştiğinde bu alt boyutlarında normal dağılım parametrelerine uygun şartlar taşıdığını belirtmiştir. Verilerin istatistiksel analizinde tanımlayıcı istatistiksel modellerin yanı sıra t-testi ve anova testi analiz yöntemleri kullanılmıştır (α = 0.05). Ölçeğin uygulanması ile elde edilen puanların güvenirliği Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı ile test edilmiş ve yapılan analizler sonucunda, ölçeğin iç tutarlılık katsayılarının bu çalışma için Duyuşsal alt boyutta .749, Bilişsel alt boyutta .835 ve davranışsal alt boyut için ise .898 olduğu ortaya çıkmıştır. Ölçeğin toplam güvenirlik katsayısı bu çalışma için .880 olarak bulunmuştur. Elde edilen bu değerler yüksek güvenirlik düzeyindedir.

BULGULAR

Tablo 1. Boş zaman tutum ölçeği puanlarının dağılımı Alt Boyutlar Madde

Sayısı

N Ort. Ss Çarpıklık Basıklık

Bilişsel Tutum 12 191 49,42 8,66 -1,538 3,823

Duyuşsal

Tutum

12 191 47,94 8,97 -1,090 1,765

Davranışsal Tutum

12 191 43,95 9,27 -,515 ,066



10-14 JUNE 2020


113

Tablo 1’de çalışma kapsamındaki katılımcıların, boş zaman tutum ölçeğinden aldıkları puanların ortalamaları verilmiştir. Buna göre en yüksek ortalaması “Bilişsel Tutum” alt boyutunda ve 49,42 olarak belirlenmiştir.

Tablo 2. Katılımcıların demografik bilgileri Değişkenler f %

Cinsiyet Kadın 65 34,0 Erkek 126 66,0 Toplam 191 100,0

Yaş

17-20 88 46,1 21-25 93 48,7 26 ve Üstü 10 5,2 Toplam 191 100,0

Refah Düzeyi Kötü 22 11,5 Normal 84 44,0 İyi 85 44,5 Toplam 191 100,0

Boş Zaman Süresinin

Yeterliği

Kesinlikle yetersiz 7 3,7 Yetersiz 41 21,5 Normal 69 36,1 Yeterli 60 31,4 Kesinlikle yeterli 14 7,3 Toplam 191 100,0

Boş Zamanlarınızı

Değerlendirmekte Güçlük

Çekiyormusunuz?

Her zaman 21 11,0 Bazen 122 63,9 Hiçbir zaman 48 25,1 Toplam 191 100,0

Tablo 2’ de görüldüğü gibi araştırma kapsamında yer alan katılımcıların, %34’ünün kadın, %66’sının erkek olduğu, %48.7’sinin 21-25 yaş aralığında olduğu, %44.5’inin refah düzeyinin iyi olduğu, %36.1’inin boş zaman süresinin yeterliğinin normal olduğu, %63.9’unun boş zamanlarını değerlendirmede çektiği güçlük bazen olarak belirlenmiştir.

Tablo 3. Cinsiyet değişkenine göre ölçek puanlarının dağılımı Ölçek(Alt Boyutlar) Değişken Ort. Ss t p

Bilişsel Tutum Kadın 49,80 9,643 ,424 ,672

Erkek 49,23 8,146

Duyuşsal Tutum Kadın 49,40 9,149 1,620 ,107

Erkek 47,19 8,818

Davranışsal Tutum Kadın 44,61 8,847 ,702 ,483

Erkek 43,61 9,509



10-14 JUNE 2020


114

Cinsiyet değişkenine göre katılımcıların boş zaman tutum düzeyleri için yapılan T Testi sonuçlarına göre anlamlı farklılık olmadığı tespit edilmiştir (p>0.05).

Tablo 4. Katılımcıların yaşlarına göre anova testi sonuçları Alt Boyut Değişken Ort. Ss f p

Sosyal 17-20 49,1364 8,37920 ,956 ,386

21-25 49,3118 9,16868

26 ve Üstü 53,1000 5,52670

Sağlık 17-20 47,3864 9,13177 ,702 ,497

21-25 48,1613 8,79141

26 ve Üstü 50,8000 9,48449

Eğitim 17-20 43,3750 9,56804 1,276 ,281

21-25 44,0430 9,11629

26 ve Üstü 48,3000 7,64562

Katılımcıların yaşlarına göre yapılan ANOVA Testi sonuçlarına göre,

katılımcıların yaşları ile boş zaman tutumları arasında anlamlı farklılık

olmadığı belirlenmiştir (p>0.05).

TARTIŞMA VE SONUÇ

Araştırma kapsamında yer alan katılımcıların, %34’ünün kadın, %66’sının erkek olduğu, %48.7’sinin 21-25 yaş aralığında olduğu, %44.5’inin refah düzeyinin iyi olduğu, %36.1’inin boş zaman süresinin yeterliğinin normal olduğu, %63.9’unun boş zamanlarını değerlendirmede çektiği güçlük “bazen” olarak belirlenmiştir.

Çalışma kapsamındaki katılımcıların, boş zaman tutum ölçeğinden

aldıkları puanların ortalamaları verilmiştir. Buna göre en yüksek ortalaması “Bilişsel Tutum” alt boyutunda ve 49,42 olarak belirlenmiştir.

Cinsiyet değişkenine göre katılımcıların boş zaman tutum düzeyleri için yapılan T Testi sonuçlarına göre anlamlı farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Benzer bir araştırmada Akyüz (2015), üniversite öğrencileri ile yapmış olduğu çalışmada katılımcıların boş zaman tutum düzeylerini cinsiyet değişkenine göre incelediğinde duyuşsal alan ve bilişsel alan alt boyutunda anlamlı farklılığın olduğunu tespit ederken, davranışsal alan alt boyutunda anlamlı farklılığın olmadığı sonucunu rapor etmiştir. Aydemir ve ark. (2017) halkın serbest zaman aktivitelerine yönelik tutumlarını inceledikleri çalışmada cinsiyet değişkenine göre anlamlı farklılık olduğu sonucunu elde



10-14 JUNE 2020


115

etmişlerdir. Başka bir araştırmada Gürtekin (2019) üniversite öğrencilerinin boş zaman tutumlarına yönelik yaptığı araştırmada cinsiyet değişkenine göre anlamlı farklılık olmadığını belirlemiştir. Altunay (2015) ve Balcı ve arkadaşları (2003) tarafından yapılan çalışmada cinsiyet ile boş zaman tutumu arasında anlamlı ilişkinin olmadığı görülmüştür.

Katılımcıların yaşlarına göre yapılan ANOVA Testi sonuçlarına göre, katılımcıların yaşları ile boş zaman tutumları arasında anlamlı farklılık olmadığı belirlenmiştir. Gürtekin (2019) üniversite öğrencilerinin boş zaman tutumlarına yönelik yaptığı araştırmada yaş değişkenine göre anlamlı farklılık olmadığını belirlemiştir. Gürtekin (2019)’un bu bulguları çalışmamız bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Binbaşıoğlu ve Tuna (2014) ve Ekici ve Yenel (2002) tarafından yapılan çalışmada yaş değişkeni ile boş zaman tutumu arasında anlamlı ilişkinin olmadığı görülmüştür. Benzer bir araştırmada çalışma sonuçlarımızın aksine (Akyüz 2015), üniversite öğrencileri ile yapmış olduğu çalışmada yaş değişkenine göre katılımcıların duyuşsal alan, bilişsel alan ve davranışsal alan olarak tüm alt boyutlarda anlamlı farklılık olduğunu ifade etmiştir. Çelik (2014) “Ankara Polis Koleji Öğrencilerinin Boş Zaman Aktivitelerine Yönelik Tutumlarının İncelenmesi” adlı çalışmasında polis koleji öğrencilerinin yaş değişkenine göre boş zaman tutumlarına ilişkin bulguları incelediğinde, bilişsel ve duyuşsal alt boyutta anlamlı farklılık bulunurken, davranışsal alt boyutta anlamlı farklılığın olmadığını tespit etmiştir. Araştırmada boş zaman tutum ölçeğinin üniversite öğrencileri üzerinde çeşitli değişkenlere yönelik anlamlı ilişkinin olmadığı tespit edilmiştir. Üniversite öğrencilerinin boş zamanlarını yerinde ve değerli kullanılmasının sağlanması ile bireye sorumluluğunu ve özgürlüğünü yaşama zamanını kullanma imkanının verilmesi sağlanabilir. Spor Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin sosyo-demografik özelliklerine göre boş zaman tutumlarının anlamlı farklılık göstermediği belirlenmiş olup, aynı çalışmanın daha geniş örneklem grubu ile ya da farklı fakültelerde dahil edilerek yapılması önerilmektedir.

KAYNAKLAR

Büyüköztürk Ş., Çakmak E.K., Akgün Ö.E., Karadeniz Ş., Demirel F. (2010). Bilimsel araştırma yöntemleri (6. baskı). Ankara: Pegem Akademi.

Akgül, B. M.,& Gürbüz, B. (2011) Boş zaman tutum ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi. 16(1), 37-43.



10-14 JUNE 2020


116

Akyüz, H. (2015). Üniversite öğrencilerinin boş zaman faaliyetlerine yönelik tutumlarının incelenmesi: Bartın üniversitesi örneği (Master's thesis, Bartın Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü).

Altunay, B. R. (2015). Ankara ili Keçiören ilçesindeki ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin boş zaman etkinliklerine katılım motivasyonu. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Spor Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Aydemir, N., Toksöz, İ., & Oğuzhan, A. (2017). A study on attitudes towards free time activities: Edirne city center example Serbest zaman aktivitelerine yönelik tutumların incelenmesi: Edirne il merkezi örneği. Journal of Human Sciences, 14(4), 3940-3949.

Balcı, V., Demirtaş, M., Gürbüz, P., İlhan, A., ve Ersöz, V. (2003). Ankara’daki üniversite öğrencilerinin boş zaman etkinliklerine katılımlarının araştırılması. Milli Eğitim Dergisi, 158, 161-173.

Beggs, B.A. Elkins, D.J. (2010), The influence of Leisure Motivation on Leisure Satisfaction, The Cyber Journal of Applied Leisure and Recreation Research, http://larnet.org/2010-02.html, Erişim Tarihi: 20.10.2017.

Binbaşıoğlu, H. ve Tuna, H. (2014). Üniversite öğrencilerinin boş zamanlarına yönelik tutumları: Doğu Anadolu Bölgesindeki myo öğrencilerine yönelik bir araştırma, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, Cilt: 5 Sayı:2.

Çelik, Z. (2014). Ankara Polis Koleji Öğrencilerinin Boş Zaman Aktivitelerine Yönelik Tutumlarının İncelenmesi. (Yüksek lisans tezi), Ankara Gazi Üniversitesi/Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Ekici, S. ve Yenel, F.İ. (2002 )Yükseköğretim Gençliğinin Boş Zamanlarını Değerlendirme Alışkanlıkları ve Turizme Katılımları Üzerine Bir Araştırma, Türkiye Sosyal Araştırma Dergisi, Cilt: 6, Sayı 1, Ankara.

Gürtekin, A. (2019). Üniversite Öğrencilerinin Boş Zaman Tutumları İle Sosyalleşme Taktikleri Ve Dijital Okuryazarlık Düzeylerinin İncelenmesi. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hareket ve Antrenman Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Hacıoğlu, N., Gökdeniz, A., Dinç, Y., (2009), Boş Zaman ve Rekreasyon Yönetimi, Detay Yayıncılık, Ankara.

Hazar, A. (2003). Rekreasyon ve Animasyon, 2. Baskı, Ankara: Detay yayıncılık Ho, T. K. (2008). A study of leisure attitudes and benefits for senior high school students at

Ping-Tung City and County in Taiwan. United States Sports Academy. Kağıtçıbaşı, Ç. (1999). Yeni insan ve insanlar. İstanbul: Evrim Yayınevi, 326. Karlı, Ü., Polat, E., Yılmaz, B., Koçak, S., (2008), “Serbest Zaman Tatmin Ölçeği’nin

(SZTÖ-Uzun Versiyon) Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması”, Spor Bilimleri Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, ss. 80- 91.

Özmenteş, G. (2006). Müzik dersine yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi. İlköğretim Online, 5(1), 23-29.

Phillips, S. L. (2003). Contributing factors to music attitude in sixth-, seventh-, and eighth-grade students (Doctoral dissertation, University of Iowa).

Ragheb, M. G. &Beard, J. G. (1982). Measuring Leisure Attitude. Journal of Leisure Research, 14(2): 155-167.

Sullivan, T. (2005). Care aides' attitudes toward therapeutic recreation for the elderly. Süzer, M. (2000). Üniversite öğrencilerinin boş zamanlarini değerlendirme

alişkanliklari. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(8), 123-133. Şen, S. (2013). Serbest Zaman ve Serbest Zaman Etkinlikleri ve Eğitimdeki Yeri. Ekev

Akademi Dergisi, 17(54), 295-305.



10-14 JUNE 2020


117

Tütüncü, Ö. (2012). Rekreasyon ve Rekreasyon Terapisinin Yaşam Kalitesindeki Rolü. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 23(2), 248-252.

Üstüner, M. (2006). Öğretmenlik mesleğine yönelik tutum ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Egitim Yönetimi Dergisi, 12(1), 109-127.



10-14 JUNE 2020


118

The Effects of Transformational Leadership on

Organizational Citizenship: A Study of Sport Sector in

Istanbul

1Arif ÇETİN

1İBB Spor İstanbul

Email address:

[email protected]

Abstract

The examination aims to analyse the impacts of transformational leadership and

organisational citizenship in the sports sector in Istanbul. There is an inadequate number of

subjects studying the association with transformational leadership and organisational

citizenship, uniquely in the sport. The examination aimed to fill this gap in the literature. The

sample of this study consisted of 343 professional employees selected by convenient and

accessible sampling method among sports professionals who are working in Istanbul Sports

Sector. In the research, the “Transformational Leadership Scale” improved by Podsakoff et

al. (1990) and translated into Turkish by İşcan (2002) and the “Organizational Citizenship

Behaviour Scale” was developed by Podsakoff and McKenzie (1989), translated into Turkish

by Mehtap (2011) were used. The relations between sub-dimensions of transformational

leadership insights and organisational citizenships behaviours are tested with factor analysis,

correlation analysis and regression analyses. The outcome of the study is that the tendency

to exhibit organisational citizenship behaviours in the dimension of altruism and civic virtue

is higher when compared to other organisational citizenship dimensions. It can be said that

the participants tend to acquit a higher level of organisational citizenship behaviours related

to voluntarily supporting their colleagues. In conclusion, it was determined that

transformational leadership had a significant impact on employees' attitudes to work.

Keywords: Transformational leadership, organizational citizenship, sport,

INTRODUCTION



10-14 JUNE 2020


119

Leadership proceeds to be the main challenge confronting many organizations today. In the literature, transformational leadership reaches leading among the leadership styles that have been stressed in recent years, and this leadership style affects many beneficial results both in the private and public sector employees (Kim, 2014; Bottomley, Mostafa, Gould-Williams and León-Cázares, 2015; Lee, Woo and Kim, 2017). Certain studies focus more on whereby transformational leaders influence the behaviour of their followers. It aims to contribute to this process by examining the connection between transformational leadership and organizational citizenship of those researches in the sport. Transformational leadership is a guidance way that can transform and improve leadership characteristics in parallel with change (Taşdan and Gül, 2013). Transformational leaders develop both themselves and employees according to changing circumstances and transform. In other terms, they "change and form the goals and values of the employees by using the leadership process. “The role of function modelling and vision construction in transformational leadership facilitates employees to feel trust, respect, commitment and admiration for the leader, and motivate them to do more than they can" (Gökgöz, 2019).

Transformational leadership is a leadership style that raises and increases the relevance of desired results and level of awareness of employees about the methods required to achieve these results (Shadraconis, 2013; McCleskey, 2014). One hand, these leaders, on the one hand, ensure that employees set aside their interests and show the best performance for the success of the organization; on the other hand, while meeting their needs (Bass and Avolio, 1993). For instance, they respect employees' individual needs, holistically treat them, meet their emotional needs, coach them, motivate them, and strengthen their intellectual aspects (McCleskey, 2014). The character of leadership can provide a high commitment, trust, motivation and performance level within an organization. Transformational leaders create a shared vision of the future with a participatory approach and ensure that employees are tied around this vision even in difficult times (Avolio, Bass and Jung, 1999). Besides, one of the essential features of these leaders is that they ensure continuous questioning of existing routines, assumptions



10-14 JUNE 2020


120

and norms and encourage the development of alternative options (Bass and Avolio, 1993).

Bernard M. Bass, who has essential works on conceptualization and scaling of transformational leadership, has characterized transformational leadership in four different dimensions inspirational motivation, idealized influence, intellectual stimulation, individualized consideration (Bass, 1990). The ideal influence suggests the leader implementing his followers with a precise discernment of purpose and a role model for proper behaviour (Avolio et al., 1999). Inspirational motivation entails behaviours that motivate and inspire followers in its purest form (McCleskey, 2014). Intellectual stimulation is regarding arousing cognitive processes (MacKenzie, Podsakoff & Rich, 2001). Individualized consideration includes the leader focusing on understanding the needs of each follower and continuously enhancing their potential (Avolio et al., 1999).

Most employees think that their primary duty is to do the job assigned to them and to avoid troublesome behaviours other than their own. Organizational citizenship behaviour is concerned with the actions and behaviours that employees do not have in their job descriptions; that is, they are not obliged to do them in work routine (Williams, Pitre and Zainuba, 2002). Beyond the rights and powers granted to the employees, they act on their own will to improve the organization's activities (Organ, 1997). This concept is not only critical to the organization, but also, they benefit the team and encourage even more organizational functioning and efficiency (Çetin, 2019).

Research shows that organizational citizenship behaviours are essential for an organization to function correctly. This concept, beyond the formal duties of the employees, includes attitudes and behaviours that willingly exceed their official duties, although they have no obligation to support the organization's working principles (Feather and Rauter, 2004). Therefore, organizational citizenship concept is useful and desired behaviours for the organization.

This concept is based on volunteering-based individual behaviours that help achieve the organizational goals by contributing to the group environment of the organization (Lievens and Anseel, 2004). This behaviour deals with voluntary action and behaviour of employees. These behaviours



10-14 JUNE 2020


121

benefit the team and encourage more organizational functioning and efficiency (Kaskel, 2000). This concept appears different names such as excess role behaviours, social organization behaviours, organizational spontaneity or Civic organizational behaviours in different studies (Somech and Drach-Zahavy, 2004). Shortly, an essential feature of this concept is not only critical for the organization but also the benefit of the team (Çetin, 2019).

The general point of definitions of organizational citizenship behaviour is that employees view their jobs more than just handling a salary. Besides, they are willing and voluntarily out of their official obligations to contribute to their profession conditions and do their best for their organizations (Çetin, 2019).

Transformational leadership perception had a high association about its relationship to organizational citizenship behaviours. The researchers observed a positive impact of transformational leadership on organizational citizenship (Martinez, Gergen and Wheeler, 2018; Angeline and Sudha, 2014).

In the transformational leadership, the leaders can devote more concentration and time to their employees. Hence, it can spend more attention on the personal curiosities of the employees. With this type of leadership approach, the leader can contribute more than the tasks and responsibilities of their subordinates. Consequently, leaders are more favoured and reliable for their subordinates. Employees who trust their leaders will also progress their further efforts to accomplish the organization's purposes (Purnomo and Hadi, 2019). Leadership has an essential role in organizational citizenship behaviour, and leadership approaches in various styles can have positive or negative effects on this behaviour. While autocratic leadership has a negative impact on this behaviour, supportive leadership such as transformational leadership has a positive influence (Khan, Ghouri and Awang, 2013; Podsakoff, MacKenzie, Paine and Bachrach, 2000).

MATERIAL AND METHOD

Organizational citizenship stays at the centre of the research model. The scope of this examination is to study the influences of transformational leadership on organizational citizenship.



10-14 JUNE 2020


122

Participants

The sample of this study consisted of 343 employees selected by the convenient and accessible sampling method among sports professionals who are working in Istanbul Sports Sector. 60.1% (n = 206) of the participants were male, 39.9% (n = 137) were female, and 71,4% (n = 245) of the participants were married. The largest age group was 35-44 years with 36,4% (n = 125); 65.0% (n = 223) of the participants are university graduated. Among the participants, 37,0% (n = 127) the groups of 4251-5000 TRY were the most dominant group in terms of monthly income. Moreover, when we look at the working period in profession, the largest working period in the profession was 14 year and over 26,8% (n=92).

Procedure

After official approval from local municipal bodies, sports professionals were informed about the objectives and use of the information. Professionals who voluntarily participated in an online questionnaire.

The survey is consisting of 47 items and demographic variables to sports professionals who are working in Istanbul sports sector. Descriptive survey method is preferred to analyse the perceptions of transformational leadership and organizational citizenship behaviour of sports professionals. A total of 343 responses were preserved for analysis.

Measurement

The research was quantitative research and questionnaire was chosen as the data collection tool. 5-point Likert-type scale was used in the survey. The survey consists of two parts. In the first part of the questionnaire, there are demographic questions about the participants' gender, age, marital status, education and income status. In the second part; there are 23 statements to determine the perception of transformational leadership of workers, while there are 24 statements to determine the levels of organizational citizenship behaviour. The survey was conducted between 1 and 15 February 2020.

The “Transformational Leadership Scale” developed by Podsakoff et al. (1990) and translated into Turkish by İşcan (2002) was used. The survey includes 23 expressions to measure the transformative leadership characteristics of business leaders, and expressions consist of 5 dimensions.

Transformational Leadership

Organizational Citizenship



10-14 JUNE 2020


123

The “Organizational Citizenship Behaviour Scale” was developed by Podsakoff and McKenzie (1989), translated into Turkish by Mehtap (2011) and consists of 20 statements. Organizational citizenship behaviour scale consists of five dimensions. Reflective scales were used for all variables (Kleijnen, Ruyter and Wetzels, 2007).

Data Analysis

Factor analysis, validity-reliability test, correlation and regression tests were used to analyse of the data. RESULTS

Table 1: Demographic Valuables

As can be seen in Table 1, 60.1% (n = 206) of the participants were male, 39.9% (n = 137) were female, and 71,4% (n = 245) of the participants

Gender Frequency Percent

Male 206 60,1 Female 137 39,9 Total 343 100,0

Marital Status Frequency Percent

Married 245 71,4 Single 98 28,6 Total 343 100,0 Age Frequency Percent

18-24 15 4,4 25-34 119 34,7 35-44 125 36,4 45-54 84 24,5 Total 343 100,0

Educational Status Frequency Percent

High School 28 8,2 Associate Degree 40 11,7

University 223 65,0 Postgraduate 52 15,2

Total 343 100,0 Monthly Income TL Frequency Percent

2000-2750 43 12,5 2751-3500 79 23,0 3501-4250 31 9,0 4251-5000 127 37,0

5000 and above 63 18,4 Total 343 100,0

Professional Time Frequency Percent

1-3 6 1,7 4-6 82 23,9 7-9 79 23,0

10-13 84 24,5 14 years and above 92 26,8

Total 343 100,0



10-14 JUNE 2020


124

were married. The largest age group was 35-44 years with 36,4% (n = 125); 65.0% (n = 223) of the participants are university graduated. Among the participants, 37,0% (n = 127) the group of 4251-5000 TRY and over were the most dominant group in terms of monthly income. Moreover, when we look at the working period in profession, the largest working period in the profession was 14 year and over 26,8% (n=92). Table 2. Factor Loads for Endogenous Variables II IM IS IC Altruism Courtesy Sport Cons Civic Idealized Influence (II)2

,780

Idealized Influence (II)4

,756


,764


,725


,777


,752


,828


,723

Inspirational Motivation (IM)1

,810


,876


,815


,755



10-14 JUNE 2020


125


,795

Intellectual Stimulation (IS)1

,865


,758


,736


,752

Individualized Consideration (IC)1

,730


,767


,688

Altruism1 ,812 Altruism2 ,828 Courtesy1 ,827 Courtesy2 ,773 Courtesy3 ,727 Courtesy4 ,823 Sportmanship2 ,775 Sportmanship3 ,880 Sportmanship4 ,833 Conscientiousnes1 ,756 Conscientiousnes2 ,745 Conscientiousnes3 ,664 Conscientiousnes4 ,866 CivicVirtue1 ,887 CivicVirtue3 ,735 Civic Virtue 4 ,808



10-14 JUNE 2020


126

The standardized loading of the measurements on the relevant concepts was calculated by confirmatory factor analysis (CFA), and it was observed that whole measures tested in convergent validity showed that a standardized loading is exceeding 0,60 to their factors. Table 3. Reliability and validity values Variables Mean Variance

Std. Deviation

Cronbach’s Alpha

N of Items

Idealized Influence 31,28 62,010 7,875 ,914 9

Inspirational Motivation 16,52 30,537 5,526 ,938 5

Intellectual Stimulation 13,43 14,602 3,821 ,852 4

Individualized Consideration 9,42 10,906 3,302 ,876 3

Altruism 8,15 2,558 1,599 ,924 2

Courtesy 16,57 10,930 3,306 ,930 4

Sportsmanship 5,99 7,912 2,813 ,913 3

Conscientiousness 16,47 11,659 3,415 ,938 4

Civic Virtue 12,45 6,190 4,88 ,904 3

Total 37

Table 4. Correlations Values

II IM IS IC Alturism Courtesy Sport Cons Civic “Idealized Influence” 1 ,830** ,887** ,788** ,332** ,323** ,303** -,002 ,356**

“Inspirational Motivation” ,830** 1 ,763** ,802** ,111** ,102 ,005 ,113** ,122**

“Intellectual Stimulation” ,887** ,763** 1 ,867** ,307** ,295** ,240** ,031 ,286**

“Individualized Consideration” ,788** ,802** ,867** 1 ,143** ,142** ,079 ,056 ,099

“Altruism” ,332** ,111** ,307** ,143** 1 ,918** ,790** -,164** ,883**

“Courtesy” ,323** ,102 ,295** ,142** ,918** 1 ,826** -,171** ,904**

“Sportsmanship” ,303** ,005 ,240** ,079 ,790** ,826** 1 -,284** ,884**

“Conscientiousness” -,002 ,113** ,031 ,056 -,164** -,171** -,284** 1 -,248**



10-14 JUNE 2020


127

“Civic Virtue” ,356** ,122** ,286** ,099 ,883** ,904** ,884** -,248** 1

**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). The following results have been determined according to correlation results;

Significant and positive relationship between “altruism” and all sub-dimensions of transformational leadership including idealized influence, inspirational motivation, intellectual stimulation and individualized consideration.

Significant and positive relationship between courtesy and sub-dimensions of transformational leadership including idealized influence, intellectual stimulation and individualized consideration. However, there is no any relationship between courtesy and inspirational motivation.

Significant and positive relationship between sportsmanship and sub-dimensions of transformational leadership including idealized influence and intellectual stimulation, while there is no any relationship with inspirational motivation and individualized consideration.

Significant and positive relationship between conscientiousness and sub-dimensions of transformational leadership only inspirational motivation. There is no any relationship between other sub-dimensions.

Significant and positive between Civic virtue and all sub-dimensions except for individualized consideration of transformational leadership including idealized influence, inspirational motivation and intellectual stimulation.

Table 5. Regression Analysis Results to Determine Effects of Transformational Leadership on Organizational Citizenship

R R2 Adjusted R2

Std. Error of

the Estimate

Sig


Altruism ,255 ,065 ,062 ,77439 ,001


Courtesy ,244 ,060 ,057 ,80267 ,001 Transformational Leadership

Sportsmanship ,045 ,002 -,001 ,93804 ,405 Transformational Leadership

Conscientiousness ,191 ,037 ,034 ,83909 ,001


Civic Virtue ,256 ,066 ,063 ,80285 ,001

Regression analysis was applied to ascertain the influence of

transformational leadership on organisational citizenship. According to the results of the study, it was determined that transformational leadership had accurate effects on all sub-dimensions of organisational citizenship except



10-14 JUNE 2020


128

sportsmanship. It was analysed that the sub-dimension of Civic virtue had the highest impact on transformational leadership when compared with other sub-dimensions. DISCUSSION AND CONCLUSION

This study, which examines the association with the transformational leadership insight and organizational citizenship behaviour of employees in the sports field in Istanbul, is of transcendent importance. Because few studies are examining this issue in the context of sports, in this study, the connection within the transformational leadership insights and behaviour of the organizational citizenship is reviewed in the scope of the sports sector employees.

In line with the data obtained from the study, it is agreed that tendency to present organizational citizenship behaviours in the dimension of altruism and civic virtue is higher when compared to other organizational citizenship dimensions. It can be said that the participants tend to acquit a higher level of organizational citizenship behaviours related to voluntarily supporting their colleagues. On the other hand, it is noticed that the tendency of the participants to display their sportsmanship behaviours, which expresses their organizational citizenship behaviours related to the tolerance of some problems arising from the business environment, is lower than the other organizational citizenship dimensions. There is a low level of the tendency to display organizational citizenship behaviours in sportsmanship, complaints and problems in the face of difficulties and difficulties encountered in the organization. This situation can harm the effectiveness and efficiency of the organization. This finding is similar to some studies in the literature (Zhang, Liu and Wang, 2019; Purnomo and Hadi, 2019; Kim and Park, 2019).

The conclusion of this research contributes to a logical foundation for leadership management. Particularly senior executives should develop leadership skills in terms of idealized influence, inspirational motivation, intellectual stimulation, individualized consideration in consonance with the outcomes. It was also determined that transformational leadership had a notable influence on employees' attitudes to work in the study.



10-14 JUNE 2020


129

REFERENCES

Angeline, S. & Sudha, S. (2014). Leadership styles affecting organizational citizenship behaviour in selected it organizations in Chennai. Prabandhan: Indian Journal of Management.7(4), 28-36. Avolio, B. J., Bass, B. M. & Jung, D. I. (1999). Re‐examining the components of transformational and transactional leadership using the Multifactor Leadership. Journal of Occupational and Organ. Psychology. 72(4), 441-462. Bass, B. M. (1990). From transactional to transformational leadership: Learning to share the vision. Organizational Dynamics. 18(3), 19-31. Bass, B. M. (1999). Two decades of research and development in transformational leadership. European Journal of Work and Organizational Psychology. 8(1),9-32. Bass, B. M.& Avolio, B. J. (1993). Transformational leadership and organizational culture. Public Administration Quarterly. 112-121. Bottomley, P., Mostafa, A. M. S., Gould-Williams, J. S.& León-Cázares, F. (2015). The Impact of Transformational Leadership on Organizational Citizenship Behaviours: The Contingent Role of Public Service Motivation. British Journal of Management. 27(2), 390–405. Çetin, A. (2019). Sporda Örgütsel Adalet, Örgütsel Güven ve Örgütsel Bağlılık İlişkisi, Spor Yayınevi. Feather, N. T. & Rauter, K. A. (2004). “Organizational Citizenship Behaviours in Relation to Job Status, Job Insecurity, Organizational Commitment and Identification, Job Satisfaction and Work Values”, Journal of Occupational and Organizational Psychology. (77), 81-94.



10-14 JUNE 2020


130

Gökgöz, T. (2019). Bireylerin algiladiklari liderlik tarzi ile liderin talimatlarina uyma davranişlari arasindaki ilişkilerin incelenmesi. Journal of International Social Research. 12(67), 564–574. Zhang, H., Liu, Z. & Wang, Y. (2019). How transformational leadership positively impacts organizational citizenship behavior in successful Chinese social work service organizations. Nonprofit Management and Leadership. İşcan, F. (2002). “Küresel işletmecilikte dönüştürücü liderlik anlayışı -Büyük ölçekli işletmelerde bir uygulama”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum. Kaskel, R. J. (2000). “Value congruence and satisfaction”, Dissertation Abstract International. 61, (3), 1681. Khan, N. R., Ghouri, A. M. & Awang, M. (2013). Leadership style and organizational citizenship behavior in small and medium scale firms. International Refereed Research Journal Vol. IV, Issue 2. Pp. 144-154. Kim, H. (2014). Transformational leadership, organizational clan culture, organizational affective commitment, and organizational citizenship behavior: A case of South Korea's public sector. Public Organiz Rev. 14, 397–417 Kim, E. & Park, S. (2019). "The role of transformational leadership in citizenship behavior: Organizational learning and interpersonal trust as mediators", International Journal of Manpower, Vol. 40 No. 7, pp. 1347-1360. Kleijnen, M., de Ruyter, K. & Wetzels, M.(2007). An assessment of value creation in mobile service delivery and the moderating role of time consciousness. Journal of Retailing.83(1):33-46. Lee, Y. H., Woo, B. & Kim, Y. (2017). Transformational leadership and organizational citizenship behavior: Mediating role of affective commitment. International Journal of Sports Science & Coaching. 13(3), 373–382.



10-14 JUNE 2020


131

Lievens, F. & Anseel, F. (2004). “Confirmatory factor analysis and invariance of an organizatinol citizenship behaviour measure across samples in a dutch-speaking context”, Journal of Occupational and Organizational Psychology. (77), 299-306. MacKenzie, S. B., Podsakoff, P. M. & Rich, G. A. (2001). Transformational and transactional leadership and salesperson performance. Journal of the Academy of Marketing Science. 29(2), 115. McCleskey, J. A. (2014). Situational, transformational, and transactional leadership and leadership development. Journal of Business Studies Quarterly. 5(4), 117. Mehtap, Ö. (2011). Örgüt içi politik davranışların örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Organ, D. W. (1997). “Organizational citizenship behavior: It’s construct clean-up time”, Human Performance. 10(2), 85-97. Podsakoff, P. M. & MacKenzie, S. B. (1989). A second-generation measure of organizational citizenship behavior. Unpublished manuscript, Indiana University, Bloomington. Podsakoff, P., MacKenzie, S. B., Paine, J. B. & Bachrach, D. G. (2000). Organizational citizenship behaviors: A critical review of the theoretical and empirical literature and suggestions for future research. Journal of Management. Vol. 26, No.3. pp. 513-563. Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Moorman, R. H. & Richard, F. (1990). “Transformational leader behaviors and their effects on followers’ trust in leader, satisfaction, and organizational citizenship behaviors”; Leadership Quarterly. 1(2), 107-142.



10-14 JUNE 2020


132

Purnomo, A. & Hadi, W. (2019). The effect of transformational leadership and organizational commitment to organizational citizenship behavior (ocb) in building construction companies. KnE Social Sciences. 3(12), 653. Schnake, M. E. & Michael P. D.(2003). “Levels of measurement and analysis issues in organizational citizenship behavior research”, Journal of Occupational and Organizational Psychology. 76, 283-301. Sergio, D., Martinez, Y. S., Esther, G. & Carol, W. (2018). A study of the relationship between school administrators' leadership styles and organizational citizenship behavior. Journal of Management Science and Business Intelligence. 3(1), 1–6. Shadraconis, S. (2013). Organizational leadership in times of uncertainty: Is transformational leadership the answer? LUX: A Journal of transdisciplinary writing and research from Claremont Graduate University. 2(1), 28. Somech, A. & Drach-Zahavy, A. (2004). “Exploring organizational citizenship behaviour from an organizational perspective: The relationship between organizational learning and organizational citizenship behaviour”, Journal of Occupational and Organizational Psychology. (77), 281-298. Taşdan, N. & Gül, H. (2013). Kamu yönetiminde liderlik ve kaymakamlık. Ankara: Detay Yayıncılık Williams, S., Pitre, R., & Zainuba, M. (2002). Justice and organizational citizenship behavior intentions: Fair rewards versus fair treatment. The Journal of Social Psychology. 142(1), 33–44.



10-14 JUNE 2020


133

Aerobik Antrenmanlar ve Diyafram Kullanım İlişkisi

*Kerim DÜNDAR

*Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sahne Sanatları Bölümü

Solunum canlı varlık ile onun dış ortamı arasındaki gaz alışverişidir.

Akciğerlerin en önemli görevi, dokulara gereken Oksijenin (O2) sağlanması

ve dokularda oluşan karbondioksitin (CO2) uzaklaştırılmasıdır. Yapılan

aerobik antrenmanların temel amacı ise akciğerlerdeki gaz transferinde yeterli

O2’ nin olması ve bunun alveoller tarafından transferine izin verecek ortamı

sağlamaktır.

Tiyatro oyuncularında başarının anahtarı, oyuncunun fiziksel durumuna bağlı

olduğu bilinmelidir (Berktay, 1997). Sahnede kullanılan sözcüklerin

duyulabilmesi, oyunda canlandırılan karakterin baskın olarak

uyarlanabilmesi kullanılan nefesin dolayısıyla da diyafram etkisi söz

konusudur. Oyuncuların sahne performanslarında giderek artan O2 miktarı bir

noktaya kadar artar ve o noktadan sonra iş yükleri artsa bile O2 kullanımı aynı

miktarda kalır. Oyuncu ya da sporcularda bu nokta VO2max olarak

nitelendirilmektedir. Oyunculuk eğitiminde sesi doğru ve etkili

kullanabilmek için diyafram nefesine ihtiyaç vardır. Bu nedenle diyafram

nefesini tanımlamak ve nasıl uygulandığını iyi bilmek gerekmektedir.

Oyunculuk çalışmalarındaki diyafram nefesi alınırken göğsün değil bu

bölgelerin şişmesi gerekmektedir (Kazancıoğlu ve ark., 2018).

Diyafram Yunanca “aradaki çit” anlamına gelmektedir. İki kubbe şeklinde,

abdomen (karın) ve toraksı (göğüs) birbirinden ayıran kas ve aponörozdan

(kasları birbirine bağlayan katman) oluşan anatomik bir yapıdır. Diyafram



10-14 JUNE 2020


134

yetişkinlerde vücut ağırlığının %0,5’ inden az ağırlığa sahiptir. Ancak insan

vücudunda kalpten sonra gelen en önemli kastır (Arora ve Rochester, 1982)

ve fonksiyonel olarak vücudun en güçlü ikinci çizgili kasıdır. Toraks ve batın

(karın) arasında bariyer görevinin yanında solunumda büyük bir görev

üstlenmektedir (Pacia ve Aldrich, 1988).

Resim 1. Sağ ve Sol Hemidiyaframın Konumsal Görünüşü (esophagealcenter). Diyafram yapı ve fonksiyon açısından vücudun diğer kaslarından farklılık

gösterir. Diyafram üç tip kas lifinden oluşmaktadır. Tip 1: Yavaş kasılan-

oksidatif, yorgunluğa dayanıklı kas tipi, Tip 2a: Hızlı kasılan-oksidatif

glikolitik, yorgunluğa dayanıklı kas tipi ve Tip 2x: Hızlı kasılan-glikolitik,

yorulabilen kas tipi. Normalde tip 1 kas lifler kas liflerinin %50’ sini temsil

ederken, tip 2a lifleri yaklaşık %20 ve tip 2x lifleri yaklaşık %30’ unu temsil

eder. Bu oranlar atrofi veya solunum kaslarının çalıştırılmasına bağlı olarak

değişebilir. Yavaş kasılan motor üniteler devamlı sakin soluma gibi düşük

şiddetteki kontraksiyonlarda (kasılma) olaya katılırken, hızlı gerilen üniteler

artan solunum aktivitesinde rol oynarlar (Fraser ve ark., 2006).

Ventilasyon mekaniği; Havanın akciğerlere alınması yani inspirasyon ve

akciğerlerden dışarı verilmesi ekspirasyon, akciğer içi basınç değişiklikleri

ile gerçekleştirilir.



10-14 JUNE 2020


135

Dinlenmede inspirasyon; diyafram ve dış inter kostal kasların kasılmasıyla

başlar. Kasılma göğüs kafesini genişletir ve intra alveoler basıncı (Akciğer içi

basınç) düşürür. Hava akciğerlere dolar ve atmosfer basıncı ile intra alveoler

basınç eşitlenir. Dinlenmede, ekspirasyon pasif olay olup diyafram ve dış

inter kostal kasların gevşemesi ile göğüs kafesi orijinal boyutuna gelmeye

başlar. Artan intra alveoler basınç havanın akciğerlerden dışarı atılmasını

sağlar. Diyaframın en önemli anatomik fonksiyonu toraks ve abdomen

boşluklarını ayırmak, en önemli fizyolojik fonksiyonu ise solunuma olan

katkısıdır (Pacia ve Aldrich, 1988). İnspirasyon sırasında taşınan havanın

büyük kısmından bu muskülotendinöz yapının hareketi sorumludur. Sakin

solunum sırasında akciğerlere giren havanın yaklaşık %75-80’ ı diyaframın

kasılması sayesinde olur. Yatar pozisyonda ise dakikadaki soluk hacmine

%60 oranda katkı sağlar. Diyaframın tüm kas lifleri inspirasyon esnasında

koordineli bir şekilde kasılır ve sonuçta santral tendon aşağı doğru hareket

eder. Ortaya çıkan dikey hareket miktarı sakin solunum sırasında 1-2 cm iken

derin veya zorlu nefes alma sırasında ise 6-7 cm kadar olabilir. Diyaframın

her 1 cm’ lik dikey hareketi normal solunum sırasında 300-400 ml hava

alınımı sağlamaktadır (biologia.laguia).

Resim 2. İnspirasyon ve Ekspirasyonun Şeması (biologia.laguia).



10-14 JUNE 2020


136

Genel olarak aerobik kapasitesi yapılan çalışmalar sırasında gerekli enerji

oluşumuna destek vermek amacıyla kullanılan oksijenin kaslara aktarılmasını

içerir. Bu ise aerobik kapasitenin akciğerler, kardiovasküler sistemin bütünü,

hematolojik değişkenlere ve çalışmalar sırasında aktif olması beklenen

kasların oksidatif etkinliklerine bağlıdır. Aerobik kapasitenin

geliştirilmesinde birinci öncelikli hedef organı olan akciğerde farklı hacimler

mevcuttur. Bu hacimler; Tidal Volüm (Soluk Hacmi), İnspirasyon Rezervi,

Ekspirasyon Rezervi, Rezidüel Hacim (Tortu). Normal nefes ile akciğerdeki

hava, nefes alma ve verme işlemi sırasında akciğer kapasitesinin 1/10’u

düzeyinde değiştiği, diyaframın etkin kullanımında bu oranın 3/10’a

yükseldiği, egzersizlerle bu oranın 6/10’a yükseltilebileceği belirtilmiştir

(Keskin, 2010). Ses yüzdeki bazı anatomik yapıların iş birliği sonucu ortaya

çıkan nöromuskular bir işlem olarak tanımlanabilir (Erkan ve Aslan, 1992).

Trakeadan gelen ekspirasyon havası, larenks hiç işe karışmadan yükselir ve

sadece ağızda artiküle edilirse çıkan bu sese fısıltı denir. Buna karşılık

trakeadan gelen basınçlı ekspirasyon havası larenksin işe karışması ve kord

vokallerin faaliyet göstermesiyle vibrasyon kazanırsa ve supraglottik vokal

traktusta rezonans ve artikülasyona uğrarsa, konuşma sesi ortaya çıkar. Bu

durumda ses oluşumu ilk planda akciğerler, larenks ve oral kavitenin kombine

ve uyumlu bir iş birliği gerekir. Aslında solunum sisteminin esas görevi

hematoz, larenksin temel görevi ise solunum sistemini korumak, orofarengeal

pasajın başlıca işlevi ise sindirim olayını başlatmaktır (Hansen, 1991;

Lalakea, 1990; Özakarakaş ve Akdeniz, 1996). Ses çıkarmak bu yapıların

sekonder olarak sonradan üzerine aldığı bir görevdir. Ayrıca organizmanın

karın, pelvis, boyun gibi bazı yapıları metabolik ihtiyaçlar, psikoaffektif

duygular ve emosyonel olaylar da sesin oluşumunda dolaylı veya doğrudan

etkili olabilirler. Ekspirasyon havası ses için gerekli enerjiyi taşıdığı gibi sesin



10-14 JUNE 2020


137

çevreye yayılımını da sağlar. Bunun için havanın yeterli bir basıncı ve akım

hızı olmalıdır. Normalde pasif bir hareket olan ekspirasyon olayına,

diyafragma ve karın kasları şiddetlendirici etki yaparlar. Ses en özet

anlatımıyla "akciğerlerden gelen havanın larenksde vibrasyon kazanması,

supraglottik traktusta rezonans ve artikülasyon sonucu ağızdan harf, hece,

kelime ve cümle şeklinde çıkmasıdır" şeklinde tanımlanabilir (Gerçeker ve

ark., 2008).

Sesin güçlü olabilmesi alınan nefesin ne kadar çok ve ne derece kullanılır

olması etkendir. Bu ise daha önce bahsedilen akciğer kapasitelerinin tam

olarak kullanılması ve hatta geliştirilmesi gerektiğini düşündürmektedir.

Yapılacak olan aerobik antrenmanların, fiziksel aktiviteler sırasında başarıyı

artıran hedef etkenler arasında VO2maks düzeyinin yükselmesi doğaldır

(McArdle ve ark., 2007). Yapılan egzersizlere balı olarak, Egzersizde artan

metabolizma hızı için gerekli olan oksijeni sağlamak için solunum hacminde

artış meydana gelmesi beklenir. Egzersizlerin bir yaşam biçimi olarak

benimsenmesi sonrasında solunum kasları gelişecek ve solunum hacmindeki

bu artış devamlı hale gelecektir (Mahoney, 1992; Fox ve ark., 2000).

Solunum sırasında fazla nefes almanın daha iyi performans sağlayıp

sağlamayacağı hakkında; “Nefes şekilsizdir ve aslında duyguları ve ifadeyi

kendiliğinden içinde taşır. Ancak eğitim süresinde yapılan hatalardan biri de

nefesin, duyguyu unutarak sadece tekniğe bırakılması ve sesi daha güçlü,

daha ileriye fırlatabilmek ve konuşma kondisyonunu arttırmak için kullanılan

bir araç olarak görülmesidir. Sesi ve hareketi bilinçli bir şekilde sentezlemek

için nefes, üzerinde ilk olarak çalışılması gereken konuşma araçlarından biri

ve sahnelenen performansın inandırıcılığı, samimiyeti, uyumu ve

yaşayabilirliğini sağlamak için de amacı olmalıdır” (Nutku, 2012) şeklinde

ifade edilmiştir. Suner ise, “Ses ve konuşma eğitimi çalışmalarında bir



10-14 JUNE 2020


138

oyuncunun alacağı nefes miktarı duygu ve düşünceye uygun olmalıdır. Bu

nedenle bedene alınan fazla nefes de doğru anlamı aktarmaktan uzaktır. Söz

gelimi oyun sırasında çok fazla duygu yoğunluğu olmayan bir sahnede bir

“evet” sözcüğünü söylemek için oyuncunun ciğerinin tamamını doldurmasına

gerek yoktur. Tüm nefesini “evet” sözcüğü için kullanacaksa burada

doğallıktan uzaklaşacaktır. “Evet” sözcüğü yoğun bir anlam taşıyor ve bu

sözcüğün tüm mekânı kaplaması isteniyorsa elbette alınacak nefes miktarı da

fazla olacaktır. Dolayısıyla alınacak nefes miktarı duygu ve düşünceye

bağlıdır” (Suner, 2011) şeklinde açıklık getirmiştir.

Sonuç olarak aerobik antrenmanların kardiovasküler sistem üzerine ve

özellikle akciğer kapasiteleri etkileri bilinmektedir. Yapılan antrenman ve

sonuçlarında yeterli solunum kapasiteleri oluşsa da tiyatro sanatçılarında bu

kapasitenin yanı sıra sesin kullanımı ve bu kullanım sırasında ona katılan

duygusal ya da oyundaki karakterin kişilik özelliklerinin aktarılması

oyuncunun beceri ve tecrübesine kalmaktadır. Kapasitelerin artırılması

amacıyla yapılabilecek birçok egzersiz varken önemli olan bu egzersizlerden

kişiye özgü olanı belirlemek ve bu egzersizler üzerine çalışmak gerektiği

bilinmelidir.

KAYNAKÇA

1. Arora, N.S., Rochester, D.F. (1982). Effect of Body Weight and Muscularity

on Human Diaphragm Muscle Mass, Thickness and Area. J Appl Phys., 52(1):

64-70.

2. Berktay, A. (1997). Tiyatro, Devrim ve Meyerhold. İstanbul: Mitos Boyut

Yayınları, 313.



10-14 JUNE 2020


139

3. Erkan, M., Aslan, T. (1992). Konuşma ve Ses Bozuklukları. Erciyes Tıp

Dergisi Ek:1, 297-313.

4. Fox, E.L., Bowers, R.W., Foss, M.L. (2000). The Physiological Basis of

Physical Education and Athletics, Beden Eğitimi ve Sporun Fizyolojik

Temelleri. Yaman H. Bağırgan Yayın Evi, Ankara, baskı:2, 26-290.

5. Fraser, S.R., Colman, N., Müller, L.N., Pare, P.D. (2006). Synopsis of Diseases

of the chest. Güneş kitabevi, baskı:3, 83.

6. Gerçeker, M., Yorulmaz, İ., Ural, A. (2008). Ses ve Konuşma (+), K.B.B. ve

Baş Boyun Cerrehisi Dergisi, 8(1): 71-78.

7. Hansen, D.G. (1991). Neuro-musculer disorders of the larynx.

Otolaryngol Clin North Am, 24(5): 1035-1051. 8. hptt://biologia.laguia2000.com./biologia/regulacion-de-la-respiracion.

9. http://esophagealcenter.ucla.edu/body.cfm?id=48

10. Kazancıoğlu, A., Tetik, S., Dündar, K., Dündar, U. (2018). Oyunculuk

Anasanat Dalı Öğrencileri ile Opera Anasanat Dalı Öğrencilerinin Solunum

Fonksiyonlarının Karşılaştırılması. Journal of Interdisciplinary and

Intercultural Art, 3(4).

11. Keskin, H. (2010). Eğitim Fakülteleri Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalları

Klarnet Öğrencilerinin Diyafram Nefesi Kullanma Durumları. Yayınlanmış

Yüksek Lisans Tezi. Ankara Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

12. Lalakea, M.L., Anonsen, C.K., Hannley, M. (1990). Laryngeal

Brainstem Evoked Response A Developmental Study. Laryngoscope.,

100: 294-301. 13. Mahoney C. (1992). 20-MST and PWC170 Validity in Non-Caucasian

Children in The UK. British Journal of Sports Medicine, 26: 45-47.

14. McArdle, W.D., Katch, F.I., Katch, V.L. (2007). Exercise Physiology Energy,

Nutrition &Human Performance, Baltimore, Lippincott Williams & Wilkins,

edt:6, 469-508.



10-14 JUNE 2020


140

15. Nutku, Z. (2012). Çağımız Tiyatro Eğitiminde Ses-Nefes-Beden İlişkisi.

Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi,

Özel Sayı, 208-219.

16. Özakarakaş, H., Akdenız, Ö. (1996). Larenksin Nöro-müsküler

Hastalıkları. Ses ve Ses Hastalıktan kitabı. İstanbul, 98-111. 17. Pacia, E.B., Aldrich, T.K. (1988). Assessment of Diaphragm Function. Chest

Surg Clin N Am., 8(2): 225-36.

18. Suner, L. (2011). Nefes ve Oyuncu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya

Fakültesi Tiyatro Bölümü. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 31: 79-90.



10-14 JUNE 2020


141

Elit Seviye Mücadele Sporcularında Tabata Protokolüne

Göre Tasarlanan Dinamik Egzersizlerin Denge ve Kuvvet

Parametrelerine Etkisi

İbrahim Orkun AKCAN1, Cengiz ÖLMEZ2, Mehmet ÖZTAŞ1, Latif AYDOS3 1Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

2Trabzon Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi

3Gazi Üniversitesi Spor, Bilimleri Fakültesi

Özet

Bu araştırmanın amacı; elit seviye mücadele sporcularında 6 hafta süreli tabata protokolüne göre tasarlanan dinamik egzersizlerin denge ve kuvvet parametrelerine etkilerini incelemektir.

Araştırma, random yöntemle seçilmiş 12’si deney (5 güreş, 2 judo, 2 karate, 3 taekwondo) ve 13’ü kontrol (4 güreş, 2 judo, 4 karate, 3 taekwondo) grubu olmak üzere toplam 25 elit sporcunun gönüllü katılımıyla, ön test- son test desenli randomize kontrollü deneysel araştırma yöntemi ile gerçekleştirildi. Araştırmanın ön-test ve son-test aşamalarında; sporcuların statik ve dinamik denge performanslarını belirlemek amacıyla Biodex Balance SD (Biodex Inc., Shirley, NY) denge cihazı kullanıldı. Sporcuların kuvvet performansları ise sırt-bacak dinamometresi (TKK 5402) ve el kavrama dinamometresi (Takei) kullanılarak sırt, bacak ve el kavrama kuvvetlerinin ölçülmesi ile tespit edildi. Araştırma sonunda verilerin istatistiksel analizi için SPSS 25.0 istatistik programı kullanıldı ve anlamlılık düzeyi olarak p<0,05 değeri alındı.

Araştırma sonunda, deney grubu sporcularının ön test ve son test vücut ağırlıkları ile gözler açık ve kapalı dinamik denge seviyeleri arasındaki farkların istatistiksel olarak anlamlı olduğu (p<0,05); kontrol grubu sporcularının ölçüm sonuçları arasındaki farkların ise anlamlı olmadığı tespit edildi (p>0,05).

Tabata protokolü; yüksek yoğunluklu interval bir antrenman tekniğidir ve aerobik-anaerobik enerji sistemleri üzerinde etkilidir. Çalışma süresi boyunca belirlenen hareket; yoğun, ritmik ve sürekli olarak tekrar edilir. Sonuç olarak; tabata protokolü, barındırdığı dinamik tabanlı egzersizlerle, elit mücadele sporcularının dinamik denge ve kuvvet gelişimlerini desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler: Tabata Protokolü, Kuvvet, Denge, Performans Gelişimi

Effects of Dynamic Exercises Designed According to The

Tabata Protocol on Balance and Strength Parameters in Elite

Level Combat Athletes



10-14 JUNE 2020


142

Abstract

The purpose of this study is to examine the impacts of dynamic exercises designed for six weeks according to the tabata protocol on balance and force parameters in elite-level combat athletes.

The study was conducted via a pretest-posttest designed randomized controlled experimental research method with the voluntary participation of a total of 25 elite athletes (12 in the experimental group (5 wrestling, 2 judo, 2 karate, 3 taekwondo) and 13 in the control group (4 wrestling, 2 judo, 4 karate, 3 taekwondo)), who were selected via the random method. In the pretest and posttest stages of the study; a balance device branded Biodex Balance SD (Biodex Inc., Shirley, NY) was used for determining the static and dynamic balance performance of the athletes. Force performance of the athletes was determined by measuring their back, leg and hand grasp forces using a back-leg dynamometer (TKK 5402) and a hand grasp dynamometer (Takei). At the end of the study the SPSS 25.0 statistics program was used for statistical analysis of the data and the value p<0,05 was taken as the significance level.

As a result of the study it was found that there were statistically significant differences between the pretest-posttest body weights and eyes-open and eyes-closed dynamic balance levels of the experimental group athletes (p<0,05), while there was no significant difference between the measurement results of the control group athletes (p>0,05).

The tabata protocol is a high-intensity interval training technique and is effective on aerobic-anaerobic energy systems. The motion determined throughout the workout is repeated intensely, rhythmically, and continuously. Consequently, the tabata protocol supports the dynamic balance and force development of elite-level combat athletes with dynamic-based exercises it contains.

Keywords: Tabata Protocol, Strength, Balance, Performance Development

GİRİŞ

Aralıklı ve yüksek şiddetli (HIIT) antrenmanlar, doğru bir metotla tasarlandığı taktirde, uzun mesafe koşucuları ya da bisikletçileri gibi aerobik dayanıklılık sporcularına, aerobik parametreleri ile ilgili fiziksel ve fizyolojik katkılar sağlamaktadır (Weston et al., 1996)(Westgarth-Taylor et al., 1997)(Laursen et al., 2002)(Lindsay et al., 1996). Fakat HIIT antrenmanların elit seviye mücadele sporcularında denge ve kuvvet gelişimi üzerine etkileri yeterince açıklanmamıştır ve aydınlatılmaya ihtiyaç duymaktadır. Ayrıca nicelik olarak araştırmalar, performans gelişimi odaklı antrenman müdahalelerinin sub-elit düzeydeki sporcular, rekreatif bireyler ya da sedanterler üzerinde yoğunlaştığını göstermektedir. Bunun sebebi, elit sporcuların bilimsel araştırmalar için antrenman programlarında değişim



10-14 JUNE 2020


143

yapmak istememeleri olabilir (Hawley et al., 1997). Dolayısıyla, egzersiz bilim adamları tarafından antrenörlere ve sporculara yapılan öneriler, büyük ölçüde bazı başarılı antrenörlerin anekdot söylentilerine ya da sub-elit düzeydeki bireylerle ya da sporcularla tamamlanmış eğitim çalışmalarına dayanmaktadır (Hawley et al., 1997). Bu sebeple bu çalışma, elit düzeydeki sporcuların popüler bir HIIT antrenman tekniği olan tabata protokolüne göre tasarlanmış bir antrenman programına verdikleri tepkileri anlayabilmek, kuvvet ve denge gelişimlerine olan etkilerini tespit edebilmek adına oldukça önemlidir.

YÖNTEM

Araştırma; kontrol gruplu ön-test ve son-test deneysel desende (randomize kontrollü çalışma) tasarlandı (şekil 1).

Şekil 1. Araştırma deseni

Araştırma Katılımcıları

Araştırma, random yöntemle seçilmiş 12’si deney (5 güreş, 2 judo, 2 karate, 3 taekwondo) (ort. yaş 21,08±1,17 yıl) ve 13’ü kontrol grubu (4 güreş, 2 judo, 4 karate, 3 taekwondo) (ort. yaş 21,54±1,71 yıl) olmak üzere toplam 25 elit mücadele sporcunun gönüllü katılımıyla gerçekleştirildi.

Çalışma Prosedürü

Çalışmada deney ve kontrol grubu sporcuları, eşit kazanımlardan oluşan branşlarına özgü rutin antrenmanlarına katılırken; deney grubu sporcuları, kontrol grubu ile aynı olan branşlarına özgü rutin antrenmanlarına ek olarak 6 hafta boyunca ve haftada 3 gün tabata protokolüne göre tasarlanmış yüksek yoğunluklu interval antrenmanlara katıldı.



10-14 JUNE 2020


144

Tabata antrenmanları; 8 tekrardan oluşan, 20 saniye maksimum yüklenme ve 10 saniye dinlenme prensibiyle uygulanandı. Çalışma programında 6 hafta süresince her birim antrenman için sırasıyla sprint, crunches, burpees, plank, mountain climbing, half squat, jumping jacks ve push-up hareketleri uygulandı. 6 haftalık çalışma programı boyunca her iki haftanın sonunda set sayısı birer artırıldı ve set aralarında 1 dakika dinlenme verildi. Antrenman öncesi 15 dakika ısınma, bitiminde ise 10 dakika soğuma egzersizleri yaptırıldı.

Tablo 1. Tabata antrenman programı

Hafta Yüklenme Tekrarlar arası dinlenme

Setler arası dinlenme

Set ve tekrar sayısı Yüklenme

1. Hafta 20 saniye 10 saniye

1 dk.

4 set 8 tekrar

Maksimal (all out effort)

2. Hafta 20 saniye 10 saniye 4 set 8 tekrar 3. Hafta 20 saniye 10 saniye 5 set 8 tekrar 4. Hafta 20 saniye 10 saniye 5 set 8 tekrar 5. Hafta 20 saniye 10 saniye 6 set 8 tekrar 6. Hafta 20 saniye 10 saniye 6 set 8 tekrar

Vücut Kompozisyonu Ölçümleri

Sporcuların vücut kompozisyonlarının belirlenebilmesi için boy, vücut ağırlığı, vücut kitle indeksi, vücut yağ yüzdesi ve vücut yağ kütlesi değerleri incelendi.

Sporcuların boy uzunluğu Holtain marka (İngiltere) stadiometre ile; vücut kitle indeksi, vücut yağı yüzdesi ve toplam vücut yağı ölçümleri ise ayaktan ayağa biyoelektirik impedans analizi (TANITA Body Composition Analyzer) ile saat 9.00’da aç durumda ölçüldü.

Denge Performansının Tespiti

Gözler açık ve kapalı durumdayken, dinamik ve statik denge performansının tespit edilebilmesi için Biodex marka (Biodex, Inc., Shirley, New York) denge sistemi kullanıldı. Bu sistem; 360° eklem hareket açıklığında, yüzeyi 20°’ye kadar eğim yapabilen hareketli bir denge platformuna ve kişinin kendisini temsili nokta olarak görebildiği bir monitöre sahiptir. Biodex denge sisteminin ekranı, çeşitli yönleri ve zorluk derecelerini gösteren 4 bölge ve 4 kadrana bölünmüştür (Şekil 1).



10-14 JUNE 2020


145

Şekil 1. Biodex denge sistemine ait ekranın uygulama sırasındaki görüntüsü

Denge alanı A: 0°-5°’lik eğim Denge alanı B: 6°-10°’lik eğim Denge alanı C: 11°-15°’lik eğim Denge alanı D: 16°-20°’lik eğim

1. Kadran: sağ-ön 90°’lik alan 2. Kadran: sol-ön 90°’lik alan 3. Kadran: sol-arka 90°’lik alan 4. Kadran: sağ-arka 90°’lik alan

Test uygulaması

Sporcuların denge sistemine uyum sağlayabilmeleri için, asıl uygulama öncesi 2 deneme yapmaları sağlandı. Denemeler arasında 20 saniye dinlenme süresi verildi ve asıl uygulamaya geçildi. 3 gerçek ölçüm yapıldı ve en iyi performans değerlendirmeye alındı. Ölçüm sonunda; genel denge indeksi, anterior-posterior (ön-arka) denge indeksi ve Medial-Lateral (içe-dışa) denge indeksi sonuçları elde edildi. Uygulama; seviye 8 modunda, 30 saniye süreli ve 15 saniye dinlenme araları ile yapıldı.

Kuvvet Performansının Tespiti

Pençe kuvveti: Sporcu ayakta dik durur pozisyondayken, kol ve vücudu arasında yaklaşık 45°’lik açıyla, izometrik dinamometre (Takkei-Hand Grip) kullanılarak ölçüldü. Ölçümler baskın olan elden gerçekleştirildi (Heyward, 2002).

Sırt kuvveti: Sırt kuvveti ölçümünde sırt ve bacak (Takkei-Back & Lift) dinamometresi kullanıldı. Sporcular; dinamometre sehpasına ayaklarını yerleştirdikten sonra, dizleri ve kolları gergin, sırtları düz ve gövdeleri hafif



10-14 JUNE 2020


146

öne eğik pozisyondayken, elleri ile kavradıkları dinamometre barını dikey olarak maksimum kuvvetleri ile yukarı doğru çekerek ölçümü gerçekleştirdiler. Sporculara kol ya da bacaklarını değil, sırtlarını ekstansiyon pozisyona getirmeye çalışarak barı çekmeleri gerektiği hatırlatıldı (Heyward, 2002).

Bacak kuvveti: Bacak kuvveti ölçümünde sırt ve bacak (Takkei- Back & Lift) dinamometresi kullanıldı. Bacak kuvveti ölçümünde sporcuların dizleri 130°-140° açıda bükülü durumda dinamometre sehpasına ayaklarını yerleştirmeleri, kollarını gergin, sırtlarını düz ve gövdelerini hafif öne eğik pozisyonda tutmaları istendikten sonra, bacaklarını ekstansiyon pozisyonuna getirmeye çalışarak elleri ile kavradıkları dinamometre barını dikey olarak maksimum kuvvetleriyle çekmeleri istendi. Sporculara uygulama sırasında sırtlarını ve kollarını kullanmadan bacaklarını kullanarak barı çekmeleri gerektiği hatırlatıldı (Heyward, 2002). Tüm kuvvet ölçümleri 3 defa tekrarlandı ve en iyi dereceler kg cinsinden kaydedildi.

İstatistiksel Analiz

Veriler analize tabi tutulmadan önce normal dağılım durumları Shapiro-Wilk normallik testi kullanılarak kontrol edildi. Grup içi ölçümlerde parametrik veriler için Paired Samples T-Test, non-parametrik veriler için Wilcoxon, gruplar arası ölçümlerde ise parametrik veriler için Independent Samples T-Test, non- parametrik veriler için Mann Whitney U testi kullanıldı. Parametrik veriler ortalama ve standart sapma, non- parametrik veriler median değerleriyle birlikte verildi. Analizler, SPSS 25 yazılımı kullanılarak 0,05 anlam düzeyinde gerçekleştirildi.

BULGULAR

Sporcuların vücut kompozisyonu değerleri ile denge (gözler kapalı-açık, dinamik- statik) ve kuvvet (el kavrama, sırt, bacak) performanslarına ait grup içi ve gruplar arası ölçüm sonuçları tespit edildi.

Tablo 2. Sporcuların vücut kompozisyonu değerleri

Değişkenler Gruplar 1. Ölçüm 2. Ölçüm 1. ölçüm x 2. ölçüm

mean Sd. p mean Sd. p Değişim (%) p

Vücut Ağırlığı (kg)

DG (n=12) 70,53 5,60 0,663

71,41 5,58 0,786

1,24 0,033* KG (n=13) 72,42 6,62 72,61 6,82 0,25 0,506 DG (n=12) 174,58 5,04 0,219 174,58 5,04 0,219 - -



10-14 JUNE 2020


147

Boy uzunluğu (cm) KG (n=13) 177,31 5,68 177,31 5,68 - -

VKİ (kg/m2) DG (n=12) 23,58 1,18

0,369 23,58 1,50

0,253 -0,04 0,156

KG (n=13) 23,12 1,59 23,15 1,64 0,13 0,620

Vücut Yağı (%) DG (n=12) 11,69 2,71

0,957 10,59 3,47

0,703 -9,41 0,182

KG (n=13) 11,74 4,23 10,87 3,97 -7,40 0,196

Yağ Kütlesi DG (n=12) 8,28 1,86

0,892 7,48 2,25

0,430 -9,76 0,209

KG (n=13) 8,59 3,38 8,05 3,36 -6,36 0,221

VKİ= Vücut Kitle İndeksi; *p<0,05

Sporcuların vücut kompozisyonlarına ait değerler incelendiğinde, 1.ölçüm sonuçlarına göre deney ve kontrol grubu sporcularının vücut ağırlığı, boy uzunluğu, vücut kitle indeksi, vücut yağ yüzdesi ve toplam yağ kütlesi ölçüm sonuçları arasındaki farkın anlamlı olmadığı tespit edildi (p>0,05). 2. Ölçüm sonuçlarına göre ise, deney grubu ve kontrol grubu sporcularının vücut ağırlıkları arasındaki farkın anlamlı (p<0,05), boy uzunluğu, vücut kitle indeksi, vücut yağ yüzdesi ve toplam yağ kütlesi değerleri arasındaki farkın anlamlı olmadığı tespit edildi (p>0,05) (Tablo 2).

Tablo 3. Gözler kapalı- dinamik denge ölçümlerine ait değerler

Değişkenler Gruplar

1. Ölçüm 2. Ölçüm 1. ölçüm x 2. ölçüm

mean/ median Sd. p mean/

median Sd. p Değişim (%) p

Genel denge DG (n=12) 5,52 1,50

0,870 11,13

0,132 -19,79 0,028

KG (n=13) 6,01 2,38 14,73 -8,58 0,421

Anterior- Posterior DG (n=12) 3,78 1,44

0,605 11,38

0,224 -16,74 0,125

KG (n=13) 4,06 1,56 14,50 -4,92 0,666

Medial- Lateral DG (n=12) 3,13 1,06

0,785 2,42 0,87

0,075 -22,67 0,016

KG (n=13) 3,56 1,73 3,09 0,93 -13,17 0,363

Denge alanı- A (% sn.)

DG (n=12) 48,92 20,04 0,892

65,75 14,97 0,167

34,41 0,008

KG (n=13) 49,54 23,57 56,69 16,62 14,44 0,208

Denge alanı- B (% sn.)

DG (n=12) 41,83 17,18 0,210

12,96 0,380

-32,67 0,009

KG (n=13) 34,69 12,76 13,04 -9,53 0,462

Denge alanı- C (% sn.)

DG (n=12) 6,58 7,03 0,412

4,25 3,98 0,308

-35,44 0,085

KG (n=13) 9,08 8,30 6,15 5,03 -32,20 0,168

Denge alanı- D (% sn.)

DG (n=12) 11,67 0,326

11,50 0,184

-31,25 0,752 KG (n=13) 14,23 14,38 -13,79 0,799



10-14 JUNE 2020


148

1. kadran (% sn.) DG (n=12) 12,96

0,978 13,88

0,682 15,03 0,638

KG (n=13) 13,04 12,19 9,76 0,889

2. kadran (% sn.) DG (n=12) 33,08 22,54

0,892 13,42

0,931 -29,97 0,224

KG (n=13) 31,15 19,31 12,62 -27,65 0,173

3. kadran (% sn.) DG (n=12) 21,25 20,79

0,301 24,58 13,93

0,641 15,69 0,432

KG (n=13) 26,46 14,76 28,08 21,77 6,10 0,724

4. kadran (% sn.) DG (n=12) 12,58

0,785 13,29

0,962 13,74 0,386

KG (n=13) 13,38 12,73 23,86 0,442

*p<0,05; **p<0,01

Sporcuların gözler kapalı durumdayken dinamik denge performanslarının incelenmesi sonucu, deney ve kontrol grubu sporcularının gruplar arası 1. ve 2. ölçüm sonuçları arasındaki farkın tüm boyutlarda anlamlı olmadığı tespit edildi (p>0,05). 1.ve 2. ölçüm sonuçlarına ait grup içi incelemeler sonucunda ise, kontrol grubu sporcularının ölçüm sonuçları arasındaki farkın anlamlı olmadığı, fakat deney grubu katılımcılarının genel denge, medial-lateral (içe ve dışa salınım), denge alanı-A (0°-5°’lik eğim) ve denge alanı-B (6°-10°’lik eğim) boyutları arasındaki farkın deney grubu lehine anlamlı olduğu tespit edildi (p<0,05) (Tablo 3).

Tablo 4. Gözler açık- dinamik denge ölçümlerine ait değerler

Değişkenler Gruplar

1. Ölçüm 2. Ölçüm 1. ölçüm x 2. ölçüm

mean/ median Sd. p mean/

median Sd. p Değişim (%) p

Genel denge DG (n=12) 13,63 -

0,683 0,97 0,67

0,421 -45,54 0,006

KG (n=13) 12,42 - 1,22 0,83 -17,28 0,271

Anterior- Posterior DG (n=12) 13,63 -

0,682 12,63 -

0,966 -40,54 0,023

KG (n=13) 12,42 - 13,35 - -30,37 0,069

Medial- Lateral DG (n=12) 13,83 -

0,585 0,38 0,35

0,109 -63,78 0,006

KG (n=13) 12,23 - 0,65 0,43 -22,04 0,122


DG (n=12) 13,00 - 1,000

14,00 - 0,276

0,08 0,317 KG (n=13) 13,00 - 12,08 - -8,47 0,285


DG (n=12) 13,00 - 1,000

12,00 - 0,276

-100,00 0,317 KG (n=13) 13,00 - 13,92 - 2750,00 0,285


DG (n=12) 0,00 0,00 1,000

0,00 0,00 -

0,00 1,000 KG (n=13) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,000 DG (n=12) 0,00 0,00 1,000 0,00 0,00 - 0,00 1,000



10-14 JUNE 2020


149

Denge alanı- D (% sn.) KG (n=13) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,000

1. kadran (% sn.) DG (n=12) 29,42 23,82

0,369 12,63 -

0,889 11,05 0,959

KG (n=13) 37,92 25,19 13,35 - -8,52 0,834

2. kadran (% sn.) DG (n=12) 37,75 27,45

0,414 11,42 -

0,290 -74,17 0,003

KG (n=13) 27,69 17,24 14,46 - -34,44 0,101

3. kadran (% sn.) DG (n=12) 12,67 -

0,827 12,75 -

0,895 33,47 0,824

KG (n=13) 13,31 - 13,23 - 75,26 0,092

4. kadran (% sn.) DG (n=12) 11,67 -

0,382 14,88 -

0,387 144,30 0,019

KG (n=13) 14,23 - 11,27 - 8,95 0,937

*p<0,05; **p<0,01

Sporcuların gözler açık durumdayken dinamik denge performanslarının incelenmesi sonucu, deney ve kontrol grubu sporcularının gruplar arası 1. ve 2. ölçüm sonuçları arasındaki farkın tüm boyutlarda anlamlı olmadığı tespit edildi (p>0,05). 1.ve 2. ölçüm sonuçlarına ait grup içi incelemeler sonucunda ise, kontrol grubu sporcularının denge performanslarına ait ölçüm sonuçları arasındaki farkın anlamlı olmadığı, fakat deney grubu sporcularının genel denge, anterior- posterior (öne ve arkaya salınım), medial-lateral (içe ve dışa salınım), 2. kadran ve 4. kadran boyutları arasındaki farkın deney grubu lehine anlamlı olduğu tespit edildi (p<0,05) (Tablo 4).

Tablo 5. Gözler açık- statik denge ölçümlerine ait değerler


Median p Median p Değişim (%) p

Genel denge DG (n=12) 13,04

0,977 13,42

0,489 -33,94 0,528

KG (n=13) 12,96 12,62 -49,88 0,104

Anterior- Posterior DG (n=12) 13,00

1,000 13,00

- 0,00 1,000

KG (n=13) 13,00 13,00 0,00 1,000

Medial- Lateral DG (n=12) 13,04

0,977 13,42

0,489 -33,94 0,528

KG (n=13) 12,96 12,62 -49,88 0,104


DG (n=12) 12,54 0,744

12,58 0,492

23,76 0,458

KG (n=13) 13,42 13,38 22,16 0,144


DG (n=12) 13,00 1,000

13,00 -

0,00 1,000

KG (n=13) 13,00 13,00 0,00 1,000


DG (n=12) 13,54 0,298

13,00 -

-100,00 0,317

KG (n=13) 12,50 13,00 0,00 1,000



10-14 JUNE 2020


150


DG (n=12) 13,29 0,834

13,42 0,492

-33,94 0,458

KG (n=13) 12,73 12,62 -49,63 0,144

1. kadran (% sn.) DG (n=12) 13,00

1,000 13,00

- 0,00 1,000

KG (n=13) 13,00 13,00 0,00 1,000

2. kadran (% sn.) DG (n=12) 13,00

1,000 13,00

- 0,00 1,000

KG (n=13) 13,00 13,00 0,00 1,000

3. kadran (% sn.) DG (n=12) 13,75

0,580 14,63

0,135 -87,87 0,046

KG (n=13) 12,31 11,50 -99,99 0,043

4. kadran (% sn.) DG (n=12) 12,25

0,580 11,38

0,135 34,45 0,046

KG (n=13) 13,69 14,50 15,04 0,043

*p<0,05; **p<0,01

Sporcuların gözler açık durumdayken statik denge performanslarının incelenmesi sonucu, deney ve kontrol grubu sporcularının gruplar arası 1. ölçüm sonuçları arasındaki farkın tüm boyutlarda anlamlı olmadığı (p>0,05), fakat 2. ölçümlerde medial- lateral denge boyutu arasındaki farkın deney grubu lehine anlamlı olduğu tespit edildi (p<0,05). 1.ve 2. ölçüm sonuçlarına ait grup içi incelemeler sonucunda ise, deney ve kontrol grubu katılımcılarının 3. ve 4. kadran boyutları arasındaki farkın anlamlı olduğu (p<0,05) tespit edildi (p>0,05) (Tablo 5).

Tablo 6. Gözler kapalı- statik denge ölçümlerine ait değerler


Median p Median p Değişim (%) p

Genel denge DG (n=12) 15,42

0,106 12,67

0,843 -53,56 0,137

KG (n=13) 10,77 13,31 -23,20 0,779

Anterior- Posterior DG (n=12) 13,00

1,000 13,00

- 0,00 1,000

KG (n=13) 13,00 13,00 0,00 1,000

Medial- Lateral DG (n=12) 15,42

0,106 12,67

0,843 -53,56 0,137

KG (n=13) 10,77 13,31 -23,20 0,779


DG (n=12) 10,54 0,100

13,00 0,840

66,42 0,137

KG (n=13) 15,27 13,00 10,00 0,672


DG (n=12) 13,50 0,563

13,04 0,955

-66,67 0,414

KG (n=13) 12,54 12,96 -85,71 0,317


DG (n=12) 13,00 1,000

13,04 0,955

0,00 1,000

KG (n=13) 13,00 12,96 -66,67 0,317



10-14 JUNE 2020


151


DG (n=12) 15,00 0,172

12,96 0,840

-45,84 0,205

KG (n=13) 11,15 13,04 -13,86 0,933

1. kadran (% sn.) DG (n=12) 13,00

1,000 13,00

- 0,00 1,000

KG (n=13) 13,00 13,00 0,00 1,000

2. kadran (% sn.) DG (n=12) 13,00

1,000 13,00

- 0,00 1,000

KG (n=13) 13,00 13,00 0,00 1,000

3. kadran (% sn.) DG (n=12) 14,13

0,443 13,54

0,433 -96,11 0,028

KG (n=13) 11,96 12,50 -65,55 0,091

4. kadran (% sn.) DG (n=12) 11,88

0,443 12,46

0,433 41,19 0,028

KG (n=13) 14,04 13,50 14,69 0,091

*p<0,05; **p<0,01

Sporcuların gözler kapalı durumdayken statik denge performanslarının incelenmesi sonucu, deney ve kontrol grubu sporcularının gruplar arası 1. ve 2. ölçüm sonuçları arasındaki farkın tüm boyutlarda anlamlı olmadığı tespit edildi (p>0,05). 1.ve 2. ölçüm sonuçlarına ait grup içi incelemeler sonucunda ise, kontrol grubu katılımcılarının denge boyutları arasındaki farkların anlamlı olmadığı, fakat deney grubu katılımcılarının 3. ve 4. kadran boyutları arasındaki farkın anlamlı olduğu tespit edildi (p<0,05) (Tablo 6).

Tablo 7. Kuvvet performansına ait değerler


mean Sd. p mean Sd. p Değişim (%) p

Sırt kuvvet (kg) DG (n=12) 143,03 17,76

0,092 151,15 20,31 0,006

* 5,67 0,182

KG (n=13) 130,98 26,01 130,62 12,23 -0,28 0,600

Bacak kuvveti (kg) DG (n=12) 134,34 26,04

0,550 143,26 16,87

0,703 6,64 0,158

KG (n=13) 129,49 26,76 139,07 18,12 7,40 0,152

El kavrama-sağ (kg) DG (n=12) 44,24 8,54

0,463 48,84 10,10

0,550 10,41 0,071

KG (n=13) 42,70 7,08 47,36 9,00 10,93 0,101

El kavrama-sol (kg) DG (n=12) 44,20 6,89

0,231 44,68 9,48

0,957 1,08 0,754

KG (n=13) 41,27 4,13 44,96 8,48 8,96 0,116

*p<0,05

Sporcuların kuvvet performanslarının incelenmesi sonucu, deney ve kontrol grubu sporcularının gruplar arası 1. ölçüm sonuçları arasındaki farkın tüm boyutlarda anlamlı olmadığı (p>0,05), fakat 2. Ölçüm sonuçları



10-14 JUNE 2020


152

incelendiğinde grupların sırt kuvvetleri arasındaki farkın deney grubu lehine anlamlı olduğu tespit edildi (p<0,05). 1.ve 2. ölçüm sonuçlarına ait grup içi incelemeler sonucunda ise, deney ve kontrol grubu katılımcılarının kuvvet boyutları arasındaki farkların anlamlı olmadığı tespit edildi (p<0,05) (Tablo 7).

TARTIŞMA

Bu araştırmanın amacı; elit seviye mücadele sporcularında 6 hafta süreli tabata protokolüne göre tasarlanan dinamik egzersizlerin denge ve kuvvet parametrelerine etkilerini incelemektir. Bu kapsamda, güreş, judo, karate ve taekwondo branşlarından 25 sporcunun 6 haftalık çalışma öncesinde ve sonrasında denge ve kuvvet performansları incelendi.

Araştırma öncesi deney ve kontrol gruplarından elde edilen veriler incelendiğinde, sporcuların vücut kompozisyonu, denge ve kuvvet durumları arasındaki farkların anlamlı olmadığı, deney ve kontrol grubu sporcularının benzer vücut kompozisyonu, denge ve kuvvet durumlarına sahip olduğu tespit edildi (Tablo 2-7).

Deney ve kontrol gruplarının 6 haftalık antrenman süreci sonundaki vücut kompozisyonu durumları incelendiğinde, gruplar arası 2. ölçüm sonuçları arasındaki farkın anlamlı olmadığı, fakat deney grubu sporcularının grup içi vücut ağırlığı değerleri arasındaki farkın anlamlı olduğu tespit edildi (Tablo 2). Deney grubu sporcularının vücut yağ oranlarındaki %9,41’lik azalışa rağmen %1,24 oranında artan vücut ağırlığı, tabata protokolüne göre tasarlanmış dinamik egzersizlerin sebep olduğu artan kas hipertrofisi ile açıklanabilir. Sporcuların 6 haftalık süreç sonunda istatistiksel olarak anlamlı olmayan fakat ortalamalar bazında artan kuvvet gelişimleri, kas hipertrofisi ihtimalini güçlendirmektedir (Tablo 7). Dinamik ve statik kuvvet egzersizlerin iskelet kası hipertrofisine sebep olduğu uzun yıllardır bilinmektedir (Rasch & Morehouse, 1957) .

Sporcuların, gözleri kapalı durumdayken dinamik denge performanslarındaki değişimler incelendiğinde, deney grubu sporcularının genel denge durumlarında %19,79 oranında, medial-lateral (içe-dışa) denge durumlarında ise %22,67 oranında anlamlı bir gelişim olduğu tespit edildi. Sporcuların A ve B denge alanlarında meydana gelen anlamlı değişimler incelendiğinde, deney grubu sporcularının denge performanslarının 2. ölçümlerde A alanından (0°-5°’lik eğimden) B alanına (6°-10°’lik eğime) kayma gösterdiği tespit edildi. Bu durum deney grubu sporcularının daha zor bir alanda dengelerini koruyabildiklerini gösterir (Tablo 3).



10-14 JUNE 2020


153

Sporcuların, gözleri açık durumdayken dinamik denge performanslarındaki değişimler incelendiğinde, deney grubu sporcularının genel denge durumlarında %45,54 oranında, anterior-posterior (öne- arkaya) denge durumlarında %40,54 oranında, medial-lateral (içe-dışa) denge durumlarında ise, %63,78 oranında anlamlı bir gelişim olduğu tespit edildi (Tablo 4).

Sporcuların statik denge durumlarındaki değişimler incelendiğinde, gözler açıkken ve kapalıyken grup içi ve gruplar arası performans durumları arasındaki farkların anlamlı olmadığı tespit edildi (Tablo 5-6). Tabata protokolüne göre tasarlanan antrenman parametrelerinin dinamik egzersizlerden oluşmasının statik denge gelişimine katkı sağlamazken, dinamik denge performansı gelişimine anlamlı katkı sağladığı tespit edildi. Yapılan çalışmalar, dinamik egzersizlerin dinamik denge gelişimine olan katkılarını rapor etmektedirler (Kamide et al., 2009)(Forsberg et al., 2016)(Mohammadi et al., 2012).

Sporcuların, tabata protokolüne göre tasarlanmış dinamik egzersizler sonucu kuvvet parametrelerinde meydana gelen performans değişimleri incelendiğinde, deney ve kontrol grubu katılımcılarının sırt kuvvetlerindeki gelişim oranları arasındaki farkın deney grubu lehine anlamlı olduğu, diğer parametreler arasındaki grup içi ve gruplar arası farkların ise anlamlı olmadığı tespit edildi (Tablo 7). Sporcuların sırt kuvveti performansları incelendiğinde, deney grubu sporcuları 6 hafta sonunda %5,67 oranında gelişim sağlarken, kontrol grubu sporcularının hiçbir gelişim gösteremediği ifade edilebilir. Grupların sırt kuvveti performansları arasındaki bu fark, deney grubu sporcularının katıldığı tabata desenli dinamik egzersizlerden kaynaklanmış olabilir. Deney ve kontrol grubunun diğer kuvvet parametrelerinde benzer bir gelişim sergilemeleri, fakat sırt kuvvetinde deney grubunun daha yüksek bir gelişim sergilemesi bu görüşü destekler niteliktedir. El ve bacak uzuvlarına ait gelişimlerin benzer, fakat sırt kuvveti gelişimlerinin farklı olması, mücadele sporcularının antrenman programlarından kaynaklanabilir. Bu durum sporcuların antrenmanlarda sırt kuvvetini geliştirici egzersizlere daha fazla önem vermeleri gerektiğini göstermektedir. Tabata protokolüne göre tasarlanmış dinamik egzersizlerin, deney grubu sporcularının sırt kuvveti geliştirici egzersiz açığını kapattığı ifade edilebilir.

SONUÇ

Sportif bir beceri ya da performans gelişimi, acemi sporcularda hızlı fakat elit sporcularda daha yavaş seyreder. Bu durum, elit sporcuların zirve noktalarına acemilerden daha yakın olmalarından kaynaklanır. Araştırma,



10-14 JUNE 2020


154

kuvvet ve denge performansının oldukça önemli olduğu güreş, karate, judo ve taekwondo sporcuları ile yürütüldü. Sporcular kendi branşlarında elit seviyede olmalarına rağmen, tabata protokolü ile tasarlanmış dinamik egzersiz gruplarının, sporcuların dinamik denge ve kuvvet performanslarına çeşitli oranlarda katkı sağladığı tespit edildi. Statik denge, el ve bacak kuvveti performanslarında herhangi bir gelişim meydana gelmemesi, tabata antrenmanlarını oluşturacak egzersizlerin tür ve niteliğinin önemle seçilmesine işaret etmektedir. Sonuç olarak, amaca uygun olarak planlamış tabata antrenmanları, sporcuların denge ve kuvvet gelişimlerine katkı sağlamaktadır.

KAYNAKÇA

Forsberg, A., von Koch, L., & Nilsagård, Y. (2016). Effects on balance and walking with the coduse balance exercise program in people with multiple sclerosis: a multicenter randomized controlled trial. Multiple Sclerosis International, 2016, 7076265. https://doi.org/10.1155/2016/7076265

Hawley, J. A., Myburgh, K. H., Noakes, T. D., & Dennis, S. C. (1997). Training techniques to improve fatigue resistance and enhance endurance performance. Journal of Sports Sciences, 15(3), 325–333. https://doi.org/10.1080/026404197367335

Heyward, V. (2002). Advanced Fitness Assessment & Exercise Prescription (4th ed.). Human Kinetics. https://www.amazon.com/Advanced-Assessment-Prescription-4th-Publishers-Hardcover/dp/B00M3V74QM

Kamide, N., Shiba, Y., & Shibata, H. (2009). Effects on balance, falls, and bone mineral density of a home-based exercise program without home visits in community-dwelling elderly women: a randomized controlled trial. Journal of Physiological

Anthropology, 28(3), 115–122. https://doi.org/10.2114/jpa2.28.115

Laursen, P. B., Blanchard, M. A., & Jenkins, D. G. (2002). Acute High-Intensity Interval Training Improves T vent and Peak Power Output in Highly Trained Males. Canadian

Journal of Applied Physiology, 27(4), 336–348. https://doi.org/10.1139/h02-019

Lindsay, F. H., Hawley, J. A., Myburgh, K. H., Schomer, H. H., Noakes, T. D., & Dennis, S. C. (1996). Improved athletic performance in highly trained cyclists after interval training. Medicine and Science in Sports and Exercise, 28(11), 1427–1434. https://doi.org/10.1097/00005768-199611000-00013

Mohammadi, V., Alizadeh, M., & Gaieni, A. (2012). The effects of six weeks strength exercises on static and dynamic balance of young male athletes. Procedia - Social

and Behavioral Sciences, 31, 247–250. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.12.050

Rasch, P. J., & Morehouse, L. E. (1957). Effect of static and dynamic exercises on muscular strength and hypertrophy. Journal of Applied Physiology, 11(1), 29–34. https://doi.org/10.1152/jappl.1957.11.1.29

Westgarth-Taylor, C., Hawley, J. A., Rickard, S., Myburgh, K. H., Noakes, T. D., &



10-14 JUNE 2020


155

Dennis, S. C. (1997). Metabolic and performance adaptations to interval training in endurance-trained cyclists. European Journal of Applied Physiology and

Occupational Physiology, 75(4), 298–304. https://doi.org/10.1007/s004210050164

Weston, A. R., Myburgh, K. H., Lindsay, F. H., Dennis, S. C., Noakes, T. D., & Hawley, J. A. (1996). Skeletal muscle buffering capacity and endurance performance after high-intensity interval training by well-trained cyclists. European Journal of Applied

Physiology and Occupational Physiology, 75(1), 7–13. https://doi.org/10.1007/s004210050119



10-14 JUNE 2020


156

Google’da 2004-2020 Yılları Arasında Yaşam Kalitesi Ve Sporcu Beslenmesi Terimlerinin Aranma Oranlarının Karşılaştırılması

1 Zeynep Hazal ULUTAŞ 2Cemre Didem EYİPINAR 3 Kürşad Han Dönmez 4Aytekin Hamdi BAŞKAN

1,2 Giresun Üniversitesi Yüksek Lisans Öğrencisi

3 Doç. Dr., Giresun Üniversitesi Beden

Eğitimi ve Spor Bölümü

4 Dr. Öğr. Üyesi, Giresun Üniversitesi Antrenörlük Eğitimi Bölümü

ÖZ

İnternet ortamında Türkiye’de sporcu beslenmesi ve yaşam kalitesi gibi değişkenlerle ilgili eğilimleri belirlemek sporcuların bilinçlilik düzeyini anlamak açısından yararlı olabilir.

Bu çalışmada Türkiye’de 2004-2020 yılları arasında yaşam kalitesi ve sporcu beslenmesi terimlerinin Google arama motorunda aranma oranlarının karşılaştırılması amaçlanmıştır. Türkiye’de 2004-2020 yılları arasında tüm kategoriler seçeneğinde, Google web arama seçeneğinde yaşam kalitesi ve sporcu beslenmesi eğilimlerinde sunulan değerler ile belirli bir bölge ve zaman için grafikteki en yüksek nokta ile göreli bir aramaya yönelik ilgi gösterilmiştir. Grafikteki 100 değeri, dönemin en yüksek popülerliğini, 50 değeri yarı popüler olmayı ifade ederken “0” skoru zirveye göre %1’den daha küçük bir değeri göstermektedir.

Bulgulara göre, Türkiye genelinde 2004-2020 yılları arasında Google web arama motorunda aranma oranlarına bakıldığında yaşam kalitesi ve sporcu beslenmesi terimlerinin aynı oranda arandığı görülmektedir. Türkiye genelinde bu iki terimi en çok aratan bölge olan Ankara’da yapılan aramaların büyük kısmı (%52) sporcu beslenmesi üzerinedir. Sporcu beslenmesi için yapılan aramaların anahtar kelimeleri sırasıyla,’’sporcu beslenmesi pdf’’, ‘’sporcu beslenmesi nedir’’, ‘’sporcu besinleri’’, ‘’sporcu beslenmesi nasıl olmalıdır’’, ‘’sporcu beslenme programı’’dır.

Sonuç olarak, sporcu beslenmesi ve yaşam kalitesi kavramlarının toplumda yaygınlaştırılmasında, Türkiye’deki eğilimler karşılaştırılarak ulusal halk sağlığı stratejilerinin belirlenmesine yardımcı olacak veri tabanı oluşturulması mümkün olabilir.

Anahtar Kelimeler: Sporcu Beslenmesi, Yaşam Kalitesi, Google Trends



10-14 JUNE 2020


157

Comparing the searching rates of life of quality and

sports nutrition terms on Google Between 2004 and 2020 İn

Turkey

ABSTRACT

Detecting trends related to the terms of life of quality and sports nutrition on the web in Turkey could be benefit with regards of understanding awareness level of athletes. İn this study aims to compare the search trends rates related to the life quality and sports nutrition terms in the search engines of Google between 2004 and 2020 in Turkey.

Numbers represent search interests relative to the highest point on the chart for the given options according to Turkey between 2004 and 2020 . A value of 100 is the peak popularity for the term. A value of 50 means that the term is half as popular. Likewise a score of 0 means that the term was less than one percent as popular as the peak.

The results of the study showed that life of quality and sports nutrition terms are searched same ratio when looked at terms of search ratio in Google web search engine throughout Turkey between 2004 and 2020 years.

According to our findings, across Turkey , Ankara is the region that searches these two terms the most and there the majority of the calls (%52) are on the sports nutrition term. Key words of searches for sports nutrition are ’’sports nutrition pdf’’ , ‘’what is the sports nutrition’’ , ‘’sports food’’ , ‘how should sports nutrition be ?’’, ‘’sports nutrition programme’ respectively.

As a result, comparing of trends in Turkey for sports nutrition and life of quality in the society can create a database that will help to determine the national public health strategy.

Key words: Sports Nutrition, Life of Quality , Google Trends



10-14 JUNE 2020


158

GİRİŞ

Sporcu Beslenmesi, beslenme bilgisinin fiziksel aktivite için yakıt sağlayan pratik bir günlük yeme planına uygulanması, zorlu fiziksel çalışmaları takiben onarım ve yapım sürecini kolaylaştırma ve rekabetçi olaylarda atletik performans elde etmenin yanı sıra genel sağlığı ve zindeliği teşvik etmek olarak tanımlanabilir. Sporcular yarışma, antrenman ve toparlanmada enerji gereksinimlerini karşılamak için vücutlarını uygun besinlerle beslemelidir. Beden eğitimi ve beslenme alışkanlıkları en iyi performansı elde etmek için birbirine bağımlıdır. Sporcular için sporcu beslenmesinin temel konsepti, doğru beslenme stratejileri ve egzersiz biliminin yanı sıra genel beslenmeye de hakim olmaktır(Indoria & Singh, 2016). Sporda beslenmenin merkezi bir rolü vardır(Heikkilä, Valve, Lehtovirta & Fogelholm, 2018).

Araştırmamızın diğer bir kolu olan yaşam kalitesi ise; günümüzde tüm bilimler açısından kabul görecek tek bir tanımı bulunmamakla birlikte (Boylu ve Paçacıoğlu, 2016) genel anlamda kişinin kültür değerleri içerisinde amaçları, beklentileri, kaygıları ve hayattaki durumunu algılama biçimi olarak tanımlanmaktadır(Karagün ,2016). Yaşam kalitesi, objektif ve sübjektif olmak üzere iki açıdan incelenmektedir. Objektif göstergeler; gelir, eğitim, meslek, sağlık, yaşanılan konutun durumu vb. iken; kişinin sahip olduğu bu imkânlardan duyduğu tatmin/doyum ise yaşam kalitesinin sübjektif göstergeleridir( Boylu ve ark., 2016).

Beslenme kişinin fizyolojik, psikolojik ve sosyal yaşam kalitesine katkı

sağlar(Mahan & Raymond, 2016). Düzenli olarak egzersiz yapmanın yaşam kalitesini arttırdığı bilinmektedir(Demir, Onur & Mızrak, 2019). Daha sağlıklı bireyler ve toplumlar için, bireyler egzersize teşvik edilmelidir. Yaşam süresinin uzatılması ve kaliteli yaşam için bunun gerekliliği çalışmalarca gösterilmiştir(Vural, Eler & Atalay, 2010).

Bir çalışmanın sonucunda genç sporcular için doğru beslenme, yalnızca

başarı için değil, aynı zamanda büyüme, gelişme, yaşam kalitesinin artması ve genel sağlık için de önemli olduğu belirtilmiştir(Demir ve ark,2019). Bu nedenle spor yapan adölesanlara ve antrenörlerine diyetisyenler tarafından eğitimler verilmeli, diyet programları oluşturulmalı ve antropometrik ölçümleri takip edilmelidir(Demir ve ark, 2019).



10-14 JUNE 2020


159

Biz de sporcuların ya da egzersiz yapan bireylerin, diyetisyenlerinin belirlediği program çerçevesinde sporcu beslenmesine uygun beslenmenin yaşam kalitesinin hem objektif hem sübjektif bileşenlerini olumlu yönde etkileyeceğini düşünmekteyiz.

İnternette çok sayıda beslenme bilgisi bulunmaktadır. Sağlık kuruluşları,

genel sağlık bilgilerini sunmak için giderek daha fazla interneti kullanmaktadır. Sağlık bilgilerini aramak, İnternet'in üçüncü en popüler kullanımıdır. Son yıllarda internet kullanımındaki hızlı artış göz önüne alındığında, internetin beslenme ve diyet bilgilerini kaynak olarak kullanma yaygınlığının değişmeye devam etmesi muhtemeldir. Kullanıcıların zaman içindeki yaygınlığı ve özelliklerindeki değişiklikler, beslenme müdahalelerinin gelecekteki gelişimini bildirmek için izlenmeye devam edilmesi gereken önemli alanlardır(Pollard, M, Pulker, Meng, Kerr & Scott, 2015). Son on yılda, web tabanlı verilerin halk sağlığı konularında, yani infodemiyolojide kullanılmasının, insan davranışının çeşitli yönlerinin değerlendirilmesinde yararlı olduğu kanıtlanmıştır. Çevrimiçi sorguların izlenmesi insan davranışları hakkında fikir verebilir ,gelecekte davranış değişikliklerini değerlendirilebilir , başka türlü erişilemeyen verileri kullanarak araştırmalara zemin sağlanabilir.

Google Trends’den elde edilen verilerin, tahminlerde, salgınların tespiti

ve ilginin izlenmesinde değerli olduğu gösterilmiştir; bu tür uygulamalar, çeşitli sağlık sorunları ve hastalıkların ortaya çıkmasıyla ilgili olarak hükümet yetkilileri ve politika yapıcılar tarafından analiz edilebilir ve değerlendirilebilir. Gerçek zamanlı verilerin toplanması mevsimsel hastalıkların yanı sıra salgınlar ve salgınların izlenmesi ve analizinde çok önemli olduğundan, bu alanın gelecekte sağlık değerlendirmesinde giderek daha popüler hale geleceği açıktır(Mavragani, Ochoa & Tsagarakis, 2018). İnternet teknolojilerinin gelişmesi insanların birbiriyle olan iletişimini kolaylaştırırken, haberleşme ve bilgi paylaşımı gibi birçok yenilikleri de beraberinde getirmektedir. İnsanların internet ortamında yaptığı beslenme ve yaşam kalitesi ile ilgili yazılı ve görsel aramalar toplumun genel eğilimlerini ve farkındalığını ortaya koyabilir.

Google/trends.com sitesi ülkeler ve dünya genelinde belirli zaman dilimlerinde ve farklı değişkenler arasında karşılaştırmalı genel eğitimleri ortaya koymaktadır. Bu çalışmanın amacı, Google arama motorunda 2004-



10-14 JUNE 2020


160

2020 yılları arasında Türkiye genelinde sporcu beslenmesi ve yaşam kalitesi terimlerinin aranma oranlarının karşılaştırılmasıdır.

MATERYAL VE YÖNTEM

Bu çalışmada, araştırma problemi hakkında var olan kütüphane, arşiv, internet ve benzeri kaynaklardan derlenen verilere dayalı yapılan dokümanter araştırma yöntemi kullanılmıştır. Arama motorları, internette yer alan sitelerin yazılar, dosyalar, videolar, resimler vb. gibi içeriklere göre kayıt altına alınarak arşivlendiği, listelendiği ve kullanıcıların yapmış olduğu arama sorgularına en hızlı ve en doğru şekilde sonuç vermeyi amaçlayan yazılımlar ve web siteleridir. Google arama motoru, internet üzerinde bulunan içeriği aramak için kullanılan bir mekanizmadır. Trend kelimesi eğilim, akım, gidişat, anlamlarına gelmektedir.

Google Trend, (https://trends.google.com/) Google aramalarında kelime veya cümle sorgularının hangi coğrafyada, hangi dillerde ve ne sıklıkla arandığını istatistiksel bilgi olarak kullanıcılara sunan servistir.

Genelde trendler arama terimlerine olan ilginin düzeyinin ölçülmesine yardımcı olmaktadır. “https://trends.google.com/trends/” sitesinde, sadece bir grubun bir değişken ile ilgili zaman içerisindeki değişimi araştırılacağı gibi aynı değişkende farklı grupların eğilimlerinin karşılaştırılması da yapılabilir. Trendlerin veya eğilimlerin belirlenmesinde şu değişkenlerin kullanılması mümkündür.

Coğrafi sınırlama: Dünya genelinde ve ülkeler genelinde aramanın

sınırlandırılması mümkün gözükmektedir. Bu çalışmada ise Türkiye sınırlaması kullanılmıştır.

Zaman sınırlaması: Saat, gün, ay, yıl sınırlaması seçenekleri vardır. Bu çalışmada karşılaştırmalarda geçmiş en yakın yıl olarak 2020 yılı kullanılmıştır.

Kategori sınırlaması: Bu bölümde, tüm kategoriler seçeneği ile alış verişten bilime, finanstan sağlığa ve spora kadar birçok kategori seçeneği sunulmuştur. Bu çalışmada sadece tüm kategoriler seçeneği kullanılmıştır.



10-14 JUNE 2020


161

Arama grubu sınırlaması: Bu bölümde, Google web arama, görsel arama, Google haberler arama, Google alışveriş arama seçenekleri sunulmuştur.

Eğilimlerde sunulan değerler ve sayılar: Belirli bir bölge ve zaman için grafikteki en yüksek nokta ile göreli bir aramaya yönelik ilgiyi göstermektedir. Sayılar, arama ilgisini belirli bir bölge ve zaman için grafikteki en yüksek noktayla göreli olarak gösterir. 100 değeri, terimin en yüksek popülerliğe sahip olmasıdır. 50 değeri, terimin bunun yarısı kadar popüler olduğu anlamına gelir. 0 değeri ise bu terim için yeterince veri olmadığı anlamına gelir.

BULGULAR

Bu çalışmanın bulguları “https://trends.google.com” adresinde yapılan aramaları karşılaştırmalı şekilde resimler halinde sunulmuştur.

Resim 1. Türkiye genelinde sporcu beslenmesi ile yaşam kalitesi terimlerinin Google Web’de aranma oranlarının karşılaştırılması



10-14 JUNE 2020


162

Resim 2. Türkiye genelinde yaşam kalitesi ile sporcu beslenmesi terimlerinin Google Web’de aranma oranlarının bölgelere göre karşılaştırmalı dökümü



10-14 JUNE 2020


163

Resim 3. Türkiye genelinde yaşam kalitesi terimini aratırken yapılan sorgular ve bölgesel dağılımları.

Resim 4. Türkiye genelinde sporcu beslenmesi terimini aratırken yapılan sorgular ve bölgesel dağılımları



10-14 JUNE 2020


164

TARTIŞMA VE SONUÇ

Türkiye genelinde 2004-2020 yılları arasında tüm kategorilerde sporcu beslenmesi ve yaşam kalitesi terimlerinin webde aranma oranları karşılaştırıldığında, yaşam kalitesi ve sporcu beslenmesinin eşit oranlara sahip olduğu görülmektedir (Resim 1).

Türkiye genelinde 2004-2020 yılları arasında yaşam kalitesi ile sporcu beslenmesi terimlerinin Google Web’ de aranma oranlarının bölgelere göre karşılaştırmalı dökümüne bakıldığında; 1.sırada olan Ankara’nın iki kelime için de yaptığı aramaların %48’inin yaşam kalitesi, %52 ‘sinin sporcu beslenmesi olduğu, 2.sırada olan İzmir’in iki kelime için de yaptığı aramaların %44’ünün yaşam kalitesi, %56 ‘sının sporcu beslenmesi olduğu,3.sırada olan İstanbul’un iki kelime için de yaptığı aramaların %43’ünün yaşam kalitesi, %57 ‘sinin sporcu beslenmesi olduğu, 4.sırada olan Muğla’nın iki kelime için de yaptığı aramaların tamamının (%100) sporcu beslenmesi olduğu, 5.sırada olan Antalya’nın da iki kelime için de yaptığı aramaların tamamının (%100) sporcu beslenmesi olduğu görülmektedir(Resim 2).

Türkiye genelinde 2004-2020 yılları arasında yaşam kalitesi terimini

aratırken kullanılan kelimeler ve bölgesel dağılımlarına bakıldığında en çok aratılan 5 seçenek; ‘’yaşam kalitesi nedir’’, ‘’sf 36’’ , ‘’sf 36 yaşam kalitesi ölçeği’’ , ‘’akademik’’ , ‘’yaşam kalitesi en yüksek şehirler’’ iken bölgesel dağılım olarak bakıldığındaysa Ankara bu kelimeleri en çok aratan (100 arama) şehir, İzmir 84 arama ile 2. ve İstanbul 80 arama ile 3.sıradadır(Resim 3).

Türkiye genelinde 2004-2020 yılları arasında sporcu beslenmesi terimini

aratırken kullanılan kelimeler ve bölgesel dağılımlarına bakıldığında en çok aratılan 5 seçenek;‘’sporcu beslenmesi pdf’’, ‘’sporcu beslenmesi nedir’’ , ‘’sporcu besinleri’’ , ‘’sporcu beslenmesi nasıl olmalıdır’’ , ‘’sporcu beslenme programı’’ iken bölgesel dağılım olarak bakıldığındaysa Ankara bu kelimeleri en çok aratan (100 arama) şehir, İzmir 97 arama ile 2.şehir, İstanbul 95 arama ile 3. şehir, Muğla ve Manisa 93 arama ile 4.şehir, Antalya 85 arama ile 5.sırada,Adana 83 arama ile 6.sırada ve Bursa 79 arama ile 7.sıradadır(Resim 4).



10-14 JUNE 2020


165

DSÖ, yaşam kalitesini bireylerin kültürel ve yaşamları,hedefleri,beklentileri,standartları ve ilgilerini içeren değer sistemleri bağlamındaki pozisyonlarının bireysel algısı olarak tanımlamaktadır. Yaşam kalitesi, kişinin fiziksel sağlığı, psikolojik durumu, bağımsızlık düzeyi, sosyal ilişkileri, kişisel inançları ve çevresel özellikleri tarafından karmaşık bir şekilde, geniş bir yelpazede etkilenen bir kavramdır. (WHO,1993). Sağlıklı yaşam biçimi; yaşam boyu tüm bireylerin sağlığının korunması, geliştirilmesi, yaşam kalitesinin artırılması ve sağlıklı yaşam (sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite alışkanlığının benimsenmesi, sigara içme alışkanlığının önlenmesi) biçimlerinin benimsenmesi, var olan ve yaşam kalitesini bozan beslenme sorunlarının en aza indirilmesi ve çevre koşullarının düzeltilmesi ve geliştirilmesi olarak tanımlanmaktadır.

Sağlıklı bir yaşamın sürdürülmesinde bir başka deyişle yaşam kalitesinin artırılmasında beslenme alışkanlıkları önemli rol oynamaktadır.Doğru beslenme ve düzenli fiziksel aktivite fiziksel sağlığın yanısıra ruhsal sağlığın da iyileşmesini sağlar. Beslenme, insanın büyüme, gelişme, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması için gerekli olan besin öğelerini yeterli miktarlarda alıp vücudunun kullanmasıdır. Bu öğelerin herhangi birinin alınmadığı gereğinden az yada çok alındığında, büyüme ve gelişmenin engellendiği ve sağlığın bozulduğu bilimsel olarak ortaya konmuştur(Yücecan,2008). Spor performansında beslenme önemli bir rol oynar, çünkü bir sporcunun ideal vücut ağırlığı, spora özel vücut kompozisyonu sürdürmesini ve daha hızlı iyileşmesini destekler. Yeterli beslenme aerobik kapasiteyi arttırır, yorgunluğu geciktirir, toparlanmayı hızlandırır ve bağışıklığın korunmasını sağlar(Malla et al,2017). Beslenmenin kişinin fizyolojik, psikolojik ve sosyal yaşam kalitesine katkı sağladığı bilinmektedir(Mahan et al ,2017).

Çalışmalarda birçok hastalığın oluşumunda diyet içeriğinin etkili olduğu ve bu hastalığa sahip bireylerin sağlıklı bireylerle karşılaştırıldığında daha düşük yaşam kalitesine sahip olduğu görülmektedir. Bu yüzden kaliteli bir diyetin kaliteli bir yaşamda etkisinin olmasını beklemek mümkündür. Şahin ‘in 19-65 yaş arası 1181 bireyin diyet kalitesi ile yaşam kalitesi arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yaptığı çalışmada diyet kalitesi arttıkça yaşam kalitesinin de arttığı görülmüştür. (Şahin ,2014) Benzer şekilde Gopinath ve arkadaşlarının 55 yaş ve üstü 1305 bireyle yürüttüğü çalışmada da daha yüksek diyet kalitesinin daha iyi yaşam kalitesi ile ilişkili olduğu görülmüştür(Gopinath, Russell, Flood, Burlutsky & Mitchell, 2014). Yaşam kalitesinin arttırılması toplumların en önemli hedeflerinden biridir. Yaşam kalitesi ile diyet kalitesi arasında kuvvetli bir bağ bulunmuştur; dolayısıyla



10-14 JUNE 2020


166

toplumların yaşam kalitesinin arttırılmasında diyet kalitesinin arttırılması yönünde yapılacak çalışmalar halk sağlığı stratejilerinin temel hedefidir.(Şahin ,2014).

2004-2020 yılları arasında Google Trends üzerinden yaptığımız araştırmalar doğrultusunda iki terim için de aratılma oranları birbirine eşit olduğundan sporcu beslenmesi ile yaşam kalitesi arasında önemli bir ilişki olduğu görülmektedir. İnternet ortamında Türkiye’de sporcu beslenmesi ve yaşam kalitesi gibi değişkenlerle ilgili eğilimleri belirlemek sporcuların bilinçlilik düzeyini anlamak ve halk sağlığı stratejilerinin belirlenmesine yardımcı olacak veri tabanı oluşturulması açısından yararlı olabilir.

KAYNAKLAR

1. Heikkilä, M., Valve, R., Lehtovirta, M., & Fogelholm, M. (2018). Development of a

nutrition knowledge questionnaire for young endurance athletes and their coaches. Scandinavian journal of medicine & science in sports, 28(3), 873-880.

2. Indoria, A., & Singh, N. (2016). Role of nutrition in sports: A review. Indian J Nutri, 3(2), 147.

3. Mavragani, A., Ochoa, G., & Tsagarakis, K. P. (2018). Assessing the methods, tools, and statistical approaches in Google Trends research: systematic review. Journal of medical Internet research, 20(11), e270.

4. Pollard, C. M., Pulker, C. E., Meng, X., Kerr, D. A., & Scott, J. A. (2015). Who uses the Internet as a source of nutrition and dietary information? An Australian population perspective. Journal of medical Internet research, 17(8), e209.

5. Karagün, E. (2016). Beden Eğitimi Öğretmenleri ile Diğer Branş Öğretmenlerin Yaşam Kaliteleri Üzerine Bir Araştırma. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 53-64.

6. Boylu, A. A., & Paçacıoğlu, B. (2016). Yaşam kalitesi ve göstergeleri. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 8(15), 137-150.7.

7. Mahan, L. K., & Raymond, J. L. (2016). Krause's Food & the Nutrition Care Process, Mea Edition E-Book. Elsevier

8. Demir, H. P., Onur, H. N., & Mızrak, E. (2019) 18 Yaş Altı Spor Yapan Adölesanların Yaşam Kalitesi ve Beslenme Durumu İlişkisinin İncelenmesi. Eurasian Research in Sport Science, 4(2), 121-131.

9. Vural, Ö., Eler, S., & Atalay, G. N. (2010). The relation of physical activity level and life quality at sedentary profession. SPORMETRE Journal of Physical Education and Sport Sciences, 8(2), 69-75.

10. World Health Organization. (1997). Measuring quality of life. Geneva: World Health Organization

11. Yücecan, S. (2008). Optimal beslenme. Sağlık Bakanlığı Yayın, 726.



10-14 JUNE 2020


167

12. Malla, H. B., Dhingra, M., & Lal, P. R. (2017). Nutritional status of athletes: a review. International Journal of Physiology, Nutrition and Physical Education, 2(2), 895-904.

13. Şahin, M. A. (2014). Yetişkin bireylerde diyet kalitesi ile yaşam kalitesi arasındaki ilişkinin değerlenlendirilmesi.

14. Gopinath, B., Russell, J., Flood, V. M., Burlutsky, G., & Mitchell, P. (2014). Adherence to dietary guidelines positively affects quality of life and functional status of older adults. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 114(2), 220-229.



10-14 JUNE 2020


168

Korona Virüs Salgınının Depresyon Düzeyi Üzerine Etkisinin

Değişik Parametrelere Göre İncelenmesi

Hüseyin Aslan1

Osman İmamoğlu2 1 Selçuk Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi/Konya

2 OMÜ Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesi /Samsun

ÖZET Bu çalışmada Yeni Korona virüs salgınının Orta yaş insanlarda depresyon düzeyi üzerine etkisinin değişik parametrelere göre incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmaya 519 kişi katılmıştır. Kişisel bilgiler yanında düzenlenen form ve Beck depresyon ölçeği sosyal medya üzerinden uygulanmıştır. Farklılıklar için t-test, tek yönlü Anova ve LSD testleri kullanılmıştır. Bu çalışmada cinsiyete göre korona virüs salgını öncesi ve sonrası belirttikleri cevaplara göre depresyon puanları anlamlı şekilde farklıdır (p<0,001).Yine kadınların depresyon puanları erkelerden biraz daha düşüktür. Salgın öncesi ve salgın sürecindeki depresyon puanlarının eğitim seviyesine, mesleki duruma, medeni duruma ve sağlık durumuna anlamlı şekilde farklılık gösterdiği tespit edilmiştir (p<0,05 ve p<0,001). Yine Televizyon seyretme ve internette takip ile sosyal medyada korona virüsle ilgili haber ve bilgiye maruz kalma durumuna göre depresyon puanları önemli derecede farklı olduğu tespit edilmiştir (p<0,001). Sonuç: Katılımcıların salgın öncesi depresyon puanlarının salgın sürecindeki depresyon puanlarına göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Erkelerin depresyon puanları kadınlardan azda olsa yüksek bulunmuştur. Yine eğitim seviyesi düşük olanların, işsizlerin ve emeklilerin depresyon puanları daha yüksektir. Ayrıca sağlık durumunda kronik veya diğer hastalıkları olanların puanları hastalığı olmayanlardan daha yüksektir. Depresyon durumlarının düzeltilmesi için iş temini, maddi destek gibi parametreler yanında eğitici çalışmalara yer verilmesi önerilir. Anahtar kelimeler: Depresyon, Korona virüs, Sosyal medya

Investigation of the Effect of Corona Virus Outbreak on

Depression Level According to Different Parameters ABSTRACT In this study, it was aimed to investigate the effect of New Corona virus epidemic on depression level in middle-aged people according to different parameters. 519 people participated in the study. Along with personal information, the form and Beck depression scale were applied on social media. T-test, one-way Anova and LSD tests were used for differences. In this study, depression scores are significantly different according to the responses stated before and during the corona virus outbreak by gender (p <0.001). However, depression scores of women are slightly lower than men. It was determined that the pre-epidemic and during epidemic depression scores differ significantly in terms of education level, professional status, marital status and health status (p <0.05 and p <0.001). It was also determined that depression scores were significantly different according to watching TV and watching on the internet and exposure to news and information related to corona virus in social media (p <0.001).



10-14 JUNE 2020


169

Conclusion: It was determined that the pre-epidemic depression scores of the participants were lower than the depression scores in the epidemic process. Depression scores of men were found to be higher than women, though less. Depression scores of people with low education level, unemployed and retired people are higher. Also, those who have chronic or other diseases in health status are higher than those without disease. It is recommended to include educational activities in addition to parameters such as job supply and financial support to correct depression states. Keywords: Depression, Corona virus, Social media GİRİŞ

2019 koronavirüs hastalığı (COVID-19) salgını insanlar için stresli olabilir. Bir hastalık hakkındaki korku ve endişe bunaltıcı olabilir ve yetişkinlerde ve çocuklarda güçlü duygulara neden olabilir (https://www.cdc.gov ). Healthline ve You Gov’un COVID-19 takipçisinin son verilerine göre, Amerikalılar COVID-19 pandemisine bağlı depresyon ve anksiyete belirtilerinde önemli ve sürekli artışlar olduğunu bildirmektedir. Kadınlar, azınlıklar, önceden var olan sağlık koşulları olan kişiler ve 34 yaşın altındaki yetişkinlerin hepsi daha yüksek korku ve kaygı oranları bildirmiştir. Bu semptomları bildiren kişi sayısı tarihsel normların çok üzerindedir. Uzmanlar, mevcut evde kalma emirleri ve fiziksel uzaklaşma ortamı göz önüne alındığında, zihinsel sağlık sorunlarının belirtilerinin tespit edilmesinin özellikle zor olabileceği konusunda uyarıyorlar (https://www.healthline.com ). Değişik çalışmalar, depresyon ve anksiyetenin çeşitli kronik hastalıklarda örneğin kanser diğer ciddi hastalıklarda yaygın ve etkili zihinsel rahatsızlık olduğunu göstermiştir (Kong ve ark.,2020). Depresyon, sadece üzgün hissetmekten çok daha derin, her şeyi kapsayan ve yıkıcıdır. Hem zihin hem de beden üzerinde etkileri olan çok gerçek bir zihinsel sağlık durumudur. Depresyon, insanların dünyayı uyku, yemek ve görme biçimlerini etkiler. Başkalarına küçük görünen aksilikler aşılmaz görünebilir. İnsanlar, sabah kalkmak ve kendilerini giydirmek gibi günlük yaşamın basit beklentilerini yoğunlaştıramayabilir ve hatta karşılaşamayabilirler (https://www.medicalnewstoday.com/). Genel olarak stres, özellikle de kronik stres, depresyonun gelişimi ve hızlanmasında etkili Kabul edilir (Lee ve ark. 2002). Stresin zararlı etkileri iyi bilinmesine rağmen genel nüfusta stres seviyeleri yüksektir (Klaperski ve ark. 2014). Depresyonun insanların fiziksel sağlığı üzerinde ve yaşam kalitesini azaltmada önemli bir etkisi olduğu düşünülmektedir (Cooney ve ark. 2014).Stres depresyonun ilk başlangıcında depresif çöküntü, depresyonun tekrarlaması ve depresif semptomlarının şiddetlendirmesiyle güçlü bir şekilde ilişkilidir (Paykel, 2003; Burcusa & Iacono, 2007; Liu ve ark. 2013). Tespit edilen literatürde Yeni Korona virüsün bireyin ruh sağlığı üzerindeki olumsuz etkisini bildirmektedir. Stresler arasında güvenlik algısı, tehdit ve bulaşma


https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/daily-life-coping/managing-stress-anxiety.html

https://www.healthline.com/


10-14 JUNE 2020


170

riski, bilinmeyene karşı bilgisizlik, karantina ve hapsetme, damgalama (belirli bir durum, kalite veya kişi ile ilişkili utanç işareti) ve sosyal dışlanma ile finansal kayıp ve iş güvensizliği bulunmaktadır (Hamouche,2020). Korona virüs salgını ile mücadelede evde kalam veya diğer kısıtlamalar insanlarda Sedanter yaşam tarzı yaygın hale getirebilmektedir. İnsanların sedanter yaşam tarzları umutsuzluk ve depresyon gibi psikolojik duygu faktörlerini üzüntü, keder, mutsuzluk, isteksizlik, stres, karamsarlık ve suçluluk gibi duyguların belirtisi olan depresyon semptomlarını arttırmaktadır (Arrerondo ve ark. 2012; Valtonen ve ark. 2010). Depresif belirtilerin toplum içindeki nokta prevalansı %13-20 arasında değişmektedir (Çiçek ve ark.,2017). Amerika’da yapılan ankete katılanların % 49'u (%28 hafif,%12 orta ve%9 şiddetli) standart bir kaygı ve depresyon ölçüsü olan PHQ-4 ölçeği ile ölçülen, hafif ila şiddetli arasında değişen bazı depresyon belirtileri göstermiştir (https://www.healthline.com/health-new). Hastalığın psikolojik etkisini araştıran Çinli bir çalışmada, katılımcıların yaklaşık% 35'i pandemiye bağlı psikolojik sorunlar bildirmiştir. Zaten depresyonla yaşayanlar için COVID-19 ek bir komplikasyondur. Pandemi öncesi klinik depresyonu olmayan hassas kişilerde de durumun belirtileri görülebilir (https://www.medicalnewstoday.com). COVID-19 gibi bulaşıcı hastalıkların yaygınlaşan salgınları, psikolojik sıkıntı ve zihinsel hastalık belirtileri ile ilişkilidir (Bao ve ark., 2020). COVID-19'un zihinsel sağlık üzerindeki etkisini sağlık kaygısı açısından tartışmıştır. Algılanan bedensel duyumların ve değişikliklerin yanlış yorumlanmasından kaynaklanan sağlık kaygısı günlük yaşamda koruyucu olabilir. Bununla birlikte, bulaşıcı bir hastalık salgını sırasında, özellikle medyadan yanlış veya abartılı bilgi varlığında, sağlık kaygısı aşırı olabilir. Bireysel düzeyde, bu uyumsuz davranışlar olarak ortaya çıkabilir (Asmundson and Taylor, 2020a, b). Depresyon, dünya genelinde sağlığın bozulmasının ve engellilik durumunun önde gelen nedenlerinden biridir. Küresel düzeyde, dünya nüfusunun %4,4’ünün depresyondan etkilendiği tahmin edilmektedir. Dünya sağlık örgütü verilerine göre Türkiye’de anksiyete yaygınlık oranı %4’tür.Depresyon ve anksiyete bozuklukları, en yaygın görülen ruhsal bozukluklardır (Altun ve ark.,2019). Bu çalışmada Yeni korona virüs salgınının Orta yaş insanlarda depresyon düzeyi üzerine etkisinin değişik parametrelere göre incelenmesi amaçlanmıştır.


https://www.medicalnewstoday.com/


10-14 JUNE 2020


171

YÖNTEM

Katılımcılar: Çalışmaya 300 erke ve 219 kadın olmak üzere 519 orta yaş insan katılmıştır. Kişisel bilgiler yanında düzenlenen form ve Beck depresyon ölçeği sosyal medya üzerinden uygulanmıştır. Beck Depresyon Envanteri: Erişkinlerde depresyon durumu riskini, depresif belirtilerin seviyesini ve şiddet değişimini ölçmek üzere Beck ve ark. (1961) tarafından geliştirilmiş olup ülkemizde geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Hisli tarafından yapılmıştır (Hisli, 1989). Ölçek 21 adet bir belirti kategorisini içeren kendini değerlendirme ölçeğidir. Ölçekten alınacak en yüksek puan 63’tür. Toplam puanın yüksekliği depresyonun şiddetini gösterir. Bu ölçekte 0 – 9 puan alanlar minimal düzeyde depresif belirtiler, 10 –16 puan arası hafif düzeyde depresif belirtiler, 17 – 29 puan arası orta düzeyde depresif belirtiler ve 30-63 puan arası alanlar ise şiddetli düzeyde depresif belirtiler gösterenler olarak belirtilmiştir (Çiçek ve ark.,2017). Sınırlılıklar: Çalışmada sorular salgın öncesi duruma göre de sorulmuştur. Bu durumu hatırlamayanlar veya eksik hatırlayanlar olabilir. İstatistiksel işlemler:

İstatistiksel işlemlerde SPSS 23 Paket programı kullanılmıştır. Verilerin normal dağılıp dağılmadığını test etmek için Kolmogorov-Smirnov testi yapılmış ve verilerin normal dağılım gösterdiği tespit edilmiştir. Farklılıklar için t-test, tek yönlü anova ve LSD testleri kullanılmıştır. BULGULAR

Tablo 1. Katılımcıların cinsiyete göre yaş, boy ve vücut ağırlıkları dağılımı Cinsiyet N Ortlama St.sapma t-test

Yaş (Yıl) Erkek 300 40,83 15,57 4,46** Kadın 219 35,64 8,52

Boy (cm) Erkek 300 174,80 4,77 16,96** Kadın 219 168,21 3,76

Ağırlık (kg) Erkek 300 74,28 9,61 13,21** Kadın 219 62,67 10,25

**p<0,001

Tablo 2. Korona virüs salgını öncesi ve salgın sürecindeki durumlara göre depresyon puanlarının karşılaştırılması

N Ortalama St. sapma t Kadın Depresyon önce 219 10,09 4,59 -26,17**

Depresyon sonra 219 17,36 5,60 Erkek Depresyon önce 300 12,95 4,71 -15,25**

Depresyon sonra 300 18,02 6,99 Toplam Depresyon önce 519 11,75 4,87 -26,03**



10-14 JUNE 2020


172

Depresyon sonra 519 17,74 6,44 **p<0,001

Tablo 3. Eğitim seviyesine göre salgın öncesi ve salgın sürecindeki depresyon puanlarının karşılaştırılması

Eğitim N Ortalama St.sapma F/LSD Salgın

sürecinden önceki durum

İlkokul ve ortaokul (1) 132 15,87 4,70 61,27** 1>2,3,4 2>3,4

Lise (2) 177 11,11 3,98 Lisans okuyor (3) 144 9,89 4,56 Lisans mezun (4) 66 9,22 2,39

Toplam 519 11,74 4,86 Salgın

sürecindeki durum

İlkokul ve ortaokul (1) 132 22,56 4,51 44,14** 1>2,3,4

Lise (2) 177 16,05 2,92

Lisans okuyor (3) 144 16,90 8,38 Lisans mezun (4) 66 14,45 6,63

Toplam 519 17,74 6,44 **p<0,001

Tablo 4. Mesleğe göre salgın öncesi ve salgın sürecindeki durumda depresyon puanlarının

karşılaştırılması Meslek n Ortalama St.sapma F/LSD

Salgın sürecinden önceki durum

İşsiz (1) 66 11,14 6,76 46,03** 1<2,5 1>6,7

2>3,4,6,7 2,3<5

3,4,5>6,7

İşçi (2) 63 14,05 3,30 Memur (3) 72 11,03 4,45

Serbest meslek (4) 45 11,31 3,61 Emekli (5) 84 17,25 1,93

Ev hanımı (6) 84 9,70 3,65 Öğrenci (7) 105 8,66 2,99

Salgın sürecindeki durum

İşsiz (1) 66 15,45 8,04 22,91** 1<2,5

2>3,4,6,7 2,3,4<5 5>6,7

İşçi (2) 63 19,86 5,59 Memur (3) 72 17,21 1,42

Serbest meslek (4) 45 15,96 1,04 Emekli (5) 84 23,75 3,29

Ev hanımı (6) 84 16,02 5,03 Öğrenci (7) 105 15,61 8,55

**p<0,001

Tablo 5. Medeni durum ve sağlık durumuna göre salgın öncesi ve şu anki depresyon puanları karşılaştırılması

n ortalama St.sap. F/LSD Meden

i durum

Salgın sürecinden

önceki durum

Evli (1) 258 12,93 5,16 16,42** 1>2,3 Bekar (2) 216 10,45 4,35

Dul/Boşanmış (3) 45 11,18 3,88 Evli (1) 258 18,53 5,77 4,55*



10-14 JUNE 2020


173

Salgın sürecindeki

durum

Bekar (2) 216 17,47 7,64 1>3 Dul/Boşanmış (3) 45 15,53 0,50

Kronik hastalık

Salgın sürecinden

önceki durum

Yok (1) 321 11,38 4,68 8,81** 1,2<6 Kronik hastalık var

(2) 177 11,66 5,24

Diğer hastalık ( 3) 21 16,00 1,04 Salgın

sürecindeki durum

Yok (1) 321 16,34 6,60 21,31**

1<2,3 Kronik hastalık var

(2) 177 20,00 5,78

Diğer hastalık (3) 21 20,00 1,05 *p<0,05 ve **p<0,001

Tablo 6. TV seyretme ve internette takip ile Sosyal medyada Korona virüsle ilgili Haber ve Bilgiye maruz kalma durumuna göre depresyon puanları karşılaştırılması

Parametreler n Ortalama St.sapma F/LSD

TV ve İnternet takip

0-2 saat (1) 237 16,3249 6,78232 35,08** 1<3,4 2<3,4 3<4

3-4 saat (2) 108 16,0926 5,40947 5-6 saat (3) 94 18,1170 2,63090

6 saat üzeri (4) 80 23,7250 6,37633 Sosyal medyada Korona virüsle ilgili Haber ve Bilgiye maruz

kalma

Asla (1) 45 24,7333 3,53167 56,13** 1>2,3,4,5

2>3 2,3<4,5

4<5

Arada sırada (2) 204 16,5735 6,10092 Bazen (3) 60 10,3667 4,00409

Genellikle (4) 81 18,4074 6,00162 Çok Sık (5) 129 20,1628 4,86022

**p<0,001

TARTIŞMA VE SONUÇ

Çalışmaya katılanların ortalama yaşları erkeklerde 40,83 yıl ve kadınlar 35,64 yıl şeklinde tespit edilmiştir. Katılımcıların cinsiyete yaş, boy ve vücut ağırlıkları istatistiksel olarak anlamlı şekilde farklıdır (p<0,001). Katılımcılar orta yaş kategorisinde değerlendirilebilirler. Nüfus temelli çalışmada, kadın cinsiyet, öğrenci olmak, COVID-19'u düşündüren semptomlara sahip olmak ve kötü sağlık durumu daha yüksek kaygı ve depresyon oranları ile ilişkili bulunmuştur (Wang ve ark., 2020). Bu çalışmada cinsiyete göre korona virüs salgını öncesi ve sonrası belirttikleri



10-14 JUNE 2020


174

cevaplara göre depresyon puanları anlamlı şekilde farklıdır (p<0,001).Yine kadınların depresyon puanları erkelerden biraz daha düşüktür. Bunun yanında salgın öncesini düşünerek sorulara verdikleri cevaplara göre depresyon puanları salgın dönemi içerisindeki durumlarında verdikleri cevaplara göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Beck depresyon envanterinde en yüksek puan 63 olarak belirtilmektedir (Savaşır & Şahin, 1997). Yüksek puan depresyon şiddetinin fazlalığına işaret etmektedir (Eskin ve ark. 2013). Veya ölçekten 9 puan alanlar minimal düzeyde depresif belirtiler, 10 –16 puan arası hafif düzeyde depresif belirtiler, 17 – 29 puan arası orta düzeyde depresif belirtileri gösterir (Çiçek ve ark.,2017). Bu çalışmada depresyon puanları Salgın öncesini düşünerek sorulara verdikleri cevaplarda kadınlarda 10,9 ve erkelerde 12,95 puan ortalamasında olduğu tespit edilmiştir. Bu puanlara göre minimal ve hafif düzeyde depresif duygular içinde oldukları düşünülmektedir. Mevcut durumlarına göre sorulara verdikleri cevaplara göre ise depresyon puanları kadınlarda 17,36 ve erkelerde 18,02 puan ortalamasındadır. Bu duruma göre de orta düzeyde depresif belirtiler göstermektedirler. Bu puan artışı dikkate alındığında içinde bulunulan durumun insanların depresif duygularını azda olsa artırdığı söylenebilir. Bu çalışmada salgın öncesi ve şu anki depresyon puanlarının eğitim seviyesine göre anlamlı şekilde farklılık gösterdiği tespit edilmiştir (p<0,001).İlkokul ve ortaokul seviyesinde eğitim alanların depresyon puanları daha yüksektir. Genel anlamda eğitim seviyesi arttıkça depresyon puanları düşmüştür. Bir konu hakkında az bilgiye sahip olmak o konuda daha az korku gibi olumsuz duyguları yaşar düşüncesi zıttı bir sonuç bulunmuştur. Muhtemelen Korona virüs hakkında bilgilenme arttıkça korku ve depresif belirtiler azalmaktadır. Bu nedenle toplumda Korona virüsün tüm yönleri ile tartışılması faydalı olduğu düşünülebilir. Bu çalışmada mesleğe göre salgın öncesi ve şu anki durumda depresyon puanlarının karşılaştırılmasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (p<0,001). Genel olarak işsizler ve emeklilerin depresyon puanları daha yüksektir. Bu gruplara destekleyici eğitim daha fazla verilmelidir. Bu çalışmada medeni durum ve sağlık durumuna göre salgın öncesi ve şu anki depresyon puanları karşılaştırılmasında da istatistiksel olarak önemli farklılık tespit edilmiştir (p<0,05 ve p<0,001). Evli olanların depresyon puanı daha yüksek bulunmuştur. Sağlık durumunda kronik veya diğer hastalıkları olanların puanları hastalığı olmayanlardan daha yüksektir. Bu çalışmada TV seyretme ve internette takip ile sosyal medyada korona virüsle ilgili haber ve bilgiye maruz kalma durumuna göre depresyon puanları önemli derecede farklı olduğu tespit edilmiştir (p<0,001). TV ve



10-14 JUNE 2020


175

İnterneti günlük olarak az saat takip edenlerin depresyon puanları daha düşüktür. Sosyal medyada korona virüsle ilgili haber ve bilgiye maruz kalma da asla cevap verenler hariç çok sık maruz kalanların puanları genel olarak daha yüksektir. Asla cevap verenler değişik nedenler yanında muhtemelen korktukları için sosyal medyayı takip etmemektedirler Bao ve ark. (2020), Çin'de halkın salgınla ilgili stresi en aza indirmesi için bir strateji listesi yayınlamışlardır. Bunlar (1) bilginin doğruluğunun değerlendirilmesi, (2) sosyal desteğin artırılması, (3) hastalıkla ilişkili damgalanmayı azaltmak, (4) güvenlik önlemlerine bağlı kalırken normal bir yaşamı mümkün olduğunca korumak, (5) gerektiğinde mevcut psikososyal hizmetlerin, özellikle çevrimiçi hizmetlerin kullanılmasını kapsamaktadır. Bu tür yöntemler, onların görüşüne göre, toplumu COVID-19 salgınını uyarlanabilir bir şekilde ele alma konusunda güçlendirecektir. Sonuç: Katılımcıların salgın öncesini düşünerek sorulara verdikleri cevaplara göre depresyon puanları salgın dönemi içerisindeki durumlarında verdikleri cevaplara göre daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Depresyon puanları evli olanların bekar olandan, erkelerin kadınlardan azda olsa yüksek bulunmuştur. Yine eğitim seviyesi düşük olanların, işsizlerin ve emeklilerin depresyon puanları daha yüksektir. Ayrıca sağlık durumunda kronik veya diğer hastalıkları olanların puanları hastalığı olmayanlardan daha yüksektir. Depresyon durumlarının düzeltilmesi için iş temini, maddi destek gibi parametreler yanında eğitici çalışmalara yer verilmesi önerilir. KAYNAKLAR Altun Y.,Özen M.,Kuloğlu M.M. (2019).Turkish adaptation of Kessler Psychological

Distress Scale: validity and reliability study, Anadolu Psikiyatri Dergisi 20(Supplement 1):23-31

Arredondo, E. M., Lemus H., Elder, J. P., Molina, M., Martinez, S., Sumek, C. ve Ayala G. X. (2013).The relationship between sedentary behavior and depression among Latinos, Mental Health and Physical Activity, 6(1), pp: 3-9.

Asmundson, G.J.G., Taylor, S. (2020a). Coronaphobia: fear and the 2019-nCoV outbreak. J. Anxiety Disord. 70, 102196 Asmundson, G.J.G., Taylor, S.(2020b). How health anxiety influences responses to viral

outbreaks like COVID-19: what all decision-makers, health authorities, and health care professionals need to know. J. Anxiety Disord. 71, 102211

Bao Y., Sun Y., Meng S., Shi J., Lu L. (2020). 2019-nCoV epidemic: address mental health care to empower society. Lancet. 22(395):e37–e38.

Burcusa, S.L. ve Iacono, W.G. (2007). Risk for recurrence in depression, Clinical

Psychology Review,27 (8), pp:959–85. Cooney, G.M., Dwan, K., Greig, C.A., Lawlor, D.A., Rimer, Waugh, F.R. ve Mead, G.E.

(2014).Exercise for depression, Advances in Psychiatric Treatment, 20(1), pp:2-2.



10-14 JUNE 2020


176

Çiçek G., İmamoğlu O., Yamaner F.,Türk N. (2017). Psychological Effects of Cardio Bosu Exercise on sedentary Women, Uluslararası Spor, Egzersiz ve Antrenman Bilimi Dergisi, Cilt 3, Sayı 3, 69–75

Eskin, M., Harlak, H., Demirkıran, F. ve Dereboy, Ç. (2013). Algılanan stres ölçeğinin türkçe

uyarlaması: güvenirlik ve geçerlik analizi, New/Yeni Symposium Journal. 51(3), ss:132-140.

Hamouche S. (2020). COVID-19 and employees’ mental health: stressors, moderators and agenda for organizational actions [version 1; peer review: awaiting peer review] Emerald Open Research, 2:15 (https://doi.org/10.35241/emeraldopenres.13550.1)

Hisli, N. (1989). Beck Depresyon Envanterinin üniversite öğrencileri için geçerliliği, güvenirliği. Türk Psikoloji Dergisi, 7, ss:3-13.


https://www.healthline.com/health-news/what-covid-19-is-doing-to-our-mental-health https://www.medicalnewstoday.com/articles/depression-and-covid-19 Klaperski, S., von Dawans B, Heinrichs M. ve Fuchs, R. (2014). Effects of a 12-week

endurance training program on the physiological response to psychosocial stress in men: a randomized controlled trial, Journal of Behavioural Medicine, 37(6), pp: 1118-33.

Kong X., Zheng K., Kong F., Zhou J., Diao L., Wu S., Jiao P., Su T., Dong Y. (2020). Prevalence and Factors Associated with Depression and Anxiety of Hospitalized Patients with COVID-19,

doi: https://doi.org/10.1101/2020.03.24.20043075 medRxiv preprint Lee, A.L., Ogle, W.O. ve Sapolsky, R.M. (2002). Stress and depression: possible links to

neuron death in the hippocampus, Bipolar Disorders, 4(2), pp:117–28. Liu, W., Sheng, H., Xu, Y., Liu, Y., Lu, J. ve Ni, X. (2013). Swimming exercise

ameliorates depression-like behavior in chronically stressed rats: relevant to proinflammatory cytokines and IDO activation, Behavioural Brain Reearch, 1(242), pp:110-6.

Savaşır, I. ve Şahin, N.H. (1997). Bilişsel Davranışçı Terapilerde Değerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler. Türk Psikoloji Derneği Yayınları, Ankara. S.21

Paykel, E.S. (2003). Life events and affective disorders, Acta Psychiatrica Scandinavica

Supplementum, 6(418), pp:1–6. Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y., Xu, L., Ho, C.S., Ho, R.C.(2020). Immediate

psychological responses and associated factors during the initial stage of the 2019 coronavirus

disease (COVID-19) epidemic among the general population in China. Int. J. Environ. Res. Public Health 17 (5), E1729.

Valtonen, M., Laaksonen, D.E., Laukkanen, J., Tolmunen, T., Rauramaa, R., Viinamäki, H., Mursu, J.,Savonen, K., Lakka, T.A., Niskanen, L. ve Kauhanen, J. (2010). Sedentary lifestyle and emergence of hopelessness in middle-aged men. European

Journal of Preventive Cardiology, 17(5), pp:524-9.




https://www.healthline.com/health-news/what-covid-19-is-doing-to-our-mental-health

https://www.medicalnewstoday.com/articles/depression-and-covid-19


10-14 JUNE 2020


177

Korona Virüs Salgını Sürecinde Üniversite Öğrencilerinde

Ölüm Kaygısı

Hüseyin Aslan1

Osman İmamoğlu2 1 Selçuk Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi/Konya

2 OMÜ Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesi /Samsun

ÖZET Bu çalışımının amacı korona virüs salgını sürecinin Öğrencilerin ölüm kaygısı üzerindeki etkisinin incelenmesidir. Toplam 448 üniversite öğrencisinin doldurmuş olduğu ölüm kaygısı ölçeği değerlendirilmiştir. Ölüm kaygısı puanları hem Korona virüs Salgın öncesi duruma hemde salgın sürecindeki durum düşünülerek verilen cevaplara göre erkek ve kadınlar arasında anlamlı şekilde farklıdır (p<0,001). Ölüm belirsizliği, ölümü düşünme ve açı çekme alt boyut ve ölüm kaygısı puanları kadınlarda erkelerden daha yüksektir. Korona virüs salgını süreci öncesine göre ölüm kaygısı puanları anlamlı şekilde daha düşüktür (p<0,001). Salgın sürecinde ölüm kaygısı salgın öncesi duruma göre artmıştır. Bağışıklığı “güçlü, kısmen güçlü ve zayıf” belirtenlerin ölüm kaygısı puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0,05). Televizyon seyretme ve internette korona virüs haberlerini takip kullanımı ile Sosyal medyada virüs haberlerine maruz kalma durumuna göre ölüm kaygısı puanları farklılığı istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur (p>0,05). Sonuç: Üniversite öğrencilerinin ölüm kaygısı korona virüs sürecinden etkilenmiştir. Ölüm kaygısı cinsiyete göre değişmekle birlikte TV seyretme, internette haber takip ve sosyal medyadan bu tip haberlere maruz kalmaktan etkilenmemiştir. Öğrencilerin Ölüm kaygısını azaltıcı faaliyetlere daha fazla yönelmeleri sağlanabilir. Anahtar kelimeler: Korona virüs, Ölüm kaygısı, Öğrenci

Death Anxiety in University Students during the Corona

Virus Outbreak Process ABSTRACT The purpose of this study is to examine the effect of the corona virus outbreak process on Students' death anxiety. The death anxiety scale filled by 448 university students was evaluated. Death anxiety scores are significantly different between men and women according to the answers given considering both the corona virus pre-epidemic situation and the situation during the epidemic process (p <0.001). Death uncertainty, thinking of death, and angle pull subscale and death anxiety scores are higher in women than men. Death anxiety scores were significantly lower than before the corona virus outbreak process (p <0.001). During the outbreak, death anxiety increased compared to the pre-outbreak situation. No significant difference was found between death anxiety scores of those who stated immunity as “strong, partially strong and weak” (p> 0.05). The difference in death anxiety scores was found to be statistically insignificant in terms of watching television and following the corona virus news on the internet and exposure to virus news on social media (p> 0.05).



10-14 JUNE 2020


178

Conclusion: Death anxiety of university students was affected by the corona virus process. Although death anxiety varies by gender, it is not affected by watching TV, following news on the internet and being exposed to such news from social media. Students can be directed more towards activities that reduce Death anxiety. Keywords: Corona virus, Death anxiety, Student

GİRİŞ

Ölüm kaygısının herkes tarafından kabul gören bir tanımı bulunmamaktadır (Lehto ve Stein, 2009). Özellikle kaygı ve korku kavramlarının birbirinin yerine kullanılıyor olması ve aynı deneyimi yaşatıyor gibi görünmesi ölüm kaygısını tanımlamayı daha da güçleştirmektedir (Nyatanga ve Vocht, 2006). Ölüm korkusu ile ölüm kaygısı farklı kavramlar olarak kullanılmakla birlikte çoğunlukla birbirlerinin yerine kullanılmaktadır (Lehto ve Stein, 2009; Wink ve Scott, 2005). Ölüm kaygısı, her insanda mevcudiyetini derinden hissettiren, yaşanılan tüm korkuların temeli olarak görülür. Kişiler artık var olmayacaklarının, dünyayı ve kendilerini kaybedebilecekleri ve ‘hiç’ olabileceklerinin farkındalığına varırlar. İşte ölüm kaygısı tüm bu süreçlerden sonra ortaya çıkan bir olgudur (Göka, 2009). Ölüm kaygısının birden çok boyutlu vardır. Bunlar; kişilerin meslekleri, yaşları, cinsiyetleri, dini inançları, yaşadıkları ve büyüdükleri kültüre, eğitim seviyelerine, kısa bir zaman içerisinde bir yakınlarının kaybına, ölüm ile ilgili düşüncelerin ne kadar sık olduğun ve medeni durumları(Tanhan, 2006). Ölüm korkusu şöyle tanımlanır: Hayatta hedeflenen tüm amaçların, yapılması planlanan işlerin, ulaşılması hayal edilen hayallerin tam olarak erkekleşmeden, kişinin hedef aldığı seviyeye ulaşmadan ‘ölme’ düşüncesinin korkulu duygulara bürünmüş halidir (Solomon, 2000). Psikologlar, insanların yaşamlarına olumlu anlamda ve aktif katılımını sağlamakta en fazla zorlandıkları vakaların ölüm kaygısı yaşayan bireyler olduklarını dile getirmişlerdir (Cicirelli, 2006). Ölüm kaygısı sadece bu durumdan müzdarip insanların değil, bu durumu deneyimleyen kişilerin çevrelerini de olumsuz etkilemektedir(Halıcı-Kurtalan ve Karaırmak, 2016). Ölüm kaygısı toplumun zihinsel sağlığı açısından çok önemli bir durumdur ve çözümlenmediği zaman sorun halini alabilmektedir (Hulular,2019). Bir pandemi dünya ekonomileri ve toplumlarında keskin şoklara yol açarken bireyler üzerinde olumsuz etkileri olur (MacIntyrea, 2020; Shigemura ve ark., 2020). Tespit edilen literatürde Yeni Korona virüsün bireyin ruh sağlığı üzerindeki olumsuz etkisini bildirmektedir. Stresler arasında güvenlik algısı, tehdit ve bulaşma riski, bilinmeyene karşı bilgisizlik,



10-14 JUNE 2020


179

karantina ve hapsetme, damgalama (belirli bir durum, kalite veya kişi ile ilişkili utanç işareti) ve sosyal dışlanma ile finansal kayıp ve iş güvensizliği bulunmaktadır (Hamouche,2020). Ölüm kaygısı kişilerin yaşamlarındaki huzuru, mutlu olma durumunu, başarı oranını ve hayat bütünlüğünü olumsuz etkileyen bir stres faktörü olarak belirtilir. YÖNTEM

Katılımcılar: Katılımcılar üniversite öğrenimi gören gençlerden oluşmuştur. Toplam 448 üniversite öğrencisinin doldurmuş olduğu anketler değerlendirilmiştir. Anketler gönüllülük esasına göre doldurulmuştur. Veri toplama

Ölüm Kaygısı Ölçeği: Bu çalışmada ölüm kaygılarının saptanması amacıyla Sarıkaya (2013) tarafından geliştirilen ölüm kaygısı ölçeği kullanılmıştır. Ölçek 5’li derecelendirme kullanılarak hazırlanmış 20 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğe verilen yanıtlar “Hiçbir Zaman” seçeneği için 0 puan, “Nadiren” seçeneği için 1 puan, “Ara sıra” seçeneği için 2 puan, “Sık Sık” seçeneği için 3 puan ve “Her Zaman” seçeneği için 4 puan olacak şekilde puanlanmaktadır. Ölçekte bulunan 1, 2, 5, 6, 7, 9, 10, 11, 17 ve 20 numaralı maddeler ‘ölümün belirsizliği’; 4, 8, 12, 13, 14, 16 ve 19 numaralı maddeler ‘ölümü düşünme ve tanıklık’; 3, 15 ve 18 numaralı maddeler ise ‘acı çekme’ faktörü altında yer almaktadır. Ölçekten düşük puan almak iyi yüksek puan almak kötü olarak değerlendirilebilir. İstatistiksel işlemeler

İstatistiksel işlemlerde SPSS 23,00 paket programı kullanılmıştır. Verilerin normal dağılıp dağılmadığını test etmek için Kolmogorov-Smirnov testi yapılmış ve verilerin normal dağılım gösterdiği tespit edilmiştir. İstatistiksel işlemlerde bağımsız t-testi, paired t- testi, tekyönlü varyans analizi ve LSD testleri kullanılmıştır

BULGULAR

Tablo 1 Cinsiyete göre Yaş, Boy uzunluğu ve Vücut ağırlıkları karşılaştırılması



10-14 JUNE 2020


180

Cinsiye

t N Ortalama St.sapma t-test

Yaş (Yıl) Erkek 234 21,35 2,93 0,96 Kadın 214 21,29 2,35

Boy Uzunluğu (cm)

Erkek 234 178,06 6,14 20,82** Kadın 214 165,77 6,35


Erkek 234 74,23 8,59 18,48** Kadın 214 58,63 9,28

**p<0,001

Grafik 1. Salgın sırasında vücut ağırlıklıları durumunun gösterimi

16,82

35,05

48,13

12,19

26,52

61,11

0

10

20

30

40

50

60

70

Vücut ağırlığı azaldı Vücut ağırlığı arttı Vücut ağırlığı değimedi

%

Kadın Erkek



10-14 JUNE 2020


181

Grafik 2. Öğrencilerin Bağışıklık durumları üzerine algılarının durumu

Tablo 3. Cinsiyete göre Korona virüs Salgın öncesi ve salgın sürecinde ölüm kayısı durumu karşılaştırılması

Cinsiyet N Ort. St. sapma t-test Korona

virüs Salgın öncesi duruma

göre

Ölüm belirsizliği Erkek 234 10,54 8,87 -4,87** Kadın 214 15,09 10,88

Ölümü düşünme Erkek 234 7,82 6,38 -5,01** Kadın 214 11,25 8,08

Açı çekme Erkek 234 4,77 3,20 -3,19** Kadın 214 5,85 3,94

Toplam ölçek/ölüm kaygısı

Erkek 234 23,12 16,87 -5,04** Kadın 214 32,19 21,12

Korona virüs

Salgını sırasındaki

durum

Ölüm belirsizliği Erkek 234 12,08 9,67 -5,75** Kadın 214 18,14 12,58

Ölümü düşünme Erkek 234 8,04 6,26 -5,92** Kadın 214 12,31 8,90

Açı çekme Erkek 234 5,08 3,24 -3,77** Kadın 214 6,36 3,95 Erkek 234 25,20 17,24 -5,96**

7,48

38,7953,74

2,56

20,94

76,5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Bağışıklığım zayıftır Bağışıklığım kismen güçlüdür Bağışıklığım güçlüdür

%

Kadın Erkek



10-14 JUNE 2020


182

Toplam ölçek/ölüm kaygısı

Kadın 214 36,82 23,77

**p<0,001

Tablo 4. Korona virüs Salgın öncesi ve salgın sürecindeki ölüm kayısı durumu karşılaştırılması

n Ortalama St.sapma Paired -t Salgın öncesi ölüm belirsizliği 448 12,71 10,13 -12,00** Salgın süreci ölüm belirsizliği 448 14,98 11,55 Salgın öncesi ölümü düşünme 448 9,46 7,43 -3,90** Salgın süreci ölümü düşünme 448 10,08 7,92

Salgın öncesi açı çekme 448 5,28 3,61 -6,31** Salgın süreci açı çekme 448 5,69 3,65

Salgın öncesi Ölüm kaygısı 448 27,46 19,53 -9,54** Salgın süreci Ölüm kaygısı 448 30,75 21,40

**p<0,001

Tablo 5. Salgın sırasında Uyku düzenine ve bağışıklık durumuna göre ölüm kaygısı puanı karşılaştırılması

N Ortalama St.sapma F/LSD

Uyku durumunda değişiklik olmadı 185 29,68 21,27 0,47 Daha fazla uyuyorum 199 31,79 21,27

Daha az uyuyorum 64 30,61 22,33 Bağışıklık güçlü 294 29,64 21,14 1,16

Bağışıklık kısmen güçlü 132 32,72 21,67 Bağışıklık zayıf 22 33,73 23,02

Tablo 6.Televizyon seyretme ve internette korona virüs haberlerini takip kullanımı ile Sosyal medyada virüs haberlerine maruz kalma durumuna göre ölüm kaygısı puanları

n Ort. St.sapm

a F

TV+İnternet Ölüm belirsizliği

0-2 saat 334 14,95 11,56 0,08 3-4 saat 85 15,31 11,18

5 saat ve üzeri 29 14,31 12,78 Ölümü

düşünme 0-2 saat 334 9,77 7,95 1,01 3-4 saat 85 11,07 7,38

5 saat ve üzeri 29 10,72 8,99 Açı çekme 0-2 saat 334 5,54 3,65 1,13

3-4 saat 85 6,19 3,52



10-14 JUNE 2020


183

5 saat ve üzeri 29 5,97 4,06 Ölüm

kaygısı 0-2 saat 334 30,27 21,38 0,39 3-4 saat 85 32,56 20,39

5 saat ve üzeri 29 31,00 24,80 Sosyal

medyada virüs

haberlerine maruz kalma

Ölüm belirsizliği

Asla, Arada sırada

70 16,26 10,86 0,95

Bazen 55 13,38 10,73 Genellikle, çok

sık 323 14,97 11,82

Ölümü düşünme

Asla, Arada sırada

70 10,43 7,63 0,18


sık 323 10,09 8,11

Açı çekme Asla, Arada sırada

70 5,90 3,57 0,15


sık 323 5,67 3,72

Ölüm kaygısı

Asla, Arada sırada

70 32,59 19,68 0,54


sık 323 30,73 22,11

TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu çalışmada katılımcıların yaş ortalaması erkeklerde 21,14 yıl ve kadınlarda 20,29 yıl şeklinde olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların boy uzunluğu ve vücut ağırlıkları cinsiyete göre birbirinden farklı olduğu tespit edilmiştir (p<0,001). Bu çalışmada öğrencilerin salgın sırasında Yaklaşık yarısının vücut ağırlığı değişmediği görülmüştür. Erklerin vücut ağırlığında değişim olmama oranı daha fazladır (erkeler %61,11 ve kadınlar %48,13). Vücut ağırlığında artış olduğunu belirtenler erkelerde %26,50 ve kadınlarda %35,05 olduğu belirlenmiştir (Grafik 1). Öğrencilerin bağışıklığını zayıf görme durumları düşüktür. Bağışıklıklarının kısmen güçlü olduğuna inanma durumları kadınlarda %38,79 ve erkeklerde %20,94 iken bağışıklığını güçlü görenler kadınlarda %53,74 ve erkelerde %76,50 olduğu görülmektedir (Grafik 2). Erkekler kendi bağışıklık sistemlerine kadınlardan daha fazla güvenmektedirler. Hulular çalışmasında (2019) ölümü düşünme ve tanıklık ölçeği ortalama puanları kadınlarda daha yüksek bulmuştur. Başka çalışmalarda da ölümü



10-14 JUNE 2020


184

düşünme, ölümü deneyimleme ve ölüm kaygıları erkeklere göre kadınlarda daha belirgin şekilde görülmüştür. Ölüm kaygısı kadınlarda daha fazladır (Abdel-Khalek, 2005; Depaola ve ark., 2003; Madnawat ve Kachhawa, 2007; Morris, 2002). Erdoğdu ve Özkan ( 2007) ise çalışmalarında kadın ve erkekler arasında ölüm kaygısı açısından farkın olmadığını belirlemiştir. Bu çalışmada ölüm kaygısı puanları hem Korona virüs Salgın öncesi duruma hemde salgın sürecindeki durum düşünülerek verilen cevaplara göre erkek ve kadınlar arasında anlamlı şekilde farklıdır (p<0,001). Ölüm belirsizliği, ölümü düşünme ve açı çekme alt boyut ve ölüm kaygısı puanları kadınlarda erkelerden daha yüksektir. Ölüm kaygı ve korkularının kadınlarda daha fazla gözlemlenmesinin ana sebebi kadınların korkularını, duygularını, endişelerini sıkça ve rahatça dile getirebilmeleri olarak görülür (Kasar ve ark., 2016). Birçok araştırmaya göre ölüm kaygısını etkiyen tek bir faktör yoktur, birçok faktör etkilidir (Arpacı, 2011; Şahin, 2014; Özen, 2008). Örneğin eğitim düzeyi arttıkça ölüm kaygılarının azaldığı belirtilmektedir (Tanhan, 2013). Bu çalışmada salgın öncesi durumlar düşünülerek verilen cevaplarla hesaplanan puanlar salgın süreci ortamı düşünülerek verilen cevaplarla hesaplanan puanlardan anlamlı şekilde daha düşüktür (p<0,001). Salgın sürecinde ölüm kaygısı salgın öncesi duruma göre artmıştır. Bu çalışmada salgın sırasında öğrencilerin uyku düzeninde “değişiklik olmadı, fazla veya az uyuyorum” diyenlerin ölüm kaygısı toplam puanında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0,05). Yine bağışıklığı “güçlü, kısmen güçlü ve zayıf” belirtenlerin ölüm kaygısı puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0,05). Uyku düzenleri ile ve bağışıklıklarını algılama düzeyleri ölüm kaygısı üzerinde etkili olmamıştır denilebilir. Bu çalışmada Televizyon seyretme ve internette korona virüs haberlerini takip kullanımı ile Sosyal medyada virüs haberlerine maruz kalma durumuna göre ölüm kaygısı puanları farklılığı istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur (p>0,05). Sonuç: Üniversite öğrencilerinin ölüm kaygısı korona virüs sürecinden etkilenmiştir. Ölüm kaygısı cinsiyete göre değişmekle birlikte TV seyretme, internette haber takip ve sosyal medyadan bu tip haberlere maruz kalmaktan etkilenmemiştir. Öğrencilerin Ölüm kaygısını azaltıcı faaliyetlere daha fazla yönelmeleri sağlanabilir. KAYNAKLAR Abdel-Khalek, A. M. (2005). Death anxiety in clinical and non-clinical groups. Death

Studies, 29, 251–259. Cicirelli, V. G. (2002). Fear of death in older adults: predictions from terror management.



10-14 JUNE 2020


185

Depaola, S. J., Griffin, M., Young, J. R. and Neimeyer, R. (2003). Death anxiety toward the elderly among older adults: the role of gender and ethnicity. Death Studies, 27, 335-354.

Erdoğdu, M. Y., Özkan. M. (2007). Farklı Dini İnanışlardaki Bireylerin Ölüm Kaygıları İle Ruhsal Belirtiler ve Sosyo-Demografik Değişkenler Arasındaki İlişkiler. İnönü

Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 14 (3), 171-179. Göka, E. (2009). Ölme: Ölümün ve Geride Kalanların Psikolojisi. İstanbul: Timaş

Yayınları. Halıcı-Kurtalan, M. ve Karaırmak, Ö. (2016). Ölüm kaygısı, tinsellik, dindarlık eğilimi ve

varoluş kaygısı arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Spiritual Psychology and

Counseling, 1, 163-187. Hamouche S. (2020). COVID-19 and employees’ mental health: stressors, moderators and

agenda for organizational actions [version 1; peer review: awaiting peer review] Emerald Open Research, 2:15 (https://doi.org/10.35241/emeraldopenres.13550.1)

Hululular G. (2019). Orta Yaşlı Bireylerde Yaşam Doyumunu Etkileyen Umutsuzluk Depresyon ve Ölüm Kaygısının İncelenmesi, Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Klinik Psikoloji Anabilim Dalı, Lefkoşa

Kasar, S. K., Karaman, E., Sahin, S. D., Yıldırım, Y. ve Aykar, S. F. (2016). Yaşlı bireylerin yaşadıkları ölüm kaygısı ile yasam kalitesi arasındaki ilişki, Gümüşhane

üniversitesi sağlık bilimleri dergisi. 5,2, 48-55. Madnawat, A.V. S. and Kachhawa, P. S. (2007). Department of Psychology, University of

Rajasthan, Jaipur, India Age, Gender, And Living Circumstances: Discriminating Older Adults On Death Anxiety. Death Studies, 31, 763-769.

Morris, C. G. (2002). Psikolojiyi Anlamak (Psikolojiye Giriş) (Çev. Ayvaışık HB, Sayıl M), Türk Psikologlar Derneği Yayınları. 3. Baskı. ISBN: 9789756761212. İstanbul.

Lehto, R. H., & Stein, K. F. (2009). Death anxiety: An analysis of evolving concept. Research and Theory for Nursing Practice: An International Journal, 23(1), 23-41.

Macintyrea CR. (2020). On a knife’s edge of a COVID-19 pandemic: is containment still possible? Public Health Res Pract. 30.

Nyatanga, B., & Vocht, H. D. (2006). Towards a definition of death anxiety. International

Journal of Palliative Nursing, 12, 410-413. Shigemura J, Ursano RJ, Morganstein JC, et al.(2020). Public responses to the novel 2019

coronavirus (2019-nCoV) in Japan: mental health consequences and target populations. Psychiatry Clin Neurosci. 74(4): 281–282.

Solomon, S., Greenberg, J. ve Pyszczynski, T. (2000). Pride and prejudice: Fear of Death and social behavior. Current Directions in Psychological Science, 9, 200-204.

Tanhan, F. (2013). Ölüm Eğitiminin üniversite öğrencilerinde ölüm kaygısı ve psikolojik iyi olmaya etkisi. Journal of education faculty, 1 (10), 184-200.

Wink, P., & Scott, J. (2005). Does religiousness buffer against the fear of death and dying in late adulthood? Findings from a longitudinal study. Journal of Gerontology, 60B,

207-214.



10-14 JUNE 2020


186



10-14 JUNE 2020


187

Korona virüs salgın Sürecinde Üniversite Öğrencilerinin İyi

Oluş Durumları

Orhan Ahmet Şener1 Osman İmamoğlu2

1 Selçuk Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi/Konya 2 OMÜ Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesi /Samsun ÖZET

Bu çalışmanın amacı Korona virüs salgın Sürecinde Üniversite Öğrencilerinin İyi oluş Durumlarının araştırılmasıdır. Toplam 448 üniversite öğrencisinin doldurmuş olduğu psikolojik iyi oluş ölçeği değerlendirilmiştir. İstatistiksel işlemlerde bağımsız t-testi, paired t- testi, tekyönlü varyans analizi ve LSD testleri kullanılmıştır. Cinsiyete göre Salgın öncesi ve sürecinde Psikolojik iyi oluş durumları istatistiksel olarak farklıdır (p<0,001). Kadınların iyi oluş puanları erkeklerden daha yüksektir. Yine Salgın öncesi durum psikolojik iyi oluş puanı salgın sürecinde psikolojik iyi oluş puanından anlamlı şekilde yüksektir. Salgın süreci psikolojik iyi oluş seviyesini düşürmüştür. Salgın sürecinde Uyku düzenine göre öğrencilerin iyi oluş puanları anlamlı şekilde değişmiştir (p<0,05). Buna karşılık algıladıkları bağışıklık durumuna göre psikolojik iyi oluş puanı farklılığı önemsizdir (p>0,05). Sonuç: Üniversite öğrencilerinin iyi oluş durumları cinsiyete göre değişmiş ve salgın sürecinden olumsuz etkilenmiştir. İyi oluş düzeyleri uyku durumu ile etkilenirken bağışıklıklarının seviyesine inanmaları ile ilgisiz bulunmuştur. Öğrencilere iyi oluş konusunda eğitim ve seminerler düzenlenmesi önerilebilir. Anahtar kelimeler: Korona virüs, İyi oluş, Öğrenci The well-being of university students during the corona virus

epidemic process ABSTRACT

The aim of this study is to investigate the well-being of university students during the corona virus epidemic process. The psychological well-being scale filled by 448 university students was evaluated. Independent t-test, paired t-test, unidirectional variance analysis and LSD tests were used in statistical operations. According to gender, psychological well-being are statistically different before and during the epidemic (p <0.001). Women's well-being scores are higher than men's. Again, the pre-epidemic situation psychological well-being score is significantly higher than the psychological well-being score during the epidemic process. The epidemic process lowered the level of psychological well-being. During the epidemic, students' well-being scores changed significantly according to the sleep pattern (p <0.05). On the other hand, the psychological well-being score difference is insignificant according to the immune status they perceive (p> 0.05). Conclusion: The well-being of university students varied by gender and was negatively affected by the epidemic process. While well-being levels were affected by sleep status, they were found irrelevant to their belief in the level of their immunity. It may be suggested for students organize training and seminars on well-being. Keywords: Corona virus, Well-being, Student



10-14 JUNE 2020


188

GİRİŞ

İyi oluş kavramı hem bedensel ve ruhsal sağlık açısından hem de başarı, yüksek iş performansı ve mutluluk gibi birçok olumlu yaşam çıktıları ile ilişkilendirilir (Ayyash-Abdo ve Alamuddin, 2007; Deci ve Ryan, 2008; Ryan ve Deci, 2001; Weiss ve ark., 2008). Öznel iyi oluş ve psikolojik iyi oluş diye iki boyutta düşünülür. Öznel iyi oluş olumlu ve olumsuz duygulanımla birlikte yaşam doyumunu kapsar (Diener, 1984; Pavot, 2008). Öznel iyi oluş yerine kişisel iyi oluş kullanılabilir. Kişisel iyi oluş, bireyin yaşam doyumu ve kalitesini nasıl algıladığını ifade etmek için kullanılan en kapsamlı kavram olmasının yanı sıra, ferdin genel iyi oluşunun asgari düzeyde ölçümünü sağlar (Sarriera ve ark., 2012; Yousefi, Alipour ve Sharif,2011; Wills, 2009). Psikolojik iyi oluş kişinin kendini gerçekleştirme çabası olarak tanımlanır ve altı boyutu içerir. Bunlar; başkalarıyla pozitif ilişkiler, çevresel ustalık, kendini kabullenme, özerklik, kişisel gelişim ve yaşam amacı olarak sayılır (Kjell ve ark., 2013; Kokko, Tolvanen ve Pulkkinen, 2013; Ryan ve Deci, 2001). Ferdin kişisel iyi oluşunu belirlemeye yönelik sekiz önemli alan olduğu ileri sürülür. Bunlar, a) yaşam standardı, b) kişisel sağlık, c) yaşamda başarı, d) kişisel ilişkiler, e) kişisel güvenlik, f) toplumsal bağ/aidiyet, g) gelecekten emin olma ve h) maneviyet/dindir (Meral, 2014; Bekiroğlu ve Tatar,2019). Bireylerin yaşam kalitesinin bir göstergesi olarak da kabul edilen iyi oluş, zihinsel, duygusal, bilişsel ve fiziksel sağlığa olan katlıları ve depresyon, aleksitimi, tükenmişlik, stres gibi patolojilerin engellenmesiyle bağlantılı olan duygusal süreçleri merkeze alan yapılarla ilişkileri bakımından son derece önemli bir kavramdır (Lin ve ark., 2016; Meral, 2014; Paez ve ark., 2013; Shaheen ve Shaheen, 2016). Bir pandemi dünya ekonomileri ve toplumlarında keskin şoklara yol açarken bireyler üzerinde olumsuz etkileri olur (MacIntyrea, 2020; Shigemura ve ark., 2020). Tespit edilen literatürde Yeni Korona virüsün bireyin ruh sağlığı üzerindeki olumsuz etkisini bildirmektedir. Stresler arasında güvenlik algısı, tehdit ve bulaşma riski, bilinmeyene karşı bilgisizlik, karantina ve hapsetme, damgalama (belirli bir durum, kalite veya kişi ile ilişkili utanç işareti) ve sosyal dışlanma ile finansal kayıp ve iş güvensizliği bulunmaktadır (Hamouche,2020). Bireylerin yaşamlarında karşılaştıkları olumsuz durumlar ve zorluklara olumlu yönlerinden bakmaya yönelik bakış açısı geliştiren pozitif psikolojinin temel belirleyicisi “iyi oluş” tur (Çankır ve Yener,2017). Bu çalışmanın amacı Korona virüs salgın Sürecinde Üniversite Öğrencilerinin İyi oluş Durumlarının araştırılmasıdır.



10-14 JUNE 2020


189

YÖNTEM

Katılımcılar: Katılımcılar üniversite öğrenimi gören gençlerden oluşmuştur. Toplam 448 üniversite öğrencisinin doldurmuş olduğu anketler değerlendirilmiştir. Anketler gönüllülük esasına göre doldurulmuştur. Veri toplama

Psikolojik İyi Oluş Ölçeği (PİOÖ):KİOİ-Y formunun ölçüt bağıntılı geçerlik çalışması kapsamında kullanılan diğer bir ölçek öznel iyi oluş kavramının sosyo-psikolojik yönünü tamamlayıcı bir ölçek olarak Diener ve meslektaşları tarafından geliştiren Psikolojik İyi Oluş Ölçeğidir (PİOÖ) (Diener, Scollon ve Lucas, 2009; Diener ve diğ., 2010). Türkçeye uyarlama çalışması Telef (2011; 2013) tarafından yapılan PİOÖ, sekiz maddeden (örnek ölçek maddeleri: Sosyal ilişkilerim destekleyici ve tatmin edicidir -Geleceğim hakkında iyimserim) oluşan ve 7’li likert tipi (1: kesinlikle katılmıyorum –7: kesinlikle katılıyorum) olumlu ilişkiler, yeterlik hisleri, anlamlı ve amaçlı bir yaşama sahip olmak gibi insan fonksiyonunun önemli öğelerini değerlendiren bir ölçme aracıdır. Alınan yüksek puanların bireyin sahip olduğunu psikolojik kaynak ve gücün çokluğunu gösterdiği ölçekte alınabilecek en düşük puan 8, en yüksek puan 56’dır. Bu araştırmada PİOÖ’nin Cronbach alfa güvenirliği 0,88 olarak hesaplanmıştır(Telef,2011;2003). İstatistiksel işlemeler

İstatistiksel işlemlerde SPSS 23,00 paket programı kullanılmıştır. Verilerin normal dağılıp dağılmadığını test etmek için Kolmogorov-Smirnov testi yapılmış ve verilerin normal dağılım gösterdiği tespit edilmiştir. İstatistiksel işlemlerde bağımsız t-testi, paired t- testi, tekyönlü varyans analizi ve LSD testleri kullanılmıştır. BULGULAR

Tablo 1 Cinsiyete göre Yaş, Boy uzunluğu ve Vücut ağırlıkları karşılaştırılması

Cinsiyet

N ortalama St.sapma t-test


Boy Uzunluğu (cm)

Erkek 234 178,06 6,14 20,82** Kadın 214 165,77 6,35


Erkek 234 74,23 8,59 18,48** Kadın 214 58,63 9,28

**p<0,001



10-14 JUNE 2020


190



Tablo 2 Cinsiyete göre Salgın öncesi ve sürecinde Psikolojik iyi oluş durumları

Cinsiyet N Ort. St.sapma t-test Salgın öncesi duruma

Psikolojik iyi oluş Erkek 234 39,70 11,46 -4,78** Kadın 214 44,36 9,07

Salgın sürecinde Psikolojik iyi oluş

Erkek 234 37,05 10,61 -4,29** Kadın 214 41,11 9,29

16,82

35,05

48,13

12,19

26,52

61,11

0

10

20

30

40

50

60

70


%

Kadın Erkek

7,48

38,7953,74

2,56

20,94

76,5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90


%

Kadın Erkek



10-14 JUNE 2020


191

Salgın öncesi durum Psikolojik iyi oluş 448 41,92 10,63 Paired t=9,34** Salgın sürecinde Psikolojik iyi oluş 448 38,99 10,19

**p<0,001

Tablo 3. Salgın sürecinde Uyku düzenine ve bağışıklık durumuna göre psikolojik iyi oluş puanı karşılaştırılması

N Ortalama

St.sapma

F/LSD

Uyku düzeni Uyku durumunda değişiklik olmadı (1)

185

40,05 10,56 3,77* 2<1,3

Daha fazla uyuyorum (2) 199

37,52 10,16

Daha az uyuyorum (3) 64 40,46 8,61 Bağışıklığı algılama

Bağışıklık güçlü 294

39,17 10,49 1,83

Bağışıklık kısmen güçlü 132

39,27 8,97

Bağışıklık zayıf 22 34,95 12,46

*p<0,05

Tablo 4. Salgın sürecinde Televizyon seyretme ve internette korona virüs haberlerini takip ile Sosyal medyada buna maruz kalma durumuna göre iyi oluş puanları karşılaştırılması

N Ort. St.sapma F/LSD

TV+ internet 0-2 saat 342 38,96 10,07 0,30 3-4 saat 78 38,65 10,54

5 saat ve üzeri 28 40,36 10,95 Sosyal Medyada

Maruz kalma Asla (1) 17 36,88 13,94 2,85*

2>4,5

Arada sırada (2) 60 42,27 9,18 Bazen (3) 54 39,02 10,14

Genellikle (4) 297 38,76 9,81 Çok sık (5) 20 34,35 13,08

*p<0,05 TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu çalışmada katılımcıların yaş ortalaması erkeklerde 21,14 yıl ve kadınlarda 20,29 yıl şeklinde olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların boy uzunluğu ve vücut ağırlıkları cinsiyete göre birbirinden farklı olduğu tespit edilmiştir (p<0,001). Bu çalışmada Öğrencilerin salgın sırasında Yaklaşık yarısının vücut ağırlığı değişmediği görülmüştür. Erklerin vücut ağırlığında değişim olmama oranı daha fazladır (erkeler %61,11 ve kadınlar %48,13). Vücut ağırlığında



10-14 JUNE 2020


192

artış olduğunu belirtenler erkelerde %26,50 ve kadınlarda %35,05 olduğu belirlenmiştir (Grafik 1). Öğrencilerin bağışıklığını zayıf görme durumları düşüktür. Bağışıklıklarının kısmen güçlü olduğuna inanma durumları kadınlarda %38,79 ve erkeklerde %20,94 iken bağışıklığını güçlü görenler kadınlarda %53,74 ve erkelerde %76,50 olduğu görülmektedir (Grafik 2). Erkekler kendi bağışıklık sistemlerine kadınlardan daha fazla güvenmektedirler. Inglehart bir çalışmada( 2002) cinsiyete göre iyi oluş düzeyinin değiştiğini belirtmiştir. Buna karşılık Bekiroğlu ve Tatar (2016) çalışmalarında böyle bir sonuç elde edilmemiştir. Bu çalışmada cinsiyete göre Salgın öncesi ve sürecinde Psikolojik iyi oluş durumları istatistiksel olarak farklıdır (p<0,001). Kadınların iyi oluş puanları erkeklerden daha yüksektir. Yine Salgın öncesi durum psikolojik iyi oluş puanı salgın sürecinde psikolojik iyi oluş puanından anlamlı şekilde yüksektir (pared t =9,34). Salgın süreci psikolojik iyi oluş seviyesini düşürmüştür. İyi oluş bireyin yaşamında endişe, tedirginlik, depresyon ve diğer psikolojik rahatsızlıkları duymama hali olarak tanımlanmaktadır (Ryff, 1995). Sarı ve Çakır (2016) çalışmalarında mutluluk korkusu ile psikolojik iyi oluş arasında da negatif yönde düşük düzeyde anlamlı bir ilişki bulmuştur. Bu çalışmada Salgın sürecinde Uyku düzenine göre öğrencilerin iyi oluş puanları anlamlı şekilde değişmiştir (p<0,05). Buna karşılık algıladıkları bağışıklık durumuna göre psikolojik iyi oluş puanı farklılığı önemsizdir (p>0,05). Uyku durumunda değişiklik olmayanların iyi oluş puanları daha fazla ve daha az uyuyanlardan daha yüksektir. Bu çalışmada salgın sürecinde Televizyon seyretme ve internette korona virüs haberlerini takip etme saatlerine göre iyi oluş puanı değişmemiştir (p>0,05). Buna karşılık Sosyal medyada Korona virüs haberlerine maruz kalma durumuna göre iyi oluş puanları farklılaşmıştır (p<0,05). Sarı ve Çakır (2016) iyi oluşa yönelik kültürün etkisinin yadsınamayacağını belirtmişlerdir. Korona virüs salgını sürecinde kültürel ve sosyal destek önemli olduğu göz ardı edilmemelidir. Öğrencilere iyi oluş konusunda eğitim ve seminerler düzenlenmesi önerilebilir. Sonuç: Üniversite öğrencilerinin iyi oluş durumları cinsiyete göre değişmiş ve salgın sürecinden olumsuz etkilenmiştir. İyi oluş düzeyleri uyku durumu ile etkilenirken bağışıklıklarının seviyesine inanmaları ile ilgisiz bulunmuştur. Öğrencilere iyi oluş konusunda eğitim ve seminerler düzenlenmesi önerilebilir. KAYNAKLAR



10-14 JUNE 2020


193

Ayyash-Abdo, H., & Alamuddin, R. (2007). Predictors of subjective well-being among college youth in Lebanon. The Journal of Social Psychology, 147(3), 265-284.

Bekiroğlu, B., Tatar, O. (2019). Genç Yetişkinlerde Kişisel İyi Oluşun Duygu Odaklı Yapılarla İncelenmesi. Social Sciences Research Journal, 8 (3), 204-218.

Çankı B., Yener S. (2017). İş’te Pozitif Davranış, Çizgi Kitabevi Yayınları: 809, ISBN: 978-605-196-097-5

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2008). Hedonia, eudaimonia, and well-being: an introduction. Journal of Happiness Studies, 9(1), 1-11.

Diener, E., Scollon, C. N., & Lucas, R. E. (2009). The evolving concept of subjective well-being: The multifaceted nature of happiness. Social Indicators Research, 39

Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological Bulletin, 95(3), 542-575. Hamouche S. (2020). COVID-19 and employees’ mental health: stressors, moderators and

agenda for organizational actions [version 1; peer review: awaiting peer review] Emerald Open Research, 2:15 (https://doi.org/10.35241/emeraldopenres.13550.1)

Inglehart, R. (2002). Gender, aging, and subjective well-being. International Journal of Comparative Sociology, 43(3-5), 391-408

Kjell, O. N., Nima, A. A., Sikström, S., Archer, T., & Garcia, D. (2013). Iranian and Swedish adolescents: differences in personality traits and well-being. PeerJ, 1, e197.

Kokko, K., Tolvanen, A., & Pulkkinen, L. (2013). Associations between personality traits and psychological well-being across time in middle adulthood. Journal of Research in Personality, 47(6), 748-756.

Lin, D. T., Liebert, C. A., Tran, J., Lau, J. N., & Salles, A. (2016). Emotional intelligence as a predictor of resident well-being. Journal of the American College of Surgeons, 223(2), 352-358.


Meral, B. F. (2014). Kişisel İyi Oluş İndeksi-Yetişkin Türkçe formunun psikometrik özellikleri. The Journal of Happiness and Well-Being, 2(2), 119-131.

Paez, D., Seguel, A. M., & Martinez-Sanchez, F. (2013). Incremental validity of alexithymia,emotional coping and humor style on happiness and psychological well-being. Journal of Happiness Studies, 14(5), 1621-1637.

Pavot, W. (2008). The assessments of subjective well-being. In M. Eid & R. J. Larsen (Eds.),The science of subjective well-being (pp. 124-140). New York: The Guilford Press.

Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2001). On happiness and human potentials: a review of research on hedonic and eudaimonic well-being. Annual Review of Psychology, 52(1), 141-166.

Ryff, C. D. (1995). Psychological well-being in adult life. Current Directions in Psychological Science, 4, 99-104

Sarı T., Çakır G. (2016). Mutluluk Korkusu İle Öznel Ve Psikolojik İyi Oluş Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Journal of Research in Education and Teaching, Cilt:5 Özel Sayı Makale No: 25: 222-229

Sarriera, J. C., Abs, D., Casas, F., & Bedin, L. M. (2012). Relations between media, perceived social support and personal well-being in adolescence. Social Indicators Research, 106(3),545-561.

Shaheen, S., & Shaheen, H. (2016). Emotional intelligence in relation to psychological wellbeing among students. The International Journal of Indian Psychology, 3(4), 206-213.



10-14 JUNE 2020


194

Shigemura J, Ursano RJ, Morganstein JC, et al.(2020). Public responses to the novel 2019 coronavirus (2019-nCoV) in Japan: mental health consequences and target populations. Psychiatry Clin Neurosci. 74(4): 281–282.

Telef, B. B. (2001). Psikolojik İyi Oluş Ölçeği (PİOO): Türkçeye Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması.11. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi, 3–5 Ekim, Selçuk-İzmir.

Telef, B. B. (2013). Psikolojik iyi oluş ölçeği (PİOO): Türkçeye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(3), 374-384.

Weiss, A., Bates, T. C., & Luciano, M. (2008). Happiness is a personal(ity) thing: the genetics of personality and well-being in a representative sample. Psychological Science, 19(3),205-210.

Wills, E. (2009). Spirituality and subjective well-being: evidences for a new domain in the personal well-being index. Journal of Happiness Studies, 10(1), 49-69.

Yousefi, A. A., Alipour, A., & Sharif, N. (2011). Reliability and validity of the “Personal Well-being Index-Adult” in mothers of mentally retarded students in north of Tehran-Iran. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences, 5(2), 106-113.



10-14 JUNE 2020


195

Korona Virüs Salgını Sürecinde Üniversite Öğrencilerinin

Yaşam Doyum Düzeylerinin İncelenmesi

Orhan Ahmet Şener1 Osman İmamoğlu2

1 Selçuk Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi/Konya 2 OMÜ Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesi /Samsun ÖZET

Bu çalışmada Korona virüs salgını sürecinde Üniversite öğrencilerinin Yaşam Doyum Düzeylerinin İncelenmesi amaçlanmıştır. Toplam 448 üniversite öğrencisinin doldurmuş olduğu yaşam doyum ölçeği değerlendirilmiştir. İstatistiksel işlemlerde bağımsız t-testi, paired t- testi, tekyönlü varyans analizi ve LSD testleri kullanılmıştır. Cinsiyete göre hem salgın öncesi duruma hemde salgın sürecindeki durumlarına göre yaşam doyum puanları istatistiksel olarak önemsizdir (p>0,05). Yeni korona virüs salgını öncesi duruma göre salgın sürecindeki yaşam doyum puanları istatistiksel olarak önemli şekilde düşmüştür (p<0,001). Salgın sürecinde Uyku düzenine ve bağışlılıklarını algılama durumuna göre yaşam doyum puanları değişmiştir (p<0,05 ve p<0,001). Bu çalışmada Salgın sürecinde Televizyon seyretme ve internette korona virüs haberlerini takip ile Sosyal medyada korona virüs haberlerine maruz kalma seviyesine göre yaşam doyum puanları farklılığı önemsizdir (p>0,05). Sonuç: Üniversite öğrencilerinde cinsiyete göre yaşam doyum düzeyleri değişmemektedir. Yaşam doyum düzeyleri Yeni korona virüs salgını sürecinde olumsuz etkilenmiştir. Bu olumsuz etkilenmeye uyku düzeni ve bağışıklıklarına güvenme etkili olurken, TV seyretme, internette haberleri takip ve salgınla ilgili sosyal medyada haberler maruz kalmanın etkili olmadığı söylenebilir. Anahtar kelimeler: Yaşam Doyumu, Öğrenci, Korona virüs Investigation of University Students' Life Satisfaction Levels

during Corona Virus Outbreak Process ABSTRACT

In this study, it was aimed to investigate the life satisfaction levels of university students during the corona virus epidemic process. The life satisfaction scale filled by 448 university students was evaluated. Independent t-test, paired t-test, unidirectional variance analysis and LSD tests were used in statistical operations. According to gender, life satisfaction scores are statistically insignificant both according to the pre-epidemic condition and their status during the epidemic process (p> 0.05). According to the situation before the new corona virus epidemic, life satisfaction scores decreased significantly in the epidemic process (p <0.001). During the epidemic, life satisfaction scores changed according to the sleep pattern and perception of their immunity (p <0.05 and p <0.001). In this study, watching TV in the epidemic process and following the corona virus news on the internet and the difference in life satisfaction scores according to the level of exposure to corona virus news in social media are insignificant (p> 0.05). Conclusion: Life satisfaction levels of university students do not change according to gender. Life satisfaction levels. The new corona virus was negatively affected during the epidemic process. While relying on sleep patterns and immunity is effective on this negative impact, it



10-14 JUNE 2020


196

can be said that watching TV, following the news on the internet, and exposure to social media about the epidemic are not effective. Keywords: Life Satisfaction, Student, Corona virus GİRİŞ Doyum, beklentilerin, gereksinimlerin, istek ve dileklerin karşılanmasıdır. “Yaşam doyumu” ise bir insanın beklentileriyle (ne istediği), elinde olanların (neye sahip olduğu) karşılaştırılmasıyla elde edilen durum ya da sonuçtur. Yani kişinin beklentilerinin, gerçek durumla karşılaştırılmasıyla ortaya çıkan sonucu ifade etmektedir (Özer ve Karabulut, 2003). Yaşam doyumu, bilişsel/yargısal bir sürece işaret eder ve fertlerin kendi seçtikleri ölçütlere göre yaşam kalitelerinin genel değerlendirmesi olarak tanımlanır (Shin ve Johnson, 1978; Diener ve ark., 1985; Diener ve Suh, 1997). Yaşam doyumu öznel iyi oluşun bilişsel bir bileşeni ve kişinin yaşamıyla ilgili bilişsel yargıları içerir (Diener, 1984). Yaşam doyumu öznel iyi oluş yapısının bilişsel/yargısal boyutunu oluşturur. Doyumun yargısal durumu, ferdin içinde bulunduğu şartların uygun standartlarla karşılaştırmasına dayalıdır. İnsanların ne derece doyum sağladıkları ile ilgili yargılarının, mevcut gidişat ile ferdin kendisi için belirlemiş olduğu (dışarıdan dayatılmamış) standartların karşılaştırılmasına dayalı olduğu belirtilir (Diener ve ark., 1985). Yaşam doyumu denildiğinde, belirli bir duruma ilişkin doyum değil, tüm yaşantılardaki doyum anlaşılmaktadır. Genel olarak bireyin istek ve başarıları arasındaki uyum ne kadar çok ise yaşamdan o kadar çok doyum alınacağı varsayılmaktadır (Diener, Oishi & Lucas, 2003). Beklentilerin ve gereksinimlerin karşılanması durumunda bireylerde yüksek yaşam doyumu, karşılanmaması durumunda ise düşük yaşam doyumu görüldüğü farklı çalışmalar ile ortaya konulmuştur (Diener, 2000; Diener, Emmons, Larsen & Griffen, 1985). Yaşam doyumu, kişinin bir bütün olarak kendi yaşamının genel kalitesini olumlu olarak değerlendirmesinin derecesidir (Kaba ve ark.,2018). Yaşam doyumu; bir insanın beklentileriyle elinde olanların karşılaştırılmasıyla elde edilen durum ya da sonuçtur (Haybron, 20043). Yaşam doyumu insanın kendi belirlediği ölçütlere uygun bir biçimde tüm hayatını olumlu değerlendirmesi ve kapsamlı bir mutluluğun önemli bir öğesidir (Diener ve ark.,1985). Yaşam doyumu insanın yaşamla ilgili inanç ve değerlendirmelerinin tamamı veya insanın hayatıyla ilgili genel tutumudur (Rice ve ark., 1992). Yaşam doyumu, genel olarak ferdin hayatının kalitesini kendisinin belirlemiş olduğu ölçütlere göre değerlendirmesidir ( Shin ve Johnson,1978). Yaşam doyumu, bir bütün olarak yaşamın toplam kalitesinin olumlu gelişiminin derecesi olarak tanımlanır (Veenhoven, 1996a). Yaşam



10-14 JUNE 2020


197

doyumu, belli bir alanla sınırlı olmayıp, yaşamın tümünün olumlu olarak değerlendirilmesi olarak tanımlanabilir. Yaşam memnuniyetinin objesi yaşamın tüm alanlarıdır (Veenhoven, 1996b). Ferdin hayatına ilişkin olumlu değerlendirmelerinin olumsuz değerlendirmelere göre yüksek olması yaşam kalitesinin de yüksek olduğunu gösterir (Myers ve Diener, 1995). Appleton ve Song (2008) yaşam doyumunun bileşenlerini altı kategoriye ayırmıştır Bunlar; kişinin gelir düzeyi, mesleği ve sosyal statüsü, sahip olduğu imkânlar ve sosyal hareketliliği, refah şartları, mevcut devlet politikası ile çevre, aile ve sosyal ilişkiler olarak sayılır. Yaşam doyumunun kişinin mevcut hayat şartları ve kişisel standartlarına göre değişebilecek dinamik bir yapısı vardır (Diener (1984). İnsanların yaşam doyumu birçok durumdan etkilenebilir. Bunlardan bazıları, günlük yaşamdan alınan mutluluk, yaşama yüklenen anlam, amaçlara ulaşma konusunda uyum, pozitif bireysel kimlik, bedensel olarak bireyin kendisini iyi hissetmesi, ekonomik, güvenlik ve sosyal ilişkilerdir (Yılmaz ve Arsan, 2013). Yaşam doyumunu etkileyen temel faktörler şöyle sıralanabilir: Özgürlük, demokrasi, açık fikirli olmak, aktif olmak, politik istikrar, kendi hayatının kontrolünü kendi elinde olduğunu hissetmek, bedensel ve ruhsal olarak sağlam olmak, evli olmak, ailesi ve arkadaşları ile iyi ilişkiler içerisinde bulunmak, spor yapmak, güvenilir bir bölgede yaşamak, sosyal çevrenin geniş olması, pozitif bireysel kimlik (Özdevecioğlu ve Aktaş, 2007). Yaşam doyumuna ilişkin tanımlamalar her ne kadar kişinin genel olarak tüm yaşantısına yönelik doyum düzeyini ifade ediyor olsa da yapılan çalışmalar bireylerin iş yaşantısında yaşadığı memnuniyetin toplam yaşam doyumu üzerinde oldukça önemli olduğunu göstermektedir (Sürücü,2016).Yaşamın bütünü kapsayan yaşam doyumu, kişinin nasıl bir ruh sağlığı içerisinde olduğunu gösteren önemli bir göstergedir. Yaşamda meydana gelecek çeşitli engellemeler, zorlanmalar, çatışmalar ve ani olumsuz değişimler, yaşam doyum düzeyinin düşmesine neden olabilir (Demirel ve ark.,2001).Tespit edilen literatürde Yeni Korona virüsün bireyin ruh sağlığı üzerindeki olumsuz etkisini bildirmektedir. Stresler arasında güvenlik algısı, tehdit ve bulaşma riski, bilinmeyene karşı bilgisizlik, karantina ve hapsetme, damgalama (belirli bir durum, kalite veya kişi ile ilişkili utanç işareti) ve sosyal dışlanma ile finansal kayıp ve iş güvensizliği bulunmaktadır (Hamouche,2020).Bu çalışmanın amacı Korona virüs salgını sürecinde Üniversite öğrencilerinin Yaşam Doyum Düzeylerinin İncelenmesidir YÖNTEM



10-14 JUNE 2020


198

Katılımcılar: Katılımcılar üniversite öğrenimi gören gençlerden oluşmuştur. Toplam 448 üniversite öğrencisinin doldurmuş olduğu anketler değerlendirilmiştir. Anketler gönüllülük esasına göre doldurulmuştur. Veri toplama:

Yaşam Doyumu Ölçeği: Ölçek Diener ve ark.,(1985) tarafından bireylerin yaşam doyumu düzeylerini belirlemek amacı ile geliştirilmiştir. Bu çalışmada Yaşam Doyumu Ölçeğinin Türkçeye uygunluğu Dağlı ve Baysal (2016) tarafından yapılan şekli kullanılmıştır. Ölçek bireyin sahip olduğu yaşam koşullarının niteliğine ilişkin algılarını ve yaşamdan elde ettiği doyumu belirten toplam beş sorudan oluşan likert tipli bir ölçektir. Yapılan araştırmada bu sistemde ölçekteki ifadelerin puanlanması; Hiç katılmıyorum (1), Çok az katılıyorum (2), Orta düzeyde katılıyorum (3), Büyük oranda katılıyorum (4) ve Tamamen katılıyorum (5) seklindedir. Ölçekten alınabilecek toplam puan 5 ile 25 arasında değişmektedir ( Altay ve Aydın-Avcı,2009). En düşük puan 5 ve en yüksek 25’dir Puanın yüksek olması yaşam duyumunun iyi olduğu anlamına gelir (Dağlı ve Baysal,2016). Ölçekten alınan puanların yüksek olması yaşam doyumu düzeyinin yüksek olduğunu belirtmektedir (Özkara ve ark.,2015). İstatistiksel işlemeler

İstatistiksel işlemlerde SPSS 23,00 paket programı kullanılmıştır. Verilerin normal dağılıp dağılmadığını test etmek için Kolmogorov-Smirnov testi yapılmış ve verilerin normal dağılım gösterdiği tespit edilmiştir. İstatistiksel işlemlerde bağımsız t-testi, paired t- testi, tekyönlü varyans analizi ve LSD testleri kullanılmıştır BULGULAR

Tablo 1. Cinsiyete göre Yaş, Boy uzunluğu ve Vücut ağırlıkları karşılaştırılması

Cinsiyet

N ortalama St.sapma t-test


Boy Uzunluğu (cm)

Erkek 234 178,06 6,14 20,82** Kadın 214 165,77 6,35


Erkek 234 74,23 8,59 18,48** Kadın 214 58,63 9,28

**p<0,001



10-14 JUNE 2020


199



Tablo 2. Cinsiyete göre Salgın öncesi ve Salgın sürecinde Yaşam doyum puanlarının karşılaştırılması

16,82

35,05

48,13

12,19

26,52

61,11

0

10

20

30

40

50

60

70


%

Kadın Erkek

7,48

38,7953,74

2,56

20,94

76,5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90


%

Kadın Erkek



10-14 JUNE 2020


200

Cinsiyet N Ortalama

St.sapma

t-test

Salgın öncesi duruma göre Yaşam doyum

Erkek 234 16,23 4,08 -0,38 Kadın 214 16,38 4,11

Salgın sürecinde Yaşam doyum

Erkek 234 14,01 4,47 1,37 Kadın 214 13,46 4,03

Salgın öncesi duruma göre yaşam doyum 448 16,30 4,08 Paired t =14,87** Salgın sürecinde Yaşam doyum 448 13,75 4,27

**p<0,001

Tablo 3. Salgın sürecinde Uyku düzenine ve bağışıklık durumuna göre yaşam doyum puanı karşılaştırılması

N Ortalama St.sapma F/LSD

Uyku durumunda değişiklik olmadı (1) 185 14,81 4,06 10,83** 2<1,3 Daha fazla uyuyorum (2) 199 12,83 4,50

Daha az uyuyorum (3) 64 13,52 3,41 Bağışıklık güçlü (1) 294 14,15 4,37 5,97*

1>3 Bağışıklık kısmen güçlü (2) 132 13,27 4,11 Bağışıklık zayıf (3) 22 11,27 2,51

*p<0,05 ve p<0,001

Tablo 4. Salgın sürecinde Televizyon seyretme ve internette korona virüs haberlerini takip ile Sosyal medyada buna maruz kalma durumuna göre yaşam doyum puanları

karşılaştırılması N Ort. St.sapm

a F

TV+ internet 0-2 saat 342 13,70 4,21 0,78 3-4 saat 78 13,60 4,52

5 saat ve üzeri 28 14,71 4,30 Sosyal

Medyada Maruz kalma

Asla 17 14,76 4,38 1,69 Arada sırada 60 13,23 4,26

Bazen 54 14,80 4,31 Genellikle 297 13,68 4,26

Çok sık 20 12,55 4,01

TARTIŞMA VE SONUÇ



10-14 JUNE 2020


201

Bu çalışmada katılımcıların yaş ortalaması erkeklerde 21,14 yıl ve kadınlarda 20,29 yıl şeklinde olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların boy uzunluğu ve vücut ağırlıkları cinsiyete göre birbirinden farklı olduğu tespit edilmiştir (p<0,001). Hanbay ve ark., (2017) bir çalışmada yaşam doyumu kilo değişkenlerine göre anlamlı farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada öğrencilerin salgın sırasında Yaklaşık yarısının vücut ağırlığı değişmediği görülmüştür. Erklerin vücut ağırlığında değişim olmama oranı daha fazladır (erkeler %61,11 ve kadınlar %48,13). Vücut ağırlığında artış olduğunu belirtenler erkelerde %26,50 ve kadınlarda %35,05 olduğu belirlenmiştir (Grafik 1). Vücut ağırlığını azaltmak için önlemler alınması tavsiye edilmelidir. Bu çalışmada öğrencilerin bağışıklığını zayıf görme durumları düşüktür. Bağışıklıklarının kısmen güçlü olduğuna inanma durumları kadınlarda %38,79 ve erkeklerde %20,94 iken bağışıklığını güçlü görenler kadınlarda %53,74 ve erkelerde %76,50 olduğu görülmektedir (Grafik 2). Erkekler kendi bağışıklık sistemlerine kadınlardan daha fazla güvenmektedirler. Bazı araştırmalar yaşam doyumunun cinsiyete göre anlamlı farklılık gösterdiğini belirtmiştir (Aydıner, 2011; Cenkseven ve Akbaş, 2007; Eryılmaz, 2012; Kaya ve ark., 2015; Tuzgöl-Dost, 2007). Bazı araştırmalara göre yaşam doyumu cinsiyete göre değişmemektedir (Avşaroğlu ve ark., 2005; Cömert ve ark., 2016; Demir,2019; Gündoğar ve ark., 2007;Hanbay ve ark.,2017; Özkara ve ark.,2015; Özgür ve ark., 2010). Birçok çalışma kadınların erkeklerden daha yüksek yaşam doyumu düzeyine sahip olduğunu belirtmiştir (Çam & Artar, 2014; Dost, 2007; Recepoğlu, 2013). Araştırmalarda birbiriyle farklı bulgular elde edilmesi araştırmalarda kullanılan örneklem grubunun kişisel, toplumsal ve kültürel değişkenler gibi demografik özelliklerine göre değişebileceği düşünülebilir (Demir,2019). Bu çalışmada cinsiyete göre hem salgın öncesi duruma hemde salgın sürecindeki durumlarına göre yaşam doyum puanları istatistiksel olarak önemsizdir (p>0,05). Sosyal çevrenin olmayışının duygusal yoksunluğu arttırdığı belirtilir (Kara ve ark., 2014). Duyusal yoksunluk yaşam doyumunu olumsuz etkiler. Bu çalışmada salgın öncesi duruma göre salgın sürecindeki yaşam doyum puanları istatistiksel olarak önemli şekilde düşmüştür (p<0,001). Korona virüs salgını yaşam doyumunu etkilemiştir. Bu çalışmada Salgın sürecinde Uyku düzenine ve bağışlılıklarını algılama durumuna göre yaşam doyum puanları değişmiştir (p<0,05 ve p<0,001). Daha fazla uyuyanların yaşam doyum puanı uyku süresinde değişiklik olmayan ve az uyuyanlara göre daha düşüktür. Bağışıklığını güçlü



10-14 JUNE 2020


202

olarak belirtenlerin yaşam doyum puanı bağışıklığını zayıf olarak belirtenlerden daha yüksektir. Bu çalışmada Salgın sürecinde Televizyon seyretme ve internette korona virüs haberlerini takip ile Sosyal medyada korona virüs haberlerine maruz kalma seviyesine göre yaşam doyum puanları farklılığı önemsizdir (p>0,05). Sonuç: Üniversite öğrencilerinde cinsiyete göre yaşam doyum düzeyleri değişmemektedir. Yaşam doyum düzeyleri Yeni korona virüs salgını sürecinde olumsuz etkilenmiştir. Bu olumsuz etkilenmeye uyku düzeni ve bağışıklıklarına güvenme etkili olurken, TV seyretme, internette haberleri takip ve salgınla ilgili sosyal medyada haberler maruz kalmanın etkili olmadığı söylenebilir. KAYNAKLAR

Appleton, S. and Song, L. (2008). Life satisfaction in urban China: components and

determinants. World Development, (36), 11. Avşaroğlu, S., Deniz, E. M. ve Kahraman, A. (2005). Teknik Öğretmenlerde Yaşam

Doyumu İş Doyumu ve Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi. Selçuk

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 115-129. Aydıner, B. B. (2011). Üniversite öğrencilerinin yaşam amaçlarının alt boyutlarının genel

öz-yeterlik yaşam doyumu ve çeşitli değişkenlere göre incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.

Cenkseven, F., ve Akbaş, T. (2007). Üniversite Öğrencilerinde Öznel Ve Psikolojik İyi Olmanın Yordayıcıların

Cömert, I.T., Özyeşil, Z.A. ve Özgülük, S.B. (2016). Satisfaction With Life, Meaning In Life, Sad Childhood Experiences, and Psychological Symptoms Among Turkish Students. Psychological Reports, 118(1): 236-250.

Çam, Z., & Artar, M. (2014). Ergenlikte Yaşam Doyumu Okul Türleri Bağlamında Bir İnceleme. Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 23-46.

Dağlı A.,Baysal N. (2016). Adaptation of The Satsfacton Wth Lfe Scale into Turksh: The Study of Valdty and Relablty, Electronic Journal of Social Sciences,15(59): 1250-1262

Demir M. (2019). Lise Öğrencilerinin Problem Çözme Becerileri, Algılanan Stres ve Yaşam Doyumu Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bilim Dalı Yüksek Lisans tezi, İstanbul

Demirel, S., Canat, S.( 2001). Ankara’daki Beş Eğitim Kurumunda Kendini Yaralama Davranışı üzerine bir Çalışma; Kriz Dergisi. 12. Baskı, Sayı:3. 1–9.

Diener, E. (1984). Subjective well-being. Psychological Bulletin, 95, 542–575. Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J. and Griffin, S. (1985). The satisfaction with life

scale. Journal of Personality Assessment, 49 (1), 71-75. Diener, E. and Suh, E. (1997). Measuring quality of life: Economic, social, and subjective

indicators. Social Indicators Research,40, 189-216.



10-14 JUNE 2020


203

Diener, E. (2000), Subjective well-being: The science of happiness and a proposal for anational index. American Psychologist, 55 (1), 34-43.

Diener, E., Gohm, C., Suh, E., and Oishi, S. (2000). Similarity of the relations between marital status and subjectivewell-being across cultures. Journal of Cross-Cultural Psychology, 31, 419–436.

Diener, M. L., and Diener McGavran, M.B. (2008). What makes people happy? A developmental approach to the literature on family relationships and well-being. In R. Larson and M. Eid (Eds.), The science of subjective well-being (pp. 347–375). New York

Dost, M. T. (2007). Üniversite Öğrencilerinin Yaşam Doyumunun Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Pam kkale niversitesi Eğitim Fakültesi ergisi, 2, 132-143.

Eryılmaz, S. (2012). Üniversite öğrencilerinde psikolojik sağlamlığı yordamada, yaşam

doyumu, benlik saygısı, iyimserlik ve kontrol odağının incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Muğla Üniversitesi, Muğla.

Gündoğar, D., Gül, S.S., Uskun, E., Demirci, S. & Keçeci, D. (2007). Üniversite Öğrencilerinde Yaşam Doyumunu Yordayan Etkenlerin İncelenmesi. Klinik

Psikiyatri, 10(1): 14-27. Hanbay E.,Keskin B.,Kahriman M. (2017). Research of The Life Satisfaction of Individuals

who Exersize Regularly, The Journal of International Social Research, 10(51):1305-1312.

Haybron D.M. (2004). “Happiness and The Importance of Life Satisfaction”, Delivered at the Department of Philosophy, University of Arizona.

Hamouche S. (2020). COVID-19 and employees’ mental health: stressors, moderators and agenda for organizational actions [version 1; peer review: awaiting peer review] Emerald Open Research, 2:15 (https://doi.org/10.35241/emeraldopenres.13550.1)

Kaba, İ., Erol, M. ve Güç, K. (2018). Yetişkin Yaşam Doyumu Ölçeğinin geliştirilmesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 1-14.

Kara F.M., Kelecek S., Aşçi F. H.(2014) Determination of Life Satisfaction and Loneliness Levels of Athletes’spouses, Hacettepe J. of Sport Sciences, 25 (2), 56–66

Kaya, C., Tansey, T.N., Melekoğlu, M. ve Çakıroğlu, O. (2015). Stress and Life Satisfaction of Turkish College Students. College Student Journal, 49(2): 257- 261.


Myers, D.G. and Diener, E. (1995). Who is happy? Psychological Science, (6), 1:10-16. Özer, M. ve Karabulut, Ö. (2003). Yaşlılarda yaşam doyumu. Geriatri, 6(2),72- 74. Özdevecioğlu, M. ve Aktaş, A. (2007). Kariyer bağlılığı, mesleki bağlılık ve örgütsel

bağlılığın yaşam tatmini üzerindeki etkisi: İş-Aile Çatışmasının Rolü. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi.Sayı:28, Ss.1-20.

Özgür, G., Babacan, A., & Durdu, B. (2010). Evde ve Yurtta Kalan Üniversite Öğrencilerinde Yaşam Doyumu. Psikiyatri Hemşireliği ergisi, 1, 25-32.

Özkara A.B.,Kalkavan A.,Çavdar S.(2015). Examination of the Life Satisfactions Levels of Students Receiving Education in Sports Sciences, International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS), Special Issue 3:336-346

Recepoğlu, E. (2013). Öğretmen Adaylarının Yaşam Doyumları ile Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Tutumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Hacettepe niversitesi Eğitim

Fakültesi Dergisi, 1, 311-326. Rice R.W., Frone M.R., McFarlin D.B. (1992). Work-Nonwork Conflict and the Perceived

Quality Of Life, Journal of Organizational Behavior, Vol.13, No.2, 155-168.



10-14 JUNE 2020


204

Shin, D. C., and Johnson, D. M. (1978). Avowed happiness as an overall assessment of the quality of life. Social Indicators Research, 5, 475-492

Shigemura J, Ursano RJ, Morganstein JC, et al.(2020). Public responses to the novel 2019 coronavirus (2019-nCoV) in Japan: mental health consequences and target populations. Psychiatry Clin Neurosci. 74(4): 281–282.

Sürücü Ö. (2016). Optimism, Life Satisfaction and Happiness in Professional Life; An Application for Hotel Employee, The Journal of International Social Research,9(43):2170-2176

Tuzgöl Dost, M. (2007). Üniversite Öğrencilerinin Yaşam Doyumunun Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (22) 132-143.

Veenhoven, R. (1996a). Chapter 1 in: Saris, W.E., Veenhoven, R., Scherpenzeel, A.C. and Bunting B. (Eds.). 'A comparative study of satisfaction with life in Europe. Eötvös University Press, 2, 11-48.

Veenhoven, R. (1996b). Happy Life-Expectancy: A Comprehensive Measure of Quality-ofLife in Nations. Social Indicators Research, Vol: 39, pp. 1–58.

Yılmaz, E. ve Aslan, H. (2013). Öğretmenlerin İş Yerindeki Yalnızlıkları ve Yaşam Doyumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi.(3), 3:59-69.



10-14 JUNE 2020


205

Özel Gereksinimli Bireyler Ve Akademik Başarıları Üzerine

Yapılan Araştırmaları İnceleme

Ayşenur ORAL*-Gözde KELEŞ*-Fırat DEMİROĞLU*-Aytekin Hamdi BAŞKAN**

*Dr. Öğr. Üyesi, Giresun Üniversitesi, Antrenörlük Eğitimi Bölümü

**Yüksek Lisans Öğrencisi, Giresun Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü

ÖZET Bu çalışmanın amacı 2018-2019 yıllarında ve bilim alanlarında özel gereksinimli bireylerin akademik başarıları üzerine yapılan araştırmaların incelenmesidir. Dünyada ve Türkiye’de özel gereksinimli birey sayısının her geçen gün arttığı bildirilmektedir. Özel gereksinimli kişilerin sahip oldukları özel gereksinim türüne ve seviyesine göre akademik öğrenmede güçlük oluştuğu bilinmektedir. Özel gereksinimli bireylerin eğitimlerine destek özel eğitim hizmetleri alması şartı ile genel eğitim okullarında akranlarıyla birlikte sürdürmeleri olarak kabul edilen kaynaştırma yaklaşımı, son otuz yıldır birçok ülkede yaygın olarak benimsenmektedir. Kaynaştırma eğitimi özel gereksinimi olan çocukların topluma uyum sağlayabilmesi için önemlidir. Birlikte eğitimin amacı, özel gereksinimli öğrencilerin akranlarıyla akademik ve sosyal yönden bütünleştirilerek sosyal ve duygusal ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Bu çalışmada araştırma konuları olan özel gereksinimli bireyler ve akademik başarının karşılaştırmalı olarak incelenmesinde yöntem olarak Google trend arama motorunun 2018-2019 yıllarındaki veri arşivi kullanılmıştır. Yapılan araştırmanın sonucunda özel gereksinimli kişiler için yapılan araştırma oranı akademik başarının araştırılmasına oranla oldukça yüksek olduğu görülmüş ve bu konuları şehirler arasında değerlendirdiğimizde özel gereksinimli kişilerin Türkiye’nin hemen hemen her ilinde araştırıldığı gözlemlenmiş ve oranları oldukça yüksek iken akademik başarının bir çok ilde ki kişiler tarafından araştırılmamış olması ve oran olarak Ankara ve İstanbul’da yapılan araştırmaların diğer illere göre fazla olduğu bulunmuştur.

Anahtar Kelime: Özel Gereksinimli Birey, Engelli, Akademik Başarı.

Investıgatıng The Reseraches On Indıvıduals Wıth Specıal

Requırements And Academıc Successes

ABSTRACT

The aim of this study is to examine the researches on the academic achievement of individuals with special needs in 2018-2019 and in the fields of science. It is reported that the number of the individuals with special needs in the world and Turkey is increasing day by day. It is known that there are difficulties in academic learning according to the type and level of special needs of people with special needs. The mainstreaming approach, which is accepted as the continuation of general education schools with their peers, provided that individuals with special needs receive special education services to support their education, has been widely adopted in many countries for the past thirty years .For the children who



10-14 JUNE 2020


206

have special needs, inclusive education is really important to keep up with the society. The purpose of co-education is to meet the social and emotional needs of students with special needs by integrating them academically and socially with their peers. In this study, the data archive of the Google trend search engine in 2018-2019 was used as a method for the comparative study of individuals with special needs and academic success, which are research topics. According to the research, it is found that the rate of research or people who have special needs is quite high compared to the academic success and it’s observed when we consider all these issues between the cities people with special needs have been researched in nearly provinces of Turkey. Moreover, it is found that although the rates were quite high, the success wasn’t and the number of the researches are higher in Ankara and İstanbul than other provinces.

Keywords: Indıvıduals with special requirement, disabled, academic successes.

GİRİŞ

Dünyada ve Türkiye’de özel gereksinimli birey sayısının her geçen gün arttığı bildirilmektedir (Cengiz, Yayan, Ercan, Kolcu, & Akgül, 2017). Özel gereksinim doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerinin çeşitli derecelerde kaybedilmesi nedeniyle, toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimleri karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyma olarak tanımlanmaktadır (İnan, Peker, Tekiner, Ak, & Dağlı, 2013). Normal çocuklar gibi özel eğitime muhtaç çocukların da topluma katılma ve kabulleri, günlük yaşamda yer alan pek çok beceriyi yerine getirebilmelerine bağlıdır. Bu becerileri yerine getirebilme, yaşamın daha ileriki döneminde meslek edinebilme ve bağımsız olarak yaşam sürdürebilmenin, okul öncesi ilkokul ve daha sonraki öğretim kademelerinde verilen eğitim ve bu eğitimin niteliği ile sıkı bir ilişkisi bulunmaktadır. Normal gelişim gösteren çocuklara genel eğitim veren okulların sınıflarında bulunan özel gereksinime sahip çocuklardan beceri ve işlemleri aynı düzeyde öğrenmelerini beklemenin yanlış olduğu ve bu durumundan ötürü özel gereksinimli çocuğu programa uyarlamanın; özel eğitimin temel ilkelerine aykırı olacağını ifade etmektedir (Sinoplu, 2009). Özel gereksinimli kişilerin sahip oldukları özel gereksinim türüne ve seviyesine göre akademik öğrenmede yaşadıkları problemler ve izledikleri yollar hakkında birçok çalışma yapılmıştır (Okur & Demir, 2019; Çevik, 2016; Cengiz, Yayan, Ercan, Kolcu, & Akgül, 2017). Gelişimsel geriliklerden biri olan zihinsel yetersizlik, bireyin zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde anlamlı sınırlılıklar ve yetersizlikler görülmesi durumudur (Fidan & Akyol, 2011). Özel gereksinim türüne sahip olan bireyler, özel gereksinimden etkilenme derecesine bağlı olarak kendi içerisinde eğitilebilir ve öğretilebilirdir (Çevik, 2016). Hafif düzeyde özel gereksinimli bireylerin akademik eğitimlerine ek özel eğitim hizmetlerinden yararlanması koşulu ile genel eğitim kurumlarında yaşıtlarıyla birlikte eğitim almaları olarak kabul edilen kaynaştırma yaklaşımı, son otuz yıldır yaygın olarak kullanılmakta, bunun sonucun da birçok ülkede özel gereksinimli öğrenciler normal gelişim gösteren akranları ile birlikte, genel eğitim okullarında eğitim görmektedirler (Sucuoğlu & Özokçu, 2005). Kaynaştırma eğitimi özel gereksinimi olan çocukların topluma uyum sağlayabilmesi için önemlidir. Birlikte eğitimin amacı, engelli öğrencilerin akranlarıyla akademik ve sosyal yönden bütünleştirilerek sosyal ve duygusal gereksinimlerinin karşılanmasıdır (Biçer & Sarı, 2017).



10-14 JUNE 2020


207

Öğrenme ortamlarında farklı özel gereksinim türlerinde öğrenciler bulunmaktadır. Özel gereksinim türlerine göre bireyin öğrenim gördüğü programdaki dersler ile ilgili öğrenme güçlüklerinin ortaya çıkması söz konusu olmaktadır. Öğrenirken elde edilen bilgilerin % 80-85’i görme yoluyla edindiği düşünülmektedir (Okur & Demir, 2019). Öğretime destek olan araç gereç ve materyal kullanımı birden fazla duyu organını aktifleştirdiğinden öğrenmenin daha etkili olduğu düşünülmektedir. Duyu organları olarak adlandırılan bu sistemler görme, işitme, dokunma, tat ve koku almayı sağlamaktadır. Duyu organlarından herhangi birinin eksikliğinde ise öğrenme de eksiklikler veya yetersizlikler görülebilir (Zorluoğlu & Sözbilir, 2017). Özel gereksinime sahip kişilerin akademik öğrenmede normal gelişim gösteren akranlarından daha fazla zorlandıkları aşikâr bir gerçektir. Öğretimde her özel özel gereksinimli bireye; özel gereksinim türüne göre ek materyaller, kaynaklar sağlanmalıdır ancak öğrenmenin büyük çoğunluğunun görme yoluyla gerçekleştiğini biliyoruz bu sebeple görme özel gereksinimli bireylerin akademik öğrenmede diğer özel gereksinim türüne göre daha fazla zorlandığı görülmüştür (Zorluoğlu & Sözbilir, 2017; Okur & Demir, 2019)

MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışmada, araştırma problemi hakkında var olan internet, arşiv, kütüphane ve benzeri kaynaklardan alınan veriler ile yapılan dokümanter araştırma yöntemi uygulanmıştır. Arama motorları, internette yer alan sitelerin yazılar, videolar, dosyalar, resimler vb. gibi içeriklere göre kayıt altına alınarak arşivlendiği, listelendiği ve kullanıcıların yapmış olduğu arama sorgularına en hızlı ve en doğru şekilde sonuç vermeyi amaçlayan yazılımlar ve web siteleridir. Google arama motoru, internet üzerinde bulunan içeriği aramak için kullanılan bir düzenektir. Trend kelimesi gidişat, eğilim, akım, anlamlarına gelmektedir. Yani trend kelimesinin Türkçesinden yola çıkarak Google Trendi (https://trends.Google.com/) Google veya eğilimleri yada başka bir değişle arama eğilimlerini gösteren bir araç olarak anlatılabilir. Genelde trendler arama terimlerine olan ilginin düzeyinin ölçülmesine yardımcı olur. “Google trends” sitesinde, sadece bir grubun bir değişken ile ilgili zaman içerisindeki değişimi araştırılacağı gibi aynı değişkende farklı grupların eğilimlerinin karşılaştırılmasıda yapılabilir. Trendlerin veya eğilimlerin belirlenmesinde şu değişkenlerin kullanılması muhtemeldir.

Coğrafi sınırlama: Dünya genelinde ve ülkeler genelinde aramanın sınırlandırılması mümkün gözükmektedir. Bu çalışmada, dünya geneli ve Türkiye sınırlaması kullanılmıştır.

Zaman sınırlaması: Saat, gün, ay, yıl sınırlaması seçenekleri vardır. Bu çalışmada karşılaştırmalarda 2018-2019 yılları kullanılmıştır.

Kategori sınırlaması: Bu bölümde, tüm kategoriler seçeneği ile alış verişten bilime, finanstan sağlığa ve spora kadar birçok kategori seçeneği sunulmuştur. Bu çalışmada sadece bilim seçeneği kullanılmıştır.


https://trends.google.com/


10-14 JUNE 2020


208

Arama grubu sınırlaması: Bu bölümde, Google web arama, görsel arama, Google haberler arama, Google alışveriş ve Youtube arama seçenekleri takdim edilmiştir. Bu Çalışmada, Google scholar ve Google trend yöntemi uygulanmış.

Eğilimlerde sunulan değerler ve sayılar, belirli bir bölge ve zaman için grafikteki en yüksek nokta ile göreli bir aramaya yönelik ilgiyi göstermektedir. 100 değeri, dönemin en yüksek popülerliğini göstermektedir. Yine 50 değeri ise, bunun yarısı kadar popüler anlamına gelmektedir. Benzer şekilde, 0 değeri, göreli bir aramaya yönelik ilginin en üst popülerliğinin %1'inden daha az popüler olduğunu gösterilmektedir.

TABLOLAR

Grafik 1 Türkiye genelinde özel gereksinimli birey ve akademik başarı terimlerinin 2018-2019 yıllarında bilim kategorisinde Web’de aranma oranlarının karşılaştırılması

Grafik 2 Türkiye genelinde 2018-2019 yıllarında bilim kategorisinde özel gereksinimli bireyler için şehirler arasında aranma oranlarının karşılaştırılması

Grafik 3 Türkiye genelinde 2018-2019 yıllarında bilim kategorisinde akademik başarı için şehirler arası arama oranlarının karşılaştırılması



10-14 JUNE 2020


209

SONUÇ VE TARTIŞMA

Türkiye genelinde 2018-2019 yıllarında bilim kategorisinde özel gereksinimli bireyler ve akademik başarı terimlerinin Web’de aranma oranları karşılaştırıldığında özel gereksinimli bireylerin aranma oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. (Grafik 1) Türkiye genelinde 2018-2019 yıllarında bilim kategorisinde özel gereksinimli bireyler için ilgi alanına bakıldığında Türkiye’nin hemen hemen her ilinde araştırıldığı gözlemlenmiş 41 ilin Google Web’de aranma oranları verilmiş olup 39 ilde %100 arama oranı verilirken Ankara ve İstanbulda %85 aramanı oranı görülmüştür. (Grafik 2) Türkiye genelinde 2018-2019 yıllarında bilim kategorisinde akademik başarı için ilgi alanına bakıldığında Türkiye’de sadece Ankara ve İstanbul’da %15 arama oranına sahipken diğer illerde arama yapılmadığı gözlemlenmiştir. (Grafik 3) Bu sonuçlar dikkate alındığında Türkiye’nin hemen hemen her ilinde özel gereksinimli bireylerle ilgili yapılan aramalar, özel gereksinimli bireylerin yaşam standartlarını yükseltmek için bilgi ediniliyor olması ve sadece büyük şehirlerde değil doğudan batıya her ilde aramaların artıyor olması özel gereksinimli bireylerin toplumdaki farkındalığını arttırmaktadır. Özel gereksinimli bireylerin sosyalleşmesi, topluma kazandırılması ve bunun sonucunda günlük yaşamlarını sürdürebilmesi gibi konulara ilgi duyuluyor olunması akademik başarıları ile ilgili arama oranlarında düşüşe sebep olduğu düşünülmektedir. Bu konu hususunda gelecekte özel gereksinimli bireylerin akademik başarılarında artış sağlanırsa yalnızca büyük şehirler değil Türkiye’nin her ilinde bu konu üzerinde farkındalık sağlanacaktır.



10-14 JUNE 2020


210

KAYNAKÇA Biçer, E., & Sarı, O. T. (2017). NORMAL GELİŞİM GÖSTEREN VE HAFİF DÜZEYDE

ZİHİNSEL ENGELLİ ÖĞRENCİLERİN ZİHİN KURAMI VE YÜRÜTÜCÜ İŞLEV BECERİLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ. Çanakkale

Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitimde Kuram ve Uygulama Dergisi, 13(2), 261-276.

Cengiz, D. U., Yayan, E. H., Ercan, M. K., Kolcu, D., & Akgül, F. (2017, Nisan). Research

Gate. İşitme Engelli Çocuklarda Dil Kazanımı ve Konuşma Eğitimi. adresinden alınmıştır

Çevik, M. (2016, Ocak). FEN BİLİMLERİ DERSİNDE PROJE TABANLI ÖĞRENME YAKLAŞIMININ İLKOKULDA ÖĞRENİM GÖRMEKTE OLAN HAFİF DÜZEYDE ZİHİNSEL ENGELE SAHİP ÖĞRENCİLERİN AKADEMİK BAŞARILARINA VE TUTUMLARINA ETKİSİ. Education Sciences, 11(1), 36-48.

Fidan, N. K., & Akyol, H. (2011). Hafif Düzeyde Zihinsel Öğrenme Güçlüğü Olan Bir Öğrencinin Okuma. Kurumsal Eğitim Bilim, 4(2), 16-29.

İnan, S., Peker, G. C., Tekiner, S., Ak, F., & Dağlı, Z. (2013). Engellilik, Türkiye’de Engellilerin Durumu ve Sağlık Hizmet Sunumuna Bir Bakış. TAF Preventive

Medicine Bulletin, 12(6), 723-728.

Okur, M. R., & Demir, M. (2019). Görme Engelli Öğrenenlerin Eğitim Yaşantısında Karşılaştıkları Sorunların Belirlenmesi, Açık ve Uzaktan Öğrenme Alanı İçin Çözüm Yolları Geliştirilmesi. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi,

5(2), 49-62.

Sinoplu, K. (2009). ZİHİNSEL ENGELLİLERDE MATEMATİK ÖĞRETİMİ. Selçuk

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü , 7. Konya.

Sucuoğlu, B., & Özokçu, O. (2005). Kaynaştırma Öğrencilerinin Sosyal Becerilerinin. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 6(1), 41-65.

Zorluoğlu, S. L., & Sözbilir, M. (2017). Görme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Öğrenmelerini Destekleyici İhtiyaçlar. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 659-682.



10-14 JUNE 2020


211

ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLERİN BOŞ ZAMANLARI

ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALARI İNCELEME

Ayşenur ORAL**-Nazan KARABULUTLU** -*Aytekin Hamdi BAŞKAN- ***Halil ÇOLAK

*Dr. Öğr. Üyesi, Giresun Üniversitesi, Antrenörlük Eğitimi Bölümü

**Yüksek Lisans Öğrencisi, Giresun Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü

***Dr. Öğr. Üyesi, Giresun Üniversitesi, Beden

Eğitimi Bölümü

ÖZET

Bu çalışmanın amacı 2004 yılından bugüne yapılan özel gereksinimli bireylerin boş zamanları üzerine yapılan araştırmaları incelemektir. Özel gereksinimli bireylerin doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerinin çeşitli derecelerde kaybedilmesi nedeniyle, toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimleri karşılamada güçlük yaşadıkları bilinmektedir. Özel gereksinimi bulunan bireyler, fiziksel ve zihinsel olarak etkilenebildiği gibi psikolojik olarak da oldukça etkilenmektedirler. Özel gereksinimli bireylerin, çevresinden ve ailesinden olumsuz dönütler aldıkça sosyal hayattan kendini çekip daha içine kapanık bir birey olma ihtimalleri artmaktadır. Hâlbuki bilinen ve araştırmalarla desteklenen gerçek; özel gereksinimli bireylerin boş zamanlarını kendilerine uygun spor gibi rekreatif faaliyetlerle, kaliteli geçirmesi durumunda bireyin kendine olan güveni, yaşam doyumu ve stresle başa çıkma düzeyi gibi birçok alanda olumlu gelişme gösterdikleri bilinmektedir. Bu araştırmada özel gereksinimli bireylerin boş zamanları hakkında var olan kütüphane, arşiv, internet ve benzeri kaynaklardan derlenen bilgilerle yapılan dokümanter araştırma yöntemi kullanılmıştır. Yapılan araştırma sonucunda 2004’ten bugüne özel gereksinimli bireyler için gerçekleştirilen araştırmalarda her yıl ilerleme kaydedildiği, iller arasında en fazla aramanın Van ilinde olup bununla beraber boş zaman değerlendirmesi için yapılan araştırmalarda belirli dönemlerde ara ara artış olduğu ve en fazla aramanın Bursa ilinde olduğu bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler: Özel Gereksinimli Bireyler, Olumlu Gelişme, Boş Zaman



10-14 JUNE 2020


212

ANALYSIS OF RESEARCH ON LEISURE TIME OF INDIVIDUALS

WITH SPECIAL NEEDS

ABSTRACT

The aim of this study is to examine the research conducted since 2004 on the leisure time of individuals with special needs. It is known that people with special needs have difficulties in adapting to social life and meeting daily needs, due to the loss of their physical, mental, spiritual, sensory and social abilities in various degrees from birth or for any reason. People with special needs are not only physically and mentally influenced, but they are also highly affected psychologically. As people with special needs receive negative feedback from their environment and family, they are more likely to be self-absorbed and more introverted. However, it is a known and supported fact; It is known that individuals with special needs spend positive time in recreational activities such as sports, and if they spend quality time in good quality, they show positive development in many areas such as self-confidence, life satisfaction and the level of coping with stress. This research was used for the documentary research method made with information compiled from the library, archive, internet and similar sources about the leisure time of individuals with special needs. As a result of the research carried out, it has been found that progress has been made every year in the studies conducted for individuals with special needs since 2004, the highest search among the provinces is in Van, however, in the researches for leisure time, there has been an increase in certain periods and the most searches have been in Bursa. Keywords: Individuals with Special Needs, Positive Development, Spare Time



10-14 JUNE 2020


213

GİRİŞ:

Özel gereksinimli bireylerin doğuştan ve sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yetilerini çeşitli derecelerde kaybetmiş, normal yaşamın gereklerine uyamayan, günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan koruma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmeti alan kişiler olarak tanımlanabilir. Toplumların önemli oranını oluşturan özel gereksinimli bireyler Türkiye nüfusunun yaklaşık 80 milyon civarındaki kişiden %12,9’un da özel gereksinim türü bulunmaktadır(Kaya & Sarı, 2018). Bilindiği üzere her birey özel gereksinime sahip olma adayı olarak yaşamını sürdürmektedir. Özel gereksinimi bulunan kişi fiziksel ve zihinsel olarak etkilenebildiği gibi psikolojik olarak da oldukça fazla etkilenmektedir(Sarıgöz, 2019). Özel gereksinime sahip kişilerin boş zamanlarında tedaviye destek amaçlı uygulanan esenlik ve rekreasyon hizmetlerine katılması rehabilitasyon faaliyetidir(Tütüncü, 2012). Boş zamanın düşüncede hoşnutluk yaratan, arzu edilen zamanı ifade ettiği bilinmektedir ve boş zaman faaliyetleri serbest, zorunlu olmayan zamanı kapsamaktadır(Bayazıt, 2006). Boş zamanın kaliteli geçirilmesi yorgunluk ve zihinsel gerilimi azaltması, dinlenme ve boş vakit geçirmesi, tekdüzelikten kaçıp kurtulmayı sağlaması, eğlenme ve stres atmaya yardımcı olması ile fiziksel ve zihinsel kapasitenin gelişmesini sağladığı gibi kişinin psikolojik açıdan motive olduğu bilinmektedir(Kaya & Sarı, 2018). Özel gereksinimli bireylerdeki düşük performans düzeyleri inaktif yaşam sürmeleri, fiziksel aktivite faaliyetlerine katılımlarının azlığı, fiziksel yetersizlik ve özgüven azlığından da kaynaklanmaktadır(Koçak, 2016).Bu sebeple özel gereksinimli kişilerin boş zaman aktivitelerinden biri olan spor uygulamalarına katılması bireyin hem günlük yaşam aktivitelerinde hem de yaşam kaliteleri üzerinde büyük önemi vardır(Er, 2018). Özel gereksinimli kişilerin boş zamanlarını kaliteli rekreatif etkinliklerle geçirmesinin öneminden ve bu çalışmaların rehabilitasyon amaçlı kullanılmasından bahsettik. Birden fazla faydaları olan bu rekreasyon faaliyetlerinin belirlenmesinde kişinin özel gereksinim türü ve derecesi oldukça önemlidir. Kişiler kendilerine uygun, hoşlarına gidecek ve keyif alarak zaman geçirecekleri etkinlikleri seçmelidir(Şentürk , 2017).



10-14 JUNE 2020


214

Özel gereksinimli kişilerin boş zamanlarında özel gereksinimin türüne ve derecesine göre yanında ebeveyn olmak koşulu ile yapabilecekleri birçok rekreatif faaliyet vardır. Bunlar; Doğa Temelli Aktiviteler: sportif faaliyetlerin kişiye uygun olan her türlü, açık alan faaliyetleri kamp yapma, piknik yapma, avlanma, balık tutma, doğra yürüyüşleri, botla dolaşma, doğa gözlemciliği yapmak, sanatsal faaliyetler, resim yapmak, heykel yapmak gibi rekreatif faaliyetlerdir (Sarıgöz, 2019). Özel gereksinimli kişilerin genellikle kendilerine uygun sportif faaliyetlerle ilgilendikleri görülmüştür (Şentürk , 2017; Kaya & Sarı, 2018; Odabaş, 2016). Özel gereksinimli kişilerde sportif faaliyetlerin kişiler üzerinde; zihinsel ve fiziksel gelişimlerine fayda sağlamakta ve toplumsal yaşamlarında daha başarılı sosyal ilişkiler kurabilmelerinde oldukça etkileri olmaktadır (Şentürk , 2017). MATERYAL VE YÖNTEM

Bu çalışmada, araştırma problemi hakkında var olan internet, arşiv, kütüphane ve benzeri kaynaklardan alınan veriler ile yapılan dokümanter araştırma yöntemi uygulanmıştır. Arama motorları, internette yer alan sitelerin yazılar, videolar, dosyalar, resimler vb. gibi içeriklere göre kayıt altına alınarak arşivlendiği, listelendiği ve kullanıcıların yapmış olduğu arama sorgularına en hızlı ve en doğru şekilde sonuç vermeyi amaçlayan yazılımlar ve web siteleridir. Google arama motoru, internet üzerinde bulunan içeriği aramak için kullanılan bir düzenektir. Trend kelimesi gidişat, eğilim, akım, anlamlarına gelmektedir. Yani Trend kelimesinin Türkçesinden yola çıkarak Google Trendi (https://trends.Google.com/) Google veya eğilimleri yada başka bir değişle arama eğilimlerini gösteren bir araç olarak anlatılabilir. Genelde Trendler arama terimlerine olan ilginin düzeyinin ölçülmesine yardımcı olur. “Google Trends” sitesinde, sadece bir grubun bir değişken ile ilgili zaman içerisindeki değişimi araştırılacağı gibi aynı değişkende farklı grupların eğilimlerinin karşılaştırılmasıda yapılabilir. Trendlerin veya eğilimlerin belirlenmesinde şu değişkenlerin kullanılması muhtemeldir.

Coğrafi sınırlama: Dünya genelinde ve ülkeler genelinde aramanın sınırlandırılması mümkün gözükmektedir. Bu çalışmada Türkiye sınırlaması kullanılmıştır.


https://trends.google.com/


10-14 JUNE 2020


215

Zaman sınırlaması: Saat, gün, ay, yıl sınırlaması seçenekleri vardır. Bu çalışmanın karşılaştırmalarında 2004 yılından bugüne olan arşiv verileri kullanılmıştır.

Kategori sınırlaması: Bu bölümde, tüm kategoriler seçeneği ile alış verişten bilime, finanstan sağlığa ve spora kadar birçok kategori seçeneği sunulmuştur. Bu çalışmada tüm kategorileri kapsayan seçenek kullanılmıştır.

Arama grubu sınırlaması: Bu bölümde, Google web arama, görsel arama, Google haberler arama, Google alışveriş ve Youtube arama seçenekleri takdim edilmiştir. Bu Çalışmada, Google web arama yöntemi uygulanmış.

Eğilimlerde sunulan değerler ve sayılar, belirli bir bölge ve zaman için grafikteki en yüksek nokta ile göreli bir aramaya yönelik ilgiyi göstermektedir. 100 değeri, dönemin en yüksek popülerliğini göstermektedir. Yine 50 değeri ise, bunun yarısı kadar popüler anlamına gelmektedir. Benzer şekilde, 0 değeri, göreli bir aramaya yönelik ilginin en üst popülerliğinin %1'inden daha az popüler olduğunu gösterilmektedir. TABLOLAR

Tablo 1; Türkiye genelinde özel gereksinimli bireyler ile boş zaman terimlerinin Google Web ’de aranma oranlarının karşılaştırılması

Tablo 2;Türkiye genelinde özel gereksinimli bireylerteriminin Google Web‘de aranma oranlarının bölgelere göre karşılaştırılması



10-14 JUNE 2020


216

Tablo 3;Türkiye genelinde boş zaman teriminin Google Web‘de aranma oranlarının bölgelere göre karşılaştırılmaları

SONUÇ VE TARTIŞMA

Araştırmamız Google Trend arama motoru kullanılarak karşılaştırmalı olarak engelli ve boş zaman terimlerinin arşiv verilerinden oluşturduğumuz tablolara göre bazı bilgilere ulaştık. Tablo 1 incelendiğinde 2004 yılından bugüne (2020) Google Trendde yapılan arşiv aramalarına bakıldığında; özel gereksinimli bireyler üzerineyapılan aramalar sürekli artarak ilerlemektedir ve 100 Google araması varken boş zaman için yapılan aramalar zaman zaman artsa da en fazla 25 olmuş ve son zamanlarda 5 ile 10 arasında değişkenlik göstermektedir. Tablo 2 incelendiğinde 2004 yılından bugüne (2020) Google Trendde yapılan arşiv aramalarına bakıldığında; özel gereksinimli bireyler üzerine yapılan aramalarda iller arasında en fazla arama Van ilindedir. Tablo 3 incelendiğinde 2004 yılından bugüne (2020) Google Trendde yapılan arşiv aramalarına bakıldığında; boş zaman üzerine yapılan aramalarda iller arasında en fazla arama Bursa ilindedir.



10-14 JUNE 2020


217

Çalışmamızın sonucunda Türkiye’de özel gereksinimli bireyler için yapılan araştırmalaryıllarla birlikte artış göstermektedir ve Türkiye’nin her bölgesinde aranma oranları oldukça yüksektir. Bu demektir ki insanlar; özel gereksinimli bireylerin sosyal, fiziksel gibi bütün alanlarda neler yaptıkları ve yaşadıklarını, özel gereksinimin türleri, dereceleri gibi bu bireylere ait bilgileri merak etmekte ve araştırmaktadırlar.Aslında genel olarak incelediğimizde insanların kendinden farklı gelişim gösteren özel gereksinim türüne sahip insanlar hakkında bilgi edinip, bu kişilere gerektiği gibi davranmaktadır ve bu oranların artış gösteriyor olması Türkiye için sosyal yaklaşım açısından önemli bir farkındalıktır diyebiliriz. İnsanların bu denli bilinçlenmesi özel gereksinim türüne sahip olan kişilerin boş zamanlarını zevklerine ve kendilerine uygun rekreatif etkinliklerle geçirmesi onlara birçok alanda fayda sağladığı(Şentürk , 2017) bilgisinin öğrenilmesiyle beraberinde özel gereksinimli kişilerin boş zamanlarını daha verimli aktivitelerle geçireceği ve daha fazla fayda sağlanacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA Bayazıt, B. (2006). Eğitilebilir Zihinsel Engelli Çocuklarda Eğlenceli Atletizm

Antrenman Programının Psikomotor Özelliklere Etkisi. Kocaeli Üniversitesi

Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 1-90. Kocaeli.

Er, Ö. (2018, Temmuz). Otizmli Çocuklarda Hareket Eğitimi Ve Eğitsel Oyun İle

Yaşam Kalitesi İlişkisinin İncelenmesi. Hitit Üniversitesi Sağlık Bilimleri

Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 1-80.

Kaya , E., & Sarı, İ. (2018, Aralık). Bedensel ve Görme Engelli Bireylerin Çeşitli

Değişkenler Açısından Boş Zaman Tutumlarının İncelenmesi. Gaziantep

Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 3(4), 19-31.

Koçak, E. (2016). Zihinsel Engelli Ergenlerde Sportif Rekreasyon Aktivitelerinin

Benlik Saygısına Etkisi. Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek

Lisans Tezi, 1-50. Konya.

Odabaş, C. (2016). EĞİTİLEBİLİR OTİZMLİ ÇOCUKLARDA DÜZENLİ SPOR EĞİTİMİNİN

BİREYSEL BECERİLER ÜZERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ. BARTIN

ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ, 1-43.

Bartın.

Sarıgöz, A. O. (2019). Spor Eğitimi Alan Ampute Bireylerin Sağlıklı Yaşam Biçimi,

Yaşam Kalitesi Ve Boş Zaman Engel Düzeyleri Arasındaki İlişkinin



10-14 JUNE 2020


218

İncelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans

Tezi, 1-80. Bartın.

Şentürk , U. (2017). BEDENSEL ENGELLİ 13-18 YAŞ AMPUTELERİN YAŞAM

KALİTELERİNİN VE SERBEST ZAMAN ALIŞKANLIKLARININ İNCELENMESİ.

İSTANBUL GELİŞİMÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK

LİSANS TEZİ, 1-92.

Tütüncü, Ö. (2012). Rekreasyon ve Rekreasyon Terapisinin Yaşam Kalitesindeki

Rolü. 23(2), 248-252.



10-14 JUNE 2020


219

Kapalı Spor Salonlarında Tahliye Etkinliği Üzerine Literatür

Taraması

1Hatice Toramanlı 1Gazi Üniversitesi

2A.Yağmur Topraklı 2Gazi Üniversitesi

ÖZET

Günümüzde binalar ve kullanıcıların nüfusu arttıkça, acil tahliye daha da önem kazanmaktadır. Kalabalık nüfus tarafından kullanılan spor alanları, acil durum tahliyesi açısından dikkatle tasarlanmalıdır. Son yıllarda Türkiye'de birçok kapalı - açık spor salonu ve stadyum inşa edilmiştir. Ancak bu mekanlar hakkında yeterli akademik çalışma bulunmamaktadır. Bu yapılar tehlikeli durumlarla karşılaşabilir ve bu durumlar insanların yaralanması ve ölümüyle sonuçlanabilir. Bu yapılar üzerindeki tahliye uygulaması zor ve pahalıdır. Bu nedenle, bu yapıların tahliye süresini hesaplamak için birçok bilgisayar simülasyon programı kullanılmaktadır. Bu simülasyon modelleri ile binanın kullanımından önce, etkili tahliye tasarlanabilir. Bu bildiri, “tahliye” konulu akademik çalışmalar hakkındaki literatürü gözden geçirmeyi amaçlamaktadır. İleriki çalışmalarda, bu derlemenin ışığında kapalı spor salonlarındaki tahliye etkinliğinin analiz edilmesi amaçlanmaktadır.

Literature Review On Evacuation Effectiveness In Indoor

Sports Halls

ABSTRACT

Today as the buildings and the population of the users increases, the emergency evacuation becomes more important. Sports venues which are used by crowd populations must be carefully designed in terms of emergency evacuation. There are many indoor - outdoor sports halls and stadiums built in Turkey in the last few years . However, there is not enough academic studies on these venues. These structures may face hazardous situations and these situations can result with injuries and death of people. The practice of the evacuation on these structures are difficult and expensive. Because of this, many computer simulation programs are used for calculating evacuation time of these structures. By these simulation models, the effective evacuation can be designed before the usage of the building. This paper aims to review the literature about the academic studies on the subject of ‘’evacuation’’.In the future studies, it is intended to analyse the evacuation effectiveness in indoor sports halls in the light of this review.

1.TAHLİYE

1.1.Tahliye Nedir?



10-14 JUNE 2020


220

Bugün, küçük alanlar kalabalık insan topluluklarını barındırabiliyor ve binalar giderek daha büyük ve karmaşık yapılar haline geliyor. Spor yapılarında;spor,eğlence veya kültürel aktiviteler sırasında çok büyük insan kalabalıkları olabiliyor.Böylesi durumlarda,yüksek güvenlik şartları her kullanıcı için elzem hale gelir.Bu gibi durumlarda,binadaki kullanıcılar tehlikeli alandan mümkün olan en kısa sürede çıkarılmalıdır. Tahliye,insanların ve hayvanların;bir binadan ya da potansiyel bir tehlikeden, güvenli bir alana kaçmasıdır.Tahliye,acil durum oluştuğunda verilen bir karardır ve bu karar, bina kullanıcılarının tehlikeli durum karşısında tehlikeli yerden hareket etmelerini gerektirir (Evacuation Planning Guide For Stadiums, 2008).Tahliye; yangın,doğal afet,terörist saldırı,yapısal çöküntü gibi acil durumlarda gereklidir.Tahliye planı,binanın tasarımı esnasında düşünülmelidir. Tahliye,birçok disiplini barındıran kompleks bir işlemdir.Fiziksel,psikolojik ve sosyal tarafları vardır. Tahliye,aşağıda listelenen özellikleri barındırmalıdır (Wu, 2013);

1. Zamanında; tehlike oluşmadan önce kullanıcıların emniyetli alana çıkarılması gerekir.

2. Güvenlikli; kullanıcılar zarar görmeden güvenli pozisyonlarla tahliye edilmelidir.

3. Uygunluk; tahliye tasarımı, bireylerin psikolojik durumlarıyla eşleşmelidir.

4. Faydalı; tahliye tasarımı pratik ve ekonomik olmalıdır.

2.TAHLİYE ÇEŞİTLERİ

5 çeşit tahliye vardır (Açıl,2018): 1.Acil Tahliye: Çok yakındaki bir tehlikeden hızlı kaçış tahliyesidir. 2.Kontrollü Tahliye: Direk olarak hayati tehlikesi olmayan tahliyedir. 3.Kısmi Tahliye: Sadece tehlikeli alandaki insanların kaçırıldığı tahliyedir. 4.Hareket Edilmeyen Tahliyeler: Kullanıcıların bulundukları bölgede tutuldukları ve bu alanın daha güvenlikli hale getirildiği tahliyeler. 5.Yer Değiştirme: Binadaki kaçış yolları tıkalı olduğunda ,kullanıcıların çok tehlikeden az tehlikeye kaçırıldığı tahliyeler.

3.TAHLİYEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

3.1. Kullanıcı Faktörleri

Bina kullanıcılarının davranışsal,psikolojik,fiziksel özellikleri ve hareket kabiliyetleri tahliyeyi direk olarak etkiler. (Hofinger,Zinke,&Künzer, 2014). Genel Kullanıcı Özellikleri: stres faktörü,duygusal faktör



10-14 JUNE 2020


221

Bireysel Kullanıcı Özellikleri: Fiziksel durum(yaş,kilo) Mental durum (mutlu,yorgun,sarhoş) Acil durum bilincinin olması Kişilik(anksiyete,korkaklık) Motivasyon(kontrol,meraklılık)

3.1.1.Kullanıcının Antropometrisi

Antropometriinsan vücudunun ölçüleri ile ilgilenen bilim dalıdır.Hareket eden ve duran yapılar ve mobilyaların ergonomisi ile yakın çalışır (Aksoy, 2019).İnsan vücut ölçülerini etkileyen faktörler yaş, cinsiyet, meslek,i klim, kültürel yaşam ,sağlık koşullarıdır. Binalar kullanıcılarının ve içinde bulunduğu toplumun antropometrik özelliklerine göre tasarlanırlar.Tahliye ise direk olarak insan ve binanın fiziksel özellikleri ile alakalıdır (Çakıcı Alp, 2011).

3.1.2.Kullanıcı Hareketi

Johnson ve Feinberg'e (1997) göre, insan tehlikeli bir durumdayken bile aslında sosyal bir varlıktır, bu yüzden diğer insanların hayat güvenliğini gerçekten önemser ve asla hayvansal içgüdülerine göre hareket etmez. Arkadaşlarını kurtarmak ve tehlikeye direnmek için yönlerini değiştirir ve daha hızlıhareket ederler. Aslında, tahliye, farklı fiziksel ve psikolojik özelliklere ve farklı çevresel niteliklere sahip insanların onu yönlendirmek için bir araya geldiği karmaşık bir süreçtir. Tahliye süresi kullanıcılara göre değiştiği için çevresel değişiklikler ve kullanıcıların çevre ile etkileşimi çok önemlidir (Çakıcı Alp, 2011). Doğru bir tahliye süreci isteniyorsa, farklı kullanıcıların hareket özellikleri ve toplumun dağılımları değerlendirilmelidir. Kullanıcının hareketi, kullanıcının yürüme hızı ve kullanıcının yürüme yönü seçeneğiyle oluşur.

3.1.3.Kullanıcı Yürüme Hızı

Bir binadaki her kullanıcının bir yürüme hızı vardır. Bu, bireyin kendisi dışında kimse olmadığında açık alandaki yürüdüğü hıza denir. Bireyin yürüme hızı yaşa, cinsiyete ve çevresel koşullara bağlıdır. Araştırmalardan, bireylerin yoğunluğu arttıkça, bireyin yürüme hızının azaldığı görülebilir (Bensilum, 2003). Konut, alışveriş ve iş alanları gibi alan kullanımlarındaki yürüme hızlarında büyük bir fark vardır. Yürüme hızı, tesis türü ve çevresel faktörler gibi özelliklerden etkilenir. Büyük şehirlerde yaşayan yayaların yürüyüş hızları,



10-14 JUNE 2020


222

küçük şehirlerde yaşayanlara göre daha hızlıdır, bu nedenle yürüme hızı ile kentin büyüklüğü arasında bir ilişki vardır.

Tablo 3.1.3.1. Farklı Ülkelere Göre Yürüme Hızları (Rastogi, 2011)

3.1.4.Kullanıcı Yürüme Yönü

Araştırmalardan görüldüğü üzere kullanıcının yön bilgisini etkileyen en önemli unsur, binada geçirdiği zamandır. Tahliye tatbikatı kullanıcının yürüme yönünde çok önemlidir ve kullanıcının bulunduğu kat tahliyede çok etkilidir (Çakıcı Alp, 2011) Örneğin; binanın üst katında yaşayan kullanıcı binayı terk etmeye daha az meyillidir. Tahliye sırasında kullanıcının yürüme yönünü bulmasına yardımcı olan bir diğer faktör ise, kullanıcının daha önce deneyimlediği tahliye tatbikatıdır.

3.1.5.Kullanıcı Davranışları

3.1.5.1.Panik Davranışı

Panik trajik bir kolektif davranıştır ve genellikle diğer insanlar tarafından ezilen insanların ölümüyle sonuçlanır (Helbing, Farkas, Molnar ve Vicsek, 2002). Panikle ilgili bir başka tanım, kontrol edilemeyen korku veya ani kaygı olması ve düşünülmeyen davranışlara neden olmasıdır (lexico.com, 05.12.2019). Panik istemsiz olarak ortaya çıkar ve mantıksızdır. Paniğin tipik özellikleri şunlardır (Helbing ve diğerleri, 2002): 1. Acil durumlarda insanlar sinirlenir ve kör gibi davranırlar. 2. İnsanlar normalden daha hızlı hareket ederler. 3.İnsanlar diğer insanları zorlamaya başlarlar.



10-14 JUNE 2020


223

4. Darboğazları geçmek imkansız hale gelir. 5. Acil çıkışlarında trafik meydana gelir. 6. Fiziksel etkileşimlerin basıncı metre başına 4,500 Newton'a kadar çıkabilir ve bu da duvarları ve engelleri yıkabilir. 7. Kaçmayı yavaşlatan düşmüş ya da yaralı insanlar vardır. 8. İnsanlar başkalarının yaptıklarını yapmaya başlarlar. 9. Acil durumlarda alternatif çıkışlar sıklıkla unutulur. Paniğin yarattığı ortamın bazı özellikleri vardır: _ Grup içi organizasyon yoktur. _ Grup davranışları ikna edicidir, samimidir ve gruptaki insanlar bu etkiye karşı koyamazlar. _ Grup içinde mekanik, duygusal ve heyecan verici bir ortaklık vardır. _ Grup içindeki bireylerin sakin ve mantıklı davranmaları beklenmemelidir.

3.1.5.2.Kalabalık Davranışı

Kalabalık, aynı alandaki birçok insanın aynı anda toplanmasıdır (Helbing ve diğerleri, 2002). Kalabalıklar tek bir yeri işgal eden ve ortak bir odağı paylaşan büyük gruplardır (Klüpfel ve Meyer-König, 2003). Ölümcül kalabalık felaket riskini azaltmak için, acil durumlarda kalabalık davranışının anlamları iyi anlaşılmalıdır.

3.1.5.3.Yön Bulma

Çalışmalar, mimari yapıların bir kullanıcı için kafa karıştırıcı olduğunu gösteriyor. İnsanlar yön bulmada başarılı olmak için bazı yeteneklere sahip olmak isterler. Raubal & Egenhofer'e göre (1998) yol bulma, binanın veya alanın yerleşim planına bağlıdır ve kaçış yolu işaretleri ile alakalı değildir. Binadaki kişiler genellikle bildikleri yollarla tahliye edilir ve bunlar çoğunlukla binanın girişleri olan ana çıkışlardır (Kobes, 2010). Sağlıklı yön bulma için, binanın kullanıcısı mekana aşina olmalı ve binadaki tüm kullanıcılar için çıkışlar erişilebilir olmalıdır.

4.YAYA HAREKETİ

Yayalar kendi başlarına bireysel olabilirler, ancak biraraya geldiklerinde daha büyük ölçekleri oluştururlar. Bu ölçek yaya hareketini etkilediği için tahliye ve zamanlamasında önemli bir faktördür. Yaya akışı hız ve yoğunluğu şöyle tanımlanır (Khisty): q = kv akış = hız * yoğunluk Normal ve panik durumlarda yaya hareketinin şemaları aşağıdadır:



10-14 JUNE 2020


224

4.1. Şerit Oluşumu

Şerit oluşumu, yayaların araç trafiğinin eğilimli olduğu tarafta yürümeye eğilimli oldukları şeklinde yorumlanabilir (Helbing ve diğerleri, 2002).

Şekil 4.1.1. Zıt yönlere sahip yayalarla şerit oluşumu (Helbing ve diğerleri, 2002)

4.2. Darboğazlardaki Salınımlar

Eğer insanlar paniğe kapılmazsa, doğrudan darboğazlardan geçebilirler. Bir yaya dar bir darboğazdan geçebilirse, diğer yayalar onu kolayca takip edebilirler (Helbing ve diğerleri, 2002).

Şekil 4.2.1. Bir darboğazda geçiş yönünün salınımları (Helbing ve diğerleri, 2002)

4.3. Kavşaklardaki Dinamikler

Kavşaklarda, çeşitli alternatiflerde dengesiz ve kısa hareketler görülebilir.Dikey ve yatay yön hareketleri kesişebilir ve geçici bir dolambaçlı trafiğe dönüşebilirler (Helbing ve diğerleri, 2002).



10-14 JUNE 2020


225

Şekil 4.3.1. Bir kavşakla kısa kesişen yaya akışları (Helbing ve diğerleri, 2002)

5.SPOR YAPILARI

Bir spor alanı, spor faaliyetlerinin iç ve dış mekanlarda gerçekleştirilebileceği ve seyircilerin yapay yapılar veya modifiye edilmiş doğal yapılar olarak tasarlanan rekabetçi etkinlikleri izleyebilecekleri ve izleyebilecekleri bir yer olarak tanımlanabilir (Guide to Safety at Sports Grounds, 2008). Kapalı bir spor salonu, oyunculardan antrenörlere ve seyircilere kadar herkesin 7gün 24 saat atletik aktivitenin bir parçası olabileceği iklim kontrollü bir mekandır (clearspan.com, 14.05.2020).

Fotoğraf 5.1. Kapalı Spor Salonu Fotoğraf Kolajı (archdaily.com, 05.04.2020)

5.1. Kapalı Spor Salonunun Tasarım İlkeleri

Spor salonu,içinde oynanacak oyun standartlarına göre tasarlanmalıdır. Standart daha yüksek olduğunda, alan daha büyük olmalıdır. Binanın yüksekliği ve oyuncular ile seyirciler arasındaki güvenlik bölgesi ölçümleri, spor türüne bağlı olarak değişebilir. Salonlar ayrıca ekstra alanlara, ek izleyici koltuklarına ve spor dışı etkinlikler için daha fazla alana ihtiyaç duyabilir(Sports Halls: Sizes and Layouts, 2000).



10-14 JUNE 2020


226

Tablo 5.1.1. Salonların 4-6-8-9-12 Korta Göre Boyutları (Sports Halls: Sizes and Layouts,

2000)

Şekil 5.1.1. Modüler Artımlı Spor Salonu Boyutları(Sports Halls: Sizes and Layouts, 2000)

Seyirci koltukları da spor mekanlarında önemli bir belirleyicidir. Seyircilerin ve spor dışı etkinliklerin artması için her zaman ek alan olmalıdır. Banklar salonun kenarından geçmeli ve sökülebilir oturma yeri saklanmalıdır.



10-14 JUNE 2020


227

Şekil 5.1.2. Bir Basketbol ve Voleybol Sahasının Boyutları (Sports Halls: Sizes and

Layouts, 2000)

Bir kapalı spor salonu yangın güvenliği düzenlemeleri nedeniyle değerlendirilirse, aşağıda belirtilen koşullar gereklidir: _ Doğrudan binanın dışına açılan çıkış kapıları olmalıdır _Binada özellikle aşağıdaki koşullardan birinin bulunduğu yardımcı alanlarda otomatik bir yağmurlama sistemi bulunmalıdır: _ Yangın alanı 1115 m2' den fazlaysa _ Yangın alanında 300 ve daha fazla kişi varsa Ülkemizdeki spor yapılarının sayısı son yıllarda hızla artmıştır.Türkiyeözel teşebbüs veya kamu insiyatifiyle yapılan birçok spor yapısı bulunmaktadır.Türkiye’deki spor tesislerinin sayısı 3.174’tür.Stadyum ve futbol sahası toplam sayısı 1.652,özel spor tesisi sayısı ise yaklaşık 2.515’tir (gsb.gov.tr, 06.04.2020).

5.2. Spor Yapılarında Tahliyenin Önemi

Spor salonları işlevleri nedeniyle büyük insan kapasitelerini barındırırlar.Haftalık olarak farklı kullanım ve doluluk oranlarına sahip



10-14 JUNE 2020


228

olabilirler.Bir hafta spor etkinliğine,başka bir hafta bir kongreye ev sahipliği yapabilirler.Bu yüzden,spor salonlarında büyük nüfus yoğunlukları meydana gelir.Bunlar,yaralanma ve ölümle sonuçlanabilecek olaylar için bir potansiyel yaratabilir. Spor yapılarında meydana gelmiş felaket sayısı azdır,ancak ölüm oranları çok fazladır.Bu trajediler genelde kaçış yolu ve tahliye problemlerinin sonucudur (Hoskin, 2004). Yakın tarihte stadyumlarda meydana gelen ve ölümlerle sonuçlanan olaylara birkaç örnek aşağıda verilmiştir: 23 Nisan 2000,Monvoria,Liberya; Binlerce taraftar Liberya ve Çad arasındaki Dünya Kupası elemelerinde aşırı kalabalık bir stadyuma girmeye zorlandığından en az üç kişi öldü ve diğerleri de yaralandı. 9 Temmuz 2000 - Harare, Zimbabve; Güney Afrika ile Zimbabve arasındaki Dünya Kupası elemelerinde 13 kişi öldü. 11 Nisan 2001 - Johannesburg, Güney Afrika; Kaizer Chiefs ve Orlando Pirates arasındaki lig maçında aşırı kalabalık bir futbol stadında 47 kişi öldü. Dışarıdaki insanlar Ellis Park stadyumuna girmeye çalıştı ve dikenli tellere hapsedildi. Polis daha önce stadyumun dışına çıkan kişilere göz yaşartıcı gaz ateşlemişti. 1 Şubat 2012 - Port Said, Mısır; Mısır devlet televizyonu, rakip futbol takımları Al-Masry ve Al-Ahly'nin Al-Masry'nin 3-1 üzgün zaferinin ardından sahaya koşmasıyla en az 73 kişinin öldürüldüğünü söyledi. Taraftarlar birbirlerine taş ve sopa fırlatarak bir izdiham çıkardı (cbcnews.com, 10.12.2019).

LİTERATÜR TARAMASINDA BELİRLENEN SONUÇLAR

Kapalı spor salonları,spor yapıları içinde ülkemizde oldukça önemli bir yere sahiptir. Tarihte gerçekleşmiş ölümle sonuçlanan felaketlere bakıldığında ,spor yapılarında tahliyenin önemi anlaşılmaktadır. Tahliye etkinliği, kapalı spor salonları gibi kalabalık mekanlarda doğru bir şekilde planlandığında hayat sigortası haline gelir. Tahliye planlaması yapılırken kullanıcının fiziksel ve psikolojik özellikleri gözönüne alınmalı, insan davranışları bu planlamanın temeline konulmadır. Tahliye etkinliğinin planlaması binanın tasarımı esnasında yapılmalı ve kullanıcılar binayı kulllanmaya başlamadan önce tamamlanmalıdır. Literatürde Türkiye spor yapılarında tahliye etkinliği ile ilgili yeteri kadar araştırmaya rastlanmamıştır.Fakat son yıllarda artan sayıları ile spor yapıları, özellikle kapalı spor salonları Türkiye mimarlık literatüründe önemli bir yere



10-14 JUNE 2020


229

sahiptir. Burdaki boşluk gelecek araştırmaların bu konu etrafında yoğunlaşması gerektiğini göstermektedir.

KAYNAKLAR

Açıl, B., Oduncu, O. , Turnalı, T. , Kömcü, S. , Soysal, T. ,Coşkun, G. (2018). Yangın Güvenliği ve Tahliye Yönetimi. 6. Uluslararası Mühendislik ve Bilimde Yenilikçi Teknolojiler Sempozyumu.

Aksoy, R. (2019). Acil Durum Tahliye Uygulamasının Eğitim Tesislerinde Simülasyonlarla İncelenmesi.

Bensilum, M., Purser, D. A. (2003). GridFlow: an object-oriented building evacuation model combining pre-movement and movement behaviours for performance-based design. 7: 941-952.

clearspan.com. (14.12.2019). Indoor Sports Hall. Retrieved from https://www.clearspan.com/news/the-indoor-sports-complex-why-you-should-build-an-indoor-sports-facility/

Çakıcı Alp, N. (2011). Acente Tabanlı Modelli Binalarda Acil Davranış ve Kullanıcı Hareketlerinin Gösterimi ve Simülasyonu.

Evacuation Planning Guide For Stadiums. (2008). gsb.gov.tr. (06.04.2020) Guide to Safety at Sports Grounds. (2008). Helbing, D., Farkas, I., Molnar, P., & Vicsek, T. (2002). Simulation of pedestrian crowds in

normal and evacuation situations, 21: 21-58. Hofinger, G., Zinke, R., & Künzer, L. (2014). Human Factors in Evacuation Simulation,

Planning, and Guidance. Transportation Research Procedia, 2: 603-611. doi:https://doi.org/10.1016/j.trpro.2014.09.101 Hoskin, K. (2004). Fire Protection and Evacuation Procedures of Stadia Venues in New

Zealand. University of Canterbury, Christchurch, New Zealand. Khisty, C. J. Pedestrian Flow Characteristics on Stairways During Disaster Evacuation.

Transportation Research Record, 1047: 97-102. Kobes, M., Helsloot, I., De Vries, B., Post, J. G., Oberijé, N., & Groenewegen, K. Building

and Environment. (2010). Way Finding During Fire Evacuation; An Analysis of Unannounced Fire Drills in a Hotel at Night. 45(3): 537-548.

Klüpfel, H., & Meyer-König, T. (2003). Models for Crowd Movement and Egress Simulation.

lexico.com. (05.12.2019). Definition of Panic. Retrieved from https://www.lexico.com/en/definition/panic

Raubal, M., & Egenhofer, M. J. (1998). Comparing the Complexity of Wayfinding Tasks in Built Environments. Environment and Planning B: Planning and Design, 25(6): 895-913. doi:10.1068/b250895

Sports Halls: Sizes and Layouts. (2000). London: Sport England Publications.


https://www.clearspan.com/news/the-indoor-sports-complex-why-you-should-build-an-indoor-sports-facility/

https://www.clearspan.com/news/the-indoor-sports-complex-why-you-should-build-an-indoor-sports-facility/

https://doi.org/10.1016/j.trpro.2014.09.101

https://www.lexico.com/en/definition/panic


10-14 JUNE 2020


230

YÜZME SPORU YAPAN 10-12 YAŞ ÇOCUKLARIN YAŞ,

KOL UZUNLUKLARI İLE HIZ VE ÇABUKLUKLARI

ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

1Seval DİZDAR, 2Fatih ÖZGÜL 1,2 Giresun Üniversitesi

ÖZET

Araştırmanın amacı, 10-12 yaş grubundaki yüzme sporu ile ilgilenen çocukların hız

ve çabukluk değişkenleri arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Araştırmanın örneklemi basit

rastgele örnekleme yöntemi ile belirlenen Giresun spor Yüzme kulübü sporcularıdır.

Katılımcılar yaş ortalamaları 10.90 ± .80 olan 17 kadın 13 erkek sporcudan oluşmaktadır.

Araştırmaya gönüllü olarak katılan sporculara, çalışmanın önemi, yöntemi hakkında bilgi

verildikten sonra uygulanmaya geçilmişti. Araştırma nicel araştırma yöntemlerinden yarı

deneysel modele göre (Tek grup son test modeli ile) tasarlanmıştır. Deneklerin kol uzunluk

ölçümleri alındıktan sonra testler uygulanmıştır. Hız ve çabuklukları için kullanılan testler;

Hegzogonal Obstacle Test, Burpee Test (Mackenzie, 2005) ölçümleri ile 25 m Serbest ve

Sırtüstü yüzme dereceleri alınmaktadır. Elde edilen veriler SPSS (ver. 23.0) programında

değerlendirilmiş ve yanılma düzeyi .05 olarak belirlenmiştir.

Elde edilen bulgulara göre; sporcuların kol uzunlukları ile 25 metre Sırtüstü

dereceleri arasında anlamlı farklılık bulunmuştur (t=1.802; p=0.48*). Sporcuların yaşları ile

kol uzunlukları arasındaki ilişki incelendiğinde aralarında pozitif, orta düzeyde ve anlamlı

bir ilişki bulunurken (r=0.451; p=0.012*), sporcuların kol uzunlukları ile 25 metre Serbest

yüzme dereceleri arasında negatif, orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur (r=-0.377;

p= 0.040*). Sporcuların altıgen çeviklik test sonuçları ile 25 metre Serbest yüzme dereceleri

arasında pozitif, orta düzeyde ve anlamlı ilişki bulunurken (r=0.461; p=0.010*), sporcuların

25 metre Serbest yüzme dereceleri ile 25 metre Sırtüstü dereceleri arasında yine aynı yönlü,

yüksek düzeyde ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (r=0.833; p=0.000**).

Sonuç olarak, araştırmaya katılan sporcuların çabukluk- çeviklik özellikleri

geliştikçe, serbest stil yüzme dereceleri de gelişmekte, 25 metre Serbest Yüzme dereceleri

geliştikçe, 25 metre Sırtüstü yüzme dereceleri de gelişmektedir. Buna karşın, yüzücülerin kol



10-14 JUNE 2020


231

uzunlukları geliştikçe, 25 metre Serbest yüzme derecelerinin düşmekte olduğu

görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Çabukluk, Çocuklar, Sürat, Yüzme.

ABSTRACT

The aim of the study is to examine the relationship between the speed and quickness variables

of children in the 10-12 age group who are interested in swimming. The sample of the

research is Giresunspor Swimming club athletes determined by simple random sampling

method. The participants consisted of 17 female and 13 male swimmers with an average age

of 10.90 ± .80. The athletes who voluntarily participated in the study were introduced after

giving information about the importance and method of the study. The research was designed

according to quasi-experimental model (with a single group post-test model), which is a

quantitative research method. After the arm length measurements of the subjects were taken,

the tests were applied. Tests used for speed and quickness; Hegzogonal Obstacle Test, Burpee

Test (Mackenzie, 2005) measurements of 25 m Freestyle and Backstroke swimming degrees

were taken. The obtained data were evaluated in SPSS (ver. 23.0) program and the

significance level was determined as .05.

According to the results obtained; There was a significant difference between the arm lengths

of the athletes and their 25 m Backstroke degrees (t=1.802; p=0.48*). When the relationship

between swimmers' ages and arm lengths was examined, there was a positive, moderate and

significant relationship between them (r = 0.451; p = 0.012 *), while a negative, moderate

and significant relationship was found between the arm lengths of the athletes and 25 m

Freestyle swimming degrees (r = -0.377; p = 0.040 *). While there is a positive, moderate

and significant relationship between the hexagonal agility test results and 25 m Freestyle

swimming degrees (r=0.461; p = 0.010 *) of the athletes, it was detected a same direction,

high and significant relationship (r = 0.833; p = 0.000 **) between them.

As a result, when the quickness-agility characteristics of the athletes participating in the

research improve, their free-style swimming degrees also improve and when the 25-meter

Free Swimming degrees of the athletes improve, the 25-meter Backstroke degrees also

improve. On the other hand, as the arm lengths of the swimmers improve, it is seen that the

25 m Freestyle swimming degrees decrease.

Keywords: Children, Quickness, Speed, Swimming.



10-14 JUNE 2020


232

GİRİŞ

Yüzmenin insan yaşamında önemli bir yeri vardır. Hem spor yapma hem de

güç kazanma gibi özelliklerin yanında, rehabilitasyon gibi faktörler de insan

vücudunun dengeli biçimde gelişimini sağlamaktadır (Baydemir & ark,

2019). Yüzme sporu, gövde ve bacakların koordineli eylemleriyle karakterize

edilmiş bir dizi tekrar eden senkronize yapılan bir spor dalıdır (Mooney &

ark, 2016). Yüzme branşında temel özelliklerin gelişimi performans

açısından önemli rol oynamaktadır. Serbest stil, sırtüstü, kurbağalama ve

kelebek olmak üzere yüzmede 4 alt branş bulunmaktadır. Bir spor dalı olarak

serbest stil ve sırtüstü stilde yüzme performansını destekleyici faktörlerin

bilinmesi, antrenman programları hazırlamada önemli bir unsur olarak

görülmektedir. Yüzme teknikleri arasında serbest stil ve sırtüstü stil yüzme

tekniği; yüzüş pozisyonu, bacak ve kolların hareket özellikleri, başın

pozisyonu ve nefes alma teknikleri gibi özellikleri hem diğer hem de birbirleri

ile farklı ve yaygın bir teknik olmaktadırlar (Alpar, 1994). Yüzmede bu teknik

ve performansı etkileyen temel özellikler sürat, kuvvet, dayanıklılık, denge

ve esnekliktir (Kılınç & ark, 2018). Bu özelliklerin kombinasyonundan

meydana gelen çabukluk bir hareket serisinin çok hızlı yön değiştirmesinde

eklemler ve vücudun uzayda doğrusal bir pozisyonda durmasına olanak

sağlayan koordinasyon ve kontrol becerisi olarak ifade edilmekte ve yüzme

için performans gelişiminde önemli role sahip olmaktadır. (Young & Farrow,

2006). Hız ise vektörel bir nicelik olup pozisyonlardaki değişmenin zamansal

oranıdır (Zatsiorsky, 1998) yanı sıra vücudunun da o işi uzun süre

yapabilecek yapı ve güçte olması gerekir. Bunun için o bireyden boy, cinsiyet,

alt ve üst ekstremite uzunlukları gibi antropometrik ölçümlerin alınmasıyla

bireyin o işe uygunluğu hakkında da yorumlar yapılabilmektedir. Yüzme



10-14 JUNE 2020


233

sporunda, kol uzunluğu avantajının getirdiği, kulaç uzunluğu ve kulaç

frekansının optimal kombinasyonu ile en verimli şekilde yüzmek mümkün

olmaktadır (Mezzaroba ve Machado, 2014). Her spor dalının kendine özgü

çalışma programı, ölçütleri ve testleri bulunmaktadır. Bir sportif müsabakada

en üst dereceye ulaşabilmek için uzun ve bir hayli yorucu çalışmalar

yapmanın yanı sıra performans ölçüm testleri yaparak sporcularımızın

mevcut durumları değerlendirilmektedir (Ağaoğlu & Ergin, 2017).

Yüzme sporunda da diğer branşlarda olduğu gibi araştırmalar yapılmaktadır.

Alan yazındaki konuya ilişkin benzer fakat farklı birçok çalışma

bulunmaktadır. Bu araştırmada sporcuların yaşları ve kol uzunlukları ile hız

ve çabuklukları arasında nasıl bir ilişki vardır sorusunun cevabı aranmaktadır.

Elde edilen çalışmaların bulguları da göz önünde bulundurularak, sporcuların

yaş ve çabuklukları arasında anlamlı bir ilişki, kol uzunlukları ve hızları ile

anlamlı bir ilişki olabileceği hipotezi ortaya konmaktadır.

Bu çalışmanın amacı yüzme sporunda daha yeni sayılabilecek, 10-12 yaş

grubu çocukların kol uzunluklarına ilişkin yaşlarıyla, hız ve çabuklukları

arasındaki ilişkisinin incelenmesidir.

YÖNTEM Araştırma nicel araştırma yöntemlerinden yarı deneysel modele göre (Tek

grup son test modeli ile) tasarlanmaktadır. Bu model deneysel işlemin hız,

çabukluk, yaş ve kol uzunluğu değişken etkisinin tek bir grup üzerinde test

edilmesidir. Deneklerin ölçümleri sontest olarak aynı denek ve aynı ölçme

araçları kullanılarak elde edilmektedir (Büyüköztürk, 2007). Araştırma

öncesinde katılımcılara çalışmanın amacı, test prosedürleri, çalışmanın

potansiyel riskleri ve yararları hakkında detaylı bilgilendirilmeler yapılmış ve

çalışmaya gönüllü olarak katılmışlardır.



10-14 JUNE 2020


234

Araştırma Örneklemi

Araştırmanın örneklemi basit rastgele örnekleme yöntemi ile belirlenen

Giresun spor Yüzme kulübü sporcularıdır. Araştırma grubunda bulunan

sporcular; haftada 1,5 saatlik 4 gün düzenli olarak yüzme antrenman yapan

yaşları 10-12 olan ve 1 yıldır yüzme sporu yapan toplam 30 lisanslı sporcudan

oluşmuştur.

Araştırma Prosedürü

Deneklerin kol uzunluk ölçümleri alındıktan sonra testler uygulanmaya

başlanmıştır. Kulaç boyu uzunluğu, katılımcı ayakta kollarını yere paralel

olarak tamamen açmış durumda ve el sırtı duvara yaslanmış pozisyonda iken,

orta parmak uçları arasındaki mesafe mezura ile ölçülerek cm cinsinden

kaydedilmiştir. Deneklerin çabukluklarında kullanılan Hegzogonal Obstacle

Test (Mackenzie, 2005) için; yerde her bir kenarı 66cm olarak işaretlenmiş

bir altıgen çizilmiştir. Sporcuların yüzleri karşıya bakarak her bir köşeden

dışa ve içe sıçrayarak 3 tur devam etmekte ve bu 3 tur sonunda kronometre

ile ölçülen süre kaydedilmiştir. Burpee Test (Mackenzie, 2005) için;

sporcular yerde kollar dik olacak şekilde şınav pozisyonunda beklemekte,

yapılacak hareket bu pozisyondan yukarıya bacaklar kolların yanına gelerek

ve kollar yanda kalacak şekilde ayakta dik duruş sağlanmıştır. Sonra tekrar

eller yere ve ayaklar geriye devam edilecektir. Düdük sesiyle başlayarak 15

sn içinde mümkün olduğu kadar çok tekrar gerçekleştirmişlerdir. Deneklerin

hız testleri için ise; 25 m serbest stil ve 25 sırt üstü stilde yüzme dereceleri

casio marka 0,01 sn. hassaslık derecesindeki el kronometresi ile alınmıştır.

Tüm katılımcılara sabit bir ısınma protokolü (5 dk. karada germe egzersizleri,

5 dk. suda düşük hızda yüzme çalışması) uygulandıktan sonra teste dahil

edilmişlerdir. 25 m serbest yüzme hız testi havuz dışından depar taşı

üzerinden, 25 m sırtüstü yüzme hız testi havuzun içinden sırtüstü çıkış



10-14 JUNE 2020


235

pozisyonunda gerçekleşmiştir. 25 m mesafe tamamlandığında test

sonlandırılarak elde edilen derece sn cinsinde kaydedilmiştir.

Verilerin Analizi

Verilerin analizi SPSS 23.0 istatistik programı kullanılarak

değerlendirilmiştir. Sporcuların kol uzunluk ölçümleri ve test

performanslarına ait verilerin birbirleri ile ilişki düzeyinin analizi, veriler

normal dağılım gösterdiği için parametrik testlerden “Pearson Korelasyon

analizi” ile incelenmektedir. Tüm istatistiksel analizlerde anlamlılık seviyesi

.05 olarak kabul edilmektedir.

BULGULAR

Tablo-1 Katılımcılara ait Bazı Demografik Özellikler

Tablo-1 incelendiğinde, araştırmaya katılan sporcuların yaş ortalamalarının

10,9±0,80 olduğu belirlenmiştir. Kol uzunluklarını incelediğimizde

Değişkenler Minimum Maximum X Sp

Yaş 10 12 10,9 0,80 Kol Uzunluğu(cm) 120 170 143,66 13,3



10-14 JUNE 2020


236

deneklerin kol uzunluk ortalamaları 143,66±13,3 cm olduğu tespit

edilmiştir.

Tablo-2. Yüzücülerin Pearson-Korelasyon Analizi Sonuçları

Yaş Kol

Uzunluğu

Altıgen

Çeviklik

Testi

Burpee

Testi

25 metre

Serbest

Yüzme

25 metre

Sırtüstü

Yüzme

Yaş Pearson Correlation 1 ,451* -,003 ,099 -,191 -,153

Sig. (2-tailed) ,012 ,988 ,604 ,313 ,420

N 30 30 30 30 30 30

Kol

Uzunluğu

Pearson Correlation ,451* 1 ,180 -,040 -,377* -,322

Sig. (2-tailed) ,012 ,342 ,835 ,040 ,082

N 30 30 30 30 30 30

Altıgen

Çeviklik

Testi

Pearson Correlation -,003 ,180 1 -,283 ,461* ,338

Sig. (2-tailed) ,988 ,342 ,130 ,010 ,068

N 30 30 30 30 30 30

Burpee

Testi

Pearson Correlation ,099 -,040 -,283 1 -,212 -,336

Sig. (2-tailed) ,604 ,835 ,130 ,262 ,069

N 30 30 30 30 30 30

25 metre

Serbest

Yüzme

Pearson Correlation -,191 -,377* ,461* -,212 1 ,833**

Sig. (2-tailed) ,313 ,040 ,010 ,262 ,000

N 30 30 30 30 30 30

25 metre

Sırtüstü

Yüzme

Pearson Correlation -,153 -,322 ,338 -,336 ,833** 1

Sig. (2-tailed) ,420 ,082 ,068 ,069 ,000

N 30 30 30 30 30 30

*. Correlation is significant at the 0.05 level

**. Correlation is significant at the 0.01 level



10-14 JUNE 2020


237

Tablo-2 incelendiğinde yaş ile kol uzunluğu arasında anlamlı bir ilişki

olduğu, kol uzunluğu ile 25 m serbest stil arasında anlamlı bir ilişki, altıgen

çabukluk testi ile yine 25 m serbest stil arasında anlamlı bir ilişki ve 25 m

serbest stil ile 25 m sırt üstü stil arasında anlamlı bir ilişki olduğu

görülmektedir (p<0,05).

Tablo-3. Yüzücülerin Partial-Korelasyon (Yaşa Göre) Analizi Sonuçları

Tablo-3 incelendiğinde altıgen çabukluk testi ile yine 25 m serbest stil

arasında anlamlı bir ilişki ve 25 m serbest stil ile 25 m sırt üstü stil arasında

Altıgen

Çeviklik

Testi

Burpee

Testi

25 metre

Serbest

Yüzme

25 metre

Sırt üstü

Yüzme

Yaş Altıgen

Çeviklik

Testi

Correlation 1,000 -,284 ,469 ,341

Significance (2-tailed) . ,136 ,010 ,070

df 0 27 27 27

Burpee

Testi

Correlation -,284 1,000 -,197 -,327

Significance (2-tailed) ,136 . ,305 ,084

df 27 0 27 27

25 metre

Serbest

Yüzme

Correlation ,469 -,197 1,000 ,828

Significance (2-tailed) ,010 ,305 . ,000

df 27 27 0 27

25 metre

Sırt üstü

Yüzme

Correlation ,341 -,327 ,828 1,000

Significance (2-tailed) ,070 ,084 ,000 .

df 27 27 27 0



10-14 JUNE 2020


238

anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir (p<0,05).

Tablo-4. Yüzücülerin Partial-Korelasyon (Kol Uzunluğuna Göre) Analizi

Sonuçları

Tablo-4’e bakıldığında ise kol uzunluklarına göre altıgen testinin 25 m serbest

ve 25 m sırt üstü stilleri ile anlamlı, burpee testi ile 25 m sırt üstü stilleri

arasında anlamlı, 25 m sırt üstü ile 25 m serbest stil arasında anlamlı bir ilişki

olduğu görülmektedir (p<0,05).

Altıgen

Çeviklik

Testi

Burpee

Testi

25 metre

Serbest

Yüzme

25 metre

Sırt üstü

Yüzme

Kol Uzunluğu Altıgen

Çeviklik

Testi

Correlation 1,000 -,280 ,580 ,425

Significance (2-tailed) . ,141 ,001 ,022

df 0 27 27 27

Burpee

Testi

Correlation -,280 1,000 -,245 -,369

Significance (2-tailed) ,141 . ,201 ,049

df 27 0 27 27

25 metre

Serbest

Yüzme

Correlation ,580 -,245 1,000 ,811

Significance (2-tailed) ,001 ,201 . ,000

df 27 27 0 27

25 metre

Sırt üstü

Yüzme

Correlation ,425 -,369 ,811 1,000

Significance (2-tailed) ,022 ,049 ,000 .

df 27 27 27 0



10-14 JUNE 2020


239

TARTIŞMA VE SONUÇ

Yapılan çalışmada yüzme sporu ile ilgilenen çocukların yaş, kol uzunlukları

ile hız ve çabukluk değişkenleri arasındaki ilişki incelenmektedir. Araştırma

sonucunda sporcuların kol uzunlukları ile 25 metre Sırtüstü dereceleri

arasında anlamlı (t=1.802; p=0.48*), yaşları ile kol uzunlukları arasında

anlamlı (r=0.451; p=0.012*), kol uzunlukları ile 25 metre Serbest yüzme

dereceleri arasında anlamlı (r=-0.377; p= 0.040*), altıgen çeviklik test

sonuçları ile 25 metre Serbest yüzme dereceleri arasında anlamlı ilişki

bulunurken (r=0.461; p=0.010*), sporcuların 25 metre Serbest yüzme

dereceleri ile 25 metre Sırtüstü dereceleri arasında yine aynı yönlü, yüksek

düzeyde ve anlamlı bir ilişki tespit edilmektedir (r=0.833; p=0.000**).

Bugüne kadar alan yazındaki çalışmalarda sporcuların yüzme performansını

etkilediği düşünülen birçok temel özellik araştırılmaktadır. Yüzmede,

sporcunun su içinde belirlenmiş mesafeleri, en kısa zamanda kat edebilmesi

için farklı yeteneklerin iyi geliştirilmiş olması büyük bir önem taşımaktadır.

Bu özelliklerin belli ölçümlerle belirlenmesi ve uygun antrenmanlarla

geliştirilmesi yüzücünün performansı için etkili olacaktır (Siders & ark,

1993).

Elde edilen bulgular alan yazındaki çalışmaların bulguları ile

karşılaştırıldığında benzer ve farklı sonuçlarla karşılaşılmaktadır.

Araştırmalarında çocukların çabuklukları yaşları ile düzenli artış

göstermektedir. Erkek çocuklar ise kız çocuklara göre her yaş grubunda daha

önde olduğu sonucuna varılmaktadır. Alp (2019)’ın çalışmasına göre erkek

futbolcular üzerinde yapılan antrenmanların çabukluk üzerinde pozitif etki

gösterdiği sonucuna ulaşılmaktadır. Albayrak ve Bayraktar (2018)’de yapmış

oldukları çalışmada çabukluklarının 9-10 yaş grupları için daha yavaşken, 11



10-14 JUNE 2020


240

yaş grubu için 10 yaşına göre biraz daha hızlı olduğu sonucuna varılmaktadır.

Can ve ark. (2017)’de yapmış oldukları başka bir çalışmada ise hız ve güç

değerlerinin çeviklik performansını olumlu yönde etkilediği sonucuna

varılmaktadır. Yapılan çalışmanın aksine Yüksek ve ark. (2017)’nin

çalışmalarında bazı vücut parametlerinin sırtüstü yüzme performansına

olumlu yönde etki ettiği sonucuna ulaşılmaktadır. Uymur ve Müniroğlu

(2020) spor okullarına giden 8ve 9 yaşındaki kız ve erkek çocukların sürat,

çeviklik, durarak uzun atlama ve denge performanslarını inceledikleri

çalışmaları sonucunda spor okulu eğitimi alan çocukların performans

değerleri sadece beden eğitimi ve spor dersine giren çocukların performans

değerlerine göre daha iyi olduğu tespit edilmektedir. Karagöz ve ark. (2017)

iki farklı hentbol antrenmanının 11-13 yaş grubundaki çocuklara göre sürat,

çeviklik ve reaksiyon zamanlarına ilişkin çalışmalarına göre her iki grubunda

erkek ve kızların sürat düzeylerini eşit düzeyde (% 9) artırdığı, çeviklik

düzeylerini geleneksel hentbol antrenmanları %3; nöromusküler+ geleneksel

hentbol antremanlar ise %5 artırdığı sonucuna ulaşılmaktadır. Baştürk ve ark.

(2019)’da jimnastik de sürat, çeviklik ve denge ilişkisine bakıldığı başka bir

çalışmanın sonucu olarak, 7-9 yaş grubu jimnastikçiler de denge yetisinin

çeviklik, sürat ve hız ile ilişkili olmayabileceğine değinilmektedir. İri ve ark.

(2018)’de yapmış oldukları çalışmanın sonucunda küçük yaşlardan itibaren

uygulanacak denge antrenmanlarının çeviklik performansına katkıda

bulunacağı söylenebilmektedir. Çıplak ve ark. (2020)’de yapmış oldukları

güreşçilerin yaşlara göre hız, durarak uzun atlama ve dikey sıçrama

değerlerinde hız ve yaş arasında anlamlı farklılık bulunmaktadır. Moura ve

ark. (2014)’ de yaptıkları ve bu çalışma ile benzer sonuç gösteren

çalışmalarında, kol uzunluğu ile yüzme performansı arasında orta düzeyde ve

istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğuna ulaşılmaktadır. Alaydin ve



10-14 JUNE 2020


241

Kamuk (2020) mevcut çalışma sonuçlarına göre, 11 ve 12 yaş erkek ve kız

gruplarında yüzme performansına en çok etkisi olan parametrenin kol

uzunluğu olduğu bunun yanında esneklik ve hızın hem kızlar hem de

erkeklerde yüzme performansına istatistiksel olarak etkisinin olduğu ortaya

çıkarılmaktadır. Bu nedenle kol uzunluğu ve yüzme derecesi veya bir başka

deyişle başarı arasında yüksek ilişki olduğu söylenmektedir (McGibbon ve

ark., 2018). Kaya (2012)’nın yaptığı çalışmada kol uzunluğu ile yüzme

zamanı arasında hem kızlarda hem de erkeklerde negatif yönde yüksek

düzeyde anlamlı bir ilişki olduğu bulunmaktadır. Bond ve arkadaşları (2015)

yaş ortalaması 13.5 olan 21 erkek ve 29 kız yüzücülerin yüzme performansları

ile antropometrik özellikler açısından incelemişlerdir. Sonuç olarak her iki

grupta da (kız-erkek) boy, kol uzunluğu gibi özellikler ile 100 m serbest stil

yüzme dereceleri arasında anlamlı korelasyonlar bulunmaktadır. Mevcut

çalışmalardan elde edilen sonuçlar ile yapılan araştırmanın bulguları da

literatürde belirtilen sonuçları destekler niteliktedir.

Yapılan bu çalışmada sonuç olarak; çabukluk- çeviklik özellikleri geliştikçe,

serbest stil yüzme dereceleri de gelişmekte, 25 metre Serbest Yüzme

dereceleri geliştikçe, 25 metre Sırtüstü yüzme dereceleri de gelişmektedir.

Buna karşın, yüzücülerin kol uzunlukları geliştikçe, 25 metre Serbest yüzme

derecelerinin düşmekte olduğu görülmektedir.

KAYNAKLAR

Ağaoğlu, S.A., Ergin, R. (2017). 9-14 Yaş Badmintoncularda Çeviklik,

Reaksiyon Zamanı ve Denge Parametrelerinin İncelenmesi. Int J Sport, Exer

& Train Sci, 3(4), 109–119.



10-14 JUNE 2020


242

Albayrak, O., Bayraktar, C. (2018). 9-11 Yaş Grubu Çocukların Yaşlarına ve

Cinsiyetlerine Göre Çabukluk Yeteneklerinin Gelişimi (Rize Örneklemi).

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2018) 7: 115-

133.

Alp, M. (2019). Farklı Pliometrik Antrenmanların Erkek Futbolcularda

Çabukluk ve Sprint Performansına Etkisi. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi,

184-194.

Alpar, R. Y. (1994). Su Topu Antrenmanlarının Temelleri. 2. Baskı. Ankara:

Gsgm Yayınları, 1-244.

Alaydin, A., Kamuk, Y.U. (2020). Türkiye Yüzme Şampiyonası Seçmelerine

Katılan 11-12 Yaş Yüzücülerin Barajı Geçme Durumlarına Göre Fiziksel ve

Fizyolojik Özelliklerinin İncelenmesi. Avrasya Spor Bilimleri Araştırmaları,

5(1), 26-43.

Baştürk, D., Çatalkaya, Z., Seyhan M.E., Açıkalın, Y., Hondoroğlu, K., ve

Karataş K. (2019) Cimnastikte sürat çeviklik ve denge ilişkisi. Türk Spor

Bilimleri Dergisi, 2(2), 133-140.

Baydemir, B., Selçuk, R., Aksoy, D. (2019). 8-9 Yaş Yüzücülerde

Antropometrik Özelliklerin Track Çıkış Mesafesine Etkisi. Akdeniz Spor

Bilimleri Dergisi, 215-223.

Bond D., Goodson L., Oxford S.W., Nevill A.M., Duncan M.J. (2015). The

association between anthropometric variables, Functional Movement Screen

scores and 100m freestyle swimming performance in youth swimmers.

Sports. 3:1-11.

Büyüköztürk, Ş. (2007). Deneysel desenler: Öntest-Sontest Kontrol Gruplu

Desen ve SPSS Uygulamalı Veri Analizi (Geliştirilmiş 2.bas.). Ankara: Pegem

Yayınları.



10-14 JUNE 2020


243

Can, İ., Özmen, M., Bayrakdaroğlu, S. (2017). Antrenmanlı Sporcularda

Çeviklik ve Ağırlıklı Squat Sıçrama Egzersizi Esnasındaki Hız ve Güç

Değerleri Arasındaki İlişki. CBÜ Beden Eğitimi Spor Bilimleri Dergisi, 2017:

12(2).

Çıplak ME., Yamaner F., İmamoğlu O. (2020). Sporcu Eğitim Merkezi

Güreşçilerinde Yaş Sevilerine Göre Sürat, Kuvvet ve Esneklik Değerleri

Karşılaştırılması. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi. 14(1), 84-94.

İri, R., Engin, H., Aktuğ, Z.B. (2018). 12-15 Yaş Arası Güreşçilerde 8

Haftalık Denge Antrenmanının Denge Çeviklik ve Sürat Performansı Üzerine

Etkisi. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi 3(1): 81-90.

Karagöz, Ş., Işık, Ö., Yıldırım, İ. (2017). İki Farklı Hentbol Antrenmanının

11-13 Yaş Çocukların Sürat, Çeviklik ve Reaksiyon Zamanı Üzerine Etkisi.

Türkiye Spor Bilimleri Dergisi,1(1);11-20.

Kaya, B. (2012). 9‑11 Yaş Grubu Serbest Yüzücülerde Kulaç Uzunluğu ve

Sıklığının Performansa Etkisi. E-Journal of New World Sciences Academy,

7(2), 27‑36.

Kılınç H, Günay M, Kaplan Ş, Bayrakdar A. Examination of the effects of

swimming exercises and thera-band workouts on dynamic and static balance

in children between 7-12 years of age. Journal of Human Sciences, 2018, 15

(3): 1443-1452.

Mackenzie, B. (2005). 101 Performance Evaluation Tests. Electric Word plc, 67-71 Goswell Road, London EC1V 7EP. ISBN: 1-905096-18-6. McGibbon, K.E., Pyne, D.B., Shephard, M.E., & Thompson, K.G. (2018). Pacing in swimming: a systematic review. Sports Medicine, 48, 1621‑1633. Mezzaroba, P.V. & Machado, F.A. (2014). Effect of age, anthropometry, and distance in stroke parameters of young swimmers. International Journal of

Sports Physiology and Performance, 9(4), 702-706.



10-14 JUNE 2020


244

Mooney R, Corley G, Godfrey A, Quinlan LR, ÓLaighin G. Inertial Sensor

Technology for Elite Swimming Performance Analysis: A Systematic

Review. Sensors, 2016, 16, 18.

Moura, T., Costa, M., Oliveira, S., Júnior, M.B., Ritti‑Dias, R., & Santos, M.

(2014). Height and body composition determine arm propulsive force in

youth swimmers independent of a maturation stage. Journal of Human

Kinetics, 42(1), 277‑284.

Siders, W A., Lukaski, H C., Bolonchuk, W W. (1993). Relationships Among

Swimming Performance, Body Composition And Somatotype In Competitive

Collegiate Swimmers. Journal Of Sports Medicine And Physical Fitness.

33(2):166-171.

Uymur, G., Müniroğlu, R.S. (2020). Spor Okullarına Devam Eden 8-9 Yaş

Kız ve Erkek Çocukların Sürat Çeviklik Durarak Uzun Atlama ve Denge

Performanslarının İncelenmesi. Spormetre The Journal of Physical

Education and Sport Sciences, 18(2), 27-38.

Young, W.B., & Farrow, D. (2006). A review of agility: Practical applications

for strength and conditioning. National Strength and Conditioning

Association, 28(5), 24-29.

Yüksek, S., Akpınar, E.G., Ayan, V., Ölmez, C. (2017). 14-16 Yaş

Yüzücülerin Antropometrik Özellikleri ile Sırtüstü Yüzme Performansları

Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İÜ Spor Bilimleri Dergisi, 7(2), 1303-1414.



10-14 JUNE 2020


245

Oyuncuların Ses, Nefes ve Beden Eğitiminde Uygulanan

Egzersizlerin Önemi

*Kerim DÜNDAR

*Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sahne Sanatları Bölümü

ÖZET

Oyunculuk eğitiminde güçlü ve anlaşılır bir konuşma için sesin önemi büyüktür. Sesin

gelişimi için de diyafram nefesinin güçlü olması önemlidir. Diyafram nefesinin güçlü olması

için de yapılacak egzersizler ile diyafram kasının geliştirilmesi ve akciğer kapasitesinin

geliştirilmesi oldukça önemlidir. Bununla birlikte prova ve oyunda 2-4 saat kalarak bireysel

performans sergileyen kişiler konuşma, normal hareketler ve gerektiğinde olağanın çok

üstünde hareketler dizini yapması gerektiği için solunum ihtiyacı daha fazla artacağı için

doğru, yerinde ve orantılı kullanım gerektirmektedir. Sahne sanatlarında, sadece diyaframın

yeterli kullanımı değil aynı zamanda sahneyi kullanmadaki hareket yeterliliği için de

vücudun uzun süreli işler içeren oyunlara karşı dayanıklılık kapasitesinin de gelişmiş olması

gereklidir.

Bu araştırmada, oyunculukta önemli olan kavramların egzersiz destekli olarak geliştirilmesi

konusunda yapılan araştırmaların analizi yapılmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Diyafram, Egzersiz, Nefes.

The Importance of The Players in Voıce, Breathıng and Body Traınıng

SUMMARY

Sound is very important for a strong and understandable speech in acting education. It is also

important that the diaphragm breath is strong for the development of sound. In order to make

the diaphragm breath strong, it is very important to improve the diaphragm muscle and

improve lung capacity through exercises to be performed. However, people who perform

individual performances by staying in rehearsal and playing for 2-4 hours require correct,

proper and proportional use, as the need for breathing increases, since the need for speech,



10-14 JUNE 2020


246

normal movements, and movements above the usual should increase. In the performing arts,

not only the adequate use of the diaphragm, but also the ability to use the scene, the body's

capacity to withstand long-term work must be improved. In this research, it is aimed to

analyze the researches on the development of the concepts that are important in acting with

exercise support.

Keywords: Diaphragm, Exercise, Breath.

GİRİŞ

Ses çalışmaları yapılırken Türkçede en küçük hece birimi olan fonemlerle

başlanmaktadır. Bunun temel amacı sesi güçlendirmeye ve sesi fırlatmaya

yönelik kolay ve güçlü heceler olmasıdır (Ma-me-mi-mo-mu) gibi. Bu

nedenle sesi en güçlü, anlaşılır ve uzun süreli kullanabilmek için gerekli olan

diyafram ve akciğer kapasitelerini geliştirmeye yönelik çalışmaların neler

olması gerektiğine karar vererek geliştirmek gerekmektedir. Bir oyuncu

profesyonelliğe adım attığı andan itibaren prova ve oyun sürecinde ortalama

olarak günde yaklaşık 4 saat kadar ayakta kalmaktadır. Bu amaçla ayakta

kalmayı sağlayacak olan bedenin alt kısmının ve bu bölümdeki kas gücünün

geliştirilmesi de kaçınılmazdır.

Diyafram nefesinin, insanların günlük hayatta da kullanması gereken doğru

bir nefes alma yöntemi olduğu bilinmektedir. Bireyler günlük yaşamlarında

fark etmeseler bile doğru olarak yapılan nefes alma yöntemi hem bedensel

hem de zihinsel olarak yararlı olacağı bilinmektedir. Oyuncuların doğru nefes

tekniklerini kullanmaları hem sanatsal yaşamlarında hem de yaşamsal

kalitelerinde artışa yol açacaktır. Bu yöntemin kullanılması, daha fazla

solunum hacmine sahip olunmakla birlikte daha fazla oksijenin (O2) vücuda

alınmasıyla birlikte, daha verimli olabilmenin de anahtarıdır.

Oyunculuk eğitimi alan bireylerin nefes çalışmalarına, kalp hızlarının

maksimum %50-60’ ı ile başlayıp yaklaşık 4-5 hafta sonunda yaptığı egzersiz



10-14 JUNE 2020


247

şiddetini kademeli olarak artırması uygun olur. Ancak bu artışların spor

yapan bireylerdeki gibi oldukça yüksek şiddetlere çıkmasına gerek olmayıp,

akciğer kapasitelerini geliştirmede etkili olabilecek %80-85 şiddetlere

çıkmaları ve bunu belirli dönemlerde uygulamaları yararlı olacaktır. Bu

çalışmalar sırasında en önemli nokta; çalışmaların başında ve sonunda ısınma

ve soğuma egzersizlerinin düzenli yapılması olacaktır. Bu durum hem

sakatlık riskini ortadan kaldıracak hem de egzersiz sonrası biriken

metabolitlerin ortamdan uzaklaştırılmasında yararlı olacaktır.

Akciğer kapasitesini oluşturan parametreler, akciğer volümleri, statik ve

dinamik akciğer volüm ve kapasiteleri olarak değerlendirilmektedir. Statik

akciğer volüm ve kapasiteleri, statik solunum kas gücü ölçümlerini içerir.

Dinamik akciğer volüm ve kapasiteleri ise, zorlu vital kapasite ölçümü ve

volüm-zaman eğrisi, akım-volüm eğrisi, maksimal istemli ventilasyon ve

hava yolu direnç ölçümünü içerir. Statik volümlerin ölçümünde zamana

bağımlılık yokken, dinamik volümlerde zorlu solunum sırasında zaman ve

akım oldukça önemlidir. Bu değerlendirmede akciğerin tek

kompartmanlarına “volüm”, birden fazla kompartmanlarına ise “kapasite”

denir (Brusasco ve ark., 2005; Gildea ve McCarthy, 2010; Reishtein, 2010).

Statik Akciğer Volümleri

Statik hava volümü akciğeri çevreleyen organ ve dokular, yüzey gerilimi,

solunum kaslarının oluşturduğu güç, akciğer refleksleri, hava yollarına ait

özellikler tarafından belirlenmektedir (Gildea ve McCarthy, 2010). Akciğer

volümleri pozisyon, yaş, boy, cins, vücut kütlesi, etnik özellikler ve günlük

aktivitelerden etkilenir. Volümler yaş faktörü ile ters, boy faktörü ile doğru

orantılıdır. Kadınlarda bu oran erkeklerden daha düşüktür. Etnik olarak

bakıldığında ise beyaz ırklı insanlarda sarı veya siyah ırklı insanlara oranla

daha fazladır. Bu oranlar ayakta dururken, otururken veya yatarken



10-14 JUNE 2020


248

değişkenlik göstermektedir (Bartu, 2007; Brusasco ve ark., 2005; Gildea ve

McCarthy, 2010; Kıyan, 2008; Reishtein, 2010; Elbaş, 2001).

Soluk volümü (Tidal volüm / VT): İstirahat düzeyinde normal sakin

solunumla akciğerlere alınan ve verilen hava miktarıdır. Yaş ve cinsiyet

faktörüne göre değişiklik göstermektedir. İnsanda ortalama olarak yaklaşık

400-800 ml arasındadır (Brashers, 2006).

İnspiratuar Rezerv Volüm (IRV): Normal bir inspirasyondan sonra zorlu

bir inspirasyon ile alınan hava völümüdür. Vital kapasitenin %45-50’ ini

oluşturur. Ortalama oran yaklaşık 2500-3500 ml kadardır (Brashers, 2006;

Gildea ve McCarthy, 2010; Reishtein, 2010).

Ekspirasyon Rezerv Volüm (ERV): Sakin solunum sırasında ekspirasyon

tamamlandıktan sonra derin bir ekspirasyonla (rezidüel volüm seviyesine

kadar) verilen hava hacmidir. Ortalama oran yaklaşık 1100 ml’dir. Vital

kapasitenin yaklaşık %25’idir (Brashers, 2006; Hoffman ve Manzetti, 1996;


Rezidüel Volüm (RV): Maksimum ekspirasyonla dahi çıkartılamayan,

akciğerlerde kalan hava volümüdür. Ortalama oran yaklaşık 1200 ml’dir.

Total akciğer kapasitesinin %25-30’unu oluşturur (Erturan, 2000; Gildea ve

McCarthy, 2010; Kıyan, 2008).

Akciğer Kapasiteleri

Total Akciğer Kapasitesi (TLC): Derin bir inspirasyon sonunda

akciğerlerde bulunan total hava volümüdür. Vital kapasite (VC) ve RV’ nin



10-14 JUNE 2020


249

toplamıdır. Genç sağlıklı kişilerde RV, TLC’ nin yaklaşık %20’ sini

oluşturur. Yaş ile birlikte bu oran %40’a kadar artar. Ortalama oran yaklaşık

olarak 5800 ml’dir. Yaş, boy ve cinsiyete göre değişkenlik göstermektedir

(Brashers, 2006; Hoffman ve Manzetti, 1996; Gildea ve McCarthy, 2010;

Reishtein, 2010).

Vital Kapasite (VC): Maksimal inspirasyondan sonra yavaş ve zorlanmadan

yapılan maksimal ekspirasyonla dışarı atılabilen hava volümüdür. Tidal

volüm, inspiratuvar rezerv volüm ve ekspiratuvar rezerv volümün toplamı

vital kapasiteyi vermektedir. Ortalama oran yaklaşık 4600ml’dir. Vital

kapasite boy faktörü ile doğru, yaş faktörü ile ters orantılı olarak değişiklik

gösterir (Brashers, 2006; Hoffman ve Manzetti, 1996; Gildea ve McCarthy,

2010; Reishtein, 2010).

İnspiratuvar Kapasite (IC): İstirahat düzeyinde derin bir inspirasyonla

akciğerlere alınabilen maksimal hava volümüdür. Tidal volüm ve inspiratuvar

rezerv volümü (IRV) içerir. Vital kapasitenin yaklaşık %75’ini oluşturur.

Ortalama oran yaklaşık 3500 ml’dir (Gildea ve McCarthy, 2010).

Fonksiyonel Rezidüal Kapasite (FRC): İstirahat düzeyinde ekspirasyon

sonunda akciğerlerde bulunan toplam hava volümüdür. RV ve ERV’nin

toplamını içerir. Ortalama oran yaklaşık 2300 ml kadardır. Total akciğer

kapasitesinin %40’ını oluşturur (Brashers, 2006; Hoffman ve Manzetti, 1996;




10-14 JUNE 2020


250

Şekil 1. Akciğer Volüm ve Kapasiteleri (Gildea ve McCarthy, 2010).

Sanat eğitimi alan bireylerin sahne performansları sırasında bedensel olarak

diri ve enerjik olmalarını sağlayacak olan bedenin alt kısmının ve bu

bölümdeki kas gücünün geliştirilmesi de kaçınılmazdır. Güçlü ve sağlam bir

bedenin oyuncunun en çok ihtiyaç duyduğu denge unsurunu rahatlıkla

sağlamasına yardımcı olur.

Bu amaçla oyunculuk çalışmalarında en çok yararlanılan alanlar eskrim ve

akrobasi olmaktadır. Bu çalışmalarda da yine bedensel kuvvet ve kas gücü

gerekliliği kaçınılmazdır. Kas kuvvet gelişiminde ise, spor antrenmanları

temel alınarak oyuncunun kuvvet düzeyi geliştirilmelidir. Kuvvet düzeyi

geliştirilirken günümüzde en büyük sorun bu eğitimi alan ve almakta olan

bireylerin kuvveti sadece hipertrofi olarak düşünmeleri, onların deyişiyle

“vücudun şişirilmesi” olarak görmeleridir. Hipertrofi, kuvvet sporlarında ve

sürat sporlarının bazılarında ya da fazla kas lif genişliğine ve buna bağlı

olarak maksimal kuvvetlerini arttırmaya yönelik çalışmalarda ihtiyaç duyan



10-14 JUNE 2020


251

sporcuların kullandıkları bir yöntemdir. Sahne sanatları ve benzer alanlarda

çalışan bireylerin uzun saatler süren prova ve gösterilerinde onlara

hipertrofiye uğramış kas grubu değil, kassal dayanıklılığı geliştirilmiş ve

uzayan zaman süresine rağmen düzeyi düşmeyen bir kuvvete ihtiyaçları

oldukları öğretilmelidir. Yapılacak olan egzersizlerde zaman zaman bitkinlik

meydana gelebilir. Bu durumda egzersiz çok hafif yüklenmelere

dönüştürülmelidir. Egzersiz veriminin artırılması, öncelikle yüklenme-

dinlenme- yüklenme ilişkisinin çok iyi düzenlenmesine bağlıdır. Bu durum

her gün egzersiz yapan bireyler için problem teşkil etmez. Genelde bu

düşünceden yola çıkılarak haftanın 2-3 günü fiziksel egzersiz yapmalarının

uygun olacağı düşünülmektedir. İnterval (aralıklı) antrenmanların

kullanılması, öncelikli olarak kalp kaslarının itme gücünün gelişimine yardım

etmesidir. İkinci önemli etkisi ise, kuvvet dayanıklılığı ve performans

veriminin gelişimine yardım ediyor olmasıdır. Kalp atımlarının kontrolü

merkezi sinir sistemi tarafından yapılmaktadır. Temel koşu programlarında

150-180 nabız aralığında 30 dk çalışılmalıdır. 1 saati aşan çalışmalarda bu

sayı 120 civarına çekilmelidir. Yapılacak bu egzersizler ile interval yüklenme

yöntemi, kalp atım volümünde artış meydana getirmekte ve dolayısıyla kanın

O2 taşıma kapasitesinde de bir artışı ortaya çıkartmaktadır. Oyunculuk eğitimi

süresince spor bilimleri ile birlikte planlanıp uygulamaya geçirilecek birçok

antrenman yöntemleri ile oyuncuların sahne performanslarının ve fiziksel

durumlarının çok daha iyi hale getirilebileceği düşünülmektedir.

KAYNAKÇA

1. Bartu Saryal, S. (2007). Solunum Fonksiyon Testleri. Türk Toraks Derneği 6. Kış Okulu, Ocak 23-27.



10-14 JUNE 2020


252

2. Brashers, V.L. (2006). Alterations of Cardiovascular Function. In. Mc Cance K.L., Huether, S.E. (Eds.) Pathophysiolology, The Biologic The Basicfor Disease in Adults and Children. St Louis: USA, The C.V. Mosby Company, edt:4, 1081-1115.

3. Brusasco, V., Crapo, R., Viegi, G. (2005). (Eds)., Series: ATS/ERS Task force: standardisation of lung Function testing. Number 3 in this Series. Standardisation of the measurement of lung volumes. European Respiratory Journal, 26(3): 511-522.

4. Erturan, S. (2000). Spirometrik İnceleme ve Akciğer Volümleri. Solunum, 2: 126-128.

5. Gildea, T.R., McCarthy, K. (2010). Pulmonary Function Testing. The Johns Hopkins Hospital Harriet Lane Handbook. St. Louis: Mosby, edt:15.

6. Hoffman, L.A., Manzetti, J.D. (1996). Respiratory system. In. Lewis, S.M., Collier, I.C., Heitkemper, M.M. (Eds.). Medical Surgigal Nursing. Assessment and Management of Clinical Problems. St Louis, Missoury: USA. Mosby-Year Book, Inc., edt:4, 585-586

7. Kıyan, E. (2008). Solunum fonksyon testleri. Toraks Derneği 5. Kış Okulu 2006.

8. Özhan Elbaş, N. (2001). Solunum Sisteminin Yapı ve Fonksiyonu. Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği. Ankara, Aydoğdu Ofset, baskı:4, 228-236.

9. Reishtein, J. (2010). Assessment of Respiratory Function. Brunner and Suddarth's Textbook of Medical-Surgical Nursing. Philadelphia: USA. Wolters Kluwer Health, edt:11, 635-666.



10-14 JUNE 2020


253



10-14 JUNE 2020


254

Otizm Spektrum Bozukluğuna Sahip Çocuklarda Spor

Yüksel SAVUCU*

*Prof. Dr., Fırat Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi

Özet Otizm, yaygın bir gelişimsel bozukluktur ve tipik olarak iletişim ve sosyal etkileşim sorunları, dil gelişimi, kısıtlı/tekrarlayıcı davranışlar ve ilgi alanları ile karakterizedir. Bu araştırmada otizm spektrum bozukluğuna sahip çocuklarda sporun önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. Otizmli çocukların fiziksel gelişimleri ve dış görünümleri diğer çocuklardan farklı değildir. Ancak bazı otizmli çocuklarda motor becerileri kapsayacak şekilde yetersizlikler ve gecikmeler olabileceğini bilinmektedir. Araştırmalar düzenli fiziksel aktivite ve sporun bu çocukların fiziksel, sosyal ve zihinsel özelliklerine olumlu katkı yaptığını göstermektedir. Otizmli çocukların yaşadığı sosyal etkileşimlerdeki zorluklar, esas olarak, göz teması kuramama, insanların sosyal ve duygusal sinyallerine yeterince tepki vermeme ve başkalarının davranışlarını anlama eksikliğinden kaynaklanabilmektedir. Sonuç olarak, uygun eğitim ve rehabilitasyon programları bu bireylerin toplumsal yaşam içinde var olmaları sağlar. Bunun içinde yaşamlarının her alanında sağlıklı ilişkiler kurabilmeleri ve rehabilite olmalarında sporun en etkili yollardan biri olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Otizm, Spor, Sosyal etkileşim

Sports in Children with Autism Spectrum Disorders

Abstract Autism is a common developmental disorder and is typically characterized by communication and social interaction problems, language development, restricted/repetitive behaviors, and interests. In this study, it was aimed to emphasize the importance of sports in children with autism spectrum disorders. Physical development and external appearance of children with autism are not different from other children. However, it is known that some children with autism may have deficiencies and delays to cover motor skills. Research shows that regular physical activity and sports contribute positively to the physical, social and mental characteristics of these children. Difficulties in social interactions experienced by children with autism can be mainly caused by the lack of eye contact, the inadequate response to people's social, and emotional signals, and the lack of understanding of others' behavior. As a result, appropriate training and rehabilitation programs ensure that these individuals exist in social life. It is thought that sports is one of the most effective ways to establish healthy relationships and rehabilitation in all areas of their lives.

Keywords: Autism, Sport, Social interaction



10-14 JUNE 2020


255

GİRİŞ

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), Otizm ve Asperger Sendromu için kolektif bir terimdir. Otizm veya otistik bozukluk, OSB veya yaygın gelişimsel bozukluklar başlığı altındaki kategorilerden biri olan gelişimsel

yetersizlik olarak tanımlanmaktadır. Yaşamın ilk 3 yılında ortaya çıkan OSB, iletişim ve sosyal etkileşim sorunları, dil gelişimi, kısıtlı/tekrarlayıcı davranışlar ve ilgi alanları ile karakterizedir (Doyle ve Iland, 2004). Ülkemizde Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde (2006) sosyal etkileşim, sözel ve sözel olmayan iletişim, ilgi ve etkinliklerde sınırlılığı erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ve bu özellikleri nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey otistik birey olarak tanımlanmaktadır (Özer, 2001). Beynin ve sinir sisteminin yapısını ya da işleyişini etkileyen bir sürecin sonucu olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir. OSB tanılı bireylerin önemli bir bölümünde, farklı düzeylerde zekâ geriliği de görülmektedir. OSB’nin genetik temelleri olabileceği ve çevresel faktörlerle tetiklendiği görüşü hâkimdir. Bu çocukların fiziksel gelişimleri ve dış görünümleri diğer çocuklardan farklı değildir. Erkek çocuklarda kız çocuklara oranla dört-beş kat daha fazla görülür (Pegasus Yaşam Dergisi, 2019). Bu insanların % 10’unda ise sıra dışı Savant denilen beceriler mevcuttur. Savant olma durumu üstün bellek, matematik ve hesaplama becerileri, sanatsal ve müzik becerileri veya görsel alanda yetenekli, çoğunlukla otistik hastaların yaşadığı ancak başka hastalıkların da sebep olabildiği sendrom olarak adlandırılır. Yaygın inanışın aksine, tüm OSB’li çocuklarda Savant olma durumu ve üstün beceriler olduğu, doğru bir bilgi değildir (Pegasus Yaşam Dergisi, 2019). Bu araştırmada OSB tanılı çocuklarda sporun önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. Belirtileri Nelerdir?

OSB’nin belirtilerini Sosyal İletişim ve Etkileşim Sorunları ve Tekrarlayan/Takıntılı Davranışlar ve Sınırlı İlgi veya Etkinlikle olarak iki ana başlıkta toplayabiliriz (Pegasus Yaşam Dergisi, 2019). Sosyal İletişim ve Etkileşim Sorunlarında; ismi söylendiğinde bakmamak, göz kontağı kurmamak, sanki orada değilmiş gibi davranmak, arkadaşlık ilişkisi geliştirememek, kişilerin ilgisine kayıtsız kalmak, konuşma başlatamamak ya da garip konuşmak, sohbeti sürdürememek, bazı sözleri anlamsızca tekrarlamak, arkadaşlarının oyunlarına katılmamak gibi belirtileri sayabiliriz.



10-14 JUNE 2020


256

Tekrarlayan/Takıntılı Davranışlar ve Sınırlı İlgi veya Etkinliklerde ise bazı objelere aşırı ilgi duymak, örneğin çamaşır makinesini saatlerce izlemek, düzenine ve rutinlerine aşırı bağımlı olmak, ani düzen değişikliklerine aşırı tepki vermek, sallanmak veya çırpınmak, ayak ucunda yürümek, belli ses, doku ya da koku gibi duyusal uyarılara karşı aşırı tepkili olmak ya da tepkisiz kalmak gibi davranışları sayabiliriz (Özer, 2001). Görülme Sıklığı Nedir?

OSB’nin görülme sıklığı günümüzde çok büyük bir hızla artıyor: Bugün dünyada her 20 dakikada bir, çocuğa OSB tanısı konmaktadır. Ülkemizde bu konuda sağlıklı bir istatistik bulunmamakla beraber yaklaşık 1.400.000 civarında OSB’li birey olduğu ve bu durumdan etkilenen 5.550.000 den fazla aile ferdi bulunduğu tahmin edilmektedir (Pegasus Yaşam Dergisi, 2019). Tedavisi ve Erken Tanı

OSB’nin günümüzde bilinen en önemli çaresi ve ilacı, erken tanı, sürekli ve yoğun özel eğitim ve rehabilitasyondur. Erken tanı ile doğru ve gereken yoğunlukta eğitim alan çocukların yaklaşık % 50’sinde OSB belirtileri kontrol altına alınabiliyor, gelişim sağlanıyor, büyük ilerleme kaydedilebiliyor ve hatta bazı OSB’li çocukların ergenlik yaşına geldiklerinde diğer arkadaşlarından farkı kalmayabiliyor. Ancak Amerikan Psikiyatri Birliği OSB’li çocuklar için tanı ölçütü olarak sosyal etkileşimde bozulma, iletişim bozukluğu ve kısıtlanmış/tekrarlanan ilgi alanları ve davranışlar ile ilgili bazı ortak özelliklerin önemli olduğunu bildirmektedir (American Psychiatric Association, 2000). Erken teşhis, OSB’nin kontrol altına alınması, uygun eğitim ve rehabilitasyon programları sayesinde OSB’li bireylerin toplumsal yaşam içinde olmaları sağlanır. Özellikle bu insanlar için, eğitim ve rehabilite aşamasında sadece evde değil hayatın her alanında sağlıklı ilişkiler kurabilmeleri açısından fiziksel ve sosyal aktiviteler en etkili yollardan sayılmaktadır. Çocuklar için Sportif Aktiveler

OSB’nin nedenleri kesin olarak bilinmediği için, günümüzde tedbir almak çok mümkün görülmemektedir. Ancak özellikle eğitime erken yaşlarda başlanılması ve bilimsel yöntemlerin tercih edilmesi bu bireylerin gelişiminde önemlidir. Özel düzenlenmiş eğitim programlarının sadece fiziksel durumu iyileştirmekle kalmayıp, aynı zamanda otistik bireylerin bazı sağlık problemlerini ve vücut kitle indekslerini de azalttığı görülmektedir (World Health Organization, 2002).



10-14 JUNE 2020


257

OSB’li çocuklar, akran ve sosyal entegrasyon zorlukları, iletişim hataları, tekrarlayan/kısıtlı ilgi ve aktiviteler gibi özellikleri nedeniyle akranlarıyla oynayamaz ve çeşitli fiziksel ve sosyal aktivitelere katılmakta sıkıntı yaşarlar (Block, Block & Halliday, 2006). Bu çocukların mevcut yetersizliklerine ek olarak, fiziksel aktivite fırsatlarına desteğin sınırlandırılması ve insanların OSB’li çocuklar için fiziksel aktivitelerden habersiz olması da OSB’li çocuğun akranlarından daha düşük motor performansına sahip olmasına neden olmaktadır (Reid, 2005; Sandt ve Frey, 2005; Pan & Frey, 2006; Baranek, 2002; Dewey, Cantell ve Crawford, 2007; Piek ve Dyck, 2004; Todd & Reid, 2006). Hâlbuki OSB’li çocukların motor gelişimleri normal ya da normale çok yakındır. Spor becerilerini geliştirerek fiziksel uygunluk düzeyleri iyileştirilebilir. Spor aktiviteleri ile özgüven kazanmaları, başarı duygusunu ve rekabeti yaşamaları, arkadaşlık ilişkilerini geliştirmelerini sağlanır. Böylelikle toplumda kabul gören, yararlı ve üretken bireyler olabilme fırsatı verilmiş olur (Findlay & Coplan, 2008). Otistik çocukların ip atlama, dans, yüzme gibi büyük kas motor becerilerin kullanılmasını gerektiren bazı hareketleri taklit etme yetilerinin çok az ya da hiç olmamasına bağlı olarak daha geç öğrendikleri görülmektedir. Kâğıt kesme, kutu içine küp atma ve ipe boncuk dizme gibi küçük kas motor becerilerinin de oldukça zayıf olduğu gözlenmektedir. Otistik çocukların duruşlarında, ellerini kullanmada zaman zaman normalden farklı bir görünüm sergiledikleri görülmektedir (parmak uçlarında yürüme, belli hareketleri tekrar etme, tek ayağı üzerinde ileri geri sallanma, kendi etrafında dönme vb.). Bununla birlikte hiperaktif (çok hareketli) veya hipoaktif (az hareketli) olmaları da diğer motor davranış özellikleri olarak kabul edilmektedir (Özer, 2001). Spora, oyunlara ve grup aktivitelerine katılım, otistik bireylerde sosyalleşme becerilerini ve sosyal refahı artırdığı için uygun ve etkili bir metottur. Bu tür aktivitelere katılımda öz saygılarının arttığı, atılganlık ve kendini kontrol özelliklerinin de geliştiği görülmüştür. Özellikle rekreasyonel aktivitelere katılım sağlayan otistik çocukların büyük çoğunluğunun sosyal etkileşimi olmayan aktiviteleri tercih ettikleri görülmektedir (Berkeley, Zittel, Pitney & Nichols, 2001; Pan, 2010). Her ne kadar istisnaları olsa da OSB’li çocuklar için spor aktiviteleri yapmak imkânsız değildir. Yüksek düzeyde bir güç ve koordinasyon içeren futbol, basketbol, voleybol, hentbol vb. takım sporlarında gelişmiş sosyal iletişim becerileri gerekir. OSB, bu becerilerin eksik kaldığı bir bozukluktur. Bu nedenle, OSB’li bireylerin takım sporları ile ilgilenmesi iyi iletişim kurma



10-14 JUNE 2020


258

becerilerinin gelişmesini de sağlar. Ayrıca uyarıcı davranışları ve diğer uygunsuz sosyal davranışlarında azalmalar görülür. OSB, genellikle kas tonusunda zayıflamaya ve koordinasyon problemlerine neden olur. Böyle bir durum otistik çocuklarda aktivitelerde zorlanmalara neden olabilir. Havuz aktiviteleri, yürüyüş, yakar top, badminton, bowling vb. aktiviteler, çok fazla güç kullanmadan otistik çocukların aktiviteye katılmasını sağlar ve bir spor organizasyonunun parçası olma fırsatını sunar (Moor, 2008; Auxter, Pyfer & Huettig, 2001; Beckerleg, 2009; Martinez, 2006; Moor, 2008). Standart OSB tedavilerinin göreceli başarısına rağmen, son yıllarda sporun potansiyel olarak faydalı etkilerine olan ilgi arttığını görmekteyiz.

SONUÇ VE ÖNERİLER

OSB’li çocuklar, sosyal izolasyon, kısıtlı iletişim becerileri, zayıf göz teması, basmakalıp hareketler ve davranışlar, yetersiz aktivite fırsatı ve dolayısıyla fiziksel ve sosyal aktiviteler gibi boş zaman değerlendirmelerinden yeterince yararlanamazlar ve bunları sürdürmede güçlükler çekerler. OSB’li çocuklar için sosyal ve fiziksel aktiviteler, doğal ortamlardaki tercih ve gereksinimlerine göre geliştirilmelidir. Etkinlik yapılan alanın yeterliliği, gürültü, ortamdaki kişi sayısı, materyal seçimi, öğretim stratejisi ve davranış kontrol stratejilerinin belirlenmesi temel konulardır. OSB’li çocuklar fiziksel aktivite kalıplarında bu bozukluğa sahip olmayan yaşıtlarına benzer bir eğilim gösterirler; Çeşitli etkinliklerin ve sosyal aktivite programlarının fiziksel aktivitede bu açığı gidermesi gerekir. Bunun için bazı hususlara dikkat edilmesi önerilir. Bunlar; • Göz teması kurmak, • Sözlü karşılama veya soruya cevabı beklemek, • Çocuk zorlayıcı davranışlar sergiliyorsa, ebeveynlerden bunun nasıl yönetildiğini öğrenir, böylece mevcut stratejiler güçlendirilebilir ve kaygı en aza indirilebilir, • Büyük grup içindeki küçük gruplar, daha fazla katılım ve daha az stres sağlayabilir, • Görsel tanıtımlarla birlikte talimatlara eşlik etmek, • Talimatları kısa ve açık tutmak. Etkinliği veya talimatları küçük parçalara ayırmak, • Seslere, kokuya, dokunmaya, zevklere, ışıklara tepkisinin farkında olmak, • Gerekirse jest veya işaretlerle sözlü iletişimi desteklemek, • Diğer çocuklarla etkileşim kurma fırsatları sunmak.



10-14 JUNE 2020


259

REFERENCES

1. American Psychiatric Association, APA. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: Text revision (4th ed.). pp. 69-70. Washington, DC: American Psychiatric Association.

2. Auxter, D., Pyfer, J. & Huettig, C. (2001). Principles and methods of adapted physical education and recreation (9 Ed.). (pp. 480-488). New

York: McGraw-Hill. 3. Baranek, G. T. (2002). Efficacy of sensory and motor interventions

for children with autism. Journal of Autism Developmental Disorder, 32, 397- 422.

4. Beckerleg, T. (2009). Fun with Messy Play: Ideas and Activities for Children with Special Needs. (pp. 83-91). London: Jessica Kingsley

Publishers. 5. Berkeley, S. L., Zittel, L. L., Pitney, L. V. & Nichols, S. E. (2001).

Locomotor and object control skills of children diagnosed with autism. Adapted Physical Activity Quarterly, 18, 405-416.

6. Dewey, D., Cantell, M. & Crawford, S. G. (2007). Motor and gestural performance in children with autism spectrum disorders, developmental coordination disorder, and/ or attention deficit hyperactivity disorder, Journal of the International

Neuropsychological Society, United States of America, 13, 246- 256. 7. Doyle, B. T. & Iland, E. D. (2004). Autism spectrum disorders from

A to Z. (pp. 35-37). Texas: Future Horizons. 8. Findlay, L. C., & Coplan, R. J. (2008). Come out and play: Shyness

in childhood and the benefits of organized sports participation. Canadian Journal of Behavioural Science, 40; 153-161.

9. Martinez, C. A. (2006). Adapted aquatics for children with autism. Teaching Elementary Physical Education, 17, 34-36.

10. Moor, J. (2008). Playing, Laughing and Learning with Children on the Autism Spectrum: A Practical Resource of Plat Ideas for Parents and Carers (2th ed.).(pp. 141-180).London: Jessica Kingsley Publishers.

11. Özer, D. S. (2001). Engelliler İçin Beden Eğitimi ve Spor. Nobel

Yayın Dağıtım, Ankara. 12. Pan C.Y. & Frey C.G. (2006). Physical activity patterns in youth with

autism spectrum disorders. Journal of Autism Developmental

Disorder, 36, 597- 606.



10-14 JUNE 2020


260

13. Pan, C.Y. (2010). Effects of water exercise swimming program on aquatic skills and social behaviors in children with atism spectrum disorders. Autism, 14, 1, 9-28.

14. Pegasus. Yaşam Dergisi. (2019). s. 108-112, Aralık. 15. Piek, J. P. & Dyck M. J. (2004). Sensory-motor deficits in children

with developmental coordination disorder, attention deficit hyperactivity disorder and autistic disorders. Human Movement

Science, 23, 475-488. 16. Reid, G. (2005). Understanding physical activity in youths with

autism spectrum disorders. Palaestra, 21, 6-7. 17. Sandt, D. D. R. & Frey, G. C. (2005). Comparison of physical activity

levels between children with and without autistic spectrum disorders. Adapted Physical Activity Qurterly, 22, 146-159.

18. Todd, T. & Reid G. (2006). Increasing physical activity in individuals with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 21, 167-176.

19. World Health Organization. (2002). The world health report, reducing risks, promoting healthy life, WHO, Copenhagen.



10-14 JUNE 2020


261

Fiziksel Aktivitelere Katılan Bireylerin Algıladıkları Sağlık

Çıktıları ile Yaşam Doyumları Arasındaki İlişki

1Emrah SERDAR,2Duygu HARMANDAR DEMİREL, 3Mehmet DEMİREL 1İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Spor Bilimleri Fakültesi, İstanbul, Türkiye

2Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Konya, Türkiye 3Necmettin Erbakan Üniversitesi Turizm Fakültesi, Konya, Türkiye

ÖZET

Giriş: Fiziksel aktivitelere katılan bireylerin algıladıkları sağlık çıktıları ile yaşamdan elde ettikleri doyumları arasındaki farklılıkları ve katılımcıların algıladıkları sağlık çıktılarının yaşam doyumu düzeylerini yordama gücünün belirlenmesi amaçlanmaktadır.

Yöntem: Araştırmanın çalışma grubunu, olasılık dışı amaçlı örnekleme yöntemi ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde bulunan Avcılar Spor Kompleksine üye olan 258 kişiden oluşmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak, araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu”, katılımcıların serbest zaman aktivitelerinden algıladıkları sağlık çıktılarını belirlemek amacıyla Gomez ve ark., (2016) tarafından geliştirilen, Yerlisu Lapa ve ark., (2017) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Rekreasyonda Algılanan Sağlık Çıktıları Ölçeği” ile bireylerin yaşam doyumlarını belirlemek için ise, Diener ve ark., (1985) tarafından geliştirilen, Türkçe uyarlaması Yetim (1993) tarafından yapılan “Yaşam Doyumu Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde ise, betimsel istatistikler, bağımsız t-tesi, ANOVA, MANOVA ve Regresyon analizleri kullanılmıştır.

Bulgular: Bağımsız t-Testi sonuçları; bireylerin cinsiyetlerine göre yaşam doyumu düzeyleri arasında anlamlı farklılık olduğu, fiziksel aktivitelere düzenli katılım gösteren bireylerin yaşam doyumu düzeylerinin daha yüksek olduğu, ANOVA sonuçları; bireylerin haftalık serbest zaman sürelerine göre yaşam doyumları arasında farklılık olduğu saptanmıştır. MANOVA sonuçları; katılımcıların cinsiyetlerinin algıladıkları sağlık çıktıları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olmadığı ve alt boyutlarda farklılık olmadığı, fiziksel aktivitelere katılım sıklıkları değişkeninin bireylerin algıladıkları sağlık çıktıları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu ve tüm alt boyutlarda farklılık olduğu, bireylerin haftalık serbest zaman sürelerinin algıladıkları sağlık çıktıları üzerindeki ana etkisinin anlamlı olduğu ancak alt boyutlarda farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Yapılan regresyon analizi sonucunda ise, bireylerin fiziksel aktivitelerden algıladıkları sağlık çıktılarının yaşam doyumlarının anlamlı bir yordayıcısı olduğu saptanmıştır.

Sonuç: Bireylerin sosyo-demografik özelliklerine göre algıladıkları sağlık çıktıları ile yaşam doyumları arasında farklılık olduğu ve bireylerin fiziksel aktivitelerden algıladıkları sağlık çıktılarının yaşam doyumları üzerinde önemli bir faktör olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler: Fiziksel Aktivite, Rekreasyonda Algılanan Sağlık Çıktıları, Yaşam Doyumu



10-14 JUNE 2020


262

The Relationship Between Perceived Health Outcomes and Life

Satisfaction of Individuals Participated in Physical Activities

ABSTRACT

Introduction: It is aimed to determine the differences between the perceived health outcomes and life satisfaction among individuals with participating physical activities and to reveal whether the perceived health outcomes predicts their life satisfaction.

Method: The non-probability sampling method was adopted for the sampling, consisting 258 volunteer who are members of the Avcılar Sports Complex within the Istanbul Metropolitan Municipality. The instruments of the research include a "Personal Information Form" prepared by the researcher, the "Perceived Health Outcomes in Recreation" developed by Gomez et al. (2016), and adapted to Turkish by Yerlisu Lapa et al. (2017) in order to determine the perceived health outcomes in recreation. Besides, a "Life Satisfaction Scale," which was developed by Diener et al. (1985) and adapted to Turkish by Yetim (1993), was used to describe the life satisfaction of the participants. The researcher utilized descriptive statistics, independent t-test, ANOVA, MANOVA, and regression in the analysis of the data.

Findings: Independent t-test results found significant difference between levels of life satisfaction based on gender. İndividuals who regularly participate in physical activities have higher life satisfaction levels. To the ANOVA results, there was difference between the participants' weekly leisure their life satisfaction. MANOVA results; The main effect of the participants' gender on the perceived health outcomes is not significant and there is no difference in the sub-dimensions, the frequency of participation in physical activities is significant, the main effect on the perceived health outcomes of the individuals is significant and there is a difference in all sub-dimensions, the main effect of the weekly free time periods on individuals is significant. however, it was determined that there was no difference in the sub-dimensions. The regression analysis showed that individuals' perceived health outcomes in physical activities was a significant predictor of their life satisfaction.

Result: In the light of results, there can be differences between individuals' perceived health outcomes in recreation and life satisfaction in terms of certain socio-demographic features, and perceived health outcomes in recreation is an essential factor in the level of life satisfaction.

Key Words: Physical Activities, Perceived Health Outcomes in Recreation, Life Satisfaction

GİRİŞ

Teknolojik gelişmeler bireylerin çalışma saatlerinde azalmaya ve buna bağlı olarak da serbest zamanlarında artışa neden olmuştur (Yerlisu Lapa ve Köse, 2018). Bireylerin serbest zamanlarında bir artış gözlemlense de (Elçi ve ark., 2019), insanlar farklı sebeplerden dolayı fiziksel aktivitelere katılım gösteremedikleri için aktivitelerden istenilen faydaları elde edemedikleri



10-14 JUNE 2020


263

bilinmektedir (Gürbüz ve Henderson, 2014). Ancak serbest zamanlarda yapılan fiziksel aktivitelere düzenli bir şekilde katılım gösterilmesi bireylerin kardiyovasküler hastalıkları, diyabet, kanser, yüksek tansiyon, obezite, depresyon ve osteoporoz gibi kronik hastalıkları önlediği belirtilmiştir (Warburton ve ark., 2006). Serbest zamanda yapılan aktiviteler genellikle bireylerin katılım gösterdikleri aktiviteler sonucunda doğrudan veya dolaylı olarak ortaya çıkan olumlu sağlık veya esenlik durumları ile ilgilidir (Yamashita ve ark., 2018). Rekreasyonda algılanan sağlık çıktıları ilişkin alanyazını incelediğimizde, serbest zaman faydaları kavramıyla ilişkili olduğu görülmektedir (Brown, 2016). Driver’ın serbest zamanlarla ilgili olarak iyileştirilmiş durum, daha kötü bir durumun önlenmesi ve psikolojik bir deneyimin gerçekleştirilmesi ile ilgili ele aldığı serbest zaman faydalarının üç temel boyutu Driver’ın “Serbest zaman faydaları tipolojileri” olarak adlandırılmakta olup, “Rekreasyonda algılanan sağlık çıktıları ölçeği “‘nin çatısını oluşturmaktadır (Gomez ve ark., 2016). Dünya Sağlık Örgütü (1995) yaşam doyumunu bireylerin yaşadıkları kültür ve değerlerin yanı sıra fiziksel sağlıklarını, psikolojik durumlarını ve sosyal ilişkileri bir araya getiren yaşam kalitelerinin değerlendirilmesinde kullanılan bir kavram olarak tanımlanmaktadır. Bireylerin yaşam doyumu günlük yaşamdan elde edilen mutluluk, yaşama yüklenen anlam, hedeflere ulaşma konusunda uyum, pozitif bireysel kimlik, fiziksel olarak insanların kendilerini iyi hissetmesi, ekonomik güvenlik ve sosyal ilişkilerden etkilenebilmektedir (Pavot ve Diener, 2008; Kara ve ark., 2018). Bu nedenle, bireylerin mutlu olmak, memnuniyet elde etmek, doyuma ulaşmak adına katıldıkları aktiviteler bireylerin yaşantılarının hemen hemen her döneminde önem arz etmektedir (Soyer ve ark., 2017). Bu noktadan hareketle çalışmamızın amacı; fiziksel aktivitelere katılan bireylerin algıladıkları sağlık çıktıları ile yaşam doyumları arasındaki farklılıklar ile katılımcıların algıladıkları sağlık çıktılarının yaşam doyumlarını yordama gücünün belirlenmesidir.

YÖNTEM

Araştırmanın Modeli: Çalışmanın amacına uygun olarak araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. İlişkisel tarama modelinde değişkenler arasındaki değişimin derecesi veya incelenen durumun düzeyi gibi sorular ilişkisel tarama desenleri ile açıklığa kavuşturulur (Gürbüz ve Şahin, 2016).



10-14 JUNE 2020


264

Evren ve Örneklem: Araştırmanın çalışma grubunu; olasılık dışı amaçlı örnekleme yöntemi ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi bünyesinde bulunan Avcılar Spor Kompleksine üye olan 143 erkek (Ortyaş=28.107.87) ve 115 kadın (Ortyaş= 26.927.00) olmak üzere toplamda 258 kişi oluşturmuştur. Araştırmaya katılanların %70,5’i fiziksel aktivitelere “Düzenli” olarak katılmakta, %45,0’ı aylık ortalama fiziksel aktivitelere “7 Kez ve Üstü” katılmakta iken, %40,7’inin ise, haftalık “6-10 Saat” arasında serbest zaman sürelerine sahip olduğu tespit edilmiştir.


Kişisel Bilgi Formu: Araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu”; çalışmada yer alan katılımcılar hakkında bilgi toplamak amacıyla cinsiyet, yaş, refah durumu, haftalık serbest zaman süresi gibi sorulardan oluşmaktadır.

Rekreasyonda Algılanan Sağlık Çıktıları Ölçeği: Katılımcıların serbest zaman aktivitelerinden algıladıkları sağlık çıktılarını ölçmek amacıyla, Gomez ve ark., (2016) tarafından geliştirilen ve Yerlisu Lapa ve ark., (2017) tarafından tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Rekreasyonda Algılanan Sağlık Çıktıları Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek “Psikolojik Deneyimin Gerçekleşmesi” (7 Madde), “Daha Kötü Bir Durumun Önlenmesi” (5 Madde) ve “İyileştirilmiş Durum” (4 Madde) olmak üzere üç alt boyut ve 16 madden oluşmaktadır. Ölçeğin güvenirlik kat sayısı 0.91 olarak tespit edilmiştir. Alt boyutlar için iç tutarlılık kat sayıları sırasıyla; psikolojik deneyimin gerçeklemesi alt boyutu için .89, daha kötü bir durumun önlenmesi alt boyutu için 0.81 ve iyileştirilmiş durum alt boyutu için ise, 0.91 olarak saptanmıştır. Bizim çalışmamızda ise, psikolojik deneyimin gerçeklemesi alt boyutu için .76, daha kötü bir durumun önlenmesi alt boyutu için 0.73 ve iyileştirilmiş durum alt boyutu için ise, 0.79 olarak tespit edilmiştir. Ölçekte yer alan maddeler (1) Kesinlikle Beni İfade Etmiyor, (7) Tamamen Beni İfade Ediyor şeklinde puanlanmaktadır.

Yaşam Doyumu Ölçeği: Katılımcıların yaşam doyumu düzeylerini belirlemek için Diener ve ark., (1985) tarafından geliştirilen ve Yetim (1993) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Yaşam Doyumu Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek tek boyutlu olup, 5 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte yer alan maddeler (1) Kesinlikle Katılmıyorum, (7) Kesinlikle Katılıyorum şeklinde puanlanmaktadır. Bizim çalışmamızda ölçeğin güvenirlik kat sayısı ise, 0.88 olarak saptanmıştır.



10-14 JUNE 2020


265

Verilerin Analizi

Verilerin analizinde SPSS 20.0 paket programı kullanılmıştır. Katılımcıların kişisel bilgilerine yönelik dağılımları belirmek için yüzde ve frekans yönteminden faydalanılmıştır. Verilerin normal dağılım gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla çarpıklık ve basıklık değerleri incelenmiş olup, verilerin normal dağılım gösterdiği anlaşılmıştır. Bu bağlamda verilerin analizinde; bağımsız t-testi, ANOVA, MANOVA ve Regresyon analizleri kullanılmıştır. Son olarak ise, ölçeklerin güvenirliliklerini tespit etmek için Cronbach Alpha katsayıları hesaplanmıştır.

BULGULAR

Tablo 1. RASÇÖ-YDÖ Puanlarının Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Analiz Sonuçları Erkek (n=143) Kadın (n=115)

Ölçekler

Ort. Ss. Ort. Ss.

Yaşam Doyumu Ölçeği 4.61 1.38 5.06 1.35

RASÇÖ

PDG 6.02 0.88 6.17 0.73 DKDÖ 6.06 0.89 6.11 1.03 İD 6.22 0.79 6.23 0.75

PDG: Psikolojik Deneyimin Gerçekleşmesi, DKDÖ: Daha Kötü Bir Durumun Önlenmesi, ID:

İyileştirilmiş Durum

Tablo 1’de araştırmada yer alan katılımcıların cinsiyetlerine göre analiz sonuçları verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; bireylerin YDÖ puanları cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir (t=-2.610; p<0.05). Kadınların yaşamdan elde ettikleri doyum düzeyleri erkeklerden daha yüksek olduğu anlaşılmıştır. MANOVA analizi sonuçları, katılımcıların cinsiyetlerinin RASÇÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olmadığı ve alt boyutlar arasında ise, anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır [λ= 0.987, F(3,274)=1.195; p>0.05].



10-14 JUNE 2020


266

Tablo 2. RASÇÖ-YDÖ Puanlarının Katılımcıların Fiziksel Aktivitelere Katılım Sıklıklarına Göre Analiz Sonuçları

Düzenli Katılım (n=182) Düzensiz Katılım (n=76)

Ölçekler

Ort. Ss. Ort. Ss.

Yaşam Doyumu Ölçeği 5.07 1.32 4.20 1.33

RASÇÖ

PDG 6.16 0.68 5.80 0.91 DKDÖ 6.17 0.86 5.78 1.00 İD 6.28 0.69 6.03 0.79



Tablo 2’de araştırmada yer alan katılımcıların fiziksel aktivitelere katılım sıklıklarına göre analiz sonuçları verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; bireylerin YDÖ puanları fiziksel aktivitelere katılım sıklıklarına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanmıştır (t=4.815; p<0.05). Fiziksel aktivitelere düzenli olarak katılan bireylerin yaşam doyumları düzeylerinin daha yüksek olduğu olduğu anlaşılmıştır. MANOVA analizi sonuçları, katılımcıların fiziksel aktivitelere katılım sıklıklarının RASÇÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu ve tüm alt boyutlar arasında ise anlamlı bir farklılık olduğu saptanmıştır [λ= 0.949, F(3,254)=4.571; p<0.05].

Tablo 3. RASÇÖ-YDÖ Puanlarının Katılımcıların Haftalık Serbest Zaman Sürelerine Göre Analiz Sonuçları

1-5 Saat (n=43) 6-10 Saat (n=74) 11-15 Saat(n=63) 16 Saat ve Üzeri (n=83)

Ölçekler

Ort. Ss. Ort. Ss. Ort. Ss. Ort. Ss.

Yaşam Doyumu Ölçeği 5.04 1.13 4.90 1.36 4.81 1.54 3.97 1.47

RASÇÖ

PDG 6.19 0.54 5.96 0.80 6.17 0.70 5.86 1.14 DKDÖ 6.00 0.94 6.00 0.86 6.16 0.83 6.24 1.15 İD 6.16 0.64 6.12 0.81 6.31 0.58 6.47 0.79





10-14 JUNE 2020


267

Tablo 3’de araştırmada yer alan katılımcıların haftalık serbest zaman sürelerine göre analiz sonuçları verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; bireylerin YDÖ puanları haftalık serbest zaman sürelerine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (t=4.678; p<0.05). MANOVA analizi sonuçları, katılımcıların haftalık serbest zaman sürelerine RASÇÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğunu[λ= 0.903, F(9,623)=2.903; p<0.05] ancak alt boyutlar arasında anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır.

Tablo 4. RASÇÖ ile YDÖ Regresyon Analizi Sonuçları

B Standart

Hata β P

Sabit 5.140 -.159 - .000

RASÇÖ .180 .029 .364 .000*

Tablo 4’de bireylerin rekreasyonda algıladıkları sağlık çıktıları ile yaşam doyumlarına ilişkin regresyon analizi sonuçları verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; bireylerin aktiviteler sonucunda algıladıkları sağlık çıktılarının, yaşam doyumlarının anlamlı bir yordayıcısı olduğu saptanmıştır (R=0.364; R2=.013; F(1,256)=39.158, p<0.05). Bireylerin rekreasyonda algıladıkları sağlık çıktıları ile yaşam doyumları arasında pozitif yönde ve düşük düzeyde bir ilişki olduğu (R=0.364) ve rekreasyonda algılanan sağlık çıktıları, yaşam doyumları üzerindeki toplam varyansın %13’ünü açıkladığı görülmektedir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu çalışmada ilk olarak fiziksel aktivitelere katılan bireylerin sosyo-demografik özelliklerine göre rekreasyonda algılanan sağlık çıktıları ile yaşam doyumları arasındaki farklılıkların ortaya koyulması amaçlanmıştır. İkinci olarak ise, bireylerin rekreasyonda algıladıkları sağlık çıktıların yaşam doyumlarını yordama gücünün belirlenmesidir. Cinsiyet değişkenine göre katılımcıların yaşam doyumları arasında farklılık olduğu belirlenmiştir. Kadınların erkeklere oranla yaşamdan elde ettikleri doyum düzeylerinin daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Konuya ilişkin alanyazında yapılan çalışmaları incelediğimizde; Yaşartürk ve ark., (2017) tarafından yapılan çalışmanın sonucuyla bizim çalışmamızın sonuçları paralellik gösterirken, Kılıç ve ark., (2016), Çakır ve ark., (2016), Elçi ve ark., (2019) ve Kara ve ark., (2018) tarafından yapılan çalışmalar ile bizim araştırmamızın sonuçları örtüşmemektedir. Erkek ve kadınların rekreasyonda algıladıkları sağlık çıktılarını değerlendirdiğimizde, kadınların algıladıkları



10-14 JUNE 2020


268

sağlık çıktılarının erkekle oranla daha yüksek skor elde etmelerine rağmen istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunamamıştır. Elde edilen bulgular ışığında; Gomez ve Hill (2016), Yurcu (2017) ve Elçi ve ark., (2019) tarafından yapılan çalışmaların sonuçları ile bizim çalışmamızın sonuçları örtüşmektedir. Fiziksel aktivitelere katılım sıklıklarına göre bireylerin yaşam doyumları arasında anlamlı farklılık olduğu tespit edilmiştir. Diğer bir deyişle, fiziksel aktivitelere düzenli olarak katılım gösteren bireylerin yaşamdan elde ettikleri doyum düzeylerinin daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Bu durum, bireylerin serbest zamanlarında kendi istek ve arzuları doğrultusunda düzenli olarak katıldıkları aktiviteler sonucunda doyum elde etmelerine katkı sağladığı şeklinde açıklanabilir. Yine, düzenli olarak fiziksel aktivitelere katılan bireylerin algıladıkları sağlık çıktılarının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Alanyazında yapılan çalışmaları incelediğimizde; Elçi ve ark., (2019) tarafından fiziksel aktivitelere düzenli olarak katılan bireylerin özellikle psikolojik deneyimin gerçekleşmesi alt boyutunda daha yüksek skor elde ettiklerini belirtmişlerdir. Benzer şekilde, Budak ve ark., (2019) fiziksel aktivitelere sık sık katılan bireylerin algıladıkları sağlık çıktılarının daha yüksek olduğunu saptamışlardır. Bireylerin haftalık serbest zaman sürelerinin algıladıkları sağlık çıktıları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu saptanmıştır. Bireylerin haftalık serbest zaman süreleri arttıkça bu zaman diliminde katıldıkları aktiviteler sonucunda algıladıkları sağlık çıktılarının daha yüksek olduğu şeklinde açıklanabilir. Haftalık 1-5 saat arasında serbest zaman süresine sahip olan katılımcıların yaşam doyumu düzeylerinin diğer bireylere oranla daha yüksek olduğu saptanmıştır. Özellikle bireylerin bu zaman diliminde katıldıkları aktiviteler sonucunda hedefledikleri memnuniyet düzeyine ulaşmaları onların genel yaşam doyumlarını olumlu yönde etkilediği söylenebilir. RASÇÖ ile YDÖ arasında pozitif düzeyde ve düşük düzeyde ilişki olduğu saptanmıştır. Elde edilen bulgular ışığında, Elçi ve ark., (2019) tarafından bireylerin rekreasyonda algıladıkları sağlık çıktıları ve yaşam doyumu düzeylerini inceleyen çalışmada bireylerin rekreasyonda algıladıkları sağlık çıktıları düzeyleri artıkça, yaşam doyumlarının da arttığını belirtmişlerdir. Bu sonuç ile bizim çalışmamızda elde edilen sonuçlar paralellik göstermektedir.

SONUÇ

Kadınların yaşamdan elde ettikleri doyum düzeylerin ve algıladıkları sağlık çıktılarının daha yüksek olduğunu gözlenmiştir. Fiziksel aktivitelere düzenli



10-14 JUNE 2020


269

katılım gösteren bireylerin düzensiz katılım gösteren bireylere oranla hem yaşam doyumlarının hem de algıladıkları sağlık çıktılarının daha yüksek olduğu anlaşılmıştır. Haftalık 1-5 saat arasında serbest zaman süresine sahip bireylerin yaşamdan daha çok memnuniyet duydukları tespit edilmiştir. Sonuç olarak ise, bireylerin serbest zamanda katıldıkları aktiviteler sonucunda algıladıkları sağlık çıktıları arttıkça onların yaşamdan elde ettikleri doyum düzeylerini olumlu yönde etkilediği sonucuna varılmıştır.

KAYNAKLAR

1. Brown P. (2016). The benefits of leisure and recreation. Journal of Park and Recreation Administration, 34(4), 103-105.

2. Budak, D., Mızrak, O. & Aslan, B.E. Rekreasyonda algılanan sağlık çıktıları ve mutluluk düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi: Kayak merkezi ziyaretçileri örneği. 2. Uluslararası Rekreasyon ve Spor Yönetimi Kongresi, 11-14 Nisan 2019. Bodrum, Türkiye.

3. Çakır, V.O., Şahin, S., Serdar, E., & Parlakkılıç, Ş. (2016). An examination of Public employees the level of constraint of leisure and life satisfaction. Journal of Tourism Theory and Research. 2(2), 131-141.

4. Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J., & Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49, 71–75.

5. Elçi, G., Doğan, M., & Gürbüz, B. (2019). Bireylerin rekreasyonda algılanan sağlık çıktıları ve yaşam doyumu düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası Spor, Egzersiz &Antrenman Bilimi Dergisi. 5(3), 93-106.

6. Gomez, E., Hill, E. (2016). First landing state park: Participation patterns and perceived health outcomes of recreation at an urban-proximate park. Journal of Park Recreation Administration. 34(1), 68-83.

7. Gomez, E., Hill, E., Zhu, X., Freidt, B. (2016). Perceived health outcomes of recreation scale (PHORS): Reliability, validity and ınvariance, Measurement in Physical Education and Exercise Science, 20(1), 27-37.

8. Gürbüz, B., Henderson, K.A. (2014). Leisure activity preferences and constraints: Perspectives from Turkey. World Leisure Journal, 56(4), 300-316.

9. Gürbüz, S., Şahin F. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 3. Basım. Seçkin Yayıncılık: Ankara.

10. Kara, M.F., Gürbüz, B., Kılıç, S.K., & Öncü, E. (2018). An investigation of pre-service physical education Teachers’ Leisure boredom, life satisfaction and social connectedness. Journal of Computer and Education Research. 6(12), 342-357.



10-14 JUNE 2020


270

11. Kılıç, S.K., Atasoy, K.L., Gürbüz, B., & Öncü, E. (2016). Rekreasyonel tatmin ve yaşam doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi. İstanbul Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi. 6(3), 56-70.

12. Pavot, W., Diener, E. (2008) The satisfaction with life scale and the emerging construct of life satisfaction, The Journal of Positive Psychology, 3(2), 137-152,

13. Soyer, F., Yıldız, N. O., Harmandar Demirel, D., Serdar, E., Demirel, M., Ayhan, C., & Demirhan, Ö. (2017). Üniversite öğrencilerinin rekreatif etkinliklere katılımlarına engel teşkil eden faktörler ile katılımcıların yaşam doyumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of Human Sciences, 14(2), 2035-2046.

14. Warburton D.E.R., Nicol C.W., & Bredin, S.S.D. (2006). Health benefits of physical activity: The evidence. Canadian Medical Association Journal, 174(6), 801-809.

15. WHOQOL Group. (1995). The world health organization quality of life assessment (WHOQOL): Position paper from the world health organization. Social Science & Medicine, 41(10), 1403-1409.

16. Yamashita, T., Bardo, A.R., & Liu, D. (2018). Time spent on beneficial leisure activities among elder caregivers in their third age. Leisure Sciences. 40(5): 356-373.

17. Yaşartürk, F., Akyüz., & Karataş, İ. (2017). Rekreatif etkinliklere katılan üniversite öğrencilerinin serbest zamanda sıkılma algısı ile yaşam doyum düzeyleri arasındaki arasındaki ilişkinin incelenmesi. İnternational Journal of Cultural and Social Studies. 3 (SI), 239-252.

18. Yerlisu Lapa T., Serdar, E., Tercan Kaas E., & Çakır V.O. Rekreasyonda algılanan sağlık çıktıları ölçeğinin Türkçe versiyonun psikometrik özellikleri. 15. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi. 15-18 Kasım 2017. Antalya, Türkiye.

19. Yerlisu Lapa, T., Köse, E. (2018). Serbest zaman engelleri ile engellerle baş etme stratejileri arasındaki ilişkinin incelenmesi: Keşifsel bir çalışma. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 13(2), 356-375.

20. Yetim, U. (1993) Life satisfaction: A study based on the organization of personal projects. Social Indicators Research, 29, 277-289.

21. Yurcu, G. (2017). Kamu ve özel sektör çalışanlarının rekreatif faaliyet katılımı sonucu sağlık algıları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10(54), 942-951.



10-14 JUNE 2020


271



10-14 JUNE 2020


272

Serbest Zaman Algısı ile Yaşam Doyumu Arasındaki İlişki:

Fiziksel Engelli Bireyler Üzerine Bir Araştırma

1Emrah SERDAR,2Duygu HARMANDAR DEMİREL, 3Mehmet DEMİREL 1İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Spor Bilimleri Fakültesi, İstanbul, Türkiye

2Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Konya, Türkiye 3Necmettin Erbakan Üniversitesi Turizm Fakültesi, Konya, Türkiye

ÖZET

Giriş: Fiziksel engelli bireylerin serbest zamanlara yönelik algıları ile yaşamdan elde ettikleri doyumları arasındaki farklılıkların ve bireylerin serbest zamana algılarının yaşam doyumlarını yordama gücünün belirlenmesi amaçlanmaktadır.

Yöntem: Araştırmanın çalışma grubunu uygun örnekleme yöntemi ile Konya ilinde yaşayan fiziksel engelli bulunan 73 kişi çalışmaya gönüllü olarak katılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak, araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu”, katılımcıların serbest zamanlara yönelik algı düzeylerini belirlemek amacıyla Esteve ve ark., (1999) tarafından geliştirilen, Gürbüz ve ark., (2007) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Boş Zaman Anlamı Ölçeği” ile bireylerin yaşam doyumlarını belirlemek için ise, Diener ve ark., (1985) tarafından geliştirilen, Türkçe uyarlaması Yetim (1993) tarafından yapılan “Yaşam Doyumu Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde ise, betimsel istatistikler, bağımsız t-tesi, ANOVA, MANOVA ve regresyon analizleri kullanılmıştır.

Bulgular: Bağımsız t-Testi sonuçları bireylerin cinsiyetlerine göre yaşam doyumu düzeyleri arasında anlamlı farklılık olmadığı, ANOVA sonuçları; katılımcıların yaş, refah durumu, haftalık serbest zamanın yeterliliği ile serbest zamanları değerlendirmede güçlük çekme değişkenlerine göre yaşam doyumları arasında farklılık olmadığı tespit edilmiştir. MANOVA sonuçları; katılımcıların cinsiyetlerinin, refah durumlarının, haftalık serbest zaman yeterliliklerinin ve serbest zamanları değerlendirmede güçlük çekme durumlarının serbest zaman algı düzeyleri üzerindeki temel etkisinin anlamlı olmadığı, ancak bireylerin yaşlarının serbest zaman algı düzeyleri üzerindeki ana etkisinin anlamlı olduğu saptanmıştır. Regresyon analizi sonucunda ise; bireylerin serbest zaman algı düzeylerinin yaşam doyumlarının anlamlı bir yordayıcısı olduğu tespit edilmiştir.

Sonuç: Bireylerin serbest zaman algı düzeyleri ile yaşam doyumlarının sosyo-demografik özelliklerine göre farklılık gösterdiği ve bireylerin serbest zamana yönelik algı düzeylerinin yaşam doyumları üzerinde önemli bir etmen olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler: Fiziksel Engelli Bireyler, Serbest Zaman Algısı, Yaşam Doyumu

The Relationship between Leisure Perception and Life Satisfaction: A

Research on Individuals with Physical Disabilities



10-14 JUNE 2020


273

ABSTRACT

Introduction: This study aims to determine the differences between leisure perception and life satisfaction among individuals with physical disabilities and to reveal whether leisure perception predicts their life satisfaction. Method: The convenience sampling method was adopted for the sample, consisting of 73 volunteer people living in Konya with physical disabilities. The instruments of the research include a "Personal Information Form" prepared by the researcher, the "Leisure Meaning Inventory" developed by Esteve et al. (1999), and adapted to Turkish by Gürbüz et al. (2007) in order to determine the perception in leisure. Besides, a "Life Satisfaction Scale," which was developed by Diener et al. (1985) and adapted to Turkish by Yetim (1993), was used to describe the life satisfaction of the participants. The researcher utilized descriptive statistics, independent t-test, ANOVA, MANOVA, and regression in the analysis of the data. Findings: Independent t-test results found no significant difference between levels of life satisfaction based on gender. To the ANOVA results, there was no difference between the participants' age, welfare status, weekly leisure, and challenges in leisure benefits and their life satisfaction. MANOVA results demonstrated that participants 'gender, welfare status, weekly leisure, and challenges in leisure benefits do not play a role in leisure perception while the impact of age on perception levels was significant. The regression analysis showed that individuals' perception in leisure was a significant predictor of their life satisfaction.

Result: In the light of results, there can be differences between individuals' leisure perception and life satisfaction in terms of certain socio-demographic features, and leisure perception is an essential factor in the level of life satisfaction.

Key Words: Individuals with Physical Disabilities, Leisure Perception, Life Satisfaction

GİRİŞ

Sürekli gelişerek değişen dünyada belki de kolay kolay değişmeyen ve geçmişten bugüne kadar tekrarlayan formlarda ortaya çıkan insanın fiziksel ve zihinsel özellikleridir. Gelişen ve değişen bu dünya da insanın bu iki önemli özelliğini sağlıklı halde tutabilmek için kullanılan yöntemlerden bir tanesi de“Serbest Zaman ve Rekreasyon” olgusudur (Harmandar Demirel ve ark., 2017). Serbest zamanlar, bireylerin özgür hissettiği ve kendilerini ifade edebildikleri zaman dilimi olarak tanımlanmaktadır (Henderson ve Bialeschki, 2007). Gürbüz ve Henderson (2013) ise, serbest zamanın tanımının sembolik bir anlamdan öte, öznel bir karakteristik anlam taşıdığını ve herkes için farklı bir anlam ifade edebileceğini belirtmişlerdir. Serbest zamanın anlamının tanımlanmasına yönelik yapılan araştırmalarda serbest zaman algısı, genel olarak zamanın özgürce kullanılması, seçmedeki özgürlük, stresten kurtulmak ve kişisel doyum gibi anahtar kelimelerle



10-14 JUNE 2020


274

ilişkilendirerek açıklanmaktadır (Watkins ve Bond, 2007; Kara ve ark., 2018). Powrie ve ark., (2015) ise, serbest zaman algısının bireylerin serbest zaman aktivitelerine katılım göstermelerinde önemli bir unsur olduğunu belirtmişlerdir (Dinç, ve ark., 2019). Diğer bir deyişle, bireylerin serbest zamanlarla ilgili tutumlarını ve serbest zamanları değerlendirmedeki özgürlük algıları gibi serbest zamanları nasıl algıladıklarını anlamak önem arz etmektedir (Janke ve ark., 2011). İnsanların mutlu olabilmeleri ve yaşamlarının anlam kazanabilmesi için sahip olmaları gereken temel unsurların başında gelen yaşam doyumu kavramı (Yaşartürk ve ark., 2017) genel olarak bireylerin, iş, serbest zaman ve çalışma dışı zaman olarak tanımlanan yaşama gösterilen duygusal tepki olarak tanımlanmaktadır (Vara, 1999; Kılıç ve ark., 2016). Bu bağlamda çalışmamızın amacı; fiziksel engelli bireylerin serbest zamana yönelik algıları ile yaşam doyumları arasındaki farklılıkları ve katılımcıların serbest zaman algılarının yaşam doyumlarını yordama gücünün belirlenmesidir.

YÖNTEM

Araştırmanın Modeli: Çalışmanın amacına uygun olarak araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. İlişkisel tarama modelinde değişkenler arasındaki değişimin derecesi veya incelenen durumun düzeyi gibi sorular ilişkisel tarama desenleri ile açıklığa kavuşturulur (Gürbüz ve Şahin, 2016). Evren ve Örneklem: Araştırmanın çalışma grubunu; uygun örnekleme yöntemi ile Konya ilinde yaşayan ve fiziksel engelli 51 erkek ve 22 kadın olmak üzere toplamda 73 kişi oluşturmuştur. Araştırmaya katılanların %34,2’inin refah durumu “Normal”, %38,4’ünün haftalık serbest zaman süreleri “Yeterli” iken, %45,2’i ise serbest zamanlarını değerlendirmekte “Bazen” güçlük çektiği tespit edilmiştir.


Kişisel Bilgi Formu: Araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu”; çalışmada yer alan katılımcılar hakkında bilgi toplamak amacıyla cinsiyet, yaş, refah durumu, haftalık serbest zaman süresi gibi sorulardan oluşmaktadır.

Boş Zaman Anlamı Ölçeği: Katılımcıların serbest zaman aktivitelerine katıldıklarında neler hissettiklerini belirlemek amacıyla Esteve ve ark., (1999) tarafından geliştirilen ve Gürbüz ve ark., (2007) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Boş Zaman Anlamı Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek “Algılanan Özgürlük” (5 Madde), “İş İlişkisi” (5 Madde), “Sosyal Etkileşim” (5 Madde),



10-14 JUNE 2020


275

“Boş Zamanın Kullanılırlığı” (5 Madde), “Aktif-Pasif Katılım” (5 Madde), “Hedef Yönelimi” (3 Madde), “Algılanan Yeterlilik” (4 Madde) ve “İçsel Motivasyon” (3 Madde) olmak üzere sekiz alt boyut ve 35 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte yer alan maddeler (1) Kesinlikle Katılmıyorum, (6) Tamamen Katılıyorum şeklinde puanlanmaktadır. Bizim çalışmamızda ölçeğin iç tutarlılık kat sayılarının 0.84 ile 0.86 arasında değiştiği saptanmıştır.

Yaşam Doyumu Ölçeği: Katılımcıların yaşam doyumu düzeylerini belirlemek için Diener ve ark., (1985) tarafından geliştirilen ve Yetim (1993) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Yaşam Doyumu Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek tek boyutlu olup, 5 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte yer alan maddeler (1) Kesinlikle Katılmıyorum, (7) Kesinlikle Katılıyorum şeklinde puanlanmaktadır. Bizim çalışmamızda ölçeğin güvenirlik kat sayısı ise, 0.80 olarak saptanmıştır.

Verilerin Analizi

Verilerin analizinde SPSS 20.0 paket programı kullanılmıştır. Katılımcıların kişisel bilgilerine yönelik dağılımları belirmek için yüzde ve frekans yönteminden faydalanılmıştır. Verilerin normal dağılım gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla çarpıklık ve basıklık değerleri incelenmiş olup, verilerin normal dağılım gösterdiği anlaşılmıştır. Bu bağlamda verilerin analizinde; bağımsız t-testi, ANOVA, MANOVA ve Regresyon analizleri kullanılmıştır. Son olarak ise, ölçeklerin güvenirliliklerini tespit etmek için Cronbach Alpha katsayıları hesaplanmıştır.

BULGULAR

Tablo 1. BZAÖ-YDÖ Puanlarının Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Analiz Sonuçları Erkek (n=51) Kadın (n=22)

Ölçekler

Ort. Ss. Ort. Ss.

Yaşam Doyumu Ölçeği 21.68 8.51 20.18 8.48 BZAÖ

Aktif-Pasif Katılım 4.15 0.98 4.35 0.68 Sosyal Etkileşim 4.68 1.08 4.59 0.82 Algılanan Yeterlilik 4.54 1.07 4.44 1.12 Boş Zamanın Kullanılırlığı 4.36 0.98 3.80 0.77 Algılanan Özgürlük 4.51 1.06 4.22 0.89 İçsel Motivasyon 4.42 0.95 3.90 0.92 Hedef Yönelimi 4.32 1.29 4.27 1.00 İş İlişkisi 4.30 1.12 4.33 0.82



10-14 JUNE 2020


276

Tablo 1’de araştırmada yer alan katılımcıların cinsiyetlerine göre analiz sonuçları verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; bireylerin YDÖ puanları cinsiyetlerine göre anlamlı bir farklılık olmadığını göstermektedir (t=-0.694; p>0.05). MANOVA analizi sonuçları, katılımcıların cinsiyetlerinin BZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olmadığı [λ= 0.849, F(8,64)=1.423; p>0.05] ancak alt boyutlar düzeyinde “Boş Zamanın Kullanılırlığı” [F(1-71)=5.801; p<0.05] ve “İçsel Motivasyon” [F(1-71)=4.547; p<0.05] alt boyutlarında anlamlı farklılık olduğu saptanmıştır.

Tablo 2. BZAÖ-YDÖ Puanlarının Katılımcıların Yaşlarına Göre Analiz Sonuçları 18 Yaş ve Altı (n=231) 18 Yaş ve Üzeri (n=50)

Ölçekler

Ort. Ss. Ort. Ss.

Yaşam Doyumu Ölçeği 21.34 9.98 21.18 7.79 BZAÖ

Aktif-Pasif Katılım 3.98 0.89 4.32 0.90 Sosyal Etkileşim 4.42 1.06 4.76 0.97 Algılanan Yeterlilik 4.51 1.30 4.52 0.97 Boş Zamanın Kullanılırlığı 4.08 1.20 4.24 0.82 Algılanan Özgürlük 4.20 1.21 4.53 0.91 İçsel Motivasyon 4.24 1.15 4.28 0.88 Hedef Yönelimi 4.04 1.22 4.33 1.18 İş İlişkisi 4.20 0.95 4.36 1.07

Tablo 2’de araştırmada yer alan katılımcıların yaşlarına göre analiz sonuçları verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; bireylerin YDÖ puanları yaşlarına göre anlamlı bir farklılık olmadığını göstermektedir (t=0.078; p>0.05). MANOVA analizi sonuçları, katılımcıların yaşlarının BZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olmadığı ve alt boyutlarda farklılık olmadığı tespit edilmiştir [λ= 0.900, F(8,64)=0.893; p>0.05].

Tablo 3. BZAÖ-YDÖ Puanlarının Katılımcıların Refah Durumlarına Göre Analiz Sonuçları

Kötü(n=24) Normal (n=25) Iyi (n=24)

Ölçekler

Ort. Ss. Ort. Ss. Ort. Ss.

Yaşam Doyumu Ölçeği 21.83 10.24 19.76 7.28 22.16 8.47

BZAÖ

Aktif-Pasif Katılım 4.20 0.84 4.36 0.73 4.07 1.12 Sosyal Etkileşim 4.73 1.24 4.52 0.86 4.70 0.90 Algılanan Yeterlilik 4.67 1.29 4.28 1.06 4.60 0.85 Boş Zamanın Kullanılırlığı 4.42 1.04 3.92 0.98 4.25 0.79 Algılanan Özgürlük 4.40 1.19 4.22 1.04 4.65 0.76 İçsel Motivasyon 4.75 0.71 3.84 0.99 4.23 0.99 Hedef Yönelimi 4.50 1.23 4.13 1.08 4.30 1.31 İş İlişkisi 4.58 0.87 4.11 0.87 4.25 1.29



10-14 JUNE 2020


277

Tablo 3’de araştırmada yer alan katılımcıların refah durumlarına göre analiz sonuçları verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; bireylerin YDÖ puanları refah durumlarına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanamamıştır (F=0.577; p>0.05). MANOVA analizi sonuçları, katılımcıların fiziksel aktivitelere katılım sıklıklarının BZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olmadığı [λ= 0.737, F(16,126)=1.298; p>0.05] ancak alt boyutlar düzeyinde ise sadece “İçsel Motivasyon” alt boyutunda anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir [F(2-70)=6.170; p<0.05]. Refah durumu kötü olan bireylerin içsel motivasyonlarının diğer bireylere oranla daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Tablo 4. BZAÖ-YDÖ Puanlarının Katılımcıların Haftalık Serbest Zaman Sürelerinin Yeterliliğine Göre Analiz Sonuçları

Yetersiz (n=26) Normal (n=19) Yeterli (n=28)

Ölçekler



BZAÖ


Tablo 4’de araştırmada yer alan katılımcıların haftalık serbest zaman sürelerinin yeterliliğine göre analiz sonuçları verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; bireylerin YDÖ puanları haftalık serbest zaman sürelerinin yeterliliğine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanamamıştır (F=1.282; p>0.05). MANOVA analizi sonuçları, katılımcıların haftalık serbest zaman sürelerinin yeterliliğinin BZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olmadığı [λ= 0.719, F(16,126)=1.413; p>0.05] ancak alt boyutlar düzeyinde “Boş Zamanın Kullanılırlığı” [F(2-70)=3.675; p<0.05] ve “Algılanan Özgürlük” [F(2-70)=4.510; p<0.05] alt boyutlarında anlamlı farklılık olduğu saptanmıştır. Haftalık serbest zaman sürelerini yeterli gören bireylerin boş zamanlarının kullanırlılığı ile algılanan özgürlük alt boyut puanları diğer katılımcıların puanlarından daha yüksek olduğu gözlenmiştir.



10-14 JUNE 2020


278

Tablo 5. BZAÖ-YDÖ Puanlarının Katılımcıların Serbest Zamanları Değerlendirmede Güçlük Çekme Durumlarına Göre Analiz Sonuçları

Her Zaman (n=13) Bazen (n=33) Hiçbir Zaman (n=27)

Ölçekler



BZAÖ


Tablo 5’de araştırmada yer alan katılımcıların serbest zamanları değerlendirmede güçlük çekme durumlarına göre analiz sonuçları verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; bireylerin YDÖ puanları serbest zamanları değerlendirmede güçlük çekme durumlarına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanamamıştır (F=1.282; p>0.05). MANOVA analizi sonuçları, katılımcıların serbest zamanları değerlendirmede güçlük çekme durumlarının BZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olmadığı [λ= 0.712, F(16,126)=1.457; p>0.05] ancak alt boyutlar düzeyinde “Boş Zamanın Kullanılırlığı” [F(2-70)=3.988; p<0.05] ve “Algılanan Özgürlük” [F(2-

70)=5.561; p<0.05] alt boyutlarında anlamlı farklılık olduğu saptanmıştır. Serbest zamanları değerlendirmede güçlük çekmeyen bireylerin boş zamanlarının kullanırlılığı ile algılanan özgürlük alt boyut puanları diğer katılımcıların puanlarından daha yüksek olduğu gözlenmiştir.

Tablo 6. BZAÖ ile YDÖ Regresyon Analizi Sonuçları B Standart Hata β P Sabit 3.921 .227 - .000

BZAÖ .021 .010 .243 .038* Tablo 6’de bireylerin serbest zaman algıları ile yaşam doyumlarına ilişkin regresyon analizi sonuçları verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; bireylerin serbest zaman algılarının, yaşam doyumlarının anlamlı bir yordayıcısı olduğu saptanmıştır (R=0.243; R2=.059; F(1,71)=4.473, p<0.05). Bireylerin serbest zaman algıları ile yaşam doyumları arasında pozitif yönde ve düşük düzeyde bir ilişki olduğu (R=0.243) ve serbest zaman algıları, yaşam doyumları üzerindeki toplam varyansın %59’unu açıkladığı tespit edilmiştir.

TARTIŞMA VE SONUÇ



10-14 JUNE 2020


279

Bu çalışmada ilk olarak fiziksel engeli bulunan bireylerin sosyo-demografik özelliklerine göre serbest zaman algıları ile yaşam doyumları arasındaki farklılıkların ortaya koyulması amaçlanmıştır. Çalışmamızın bir diğer amacı ise, bireylerin serbest zaman algılarının yaşam doyumlarını yordama gücünün belirlenmesidir. Cinsiyet değişkenine göre katılımcıların yaşam doyumları arasında farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular ışığında, Kılıç ve ark., (2016), Çakır ve ark., (2016), Elçi ve ark., (2019) ve Kara ve ark., (2018) tarafından yapılan çalışmalar ile bizim çalışmamızın sonuçları paralellik göstermektedir. Bireylerin cinsiyetlerinin serbest zaman algıları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olmadığı ancak boş zaman kullanılırlılığı ve içsel motivasyon alt boyutlarında erkek katılımcıların kadın katılımcıların ortalama puanlarından daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Kara ve ark., (2018) tarafından yetişkin bireylerin serbest zaman anlamlarını belirlemeye yönelik yaptıkları çalışmada kadınların boş zaman kullanılırlığı alt boyutunda erkeklerden daha yüksek puan elde ettiklerini belirtmişlerdir. Yine Harmandar Demirel ve ark., (2017) üniversite öğrencilerinin serbest zaman anlamı ve algıladıkları özgürlüklerini belirlemeye yönelik yapılan çalışmada hedef yönelimi alt boyutunda kadınların puanlarının daha yüksek olduğunu saptamışlardır. Bireylerin yaşlarına göre yaşam doyumları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı belirlenmiştir. Konuya ilişkin alanyazında yapılan araştırmaları değerlendirdiğimizde; Kılıç ve ark., (2016) ve Kara ve ark., (2018) tarafından yapılan çalışmalarda bireylerin yaşları ile yaşam doyumları arasında negatif yönde bir ilişki bulunmuştur. Bu sonuçlar ile bizim çalışmamızın sonuçları örtüşmemektedir. Yaşa göre bireylerin serbest zaman algıları arasında farklılık olmadığı belirlenmiştir. Harmandar Demirel ve ark., (2017) tarafından yapılan çalışmada da bireylerin yaşları ile serbest zaman algıları arasında farklılık olmadığı saptanmıştır. Refah durumu değişkenine göre bireylerin yaşam doyumları arasında farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Çakır ve ark., (2016) ile Kara ve ark., (2018) tarafından yapılan çalışmalarda ekonomik durumu iyi veya yüksek olan bireylerin yaşam doyumları düzeylerinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Refah durumu kötü olan bireylerin serbest zaman algı düzeylerinin diğer refah grubunda yer alan bireylerden daha yüksek olduğu saptanmıştır. Kara ve ark., (2018) tarafından yapılan çalışmada boş zaman kullanılırlığı, algılanan özgürlük, hedef yönelimi ve iş ilişki alt boyutunda bireylerin ekonomik durumları ile serbest zaman algıları arasında negatif bir ilişki olduğunu belirtmişlerdir. Bireylerin haftalık serbest zaman süreleri ile yaşam doyumları arasında ilişki bulunmamıştır. Yaşartürk ve ark., (2017) tarafından yapılan çalışmada bireylerin günlük serbest zaman süreleri ile yaşam doyumları arasında



10-14 JUNE 2020


280

anlamlı bir ilişki olmadığını belirtmişlerdir. Bu durum, bireylerin serbest zaman sürelerinin yaşam doyumlarını etkilemediği şeklinde yorumlanabilir. Haftalık serbest zamanlarını yeterli gören bireylerin serbest zaman algı düzeylerinde boş zaman kullanılırlığı ve algılanan özgürlük düzeylerinde anlamlı farklılık tespit edilmiştir. Katılımcıların serbest zamanları değerlendirmede karşılaştıkları güçlük çekme durumlarına göre yaşam doyumları arasında farklılık olmadığı saptanmıştır. Serbest zamanları değerlendirmede güçlük çekmeyen bireylerin boş zamanlarının kullanırlılığı ile algılanan özgürlük alt boyut puanlarının diğer katılımcıların puanlarından daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bu durum, serbest zamanlarını yeterli gören bireylerin serbest zamanlarını değerlendirmede özellikle serbest zaman kullanılırlığı ile algılanan özgürlük düzeyleri açısından güçlük çekmedikleri şeklinde yorumlanabilir. BZAÖ ile YDÖ arasında düşük düzeyde ve pozitif yönde bir ilişki saptanmıştır. Bu durum, Bireylerin serbest zamana yönelik algıları arttıkça, yaşam doyumu düzeylerinin de arttığı şeklinde yorumlanabilir.

SONUÇ

Erkeklerin yaşam doyumu düzeyleri ile serbest zaman algılarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Bireylerin yaşlarına göre hem yaşam doyumlarının hem de serbest zaman algılarının değişiklik göstermediği, refah durumuna göre ise bireylerin yaşam doyumlarında farklılık olmadığı ancak refah durumu kötü olan bireylerin serbest zamana yönelik algılarında içsel motivasyonlarının daha yüksek olduğu anlaşılmıştır. Bununla birlikte haftalık serbest zaman sürelerini yeterli gören bireylerin ve serbest zamanları değerlendirmede güçlük çekmeyen katılımcıların serbest zaman algı düzeyleri daha yüksek iken yaşam doyumlarında farklılık bulunamamıştır. Sonuç olarak ise, bireylerin serbest zamana yönelik algıları arttıkça yaşamdan elde edilen doyum düzeylerinin de arttığı sonucuna varılmıştır.

KAYNAKLAR

1. Çakır, V.O., Şahin, S., Serdar, E. & Parlakkılıç, Ş. (2016). An examination of

Public employees the level of constraint of leisure and life satisfaction. Journal of Tourism Theory and Research. 2(2), 135-141.



10-14 JUNE 2020


281

2. Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J., & Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49, 71–75.

3. Dinç, H., Koca, H., Poyraz, A., & Aydemir, K. (2019). Üniversite öğrencilerinin boş zaman anlamlarının incelenmesi. Türkiye Spor Bilimleri Dergisi. 3(1), 1-9.

4. Elçi, G., Doğan, M. & Gürbüz, B. (2019). Bireylerin rekreasyonda algılanan sağlık çıktıları ve yaşam doyumu düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası Spor, Egzersiz ve Antrenman Bilimi Dergisi. 5(3), 93-106.

5. Esteve, R., San Martin. J., Lopez, A. E. (2007). Grosping The Meaning of Leisure: Developing A Self Report Measurement Tool. Leisure Studies, 18 (2):79-91.

6. Gürbüz, B., Henderson, K. (2013). Exploring the Meanings of Leisure among Turkish University Students, Croatian Journal of Education.15(4), 927-957.

7. Gürbüz, B., Özdemir, A.S. & Karaküçük, S. (2007): Meaning of leisure time scale: Evaluation of psychometric characteristics on Turkish university students. 4th International Mediterranean Sport Science Congress. Antalya, Turkey

8. Gürbüz, S., Şahin F. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 3. Basım. Seçkin Yayıncılık: Ankara.

9. Harmandar Demirel, D., Demirel, M., & Serdar, E. (2017). University students’ opinions of the meaning of leisure and their perceived freedom ın leisure. Journal of Human Sciences, 14(1), 796-802.

10. Henderson, K.A., Bialeschki, M.D. (2007). Leisure and Active Lifestyles: Research Reflections. Leisure Sciences. 27(5): 355-365.

11. Janke, M.C., Carpenter, G., Payne, L.L., & Stockard, J.(2011). The role of life experiences on perceptions of leisure during adulthood: A longitudinal analysis. Leisure Sciences, 33: 52-69.

12. Kara, F.M., Emir, E., Gürbüz, B., & Öncü, E. (2018). Serbest Zamanın Anlamı: Yetişkin Bireyler Örneği. Spormetre. 16(3), 187-195.

13. Kara, F.M., Gürbüz, B., Kılıç, S.K., & Öncü, E. (2018). An İnvestigation of pre-service physical education teachers’ leisure boredom, life satisfaction and social connectedness. Journal of Computer and Education Research. 6(12), 342-357.

14. Kılıç, S.K., Atasoy, K.L., Gürbüz, B., & Öncü, E. (2016). Rekreasyonel tatmin ve yaşam doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi. İstanbul Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi. 6(3), 56-70.

15. Powrie, B., Kolehmainen, N., Turpin, M., Ziviani, J., & Copley, J. (2015). The meaning of leisure for children and young people with physical disabilities:



10-14 JUNE 2020


282

a systematic evidence synthesis. Developmental Medicine & Child Neurology, 57(11), 993-1010.

16. Vara, Ş. (1999). Yoğun bakım hemşirelerinde iş doyumu ve genel yaşam doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ege Üniversitesi, İzmir.

17. Watkins M, Bond C. (2007): Ways of experiencing leisure. Leisure Sciences, 29, 287-307.

18. Yaşartürk, F., Akyüz, H., & Karataş, İ. (2017). Rekreatif etkinliklere katılan üniversite öğrencilerinin serbest zamanda sıkılma algısı ile yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. İnternational Journal of Cultural and Social Studies, 3(SI): 239-252.

19. Yetim, U. (1993) Life satisfaction: A study based on the organization of personal projects. Social Indicators Research, 29, 277-289.



10-14 JUNE 2020


283



10-14 JUNE 2020


284

Spor Yapılarının Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesinin

Önemi

1Arş. Gör. Sena Işıklar Bengi 1Gazi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, [email protected]

2Doç. Dr. A. Yağmur Topraklı* 21Gazi Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, [email protected]

3Doç. Dr. Süleyman Şahin 3Bursa Uludağ Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi Beden Eğitimi ve Spor Bölümü,

[email protected]

ÖZET

Giriş: Binalar içinde geçen aktiviteye göre biçimlenmektedir. Bu doğrultuda, eğitim, sağlık, ofis, konut ve spor yapıları birbirinden ayrışmaktadır. Spor yapıları incelendiğinde ise, her bir spor dalının mimari gerekliliklerinin de kendi içinde çeşitlendiğini görmek mümkündür. Farklılaşan spor tesislerinin tasarımı ise uzmanlık gerektiren bir konudur. Tesislerin planlaması, tasarlanması, inşası, kullanımı ve işletilmesi ilgili alanın profesyonellerince sorgulanmaktadır. Bunun sonucu olarak ise, yapım faaliyetinden sorumlu kişilere yol gösterici tasarım rehberleri yayınlanmaktadır. Rehberler mevcut politikalardan haberdar olunmasını sağlayan, sporun niteliğine uygun yapılı alanların oluşturulmasında yardımcı olan, gereksiz maliyetten kaçınılarak tesislerin planlanması, tasarlanması, inşa edilmesi ve işletilmesi için standart önerileri sunan bir içeriktedir. Ancak çoğunlukla bu rehberler yapım sorumluları için bağlayıcı nitelik taşımamaktadır. Oysa belirli bir aktiviteye göre biçimlenen yapılarda tasarım ve kullanım açısından standartların belirlenmesi yapının iyi işlemesi için önemli bir gerekliliktir.

Amaç: Bina standartların belirlenmesinde ilk aşama yapıların mevcut durumunun değerlendirilmesidir. Bu çalışmada Spor yapılarına özelleşen rehberler ve değerlendirme protokolleri incelenerek uygulama ve teorideki mevcut durumları sunulmak amaçlanmıştır.

Yöntem: Yapılı çevrelerde sistematik değerlendirme yapmak için kullanılan yöntemlerden biri Kullanım Sürecinde Değerlendirme (KSD)’dir. Yöntemden, insanların ve çevrenin ihtiyaçlarının karşılanmasında, performans boşluklarını, başarıyı ve gereklilikleri ortaya çıkarılmasında faydalanılmaktadır. Bu çalışmada spor yapılarına özelleşen rehberler ve kullanım sürecinde değerlendirme çalışmaları ilgili literatür taranarak belgelenmiştir. Ele aldıkları konu başlıkları sunulmuştur.

Bulgular ve Sonuç: KSD ile ilgili literatür incelendiğinde çalışmaların belirli başlıktaki popüler araştırma konularına yoğunlaştığı ve spor yapıları hakkında yapılan çalışmalarda eksiklikler olduğu izlenmektedir. Bu çalışma tespitleriyle literatürdeki boşluğu gözler önüne sermektedir. Spor yapılarında, yapı türünün her bir özelleşen türüne ilişkin bütüncül değerlendirme sağlayacak, niteliksel olarak gelişmiş, niceliksel olarak tatmin edici çalışmalara ve bu çalışmaların sonuç ürünü olarak bina türüne özgü değerlendirme protokollerinin geliştirilmesine gerek duyulduğunu vurgulamaktadır.



10-14 JUNE 2020


285

Anahtar kelimeler: Spor yapıları, spor yapısı tasarımı, spor yapısı değerlendirmesi, kullanım sürecinde değerlendirme.

The Importance of The Post Occupancy Evaluation in Sports

Buildings

ABSTRACT

Introduction: The buildings are shaped according to the activity that takes place within them. In this respect, education, health, office, housing, and sports buildings are separated from each other. When examining the sports buildings, it is possible to see that the architectural requirements of each sports branch also varied. The design of different sports facilities is a subject that requires expertise. The planning, design, construction, use, and management of the facilities are questioned by the professionals of the relevant area. As a result, design guides are published for the people responsible for the design and construction of sports buildings. The guidelines are in content that ensures awareness of existing policies, design of built areas suitable for the sport, and provides standard recommendations for the planning, design, construction, and management of facilities, avoiding unnecessary cost. However, often these guidelines are not obligatory for construction managers. However, setting standards in terms of design and use in buildings shaped according to a specific activity is an important requirement for the buildings to function well.

Purpose: The first stage in determining standards is the evaluation of the current state of this buildings. In this study, it is aimed to examine guidelines and evaluation protocols that are specialized to sports buildings and to present current situations in practice and theory.

Method: One of the methods used to make a systematic evaluation is “The Post Occupancy Evaluation (POE)”. The method is used to meet the needs of people and the environment, to uncover performance gaps, success, and requirements. In this study, the literature on post occupancy evaluation and the guides that specialise in sports buildings were scanned and documented. Topics covered are presented.

Findings and Conclusion: When both literature on POE is examined, it is observed that studies focus on popular research topics in particular titles and that there are deficiencies in studies on sports buildings. This study reveals the gap in the literature with its findings. And it emphasizes that in sports buildings, there is a need for qualitatively developed, quantifiably satisfactory studies that will provide a holistic assessment of each specific type of building and development of building type-specific evaluation protocols as the result of these studies.

Keywords: Sports buildings, design of sports buildings, evaluation of sports buildings, post occupancy evaluation.

GİRİŞ: SPOR YAPILARI

Spor, çeşitli işlevlerde veya şekillerde insan yaşamında varlık gösteren, çok yönlü, kapsamlı, hareketi barındıran, insanların yaşamlarından zevk almasını sağlayan ve sosyal ilişkileri düzenleyen bir olaydır (Açıcı, 2016). Toplumların gelişmesinde faydalı, insanların sağlığını ve refahını



10-14 JUNE 2020


286

iyileştirmede ve kentlerin sürdürülebilir gelişiminde kolaylaştırıcı bir araç olarak kabul edilmektedir (Ladu ve diğerleri, 2019). Spor eylemi aktivite biçimleri, aktivitenin gerçekleştiği ortamlar ve katılımcı sayıları bakımından kendi içinde ayrışmaktadır (Bkz. Şekil 1).

Şekil 1. Spor aktiviteleri (Açıcı, 2016)

Her bir spor dalı, kendi gerekliliklerine uygun yapılarda sergilenmektedir. Bu mekânlar sadece kendilerine özgü olabileceği gibi aynı zamanda farklı spor eylemlerine de mekân sağlayabilme niteliği taşıyabilmektedir. Bu tesislere örnek olarak olimpik tesisler, spor kompleksleri, spor merkezleri, eğitim kurumlarındaki salonlar, spor kulüpleri, açık ve kapalı alan parkurları ve spor salonları verilebilir (Açıcı, 2016). Bahsedilen tesislerin hiyerarşik bir gösterimi Şekil 2’de sunulmaktadır. Görüldüğü üzere spor tesisleri çok çeşitlidir. Farklı niteliklerdeki her bir tesis, ev sahipliği yaptığı spor türüne özelleşen mimari biçimlenmeler taşımalıdır. Bu bağlamda spor tesislerinin tasarımının uzmanlık gerektiren bir konu olduğu anlaşılmaktadır.



10-14 JUNE 2020


287

Şekil 2. Spor tesisleri (Açıcı, 2016)

YÖNTEM

Yapılı çevrelerde sistematik değerlendirme yapmak için başvurulan yöntemlerden biri Kullanım Sürecinde Değerlendirme (KSD)’dir. Yöntemden, insanların ve çevrenin ihtiyaçlarının karşılanmasında, performans boşluklarını, başarıyı ve gereklilikleri ortaya çıkarılmasında faydalanılmaktadır. Bu çalışmada spor yapılarına özelleşen rehberler ve kullanım sürecinde değerlendirme çalışmaları ilgili literatür taranarak, çalışmaların mevcut yeterliliklerinin sorgulanmasına yönelik bir belgeleme çalışması yapılmaktadır. Öncelikle bu kapsamda Mayıs 2020 tarihinde internet kaynakları üzerinden spor yapıları için hazırlanan tasarım rehberlerine ulaşılmış. Rehberler okunarak yayıncıları, yayın tarihi, ele aldıkları spor yapısı türü ve konu başlıkları sunulmuştur. Ardından KSD çalışmalarında spor yapılarının yerinin anlaşılması için akademik çalışmalara erişilmiş, çalışmalar şekil ve tablolarla metinde belgelendirilmiştir. Erişilen bilgiler ışığında ise literatürdeki eksiklik saptanmıştır.

SPOR YAPILARINDA TASARIM REHBERLERİ

Her bir spor tesisisin kendi içindeki mekânsal farklılıkları sebebiyle, tasarımlarının belirli bir sistemle yapılması, inşa edilmesi, hatta yapıların



10-14 JUNE 2020


288

işletilmesi söz konusudur. Bu konular ilgili alanın profesyonellerince sorgulanmaktadır. Bu profesyoneller yapım faaliyetinden sorumlu kişilere yol gösterici rehberler yayınlamaktadır. Yayınladıkları tasarım kılavuzlarının amacı, spor binalarının yapım faaliyetinden sorumlu kişilerin mevcut politikalardan haberdar olmasını sağlamak, sporun niteliğine uygun yapılı alanların oluşturulmasına yardımcı olmak, gereksiz maliyetten kaçınılarak tesislerin planlanması, tasarlanması, inşa edilmesi ve işletilmesi için standart öneriler sunmaktır. Rehberlerden örnekler Tablo 1’de sunulmaktadır. Rehberler çoğunlukla tavsiye ve önerileri içermektedir. Rehberlerin yasal bir bağlayıcılığı olup olmadığı ise ülkelere göre değişkendir. Tablo 1’de örneklendirilen rehberler incelendiğinde her birinin farklı unsurlara odaklandığı anlaşılmaktadır. Ayrıca özel girişimciler tarafından yayınlanan, genel spor yapılarına odaklanan çalışmaların yoğunlukta olduğu izlenmektedir.

Tablo 1. Spor yapıları için tasarım rehberleri

Yıl Rehber adı

Yapı türü Odaklandığı unsurlar

2016 Sport & Recreation Facility Development Guide

Genel Spor Yapıları Konsept

Plan Tasarım İnşa etmek İşletme Geliştirme

2016 ADA Cheecklist For Existing Facilities

Genel Spor Yapıları Yaklaşım ve Giriş

Mal ve Hizmetlere Erişim Tuvalet Odaları Ek Erişim

2015 Sports Facility Strategy

Genel Spor Yapıları Kapalı Spor Tesisleri Eylem Planı

Açık Spor Tesisleri İçin Eylem Planı Uygulama ve Fon Planı

2015 Fitness Center Design Guide

Genel Spor Yapıları Planlama ve Programlama

Genel Tasarım Kriterleri Fonksiyonel Alan Tasarım Kriterleri Zemin Kaplamaları



10-14 JUNE 2020


289

2011 UEFA Guide To Quality Stadiums

Stadyumlar Satın Alma Stratejisi Arazi ve Konum Ana Tasarım Elemanları ve Stadyum

Geometrisi Ana Kullanıcılar ve İşlevler Stadyum Yapısı Mekanik ve Elektrik Tesisatı Sürdürülebilir Stadyum Konseptleri Bakım İnşaat Süreci

2010 Bısp-Planning Guideline Architectural Guidelines For Paralympic Sport Facilities

Paralimpik oyunlar Erişilebilir spor tesislerinin inşasının

temel ilkeleri Tüm spor tesisleri için genel şartlar Spor salonları ve çok amaçlı spor salonları

(özel gereksinimler) Yüzme havuzları (özel şartlar) Buz Sporları Tesisleri Atletizm tesisleri (özel gereksinimler)

2009 FIBA Guide To Basketball Facilities

Basketbol Salonları Bölgelere göre Tesisler

Kaplamalar Ekipmanlar Teknolojik özellikler Tesisat İşletme Kullanım ve Bakım Emniyet ve güvenlik Güvenlik sistemi Açık Hava Basketbol Tesisleri Spor Tesisleri ve Spor Uluslararası

Organizasyon Etkinlikleri FIBA ve NBA Basketbol Karşılaştırması

Tesisleri

? Community, Sport And Recreation Manual

Genel Spor Yapıları Tesis Kullanımı

Tesis Bakımı Tesis Geliştirme Projeleri Kulüp Yönetimi

SPOR YAPILARINDA KULLANIM SÜRECİNDE

DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI

Değerlendirme, insanların ve çevrenin ihtiyaçlarını karşılayan, kullanıcıların memnuniyetini sağlayan belirli aralıklarla yapılması gereken bir uygulamadır (RIBA, 2017: 4). Yapıdaki performans boşluklarını, başarıyı ve gereklilikleri



10-14 JUNE 2020


290

ortaya çıkaran bir araçtır (RIBA, 2016: 2). Mimarlıkta yapılan değerlendirmeler genellikle beklentilerin karşılanma durumunu, amaçlara ne derecede erişildiğini, iyileştirmelerin nasıl geliştirilebileceğini, tasarım araçlarının kullanımını, rehberlerin denenmesini içeren çalışmalar olarak görülmektedir (Voordt ve Wegen, 2005: 140, 144). Dolayısı ile bina değerlendirmeleri yapılırken, “ne, neden, nasıl, ne zaman, kim?” sorularının en başta yanıtlanması değerlendirme standardının belirlenmesinde önemlidir. Bu faktörler belirlendikten sonra hangi nitel ya da nicel yöntemlerin veriye erişiminde kullanılacağı kararlaştırılmaktadır (Voordt ve Wegen, 2005). Yapılı çevrelerde sistematik değerlendirme yapmak için kullanılan yöntemlerden biri Kullanım Sürecinde Değerlendirme (KSD)’dir. Bu yöntem binanın performans, iç ortam kalitesi, kullanıcı memnuniyeti gibi konularda geri bildirim sağlayan bir araçtır (Li ve diğerleri, 2018). Planlama, yürütme ve uygulama olmak üzere 3 aşamadan oluşan yöntem (Preiser, 2005), nitel ve nicel analizlerle veri toplanmasını içermektedir. Preiser (1994)’e göre Kullanım Sürecinde Değerlendirme çalışmalarında yapılan analizler,

• Yapıyı ve işleyişi değerlendirme, • Kullanıcı memnuniyetini sorgulama, • Nitel değerlendirmelere ulaşma, • İşlevsel değerlendirmelere ulaşma, • Bina performansını ölçme gibi amaçları içermektedir (Preiser, 1994).

Literatür incelendiğinde yapı türüne göre analizlerin konut, ofis, eğitim ve sağlık yapılarına ağırlık verdiği, ticari, ulaşım ve spor yapılarının analizinde eksiklikler olduğu görülmektedir (Bkz. Şekil. 3). Türkiye’de sürdürülen çalışmalar özel olarak incelendiğinde ise, benzer şekilde konut yapıları, kentsel alan çalışmaları ve eğitim yapılarının popüler yapı türleri olarak literatürde yer aldığını görmek mümkündür (Bkz. Şekil 4).



10-14 JUNE 2020


291

Şekil 3. Bina türlerine göre sürdürülen KSD analizleri (Li ve diğerleri, 2018; Işıklar Bengi

ve Topraklı, 2020).

Şekil 4. 1990-2019 yılları arası bina türlerine göre Türkiye’de sürdürülen KSD analizleri

(Işıklar Bengi ve Topraklı, 2020). Çalışma kapsamında spor yapılarına odaklanan KSD çalışmaları ayrıca araştırılmıştır. Bu kapsamda oldukça sınırlı sayıda esere ulaşılmıştır. Eserlerin listesi Tablo 2’de sunulmaktadır. Tablodan anlaşılacağı üzere, alan çalışmaları oldukça kısıtlıdır. Bu durum literatürde eksiklik yaratmasının yanı sıra hataların anlaşılması, değerlendirme yapılan yapıların iyileştirilmesi ve gelecekteki benzer niteliklerdeki yapıların tasarımlarında da öğrenilen bilgilerin eksikliğine neden olarak, uygulamaları da etkilemektedir. Ayrıca bu çalışmalarda adı geçen tasarım rehberlerinden,



10-14 JUNE 2020


292

ADA Checklist For Existing Facilities,

Community, Sport And Recreation Manual ve

UEFA Guide To Quality Stadiums,

İncelendiğinde, kitapçıklardaki önerilerin ardından, araştırmacılar için checklisler sunulduğu gözlemlenmiştir. Fakat bu listeler standart bir değerlendirme protokolü olmadığından araştırmacılar için bağlayıcı nitelik taşımamaktadır.

Tablo 2. Spor Yapılarını konu alan KSD Çalışmaları

Yıl Yayın Adı* Yapı türü Çalışmanın odaklandığı unsurlar

2016 Environmental Quality in Sports Facilities: Perception and Indoor Air Quality.

Genel spor yapısı

Mikro iklim Mikrobiyolojik hava

örneklemesi Su Analizi

2016 LED Lighting for Indoor Sports Facilities: Can Its Use Be Considered as Sustainable Solution from a Techno-Economic Standpoint?

Genel spor yapısı

Aydınlatma Gereksinimleri

2012 Evaluation of the scenarios of facilities maintenance management of sport complexes in South West Nigeria.

Stadyum

Spor komplekslerinin Performans Derecelendirmeleri,

Spor komplekslerinin finansmanı,

Tesis bakımı için yetenekli personel bulunmaması, onarımların gecikmesi

2008 Energy solutions for sports facilities.

Genel spor yapısı

İç ve dış aydınlatma. Havalandırma Su tedariki Sıcak su erişimi.

2003 Architectural designs and thermal performances of school sports-halls. .

Okul spor salonları

Strüktürel nitelikler

*30.05.2020 tarihinde Google scholar ve Google sitelerine “Post Occupancy Evaluation Of Sport Facilities” anahtar kelimesi taranarak elde edilen sonuçlardan spor tesislerinin değerlendirilmesine yönelik çalışmalar tabloda listelenmiştir.

Anlaşılacağı üzere, farklı spor dallarına göre özelleşen değerlendirme yöntemlerini içeren, bina performansının işlevsel, davranışsal ve teknik



10-14 JUNE 2020


293

olmak üzere farklı unsurlarının araştırılmasına yönelen çalışmaların eksikliği hem literatürde hem de mimari uygulamalarda görülmektedir. Oysa özellikle spor yapılarına odaklanan bir Kullanım Sürecinde Değerlendirme Modeli,

1. Spor yapılarında kullanıcıların ihtiyaçlarını anlama, 2. Bina başarımını etkileyen faktörleri tespit etme, 3. Nesnel, güvenilir, bina türüne göre özelleşen değerlendirme yöntemi, 4. Spor yapılarında değerlendirmelerin yaygınlaştırılması için girişimler,

Şeklindeki faydaları sağlayacaktır. Bu sebeple spor yapılarında kullanım sürecinde değerlendirme çalışmalarının eksikliğinin giderilmesinin mimarlık alanında büyük bir açığı gidereceği düşünülmektedir.

SONUÇ

KSD çalışmaları bina kullanımındaki sıkıntıları, öğrenilen dersleri araştırmacılara sunarak, mevcut yapılarda aksayan yönlerin iyileştirilmesinde, yapının işletilmesinde ve daha etkin ve verimli bir biçimde yapı tasarımında etkilidir. Bu yönü ile yararları vurgulanması gereken bir araştırma dalıdır. Literatürde POE çalışmaları incelendiğinde araştırmaların odaklandığı yapı türlerinin belirli başlı yapı türlerine yöneldiği izlenmektedir. Oysa bunun yerine bina türüne özgü geliştirilen protokoller gereklidir. Örneğin bu çalışmada yapılan analizlerden anlaşıldığı üzere spor yapılarında, yapı türünün her bir özelleşen türüne ilişkin bütüncül değerlendirme sağlayacak, niteliksel olarak gelişmiş, niceliksel olarak tatmin edici çalışmalara gerek duyulmaktadır. Bu literatürde ve uygulamalardaki bir boşluktur. Yapı türünün tasarımında, inşasında ve kullanımında kontrol mekanizmalarının gerekliliği vurgusu vurgulanmalı, bina türüne özgü protokollerinin geliştirilmesi için araştırmacılar teşvik edilmelidir.

KAYNAKLAR

Açıcı, F. K. (2016). Classification and functions of sports structures. In Current Topics ın

Social Sciences, 679-691. ADA Cheecklist For Existing Facilities (2016).Enstitute For Human Centered Design,

England. URL: https://www.adachecklist.org/doc/fullchecklist/ada-checklist.pdf Artuso, P., & Santiangeli, A. (2008). Energy solutions for sports facilities. International

journal of hydrogen energy, 33(12), 3182-3187. Bısp-Planning Guideline Architectural Guidelines For Paralympic Sport Facilities (2010).

Federal Institute Of Sport Science, Germany. URL: https://www.bisp.de/SharedDocs/Downloads/Publikationen/sonstige_Publikationen_Ratgeber/OH_Englisch_Paralympic_Sport_Facilities.pdf?__blob=publicationFile&v=2



10-14 JUNE 2020


294

Cianfanelli, C., Valeriani, F., Santucci, S., Giampaoli, S., Gianfranceschi, G., Nicastro, A., ... & Romano Spica, V. (2016). Environmental Quality in Sports Facilities: Perception and Indoor Air Quality. J. Phys. Educ. Sport Manag, 3, 57-77.

Community, Sport And Recreation Manual (?). Moreton Bay Regional Council, Australia. URL: https://www.moretonbay.qld.gov.au/files/assets/public/services/parks/sport-rec/sport-recreation-club-manual.pdf

El, A. E. W. M. A., & Fanny, M. A. (2003). Architectural designs and thermal performances of school sports-halls. Applied energy, 76(1-3), 289-303

Fantozzi, F., Leccese, F., Salvadori, G., Rocca, M., & Garofalo, M. (2016). LED Lighting for Indoor Sports Facilities: Can Its Use Be Considered as Sustainable Solution from a Techno-Economic Standpoint?. Sustainability, 8(7), 618.

FIBA Guide To Basketball Facilities (2009). International Basketball Foundation, Switzerland. URL: http://www.fiba.basketball/news/FIBA-New-edition-of-Guide-to-Basketball-Facilities-published

Fitness Center Design Guide (2015). Air Force Services, ABD. URL: https://www.wbdg.org/FFC/AF/AFDG/ARCHIVES/fitguide.pdf

Işıklar Bengi, S., Topraklı, A. Y. (2020) "The Perspective of Turkey in the Post Occupancy Evaluation Studies", Periodica Polytechnica Architecture, 51(1), pp. 83–91. https://doi.org/10.3311/PPar.15318

Ladu, M., Balletto, G. & Borruso G. (2019). Sport and the City, between urban regeneration and sustainable development. The Cagliari case study. Tema. Journal of

Land Use, Mobility and Environment, 12(2), 157-164. doi: http://dx.doi.org/10.6092/1970-9870/6135

Li, P., Froese, T. M., and Brager, G. (2018). Post-occupancy evaluation: State-of-the-art analysis and state-of-the-practice review. Building and Environment. 133 (2018) 187–202. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2018.02.024

Preiser, W. F. (2005). Building performance assessment—from POE to BPE, a personal perspective. Architectural Science Review, 48(3), 201-204

Preiser, W. F. (1994). Built environment evaluation: Conceptual basis, benefits and uses. Journal of Architectural and Planning Research, 91-107.

Sports Facility Strategy (2015). Monteith Brown Planning Consultants, UK. URL: https://www.whitby.ca/en/discoverwhitby/resources/cm-Report_SportsFacilityStrategyfinal20150710.pdf

RIBA, (2016). Post Occupancy Evaluation and Building Performance Evaluation Primer URL: https://www.architecture.com/-/media/gathercontent/post-occupancy-evaluation/additional-documents/ribapoebpeprimerpdf.pdf Erişim tarihi: 21.04.2020

RIBA, (2017). Building Knowledge: Pathways to Post Occupancy Evaluation. URL: https://www.architecture.com/-/media/gathercontent/post-occupancy-evaluation/additional-documents/buildingknowledgepathwaystopoepdf.pdf Erişim tarihi: 21.04.2020

UEFA Guide To Quality Stadiums (2011). Union of European Football Associations, Switzerland. URL: https://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/EuroExperience/competitions/General/01/74/38/69/1743869_DOWNLOAD.pdf

Voordt, D. J. M., and Wegen, H. B. R. V. (2005). Architecture in use: An introduction to

the programming, design and evaluation of buildings. USA: Taylor and Francis Group.



10-14 JUNE 2020


295

SERBEST ZAMANDA ALGILANAN ÖZGÜRLÜK:

ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNE BİR

ARAŞTIRMA

Mustafa S. BOZOĞLU¹, Alper KAYA¹, Yalçın TÜKEL¹, Mehmet DEMİREL¹, Fatma Arslan¹

1Necmettin Erbakan Üniversitesi Turizm Fakültesi Rekreasyon Yönetimi Bölümü

ÖZET

Bu çalışmada üniversitede öğrenim görmekte olan öğrencilerin serbest zamanlarında algıladıkları özgürlük düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu kolayda örnekleme yöntemi ile seçilmiş olup Necmettin Erbakan üniversitesinde farklı fakültelerinde öğrenim görmekte olan 281 kişi çalışmaya gönüllü olarak katılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak, araştırmacılar tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu” ve bireylerin serbest zamanda algılanan yetkinlik, algılanan kontrol ve algılanan içsel motivasyonu belirlemek amacıyla, Witt ve Ellis (1985) tarafından geliştirilen, Lapa ve Ağyar (2011) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Serbest Zamanda Algılanan Özgürlük Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde ise, betimsel istatistikler ile MANOVA analizlerinden faydalanılmıştır. Sonuç olarak bireylerin sosyo-demografik özelliklerine göre serbest zamanda algıladıkları özgürlük düzeyleri farklılık gösterdiği ortaya çıkartılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Üniversite Öğrencileri, Serbest Zaman, Serbest Zamanda Algılanan Özgürlük

FREEDOM PERCEİVED IN FREE TIME: A RESEARCH ON

UNIVERSITY STUDENTS

ABSTRACT In this study, it is aimed to investigate the freedom levels perceived by the students

studying at the university in their free time according to various variables. With the easy sampling method of the study's working group, 281 people attending the study voluntarily attended the study at different faculties of Necmettin Erbakan University. "Personal Information Form" prepared by the researchers as a data collection tool in the research and developed by Witt and Ellis (1985), adapted to Turkish by Lapa and Ağyar (2011) in order to determine individuals' perceived competence in free time, perceived control and perceived intrinsic motivation. “The Freedom Perceived in Free Time Scale” was used. Descriptive statistics and MANOVA analyzes were used in the analysis of the data. As a result, it has been revealed that individuals' freedom levels perceived in free time differ according to their socio-demographic characteristics. Keywords: University Students, Free Time, Freedom Perceived in Free Time

Giriş



10-14 JUNE 2020


296

Zaman herkesin eşit bir şekilde sahip olduğu bir kavramdır. Zaman olgusu iki kısımda değerlendirilmektedir. Bunlar çalışma ve çalışma dışı zaman olarak bilinmektedir. Çalışma zamanı, bireylerin mesleki uğraşları ile meşgul oldukları zaman dilimi olarak belirlenirken çalışma dışı zaman ise bireylerin mesleki uğraşlar dışındaki zorunlu faaliyetlerini giderdiği ve serbest zamanlarının olduğu zaman dilimi olarak değerlendirilmektedir (Yüksel ve diğ., 2019).

Kentleşmenin ve teknolojik ilerlemelerin etkisiyle toplumlar serbest zaman kavramına önem vermektedirler (Sönmezoğlu ve diğ., 2014). Bireyler diledikleri şekilde zaman geçirip bireysel olarak katılım gösterecekleri etkinlikleri gerçekleştirecek bir zaman dilimine ihtiyaç duymaktadırlar (Kocaman Karoğlu ve Atasoy, 2018).

Serbest zaman, bireylerin zorunlu faaliyetlerini karşıladıkları zaman diliminden geri kalan vakitler olarak tanımlanmaktadır (Tokgöz ve diğ., 2015). Ardahan ve diğerleri (2017) serbest zamanı bireylerin temel ihtiyaçlarından ve bu ihtiyaçlarını giderebilmek amacıyla harcamış olduğu vakitlerinin dışında kalan bireylerin kendileri için özgür iradeleriyle harcadığı zaman dilimi olarak tanımlamışlardır.

İnsanlar zorunlu vakitlerinin haricinde kendileri için önemli olan serbest zamanı değerlendirebilmeyi amaçlamaktadırlar (Ağaoğlu, 2013). Serbest zaman doğru kullanıldığında insanlar kendi özgürlüklerini yaşayabilme ve kendisini tanıyabilme fırsatı bulabilmektedir (Yaşartürk ve Bilgin, 2018).

Serbest zamanda algılanan özgürlük ise bireylerin serbest zamandaki deneyimlerini, serbest zaman ihtiyaçlarının karşılanmasını, serbest zaman davranışına ve yaşam memnuniyetlerinin katılımsal olarak bilişsel yönde motivasyonel bir kontrol yapısı olarak tanımlanmaktadır (Ellis ve Witt, 1994). Diğer bir ifadeyle serbest zaman deneyiminin nasıl işleneceğine dair önemli soruları ele alan motivasyonel bilişsel bir yapı olarak değerlendirilmektedir (Almeida ve diğ., 2018).

Poulsen ve diğerleri (2007) tarafından 10-13 yaş aralığındaki çocuklara yapılan bir araştırmada, serbest zamanda algılanan özgürlüğün erkek çocuklar için serbest zaman katılımını ve yaşam doyumunu etkilediği ortaya çıkartılmıştır.

Demirel ve diğerleri (2017) tarafından üniversite öğrencileri üzerine yapılan bir çalışmada bireylerin yaşlarının arttıkça serbest zamanda algılanan özgürlük düzeylerinin de buna paralel olarak arttığı tespit edilmiştir.

Wu ve diğerleri (2010) tarafından üniversiteli öğrenciler üzerine yapılan bir çalışmada katılımcıların serbest zamanda algılanan özgürlük



10-14 JUNE 2020


297

düzeyi ile serbest zaman aktivitelerine katılım arasında anlamlı ve pozitif yönde ilişki tespit edilmiştir.

Verilmiş olan bilgilerden hareketle bu çalışmada, üniversitede öğrenim görmekte olan öğrencilerin serbest zamanlarında algıladıkları özgürlük düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi amaçlanmaktadır.

YÖNTEM

Araştırma Model: Araştırmada çalışmanın amacı doğrultusunda

tarama modeli kullanılmıştır. Evren hakkında genel bir yargıya varabilmek

amacıyla, evrenin tümünü ya da temsil ettiği düşünülen bir örneklem üzerinde

çalışma yapılmasına tarama modeli denmektedir (İslamoğlu ve Alnıaçık,

2014). İlişkisel tarama modeli ise, iki veya daha fazla sayıdaki değişkenin

birlikte değişim varlığını, yönünü ve şiddetini belirlemeye çalışılması olarak

tanımlanmaktadır (Karasar, 2014).

Araştırma Grubu: Araştırmanın çalışma grubunu; Necmettin

Erbakan Üniversitesinde farklı fakültelerde öğrenim görmekte olan kolayda

örneklemi yöntemi ile seçilen 281 kişiden oluşmaktadır. Araştırmaya

katılanların %66,7’i “Erkek”, %55,7’i “21-25 yaş” aralığında, %34,8’i “2.

Sınıfta” öğrenim görmekte, %54,6’ının refah durumu “Normal” iken,

%28,7’inin ise “6-10 saat” arasında serbest zamana sahip olduğu tespit

edilmiştir.

VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

Kişisel Bilgi Formu: Araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi

Formu”; çalışmada yer alan bireyler hakkında bilgi toplamak amacıyla

cinsiyet, yaş, sınıf, refah durumu ve haftalık serbest zaman süreleri gibi

sorulardan oluşmaktadır.

Serbest Zamanda Algılanan Özgürlük Ölçeği: Bireylerin serbest



10-14 JUNE 2020


298

zamanda algılanan yetkinlik, algılanan kontrol ve algılanan içsel motivasyonu

belirlemek amacıyla, Witt ve Ellis (1985) tarafından geliştirilen, Lapa ve

Ağyar (2011) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Serbest Zamanda Algılanan

Özgürlük Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek 17 madde ve bilgi ve beceri ile

heyecan ve eğlence olmak üzere iki alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin

güvenirlik kat sayısı 0.93 olarak tespit edilmiştir. Bizim çalışmamızda ise,

güvenirlik kat sayısı 0.87 olarak tespit edilmiştir. Alt Ölçekte yer alan

maddeler (1) Kesinlikle Katılmıyorum, (5) Kesinlikle Katılıyorum şeklinde

puanlanmaktadır.

Verilerin Analizi

Verilerin analizinde SPSS 20.0 paket programı kullanılmıştır.

Katılımcıların kişisel bilgilerine yönelik dağılımları belirmek için yüzde ve

frekans yönteminden faydalanılmıştır. Verilerin normal dağılım gösterip

göstermediğini belirlemek amacıyla çarpıklık ve basıklık değerleri

incelenmiş olup, verilerin normal dağılım gösterdiği anlaşılmıştır. Bu

bağlamda değişkenlerin analizinde; MANOVA analizi kullanılmıştır.

BULGULAR

Tablo 1. SZAÖÖ Puanlarının Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Analiz

Sonuçları

Erkek (n=199) Kadın

(n=119)

Ölçek

Ort. Ss. Ort.

Ss.

SZAÖÖ

Bilgi ve Beceri 3.57 0.46 3.69 0.65



10-14 JUNE 2020


299

Heyecan ve Eğlence 3.75 0.49 3.68 0.70

Tablo 1’de araştırmada yer alan katılımcıların cinsiyetlerine göre analiz sonuçları verilmiştir. MANOVA sonuçlarına göre; katılımcıların cinsiyetlerinin SZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu [λ= 0.957, F(2,279)=6.267; p<0.05], ancak alt boyutlar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık olmadığı saptanmıştır.

Tablo 2. SZAÖÖ Puanlarının Katılımcıların Yaşlarına Göre Analiz Sonuçları

17-20 Yaş (n=102) 21-25 Yaş (n=157) 26

Yaş ve Üzeri (n=23)

Ölçek

Ort. Ss. Ort. Ss.

Ort. Ss.

SZAÖÖ

Bilgi ve Beceri 3.46 0.60 3.66 0.62 3.85 0.68 Heyecan ve Eğlence 3.62 0.70 3.77 0.66 3.91 0.61

Tablo 2’de araştırmada yer alan katılımcıların yaşlarına göre analiz sonuçları verilmiştir. MANOVA sonuçlarına göre; katılımcıların yaşlarının SZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu [λ= 0.964, F(4,556)=2.556; p<0.05], alt boyutlar düzeyinde ise, “Bilgi ve Beceri” alt boyutunda 26 yaş ve üzerinde yer alan bireylerin serbest zamanda algıladıkları özgürlük düzeylerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (F(2-

279)=5.111; p<0.05).

Tablo 3. SZAÖÖ Puanlarının Katılımcıların Sınıflarına Göre Analiz Sonuçları 1.Sınıf (n=62) 2.Sınıf (n=98) 3.Sınıf

(n=44) 4.Sınıf (n=78)

Ölçek


Ort. Ss.



10-14 JUNE 2020


300

SZAÖÖ

Bilgi ve Beceri 3.39 0.54 3.61 0.69 3.62 0.56 3.76 0.62 Heyecan ve Eğlence 3.53 0.63 3.73 0.72 3.80 0.51 3.83 0.70 Tablo 3’de araştırmada yer alan katılımcıların sınıflarına göre analiz sonuçları verilmiştir. MANOVA sonuçlarına göre; katılımcıların sınıflarının SZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu [λ= 0.951, F(6,554)=2.339; p<0.05], alt boyutlar düzeyinde ise, “Bilgi ve Beceri” alt boyutunda 4 sınıfta öğrenim gören katılımcıların serbest zamanda algıladıkları özgürlük düzeylerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (F(3-

278)=4.241; p<0.05).

Tablo 4. SZAÖÖ Puanlarının Katılımcıların Refah Durumlarına Göre Analiz

Sonuçları

Kötü (n=49) Normal (n=154)

Iyi (n=79)

Ölçek

Ort. Ss. Ort. Ss.

Ort. Ss.

SZAÖÖ

Bilgi ve Beceri 3.62 0.76 3.47 0.57 3.87 0.56 Heyecan ve Eğlence 3.78 0.701 3.61 0.63 3.92 0.70

Tablo 4’de araştırmada yer alan katılımcıların refah durumlarına göre analiz sonuçları verilmiştir. MANOVA sonuçlarına göre; katılımcıların refah durumlarının SZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu [λ= 0.925, F(4,556)=5.527; p<0.05], alt boyutlar düzeyinde ise, “Bilgi ve Beceri” alt boyutunda refah durumu iyi olan katılımcıların serbest zamanda algıladıkları özgürlük düzeylerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (F(2-279)=10.943; p<0.05). Yine “Heyecan ve Eğlence” alt boyutunda refah durumu iyi olan bireylerin serbest zamanda algıladıkları özgürlük düzeylerinin daha yüksek olduğu saptanmıştır. (F(2-279)=5.676; p<0.05).



10-14 JUNE 2020


301

Tablo 5. SZAÖÖ Puanlarının Katılımcıların Haftalık Serbest Zaman Sürelerine Göre Analiz Sonuçları 1-5 Saat (n=57) 6-10 Saat (n=81) 11-15 Saat (n=62) 16

Saat ve Üzeri (n=82)

Ölçek


Ort. Ss.

SZAÖÖ

Bilgi ve Becer 3.58 0.68 3.57 0.62 3.73 0.50 3.57 0.69

Heyecan ve Eğlence 3.69 0.71 3.72 0.60 3.83 0.56 3.68 0.79

Tablo 5’de araştırmada yer alan katılımcıların haftalık serbest zaman sürelerine göre analiz sonuçları verilmiştir. MANOVA sonuçlarına göre; katılımcıların haftalık serbest zaman sürelerinin SZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu [λ= 0.988, F(6,554)=0.579; p<0.05], ancak alt boyutlar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık olmadığı saptanmıştır.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Bu araştırmada üniversitede öğrenim görmekte olan öğrencilerin serbest zamanlarında algıladıkları özgürlük düzeylerinin cinsiyet, yaş, sınıf ve refah düzeyleri açısından incelenmiştir. Yerlisu Lapa ve Ağyar (2011) tarafından Türkçe adaptasyonu yapılan “Serbest Zamanda Algılanan Özgürlük Ölçeği”nin Lapa ve Kaas (2019) geçerliliğini doğrulayıcı faktör analizi ile sınamak amacıyla yaptıkları çalışma sonuçlarına göre ölçek modelinin gözlenen değerleri ölçeğin tek faktörlü yapısının kabul edilebilir ve geçerli sonuçlar verdiğini, güvenirlik bakımından yeterli olduğunu tespit etmiştir. Çalışma kapsamındaki katılımcıların, cinsiyetlerinin SZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu [λ= 0.957, F(2,279)=6.267; p<0.05], ancak alt boyutlar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık olmadığı saptanmıştır. Serbest zamanda algılanan özgürlük düzeylerinin erkek ve kadınlarda aynı düzeyde olduğu düşünülebilir. Çalışmamız sonuçlarına paralellik gösteren araştırmalara rastlanmıştır. Yaşartürk ve Yılmaz (2019), Serdar (2016), Yerlisu Lapa ve Ağyar (2012) tarafından yapılan çalışma sonuçları erkek ve kadın katılımcıların serbest zamanda algılanan özgürlük alt boyutlarında anlamı bir fark olmadığını tespit etmiştir.



10-14 JUNE 2020


302

Katılımcıların yaşlarının SZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu [λ= 0.964, F(4,556)=2.556; p<0.05], alt boyutlar düzeyinde ise, “Bilgi ve Beceri” alt boyutunda 26 yaş ve üzerinde yer alan bireylerin serbest zamanda algıladıkları özgürlük düzeylerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (F(2-279)=5.111; p<0.05). Üniversite öğrencilerinin yaşları ilerledikçe katıldıkları serbest zaman faaliyetlerine karşı duydukları ilginin değiştiği söylenebilir. Poulsen vd., (2008) çalışmasında serbest zamanda algılanan özgürlüğün, serbest zaman katılım düzeylerini etkileyen motivasyonel bir süreç olduğunu ve çeşitli sebeplerden kaynaklanacağını belirtmiştir. Demirel ve ark., (2017) üniversite öğrencilerine yönelik yaptıkları araştırmada yaş arttıkça algılanan özgürlük düzeyinin arttığını tespit etmiştir. Katılımcıların sınıflarının SZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu [λ= 0.951, F(6,554)=2.339; p<0.05], alt boyutlar düzeyinde ise, “Bilgi ve Beceri” alt boyutunda 4 sınıfta öğrenim gören katılımcıların serbest zamanda algıladıkları özgürlük düzeylerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (F(3-278)=4.241; p<0.05). Son sınıf öğrencilerin Bilgi ve Beceri düzeyleri arttıkça serbest zaman etkinliklerindeki özgürlük anlayışının farklılaştığı söylenebilir. Çalışmamız sonuçlarından farklı olarak Çakır (2019)’ da yaptığı çalışmasında 4. sınıf öğrencilerin boş zamanlarında algıladıkları özgürlük puanlarının diğer sınıflardaki katılımcılardan daha yüksek olduğunu ancak anlamlı bir fark olmadığını tespit etmiştir. Katılımcıların refah durumlarının SZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu [λ= 0.925, F(4,556)=5.527; p<0.05], alt boyutlar düzeyinde ise, “Bilgi ve Beceri” alt boyutunda refah durumu iyi olan katılımcıların serbest zamanda algıladıkları özgürlük düzeylerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (F(2-279)=10.943; p<0.05). Yine “Heyecan ve Eğlence” alt boyutunda refah durumu iyi olan bireylerin serbest zamanda algıladıkları özgürlük düzeylerinin daha yüksek olduğu saptanmıştır. (F(2-279)=5.676; p<0.05). Refah düzeyi arttıkça serbest zamanda algılanan özgürlük düzeyinin arttığı söylenebilir. Çalışmamız sonuçlarına paralel olarak Çakır (2019)’ da üniversite öğrencilerine yaptığı araştırmada refah düzeyi yüksek olan katılımcıların boş zamanlarında algılanan özgürlük düzeylerinin diğer katılımcılardan daha yüksek olduğunu tespit etmiştir. Dinçer ve Çelik (2018) refah düzeyinin psikolojik olarak boş zaman memnuniyetini ve serbest zamanda algılanan özgürlük düzeyini etkilediğini belirtmiştir. Katılımcıların haftalık serbest zaman sürelerinin SZAÖ’nin alt boyutları üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğu [λ= 0.988, F(6,554)=0.579;



10-14 JUNE 2020


303

p<0.05], ancak alt boyutlar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık olmadığı saptanmıştır. Çakır (2019) 290 üniversite öğrencisinin boş zamanlarında algıladıkları özgürlük düzeyini çeşitli parametreler açısından incelediği çalışmada haftalık serbest zaman süreleri bakımından anlamlı bir fark olmadığını tespit etmiştir. Öğrencilerin günümüzde rekreasyon aktivite faaliyetlerine yeterli zaman ayırdıkları söylenebilir. Sonuç olarak, üniversite öğrencilerin serbest zaman etkinliklerinde algılanan özgürlük düzeyinde cinsiyet ve haftalık serbest zaman süreleri açısından anlamlı bir fark bulunmamakla birlikte, yaş, sınıf ve refah düzeyi parametreleri açısından anlamlı bir fark bulunmaktadır. Dolayısıyla günümüz dijital yaşam içerisinde serbest zamanda hareketli yaşam biçimi olarak yapılan sosyal, kültürel ve sportif etkinliklerin bireylerde psikolojik ve fizyolojik olarak olumlu kazanımlar sağladığı söylenebilir. Bu bağlamda sonraki çalışmalarda farklı örneklem grupları ile deneysel araştırma yöntemleri kullanılarak uygulanması önerilir.

KAYNAKÇA

Ağaoğlu, S. Y. (2013). Belediye Başkanlarının Serbest Zaman Yaklaşımları. Spor ve Performans Araştırmaları Dergisi, 4(2), 19-28. Almeida, D., Andrade, A., Cruz, F., & Micheli, D. (2018). Perception of Freedom in Leisure Among Substance Users and Nonusers. Psico-USF, 23(1), 13-24. Çakir, V. O. (2019). Surveying the Level of Perceived Freedom of University

Students in Their Leisure Time. Journal of Educational Issues, 5(1), 199-208.

Demirel, M., Harmandar Demirel, D., & Serdar, E. (2017). Constraints and Perceived Freedom Levels in the Leisure of University Students. Journal

of Human Sciences, 14(1), 789-795. Dinçer, N., & Çelik, E. (2018). Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki

Güreşçilerin Serbest Zaman Tatmin Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Tarih Okulu Dergisi, 11(2), 407-428. https://doi.org/10.14225/Joh1480.

Ellis, G. D., & Witt, P. A. (1994). Perceived Freedom in Leisure and Satisfaction: Exploring The Factor Structure of The Perceived Freedom Components of The Leisure Diagnostic Battery. Leisure Sciences, 16(4), 259-270. İslamoğlu, A. H. & Alnıaçık, Ü. (2014). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. (4. Baskı) İstanbul : Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Karasar, N. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemi. 27 Basım. Nobel Yayıncılık: Ankara.


https://doi.org/10.14225/Joh1480


10-14 JUNE 2020


304

Kocaman Karoğlu, A., & Atasoy, B. (2018). Sosyal Medya Kullanımı İle Serbest Zaman Tatmini Arasındaki İlişki. Mersin University Journal

Of The Faculty Of Education, 14(2), 826-839. Kodaş, D, Kodaş, B. ve Arıca, R. (2015). Yiyecek-içecek çalışanlarının

serbest zaman tatmin düzeyleri ile serbest zamanda algılanan özgürlüklerinin incelenmesi. 3.Rekreasyon Araştırmaları Kongresi. Eskişehir.

Lapa TY. Ağyar E. Üniversite Öğrencilerinin Serbest Zaman Katılımlarına Göre Algılanan Özgürlük. Hacettepe Spor Bilimleri Dergisi. 2012; 23(1): 24- 33.

Lapa, T. Y., & Kaas, E. T. (2019). Perceived Freedom in Leisure Scale-25: Testing the construct validity for university students. Journal of Human Sciences, 16(4), 1071-1083.

Lapa, T.Y., Ağyar, E. (2011). Cross-Cultural Adaptation of Perceived Freedom in Leisure Scale. World Applied Sciences Journal, 14(7), 980-986. Poulsen, A. A., Ziviani, J. M., & Cuskelly, M. (2007). Perceived Freedom in Leisure and Physical Co‐ordination Ability: impact on Out‐of-school Activity Participation and Life Satisfaction. Child: Care, health and

Development, 33(4), 432-440. Poulsen, A. A., Ziviani, J. M., & Cuskelly, M. (2007). Perceived Freedom in

Leisure and Physical Coordination Ability: Impact on Out-of-School Activity Participation and Life Satisfaction, Child Care Health and Development, 33(4), 432-440

Serdar, E. (2016). Üniversite öğrencilerinin katıldıkları serbest zaman etkinliklerinden tatmin olma ve algılanan özgürlük düzeylerinin incelenmesi.

Sönmezoğlu, U., Polat, E., & Aycan, A. (2014). Youth Center Members and According to Some Variables Levels of Leisure Satisfaction. International

Journal of Science Culture and Sport. SI(1): 219-229

Tokgöz, M., Demiroğlu, B., & Aslan, Y. (2015). Ortaokul Öğrencilerinin Serbest Zaman Tercihlerinin Cinsiyet Değişkenine göre İncelenmesi. Uluslararası Multidisipliner Akademik Araştırrmalar Dergisi, 2(3), 29-44. Witt, P.A.,Ellis, G.D. (1985). Development of a Short form to Assess Perceived Freedom in Leisure. Journal of LeisureResearch, 17 (3), 225-223. Yaşartürk, F., & Bilgin, B. (2018). Üniversitede Öğrenim Gören Hentbolcuların Serbest Zaman Tatmin Ve Yaşam Doyum Düzeylerinin İncelenmesi. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 50-60.



10-14 JUNE 2020


305

Yaşartürk, F., & Yılmaz, H. (2019). Rekreatif Etkinliklere Katılan Kamu Personellerinin İş Stresi ve Serbest Zamanda Algılanan Özgürlük Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 1325-1335.

Yüksel, E., Ayhan, C., & Yalçın, İ. (2019). Serbest Zamanda Algılanan Özgürlük ve Tükenmişlik Arasındaki İlişki: Engelli Birey Eğitmenleri. ERPA International Congresses on Education, 19-22 Haziran, 533-539. Sakarya.



10-14 JUNE 2020


306

Okul Sporlarına Katılan Öğrencilerin Saldırganlık

Eğilimlerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi

1Demet Öztürk Çelik 1Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu., E-posta:

[email protected]

ÖZET

Giriş: Çocukluk döneminde, çocuklarda okul sporlarına katılımın ve sporun geliştirici tutumlarının kazandırılması önceliklidir. Amaç: Bu çalışmada okul sporlarına katılan öğrencilerin saldırganlık eğilimlerini incelemek amaçlanmıştır. Yöntem: Çalışma, Osmaniye il merkezinde beş ortaokulda öğrenim gören toplam 200 öğrenci ile yürütülmüştür. Veriler Buss-Perry Saldırganlık Ölçeği ve tanımlayıcı soru formu ile toplanmıştır. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler, bağımsız gruplar t-testi, tek yönlü varyans analiz testi ve mann whitney-u testi kullanılmıştır. Bulgular ve Sonuç: Okul sporlarına katılan öğrencilerin saldırganlık eğilim puan ortalaması 67.763 ± 14.425 idi. Öğrencilerin saldırganlık puanları incelendiğinde “Fiziksel Saldırganlık” puanlarının Cinsiyet ve Spor Dalı değişkenlerine göre anlamlı olarak farlılık gösterdiği saptanmıştır (p<.05). Ayrıca katılımcıların saldırganlık puanlarının saldırganlığın tüm boyutlarında sınıf değişkenine göre anlamlı bir farklılık göstermediği belirlenmiştir (p>.05).

Investigatıon of Aggression Tendencies of Students Participated

to School Sports In Terms of Various Variables

ABSTRACT

Introduction: In early childhood, ensuring the participation in school sports and gaining the developmental attitudes of sports is essential for children. Aim: The aim of this study is to investigate the aggression tendencies of the students that participate in school sports according to different demographic variables. Methods: The study was conducted among 200 students from five junior high schools located in Osmaniye province of Turkey. The data is obtained via a questionnaire consists of a student information form and Buss-Perry aggression questionnaire. Descriptive statistics, independent samples t-test, one way analysis of variance (ANOVA) and Mann Whitney-U test is used in statistical analysis. Results and Conclusion: The mean aggression tendency scores of the students that participate in school sports was 67.763 ± 14.425. A statistically significant difference in “Physical Aggression” subscale scores of the students that participate in school sports was determined according to “Gender” and “Sports Branch” variables. Finally, the results of this study indicated that there was no statistically significant difference in all dimensions of aggression tendency according to “Class” variable among participants.



10-14 JUNE 2020


307

GİRİŞ

Dünyada ve ülkemizde, yaşam mücadelesi içerisinde olan bireyin zorunlu ihtiyaçları önceliklidir. Eski çağlarda insanlar; beslenme, barınma, vahşi hayvanlardan korunma gibi temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için zorunlu olarak saldırgan davranışları sıklıkla sergilemişlerdir. Ancak her bireyin kendine özgü kişiliği olması sebebiyle aynı şartlarda olmalarına rağmen saldırganlık düzeylerinde farklılıklar olmuştur (Kurtyilmaz, 2005) Saldırganlık kavramı tavır alma ve tepki verme anlamlarında Latince kökenli bir kelimedir. Saldırganlığın kelime olarak anlamı ise bireyin kendisi dışındaki kişilere ve nesnelere yönelik tutunduğu zarar verici ve yok edici davranışlardır (Köknel, 1996). Feldman ve Garrison (1993) “Bir başkasına kasıtlı olarak yaralama veya zarar verme davranışı” olarak, Anderson ve Bushman (2002) “Karşısındaki bireye zarar vermek amacıyla yapılan tüm davranışlar” olarak ifade etmişlerdir. Türk Dil Kurumu’nun tanımına göre saldırganlık; Bireyin kendi düşünce ve davranışlarını dıştaki direnmelere karşı, zorla karşısındakine benimsetme çabası olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2020). Saldırganlığın bir başka tanımı ise “karşısındakine üstün gelmek, onu yönetmek, bir işi veya düzeni bozmak, karşı tarafı yıpratacak, incitecek, acı verecek davranışları sergileme biçimi” olarak tanımlanabilir (Tiryaki, 2000). Günümüzde birçok bilimsel çalışmaya konu olan saldırganlık kavramı; “kişilere veya nesnelere karşı fiziksel ve duygusal yönden zarar vermeyi hedef edinmiş her türlü davranış biçimi” şeklinde tanımlanabilmektedir (Özdevecioğlu & Yalçın, 2010). Okulllardaki şiddetin önlenmesi veya azaltılması amacıyla İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nün yapmış olduğu çalışmada alınan önlemler neticesinde okullardaki şiddetin %80 azaldığını bu önlemlerin arasında spor etkinliklerinin artırılması gerektiğini ifade etmişlerdir (Özay, 2008). Sporda saldırganlık; spor adına düzenlenmiş tüm organizasyonlara zarar vermek ve yıpratmak amacıyla sergilenen davranışların tamamıdır. Sporda



10-14 JUNE 2020


308

saldırgan davranışlar genellikle yenilmek üzere olan takımların oyuncuları, antrenörleri, kulüp yöneticileri, seyircileri tarafından spor faaliyetinin sonucunu etkilemek amacıyla yapılır. Bu sebepten spor müsabakalarında rakibe kaba kuvvet kullanmak, spor alanlarına zarar vermek sporda şiddeti doğurur (Yetim, 2006). Rakibe ve hakemlere karşı müsabaka esnasında sergilenen hakaret içerikli sözcükler sözlü saldırganlığı, fiziksel ve kaba kuvvet kullanmaya yönelik saldırgan davranışlar ise fiziksel saldırganlığın göstergesidir. Sporun her dalında bu tarz kaba davranışlara rastlanabilir (Kurtiç, 2006). Beden eğitimi ve sporun tüm amaçlarını içinde taşıyan okul sporları, çocuklara müsabaka kurallarını, müsabakadaki tavır ve davranışların sportmenliğe yakışır olması gerektiğini ve müsabaka esnasında öz güvenlerini kazanmalarına olanak sağlar. Ayrıca okul sporlarına katılım gösteren öğrencilerin katılım göstermeyen öğrencilere göre okul başarılarının arttığı ve okula devam etme alışkanlıklarının geliştiği görülmektedir (NFHS, 1991). Sonuç olarak okul sporlarına katılım, öğrencilerin sporun geliştirici tutumlarını kazanması, bir gruba ait olma, okulunu temsil etme, takım arkadaşlarıyla iletişim halinde olma, fiziksel ve ruhsal olarak gelişimlerine katkıda bulunması açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu bağlamda okul sporlarına katılan öğrencilerin kendi öz yeterliliklerine katkı sağlaması öğrencilerin iletişim ve takım ruhuyla hareket etmesi saldırgan davranışlarını azaltmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

YÖNTEM

Araştırmanın Türü

Bu çalışmada tanımlayıcı, kesitsel (cross-sectional) araştırma türü kullanılmıştır. Çalışmanın verileri, Türkiye’nin güney bölgesinde yer alan Osmaniye il merkezinde bulunan 5 ortaokuldan Ocak- Şubat 2020 tarihleri arasında elde edilmiştir. Araştırmanın örneklemi

Bu çalışmanın örneklemini belirlenen okullarda okul sporlarına katılan ve çalışmaya katılmayı kabul eden 200 öğrenci oluşturmaktadır. Veri Toplama Araçları

Tanıtıcı Bilgi Formu: Literatür incelemesi sonrası araştırmacı tarafından oluşturulan form öğrenciyi tanıtıcı bilgileri ( cinsiyet, spor dalı, sınıf, maddi durum, aile tutumu) içermektedir.



10-14 JUNE 2020


309

Buss-Perry Saldırganlık Ölçeği (BPSÖ): Öğrencilerin saldırganlık eğilimlerini değerlendirmek için Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması Madran, (2013) tarafından yapılmış 29 maddeden oluşan ifadeler 4 alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin 9 maddesi fiziksel saldırganlık (13, 8, 2, 11, 25, 16, 29, 22, 5), 8 maddesi düşmanlık (20, 24, 3, 26, 10, 15, 7, 17) , 7 maddesi öfke (19, 28, 1, 18, 9, 23, 12), 5 maddesi sözel saldırganlık (27, 6, 21, 14, 4) alt boyutlarından oluşmaktadır. Ölçeğin alt boyutlarından alınan yüksek puanlar bireyin ilgili boyuta ait özelliğinin fazla olduğunu göstermektedir . Ölçek maddeleri 5’li likert puanlama tipindedir (0=hiç benim özelliğim değil, 4= tamamen benim özelliğim) olarak ifade edilmiştir. Ölçekte 9 ve 16. maddeler ters kodlanmaktadır. Çalışmamızda ölçeğin Cronbah Alpha güvenirlik katsayısı .81 olarak bulunmuştur. Verilerin Analizi

Çalışmanın yürütüldüğü okulların idari yöneticileri ve beden eğitimi öğretmenleri eşliğinde sınıflarda çalışma hakkında bilgi verildikten sonra çalışmayı kabul eden öğrenciler veri toplama araçlarını sınıf ortamında doldurmuşlardır. Araştırmacı, veriler toplanırken öğrencilere yanıtlarının güvenli bir şekilde saklanacağı konusunda bilgi vermiştir. Verilerin toplanması yaklaşık 20 dakikalık sürede tamamlanmıştır. Çalışmanın verileri SPSS 25.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Verilerin analizinde katılımcıların sosyo-demografik bilgilerinin dağılımlarının belirlenmesi için sayı (n) ve yüzde (%), verilerin normal bir dağılıma sahip olup olmadığını belirlemek için Shapiro-Willk testi ve saldırganlık puanları ile tanıtıcı özellikler arasındaki ilişkinin belirlenmesi için bağımsız gruplar t-testi, Mann Whitney U testi ve tek yönlü varyans analiz testi (ANOVA) testi uygulanmıştır. İstatistiksel analizlerin değerlendirilmesinde p değeri 0.005 olarak kabul edilmiştir. Normallik testleri sonucunda, cinsiyet değişkenine göre “Fiziksel saldırganlık” puanları hariç, toplam saldırganlık ve saldırganlığın diğer alt ölçeklerinden elde edilen puanların normal dağılım gösterdiği belirlenmiştir. Spor dalı değişkenine göre “Düşmanlık” ve “Sözel Saldırganlık” puanlarının normallik varsayımını sağladığı ve “Fiziksel Saldırganlık” ve “Öfke” puanlarının ise normallik varsayımını sağlamadığı belirlenmiştir. Sınıf değişkenine göre incelendiğinde katılımcıların “Saldırganlık” puanlarının tüm alt ölçekleri ile birlikte normal dağılım gösterdiği belirlenmiştir. Etik Konular

Bu çalışmanın yürütülmesi için araştırmacının bağlı olduğu üniversitenin etik kurulundan (izin nosu: E.33787) ve Osmaniye İl Milli Eğitim



10-14 JUNE 2020


310

Müdürlüğünden izin alınmıştır. Daha sonra öğrencilerin ailelerinden yazılı ve öğrencilerden sözlü izin alınmıştır.

BULGULAR

Katılımcıların Demografik Özellikleri

Çalışmada, 200 öğrenci katılımı kabul etmiştir. 200 katılımcının 102’i (%51.0) erkek, 131’i (%66.5) sekizinci sınıftır. Öğrencilerin 95’i (%47.5) ailesinin maddi durumunu “İyi” olarak belirtirken, 121’i (% 60.5) ailesinin kendisine karşı davranış tutumunu “Çok iyi” olarak belirtmiştir. Katılımcılara ilişkin diğer tanıtıcı özellikler Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1. Öğrencilerin tanıtıcı özellikleri (n=200) Özellikler N %

Cinsiyet

Kadın 98 49.0

Erkek 102 51.0

Spor Dalı N %

Voleybol 126 63.0

Futbol 74 37.0

Sınıf N %

5.Sınıf 6 3.0

6.Sınıf 19 9.5

7.Sınıf 44 22.0

8.Sınıf 131 66.5

Maddi Durum N %

Kötü 4 2.0

Orta 81 40.5

İyi 95 47.5

Çok iyi 20 10.0

Aile Tutumu N %

Çok Kötü 3 1.5

Kötü 2 1.0

Orta 16 8.0

İyi 58 29.0

Çok iyi 121 60.5

Toplam 200 100.0

Cinsiyet Değişkenine Göre Katılımcıların Saldırganlık Puanları

Çalışmaya katılım gösteren öğrencilerin saldırganlık puanları cinsiyet değişkenine göre incelendiğinde “Düşmanlık”, “Öfke”, “Sözel Saldırganlık”



10-14 JUNE 2020


311

alt ölçeğine ait puanlarının cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermediği belirlenirken (Tablo 2), Mann Whitney –U testi sonucunda “Fiziksel Saldırganlık” puanları arasında cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir (U=4060.000, p<.05). (Tablo 3)

Tablo 2. Bağımsız gruplar t-testi: cinsiyet değişkenine göre sözel saldırganlık, toplam saldırganlık, düşmanlık ve öfke puanları (n=200)

Ölçekler Cinsiyet N Ort. S.S t p

Düşmanlık Kadın 98 19.806 5.757

-.099 .921 Erkek 102 19.882 5.111

Öfke Kadın 98 17.030 5.150

.648 .518 Erkek 102 16.608 3.983

Sözel Saldırganlık

Kadın 98 12.684 3.583 1.586 .114

Erkek 102 11.912 3.300

Toplam Saldırganlık

Kadın 98 67.908 16.549 -.250 .802

Erkek 102 68.441 13.298

Tablo 3. Mann Whitney-U Testi: cinsiyet değişkenine göre fiziksel saldırganlık

puanları (n=200) Ölçekler Cinsiyet N Sıra Ort. Sıra Top. U p

Fiziksel Saldırganlık

Kadın 98 90.93 8911.00 4060.000 .022

Erkek 102 109.70 11189.00

Spor Dalı Değişkenine Göre Katılımcıların Saldırganlık Puanları

Çalışmaya katılım gösteren öğrencilerin saldırganlık puanları spor dalı değişkenine göre incelendiğinde, “Düşmanlık” ve “Sözel Saldırganlık” puanlarının normal dağılım gösterdiği belirlenmiş ve gerçekleştirilen bağımsız gruplar t-testi sonucunda “Düşmanlık” ve “Sözel Saldırganlık” puanları arasında spor dalı değişkenine göre anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (Tablo 4). Saldırganlık ölçeğinin “Fiziksel Saldırganlık” ve “Öfke” alt ölçeklerinden elde edilen puanlar incelendiğinde bu alt ölçeklerin spor dalı değişkenine göre normal dağılım sağlamadığı belirlenmiş ve gerçekleştirilen Mann Whitney-U testi sonucunda spor dalı değişkenine göre katılımcıların “Fiziksel Saldırganlık” puanları arasında anlamlı bir farklılık olduğu belirlenmiştir (U=3755.500, p<.05) (Tablo 5). Ayrıca katılımcıların spor dalı değişkenine göre “Öfke” alt ölçeğinden elde edilen puanları arasında anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir (U=3982.500, p>.05) (Tablo 5).

Tablo 4. Bağımsız gruplar t-testi: spor dalı değişkenine göre düşmanlık ve sözel saldırganlık puanları (n=200)



10-14 JUNE 2020


312

Ölçekler Spor Dalı N Ort. S.S t p

Düşmanlık Voleybol 126 19.683 5.756

-.552 .582 Futbol 74 20.122 4.831


Voleybol 126 12.198 3.740 -.520 .604

Futbol 74 12.446 2.924

Tablo 5. Mann Whitney-U Testi: spor dalı değişkenine göre öfke ve fiziksel

saldırganlık puanları (n=200) Ölçekler Spor Dalı N Sıra Ort. Sıra Top. U p


Voleybol 126 93.31 11756.50 3755.500 .022

Futbol 74 112.75 8343.50

Öfke Voleybol 126 95.11 11983.50

3982.500 .085 Futbol 74 109.68 8116.50

Sınıf Değişkenine Göre Katılımcıların Saldırganlık Puanları

Öğrencilerin sınıf değişkenine göre saldırganlık puanları incelendiğinde Buss-Perry Saldırganlık ölçeğinin tüm alt boyutları olan “Düşmanlık” “Öfke”, “Fiziksel Saldırganlık” ve “Sözel Saldırganlık” ölçeklerinden elde edilen puanların Shapiro-Wilk normallik testi sonucunda normal dağılım varsayımını sağladığı belirlenmiştir. Tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi sonucunda katılımcıların saldırganlık puanlarının tüm alt ölçekleri ile birlikte (“Düşmanlık”, “Öfke”, “Fiziksel Saldırganlık”, “Sözel Saldırganlık” ve “Buss-Perry Toplam Saldırganlık”) sınıf değişkenine göre anlamlı bir farklılık göstermediği saptanmıştır (Tablo 6).

Tablo 6. ANOVA: Sınıflara göre saldırganlık puanları (n=200) Ölçekler Sınıf N Ort. S.S. F p

Düşmanlık

5 6 21.000 4.147

.155 .926 6 19 20.263 3.212

7 44 19.910 4.983

8 131 19.710 5.884

Öfke

5 6 18.6667 1.862

1.064 .366 6 19 16.8947 3.230

7 44 15.8636 4.418

8 131 17.0382 4.862


5 6 19.833 5.154

.039 .990 6 19 19.421 3.133

7 44 19.091 5.854

8 131 19.221 5.888

5 6 12.000 2.191 .779 .507



10-14 JUNE 2020


313


6 19 12.316 3.198

7 44 11.614 3.119

8 131 12.527 3.638

TARTIŞMA VE SONUÇ

Araştırma bulguları incelendiğinde, okul sporlarına katılan öğrencilerin cinsiyet değişkenine göre saldırganlık puanlarına bakıldığında “Düşmanlık”, “Öfke”, “Sözel saldırganlık” alt ölçeğine ait puanların cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılık göstermediği belirlenirken (p>0.05) Mann Whitney-U testi sonucunda “Fiziksel saldırganlık” puanlarının cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterdiği belirlenmiştir (p<0.05). Literatürde bu çalışma sonucundan elde edilen bulguları destekleyen geçmiş çalışmalar bulunmaktadır. Örneğin Kilinç ve Uludağ (2017) çalışması sonucunda çalışanların “fiziksel saldırganlık” puanlarının cinsiyete göre anlamlı farklılık gösterdiğini tespit etmiştir. Benzer şekilde, Aksoy (2017) fiziksel aktivite düzeyi ile saldırganlık düzeyi arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla Afyon ilinde çalışan bireylerle gerçekleştirdiği çalışmasında saldırganlık düzeylerinin cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir faklılık gösterdiğini belirlemiştir (p<0,05). Algur (2019) cinsiyet değişkenine göre “Düşmanlık, Öfke ve Sözel Saldırganlık” puan ortalamalarının istatistiksel olarak anlamlı bir fark göstermediği “Fiziksel Saldırganlık” puan ortalamalarının ise cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterdiğini belirtmişlerdir (p<0.05). Öğrencilerin spor dalı değişkenine göre saldırganlık puanları değerlendirildiğinde “Düşmanlık” ve “Sözel saldırganlık” puanlarının spor dalı değişkenine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermediği belirlenirken (p>0.05), “Fiziksel saldırganlık” puanlarının spor dalı değişkenine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterdiği belirlenmiştir (p<0.05). Saldırganlığın alt ölçeklerinden biri olan “Öfke” alt ölçeğinden elde edilen puanların ise spor dalı değişkenine göre anlamlı bir farklılık göstermediği belirlenmiştir (p>0.05). Bu durumun sebebi olarak ortaokul öğrencilerinin sporu oyun olarak görmesi müsabaka anında fiziksel olarak tepki vermesi müsabaka anında yaşananları sonrasına taşımaması düşmanlık ve sözel saldırganlığı tercih etmemesiyle açıklanabilir. Literatürde elde edilen bu bulguları destekleyen geçmiş çalışmalar bulunmaktadır. Kafali, Hunkar, Kececi, ve Demiray (2017) bireysel ve takım sporu yapan sporcuların saldırganlık düzeylerini incelediği çalışmasında, katılımcıların saldırganlığın alt ölçeklerinden olan “Fiziksel saldırganlık” ve “Düşmanlık” alt ölçeklerinden elde edilen puanlarının spor dalı değişkenine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterdiği belirlenirken (p<0.05).



10-14 JUNE 2020


314

“Öfke” ve “Sözel Saldırganlık” alt ölçeğinden elde edilen puanlarında spor dalı değişkenine göre anlamlı bir farklılığa rastlanmamış (p>0.5). Sınıf değişkenine göre katılımcıların saldırganlık ölçeğinin tüm alt boyutlarından (Düşmanlık, Öfke, Fiziksel Saldırganlık, Sözel Saldırganlık) elde edilen puanlarının Shapiro-Wilk normallik testi sonucunda normallik varsayımını karşıladığı tespit edilmiştir. Gerçekleştirilen tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi sonucunda “Düşmanlık, Öfke, Fiziksel Saldırganlık, Sözel Saldırganlık, Toplam Saldırganlık” puanlarının sınıf değişkenine göre anlamlı bir farklılık göstermediği belirlenmiştir (p >0.05). Literatürde bu çalışma sonucundan elde edilen bulguları destekleyen geçmiş çalışmalar bulunmaktadır. Örneğin Algur (2019) üniversite öğrencilerinin anksiyete ve depresyon düzeyleri ile fiziksel saldırganlık, öfke, düşmanlık ve sözel saldırganlık düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelediği çalışmasında yaş grupları üzerinde fiziksel saldırganlık, düşmanlık, öfke ve sözel saldırganlık puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir farkın olmadığını tespit etmiştir (p>0,05). Benzer şekilde Kafalı, S. Hünkar, İ. Keçeci, O. Demiray, E. (2017) katılımcıların saldırganlığın tüm alt ölçeklerinden elde edilen puanlarında yaş değişkenine göre istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır (p>0.5). Sonuç olarak bu çalışmada okul sporlarına katılan ortaokul öğrencilerinin cinsiyet değişkenine göre homojen bir dağılıma sahip olduğu belirlenirken, ortaokul öğrencilerinde okul sporlarına katılım oranı sınıf değişkenine göre homojen bir dağılım göstermediği belirlenmiştir. Öğrencilerin saldırganlık puanları değerlendirildiğinde fiziksel saldırganlığın cinsiyete göre ve spor dalına göre anlamlı farklılık gösterdiği belirlenmiştir.

KAYNAKLAR

Aksoy, K. (2017). Çalışanların fiziksel aktivite düzeyi ile saldırganlık düzeyi arasındaki ilişki: Afyonkarahisar’da Bir Uygulama. Türkiye Spor Bilimleri Dergisi, 1(1), 21-30.

Algur, V. (2019). Üniversite öğrencilerinin anksiyete ve depresyon düzeyleri ile fiziksel saldırganlık, öfke, düşmanlık ve sözel saldırganlık arasındaki ilişkinin incelenmesi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Anderson, C. A., & Bushman, B. J. (2002). Human aggression. Annual review of psychology, 53(1), 27-51.

Feldman, R. S., & Garrison, M. (1993). Understanding psychology (Vol. 10): McGraw-Hill New York.

Kafali, S., Hunkar, I., Kececi, O., & Demiray, E. (2017). Bireysel spor ve takım sporu yapan sporcuların saldırganlık düzeylerinin araştırılması. Journal of International Social Research, 10(50).



10-14 JUNE 2020


315

Kilinç, M., & Uludağ, A. (2017). Sağlık Çalışanlarının Empatik Eğilim Düzeyinin Saldırgan Davranış Düzeyleri İle İlişkisi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 16(3).

Köknel, Ö. (1996). Bireysel ve toplumsal siddet: Altin. Kurtiç, N. (2006). Futbol Seyircisini Saldırganlığa İten Psiko Sosyal Nedenler. (Lisansüstü

Master Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sakarya. Kurtyilmaz, Y. (2005). Öğretmen Adaylarının Saldırganlık Düzeyleri İle Akademik

Başarıları, İletişim ve Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişkiler (Anadolu Üniversitesi ve Osmangazi Üniversitesi Öğrencileri Üzerinde Bir Araştırma).

NFHS. (1991). The Case for High School Activities. Kansas City, USA: National Federation of State High School Associations.

Özay, Y. (2008, 07.12.2008). Okullarda şiddet yüzde 80 azaldı., Sabah Gazetesi, p. 19. Özdevecioğlu, M., & Yalçın, Y. (2010). Spor Tatmininin Sporcuların Stres Ve Saldırganlık

Düzeyleri Üzerindeki Etkisi. Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 4(1), 63-76. TDK. (2020). Genel Türkçe Sözlük. Erişim Tarihi: 3 Mayıs, 2020, http://sozluk.gov.tr Tiryaki, S. (2000). Spor Psikolojisi:Kuramlar ve Uygulama (1 ed.): Eylül Kitap ve

Yayınevi. Yetim, A. (2006). Sosyoloji ve Spor, İstanbul: Morpa Kültür Yayınları Ltd, p. 214.



10-14 JUNE 2020


316

Sosyal İzolasyon Sürecinde Evde Egzersiz Yapan Bireylerin

Beslenme Davranışları İle Sporda Teknoloji Kullanımlarının

İncelenmesi

Cemre Didem EYİPINAR1, Fatih ÖZGÜL2, Zeynep Hazal ULUTAŞ1

1 Yüksek Lisans Öğrencisi, Giresun Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü 2 Doç.Dr , Giresun Üniversitesi Antrenörlük Eğitimi Bölümü

ÖZ

Bu araştırmanın amacı düzenli egzersiz yapan bireylerin, sosyal izolasyon sürecinde beslenme davranış değişiklerini ve sporda teknoloji desteği kullanımlarının araştırılmasıdır. Veri Toplama Aracı olarak, Türkiye’de yaşayan ve evde egzersiz yapan bireylere beslenme bölümünden 12,teknoloji kullanımından 8 ve demografik özelliklerden 5 olmak üzere toplam 25 soruluk anket Google dokümanlar arayıcılığıyla online olarak (gönüllü katılımı kabul edenlere) iletilmiştir. Araştırmaya 7 bölgeden 18 yaş altı ile 41 yaş üstü yaş aralığında 134’ü kadın 196’sı erkek olmak üzere toplam 330 kişi katılmıştır. Katılımcıların %88,5’i bekar ve % 70,3’ünün öğrenim düzeyi üniversitedir. Elde edilen veriler değerlendirildiğinde; katılımcıların beslenme davranışlarıyla ilgili olarak %47’sinin kilo değişimi yaşadığı, %47,3’ünün karbonhidratça zengin besinlere yönelimi belirlenmiştir. Katılımcıların sadece %22,4’ünün yaptığı egzersize uygun beslendikleri görülmüştür. Sebze ve meyve grubu besinlere yönelimi azalmayanların oranı ise %66,5 olarak tespit edilmiştir. Teknoloji kullanımlarıyla ilgili olarak katılımcıların %56,1’inin egzersiz yaparken çevrimiçi platformlar ve mobil uygulamalardan faydalandıkları, %75,2’sinin ise giyilebilir teknoloji ürünlerini kullanmasına rağmen elde ettiği verileri değerlendirmedikleri belirlenmiştir.

Araştırma sonucunda, evde egzersiz yapan bireylerin yaptığı egzersize uygun beslenme alışkanlıklarının geliştirilmesi gerektiği ve teknoloji kullanımlarının çeşitli olmadığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Beslenme Davranışları, Egzersiz, Sosyal İzolasyon, Spor, Teknoloji Kullanımı.

Investigation Of The Nutritional Behavior And Sport

Technology Usage Of Individual Who Exercises At Home In

Social Isolation Process



10-14 JUNE 2020


317

ABSTRACT

The aim of this study is to investigate the nutritional behavior changes and technology usage of individual who exercises regularly in social isolation process. As data collection tool , questionnaire which consists of 25 item ,12 questions from nutrition section, 8 questions technolgy usage and 5 questions demographic features ,to individual who exercises at home and lives in Turkey (those who accept voluntary participation) via Google documents as online. A total of 330 people, including 134 females and 196 males, from the 7 regions under the age of 18 and over the age of 41, participate in this study. 88.5% of the participants are single and 70.3% of the education level is university.When the data obtained are evaluated; corresponding with nutritional behavior of participants of 47% had weight change and of 47.3% focused on to carbohydrate-rich foods is detected. It was observed that only 22.4% of the participants nourish properly in according to the their exercise. The rate of those who do not decrease their orientation towards vegetables and fruit group foods is determined as 66.5%. Regarding the technology usage ,it was show that 56,1% of participants benefit from online platforms and mobile applications while exercising and although %75,2 of participants use wearable technology products ,they dont evaluate the data obtain from that devices.

As a resulf of , nutritional habits of individual who exercises at home, should be modified in according to their exercises routines and technology usage were not various.

Key words : Exercises, Nutritional Habits, Social Isolation , Sport, Technology usage

GİRİŞ

Epidemi, daha geniş coğrafyaya yayılan bir salgın hastalıktır. Dünya çapında yayılım gösteren bir epidemi de pandemi olarak adlandırılır.2009 yılında H1N1 ‘in yanı sıra 1918 ‘den 1968’lere kadar birçok grip pandemileri görülmüştür (Grennan ,2019). Yeni bir koronavirüsün sebep olduğu COVID-19 da, 2019'un sonlarında ilk olarak Çin'in Wuhan şehrinde bildirildi, hızla yayıldı ve bir pandemi haline geldi. Sosyal izolasyon, insanların birbirleriyle temas halinde olduğu sosyal çevrenin büyüklüğünün ve diğer insanların gruplarla, topluluklarla, bireylerle olan sosyal ilişkinin yetersiz kalitede ve nitelikte olması durumudur (Wang et al,2017&Grennan,2019). Sosyal mesafe önlemlerinin bir parçası olarak spor salonlarının ve parkların kapatılması gibi dünya çapında kabul gören tedbirler potansiyel olarak fiziksel aktivitedeki düşüşe katkıda bulunmaktadır. Araştırmacılar 2018'de tüm nedenlere bağlı ölümlerin % 9'undan fiziksel inaktivitenin sorumlu olduğunu bunun da yaklaşık 5,3 milyon ölüme denk geldiğini belirlemişlerdir. Ayrıca fiziksel inaktivite dünya çapında dördüncü ölüm nedenidir.2012 yılında fiziksel inaktivite bir pandemi olarak tanımlanmış, önde gelen kuruluşlar bu krizi tanımış ve fiziksel aktiviteyi artırma çabalarını desteklemiş olsa da fiziksel



10-14 JUNE 2020


318

inaktivite eğilimi hala devam etmektedir. Bu süreçte iki pandemi ile karşı karşıyayız (Hall et al,2020 Peçanha et al,2020 & Kohl et al,2012 ).

Egzersiz yapmak, immünoloji ve fizyoloji alanındaki araştırmacılara göre

bağışıklık sistemi bileşenlerini desteklemek ve ayrıca COVID-19'un risk faktörleriyle başa çıkmak için farmakolojik olmayan, ucuz ve kolay ve ulaşılabilir olan en iyi yollardan biri olabilir. DSÖ gibi ana kuruluşlar tüm yaş grupları için aerobik ve direnç egzersiz yöntemlerini içeren çok bileşenli egzersiz programları tavsiye etmektedir. Sağlıklı bir bağışıklık sistemi, hastalık şiddetini azaltan ve iyileşme sürecini hızlandıran etkili ve uygun yanıtlar sağlar. Egzersiz, mukoza zarlarında immünoglobulin ( IgA, IgM, IgG) seviyesini artırmaktadır. Egzersize bağlı IgA artışı,özellikle solunum yolundaki enfeksiyonlarındaki rolü nedeniyle önemlidir (Yalcin et al,2020).

İster profesyonel sporcu olsun ister olmasın, düzenli fiziksel aktivite sağlıklı kalmak için herkesçe önemlidir. Zamanın çoğunu oturmakla geçirmeye kıyasla orta yoğunluklu fiziksel aktivite daha güçlü bir bağışıklık fonksiyonu ile ilişkilidir. Düzenli fiziksel aktivite, stres ve kaygı duygularını azaltmada da yardımcıdır (ACSM,2020).

Fiziksel aktivite ve doğru beslenme sosyal izolasyonun zorluklarıyla başa

çıkmada ve genel sağlık üzerinde temel bir rol oynar. COVID-19 dan kaynaklı sosyal izolasyonla ilişkili olumsuz sağlık getirileri fiziksel aktiviteye teşvik ve uygun beslenme alışkanlıklarının sürdürülmesiyle minimize edilebilir (King et al,2020). Bu süreçte turunçgiller, koyu yeşil yapraklı sebzeler, fındık ve süt ürünleri gibi A, C, E, B6 ve B12 vitaminleri, çinko ve demir den zengin gıdalar tercih edilmeli.Enerji, protein ve demir, çinko,A, E, B6 ve B12 vitaminleri gibi bağışıklık fonksiyonu ile ilgili spesifik mikrobesinlerin yeterli miktarda alınmaması depresif bağışıklık fonksiyonu ve enfeksiyona yatkınlıkla ilintilidir. Bu nedenle, bireylerin COVID-19 salgını boyunca sağlıklı yaşam tarzını seçip uygun ağırlıklarını korumaları, sebze ve meyveden zengin beslenmeleri kendi sorumluluklarındadır (Naja& Hamadeh,2020).Ayrıca sigara içmemek ve alkolden kaçınmak da bağışıklık sistemine katkı sağlamaktadır (Harvard, 2020).

Sporcular için fiziksel olarak aktif kalmanın diğer bir önemi ise antrenmansızlığın etkilerinin minimuma indirmek ve karantina sürecinden çıktıktan sonraki normale dönüş sürecini kolaylaştırmaktır. Sporcular için antrenmansızlık ve performans kapasitelerindeki kayıp yarışmalara



10-14 JUNE 2020


319

döndüklerinde rekabet edebilirlik kaybı anlamına gelebilir. Ayrıca uzun süreli antrenmansızlık durumunda kas kütlesi ve gücü kaybı oluşur. Böyle bir kayıp da sporcunun sakatlanma riskini artırmaktadır. Bu nedenle sporcuların bu süreçte fiziksel durumunda keskin bir düşüş olmamalıdır. Sporcular egzersizlerini çevresel şartlarının uygunluğu ve mevcut ekipmanlar dahilinde yürütebilirler (Andreato et al,2020, Paoli & Musumeci,2020). Evde, çeşitli, güvenli, basit ve kolayca uygulanabilir egzersizler yapmak, hava yoluyla bulaşan koronavirüsten korunmak ve fitness seviyesini korumak için oldukça uygundur. Evde uygulanabilecek egzersiz türleri vücut ağırlığıyla yapılan kuvvet egzersizleri, denge egzersizleri, ya da bunların bir kombinasyonu, aerobik egzersizler şeklinde de olabilir ( Chen et al,2020& Hamami et al,2020) . İşte evde aktif kalabilmek için yardımcı olacak birkaç öneri;

Kuvvet Egzersizleri; Ağırlık kaldırma, (hatta kendi vücut ağırlığınızı ) direnç bandı kullanmayı içerir. Vücut ağırlığıyla yapılan kuvvet egzersizleri, vücut ağırlığının yer çekimine karşı direnç olarak kullanıldığı egzersizlerdir.

-Yoga yapılabilir.(Derin nefes ve farkındalık aynı zamanda anksiyeteyi de azaltır.)

-Squat, şınav lung,box jump, burpee,jump roping,plank gibi egzersizler yapılabilir

-Ağırlık kullanılarak ,(eğer ekipmanınız yoksa doldurulmuş su şişeleri, konserve kutuları ağırlık olarak kullanılabilir.) ya da ağırlık kullanmak yerine direnç bantları kullanılarak da kuvvet egzersizleri yapılabilir (NIH,2020, Hammami et al,2020, ACSM,2020& Fallon,2020).

Denge Egzersizleri: Denge unsurunu geliştirerek düşmeleri önlemeye yardımcı olur.

-Yerde bir çizgi üzerinde yürümek, ayak parmakları veya topuklar üzerinde yürümek ya da engellerin üzerinden atlamak ( Jiménez-Pavón et al,2020).

Aerobik Egzersizler: Nefes alış verişini ve kalp atış hızınızı artıran egzersizlerdir.

-Sabit bisiklet, koşu bandı ya da kürek ergometresi gibi ekipmanlar kullanılarak bisiklet çevirme, kardiyo, kürek çekme gibi aerobik egzersizler yapılabilir.



10-14 JUNE 2020


320

-Müzik eşliğinde zumba gibi çeşitli dans türleri ya da jimnastik haraketleri yapılabilir.

-İp atlanabilir. -Merdivenlerden yukarı ve aşağı 10- 15 dakika, günde 2-3 kez inip

çıkılabilir. -Müzik eşliğinde ve evin içinde hızlı bir şekilde yürümek (müzik

yorgunluk süresini yaklaşık % 18 arttırma kapasitesine sahiptir.) -Aileyle birlikte aktif oyunlar oynananabilir

(ACSM,2020,Elmagd,2020&Hammami et al,2020). Son yıllardaki teknolojik gelişmeler, fiziksel aktivite yaparken dönüt

sağlayan akıllı saatler ,akıllı telefonlar için fiziksel aktivite takip edicisi ve uygulamaları gibi çok sayıda aracın ortaya çıkmasını hızlandırdı. Öte yandan mobil cihazların kullanılabilirlikleri ve teknolojik yeteneklerinin hızlı bir şekilde geliştirilmesi, yaygınlığı ve ulaşılabilirliğinin artışı onları sağlık destek uygulamaları için popüler bir platform haline getirmiştir (Peçanha et al,2020 & Leitner et al,2010).

Akıllı telefon uygulamaları, mobil oyunlar, fitness odaklı video oyunları,

giyilebilir teknoloji ürünleri (polar saatler, kalp atım monitörü vb) ve sanal asistan, fitness için kullanılan teknolojilerdendir (Blackler et al,2019 & Thomas ,2020). Hurling ve arkadaşları 77 sağlıklı bireyle sürdürdüğü 9 haftalık çalışmada internete bağlı cep telefonu uygulamaları tarafından desteklenen fiziksel egzersiz programlarının yetişkinlerde aktivite seviyesini önemli ölçüde arttırdığını ve koruduğunu göstermişlerdir (Stoıcescu et al,2015) .Tüm vücudu hareket etmeye teşvik eden birçok video oyunları ( Just Dance, Wii Sports, Wii Fit ) mevcuttur ve orta yoğunlukta fiziksel aktivite yapmayı destekler , sedanter olarak geçirilen zamanı aktif olarak geçirmeyi sağlar. Bunun yanı sıra yüksek zorluk seviyesinde adımlama ve koşu çalışmalarını içerir, örneğin Dance Dance Revolution oyunu alt ekstremite çalışmasına odaklanır. XaviX Bowling ,Wii Tennis gibi video oyunları da esneme ve salınım hareketlerini içerir ve üst ekstremitenin çalışmasına odaklanır (Tate et al,2015& Hammami et al,2020).

Giyilebilir teknoloji, bilgileri ölçmek, analiz etmek ve iletmek için

vücuda takılan akıllı elektronik cihazları ifade eder. Bu bilgiler, yaşamsal



10-14 JUNE 2020


321

bulgular ve fiziksel aktivite ile ilgili vücut sinyalleri olabilir. Bu cihazlar (polar saatler, kalp atım monitörü vb.) sağlıklı yaşama alışkanlıklarını destekler, fiziksel aktiviteyi artırmada ve amaçlanan performans düzeyine erişimi takip etmede katkı sağlar (Tavakoli et al,2020& Blackler et al,2019). Yapay zeka destekli ses yardımcıları, sesli komutlar tarafından kontrol edilebilen ve akıllı telefonlara veya bağımsız hoparlör cihazlarına entegre edilmiş yazılım aracılarıdır. En iyi bilinen örnekleri de Amazon Alexa, Google Home’dur. Gymondo ise evden de uygulanabilen video talimatları arayıcılığıyla eğitim programları sunan bir çevrimiçi fitness stüdyosudur.2017 de bu özellik Alexa’ya eklenmiştir ve böylece kullanıcılar egzersiz programlarını Alexa üzerinden takip edebilmektedir (Gollnhofer& Schüller,2018). Kısacası teknolojik gelişmeler, daha esnek ve rahat bir egzersiz programına zemin hazırlamaktadır. Teknoloji İnsanı tembel yapmak yerine, standartları yükseltecek, insanı daha aktif ve sağlıklı hale getirecektir (Thomas,2020).

Bu araştırmanın amacı, sosyal izolasyon döneminde evde egzersiz yapan

bireylerin beslenme davranışlarının değişikliği ve sporda teknoloji desteği kullanımlarının incelenmesidir. Sosyal izolasyonun egzersizde teknoloji kullanımı ve beslenme davranışları üzerindeki etkisini değerlendirmek için sınırlı kanıt vardır. Bu araştırma egzersiz ve beslenme davranışlarının uzun süreli sosyal izolasyondan nasıl etkileneceğinin araştırılması ve buna uygun tavsiyelerin geliştirilmesinde temel teşkil etmesi açısından önemlidir.

YÖNTEM

Beslenme davranışları ve sporda teknoloji kullanımıyla ilgili soru havuzu

oluşturulup, sorular spor geçmişi olan spor bilimleri alanındaki akademisyenlerce değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeden sonra Türkiye’de yaşayan ve evde egzersiz yapan bireylere beslenme bölümünden 12,teknoloji kullanımından 8 ve demografik özelliklerden 5 olmak üzere toplam 25 soruluk anket Google dokümanlar arayıcılığıyla çevrimiçi olarak (gönüllü katılımı kabul edenlere) iletilip cevaplandırmaları sağlanmıştır. Araştırmaya Türkiye’nin 7 bölgesinden, 18 yaş altı ile 41 yaş üstü yaş aralığında 134’ü kadın 196’sı erkek olmak üzere toplam 330 kişi katılmıştır.



10-14 JUNE 2020


322

BULGULAR

Anketten elde edilen bulgular tablolar şeklinde sunulmuştur.

Demografik Özellikler

Tablo 1. Ankete katılan bireylerin demografik özellikleri

Katılımcıların %41’i kadın, % 59’u erkektir. 18 yaş altı bireylerin katılım oranı %5, 18-25 yaş arası % 58, 26-40 yaş arası % 35 ve 41 yaş üstü katılım oranı %2 ‘dir. Katılımcıların

%70’inin eğitim düzeyi üniversitedir. Katılımcıların %37’si Marmara Bölgesi’nde yaşamakta ve % 88’i bekardır.

Beslenme

Katılan Bireyler (n=330) Frekans %

Cinsiyet Kadın 134 %41 Erkek 196 %59

Yaş

18 yaş altı 18 %5 18-25 191 %58 26-40 116 %35

41 yaş ve üstü 5 %2

Eğitim Durumu

İlkokul-Ortaokul 2 %1 Lise 46 %14

Üniversite 230 %70 Yüksek Lisans-Doktora 52 %15

Yaşanılan Bölge

Akdeniz Bölgesi 24 %7 Ege Bölgesi 36 %11

İç Anadolu Bölgesi 24 %7 Karadeniz Bölgesi 74 %23

Güneydoğu Anadolu Bölgesi 22 %6 Marmara Bölgesi 121 %37

Doğu Anadolu Bölgesi 29 %9 Medeni Durum Evli 38 %12

Bekar 292 %88



10-14 JUNE 2020


323

Tablo 2. Sosyal izolasyon sürecinde kilo değişimi yaşadınız mı? sorusuna katılımcıların %47’si evet, %34’ü kısmen, %19’u hayır yanıtını vermiştir.

Tablo 3. Süt grubu besinler (süt, yoğurt, kefir) tüketiminiz 2 porsiyondan (2 su bardağı) az mıydı? sorusuna katılımcıların %35’si evet, %30’ü kısmen, %35’i hayır yanıtını vermiştir.

47%

34%

19%

Evet Kısmen Hayır

35%

30%

35%

Evet Kısmen Hayır



10-14 JUNE 2020


324

Tablo 4. Karbonhidratça zengin besinlere (ekmek, pilav, patates) yöneliminiz arttı mı? sorusuna katılımcıların %47,3’ü evet, %26,7 si kısmen, %26’sı hayır yanıtını vermiştir.

Tablo 5. Proteince zengin besinler (peynir, yumurta, kırmızı et) tüketiminiz 3 porsiyondan

fazla mıydı? sorusuna katılımcıların %43’ü evet, %33’ü kısmen, %24’ü hayır yanıtını vermiştir.

47,3%

26,7%

26%

Evet Kısmen Hayır

43%

33%

24%

Evet Kısmen Hayır



10-14 JUNE 2020


325

Tablo 6. Sebze ve meyve grubu besinlere yöneliminiz azaldı mı? sorusuna katılımcıların %13,5’i evet, %20’si kısmen, %66,5’i hayır yanıtını vermiştir.

Tablo 7. Yaptığınız egzersize/spora uygun beslenebildiniz mi? sorusuna katılımcıların

%22,4’ü evet, %41,6’sı kısmen,%36’sı hayır yanıtını vermiştir.

22,4%

41,6%

36%

Evet Kısmen Hayır

13,5%

20%66,5%

Evet Kısmen Hayır



10-14 JUNE 2020


326

Tablo 8. Besin destek ürünleri (protein ya da karbonhidrat tozları, aminoasit takviyeleri)

kullandınız mı? sorusuna katılımcıların %8’i evet, %5’i kısmen,%87’si hayır yanıtını vermiştir.

Tablo 9. Sporculara özel besinleri tükettiniz mi? sorusuna katılımcıların %8’i evet, %5’i

kısmen,%87’si hayır yanıtını vermiştir.

8%5%

87%

Evet Kısmen Hayır

10%

5%

85%

Evet Kısmen Hayır



10-14 JUNE 2020


327

Tablo 10. Gazlı veya şekerli içeceklere (kola, gazoz, hazır meyve suyu ) yöneliminiz oldu mu? sorusuna katılımcıların %33’ü evet, %26’sı kısmen,%41’i hayır yanıtını vermiştir.

Tablo 11. Alkollü içeceklere (bira, şarap, viski ) yöneliminiz oldu mu? sorusuna katılımcıların %9’u evet, %7’si kısmen,%84’ü hayır yanıtını vermiştir.

9%

7%

84%

Evet Kısmen Hayır

33%

26%

41%

Evet Kısmen Hayır



10-14 JUNE 2020


328

Tablo 12. Tütün ürünlerine (sigara, puro, nargile) yöneliminiz oldu mu? sorusuna katılımcıların %24’ü evet, %11’i kısmen,%66’sı hayır yanıtını vermiştir.

Tablo 13. Fastfood yiyeceklere, hazır, paketli ve işlenmiş ürünlere yöneliminiz oldu mu? sorusuna katılımcıların %24’ü evet, %23’ü kısmen ,%52’si hayır yanıtını vermiştir.

Teknoloji

24%

10%

66%

Evet Kısmen Hayır

24%

23%

53%

Evet Kısmen Hayır



10-14 JUNE 2020


329

Tablo 14. Sosyal izolasyon sürecinde evde egzersiz yaparken online platformlardan ya da mobil uygulamalardan faydalandınız mı? sorusuna katılımcıların %56,1’i evet, %12,6’sı

kısmen, % 31,3’ü hayır cevabını vermiştir.

Tablo 15. Egzersiz yapmak için sosyal medya (facebook, twitter, instagram, bloglar) dan

faydalandınız mı? sorusuna katılımcıların % 42’si evet, %18’i kısmen, % 40’ı hayır cevabını vermiştir.

56,1%

12,6%

31,3%

Evet Kısmen Hayır

42%

18%

40%

Evet Kısmen Hayır



10-14 JUNE 2020


330

Tablo 16. Evde egzersiz yaparken DVD lerden ya da TV programlarından faydalandınız

mı? sorusuna katılımcıların % 10,3’ evet, %10’u kısmen , % 79,7’si hayır cevabını vermiştir.

Tablo 17. Egzersizlerinizi yaparken size dönüt sağlayan ve egzersiz programınızı

şekillendiren akıllı telefon uygulamalarından (Workout Trainer for Samsung, Samsung Activity, Fit Evalution Pro vb.) faydalandınız mı ? sorusuna katılımcıların %24’ü evet, %

13’ü kısmen , % 63’ü hayır cevabını vermiştir.

24%

13%63%

Evet Kısmen Hayır

10,30%

10%

79,70%

Evet Kısmen Hayır



10-14 JUNE 2020


331

Tablo 18. Evde egzersiz yaparken egzersizlerinizde size yardımcı olması adına akıllı ev

teknolojilerinden (Amazon Alexa, Google Home, vb) faydalandınız mı ? sorusuna katılımcıların % 11’i evet, % 7’si kısmen , % 82’si hayır cevabını vermiştir.

Tablo 19. Egzersiz yapmak için tüm vücut haraketliliğini sağlayan fitness odaklı video oyunları ( Dance Dance Revolution, UFC Personal Trainer , 3D Avatar , Zombie Run,

Zumba Fitness Rush, vb) oynarken Sony Playstation, Microsfoft Xbox , Nintendo Wii gibi oyun konsollarından faydalandınız mı? sorusuna katılımcıların % 8,5’i evet, % 6’sı kısmen

, %85,5’i hayır cevabını vermiştir.

11%

7%

82%

Evet Kısmen Hayır

8,50%6%

85,50%

Evet Kısmen Hayır



10-14 JUNE 2020


332

Tablo 20. Egzersiz yaparken herhangi bir giyilebilir teknoloji ürünü (Akıllı saat, Akıllı yüzük, Muse, Posture Reminder T-Shirt, Polar kalp atım monitörü vb) kullanıyor musunuz? sorusuna katılımcıların % 13,9’u evet, % 7’si kısmen ve % 79,1’i hayır cevabını vermiştir.

Eğer giyilebilir teknoloji ürünlerinden herhangi birini kullanıyorsanız, bu cihazlardan elde

ettiğiniz verilerin değerlendirmesini yapıyor musunuz? Sorusuna ise %13,90’lık paya dahil olan katılımcıların % 15,8’i evet, % 9’u kısmen , % 75,2’si hayır cevabını vermiştir.

TARTIŞMA VE SONUÇ

Elde edilen veriler değerlendirildiğinde, katılımcıların (n=330) çoğu

Marmara ve Karadeniz Bölgesinde ikamet eden, 18-25 yaş aralığında,

üniversite mezunu, bekar ve erkek olduğu görülmektedir. Beslenme durum

değişikleri göz önüne alındığında ise katılımcıların çoğu sosyal izolasyon

sürecinde kilo değişimi yaşamış, karbonhidratça zengin besinlere yönelimi

artmış, yaptıkları egzersiz/spora uygun beslenememiştir ve yine çoğu

katılımcının sporcu besinlerini veya besin destek ürünlerini kullanımları

olmamıştır. Ancak ankete katılanların çoğunun sebze ve meyveleri, süt

ürünlerini ve proteince zengin besinleri tüketimlerinin gereksinimin altında

olmaması, gazlı veya şekerli içeceklere, fastfood, alkollü içeceklere ve tütün

ürünlerine yönelimlerinin artmaması umut vadetmektedir.

13,90%

7%

79,10%

Evet Kısmen Hayır

15,80%

9%

75,20%

Evet



10-14 JUNE 2020


333

Virüs salgını nedeniyle birçok iş yerinin kapanması diyet, fiziksel hareket

ve uyku alışkanlıkların değişmesine neden olmaktadır. Covid-19 salgını

koşullarında, sosyal stabilitenin metabolik etkinliği belirlemedeki rolü de

obezite gelişimi olabilir. Eğitim ve gelirin duraksaması, enerji yoğunluğu

yüksek olan düşük diyet kalitesiyle sonuçlanabilir (Nouh, Elfagi & Omar,

2020). Ayrıca birçok çalışmaya göre okulların tatil sürelerinde öğrencilerin

ve çalışanların obezojenik davranışlar sergilediği ve kilo artışı yaşadıkları

görülmüştür (Stevenson, Krishnan, Stoner, Goktas & Cooper, 2013; Eliöz,

Çebi ve İslamoğlu, 2018; Brazendale, Beets, Weaver, Pate, Turner-

McGrievy, Kaczynski & Hippel, 2017).

Bizim elde ettiğimiz verilerde de ankete katılan bireylerin yalnızca

%19’u kilo değişimi yaşamadıklarını belirtmişlerdi. Bir çalışma, sosyal

izolasyon sürecinde, işlenmiş paketli ürünler, patates cipsi, patlamış mısır,

çikolata, dondurma ve alkol gibi yoğun enerji ihtiva eden gıdaların

stoklandığını açıkça göstermektedir. Buna ek olarak, insanların sosyal

izolasyon sürecinde öncesinden daha fazla paketli hazır gıda aldığını ve daha

fazla alkol aldığını göstermektedir (Bhutani & Cooper, 2020). Bizim elde

ettiğimiz verilerde de bu süreçte karbonhidratça zengin besinlere yönelimi

artan bireyler örneklemimizin %47,3’ünü oluşturmaktaydı. Bu araştırmaya

zıt olarak elde ettiğimiz verilerde paketli, hazır gıdalara yönelimin %24,

alkollü içeceklere yönelimin çok düşük (%9) olduğunu bulduk. Ayrıca yine

ülkemizde yapılan sosyal izolasyon süreci dışındaki araştırmalarda aktif

bireylerin alkollü içecek tüketim alışkanlıkları %30’un altındadır ( Arslan,

2018; Yıldırıma, Yıldırımb, Tortop ve Poyraz, 2011; Eliöz vd., 2018).



10-14 JUNE 2020


334

Düzenli egzersiz/spor yapan bireylerin tütün ürünleri kullanımları

üzerinde yapılan araştırmalara bakacak olursak; çoğunda araştırmaya katılan

bireylerin yarısından daha azı tütün ürünlerini kullanmaktaydı (Nowaka,

Umiastowska & Nowakb, 2013; Hessami, Aryanpur, Emami & Masjedi,

2012; İnce, 2017; Yıldırıma, Yıldırımb, Kabadayı, Ocak ve Gölünük, 2011;

Yıldırım vd., 2011; Aslan, Erdağı, Işık, Erdoğan ve Güvenç, 2017; Chaabane,

Murlasits, Mahfoud & Goebel, 2016). Bu çalışmalardaki veriler bizim elde

ettiğimiz verileri (bireylerin %66’sı tütün ürünü kullanımı sorusuna “hayır”

yanıtını vermiştir) destekler niteliktedir. Araştırmamızda sporculara özel

besinleri ve besin destek ürünleri kullanımları soruların bireylerin %85’inden

fazlası “Hayır” yanıtını vermişti. Ülkemizdeki adölesan dönem sporcular

üzerinde yapılan araştırmalarda ergojenik destek kullanımı ve sporcu içeceği

tüketimi düşüktür (Kurt, 2018; Arslan, 2018). Yetişkinler için durum biraz

daha karmaşıktır, bazı çalışmalarda besin destek ürünlerini veya sporculara

özel besinleri tüketim oranları %35’in altında iken (Yarar, Gökdemir, Eroğlu

ve Özdemir 2011; Demirci, 2012; Ali, Al-Siyabi, Waly & Kilani, 2015)

bazılarında katılımcıların %60’ından fazlası besin destek ürünlerini veya

sporculara özel besinleri tercih etmiştir (Özdoğan, Karataş ve Uçar, 2018;

Galanti, Stefani, Scacciati, Mascherini, Buti & Maffulli, 2015).

Teknoloji kullanımlarıyla ilgili olarak ise katılımcıların yarısından

fazlasının egzersiz yaparken çevrimiçi platformlar ve mobil uygulamalardan

faydalandıkları belirlenmiştir. Benzer şekilde Thomas’ın 180 sporcu ile

Google dokümanlar arayıcılığıyla yürüttüğü ankette, katılımcıların %50,6

sının Covid-19 sürecinde evde egzersizlerini sürdürürken çevrimiçi olarak



10-14 JUNE 2020


335

yardım aldığı ve %59,4’ünün de kilo aldığı belirtilmiştir (Thomas,2020).

Bulgularımızın aksine Wartella ve arkadaşlarının1156 adölesan bireylerle

yaptığı anket çalışmasında katılımcıların %20’sinin fitness seviyesini

korumak ve sağlıkla alakalı bilgiler edinmek için youtube gibi çevrimiçi

platformlardan faydalandıklarını belirlemiştir (Wartella et al,2016).

Egzersizlerinde sosyal medyadan faydalananların oranının % 42, DVD

lerden ya da TV programlarından faydalananların oranının % 10,3, yine

egzersiz esnasında kişiye dönüt sağlayan akıllı telefon aplikasyonu

kullananların oranının % 24 ve akıllı ev teknolojilerinden faydalananların

oranının ise % 11 olduğu tespit edilmiştir. Katılımcıların sadece % 8,5’inin

aktif video oyunları oynadıkları ve oyun konsolları kullandığı belirlenmiştir.

O’Loughlin ve arkadaşlarının 1241 adölesan bireyle yaptığı çalışmayla,

katılımcıların %24’ünün evde aktif video oyunlarını oynadığı, sadece

%6’sının da Microsoft Kinect oyun konsolu olduğu belirlenmiştir

(O’Loughlin et al,2012). Giyilebilir teknoloji ürünü kullanan katılımcılar,

tüm katılımcıların %13,9’unu oluşturmaktadır. Jones ve arkadaşlarının 217

sağlıklı birey ile yürüttüğü çalışmada katılımcıların %84’ünün, fiziksel

aktiviteye teşvik ettiğini düşünmesine rağmen sadece %29,49’unun

giyilebilir teknoloji ürünü kullandığı belirlenmiştir (Jones et al,2017).

Giyilebilir teknoloji ürünü kullananların ise % 75,2 ‘sinin bu cihazlardan elde

ettikleri verilerin değerlendirmesini yapmadıkları görülmüştür. Çalışmamızın

aksine, Wen ve arkadaşlarının 2058 sağlıklı bireyle sürdürdüğü çalışmada

katılımcıların %53’ünün giyilebilir teknoloji ürünleri kullandığı,%55’inin ise

elde ettiği verileri paylaştığı tespit edilmiştir (Wen et al,2017).



10-14 JUNE 2020


336

Sonuç olarak, evde egzersiz yapan bireylerin yaptığı egzersize uygun

beslenme alışkanlıklarının geliştirilmesi gerektiği ve teknoloji

kullanımlarının çeşitli olmadığı görülmüştür. Benzer şekilde Ammar ve

arkadaşlarının dört kıtadan 38 araştırma kuruluşunun kendi ağları

arayıcılığıyla 10 farklı dilde yürüttüğü 1047 kişilik ankette pandemi sürecinde

katılımcıların % 15 ‘ inin fiziksel aktiviteleri için teknoloji kullanmakta

oldukları belirtilmiştir (Ammar et al,2020).Yaptığı egzersize uygun beslenen

katılımcı oranı oldukça düşüktür. Katılımcıların kilo değişimi yaşadıkları,

karbonhidrattan zengin besinlere yönelimlerinin arttığı da göz önüne

alındığında mevcut ağırlıklarını koruyamamaları şaşırtıcı olmamıştır ve bu

durum sosyal izolasyon sürecinde bağışıklık sistemine olumsuz olarak

yansımaktadır. Katılımcıların sanal asistan, aktif video oyunları, giyilebilir

teknoloji ürünleri gibi teknolojilerden faydalanma oranları da oldukça

düşüktür. Öte yandan giyilebilir teknoloji ürünleriyle elde ettiği verileri

değerlendirmeyen katılımcı oranının yüksek olması sağlık durumu ve

performans takibi açısından olumsuz bir durumdur.

KAYNAKLAR

Grennan, D. (2019).What Is a Pandemic?. JAMA, 321(9),910. doi:10.1001/jama.2019.0700 2-Wang, J., Lloyd‑Evans, B., & Giacco, D. (2017).Social isolation in mental health: a

conceptual and methodological review . Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol ,52(12),1451–1461. https://doi.org/10.1007/s00127-017-1446-1

3-Hall ,G., Laddu, D.R , Phillips, S.A., Lavie.C.J.,& Arena.R.(2020). A tale of two pandemics:

How will COVID-19 and global trends in Physical inactivity and sedentary behavior affect one another ?. Progress in Cardiovascular Diseases, 0033-0620, 1-3.

4-Peçanha,T., Goessler, F.K., Roschel, H.,& Gualano,B.( 2020).Social isolation during the COVID-19 pandemic can increase Physical inactivity and the global burden of cardiovascular disease. Am J Physiol Heart Circ Physiol, 318(6), H1441–H1446.


https://doi.org/10.1007/s00127-017-1446-1


10-14 JUNE 2020


337

5-Kohl,H., Craig,C., & Lambert, E. (2012). The pandemic of physical inactivity: global action for public health. The Lancet, 380(9838), 294–305. doi: 10.1016/S0140-6736(12)60898-8.

6-Yalcin, M., Kocak, E.,& Kacar,M.(2020). The Role of Exercise as a Treatment and

Preventive Strategy during Covid-19 Pandemic, Anatolian Clinic Journal of Medical Sciences,25(1),238-245. https://doi.org/10.21673/anadoluklin.731902

7-American College of Sports Medicine. Staying Active During the Coronavirus

Pandemic.(2020).hErişim, 28/05/2020 8- King,A.L., Burke, L.M., Halson, S.L.,& Hawley,J.A.(2020). The Challenge of Maintaining

Metabolic Health During a Global Pandemic. Sports Medicine, (50),1233–1241.https://doi.org/10.1007/s40279-020-01295-8

9- Naja, F., & Hamadeh, R. (2020). Nutrition amid the COVID-19 pandemic: a multi-level

framework for action. European Journal of Clinical Nutrition, 10- Harvard Health Publishing Harvard Medical School. (Updated: 2020). How to boost your immune system., Erişim,02.06.2020 11- Andreato, L.V., Coimbra, D.R.,& Andrade,A.(2020). Challenges to Athletes During the

Home Confinement Caused by the COVID-19 Pandemic. National Strength and Conditioning Association, 42(3),1-5. doi: 10.1519/SSC.0000000000000563

12- Paoli,A.,& Musumeci, G.(2020). Elite Athletes and COVID-19 Lockdown: Future Health

Concerns for an Entire Sector, J. Funct. Morphol. Kinesiol, 5,2(30), 1-3. https://doi.org/10.3390/jfmk5020030

13- Chen, P., Mao,L., Nassis,G.P., Harmer,P., Ainsworth,B.E.,& Li,F.(2020). Coronavirus

disease (COVID-19): The need to maintain regular Physical activity while taking precautions. Journal of Sport and Health Science 9(2),103-104.

14- Hammami,A., Harrabi,B., Mohr,M.,& Krustrup,P.(2020). Physical activity and coronavirus

disease 2019 (COVID-19): specific recommendations for homebased physical training. MANAGING SPORT AND LEISURE,1-7. https://doi.org/10.1080/23750472.2020.1757494

15- NIH .(2020). , Erişim:02.06.2020 16- Fallon,K.(2020). Exercise in the time of COVID-19. Aust J Gen Pract ,49 (13). 17- Jiménez-Pavón,D., Carbonell-Baeza,A.,& Lavie,C.J.(2020). Physical exercise as therapy to

fight against the mental and Physical consequences of COVID-19 quarantine: Special focus in older people. Progress in Cardiovascular Diseases,1-3.

18- Elmagd,M.(2020).Sports and physical activity during (COVID-19) pandemic. International

Journal of Physical Education, Sports and Health, 7(3),82-84.


https://doi.org/10.21673/anadoluklin.731902

https://www.exerciseismedicine.org/assets/page_documents/EIM_Rx%20for%20Health%20Staying%20Active%20During%20Coronavirus%20Pandemic.pdf

https://doi.org/10.1007/s40279-020-01295-8

https://doi.org/10.3390/jfmk5020030

https://doi.org/10.1080/23750472.2020.1757494


10-14 JUNE 2020


338

19- Leitner, G., Hitz, M., & Holzinger, A.(Eds.). (2010). HCI in Work and Learning, Life and Leisure. Lecture Notes in Computer Science,71-79.

20-Blackler,A., Desai,S., Swann,L., Chamorro-Koc,M., Moyle,G.,& Stephens,M.(2019).Using

technology to enhance and encourage dance-based exercise, Heliyon ,5(3),1-28. 21- Thomas,B.(2020). Fitness Technology: Virtual Assistants, Apps and Apparatus in the Cyber

age. UGC Care Journal,40(3),7507-7519. 22- STOICESCU,M.,& STĂNESCU,M.(2015). USING MOBILE PHONE TECHNOLOGY TO

ENHANCE PHYSICAL EDUCATION EFFICIENCY. The 11th International Scientific Conference eLearning and Software for Education Bucharest, 380-385.

23- Tate,D.F., Lyons,E.J.,& Valle,C.G.(2015). High-Tech Tools for Exercise Motivation: Use

and Role of Technologies Such as the Internet, Mobile Applications, Social Media, and Video Games. SPECTRUM. DIABETES JOURNALS, 28(1), 45-54.

24-Tavakoli, M., Carriere, J., & Torabi.A. (2020). Robotics, Smart Wearable Technologies, and

Autonomous Intelligent Systems for Healthcare During the COVID-19 Pandemic: An Analysis of the State of the Art and Future Vision. Adv. Intell. Syst,1-7.

25- Gollnhofer,J.F.,& Schüller, S. (2018). Sensing the Vocal Age Managing Voice Touchpoints

on Alexa. Marketing Review St. Gallen,35(4), 22-29. 26- Nouh, F., Elfagi, S., & Omar, M. (2020). Coronavirus: the Paradox between Food Insecurity

and Weight Gain. EAS Journal of Nutrition and Food Sciences, 2(2), 39-43. DOI: 10.36349/easjnfs.2020.v02i02.07

27- Stevenson, J. L., Krishnan, S., Stoner, M. A., Goktas, Z., & Cooper, J. A. (2013). Effects of exercise during the holiday season on changes in body weight, body composition and blood pressure. European journal of clinical nutrition, 67(9), 944-949 https://doi.org/10.1038/ejcn.2013.98

28- Eliöz, M., Çebi, M., & İslamoğlu, İ. (2018). TAKIM VE BİREYSEL SPORCULARIN

UYKU KALİTELERİNİN İNCELENMESİ. Electronic Turkish Studies, 13(26). DOI: 10.7827/TurkishStudies.14410

29- Brazendale, K., Beets, M. W., Weaver, R. G., Pate, R. R., Turner-McGrievy, G. M.,

Kaczynski, A. T.,& von Hippel, P. T. (2017). Understanding differences between summer vs. school obesogenic behaviors of children: the structured days hypothesis. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 14(1), 100. https://ijbnpa.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12966-017-0555-2

30- Bhutani, S., & Cooper, J. A. (2020). COVID‑19 related home confinement in adults: weight

gain risks and opportunities. Obesity. https://doi.org/10.1002/oby.22904 31- Arslan, A. (2018). 12-18 Yaş Arası Güreş ve Judo Branşı Sporcularının Beslenme

Alışkanlıklarının Karşılaştırılması (Master's thesis, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü).


https://doi.org/10.1038/ejcn.2013.98

https://ijbnpa.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12966-017-0555-2

https://doi.org/10.1002/oby.22904


10-14 JUNE 2020


339

32- Yıldırım, İ., Yıldırım, Y., Tortop, Y., & Poyraz, A. (2011). Afyon Kocatepe Üniversitesi

Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları ve bunları etkileyen faktörler. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(1), 1375-1391. https://doi.org/10.17155/spd.67561

33- Nowak, M. A., Umiastowska, D., & Nowak, L. (2013). Selected behaviors and health

awareness of athletes practicing martial arts. DOI: 10.5604/20815735.1073625 34- Hessami, Z., Aryanpur, M., Emami, H., & Masjedi, M. (2012). Behavior and knowledge of

Iranian professional athletes towards smoking. Asian journal of sports medicine, 3(4), 297-300. https://dx.doi.org/10.5812%2Fasjsm.34603

35- İnce, B. (2017). Profesyonel basketbolcularda beslenme alışkanlıkları ve bilgi düzeylerinin

incelenmesi (Doctoral dissertation, Sağlık Bilimleri Enstitüsü). http://hdl.handle.net/20.500.12473/94

36- Yıldırım, Y., Yıldırım, İ., Kabadayı, M., Ocak, Y., & Gölünük, S. (2011). Amatör

futbolcuların sigara kullanım alışkanlıklarının incelenmesi. F.Ü.Sağ.Bil.Tıp Derg, 25 (1): 17 – 24. https://www.researchgate.net/publication/295855173

37- Aslan, H., Erdağı, K., Işık, B., Erdoğan, M., & Güvenç, A. (2017) Genç Sporcu ve

Antrenörlerde Sigara İçme Alışkanlık ve Davranışları. Mediterranean Journal of Humanities, 41-55. DOI: 10.13114/MJH.2017.318

38- Chaabane, Z., Murlasits, Z., Mahfoud, Z., & Goebel, R. (2016). Tobacco use and its health

effects among professional athletes in Qatar. Canadian Respiratory Journal,1-5. http://dx.doi.org/10.1155/2016/2684090

39- Kurt, A. (2018). 14-17 Yaş Grubundaki Aktif Spor Yapan ve Yapmayan Kız Öğrencilerin

Beslenme Alışkanlıklarının ve Beslenme Bilinç Düzeylerinin İncelenmesi (Master's thesis, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü).

40-Yarar, H., Gökdemir, K., Eroğlu, H., & Özdemir, G. (2011). Elit seviyedeki sporcuların beslenme bilgi ve alışkanlıklarının değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilim Dergisi, 13(3), 368-371. https://www.researchgate.net/publication/321598630

41- Demirci, Ü. (2012). Sağlık amacı ile egzersiz yapan kişilerde vücut bileşim, besin desteği

kullanımı, beslenme alışkanlıklarının saptanması (Doctoral dissertation, Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü).

42- Ali, A., Al-Siyabi, M. S., Waly, M. I., & Kilani, H. A. (2015). Assessment of nutritional

knowledge, dietary habits and nutrient intake of university student athletes. Pakistan Journal of Nutrition, 14(5), 293-299. DOI: 10.3923/pjn.2015.293.299

43- Özdoğan, Y., Karataş, E., & Uçar, A. (2018). Vücut Geliştirme Sporu Yapan Erkeklerin

Beslenme Alışkanlıkları ve Ergojenik Besin Destekleri Kullanma Durumları. ACU Sağlık Bil Derg, 9(4), 378-384. https://doi.org/10.31067/0.2018.59


https://doi.org/10.17155/spd.67561

https://dx.doi.org/10.5812%2Fasjsm.34603

http://hdl.handle.net/20.500.12473/94

https://www.researchgate.net/publication/295855173

http://dx.doi.org/10.1155/2016/2684090

https://www.researchgate.net/publication/321598630

https://doi.org/10.31067/0.2018.59


10-14 JUNE 2020


340

44- Galanti, G., Stefani, L., Scacciati, I., Mascherini, G., Buti, G., & Maffulli, N. (2015). Eating

and nutrition habits in young competitive athletes: a comparison between soccer players and cyclists. Translational Medicine@ UniSa, 19(11) 44-47. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/pmc4309655/

45-Thomas,M. (2020). Sports and Pandemic: The Debacle, Its Impact and Aftermath. UGC Care

Journal,31(17), 365-368. https://www.purakala.com/index.php/0971-2143/article/view/2353

46-Wartella, E., Rideout, V., Montague, H., Beaudoin-Ryan, L.,& Lauricella,A. (2016). Teens,

Health and Technology: A National Survey. Media and Communication, 4(3),13-23. http://dx.doi.org/10.17645/mac.v4i3.515

47-O'Loughlin ,E.K., Dugas, E.N., Sabiston ,C.M.,& O'Loughlin, J.L.(2012). Prevalence and

Correlates of Exergaming in Youth . PEDIATRICS, 130(5), 806-816. DOI: 10.1542/peds.2012-0391

48-Jones, E., Seki, L., Mostul, C.,& Coste, S.(2017). Prevalence and Use of Fitness Tracking

Devices within a College Community,Medicine. https://digitalcommons.linfield.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://scholar.google.com.tr/&httpsredir=1&article=1287&context=symposium

49-Wen, D., Zhang, X.,& Lei, J. (2017). Consumers’ perceived attitudes to wearable devices in

health monitoring in China: A survey study. Computer Methods and Programs in Biomedicine ,140,131–137. https://doi.org/10.1016/j.cmpb.2016.12.009

50-Ammar, A., Trabelsi, K., Brach, M., Chtourou, H., Boukhris, O., Masmoudi, L., Bouaziz, B.,

Bentlage, E., How, D.,& Ahmed, M.;,et al. (2020).Effects of home confinement on mental health and lifestyle behaviours during the COVID-19 outbreak: Insight from the “ECLB-COVID19” multi countries survey. medRxiv , https://doi.org/10.1101/2020.05.04.20091017


http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/pmc4309655/

https://www.purakala.com/index.php/0971-2143/article/view/2353

https://www.purakala.com/index.php/0971-2143/article/view/2353

http://dx.doi.org/10.17645/mac.v4i3.515

https://digitalcommons.linfield.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://scholar.google.com.tr/&httpsredir=1&article=1287&context=symposium

https://digitalcommons.linfield.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://scholar.google.com.tr/&httpsredir=1&article=1287&context=symposium

https://doi.org/10.1016/j.cmpb.2016.12.009

https://doi.org/10.1101/2020.05.04.20091017


10-14 JUNE 2020


341



10-14 JUNE 2020


342

MARDİN ARTUKLU ÜNİVERSİTESİ BEDEN EĞİTİMİ

VE SPOR YÜKSEKOKULU 2019 YILI ÖZEL YETENEK

SINAVINA GİREN ADAY ÖĞRENCİLERİN

KOORDİNASYON PARKURUNDAKİ I. VE II.

DERECELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Ozan ESMER

Mardin Artuklu Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

ÖZET

Ülkemizde üniversitelerin spor bölümlerine öğrenci kabulünde bazı üniversiteler sadece TYT

puanı ya da sporcu özgeçmişi ile değerlendirme yaparken, çoğu üniversite özel yetenek

sınavları uygulamaktadır. Özel yetenek sınavlarında aday öğrencilerin çeviklik, denge, hız,

esneklik ve koordinatif yetenekleri ölçülerek aralarından en iyilerinin seçimi

amaçlanmaktadır. Özel yetenek sınavlarında adaylara iki hak verilmekte ve bunlar arasından

en iyi derecesi dikkate alınmaktadır. Birinci hakkında başarısız olan aday panik ve stresin

etkisiyle ikinci hakkında performans düşüklüğü yaşayabilmektedir.

Bu araştırmada Mardin Artuklu Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu 2019-20

Eğitim Öğretim Yılı Özel Yetenek Sınavına başvuran 636 adaydan, koordinasyon

parkurundaki her iki hakkına da girmiş olan 493 adayın parkurdaki birinci ve ikinci hak

sonuçları karşılaştırılmıştır. Veriler SPSS 24.0 paket programında eşleştirilmiş t testi

kullanılarak analiz edilmiştir.

Elde edilen bulgulara göre her iki hakkına da giren 493 aday öğrencinin tümünün, cinsiyet

ayırt edilmeksizin, birinci (x= 34,935) ve ikinci (x= 32,521) hak süre ortalamaları arasında

istatistiksel olarak fark tespit edilmiştir (p<0,05). Aday öğrencilerin birinci ve ikinci

haklarındaki süre ortalamaları cinsiyet değişkenine göre incelendiğinde hem erkeklerin

birinci (x= 32,743) ve ikinci (x= 30,592) hem de kadınların birinci (x= 40,146) ve ikinci

(x=37,105) dereceleri arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık tespit edilmiştir (p<0,05).

Sonuç olarak; aday öğrencilerin hem tamamının hem de cinsiyete göre değerlendirildiğinde

birinci ve ikinci dereceleri arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir.



10-14 JUNE 2020


343

Bu durum aday öğrencilerin özel yetenek sınavına zihinsel ve fiziksel açıdan yeterli ve

dengeli seviyede hazırlandıklarını düşündürmektedir.

Anahtar Kelimeler: Artuklu Üniversitesi, Özel Yetenek Sınavı, Koordinasyon Testi, Birinci

Dereceler, İkinci Dereceler.

COMPARISON OF THE FIRST AND SECOND DEGREES OF THE

CANDIDATE STUDENTS ON COORDINATION TRACK WHO

ENTERED THE 2019 SPECIAL TALENT EXAM AT THE MARDIN

ARTUKLU UNIVERSITY PHYSICAL EDUCATION AND SPORTS

COLLEGE

ABSTRACT

In our country, most universities apply special talent exams when evaluating students to the

sports departments of universities, while some universities use only BAT scores or athletes'

resumes. In special talent exams, it is aimed to select the best among candidate students by

measuring their agility, balance, speed, flexibility and coordinative abilities. In special talent

exams, candidates are given two rights and the best degree among them is taken into

consideration. The candidate who fails about the first may experience poor performance

about the second with the effect of panic and stress.

In this research, the first and second rights results of the candidates who entered the Mardin

Artuklu University School of Physical Education and Sports 2019-20 Education Year

Special Talent Exam Coordination Course were compared. Of the 636 candidates who

applied for the exam, 493 candidates who had both rights in the coordination track were

evaluated. The data were analyzed in SPSS 24.0 package program using paired t test.

According to the findings obtained, a statistically significant difference was found between

the first (x = 34,935) and second (x = 32,521) rights duration averages of all 493 candidate

students who entered both rights, regardless of gender (p <0.05). When the average time in

the first and second rights of the candidate students is analyzed according to the gender

variable, there is a statistically significant difference between the first (x = 32,743) and



10-14 JUNE 2020


344

second (x = 30,592) degrees of men and the first (x = 40,146) and second (x = 37,105) degrees

of women. (p <0.05).

As a result; Statistically significant differences were found between the first and second

degrees when both candidate students and sexes were evaluated. This suggests that the

candidate students are mentally and physically sufficiently and balancedly prepared for the

special talent exam.

Keywords: Artuklu University, Special Talent Exam, Coordination Test,

First Degrees, Second Degrees.

1. Giriş

Üniversitelerin spor bölümlerine giriş aşamasında çoğu üniversite özel

yetenek sınavları yapmaktadır. Özel yetenek sınavlarında katılımcıların

çeviklik, esneklik, denge ve hız gibi performansın belirleyicisi olan

parametreler ölçülmeye çalışılmakta ve katılımcılar arasından en iyilerini

seçmek amaçlanmaktadır (Koparan ve Kuter, 2007). Ülkemizde çoğu

üniversite spor bölümlerine girişte özel yetenek sınavı yaparken, bazı

üniversiteler sadece TYT (Temel Yetenek Testi) puanı ile ya da katılımcıların

sporcu özgeçmişi ile öğrenci kabulü yapmaktadır. Yapılan bu sınavlar

arasında hangi modelin daha güvenilir ve geçerli olduğu konusunda net

yorumlar yapılamamaktadır. Ancak ilgili üniversitenin teknolojik araç

kullanımı, tesis, öğretim elemanlarının kalitesi ve kullanılan donanım gibi

olanakları daha başarılı ve titiz seçim yapılabilmesi için önemli kriterler

olarak önümüze çıkmaktadır (İnce, Zülkadiroğlu ve Budak, 2004).

Özel yetenek sınavlarına hazırlanan öğrenciler haftanın neredeyse her

günü antrenman yaparken diğer taraftan da TYT’ ye hazırlanmakta ve



10-14 JUNE 2020


345

sınavdan yüksek puan alıp şansını arttırma adına çaba sarf etmektedirler.

Çünkü TYT sınavında fazladan yapılacak bir net bile adayı binlerce

öğrencinin önüne taşıyabilmektedir. TYT sınavında alınacak iyi bir puan ile

adaylar özel yetenek sınavında oldukça büyük bir avantaj elde etmektedirler.

Hem fiziksel antrenmanlar hem de TYT sınavına hazırlık aşaması, aday

öğrenciler üzerinde büyük bir baskı, stres ve kaygı yaratmaktadır. Deinzer ve

arkadaşları (2000) yaptıkları bir çalışmada, kaygı ve stresin immün sistemin

işlevlerini bozduğu ve akabinde insanlarda dikkat eksikliği ve bozukluğu,

halsizlik gibi etkiler yarattığını ifade etmişlerdir.

Önceki yıllarda özel yetenek sınavına giren adaylara tek hak

verilirken, son yıllarda katılımcılara iki hak tanınmaktadır. İlk hakkında stres,

kaygı, panik gibi durumların etkisi altında kalarak başarısız olan adaylar için

bir hak daha tanınması oldukça önemlidir.

Bu çalışmada Mardin Artuklu Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor

Yüksekokulu 2019 yılı özel yetenek sınavına giren adayların koordinasyon

parkurundaki 1 ve 2. hak sonuçları karşılaştırılmıştır.

2. Yöntem

2.1. Katılımcılar

Araştırma grubu, 2019- 2020 Eğitim Öğretim Yılında Mardin Artuklu

Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Özel Yetenek Sınavına

başvuran 636 kişiden koordinasyon parkurundaki her iki hakkına da giren 493

adaydan oluşmaktadır.

Başvuru yapan adayların 32’si birinci hakkına, 71’i ise ikinci hakkına

girmemiştir. Toplamda 40 aday ise her iki hakkına da girmemiştir.



10-14 JUNE 2020


346

2.2. Verilerin Toplanması

Denge tahtası, sağlık topları, slalom koşusu ve sıçrama tahtası

istasyonlarından oluşan koordinasyon parkurunda elde edilen dereceler

fotoselli kronometre ile belirlenmiş ve dereceler otomatik olarak bilgisayara

kaydedilmiştir. Çalışmada kullanılan veriler, bilgisayardaki kaydedilen

sürelerden elde edilmiştir.

2.3. Verilerin Analizi

Katılımcıların koordinasyon parkurundaki birinci ve ikinci hak süreleri

arasındaki ilişki düzeyleri ve parkur süreleri ile cinsiyet değişkeni arasındaki

ilişkiyi belirlemek için eşleştirilmiş t testi kullanılmıştır.

3. Bulgular

Özel yetenek sınavı koordinasyon parkurunda teste tabi tutulan katılımcıların

1 ve 2. haklarına ilişkin süreler ile cinsiyet değişkeni arasındaki ilişki

eşleştirilmiş t testi ile incelenmiştir.

Tablo 1. Cinsiyet Değişkenine Göre 1 ve 2. Hakların T Testi ile Analizi

Cinsiyet N SS t P

Erkek

Birinci

hak

347 32,743 ± 5,71

5,031

0,000* İkinci

hak

347 30,592 ± 4,14

Kadın

Birinci

hak

146 40,146 ± 8,64

6,686

0,000* İkinci

hak

146 37,105 ± 4,32



10-14 JUNE 2020


347

*p<0,05

Beden eğitimi yüksek okulu koordinasyon sınavına giren aday öğrencilerin

cinsiyetlerine göre birinci ve ikinci haklarına ilişkin skorlar eşleştirilmiş t testi ile

incelenmiştir. Yapılan analiz sonucunda erkek aday öğrencilerin birinci ( =32,743)

ve ikinci ( =30,592) haklarına ait skorlar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark

olduğu bulunmuştur (p<0,05). Aynı şekilde kadın aday öğrencilerin birinci (

=40,146) ve ikinci ( =37,105) haklarına ait skorlar arasında istatistiksel olarak

anlamlı fark olduğu bulunmuştur (p<0,05).

Tablo 2. Her İki Hakkına da Katılan Adayların 1 ve 2. Hak Sonuçlarının Eşleştirilmiş

T Testi Analizi

N SS t P

Tüm adaylar

1.hak 493 34,935 ± 17,51 8,358 0,000*

2.hak 493 32,521 ± 5,14

*p<0,05

Beden eğitimi ve spor yüksekokulu koordinasyon sınavına giren tüm aday

öğrencilerin birinci ve ikinci haklarına ilişkin skorlar kendi içlerinde

incelenmiştir. Aday öğrencilerin özel yetenek sınav sonuçları kendi içinde

değerlendirildiğinde birinci hakları ( =34,935) ve ikinci hakları ( =32,521)

arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edilmiştir (p<0,05).

4. Tartışma- Sonuç

Her yıl binlerce öğrenci spor bölümlerine girebilmek için girmek istedikleri

üniversitenin özel yetenek sınav sistemine göre hazırlanırken, diğer taraftan

da TYT puanını yüksek tutmak için çalışmaktadırlar. Bu yarış ortamı aday

öğrenciler üzerinde stres ve kaygı yaratmaktadır. Bazı çalışmalarda 3-20



10-14 JUNE 2020


348

dakika arasında maruz kalınan mental stresin hematolojik parametrelerde

azalmaya neden olduğu ve performansı olumsuz yönde etkilediği

belirtilmiştir (Biondi & Pancheri, 1995; Frederick & Smith, 2003;

Zeynep, Ateş, Korkmaz, Toker & Gür, 1998).

Bu çalışmada, Mardin Artuklu Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor

Yüksekokulu 2019- 20 Eğitim Öğretim Yılı Özel Yetenek Sınavına giren

adayların koordinasyon parkurundaki 1 ve 2. hakları arasındaki ilişki

araştırılmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgular neticesinde;

Tüm katılımcıların (n=493) birinci (x= 34,935) ve ikinci (x= 32,521)

haklarında elde ettikleri süreler arasında istatistiksel olarak anlamlı fark

olduğu tespit edilmiştir (p<0,05). Yapılan bir çalışmada özel yetenek sınavına

giren adayların birinci ve ikinci hak sonuçları arasında anlamlı farklılıklar

belirlenmiştir (İnce, Zülkadiroğlu ve Budak, 2004).

Adayların cinsiyet değişkenine göre birinci ve ikinci hak sonuçları

değerlendirildiğinde hem kadın adayların hem de erkek adayların birinci (x

kadın= 40,146; x erkek=32,743) ve ikinci (x kadın= 37,105; x erkek=30,592)

hak sonuçları arasında anlamlılık gözlenmiştir. Sınav stresi ile cinsiyet

arasındaki ilişkiye ait farklı görüşler bulunmaktadır. Kimi araştırmacılar

sınav stresi ile cinsiyet arasında ilişkinin varlığını savunurken, bazıları ise

aksini savunmaktadır (Akbağ vd., 2005; Batıgün ve Kayış, 2014; Üstün ve

Bayar, 2015).

Sonuç olarak; katılımcı öğrencilerin özel yetenek sınavındaki birinci

ve ikinci hak sonuçları arasında hem genelde hem de cinsiyet bazında

istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmuştur. Bu durum, öğrencilerin



10-14 JUNE 2020


349

sınava mental ve fiziksel yönden yeterli seviyede hazırlandıklarını

düşündürmektedir.

KAYNAKÇA

Akbağ, M., Sayıner, B., & Sözen, D. (2005). Üniversite Öğrencilerinde Stres

Düzeyi, Denetim Odağı ve Depresyon Düzeyi Arasındaki İlişki Üzerine

Bir İnceleme. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim

Bilimleri Dergisi, 21, 59- 74.

Batıgün, A. D., & Kayış, A. A. (2014). Üniversite Öğrencilerinde Stres

Faktörleri: Kişilerarası İlişki Tarzları ve Problem Çözme Becerileri

Açısından Bir Değerlendirme. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Dergisi (H. U. Journal of Education), Nisan, 2, 29.

Biondi, M., & Pancheri, P. (1995). Clinical Research Strategies in

Psyhmamunology: 1972- 1992 in: Leonar, B. E., Miller K. (Eds), Stress

the Immune System and Psychiatry. John Wiley and Sons, Chicester,

85-111.

Deinzer, R., Kleineidam, C., Stiller- Ninkler, R., Idel, H., & Bachg D. (2000).

“Prolonged Reduction of Salivary Immunoglobulin A (sIgA) After a

Major Academic Exam”, International Journal of Psychophysiology,

vol:37, Issue: 3, p:219-232.

Frederick, C. M., & Smith, R. H. (2003). Competition And Instrinsic

Motivation In Physical Activity: A Comparison of Two Groups

“Journal of Sport Behavior. 26, (3), 240.



10-14 JUNE 2020


350

İnce, G., Zülkadiroğlu, Z., ve Budak, D. B. (2004). Çukurova Üniversitesi

Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Özel Yetenek Sınavında

Adayların I. Ve II. Hak Sonuçlarının Karşılaştırılması. Ankara

Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Spormetre Dergisi, 2

(1), 5- 10.

Koparan, Ş., Kuter, F. Ö. (2007). Beden Eğitimi ve Spor Bölümü Özel

Yetenek Sınavı 30 m Sürat ve Dikey Sıçrama Testleri I. Ve II. Deneme

Sonuçları. E- Journal of New World Science Academy, 2 (3), 31- 38.

Üstün, A., & Bayar, A. (2015). Üniversite Öğrencilerinin Depresyon,

Anksiyete ve Stres Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre

İncelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, Şubat, 4 (1).

Zeynep, Ş. A., Ateş, F., Korkmaz, N. H., Toker, F., & Gür, H. (1998). 1997-

1998 Eğitim Yılında Beden Eğitimi ve Spor Bölümü Sınavlarına Giren

Öğrencilerin Kaygı Düzeyleri ve Başarıya Olan Etkisi. V. Uluslararası

Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı, Ankara, 210.



10-14 JUNE 2020


351

SPOR BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN

ÖFKE DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ PARAMETRELERE

GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI

Coşkun Yılmaz1

Mırmehti Mammadzada2

Selmani Abiş3

Osman İmamoğlu4

1 Gümüşhane Üniversitesi Kelkit Aydın Doğan MYO.

2 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.

3 Gümüşhane Üniversitesi BESYO.

4 Ondokuz Mayıs Üniversitesi YDSBF.

ÖZET Amaç: Spor bilimleri fakültesi öğrencilerinin öfke düzeylerinin çeşitli parametrelere göre karşılaştırılmasıdır.

Materyal ve Metot: Araştırmamıza Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesinde okuyan 18-30 yaş arası 286 gönüllü öğrenci olarak katılmıştır. Katılımcılara araştırmacı tarafından geliştirilen, 6 sorudan oluşan demografik bilgi, Sürekli Öfke–Öfke İfade Tarz Ölçeği uygulanmıştır.

Bulgular: Cinsiyet ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasına baktığımızda tüm alt boyutlarda anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0,05). Sigara kullanımı ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke kontrolü alt boyutunda anlamlı farklılık görülmezken (p>0,05), diğer alt boyutlarda anlamlı farklılık görülmüştür (p<0,05). Branş ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke iç alt boyutunda (p<0,05) anlamlı farklılık bulunurken, diğer alt boyutlarda anlamlı farklılık görülmemiştir (p>0,05). Alkol kullanımı ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke kontrol, öfke içe vurum, öfke dışa vurum ve sürekli öfke alt boyutlarında anlamlı farklılık olduğu hesaplanmıştır (p<0,05).

Sonuç: Cinsiyetin öfkeye etkisi olmadığı, sigara ve alkol kullanımının sürekli öfke ve öfke ifade tarzlarını etkilediği, okunan bölümün öfke düzeylerine etki ettiği görülürken, spor yapmanın öfke düzeylerini düşürdüğü bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler: Spor; Spor bilimleri öğrencileri, Öfke

COMPARISON OF THE ANGER LEVELS OF THE STUDENTS OF

THE SPORTS SCİENCES ACCORDİNG TO VARİOUS

PARAMETERS.



10-14 JUNE 2020


352

ABSTRACT Objective: It is the comparison of the anger levels of the students of the sports sciences according to various parameters.

Material and Method: Our study was attended by 286 volunteer students between the ages of 18-30 studying at the Ondokuz Mayıs University Yaşar Eastern Sports Sciences Faculty. Demographic information consisting of 6 questions, Continuous Anger – Anger Expression Style Scale was applied to the participants.

Results: When we look at the comparison of gender and anger expression styles, no significant difference was found in all sub-dimensions (p> 0.05). In the comparison of smoking and anger expression styles, there was no significant difference in the anger control sub-dimension (p> 0.05), whereas other sub-dimensions were significantly different (p <0.05). While comparing branch and anger expression styles, there was a significant difference in the anger sub-dimension (p <0.05), whereas other sub-dimensions were not significant (p> 0.05). When comparing alcohol use with anger expression styles, it was calculated that there was a significant difference in anger control, anger introversion, anger expression, and continuous anger subscales (p <0.05).

Conclusion: It was found that gender does not affect anger, smoking and alcohol use constantly affect anger and anger expression styles, while the section read affects anger levels, while doing sports decreases anger levels.

Keywords: Sport; Sports science students; Anger

GİRİŞ

Öfke; doyurulmamış ve tatmin edilmemiş isteklere, istenmeyen ve beklenmedik sonuçlara ve karşılanmayan beklentilere verilen, evrensel, son derece doğal, insani ve duygusal bir tepkidir. Öfke kelimesi ile aynı anlama gelebilen şiddet, düşmanlık, kızgınlık ve hiddet gibi duygu ve davranışları sayabiliriz. Bu tür duygu ve davranışların bazen saldırganlığa dönüştüğünü görmek mümkündür.

Öfke bireylerde değişik biçimlerde ortaya çıkmaktadır. Bunlar; öfke içe vurumu, öfke dışa vurumu ve öfke kontrolüdür (Dematteo ve ark., 2007; Rivera ve ark., 2008). Öfkenin dışa vurumu; herhangi bir sebebe bağlı olarak oluşan öfkenin sözlü veya davranışsal olarak dışarıya aktarılmasıdır. Bu da öfkeden kaynaklı olarak ortaya çıkan stres ile başa çıkmak için uyumsal bir yöntemdir. Öfkenin içe vurumu; bireyin gizleme yolunu seçerek veya öfkeyi kendi içinde tutarak var olan etkenlere karşı kullanılan diğer bir uyumsal süreçtir. Öfke kontrolü ise bireysel tepkilerle öfkeyi ifade eden kontrol deneyimleridir (Apple, 2020). Sosyal ve kişisel problemlerin çoğunun temelinde düzgün bir ifade ile yorumlanamayan öfke olduğu söylenebilir.

Öfkenin tam olarak ifade edilebilmesi için öncelikle bu duygunun kabul edilmesi, sebeplerinin öğrenilmesi ve ne tür olduğunun anlaşılması gerekmektedir. Aynı zamanda net bir şekilde aktarılıp içselleştirilmesi



10-14 JUNE 2020


353

lazımdır (Tuna 2012). Çünkü bu şekilde yaşanmayan yani sürekli bastırılan öfke, insanda hoş olmayan davranışlara meydan vermekte ve kin gibi duygulara neden olmaktadır (Öz, 2008).

Sala (1997) takım sporuyla uğraşan sporcuların engellenmeler karşısında benliğini korumak ve savunmak için saldırgan tepkiler göstermekte ve gergin ortamdan uzaklaşmak için çözümler aradığını belirtmektedir. Kızmaz (2004) gerek takım gerekse bireysel sporda olsun tüm sporcuların öfke düzeylerini tetikleyen en önemli unsurun rekabet olgusu olduğunu vurgulamaktadır. Bu araştırmada Spor bilimleri fakültesi öğrencilerinin sürekli öfke ve öfke ifade tarzlarının incelenmesi amaçlanmaktadır.

MATERYAL METOT

Araştırma, mevcut durumu tespit etmek için yapılan bir amaçladığı için tarama modeli türlerinden biri olan ilişkisel tarama modeli ile tasarlanmıştır. Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır. Araştırmaya konu olan şey, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır. Tarama modelinin bir türü olan ilişkisel tarama modeli ise, iki ve daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ve/veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelidir (Karasar, 2015).

Örneklem hacmi için literatürde çeşitli pratik kurallar vardır. Bunlardan biri ‘ölçek çalışmalarında örneklem hacmi her ölçek maddesinin minimum 5 katı olmalıdır’(Tavşancıl, 2014) önerisi dikkate alınmıştır. Bu nedenle araştırmanın örnekleminin belirlenmesinde ölçeklerde bulunan Sürekli Öfke–Öfke İfade Tarz Ölçeği 34 sorudan oluşmaktadır. Ölçek sayısının oluşturduğu minimum 170 katılımcı olarak belirlenmiştir. Olası hataları engellemek için 300 kişi ile çalışılmış, 14 anket verisi hatalı olduğundan çalışmadan çıkarılmıştır.

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesi 2019-2020 Eğitim döneminde eğitimine devam etmekte olan katılımcılardan ders öncesi ve sonrasındaki serbest zamanlarında ölçekler ile ilgili ve araştırmanın amacı hakkında açıklamalar yapılarak veri toplama işlemi yüz yüze olacak şekilde gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara araştırmacı tarafından geliştirilen, 6 sorudan oluşan demografik bilgi formu ile Sürekli Öfke–Öfke İfade Tarz Ölçeği (34) uygulanmıştır. Araştırmada elde edilen verilerin analizi SPSS 21.0 V istatistik paket programında yapılmıştır. Araştırmada elde edilen verilerin normallik varsayımı kormogolov-smirnov testi ile



10-14 JUNE 2020


354

değerlendirilmiştir (p>0,05 Verilere, korelasyon, crosstab dağılım, ortalama, standart sapma, One-way Anova ve Pearson korelasyonu analizi yapılmıştır.

BULGULAR

Çalışmaya katılanların 145’i erkek (Antrenörlük Eğitimi 57, Beden Eğitim ve Spor Öğretmenliği 54, Spor yöneticiliği 34), 141’i ise kadın (Antrenörlük Eğitimi 53, Beden Eğitim ve Spor Öğretmenliği 62, Spor yöneticiliği 26) katılımcıdan oluşmaktadır. Yaş gruplarında ise 18-21 yaş 122, 22-25 yaş 145 ve 26-29 yaş grubunda ise 19 katılımcı katılmıştır. 111 katılımcı sigara kullanırken, 175 katılımcı ise sigara kullanmadığını belirtmiştir. Alkol kullanma durumuna göre ise, kullananların 109, kullanmayan ise 177 katılımcı olduğu belirtmiştir (Tablo 1). Tablo 1. Bölümlere göre tanımlayıcı bilgiler

Antrenörlük Eğitimi

Beden Eğitim ve Spor Öğretmenliği Spor Yöneticiliği Toplam

Cinsiyet Erkek 57 54 34 145 Kadın 53 62 26 141

Yaş (yıl) 18-21 59 38 25 122 22-25 43 70 32 145 26-29 8 8 3 19

Sigara kullanımı Evet 27 55 29 111 Hayır 83 61 31 175

Alkol kullanımı Evet 41 49 19 109 Hayır 69 67 41 177

Toplam 110 116 60 286

Tablo 2. Cinsiyet ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılması n. X S.S p.

Sürekli Öfke–Öfke İfade Tarzı

Öfke kontrol Erkek 145 21,48 4,29 ,637 Kadın 141 21,71 4,05

Öfke içe vurum Erkek 145 17,36 4,60 ,545 Kadın 141 17,70 4,98

Öfke dışa vurum Erkek 145 17,72 4,53 ,716 Kadın 141 17,93 5,29

Sürekli öfke Erkek 145 23,10 6,39 ,188 Kadın 141 22,06 6,83 Cinsiyet ile öfke ifade tarzları alt boyutlarının karşılaştırılmasında tüm alt boyutlarda anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05; Tablo 2).

Tablo 3. Sigara kullanımı ile Öfke İfade Tarzı alt boyutlarının karşılaştırılması n. X S.S p. Öfke kontrol Evet 111 21,27 4,55 ,307 Sürekli Öfke–Öfke İfade

Tarzı Hayır 175 21,79 3,91

Öfke içe vurum Evet 111 18,27 5,12 ,037*



10-14 JUNE 2020


355

Hayır 175 17,06 4,51

Öfke dışa vurum Evet 111 19,24 4,93 p<,000** Hayır 175 16,92 4,69

Sürekli öfke Evet 111 23,72 6,84 ,021* Hayır 175 21,87 6,40

** p<0,001, * p<0,05

Sigara kullanımı ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke kontrolü alt boyutunda anlamlı farklılık görülmezken (p>0,05), diğer alt boyutlarda anlamlı farklılık görülmüştür (p<0,05; Tablo 3).

Tablo 4. Bölüm ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılması n. X S.S P

Sürekli Öfke–Öfke İfade

Tarzı

Öfke kontrol

Antrenörlük Eğitimi a 110 20,38 3,56

p<,000**

Beden Eğitim ve Spor Öğretmenliği b 116 22,68 4,50

Spor Yöneticiliği ab 60 21,70 3,98 Toplam 286 21,59 4,17

Öfke iç vurum

Antrenörlük Eğitimi 110 16,82 4,00

,021*

Beden Eğitim ve Spor Öğretmenliği 116 18,47 4,79

Spor Yöneticiliği 60 17,00 5,79 Toplam 286 17,53 4,79

Öfke dışa vurum


,863 Beden Eğitim ve Spor

Öğretmenliği 116 17,67 5,17


Sürekli öfke


,05*

Beden Eğitim ve Spor Öğretmenliği 116 23,73 6,85


** p<0,001, * p<0,05 Bölüm ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke kontrolü

(p<0,001), öfke iç alt boyutu ve sürekli öfke alt boyutlarında anlamlı farklılık görülürken (p<0,05), öfke dış alt boyutunda anlamalı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05). Öfke kontrol alt boyutunda beden eğitim ve spor öğretmenleri ile Antrenörlük Eğitimi bölümleri arasında farklılık olduğu görülmüştür. (p>0,05; Tablo 4). Tablo 5. Alkol kullanımı ile Öfke İfade Tarzı alt boyutlarının karşılaştırılması

n. X S.S p. Öfke kontrol Evet 109 20,83 4,37 ,016*



10-14 JUNE 2020


356


Hayır 177 22,06 3,98 Toplam 286 21,59 4,17

Öfke içe vurum Evet 109 18,50 4,79

,007* Hayır 177 16,93 4,70 Toplam 286 17,53 4,79

Öfke dışa vurum Evet 109 19,07 5,03

,001* Hayır 177 17,05 4,69 Toplam 286 17,82 4,91

Sürekli öfke Evet 109 23,91 6,35

,008* Hayır 177 21,77 6,67 Toplam 286 22,59 6,62

** p<0,001, * p<0,05 Alkol kullanımı ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke

ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke kontrol, öfke içe vurum, öfke dışa vurum ve sürekli öfke alt boyutlarında anlamlı farklılık olduğu hesaplanmıştır (p>0,05; Tablo 5). Tablo 6. Spor yapma durumu ile Öfke İfade Tarzı alt boyutlarının karşılaştırılması

n. X S.S p.


Öfke kontrol Evet 182 20,68 4,02 p<,001** Hayır 104 23,18 3,96

Öfke içe vurum Evet 182 16,83 4,15 ,001* Hayır 104 18,75 5,55

Öfke dışa vurum Evet 182 17,59 4,49 ,288 Hayır 104 18,23 5,57

Sürekli öfke Evet 182 22,44 6,26 ,618 Hayır 104 22,85 7,23 ** p<0,001, * p<0,05

Spor yapma durumu ve öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke kontrol ve öfke içe vurum alt boyutlarında (p<0,05) anlamlı farklılık hesaplanırken, öfke dışa vurum ve sürekli öfke alt boyutlarında ise anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05; Tablo 6).

TARTIŞMA VE SONUÇ

Cinsiyet ile öfke ifade tarzları alt boyutlarının karşılaştırılmasında tüm alt boyutlarda anlamlı farklılık hesaplanmamıştır.

Gök (2009) yaptığı çalışmada cinsiyet değişkenin sürekli öfke ifade tarzlarına etkisi görülmemiştir. Buntanie ve Costenbader’in (1997) yaptıkları çalışmada ise kadınlara göre erkek katılımcıların öfkelendiği zaman daha fazla fiziksel şiddete meyilli olduklarını göstermiştir. Danışık (2005) yaptığı bir çalışmada ise cinsiyete göre, öfke kontrolü ile cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık bulurken diğer alt boyutlarda anlamlı farklılığa rastlanmıştır. Kuruoğlu (2009)’un çalışmasında dışa vurulmuş öfke yönünde cinsiyet



10-14 JUNE 2020


357

değişkenine göre erkeklerin kadınlara oranla daha fazla olduğu ve anlamlı farklılık gösterdiği görülmüştür. Tambağ ve Öz (2005) ve Yarcheski ve ark., (2002) çalışmalarında erkeklerin kadınlara oranla daha fazla saldırgan davranışlarda bulunduklarını göstermiştir. Yapılan literatür taramalarında tüm katılımcı gruplarında kadınların iç öfke alt boyutunda, erkeklerin dışa yönelik öfkeye sahip oldukları belirlenmiştir (Bostancı ve ark 2006, Bedel 2011, Altuntaş 2012, Karababa ve Dilmaç 2015). Spor bölümü öğrencileri genel olarak spor ile iç içe oldukları ve benzer eğitim modüllerinden faydalandıkları, spor ile de devam eden faaliyet aşamalarında öfke düzeylerini disipline edebilecekleri düşünülmektedir.

Sigara kullanımı ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke kontrolü alt boyutunda anlamlı farklılık görülmezken (p>0,05), diğer alt boyutlarda anlamlı farklılık görülmüştür (p<0,05). Alkol kullanımı ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke kontrol, öfke içe vurum, öfke dışa vurum ve sürekli öfke alt boyutlarında anlamlı farklılık olduğu hesaplanmıştır (p<0,05).

Bölüm ile öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke kontrolü (p<0,001), öfke iç alt boyutu ve sürekli öfke alt boyutlarında anlamlı farklılık görülürken (p<0,05), öfke dış alt boyutunda anlamalı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05). Öfke kontrol alt boyutunda beden eğitim ve spor öğretmenleri ile Antrenörlük Eğitimi bölümleri arasında farklılık olduğu görülmüştür. Beden eğitim ve spor öğretmenliği bölümünde okuyan öğrencilerinin pedagojik eğitim dersleri aldıkları için daha az öfkeli, antrenörlük eğitiminde okuyan öğrencilerin ise sürekli müsabaka ve performans aşamalarında sürekli iç içe oldukları için daha fazla öfke düzeylerine sahip oldukları düşünülmektedir. Spor bilimleri öğrencilerinin farklı eğitim modüllerinde eğitim alan öğrencilerin kendi istediği bölümü kazanamama ve bölüm derslerinin eğitim farklılıkları ve alana özgü eğitim anlayışlarının farklı olması öğrencilerin öfke düzeylerinde farklılığa sebep olabilir.

Spor yapma durumu ve öfke ifade tarzlarının karşılaştırılmasında öfke kontrol ve öfke içe vurum alt boyutlarında (p<0,05) anlamlı farklılık hesaplanırken, öfke dışa vurum ve sürekli öfke alt boyutlarında ise anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05).

Üzüm ve ark., (2016) Spor yapanlar ile yapmayanlar arasındaki öfke puanları incelendiği çalışmasında, spor yapma durumuna göre öfke alt boyutlarından sürekli öfke, öfke dışta ve öfke kontrol alt boyutlarında anlamlı farklılık bulmuştur. Karagün ve Çağlayan (2014) sporcular üzerinde yaptıkları bir çalışmada sürekli öfke düzeyi, içe yönelik öfke ve dışa yönelik



10-14 JUNE 2020


358

öfkenin artışıyla birlikte öfke kontrolünün de arttığı görülmüştür. Bunun sebebine ilişkin ise çalışma grubunun spor yapan bireylerden seçildiği şeklinde bir yorum ortaya atmışlardır. Sezan (2016) spor yapan ve yapmayan üniversite öğrencileri üzerinde yaptığı çalışmaya katılan üniversite öğrencilerin spor yapan öğrenciler ile spor yapmayan öğrenciler arasında, sürekli öfke, dışa vurulan öfke ve içte tutulan öfke açısından istatistiksel olarak anlamlı farka rastlanırken (p<0,05), öfke kontrolü açısından ise anlamlı bir farklılığa rastlanamamıştır. Temel ve arkadaşlarının (2015) yaptıkları bir çalışmada aktif olarak spor yapan öğretmenlerin dışa vurulan öfke düzeyleri yüksek çıkmıştır. Bu sonuç için spor yapan öğretmenlerin öfkelerini spor yapmayan öğretmenlere göre oranla zorlanmadan yansıtabildikleri şeklinde yorumlanmıştır. Certel ve Bahadır (2012) çalışmalarında, sporcuların kendine güven, kendine yetme, benlik saygısı puanlarının yüksek olmasından dolayı, sürekli öfke, öfke içe ve öfke dışa yönelik puanları arasında anlamlı bir farklılık olmadığı bulunmuştur.

Sonuç olarak; Cinsiyetin öfkeye etkisi olmadığı, sigara ve alkol kullanımının sürekli öfke ve öfke ifade tarzlarını etkilediği, okunan bölümün öfke düzeylerine etki ettiği görülürken, spor yapmanın öfke düzeylerini düşürdüğü bulunmuştur.

KAYNAKLAR Altuntaş G. Boşanmış ebeveynler ile boşanmamış ebeveynlerin lise birinci, ikinci, üçüncü

sınıflarında okuyan çocuklarının sürekli öfke ve öfke ifade tarzı, benlik saygısı ve anksiyete düzeylerinin karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.2012:23-51.

Apple Incorporation. VoiceOver for IOS. Let Our Voice be Your Guide.‖ www.apple. com. Accessed http://www.apple.com/accessibility/ios/voiceover/. 10.01.2020.

Bedel, A. Kişiler arası sorun çözme beceri eğitiminin ergenlerin sürekli öfke ve öfke ifade tarzlarına etkisinin incelenmesi. Doktora tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.2011.

Bostancı N, Çoban Ş, Tekin Z, Özen A. Üniversite öğrencilerinin cinsiyete göre öfke ifade etme biçimleri. Kriz Dergisi. 2006;14(3):9-18.

Bostancı M. Sosyal medyanın gelişimi ve İletişim Fakültesi öğrencilerinin sosyal medya kullanım alışkanlıkları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kayseri Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. 2010:14-27.

Buntaine RL, Costenbader VK. Self-reported differences in the experience and expression of anger between girls and boys. Sex Roles, 1997;36: 625-637.

Certel Z. Bahadir Z. Takım Sporu Yapan Sporcularda Benlik Saygısı Ve Sürekli Öfke Ve Öfke İfade Tarz İlişkisinin İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi Ve Spor Bilim Dergisi, 2012, 14:2, 157-64.

Danışık ND. Ergenlerin sürekli öfke ve öfke ifade tarzları ile problem çözme becerileri arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Billimler Enstitüsü, Bolu.2005:20-43.



10-14 JUNE 2020


359

Dematteo D, Marczyk G, Pich M. A National Survey Of State Legislation Defining Mental Retardation: İmplications For Policy And Practice After Atkins. Befavioral Sciences & The Law, 2007:25(6):781-802.

Gök M. Aile içi şiddet ve öfke ifade tarzları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana 2009:30-41.

Karababa A, Dilmaç B. Ergenlerde İnsani Değerlerin Sürekli Öfke ve Öfke İfade Biçimlerini Yordamadaki Rolü. Elementary Education Online,2015; 14 (3):1149-1158.

Karagün E, Çağlayan Ç. Sporcuların Şiddete Maruz Kalma Durumları ile Öfke Düzeylerinin Değerlendirilmesi. KOSBED, 2014;28,:113-27.

Karasar N. Bilimsel Araştırma Yöntemi. (28.baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.2015. Kızmaz M. Bireysel ve Takım Sporu Yapan Sporcuların Kişilik Özelliklerinin

Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2004. Kuruoğlu DS. Üniversite Öğrencilerinin Sürekli Öfke Düzeyleri, Öfke İfade Tarzları İle

Obsesif Kompulsif Semptomları Arasındaki İlişki. Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.2009.

Rivera JA, Fried LP, Weiss CO. At the tipping point: predicting severe mobility difficulty in vulnerable older women. J Am Geriatr Soc. 2008;56(8):1417-1423.

Sala G. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi öğrencilerinin öfke ifade etme biçimlerinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 1997:44.

Sezan T. Spor yapan ve yapmayan üniversite öğrencilerinin öfke ifade tarzları. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi, 2016:11-23.

Öz SF. Öfke yönetimi eğitiminin ergenlerde öfke ile başa çıkma ve iletişim becerilerine etkisi. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.2008:13-18.

Üzüm H, Orhan M, Karlı Ü, Duş MK, Yerlikaya G, Gökgöz, H. Spor yapan ve yapmayan bireylerin öfke kontrol tarzlarının incelenmesi. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2016;16(1): 453-469.

Tambağ H, Öz F. Aileleri ile birlikte ve yetiştirme yurtlarında yaşayan ergenlerin öfke ifade etme biçimleri. Kriz Dergisi, 2005;13: 11-21.

Tavşancıl E. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. 2014:44-110.

Temel, V. Beden eğitimi öğretmenlerinin, problem çözme becerileri, karar verme stilleri ve öfke tarzları, Doktora Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitusu, Karadeniz Teknik Universitesi, Trabzon.2015.

Tuna D. Çözüm odaklı kısa süreli yaklaşıma dayalı öfke kontrolü eğitim programının lise öğrencilerinin öfke kontrolü ve iletişim becerileri düzeylerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. 2012:20-29.

Yarcheski A, Mahon EN, Yarcheski JT. Anger in Early Adolescent Boys and Girls With Health Manifestations, Nursing Research, July/August, 2002;51(4): 229-235.



10-14 JUNE 2020


360

TAKIM SPORU İLE BİREYSEL SPOR YAPAN

SPORCULARDA KONUŞMA KAYGI DÜZEYLERİNİN

KARŞILAŞTIRILMASI

Coşkun Yılmaz1

Selmani Abiş2

Osman İmamoğlu3

Jahid Garashlı4

1 Gümüşhane Üniversitesi, Kelkit Aydın Doğan MYO.

2 Gümüşhane Üniversitesi BESYO.

3 Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yaşar Doğu SBF.

4 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Enstitüsü.

ÖZET Amaç: Takım sporu ile bireysel spor yapan sporcularda konuşma kaygı düzeylerinin karşılaştırılmasıdır.

Materyal ve Metot: Çalışmada takım ve bireysel spor yapan 18-27 yaş arası 219 gönüllü olarak katılmıştır. Katılımcılardan blok rastgeleştirmeye uygun olacak bir şekilde, serbest zamanlarında veri toplama işlemi gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara araştırmacı tarafından geliştirilen, 7 sorudan oluşan demografik bilgi anketi ikinci bölümde, takım ve bireysel sporcuların konuşma kaygılarını ölçmek için Yaman ve Sofu (2013) tarafından geliştirilen Konuşma Kaygısı Ölçeği kullanılmıştır.

Bulgular: Çalışmaya bireysel spor yapan 124 (kadın 24, erkek 76), takım sporu yapan ise 95 (kadın 43, erkek 52) katılımcıdan oluşmuştur. Cinsiyet ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasına baktığımızda anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05). Boy uzunluğu, yaş, vücut ağırlığı, spor türü ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasına baktığımızda anlamlı farklılık görülmemiştir (p>0,05).

Sonuç: Takım sporu ve bireysel spor yapan sporcuların cinsiyet, spor türü, vücut ağırlığı, yaş ile konuşma kaygısı arasında anlamlı farklılık hesaplanmamıştır.

Anahtar Kelimeler: Konuşma kaygısı; spor, takım sporu ve bireysel spor

COMPARISON OF SPEECH ANXIETY LEVELS IN ATHLETES

WHO MAKE INDIVIDUAL SPORTS WITH TEAM SPORTS

ABSTRACT Objective: To compare the level of speech anxiety in athletes engaged in individual sports with team sports.



10-14 JUNE 2020


361

Materials and Methods: In the study, 219 volunteers aged between 18-27 participated in team and individual sports. Data collection process was carried out in the free time in a way that was suitable for randomizing the block from the participants. Speech Anxiety Scale developed by Yaman and Sofu (2013) was used to measure the speech anxiety of the team and individual athletes in the second part of the demographic information questionnaire consisting of 7 questions developed by the researcher.

Results: The study included 124 (female 24, male 76) individual athletes and 95 (female 43, male 52) athletes. When we look at the comparison of gender and speech anxiety, no significant difference was calculated (p> 0.05). When we look at the comparison of height, Age, Body weight, Sport type and speech anxiety, there was no significant difference (p> 0.05).

Conclusion: There was no significant difference between team sports and individual sports athletes between gender, type of sports, body weight, age and speech anxiety.

Keywords: Speech anxiety; sport, team sports and individual sports

GİRİŞ

Dil insanlar arasında iletişimi sağlayan ait olduğu toplumun üyelerince benimsenmiş sözlü ve yazılı işaretler biçimidir (Vardar, 2002). İnsan ruhunun bir göstergesi olan dil birey gereksinimlerine göre kurulan ve bu doğrultuda geliştirilen toplumsal bir kurum olup ona hemen hemen sonsuz ilerlemenin yolunu açan bir göstergeler dizesidir (Özkan, 2012). Konuşma anlatılmak istenenlerin zihinde gerçekleştirilen sıralama sınıflama ilişki kurma eleştirme tahmin etme analiz-sentez yapma ve değerlendirme işlemlerinden sonra bilgilerin seslere hecelere sözcüklere ve cümlelere dönüştürülerek aktarılmasıdır (Güneş, 2007). Konuşmanın etkili olabilmesi ya da başarıya ulaşması bazen çeşitli faktörler tarafından engellenir. Temel konuşma engelleri şunlardır; konuşana bağlı konuşmaya bağlı dinleyene bağlı ve ortama bağlı engeller (Akbayır, 2011).

Konuşana bağlı engeller düşünüldüğünde kişinin konuşurken çeşitli nedenlere bağlı olarak kaygı duyması ve konuşmasının etkilenmesi kişinin hissettiği tedirginlik ve başarısızlık duygusu olarak kaygı duyması ve konuşmasının etkilenmesi kişinin kendini ifade edememesinde çok önemli faktördür. Kaygı bireyin duyduğu korku ve endişe hissidir. Konuşma kaygısı bir grup insan karşısında konuşma yapacak olan kişinin hissettiği tedirginlik ve başarısızlık duygusu olarak açıklanabilir. Konuşma kaygısı duyan bireyde fizyolojik olarak kalbin hızlı çarpması insanlar karşısında beceriksiz görünmekten endişelenme (Bodie, 2010) gibi durumlara göre konuşma kaygısı bir fobidir ve yaygın bir korkudur (Breakey, 2005).

Eldeki bu bilgiler ışığında çalışmanın amacı takım sporu ve bireysel spor yapan bireylerde konuşma kaygı düzeylerinin karşılaştırılmasıdır.



10-14 JUNE 2020


362

MATERYAL VE METOT

Araştırma, mevcut durumu tespit etmek amaçlandığı için tarama modeli türlerinden biri olan ilişkisel tarama modeli ile tasarlanmıştır. Tarama modelinin bir türü olan ilişkisel tarama modeli, iki ve daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını ve/veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelidir (Karasar, 2002).

Örneklem hacmi için literatürde çeşitli pratik kurallar vardır. Bunlardan biri ‘ölçek çalışmalarında örneklem hacmi her ölçek maddesinin minimum 5 katı olmalıdır’(Tavşancıl, 2014) önerisi dikkate alınmıştır. Bu nedenle araştırmanın örnekleminin belirlenmesinde ölçeklerde bulunan Konuşma kaygısı ölçeği 25 sorudan oluşmaktadır. Ölçek sayısının oluşturduğu minimum 125 katılımcı olmasına rağmen, olası problemleri ortadan kaldırmak için 219 kişi olarak belirlenmiştir.

Araştırmamıza takım ve bireysel spor yapan 18-27 yaş arası 219 gönüllü olarak katılmıştır. Katılımcılar blok rastgeleştirmeye uygun olacak bir şekilde, serbest zamanlarında veri toplama işlemi gerçekleştirilmiştir. Ölçekler ile ilgili, araştırmanın amacı hakkında açıklamalar yapılarak veri toplama aracının doldurulması hakkında detaylı bilgilere yer verilmiştir. Katılımcılara araştırmacı tarafından geliştirilen, 7 sorudan oluşan demografik bilgi anketi daha sonra Yaman ve Sofu (2013) tarafından geliştirilen Konuşma Kaygısı Ölçeği (25 madde) kullanılmıştır.

Araştırmada elde edilen verilerin analizi SPSS 21.0 V istatistik paket programında yapılmıştır. Araştırmada elde edilen verilerin normallik varsayımı kormogolov-smirnov testi ile değerlendirilmiştir (p>0,05). Verilere, crosstab dağılım, ortalama, standart sapma, Student-T testi, tek yönlü varyans analizi (One-way Anova) yapılmıştır.

BULGULAR

Tablo 1. Spor türlerine göre cinsiyet dağılımı Cinsiyet Toplam Kadın Erkek

Spor Türü Bireysel Sporlar 48 76 124 Takım Sporları 43 52 95

Toplam 91 128 219



10-14 JUNE 2020


363

Çalışmamıza katılan bireylerin cinsiyet dağılımları, bireysel spor yapan 124 (48 kadın, 76 erkek), Takım sporları yapan 95 (43 kadın, 52 erkek) sporcu katılmıştır (Tablo 1). Tablo 2. Tanımlayıcı bilgilerin konuşma kaygısı ile karşılaştırılması

n. X S.S. p.

Cinsiyet Kadın 91 72,52 15,21

,474 Erkek 128 71,09 14,07

Spor Türü Bireysel Sporlar 124 72,87 14,37 ,167 Takım Sporları 95 70,13 14,68

Boy uzunluğu (mt)

1.50-1.65 62 71,63 15,81

,982 1.66-1.75 89 72,11 14,94 1.76-1.85 55 71,24 13,24 1.86-1.95 13 70,85 11,78 Toplam 219 71,68 14,54


45-65 90 70,68 16,73

,862

66-75 75 71,75 12,60 76-85 40 73,80 13,38 86-95 11 71,36 11,26

96 ve üstü 3 73,00 20,81 Toplam 219 71,68 14,54

Yaş (yıl)

18-20 86 72,23 14,75

,884 21-24 113 71,43 14,67 25-27 20 70,70 13,39

Toplam 219 71,68 14,54 *p<0,05.

Cinsiyet ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasına baktığımızda anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05). Spor türü ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasına baktığımızda anlamlı farklılık görülmemiştir (p>0,05). Boy uzunluğu ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasına baktığımızda anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05). Vücut ağırlığı ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasında anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05). Yaş ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasına baktığımızda konuşma kaygısının yaş ile arasında anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05; Tablo 2).

TARTIŞMA VE SONUÇ

Çalışmamızda cinsiyet ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasına baktığımızda anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05). Literatürde konuşma kaygısında benzer sonuçların alındığı çalışmalarda (Kartal, 2019; Çodur, 2019; Katrancı ve Kuşdemir, 2015; Sarıgül, 2000; Doğan, 2008; Sallabaş, 2012; Kardaş, 2015; Baki ve Karakuş,2015) bulunmaktadır. Çalışmamızda anlamlı farklılığın olmamasının nedeni olarak, katılımcıların



10-14 JUNE 2020


364

sporcu olmaları ve benzer yaş gruplarına sahip olmalarından kaynaklı olduğu düşünülmektedir.

Spor türünün ve konuşma kaygısına etkisi görülmemiştir. Konuşma kaygısında Çodur (2019) bireysel ve takım spor yapanlarda anlamlı farklılık görmemiştir. Kartal (2019) yaptığı çalışmada benzer bir şekilde spor yapan ve yapmayan üniversite öğrencilerin konuşma kaygı düzeyleri arasında anlamlı bir fark saptamamıştır.

Boy uzunluğu ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasına baktığımızda anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05). Çalışılan grupların etkileşim düzeylerinden ve psikolojik durumlarının etkisinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Vücut ağırlığı ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasında ise konuşma kaygısının vücut ağırlığı ile arasında anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05).

Yaş ile konuşma kaygısının karşılaştırılmasına baktığımızda konuşma kaygısının yaş ile arasında anlamlı farklılık hesaplanmamıştır (p>0,05). Konuşma kaygısının yaş ilerledikçe bireyin kendine olan güven duygusunun artmasından dolayı konuşma kaygısının düştüğü görülmüştür. Deneyimin konuşma kaygısını etkilediği düşünülmektedir.

Sonuç olarak; takım sporu ve bireysel spor yapan sporcuların cinsiyet, spor türü, vücut ağırlığı, yaş ile konuşma kaygısı arasında anlamlı farklılık hesaplanmamıştır.

KAYNAKLAR Vardar, B. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, 2. Baskı. İstanbul. Multilingual

Yayınları.2002:15-28. Özkan E, Kınay İ. Öğretmen adaylarının konuşma kaygılarının incelenmesi (Ziya Gökalp

Eğitim Fakültesi örneği). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke)Dergisi 2015; 4(3): 1290-1301.

Tavşancıl E. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. 2014:44-110.

Güneş, F. Türkçe öğretimi ve zihinsel yapılandırma, 1. Baskı, Ankara: Nobel Yayınları. 2007:40.

Akbayır, S. Nasıl Konuşabilirim, 1. Baskı. Pegem Akademi Yayınları: Ankara.2011:51-62 Bodie GD. A racing heart, rattling knees, and ruminative thoughts: Defining, explaini”ng,

and treating public speaking anxiety. Communication Education 2010;59(1): 70-105. Breakey LK. Fear of public speaking- the role of the SLP. Seminars in Speech and Language

2005;26:107-117. Özkan, E. İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Öğrencilere Kazandırılması

Hedeflenen Sözcüklerin Öğretimi ve İç Sözlük İlişkisi (Mersin İli Örneği), Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitusu. Mersin, Yüksek Lisans Tezi, 2012:22-41.

Karasar N. Bilimsel Araştırma Yöntemi. (28.baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.2015.



10-14 JUNE 2020


365

Kartal M. Beden eğitimi ve spor bölümü öğretmen adaylarının konuşma kaygısı ve kültürel zekâ arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Samsun, Yüksek Lisans Tezi, 2019:8-19.

Yaman H, Suroğlu-Sofu, M. Öğretmen adaylarına yönelik konuşma kaygısı ölçeğinin geliştirilmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2013;17( 3): 41-50.

Çodur H. Farklı programlardaki öğretmen adaylarının konuşma kaygı düzeyleri ile yaşam becerileri arasındaki ilişkinin fiziksel aktiviteye katılım ve farklı değişkenler açısından incelenmesi (Atatürk Üniversitesi Örneği). Kış Sporları Ve Spor Bilimleri Enstitüsü, Atatürk Üniversitesi, 2019:32-47.

Katrancı M, Kuşdemir Y. Öğretmen adaylarının konuşma kaygılarının incelenmesi: sözlü anlatım dersine yönelik bir uygulama. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 2015;24:415-445.

Sarıgül H. ‘Trait anxiety and foreign language anxiety and their effects on learners’ foreign language proficiency and achievment’. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi. Saban A. Çoklu Zekâ Teorisi Ve Eğitim. 4. Baskı, Ankara, Nobel Yayın Evi, 2000;1-6.

Doğan A. Lise öğrencilerinin ingilizce öğrenimlerini etkileyen yabancı dil kaygısı. Tömer Dil Dergisi 2008:48-67.

Baki Y, Karakus N. A research on speech anxiety of prospective Turkish teachers. Anthropologist 2015;21(1,2): 271-276.

Sallabaş EM. Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenenlerin konuşma kaygılarının değerlendirilmesi. Turkish Studies 2012;7(3): 2199-2218.

Kardaş MN. İkinci dili Türkçe olan çok dilli Türkçe öğretmeni adaylarının Türkçe konuşma kaygıları ve bu kaygılarının bazı değişkenlerle ilişkisi. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic 2015;10 (7):541-556.



10-14 JUNE 2020


366

Spor Bilimlerinde Okuyan Öğrencilerin Öz Yeterlilik

Durumlarının İncelenmesi

1Meliha Uzun 1Şırnak Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Şırnak

2Osman İmamoğlu

2Ondokuz Mayıs Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, Samsun

ÖZET

Bu çalışmada spor eğitimi alan öğrencilerin öz yeterlilik durumlarının cinsiyete, öğrenim gördükleri bölüme ve yarıştıkları spor türüne göre araştırılması amaçlanmıştır. Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesinde okuyan 322 öğrencinin gönüllü olarak doldurduğu öz yeterlilik ölçeği değerlendirilmiştir. İstatistiksel işlemlerde bağımsız t- testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve LSD testleri kullanılmıştır. Cinsiyete, takım ve ferdi sporcu olma durumuna göre öz yeterlilik alt boyutları başlama, yılmama, sürdürme ve toplam öz yeterlilik puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0,05). Bölümlere göre öz yeterliliklerin karşılaştırılmasında sadece sürdürme boyutunda anlamlı farklılık bulunmuştur (p<0,05). Antrenörlük bölümü öğrencileri; beden eğitimi ve spor öğretmenliği, yöneticilik ve rekreasyon bölüm öğrencilerinden daha yüksek puan almışlardır. Spor eğitimi alan öğrencilerin öz yeterlilik puanları cinsiyete, takım ve ferdi sporcu olma durumuna göre benzer bulunmuştur. Öğrencilerin öz yeterlilik durumları orta düzeyde kabul edilmiştir. İstatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamasına rağmen kadınların Genel Öz-Yeterlik toplam ve alt boyut puanları erkeklerden daha yüksek çıkmıştır. Öz yeterlilik seviyesi yükseltilerek öğrencilerin başarılı olma şansı artırılabilir. Bu çalışmanın spor eğitimi almayan üniversite düzeyindeki sporcularda değişik spor branşları karşılaştırılarak yapılması önerilir. Anahtar Kelimeler: Öğrenci, Öz Yeterlilik, Spor Investigation of Self-Efficacy Status of Students Studying in Sports

Sciences

ABSTRACT In this study, it is aimed to investigate the self-efficacy status of students who receive sports education according to gender, the department they education and the type of sports they compete. The self-efficacy scale filled by 322 students of Yasar Dogu Faculty of Sports Sciences voluntarily was evaluated. Independent t-test, one-way analysis of variance (ANOVA) and LSD tests were used in statistical operations. There was no statistically significant difference between the self-efficacy sub-dimensions starting, resilience, continuation and total self-efficacy scores according to gender, team and



10-14 JUNE 2020


367

individual athletes (p>0.05). In comparing the self-efficacy according to the departments, only a significant difference was found in the sustainability dimension (p<0.05). Coaching students got higher scores than Physical Education and sports teacher, management and recreation students. Self-efficacy scores of the students who received sports training were found similar in terms of gender, team and individual athletes. Students' self-efficacy status is accepted at a medium level. Although there was no statistically significant difference, the overall Self-Efficacy total and sub-dimension scores of women were higher than men. By increasing the self-efficacy level, students' chances of success can be increased. This study is recommended for university level athletes who do not have sports training by comparing different sports branches. Keywords: Student, Self-Efficacy, Sport

GİRİŞ

Yeterlilik; bireylerin bir konu hakkında nasıl düşündükleri ve hissettikleriyle birlikte aynı zamanda, o konuda kendilerini nasıl motive ettikleri ve davrandıkları hakkında karar vermeleri anlamına gelmektedir (Ünlü ve ark., 2008). Öz yeterlik algısı kişinin, herhangi bir performansı sergilemek amacıyla gerekli etkinlikleri örgütleyip, gerçekleştirme kapasitesiyle ilgili kendine olan yargısıdır. Diğer bir tanımında ise bireylerin bir performansı gerçekleştirmede yapılması gereken eylemleri yerine getirmesi ve bunu organize etme kapasiteleri yönündeki yargılarını ifade etmektedir (Bandura, 1986; Bandura, 1997; Ülper ve Bağcı, 2012).

Öz yeterlik inancı, kişinin güdülenme düzeyine ilaveten kişisel başarılarında temelini oluşturur (Sharp, 2002). Öz yeterlik inancı, kişinin motivasyonunu arttırmasında ve dolayısıyla kesin başarıya ulaşmasında önemli bir temel oluşturur. Bunun sebebi; kişilerin davranışları istedikleri gibi sonuçlanmadıkça, güçlüklere göğüs germe isteklerinin daha az olması olarak belirtilir (Pajares, 2002). Öz yeterlik inancı yüksek bulunan kişiler, faaliyet sonucuna en kısa zamanda ulaşırlar. Ayrıca bir bireyin eğer öz yeterlik inancı yüksekse, karşılaştığı sorunların üstesinden kolaylıkla gelebilir (Altunçekiç ve ark., 2005). İlaveten, bir bireyin geçmiş hayatında tecrübe ve deneyimleri zengin ise öz yeterlik inancının daha güçlü olduğu belirtilmektedir. Netice olarak da bireyin gerek davranışları gerekse motivasyonu ve başarısı daha yüksek olmaktadır (Akkuzu ve Akçay, 2012). Birçok araştırmacı da, öz-yeterlik inancı yüksek olan insanların, kendilerine daha yüksek hedefler koyduğunu ve buna bağlı olarak da motivasyon seviyelerinin arttığı ve daha iyi performans sergilediklerini belirtmişlerdir



10-14 JUNE 2020


368

(Shea ve ark., 1993; Bandura, 1997; Gibson, 1999; Gibson ve ark., 2000; Bray, 2004). Kişiler öz yeterlik algılarını geliştirirken çevrelerinden aldıkları tepkilerden de etkilenirler. Özellikle bazı alanlardaki öz yeterliklerine ilişkin çevredeki insanların yaptığı yorumlar, kişinin öz yeterlik inancını etkilemektedir (Özerkan, 2007).

Öz-yeterlik algısı yüksek düzeyde olan kişilerin, bir işi başarmada ısrarlı ve sabırlı oldukları, bir işin üstesinden gelebilmek için büyük çapta efor gösterdikleri görülmektedir. Ayrıca olumsuz durumlarla karşı karşıya kaldıklarında pes etmedikleri ve kolayca vazgeçmedikleri gözlenmektedir. Bu sebeple öz-yeterlik algısı üzerinde durulması gereken oldukça önemli görülen özelliklerdendir (Aşkar ve Umay, 2001; Kiremit ve Gökler, 2010; Ceylan ve ark., 2017). Öz-yeterlik sporcu veya üniversite mezunu bir bireyin teorik ve pratik eğitimini birleştiren ve tam kapasite şeklinde ortaya çıkmasını sağlayan durum olarak meydana gelebilir (Altun, 2019). Beden eğitimi öğretmeni adayları açısından değerlendirildiğinde; geliştirilen olumlu öz yeterlilik inancı onların kişisel çabalarını arttırmaya ek olarak bu çabalarındaki devamlılıklarını da sürdürmeye katkı sağlamaktadır. Bu doğrultuda onların alanlarında uzmanlaşmalarına fayda sağlamaktadır. İlaveten, zor görev ve hedeflerini gerçekleştirmelerine yön vererek iş performanslarını arttırmada katkıda bulunmaktadır (Çetinöz ve ark., 2017).

Bu bağlamda çalışmada, spor eğitimi alan öğrencilerinde öz yeterlilik durumlarının cinsiyete, öğrenim gördükleri bölüme ve yarıştıkları spor türüne göre araştırılması amaçlanmıştır.

YÖNTEM


Mevcut durumun ortaya çıkarılması amacı ile araştırmada betimsel taramaya (survey) yönelik bir yöntem kullanılmıştır. Betimsel tarama modelleri, geçmişte olan ya da hala etkisinin sürdüğü bir durumu olduğu gibi açıklamayı hedefleyen bir yaklaşımdır. Araştırmada bulunan birey, çalışmaya konu olan olay veya nesne kendi şartları doğrultusunda ve kendisi gibi tanımlanmak istenir. Bunları, değiştirme ya da etkileme gayretine girilmez. İlişkisel tarama modellerine geldiğimizde ise iki ve daha çok sayıdaki değişkenler arasında beraber değişim varlığını ya da seviyesini belirlemek amacıyla uygulanan bir yaklaşımdır (Karasar, 2004). Evren ve Örneklem



10-14 JUNE 2020


369

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesinde farklı bölümlerde öğrenim görmekte olan öğrenciler araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Örneklem grubu ise genel öz yeterlik ölçeğini tam olarak dolduran ve araştırmaya gönüllü bir şekilde katılan toplam 322 öğrenciden oluşmaktadır. Veri Toplama Araçları

Çalışmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır. Öğrencilerin öz yeterlilik durumlarını belirlemek amacıyla “Genel Öz Yeterlik Ölçeği” uygulanmıştır. Ölçeğin orijinali Sherer ve arkadaşları (1982) tarafından geliştirilmiş olup Türkçe’ye uyarlaması Yıldırım ve İlhan (2010) tarafından yapılmıştır. Ölçek; düz puanlama da hiç (1), çok az (2), yeterince (3), İyi (4) ve çok iyi (5) şeklinde puanlanan 17 maddelik Likert tipi bir ölçektir. Ters puanlamada hiç 5 puan ve çok iyi bir puan şeklinde puanlama yapılır. Puan yükseldikçe genel öz yeterlik algısının yükseldiği ifade edilmektedir. Ölçekteki 2, 4, 5, 6, 7, 10, 11, 12, 14, 16 ve 17. maddeler ters puanlanmaktadır. 1, 3, 8, 9, 13 ve 15 maddeler (toplam 6 soru) düz puanlanmaktadır. Ölçekten elde edilebilecek en düşük puan 17 ve en yüksek puan ise 85’dir (Yıldırım ve İlhan, 2010). Verilerin Analizi

Verilerin analizi için 23.00 SPSS paket programı kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde “Kolmogorov Smirnov Testi” yapılmış olup normal dağılım gösterip göstermediği araştırılmıştır. Bu analizden sonra bütün verilerin normal dağılıma uyduğu belirlenmiştir. Sonrasında, ikili karşılaştırmalarda t- testi, çoklu karşılaştırmalarda tek yönlü varyans analizi (Anova) ve farklılığın tespitinde LSD testleri kullanılmıştır.

BULGULAR

Tablo 1. Cinsiyete göre öz yeterlilik puanlarının karşılaştırılması Cinsiyet N Ort. SS t-test

Başlama Kadın 148 20,17 5,57 0,48

Erkek 174 19,87 5,18

Yılmama Kadın 148 14,97 1,92 0,36

Erkek 174 14,92 2,04

Sürdürme Kadın 148 11,95 2,33 0,59

Erkek 174 11,81 2,08



10-14 JUNE 2020


370

Toplam öz

yeterlilik

Kadın 148 47,09 5,23 0,83

Erkek 174 46,59 5,08 p>0,05

Tablo 2. Öğrenim görülen bölümlere göre öz yeterlilik puanlarının karşılaştırılması Bölüm N Ort. SS F/LSD

Başlama Beden eğitimi ve spor (1) 97 20,67 5,44 1,37

Antrenörlük (2) 78 19,39 5,36

Yöneticilik (3) 81 20,1 5,27

Rekreasyon (4) 66 19,88 5,36

Yılmama Beden eğitimi ve spor (1) 97 14,91 1,77 0,89

Antrenörlük (2) 78 14, 93 2,12

Yöneticilik (3) 81 14,98 2,04

Rekreasyon (4) 66 14, 79 1,98

Sürdürme Beden eğitimi ve spor (1) 97 11,61 2,12 3,36*

2>1,3,4

Antrenörlük (2) 78 12,49 2,25

Yöneticilik (3) 81 11,53 2,16

Rekreasyon (4) 66 11,88 2,19

Toplam öz yeterlilik

puanı

Beden eğitimi ve spor (1) 97 47,19 5,32 0,75

Antrenörlük (2) 78 46,81 5,17

Yöneticilik (3) 81 46,61 4,96

Rekreasyon (4) 66 46,50 4,15

*p<0,05

Tablo 3. Takım ve ferdi sporcu yarışma durumuna göre öz yeterlilik puanları karşılaştırılması

N= N Ort. SS t-test



10-14 JUNE 2020


371

Başlama Takım sporu 170 20,28 5,27 0,98

Ferdi spor 152 19,66 5,59

Yılmama Takım sporu 170 15,04 1,98 -0,91

Ferdi spor 152 14,83 2,03

Sürdürme Takım sporu 170 11,82 2,11 0,54

Ferdi spor 152 11,95 2,34

Toplam öz

yeterlilik

Takım sporu 170 47,13 5,14 1,25

Ferdi spor 152 46,43 5,26

p>0,05

TARTIŞMA VE SONUÇ

Akpınar (2015) çalışmasında, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencilerinin öz yeterlilik düzeylerinin yüksek düzeyde olduğunu belirtmiştir. Aslan (2017) ise çalışmasında futbolcuların genel öz yeterliklerinin orta düzeyde olduğunu belirtmiştir. Varol’da (2007) yaptığı çalışmada benzer şekilde beden eğitimi öğretmenliği bölümünde okuyan örneklem grubunun genel öz yeterlilik düzeylerini yüksek olduğunu ifade etmiştir. Bu çalışmada öz yeterlilik düzeyleri toplam puanı ortalamaları kadınlarda 47,09 ve erkeklerde 46,59 olarak bulunmuştur. Öz yeterlilik puanları bu çalışmada da orta düzeyde kabul edilebilir. Öz yeterlik inancı bir bireyin hoşuna gitmeyen bir durum ile karşı karşıya kaldığında ortaya koyduğu mücadele gücünü göstermektedir. Gayret, çaba ve ısrarcı olma özelliğiyle ne kadar süre buna direndiğine işaret etmektedir (Aslan, 2017). Kişilerin başarıya ulaşma kapasitesine olan inançları ile gruptaki üyelerin reel performansı arasında pozitif yönde bir ilişkinin olduğu birçok araştırmacı tarafından belirtilmiştir (Öcal ve Aydın, 2009). Bu bağlamda, öğrencilerin genel öz-yeterliklerinin yüksek düzeyde olması onların başarısına katkı sağlamakta ve arttırmaktadır. Yüksek öz yeterlik inancı güdülenme düzeyleri, hedefe ulaşmak için gösterilen çabaları artırarak performansa olumlu yönde etkilerken, düşük düzeyde seyreden yeterlik inancı ise bireylerin güdülenme düzeyini düşürmekte ve onları olumsuz yönde etkilemektedir (Aslan, 2017).

Alemdağ ve arkadaşları (2014) beden eğitimi öğretmen adayları üzerinde akademik öz yeterlik düzeyini belirlemeye yönelik bir çalışma yapmışlardır. Buna göre, cinsiyet değişkenine göre farkın anlamlı olmadığını tespit etmişlerdir. Deryahanoğlu ve arkadaşları (2019) çalışmalarında yine cinsiyete



10-14 JUNE 2020


372

göre öz yeterlilik puanlarında anlamlı farklılık tespit etmemişlerdir. Benzer olarak, Altun (2019) tarafından yapılan çalışmada da cinsiyet değişkeni açısından anlamlı fark saptanmamıştır. Turan ve arkadaşları (2016) tarafından Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda öğrenim gören öğrenciler üzerinde yapılan çalışmada da cinsiyet değişkeni açısından fark bulunmamıştır. Bazı çalışmalarda da sonuç, genel öz-yeterliğin cinsiyet değişkeni ile anlamlı ilişkisinin olmadığı yönündedir (Yenice, 2012; Yıldırım ve İlhan, 2010; Şensoy ve Aydoğdu, 2008). Atan ve arkadaşları (2017) tarafından yapılan bir başka çalışmada da cinsiyetin ve öğrenim görülen sınıfın akademik öz yeterlik düzeylerini etkilemediği belirtilmiştir. Literatürde cinsiyet değişkeninin anlamlı değiştiğine ilişkin sonuçlar da bulunmaktadır (Altun, 2019). Akpınar (2015)’ın çalışmasında Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencilerinin öz yeterlilik düzeylerinin cinsiyet bağlamında değiştiği belirtilmiştir. Bu çalışmada cinsiyete göre başlama, yılmama, sürdürme alt boyut ve toplam öz yeterlilik puanları arasında farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı belirlenmiştir (p>0,05). Çalışmada anlamlı fark bulunmamasına rağmen ortalamalar açısından bakıldığı zaman kadınların Genel Öz-Yeterlik toplam ve alt boyut puanları erkeklerden daha yüksek çıkmıştır.

Altun (2019) tarafından yapılan çalışmada, beden eğitimi ve spor öğretmenliği bölümünde okuyan öğrencilerin genel öz-yeterlik toplam puanları ile yetenek ve güven alt boyut puanları diğer bölümlere göre anlamlı düzeyde yüksek çıkmıştır. Akpınar (2015)’ın çalışmasında da Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencilerinin öz yeterlilik düzeylerinin okudukları bölüme göre değiştiği belirtilmiştir. Atan ve arkadaşları (2017) tarafından yapılan diğer bir çalışmada, öğrenim görülen fakültenin ve öğrenim türünün öz yeterlik düzeyini etkilediği belirtilmiştir. Bu çalışmada bölümlere göre öz yeterliliklerin karşılaştırılmasında sadece “sürdürme” boyutunda anlamlı farklılık bulunmuştur (p<0,05). Antrenörlük bölümü öğrencileri Beden Eğitimi ve spor öğretmenliği, yöneticilik ve rekreasyon bölüm öğrencilerinden daha yüksek puan almışlardır.

Deryahanoğlu ve arkadaşları (2019) çalışmalarında takım ve bireysel spor yaptığını belirten katılımcıların akademik öz yeterlik puanlarında anlamlı fark tespit etmişlerdir. Akpınar (2015) çalışmasında, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencilerinin öz yeterlilik düzeylerinin spor branşına göre değiştiğini belirtmiştir. Bu çalışmada takım ve ferdi sporcu olma durumuna göre öz yeterlilik puanları arasındaki farklılık anlamlı değildir (p>0,05). İlaveten, üniversitede spor eğitimi alan öğrenciler eğitimleri gereği



10-14 JUNE 2020


373

değişik spor branşlarını yapmaktadırlar. Branş farklılığına bakılması için spor eğitimi almayan aktif sporcu öğrenciler ile ilgili çalışma yapılması önerilebilir.

Spor eğitimi alan öğrencilerin öz yeterlilik puanları cinsiyete, takım ve ferdi sporcu olma durumuna göre benzer bulunmuştur. Öğrencilerin öz yeterlilik durumları orta düzeyde kabul edilmiştir. İstatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamasına rağmen kadınların Genel Öz-Yeterlik toplam ve alt boyut puanları erkeklerden daha yüksek çıkmıştır. Öz yeterlilik seviyesi yükseltilerek öğrencilerin başarılı olma şansı artırılabilir. İlaveten, bu çalışmanın spor eğitimi almayan üniversite düzeyindeki sporcularda yapılması uygun olabilir. Ayrıca değişik spor branşları kapsamında karşılaştırma yapılması da önerilebilir.

KAYNAKLAR

Akkuzu, N., & Akçay, H. (2012). Kimya Öğretmen Adaylarının Öz Yeterlik İnançlarının Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi (Dokuz Eylül Üniversitesi Örneği). Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(3), 2195-2216.

Akpınar, Ö. (2015). Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda Öğrenim Gören Öğrencilerin Öz Yeterlilik ve Sürekli Öfke ve Öfke İfade Tarzlarının İncelenmesi. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Karaman.

Alemdağ, C., Öncü, E., & Yılmaz, A . (2014). Beden Eğitimi Öğretmeni Adaylarının Akademik Motivasyon ve Akademik Öz-Yeterlikleri. Spor Bilimleri Dergisi, 25(1), 23-35.

Altun, M. (2019). Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulunda Öğrenim Gören Öğrenciler İle Diğer Fakültelerde Öğrenim Gören Öğrencilerin Genel Öz-Yeterliklerinin İncelenmesi. Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bartın.

Altunçekiç, A. , Yaman, S., & Koray, Ö. (2005). Öğretmen adaylarının öz-yeterlik inanç düzeyleri ve problem çözme becerileri üzerine bir araştırma (Kastamonu ili örneği). Kastamonu Eğitim Dergisi, 13, 93-102.

Aslan, Ş. (2017). Futbolcuların Genel Öz Yeterlik Düzeylerinin İncelenmesi. İnönü Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi (İÜBESBD), 4(1),28-37.

Atan, T., Ünver, Ş., Soku, M., & İmamoğlu, O. (2017). Spor Bilimleri Fakültesi ile Fen Edebiyat Fakültesinde Öğrenim Gören Öğrencilerin Akademik Öz Yeterliklerinin İncelenmesi, Uluslararası Balkan Spor Bilimleri Kongresi, The International Balkan Conference in sport Sciences (IBCSS2017), Uludağ Üniversitesi Mete Cengiz Kültür Merkezi, 21-23 Mayıs BURSA.

Aşkar, P., & Umay, A. (2001). İlköğretim matematik öğretmenliği öğrencilerinin bilgisayarla ilgili öz yeterlik algısı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 1-8.

Bandura, A. (1986). Social foundation of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.



10-14 JUNE 2020


374

Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. Worth Publishers. Bray, S. (2004). Collective efficacy, group goals and group performance of a

muscular endurance task. Small Group Research, 230-238. Ceylan, T., Ermiş, E., Ceylan, L., & Erilli, N.A. (2017). Futbol Hakemlerinin Sargınlık

ve Öz Yeterlilik Düzeylerinin İncelenmesi. Dünya Spor Bilimleri Araştırmaları Kongresi Özet Kitabı, Manisa / Türkiye, 285.

Çetinöz, F., Yıldız, K., & Aydın, H.M.E. (2017). Beden Eğitimi Öğretmeni Adaylarının Öğretmenlik Öz Yeterlik İnançları İle Başarı Yönelimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Dünya Spor Bilimleri Araştırmaları Kongresi Özet Kitabı, Manisa / Türkiye, s.51

Deryahanoğlu, G., Demirdöken, Ç., Canaydın, A., & Yamaner, F. (2019). Analysis of the Level of Academic Self-Efficacy and Social Support of the Sports Sciences Faculty Students. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 1407-1413.

Gibson, C. (1999). Do they do what they believe they can? Group efficacy and group effectiveness across tasks and cultures. Academy of Management Journal, 42, 138-152.

Gibson, C., Randel, A., & Early, P. (2000). Understanding group efficacy. Group and Organization Management, 25, 67-98.

Karasar, N. (2004). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık. Kiremit, H. Ö., & Gökler, İ. (2010). Fen Bilgisi Öğretmenliği Öğrencilerinin Biyoloji

Öğretimi ile İlgili Öz-Yeterlik İnançlarının Karşılaştırılması. 1. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 41-54.

Öcal, H., & Aydin, O. (2009). Spor Takımlarında Kolektif Yeterlik, Öz-Yeterlik ve Sargınlık Algıları ile Başarı Algı ve Beklentileri Arasındaki İlişkiler. Journal of Faculty of Letters/Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26(2), 155-174.

Özerkan, E. (2007). Öğretmenlerin öz-yeterlik algıları ile öğrencilerin sosyal bilgiler benlik kavramları arasındaki ilişki. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Edirne.

Pajares, F. (2002). Gender and perceived self-efficacy in self-regulated learning. Theory into practice, 41(2), 116-125.

Sharp, C. (2002). Study support and the development of self regulated learner. Educational Research, 44(1), 29-41.

Shea, P. Guzzo, , R., Campbell, J., & A., Yost (1993). Potency ın groups, articulating a construct. British Journal of Social Psychology, 32, 87-106.

Sherer, M., Maddux, J. E., Mercandante, B., Prentice-Dunn, S., Jacobs, B., & Rogers, R. W. (1982). The self-efficacy scale: Construction and validation. Psychological reports, 51(2), 663-671.

Şensoy, O., & Aydoğdu, M. (2008). Araştırma soruşturma tabanlı öğrenme yaklaşımının fen bilgisi öğretmen adaylarının fen öğretimine yönelik öz-yeterlik inanç düzeylerinin gelişimine etkisi. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(2), 69–93.

Turan, B., Karaoğlu, B., Kaynak, K., & Pepe, O. (2016). Özel yetenek sınavlarına giren adayların genel öz-yeterlik düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Spor Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(1),17-26.

Ülper, H., & Bağcı, H. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının öğretmenlik mesleğine dönük öz-yeterlik algıları. Turkish Studies, 7(2), 1115-1131.



10-14 JUNE 2020


375

Ünlü, H., Sünbül, A. M., & Aydos, L. (2008). Beden Eğitimi Öğretmenleri Yeterlilik Ölçeği Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 9(2), 23-33.

Varol, B. (2007). Beden eğitimi ve spor öğretmenliği bölümü öğrencilerinin öğretmenlik mesleğine ilişkin öz-yeterlikleri. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde.

Yenice, N. (2012). Öğretmen adaylarının öz-yeterlik düzeyleri ile problem çözme becerilerinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(39), 36-58.

Yıldırım, F., & İlhan, İ. Ö. (2010). Genel öz-yeterlik ölçeği Türkçe formunun geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 21(4), 301-308.



10-14 JUNE 2020


376

Spor Fakültesi Öğrencilerinde Kitap Okuma Alışkanlığı

1Meliha Uzun 1Şırnak Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Şırnak

2Osman İmamoğlu

2Ondokuz Mayıs Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, Samsun

ÖZET

Bu çalışmanın amacı, Spor Fakültesi öğrencilerinde kitap okuma alışkanlığı durumu ve not ortalamaları ile ilişkisinin araştırılmasıdır. Spor Bilimleri Fakültesinde öğrenim gören 195 öğrenci değerlendirilmiştir. Karşılaştırmalarda t-testi, tek yönlü varyans analizi (Anova) ve LSD testleri kullanılmıştır. Kadın ve erkek öğrencilerde kitap okuma alışkanlıklarının benzer olduğu tespit edilmiştir (p>0,05). Yine öğrencilerin kendilerinin belirttiği boş zaman kategorisine, okudukları bölüme ve sınıf düzeyine göre kitap okuma alışkanlıklarında farklılık bulunmamaktadır (p>0,05). Not ortalamasına göre kitap okuma alışkanlıklarına bakıldığında, toplam puanda ve kitapla kurulan ilişki boyutunda not ortalaması 4 olanların not ortalaması, 2 ve 3 olanlara göre daha yüksek olması anlamlı bulunmuştur (p<0,05). Spor Fakültesi öğrencilerinin kitap okuma alışkanlığı cinsiyete, okudukları bölüme, boş zamanlarına ve sınıf düzeylerine göre değişmemektedir. Kitap okuma alışkanlıkları not ortalamasına göre ise değişmektedir. Öğrencilerin kitap okuma alışkanlığının düşük olduğu söylenebilir. Spor eğitimi alan öğrencilerin not ortalamalarının yükseltilmesi ve özellikle zihinsel olmak üzere başarılarının artması için kitap okuma alışkanlığı kazandırılmaları önerilir. Eğitim ve öğretim faaliyetlerinin yanında öğrencilere kitap okuma alışkanlığının kazandırılması için çeşitli bilimsel aktiviteler düzenlenebilir. Anahtar Kelimeler: Kitap, Okuma, Öğrenci

Reading Habits of Sports Faculty Students

ABSTRACT

The aim of this study is to investigate the state of reading habits of students of the Faculty of Sports and its relationship with the grade point averages. 195 students were evaluated according to education at the Faculty of Sport Sciences. In comparisons, t-test, one-way variance analysis (Anova) and LSD tests were used. It was found that female and male students' reading habits were similar (p>0.05). Again, there is no difference in reading habits according to the leisure category specified by the students themselves, the department they study, and the grade level (p>0.05). When looking at the reading habits according to the average of the grade, it was found meaningful that the students with a grade point average of 4 were higher than the ones with a grade point average of 2 and 3 (p <0.05).



10-14 JUNE 2020


377

The reading habits of the Faculty of Sports students do not change according to gender, department they study, leisure time and grade levels. Reading habits was vary according to the average of grades. It can be said that students have a low reading habit. It is recommended that students who take sports education should gain a reading habit in order to increase their average for notes and increase their success, especially mentally. In addition to education and training activities, various scientific activities can be organized to give students the habit of reading books. Keywords: Book, Reading, Student

GİRİŞ

Çağımızda günbegün birçok farklı alana yönelik değişik yazılar ortaya dökülmekte ve bu yazılar iletişim teknolojilerinin gelişmesine paralel olarak gazete, dergi, kitap gibi kaynaklarla okuyuculara hızlı bir şekilde sunulmaktadır. Bilgi sürekli değişim göstermekte ve yenilenmektedir. Bu bağlamda insanların, düşünce ve gelişmeler hakkında bilgi sahibi olması ve buna bir anlam yüklemesi için okumaları gerekmektedir (Tel ve ark., 2007). İnsanın anlama ve bilgi edinme yollarından birisi okumaktır (Özbay, 2006). Okuma fizyolojik açıdan yazılı sembollerin kodlarının çözülmesi ile birlikte başlayan yorumlama ve anlamlandırma süreci olarak tanımlanabilir (Chastain, 1988; Demirel, 1999; Grabe ve Stoller, 2002; Haris ve Sipay, 1990). Okuma etkileşimsel boyutlar açısından psikolojik ve sosyolojik unsurlar üzerinde daha çok etkilidir (Akyol, 2013; Arıcı, 2009; Duffy, 2009; Karatay, 2011). “Okuma” kavramı Türk dilinde de birçok değişik anlam çerçevesinde kullanılmaktadır. Deyim ve atasözlerindeki kavramların içerisinde “okuma” ifadesini barındıran pek çok kavramın olduğu görülmektedir. Ve bu kavramların birçoğu farklı soyut anlam içermektedir (Özbay ve Bahar, 2012).

Okumanın fiziksel, zihinsel ve toplumsal yönü bulunur (Arıcı, 2012). Fiziksel boyut okumada görme (görme engelliler için hissetme) duyusunun kullanılmasıdır. Zihinsel yönü görülenlerin (veya hissedilenlerin) beyin yardımıyla anlamlandırılmasıdır. Toplumsal yönde ise toplum içindeki okuma perspektifi, okumaya yönelik etkileşimler ve ekonomik etkiler şeklindeki alt boyutları içerir (Arıcan, 2010). Okuma kültürü değerlendirildiğinde, Türkiye dünya ortalamasının altında olmadığı belirtilmektedir. Fakat gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin seviyesi açısından incelendiğinde çok da iç açıcı bir düzeyde değildir (Tok ve ark., 2015). Türkiye’de okuma yazma oranının % 90 seviyelerine geldiği ancak



10-14 JUNE 2020


378

düzenli okuma alışkanlığının % 4,5 oranında olduğu belirtilmiştir (Ateş ve Şahin, 2014).

Günümüzde okuma alışkanlığı ile toplumların gelişmişlik düzeyleri arasında mutlak anlamda bir bağ bulunmaktadır. Dünyanın teknolojide söz sahibi olan ülkelerinde aynı zamanda okuma alışkanlıkları da oldukça fazladır (Çoban ve ark., 2008). Ülkemizi sporda başarıya ulaştıracak mühim bir kitle olan spor eğitimli öğrenciler, geleceğin öğretmen, antrenör, yönetici veya spor alanında değişik kategorilerde gelecekte oldukça büyük ve önemli rollere sahip olacaklardır. Bu sporcuların donanımlı ve nitelikli olmaları başarıya ulaşmalarında önemli bir unsurdur. Bu konuda en etkili araçlardan biri de onların okuma alışkanlıklarıdır (Göksel ve ark., 2016).

Bu bağlamda çalışmanın amacı, Spor Fakültesi öğrencilerinde kitap okuma alışkanlığı durumu ve not ortalamaları ile ilişkisinin araştırılmasıdır.

YÖNTEM


Mevcut durumun ortaya çıkarılması amacı ile araştırmada betimsel taramaya (survey) yönelik bir yöntem kullanılmıştır. Betimsel tarama modelleri, geçmişte olan ya da hala etkisinin sürdüğü bir durumu olduğu gibi açıklamayı hedefleyen bir yaklaşımdır. Araştırmada bulunan birey, çalışmaya konu olan olay veya nesne kendi şartları doğrultusunda ve kendisi gibi tanımlanmak istenir. Bunları, değiştirme ya da etkileme gayretine girilmez. İlişkisel tarama modellerine geldiğimizde ise iki ve daha çok sayıdaki değişkenler arasında beraber değişim varlığını ya da seviyesini belirlemek amacıyla uygulanan bir yaklaşımdır (Karasar, 2004).

Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesinde farklı bölümlerde öğrenim görmekte olan öğrenciler oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemi ise araştırmaya gönüllü bir şekilde katılan, kitap okuma alışkanlığı anketini ve kişisel bilgi formunu tam olarak dolduran 195 öğrenciden oluşmaktadır. Veri Toplama Araçları



10-14 JUNE 2020


379

Çalışmada veri toplama aracı olarak araştırmacıların geliştirmiş olduğu “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır. Bu forma ilaveten, öğrencilerin genel akademik not ortalaması (Gano) notları da alınmıştır. Öğrencilerin kitap okuma alışkanlıklarını değerlendirmek amacıyla “Kitap okuma alışkanlığı ölçeği” uygulanmıştır. Bu ölçek üç faktörlü bir yapıya sahip olarak belirlenmiştir. Bunlar: 1.faktör “Kitapların Becerilere Yansıması” (7 madde), 2. faktör “Kitapla Kurulan İlişki” (5 madde) ve 3. faktör “Kitaplardan Hareketle Anlatıma Yönelme” (3 madde) olmak üzere toplam 15 maddeden oluşmuştur. Kitap okuma alışkanlığı ölçeği maddeleri “kesinlikle katılmıyorum 1 puan, katılmıyorum 2 puan, kısmen katılıyorum 3 puan, katılıyorum 4 puan ve tamamen katılıyorum 5 puan” olarak değerlendirilir. Soruların hepsi düz puanlanmıştır. Ters puanlama yoktur. Bu puanlamaya göre ölçekte alınacak toplam puan en düşük 15 ve en yüksek 75 puandır (Tok ve ark., 2015). Verilerin Analizi

Verilerin analizi için 23.00 SPSS paket programı kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde “Kolmogorov Smirnov Testi” yapılmış ve normal dağılıma uygunluğu araştırılmıştır. Bu analizden sonra bütün verilerin normal dağılıma uyduğu belirlenmiştir. Akabinde ikili karşılaştırmalarda t- testi, çoklu karşılaştırmalarda tek yönlü varyans analizi (Anova) ve farklılığın tespitinde LSD testleri kullanılmıştır.

BULGULAR

Tablo 1. Cinsiyete göre kitap okuma alışkanlığı alt ölçek ve toplam ölçek puanları karşılaştırılması

N=195 Cinsiyet N Ort. SS t-testi

Kitapların Becerilere

Yansıması

Erkek 124 22,12 4,07 -1,82

Kadın 71 23,18 3,62

Kitapla Kurulan İlişki Erkek 124 15,19 5,49 -0,21

Kadın 71 15,17 4,78

Kitaplardan Hareketle

Anlatıma Yönelme

Erkek 124 7,43 3,16 -0,11

Kadın 71 7,42 2,95



10-14 JUNE 2020


380

Toplam puan Erkek 124 44,73 11,12 -0,66

Kadın 71 45,77 9,69

p>0,05

Tablo 2. Boş zamana göre kitap okuma alışkanlığı alt ölçek ve toplam ölçek puanları karşılaştırılması

N=195 Boş zaman süresi N Ort. SS F


Yansıması

3 saat ve altı 93 22,32 3,81 0,48

4-5 saat 61 22,92 4,19

6 saat ve üzeri 41 22,32 3,88

Toplam 195 22,51 3,94

Kitapla Kurulan İlişki 3 saat ve altı 93 14,97 5,81 0,18

4-5 saat 61 15,26 4,79

6 saat ve üzeri 41 15,54 4,48

Toplam 195 15,18 5,23

Kitaplardan

Hareketle Anlatıma

Yönelme

3 saat ve altı 93 7,74 3,23 1,10

4-5 saat 61 7,28 2,35

6 saat ve üzeri 41 6,93 3,62

Toplam 195 7,43 3,08

Toplam puan 3 saat ve altı 93 45,03 11,51 0,05

4-5 saat 61 45,46 9,72

6 saat ve üzeri 41 44,78 9,93

Toplam 195 45,11 10,60

p>0,05

Tablo 3. Bölüme göre kitap okuma alışkanlığı alt ölçek ve toplam ölçek puanları karşılaştırılması

N=195 Bölüm N Ort. SS F


Yansıması

Öğretmenlik 54 22,75 3,50 2,73

Antrenörlük 59 21,39 4,41

Yöneticilik 82 22,94 3,81

Toplam 195 22,51 3,94

Kitapla Kurulan İlişki Öğretmenlik 54 14,95 5,20 0,85




10-14 JUNE 2020


381


Toplam 195 15,18 5,23

Kitaplardan

Hareketle Anlatıma

Yönelme

Öğretmenlik 54 22,75 3,50 0,30



Toplam 195 22,51 3,94

Toplam puan Öğretmenlik 54 14,95 5,20 1,38



Toplam 195 15,18 5,23

p>0,05

Tablo 4. Sınıf düzeyine göre kitap okuma alışkanlığı alt ölçek ve toplam ölçek puanları karşılaştırılması

N= 195 Sınıf N Ort. SS F

Kitapların Becerilere Yansıması 2. sınıf 97 22,56 3,69 0,73

3. sınıf 59 22,85 4,22

4. sınıf 39 21,87 4,12

Toplam 195 22,51 3,94

Kitapla Kurulan İlişki 2. sınıf 97 15,14 5,05 1,36

3. sınıf 59 14,51 5,69

4. sınıf 39 16,28 4,86

Toplam 195 15,18 5,23

Kitaplardan Hareketle Anlatıma

Yönelme 2. sınıf 97 7,18 3,19 1,13

3. sınıf 59 7,42 2,84

4. sınıf 39 8,05 3,13

Toplam 195 7,43 3,08

Toplam puan 2. sınıf 97 44,88 10,41 0,25



10-14 JUNE 2020


382

3. sınıf 59 44,78 11,64

4. sınıf 39 46,21 9,61

Toplam 195 45,11 10,60

p>0,05

Tablo 5. Not ortalamasına göre kitap okuma alışkanlığı alt ölçek ve toplam ölçek puanları karşılaştırılması

N= 195 Not ortalaması N Ort. SS F/LSD


Yansıması

2,00 48 22,39 3,99 2,78

3,00 81 21,91 3,95

4,00 66 23,39 3,78

Toplam 195 22,51 3,94

Kitapla Kurulan İlişki 2,00 48 14,37 6,17 4,35*

2,3<4 3,00 81 14,42 5,02

4,00 66 16,70 4,64

Toplam 195 15,18 5,23


Anlatıma Yönelme

2,00 48 22,39 3,99 1,27

3,00 81 21,91 3,95

4,00 66 23,39 3,78

Toplam 195 22,51 3,94



10-14 JUNE 2020


383

Toplam puan 2,00 48 14,37 6,17 3,85*

2,3<4 3,00 81 14,42 5,02

4,00 66 16,70 4,64

Toplam 195 15,18 5,23

*p<0,05

Tablo 6. Ölçekten alınan puanların alınabilecek en yüksek puanlara göre değerlendirilmesi

N= 195 Cinsiyet Alınan ortalama

puan

Ölçekten

alınabilecek en

yüksek puan

%


Yansıması

Erkek 22,12 35 63,20

Kadın 23,18 35 66,23

Kitapla Kurulan İlişki Erkek 15,19 25 60,76

Kadın 15,17 25 60,68


Anlatıma Yönelme

Erkek 7,43 15 49,53

Kadın 7,42 15 49,47

Toplam puan Erkek 44,73 75 59,64

Kadın 45,77 75 61,03

p>0,05

TARTIŞMA VE SONUÇ

Kadın ve erkek kitap okuma alışkanlıkları değişik çalışmalarda farklı bulunmuştur. Tel ve arkadaşları (2007) beden eğitimi ve spor bölümü öğrencileriyle bir çalışma yapmışlardır. Bunun sonucunda, beden eğitimi ve spor bölümü öğrencilerinin kitap okuma alışkanlığına sahip olmadığını tespit etmişlerdir. İlaveten, öğrenciler boş zamanlarını genel olarak sportif etkinliklerle geçirmektedirler. Göksel ve arkadaşları (2016) yaptıkları bir çalışmada, cinsiyet durumuna göre yaptıkları incelemede kadınlar lehinde anlamlı bir fark tespit etmişlerdir. Yani, kadın öğrenciler erkek öğrencilere göre daha çok kitap okumaktadırlar. İlaveten kitap okumayı daha anlamlı



10-14 JUNE 2020


384

bulmaktadırlar. Ekici ve arkadaşları (2009) çalışmalarında, erkek ve kız öğrencilerin kitap okumanın sevgi, alışkanlık, istek, etki ve yarar boyutlarına ilişkin görüşleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark belirlerken; gereklilik alt boyutuna ilişkin bir farka rastlamamışlardır. Bireylerin okuduğu metinlere ya da kitaplara olan ilgileri ve onların düzeyine uygunluğu kitap okuma alışkanlığı edinmelerinde temel şartlardan birisi olarak görülmektedir. Bu bağlamda okuma becerisinin gelişiminde ve kazanılmasında ilköğretim sürecinin en önemli dönem olduğu belirtilmektedir (Tok ve ark., 2015). Bu çalışmada ise cinsiyete göre öğrencilerin kitap okuma alışkanlıkları benzerdir (p>0,05). Yine öğrencilerin kendilerinin belirttiği boş zaman kategorisine göre kitap okuma alışkanlıklarında farklılık bulunmamaktadır (p>0,05). Sınıf düzeyine göre kitap okuma alışkanlığı alt ölçek ve toplam ölçek puanları karşılaştırılmasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0,05). Spor fakültesi kadın ve erkek öğrencilerinin kitapların becerilere yansıması, kitapla kurulan ilişki ve kitaplardan hareketle anlatıma yönelme durumları benzerdir. Göksel ve arkadaşları (2016) tarafından yapılan bir çalışmada, takım sporu ve bireysel spor ile ilgilenen öğrenciler arasındaki anlamlı fark; sevgi, alışkanlık, gereklilik alt boyutlarında kadın öğrenciler lehinedir. Etki ve yarar alt boyutlarında ise kadın ve erkek öğrenciler arasında manidar bir farklılık bulunmamıştır. Ekici ve arkadaşlarının (2009) çalışmalarına göre, alışkanlık alt boyutunda yöneticilik ile rekreasyon arasında; beden eğitimi ve spor öğretmenliği ile antrenörlük eğitimi arasında; antrenörlük eğitimi ile rekreasyon bölümleri arasındaki fark anlamlıdır. Bu çalışmada bölümlere göre öğrencilerin kitap okuma alışkanlıkları benzerdir (p>0,05). Çalışmaların sonuçlarının farklı olması denek gruplarının farklılığından kaynaklanabilir. Not ortalamasına göre kitap okuma alışkanlıklarına bakıldığında toplam puanda ve kitapla kurulan ilişki boyutunda not ortalaması 4 olanların not ortalaması, 2 ve 3 olanlara göre daha yüksek olması anlamlı bulunmuştur (p<0,05). Öğrencilerin not ortalamasının artmasında kitaplarla kurulan ilişkinin paralel olduğu söylenebilir. Kitap okuma alışkanlığından alınabilecek en yüksek puan 75 iken erkek öğrencilerin aldığı puan 44,73 ve kadın öğrencilerin aldığı puan 45,77’dir. Bu puanların alınabilecek en yüksek puana göre dağılımı erkeklerde %59,64 ve kadınlarda %61,03 olarak tespit edilmiştir (Tablo 6). Bu duruma göre öğrencilerin kitap okuma alışkanlıklarının düşük olduğu söylenebilir. Spor Fakültesi öğrencilerinin kitap okuma alışkanlığı cinsiyete, okudukları bölüme, boş zamanlarına ve sınıf düzeylerine göre değişmemektedir. Kitap okuma alışkanlıkları not ortalamasına göre ise değişiklik göstermektedir. Öğrencilerin kitap okuma alışkanlıklarının düşük düzeyde olduğu söylenebilir. Spor eğitimi alan öğrencilerin not ortalamalarının yükseltilmesi



10-14 JUNE 2020


385

ve özellikle zihinsel olmak üzere başarılarının artması için kitap okuma alışkanlığı kazandırılmaları önerilir. Eğitim ve öğretim faaliyetlerinin yanında öğrencilere kitap okuma alışkanlığının kazandırılması için çeşitli bilimsel aktiviteler düzenlenebilir.

KAYNAKLAR

Akyol, H. (2013). Programa uygun Türkçe öğretim yöntemleri, (6. Baskı), Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Arıcı, A. F. (2009). Okumayı nasıl sevdiler? Üniversite öğrencileri ile mülakatlar. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26: 47-58.

Arıcı, A. F. (2012). Okuma eğitimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Arıcan, S. (2010). 100 Temel Eser Uygulamasının öğrencilerin okuma alışkanlıklarına

etkileri konusunda öğretmen görüşleri, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ateş, V., & Şahin, S. (2014). Yüksek lisans öğrencilerinin okuma alışkanlıklarına bilgisayar ve internet teknolojilerinin etkileri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 15(2), 1-16.

Chastain, K. (1988). Developing second-language skills theory and practice. Orlando: Harcourt Brace Jovanovich.

Çoban, A., İleri, T., & Temir, T. (2008). Üniversite Öğrencilerinin Kitap Okuma Alışkanlığına Betimsel Bir Bakış: Amasya Üniversitesi Örneği. The Journal of Social Science 5(19), 50-69.

Demirel, Ö. (1999). Türkçe öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Duffy, G. G. (2009). Explaining reading: A resource for teaching concepts, skills, and

strategies. Guilford Press. Ekici, S., Belli, E., & Gürbüz, A. (2009). Muğla Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor

Yüksekokulu öğrencilerinin kitap okumaya ilişkin görüşleri üzerine bir araştırma. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2),132-147.

Göksel, A.G., Caz, Ç., Zorba, E., & Gümüşdağ, H. (2016). Reading Habit: A Study on University Students Interested in Individual and Team Sports. Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 55: 195-206.

Grabe, W., & Stoller, F. L. (2002). Teaching and Researching Reading. New York: Pearson Education.

Harris, A. J., & Sipay, E. R. (1990). How to increase reading ability, A guide to developmental and remedial methods. New York: Longman Group.

Karasar, N. (2004). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık. Karatay, H. (2011). Okuma eğitimi kuram ve uygulama. Ankara: Berikan Yayınevi. Tok, M., Küçük, B., & Kırmacı, Ö. (2015). Secondary School Reading Habit Scale: Validity

and Reliability Study. Journal of Theory and Practice in Education, 11(2), 694-716. Özbay, M. (2006). Türkçe Özel Öğretim Yöntemleri II. Ankara: Öncü Basımevi. Özbay, M., & Bahar, M. A. (2012). İleri okur ve üstbiliş eğitimi. Uluslararası Türkçe

Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE). 1(1), 158-177. Tel, M., Öcalan, M., Ramazanoğlu, F., & Demirel, E.T. (2007). Bazı Sosyo-Ekonomik

Değişkenlere Göre Beden Eğitimi ve Spor Bolumu Öğrencilerinin Okuma Alışkanlıkları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 185-199.



10-14 JUNE 2020


386



10-14 JUNE 2020


387

Premenopoz ve Postmenopoz Dönemindeki Kadınlarda

Egzersiz Öncesi ve Sonrası Klotho Proteini Plazma

Düzeylerinin İncelenmesi

*Sibel TETİK

*Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

ÖZET Sağlıklı yaşamın en büyük etkenlerinden olan egzersiz ve yaşlılık fenotipleri ile ilgili belirteç

olan Kl proteini arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla yapılmış bu çalışma, Kl proteininin

egzersiz üzerindeki etkisi, egzersiz öncesi ve sonrası kanda plazma düzeyi ve menopoz

dönemi öncesi-sonrası süreçlere etkisi konusunda araştırma sonuçları ile desteklenmek

istenmiştir.

Klotho (Kl) geni ilk olarak 1997 yılında farelerde tanımlanmıştır. Bu genin Klotho adı ile

ortaya çıkışı, Yunan mitolojisinde yer alan 3 kader tanrıçasından birinin adı olan Klotho’ dan

esinlenerek oluşmuştur. Klotho sözcüğü “yaşam ipliğini eğirmek” anlamına gelmektedir.

İnsanda, fare Kl geni ile uygunluk gösteren gen 13. Kromozomun q kolunda saptanmıştır. Bu

gen tarafından kodlanan Kl proteini ise fare proteini ile %86 oranında aynı amino asitlerden

oluşmaktadır. Günümüze kadar bu bölge ile alakalı erken yaşlanma sendromu şeklinde bir

durum tanımlanmamıştır. Fakat yaş ilerledikçe organizmada oluşan rahatsızlıklarla ilgili,

yani yaşam uzunluğu faktörünü etkileyen etmenlerle ilgili Kl gen polimorfizmi arasında ilişki

olduğu tespit edilmiştir. Vücutta Kl proteini seviyesinin azalması ile birlikte yaşlılık belirtisi

gösteren fenotipler ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda genin fazla eksprese edilmesiyle de

yaşam ömrü %20-30 oranında artmaktadır. Yine Kl proteininin fazla sentezlenmesi, oksidatif

strese karşı direnç oluşturmakta ve yaşlanma sürecini yavaşlatarak yaşam ömrünü

uzatmaktadır. Kl geni sınırlı sayıda dokularda sentezlenirken, bu gen üzerinde oluşan hasar

tüm doku ve organlardaki yaşlanma belirtilerine etki eden fenotipin oluşmasına neden

olmaktadır.

İnsan hayatında yaşlanma süreci ve öncesi birçok şeyin yavaşlaması ve hızlı geriye dönüşün

sinyallerinin belirdiği zamanlardır. Özellikle son dönemlerde insanlar, teknoloji ve

farkındalığın gelişmesi ile birlikte uzun yaşam, sağlıklı yaşam, yaşlanma sürecinde en az

hastalıkla yaşam kalitesini artırma gibi konularda çok daha özenli ve dikkatli süreçler

geçirmektedir.



10-14 JUNE 2020


388

Sonuç olarak, Kl proteininin insan yaşamındaki yaşlılık sürecinde etkin rol oynayarak,

organizmanın yaşlılık fenotipi konusunda bilgi verici biyobelirteç olduğu, aynı zamanda

düzenli egzersiz yapanlarda Kl protein sentezinin artarak yaşlanma sürecine olumlu etkilerde

bulunduğu, menopozal dönemlerin kadın vücudu üzerindeki hissedilir olumsuz etkilerini

tolere ettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Klotho Protein, Menopoz, Egzersiz, Yaşlılık Fenotipi

Investıgatıon of Klotho Proteın Plasma Levels Before and After

Exercıse in Women in Premenoposıs and Postmenoposıs Perıod

SUMMARY

This study, which was conducted to examine the relationship between Kl protein, which is a

marker of exercise and old age phenotypes, which is one of the biggest factors of healthy life,

is supported with research results on the effect of Kl protein on blood before and after

exercise, plasma level in the blood before and after menopause. It was requested.

The Klotho (Kl) gene was first identified in 1997 in mice. The emergence of this gene under

the name Klotho was inspired by Klotho, one of the three destiny goddesses in Greek

mythology. The word Klotho means "spinning the thread of life". In humans, the gene that is

compatible with the mouse Kl gene was detected on the q arm of the 13th chromosome. The

Kl protein encoded by this gene consists of 86% of the same amino acids as the mouse

protein. To date, no situation in the form of premature aging syndrome related to this region

has been identified. However, it has been determined that there is a relationship between Kl

gene polymorphism related to the disorders in the organism as the age progresses, that is, the

factors affecting the life span factor. With the decrease of Kl protein level in the body,

phenotypes showing signs of aging appear. At the same time, the life of the gene is increased

by 20-30% by overexpressing the gene. Again, over-expression of Kl protein creates

resistance against oxidative stress and slows the aging process and prolongs its life. While

the Kl gene is synthesized in a limited number of tissues, damage to this gene causes the

phenotype that affects the signs of aging in all tissues and organs.

The aging process in human life and before is when many things slow down and the signals

of rapid return appear. Especially in recent years, with the development of technology and



10-14 JUNE 2020


389

awareness, people are undergoing more careful and careful processes in terms of long life,

healthy life, improving the quality of life with the least disease in the aging process.

As a result, it has been determined that Kl protein plays an active role in the aging process in

human life, is an informative biomarker of the organism's aging phenotype, and also increases

the effects of Kl protein synthesis on the aging process in women who exercise regularly and

tolerate the adverse effects of menopausal periods on the female body.

Keywords: Klotho Protein, Menopause, Exercise, Aging Phenotype

GİRİŞ

Yaşlanma hem genetik olarak hem de yaşam kalitesi ve çevresel faktörlere

bağlı olarak etkilenen aynı zamanda fiziksel bütünlüğün bozulmaya başladığı,

mortalite (ölüm oranı) riskinin arttığı ve kademeli olarak fizyolojik

fonksiyonlarda düşüşün oluştuğu süreçle ifade edilebilir. Nüfusun yaşlanması

ile birlikte bu tür fenotiplerin oluşma riski artmakta ve yaşa bağlı hastalıkların

da beraberinde gelmesi kaçınılmaz olmaktadır (López-Otín ve ark., 2013; Sen

ve ark., 2016).

İnsanlar yaşlanma psikolojisi ve yaşlılık süreci ile ilgili konuları oldukça

psikolojik bir sıkıntı ve tehdit olarak algılamakta ve buna tepki olarak

yaşlanma karşıtı birçok farklı yönteme başvurmaktadırlar. Bunlarda en

önemlisi ve en doğal yollardan olan egzersizin sağlıklı yaşam sürecine olan

olumlu etkileridir.

Sağlık için yapılan spor gerek bilişsel olarak (zindelik, sağlıklı karar verme,

dikkat ve konsantrasyon vb.,) gerek fizyolojik olarak (hücre yenilenmesi,

hormonal, metabolik, kardiyovasküler vb.,) gerekse de fiziksel görünüm (fit

bir görünüm, sağlıklı dış görünüş, genç ve sıkı bir deri görünümü) olarak yani

her anlamda organizmayı daha canlı tutabilen bir yöntemdir.



10-14 JUNE 2020


390

Perimenopoz; kadının menopoza girmeden önceki 3-5 yıllık dönemini

nitelemektedir. Hormonal değişimlerin ve adet döngülerinde uzamaların

(düzensizlik) oluştuğu, genel olarak 40’ lı yaşlarda başlayan süreçtir.

Menopoz; Yumurtalıklardaki hormon üretiminin durduğu ve 1 yıl boyunca

adet görememe durumu ile karakterize olmuş bir dönemdir.

Postmenopoz; menopozdan sonraki süreci tanımlamaktadır. Östrojen

seviyesinde azalmalar devam ederken menopoz bulguları da devamlılığını

korur. Bu süreç 5-10 yıl arasında sürebilmektedir.

Osteoporoz, düşük kemik kütlesi ve kemik yapısının bozulması sonucu kemik

hassasiyetinin artışı ile karakterize olan kemik hastalığıdır. Erkekler ve

menopoz öncesi kadınlarda yıl içinde yaklaşık %0,25-1 düzeyinde kemik

kaybı gözlenmektedir. Perimenopozal ve postmenopozal dönemlerdeki

kadınlarda bu düzey %2-5 oranlarına kadar ulaşmaktadır. Kadınlarda

postmenopozal dönemin ilk 10 yılında total kemik kütlesinin %15’i kadarı

kaybedilmektedir. Bu kaybın %50’lik kısmı ilk yıllarda oluşmaktadır.

Kadınlardaki menopozla birlikte oluşan bu kemik kayıplarının temel sebebi

giderek azalan östrojen seviyesidir. Geç postmenopozal dönemde ise kemik

kayıplarının hızında azalma oluşur (Esen ve ark., 2005).

Klotho geni 1997' de transgenik farelerde mutasyona uğramış bir gen olarak

tanımlandı. Aşırı eksprese edildiğinde ömrü uzatabilmekle beraber bu gen

üzerindeki bozukluk sonucu ise yaşlanma benzeri fenotiplerin (sarkopeni,

bilişsel bozukluk, ateroskleroz, mineral metabolizmasında değişim,

osteoporoz, cilt atrofisi, büyüme geriliği vb.,) oluşumunu hızlandırmaktadır

(Kuro-o ve ark., 1997; Kuro-o ve ark., 2010).

Farelerde Klotho gen ekspresyonunda oluşan kusur, fare yaşamının ilk 3-4

haftasına kadar belirgin fenotipler oluşturmadığı, fakat daha sonra büyüme



10-14 JUNE 2020


391

geriliği, sarkopeni, cilt atrofisi, biliş bozukluğu, işitme bozukluğu ve motor

nöron zedelenmesine sebep olarak 2 aylık bir yaşam süreci sonunda erken

ölüme yol açtığı belirtilmiştir. Aksi durumda ise Klotho geninin aşırı eksprese

edildiği genetiği değiştirilmiş farelerde, vahşi tip farelere oranla yaşam

ömrünün daha uzun olduğu da belirlenmiştir (Min ve ark., 2007; Kawaguchi

ve ark., 1999; Ishii ve ark., 2008; Sato ve ark., 2007; Suga ve ark., 2000;

Nagai ve ark., 2003; Kamemori ve ark., 2002; Anamizu ve ark., 2005; Kurosu

ve ark., 2005; Kuro-o, 2010).

α-Klotho geni, ağırlıklı olarak böbreğin distal tübül hücrelerinde, paratiroid

bezlerinde ve beynin koroid pleksusunda eksprese edilen tek geçişli bir

transmembran glikoproteini kodlar.

Klotho geni 3 farklı formda eksprese edilmektedir;

1. Hücre içi ortamda tam olarak tespit edilemeyen görevde,

2. Fibroblast büyüme faktörü-23' ün (FGF-23 / fosfat atılımını

düzenleyen kemik türevi hormon) hücre dışında yardımcı reseptör

görevinde,

3. Plazma, beyin omurilik sıvısı ve idrarda tanımlanan çözelti formu (S-

Klotho)

(Kuro-o ve ark., 1997; Kuro-o ve ark., 2010; Kim ve ark., 2015; Imura ve

ark., 2004; Bloch ve ark., 2009; Chang ve ark., 2005).



10-14 JUNE 2020


392

Resim 1. İnsan klotho geni (A) ve bu gen üzerinden alternatif işlenme sonucu

kodlanan memran bağlı Kl proteini (B) ve salgılanan Kl proteini (C) yapısı.

Klotho geninin lokasyonu ‘LocusID-NCBI’a göre verilmiştir (Çağlayan ve

Turan, 2014).

Klotho aslında böbrekte eksprese edilir. Fakat diğer organlarda da düşük

oranlarda eksprese olduğu görülmüştür. Bunun yanı sıra, kanda, idrarda ve

beyin omurilik sıvısında da Klotho salgısına rastlanmıştır (Imura ve ark.,

2004).

Plazma Klotho konsantrasyonunun insanlarda yaş ilerledikçe azalmaya

başladığı da bildirilmiştir (Yamazaki ve ark., 2010; Matsubara ve ark., 2014).

Klotho proteininin fazla miktarda sentezlenmesi, oksidatif strese karşı direnç

kazandırarak yaşlanma sürecini yavaşlatırken yaşam ömrünü de uzatmaktadır

(Kuro-o, 2008).

Çözünür formdaki s-Klotho proteini 549 amino asitten oluşur ve yaklaşık 70

kD ağırlığındadır (Çağlayan ve Turan, 2014).



10-14 JUNE 2020


393

İnsanlarda S-Klotho plazma seviyeleri, a-Klotho gen ekspresyonunu doğru

bir şekilde gösterdiği için, S-Klotho plazma seviyeleri olağanüstü bir

yaşlanma karşıtı biyobelirteç olarak görülmektedir (Chen ve ark., 2007).

Aynı zamanda S-Klotho plazma seviyesinin kalp-damar hastalıklarına

yakalanma olasılığının düşük olması durumu ile ilişkili olduğu, buna bağlı

olarak da mortalitenin iyi bir öngörücüsü olduğu belirtilmiştir (Semba ve ark.,

2011).

Egzersizin Klotho proteini üzerindeki etkisi incelendiğinde; Bazı

çalışmalarda sağlıklı bireylerde yapılan tek bir egzersiz protokolüne yanıt

olarak S-Klotho plazma düzeylerinde anlamlı bir artış belirtilmiştir (Tan ve

ark., 2018; Mostafidi ve ark., 2016).

Postmenopozal dönemdeki kadınlarda düşük-orta şiddetlerde yapılan 3 aylık

egzersiz programı sonucunda, S-Klotho plazma seviyeleri ile fiziksel aktivite

ve fiziksel uygunluk arasındaki ilişkinin anlamlı olduğu tespit edilmiştir.

Buna ek olarak çalışmada, literatürde bu konu ile ilgili çok az şey bilindiği de

belirtilmiştir (Matsubara ve ark., 2014).

Postmenopozal kadınlarda plazma Klotho konsantrasyonu ile stiffness

(arteryel sertlik/ateroskleroz) ve aerobik egzersiz arasındaki ilişkinin

incelendiği bir çalışmada, aerobik egzersiz çalışmalarının postmenopozal

kadınlarda plazma Klotho konsantrasyonunda anlamlı bir artışa neden olduğu

ve bunun yanı sıra arteriyel sertlikte bir azalmaya neden olduğu tespit

edilmiştir (Matsubara ve ark., 2014).

Yine fareler ve yetişkin insanlar üzerinde yapılan çalışmalarda, kas gücü ile

S-Klotho plazma düzeyleri arasındaki ilişkinin pozitif yönde anlamlı olduğu

rapor edilmiştir (Phelps ve ark., 2013; Semba ve ark., 2016; Semba ve ark.,

2012).



10-14 JUNE 2020


394

Orta yaşlı sedanter yetişkinlerde yapılan bir çalışmada ise kas gücü ile S-

Klotho plazma düzeyleri arasındaki ilişkinin pozitif yönde anlamlı olduğu

gösterilmiştir (Amaro-Gahete ve ark., 2019).

Postmenopozal dönemdeki kadınlarda yaşlılık fenotiplerinin Klotho geni ile

ilişkisini araştıran bir çalışmada, beyaz ırk ve Japon kadınlar örneklem grubu

olarak seçilmiştir. Araştırma neticesinde Klotho gen polimorfizmlerinin

ırklara göre yaşlılık fenotipleri ile ilgili değişkenlik ya da ilişki göstermediği,

bunun yanı sıra menopoz sonrası yaşlı kadınlardaki kemik yoğunluğunun

menopoz öncesi ve genç menopoz sonrası kadınlara nazaran, Klotho gen

polimorfizmleri ile arasında daha kuvvetli ilişkinin olduğu rapor edilmiştir.

Bu sonuçtan yola çıkarak, Klotho geninin en yüksek kemik kütlesi veya

menopozal kemik kaybından ziyade yaşlanma ile oluşan kemik kaybının

patofizyolojisinde rol oynayabileceği belirtilmiştir (Stewart ve Ralston, 2000;

Kawano ve ark., 2002).

Sonuç olarak, Kl proteininin insan yaşamındaki yaşlılık sürecinde etkin rol

oynayarak, organizmanın yaşlılık fenotipi konusunda bilgi verici biyobelirteç

olduğu, aynı zamanda düzenli egzersiz yapanlarda Kl protein sentezinin

artarak yaşlanma sürecine olumlu etkilerde bulunduğu ve yaşlanmayı

geciktirerek yaşam ömrünü uzattığı, menopozal dönemlerin, kadın vücudu

üzerindeki hissedilir olumsuz etkilerini tolere ettiği ve egzersizle birlikte bu

protein düzeyinde artış yaratarak bu önemli süreci daha kaliteli geçirmede

önemli olduğu tespit edilmiştir. Aynı zamanda Kl gen ve protein işlevine dair

insanlar üzerinde çalışmalar artış göstermeye başlamasına rağmen sayıca

yeterli literatür bulunmamaktadır. Kl proteininin insan organizmasındaki

etkisi, egzersiz ile birlikte organizmada oluşan fizyolojik değişim süreçleri,

insan yaşamının gençlik, yetişkinlik ve yaşlılık süreçlerindeki değişimlerinin

karşılaştırılması, çalışmada yer alan kadınlara özgü oluşan yaşlılık fenotipleri



10-14 JUNE 2020


395

gibi özel alanlarda daha fazla çalışma yapılarak literatür dayanaklarının

artırılması ve sonuçların ışık tutacak noktada belli yönlerde netleşmesi bu tür

araştırmalar bakımından önemli ve gerekli olduğu düşünülmektedir.

KAYNAKÇA

Amaro-Gahete, F.J., de-la-O, A., Jurado-Fasoli, L., Gutiérrez, A., Ruiz, J.R.,

Castillo, M.J. (2019). Association of Physical Activity and Fitness With S-

Klotho Plasma Levels in Middle-Aged Sedentary Adults: the fit-ageing study.

Maturitas., 123:25-31.

Anamizu, Y., Kawaguchi, H., Seichi, A., Yamaguchi, S., Kawakami, E.,

Kanda, N., Matsubara, S., Kuro-o, M., Nabeshima, Y., Nakamura, K.,

Oyanagi, K. (2005). Klotho Insufficiency Causes Decrease of Ribosomal

RNA Gene Transcription Activity, Cytoplasmic RNA and Rough ER in the

Spinal Anterior Horn Cells. Acta Neuropathol., 109(5):457-66.

Bloch, L., Sineshchekova, O., Reichenbach, D., Reiss, K., Saftig, P., Kuro-o,

M., Kaether, C. (2009). Klotho Is a Substrate for Alpha-, Beta- And Gamma-

Secretase. FEBS Lett., 583(19):3221-4.

Chang, Q., Hoefs, S., van der Kemp, A.W., Topala, C.N., Bindels, R.J.,

Hoenderop, J.G. (2005). The Beta-Glucuronidase Klotho Hydrolyzes and

Activates The TRPV5 Channel. Science., 310(5747):490-3.

Chen, C., Podvin, S., Gillespie, E., Leeman, S.E., Abraham, C.R. (2007).

Insulin Stimulates the Cleavage and Release of the Extracellular Domain of

Klotho by ADAM10 and ADAM17. Proc Natl Acad Sci U S A.,

104(50):19796-801.

Çağlayan, E., Turan, K. (2014). Klotho Geni, Yaşlanma ve DNA

Metilasyonu. MÜSBED, 4(3):182-192.



10-14 JUNE 2020


396

Esen, E., Hakgüder, H.A., Kokino, S. (2005). Premenopozal, Perimenopozal

ve Postmenopozal Kadınlarda Hormon Profili ve DEXA Değerlerinin

İncelenmesi. Osteoporoz Dünyasından, 11(3):98-103.

Imura, A., Iwano, A., Tohyama, O., Tsuji, Y., Nozaki, K., Hashimoto, N.,

Fujimori, T., Nabeshima, Y. (2004). Secreted Klotho Protein in Sera and

CSF: implication for post-translational cleavage in release of klotho protein

from cell membrane. FEBS Lett., 565(1-3):143-7.

Ishii, M., Yamaguchi, Y., Yamamoto, H., Hanaoka, Y., Ouchi, Y. (2008).

Airspace Enlargement With Airway Cell Apoptosis in Klotho Mice: a model

of aging lung. J Gerontol A Biol Sci Med Sci., 63:1289-98.

Kamemori, M., Ohyama, Y., Kurabayashi, M., Takahashi, K., Nagai, R.,

Furuya, N. (2002). Expression of Klotho Protein in the Inner Ear. Hear Res.,

171:103-110.

Kawaguchi, H., Manabe, N., Miyaura, C., Chikuda, H., Nakamura, K., Kuro-

o, M. (1999). Independent Impairment of Osteoblast and Osteoclast

Differentiation in Klotho Mouse Exhibiting Lowturnover Osteopenia. J Clin

Invest, 104:229-237.

Kawano, K., Ogata, N., Chiano, M., Molloy, H., Kleyn, P., Spectör, T.D.,

Uchida, M., Hosoi, T., Suzuki, T., Orimo, H., Inoue, S., Nabeshima, Y.,

Nakamura, K., Kuro-o, M., Kawaguchi, H. (2002). Klotho Gene

Polymorphisms Associated With Bone Density of Aged Postmenopausal

Women. J Bone Miner Res., 17(10):1744-51.

Kim, J., Hwang, K., Park, K., Kong, I.D., Cha, S. (2015). Biological Role of

Anti-aging Protein Klotho. J Lifestyle Med., 5(1):1-6.

Kuro-o, M. (2010). Klotho. Pflugers Arch., 459(2):333-43.

Kuro-o, M. (2008). Klotho as a Regulator of Oxidative Stress and

Senescence. Biol Chem., 389(3): 233-41.



10-14 JUNE 2020


397

Kuro-o, M., Matsumura, Y., Aizawa, H., Kawaguchi, H., Suga, T., Utsugi,

T., Iwasaki, H. (1997). Mutation of the Mouse Klotho Gene Leads to a

Syndrome Resembling Ageing, Nature., 390(6655):45-51.

Kurosu, H., Yamamoto, M., Clark, J.D., Pastor, J.V., Nandi, A., Gurnani, P.,

McGuinness, O.P., Chikuda, H., Yamaguchi, M., Kawaguchi, H.,

Shimomura, I., Takayama, Y., Herz, J., Kah,n C.R., Rosenblatt, K.P., Kuro-

o, M. (2005). Suppression of Aging in Mice by the Hormone Klotho.

Science., 309(5742):1829-33.

López-Otín, C., Blasco, M.A., Partridge, L., Serrano, M., Kroemer, G. (2013).

The Hallmarks of Aging. Cell., 153(6):1194-217.

Matsubara, T., Miyaki, A., Akazawa, N., Choi, Y., Ra, S.G., Tanahashi, K.,

Kumagai, H., Oikawa, S., Maeda, S. (2014). Aerobic Exercise Training

Increases Plasma Klotho Levels and Reduces Arterial Stiffness in

Postmenopausal Women. Am J Physiol Heart Circ Physiol, 306:H348-H355.

Min, D., Panoskaltsis-Mortari, A., Kuro-o, M., Hollander, G.A., Blazar, B.R.,

Weinberg, K.I. (2007). Sustained Thymopoiesisand Improvement in

Functional Immunity Induced By Exogenous KGF Administration in Murine

Models of Aging. Blood, 109:2529-37.

Mostafidi, E., Moeen, A., Nasri, H., Hagjo, A.G., Ardalan, M. (2016). Serum

Klotho Levels in Trained Athletes. Nephrourol Mon., 8(1):e30245.

Nagai, T., Yamada, K., Kim, H.C., Kim, Y.S., Noda, Y., Imura, A.,

Nabeshima, Y., Nabeshima, T. (2003). Cognition Impairment in The Genetic

Model of Aging Klotho Gene Mutant Mice: a role of oxidative stress. Faseb

J, 17:50-52.

Nguyen, T.V., Blangero, J., Eisman, J.A. (2000). Genetic Epidemiological

Approaches to the Search for Osteoporosis Genes. J Bone Miner Res.,

15(3):392-401.



10-14 JUNE 2020


398

Phelps, M., Pettan-Brewer, C., Ladiges, W., Yablonka-Reuveni, Z. (2013).

Decline in Muscle Strength and Running Endurance in Klotho Deficient

C57BL/6 Mice. Biogerontology., 14(6):729-39.

Sato, A., Hirai, T., Imura, A., Kita, N., Iwano, A., Muro, S., Nabeshima, Y.,

Suki, B., Mishima, M. (2007). Morphological Mechanism of The

Development of Pulmonary Emphysema in Klotho Mice. Proc Natl Acad Sci

U S A, 104:2361-65.

Semba, R.D., Ferrucci, L., Sun, K., Simonsick, E., Turner, R., Miljkovic, I.,

Harris, T., Schwartz, A.V., Asao, K., Kritchevsky, S., Newman, A.B., Health

ABC Study. (2016). Low Plasma Klotho Concentrations and Decline of Knee

Strength in Older Adults. J Gerontol A Biol Sci Med Sci., 71(1):103-8.

Semba, R.D., Cappola, A.R., Sun, K., Bandinelli, S., Dalal, M., Crasto, C.,

Guralnik, J.M., Ferrucci, L. (2012). Relationship of Low Plasma Klotho With

Poor Grip Strength in Older Community-Dwelling Adults: the inchianti

study. Eur J Appl Physiol., 112(4):1215-20.

Semba, R.D., Cappola, A.R., Sun, K., Bandinelli, S., Dalal, M., Crasto, C.,

Guralnik, J.M., Ferrucci, L. (2011). Plasma Klotho and Mortality Risk in

Older Community Dwelling Adults. J Gerontol A Biol Sci Med Sci.,

66(7):794-800.

Sen, P., Shah, P.P., Nativio, R., Berger, S.L. (2016). Epigenetic Mechanisms

of Longevity and Aging. Cell., 166(4):822-839.

Stewart, T.L., Ralston, S.H. (2000). Role of Genetic Factors in the

Pathogenesis of Osteoporosis. J Endocrinol., 166(2):235-45.

Suga, T., Kurabayashi, M., Sando, Y., Ohyama, Y., Maeno, T., Maeno, Y.,

Aizawa, H., Matsumura, Y., Kuwaki, T., Kuro-o, M., Nabeshima, Y., Nagai,

R. (2000). Disruption of the Klotho Gene Causes Pulmonary Emphysema in



10-14 JUNE 2020


399

Mice. Defect in Maintenance of Pulmonary Integrity During Postnatal Life.

Am J Respir Cell Mol Biol., 22(1):26-33.

Tan, S., Chu, M.M., Toussaint, N.D., Cai, M.M., Hewitson, T.D., Holt, S.G.

(2018). High-intensity Physical Exercise Increases Serum a-klotho Levels in

Healthy Volunteers. J Circ Biomark., 7:184945441879458.

Yamazaki, Y., Imura, A., Urakawa, I., Shimada, T., Murakami, J., Aono, Y.,

Hasegawa, H., Yamashita, T., Nakatani, K., Saito, Y., Okamoto, N.,

Kurumatani, N., Namba, N., Kitaoka, T., Ozono, K., Sakai, T., Hataya, H.,

Ichikawa, S., Imel, E.A., Econs, M.J., Nabeshima, Y. (2010). Establishment

of Sandwich ELISA For Soluble Alpha-Klotho Measurement: age-dependent

change of soluble alpha-klotho levels in healthy subjects. Biochem Biophys

Res Commun., 398(3):513-8.



10-14 JUNE 2020


400

Rekreasyonel Olarak Yapılan Hemsball Oyunlarının ve

Pliometrik Antrenmanların Bazı Bileşik Motor Özellikler

Üzerine Etkileri

Mustafa Sabır BOZOĞLU1, Fatma ARSLAN1, Serdar BÜYÜKİPEKCİ2, Yalçın TÜKEL1

1Necmettin Erbakan Üniversitesi Turizm Fakültesi Rekreasyon Yönetimi Bölümü 2Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Meslek Yüksekokulu Mülkiyet Koruma ve

Güvenlik Bölümü

ÖZET

Bu çalışmada 8 haftalık hemsball ve pliometrik antrenmanlarının üniversite öğrencilerinin bazı bileşik motorik özellikleri üzerine etkisinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Çalışmaya yaş ortalaması 22,36±2,37 yıl olan (n=11) Hemsball-Pliometrik Gurubu (HPG) ile yaş ortalaması 21,08±1,08 yıl olan (n=12) Hemsball Grubu (HG) oluşturan totalde 23 üniversite öğrencisi gönüllü olarak katılmıştır. Bu çalışmada deneysel araştırma modeli kullanılmıştır. HG hemsball antrenmanlarına ek olarak 8 hafta, haftada 2 gün ve günde 20 dk pliometrik egzersiz programına katılmışlardır. Pliometrik egzersizler çift göz açık, tek göz kapalı şeklinde uygulanırken kontrol grubu sadece hemsball oynamaya devam etmiştir. Katılımcılardan Y- Balance denge, dikey ve yatay sıçrama testi, V otur uzan esneklik ve çabukluk test verileri çalışma öncesinde ve sonrasında olmak üzere öntest ve sontest şeklinde alınmıştır. Verilerin analizinde SPSS21 istatistik paket programı kullanılmıştır. Çalışmaya ait elde edilen bulgularda 8 haftalık hemsball antrenmanlarının kontrol grubunda dikey sıçrama, sağ ve sol bacağa ait anterior yönde denge gelişiminde ön-son test sonuçları arasında anlamlı değişim gösterdiği tespit edilirken, deney grubunda dikey sıçrama ve her iki bacağa ait anterior, posteromedial, posterolateral yönlerinde Y Balance denge gelişiminde anlamlı değişim meydana geldiği tespit edilmiştir. Sonuç olarak, Sekiz haftalık Hemsball antrenmanlarının pliometrik çalışmalarla desteklenerek dikey sıçrama ve dinamik denge' ye olumlu etkilerinin olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Hemsball, Y Balance Test, Rekreasyon, Pliometrik, ABSTRACT In this study, it is aimed to investigate the effect of 8-week hemsball training on some of the compound motor properties of university students. Method: 23 university students voluntarily participated in the study, which constituted the Hemsball-Pliometric group (HPG) with an average age of 22.36 ± 2.37 years (n = 11) and the Hemsball Group (HG) with an average age of 21.08 ± 1.08 years (n = 12). In addition to hemsball training, the experimental group participated in the pliometric exercise program for 8 weeks, 2 days a week and an hour a day. While the exercises were performed with one eye closed and double eyes closed, the HG continued to play only hemsball. Y-Balance balance, vertical and horizontal jump test, V sit and stretch, and quickness test data of the participants were taken as pretest and posttest before and after the study. SPSS21 statistical software was used to analyze the data. Results: In the findings of the study, it was determined that the 8-week hemsball exercises showed a


https://www.google.com/search?nfpr=1&biw=1366&bih=657&q=pliometrik&spell=1&sa=X&ved=2ahUKEwi2i__EuPPpAhXbXhUIHeRlBsAQBSgAegQICxAp



10-14 JUNE 2020


401

significant change between the control group in the control group, the anterior direction of the right and left legs, and the anterior, posteromedial, and posterolateral aspects of both legs in the experimental group. It was determined that there was a significant change in Y Balance balance development. Result: Eight weeks of Hemsball training is believed to have positive effects on vertical jump and dynamic balance, supported by pliometric studies. Key words: Hemsball, Y Balance Test, Recreation, Pliometric

GİRİŞ

Rekreasyon, bireylerin kendi istekleri doğrultusunda boş zamanlarında katıldıkları bireysel tatmin edici aktivitelerdir. Rekreasyon aktiviteleri içerisinde fiziksel egzersizi temel alan veya farklı türdeki spor branşlarının rekreatif amaçlı uygulanmasına dayanan aktivitelerin büyük bir bölümü sportif rekreasyon olarak tanımlanmaktadır ( Atasever ve Çolak 2019).

Günümüzde alışılagelmiş spor yanı sıra, rekreasyonel olarak yapılan çok yararlı olduğu halde oynayan sayısının az olduğu, insanlar tarafından fazla bilinmeyen yalnızca sporcular tarafından bilinen spor dalları da mevcuttur. Bu bağlamda rekreasyonel spor aktivitesi olarak Hemsball, HİS federasyonuna ait kapalı ve açık alanlarda her yaştan insanın oynayabileceği zevkli ve eğlenceli yeni bir spor dalıdır. Hemsball, Türkiye’de, Murat Altınay tarafından 2011’de tasarlanan ve 3 ila 93 yaş arası herkesin oynayabildiği eğlenceli ve dinamik bir oyundur. 2013 yılı başında Türkiye Cumhuriyeti Gençlik ve Spor Bakanlığı tarafından alınan kararla desteklenmektedir (Gönülateş S,2017).

Günümüzde çeşitli etkinliklerde tanıtılan ve yeni bir spor branşı olan Hemsball, oyunu, iyi derecede el-göz-ayak koordinasyonuna sahip olmayı gerektirir (Hemsball, 2011). Hemsbal oyunu ile ilgili bilimsel bulgulara literatürde az rastlanılmasına rağmen uzman ve antrenörlerden alınan görüşlere göre oyun sırasında ayakta durma, dönme, eğilme ve kalkma gibi çok yönlü hareket edilmesinden dolayı alt ekstremitenin denge, çabukluk ve esneklik v.b temel motor özelliklerinin gelişiminde etkili olabileceğini ve performansı çok yönlü etkileyebileceği belirtilmiştir (Sever ve ark 2016, Işık 2018). Sportif anlamda hareket genişliği olarak da ifade edilen esneklik, tek bir eklem ya da eklem grubunun mümkün olan en geniş açıda hareket edebilme yeteneğidir. esneklik eklemin pasif hareketi statik, kasın kasılması esnasındaki eklem hareketinin derecesi dinamik esneklik olarak tanımlanır (Dinç 2008, (Baltacı ve ark. 2003, Güler 2003,). Çabukluk sık sık, ardışık ya



10-14 JUNE 2020


402

da ardışık olmayan çeşitli hızlarda çok yönlü alanlarda çok fazla tekrar eden hareketler serisidir. Çabukluk bir oyuncunun hızını kontrol altında tutması yeteneğidir. çabukluk, verilen bir yönde hızlanan ve verilen zamanda reaksiyon gösteren bir yetenek olarak tanımlanabilir. (İleri doğru, arkaya, başlangıca yönelmiş, dikey ya da yanal) (Moreno 1994; Dişçeken O, 2017).

Hemsball oyunu için önemli motorik becerilerden biriside dengedir. Denge becerisinin sporcu veya spor yapmayan bireyler için önemi bir hayli fazladır. Sporcular için branşa özgü denge önemli avantaj sağlarken, spor yapmayan bir bireyin yaşamsal fonksiyonel-biyolojik değişimleri denge yetisindeki artışa ve azalmaya neden olabilmektedir. Hemsball oyunu dengenin oyun skorunu etkilediği tek ayak öne yana geriye doğru duruşlar v.b egzersizlerden/hareketlerden oluşmaktadır (Gönülateş ve Zorba 2017). Denge kontrolü ayakta durma ve yürüme sırasında kişilerin istemli hareketleri devam ettirebilmek için farklı durumlarda postürleri koruması dış etkilere tepki verebilmelerini ve otomatik postüral cevaplar oluşturmaları için gerekli olan önemli bir motor özelliktir ( Rejeski ve ark 2006 )Denge, statik ve dinamik sportif performanslar için gerekli olan vücut kompozisyonunu koruyabilmede önemli bir role sahiptir. (Altay, 2001; Durmuş A, 2014). Hemsball oyunu ise çok çeşitli hareketleri içerisinde barındırması nedeni ile özellikle statik başta olmak üzere genel denge performansını geliştirebilir (Gönülateş ve Zorba 2017).

Pliometrik antrenmanların denge, çabukluk, esneklik v.b motor özelliklerin üzerine etkileri farklı branşlarda yapılan çalışmalarla incelenmiştir (Bavlı 2012, Kılıç 2008, Çavdar 2006, Pancar, Biçer ve Özdal 2018, Işıldak 2020, Ibrık 2019, Uzun ve ark 2018). Pliometrik, sıçrama, atlama ve atma metotları ile yapılan antrenmanlarla sportif güç veya patlayıcılık performansı arttırma yöntemidir. Bu metot hızlı eksantrik kasılma sonucunda, güçlü kas kasılmasıyla sporcunun patlayıcı reaksiyonunu yükseltmeyi amaçlar. pliometrik uygulamalar, kasları en kısa zamanda maksimum düzeye getirecek bir dizi patlayıcı hareket biçimi olarak söylenebilir (Bayraktar, 2010; Akçınar F, 2014). Pliometrik, antrenmanlar güç ve patlayıcı kuvveti artırmak için sporcular tarafından uygulanabilir (Chu, 1998; Göktaş E, 2019). Pliometrik egzersizler alt ve üst ekstremiteye olmak üzere yerinde sıçrama antrenmanı, ayakta uzun sıçrama antrenmanı, çok yönlü atlama ve sıçrama antrenmanı, sekme antrenmanı, kasa dril antrenmanı, derinlik sıçramaları şeklinde uygulanabilir (Chu, 1992).

Bu çalışmanın amacı 8 haftalık hemsball ve pliometrik antrenmanlarının üniversite öğrencilerinin bazı bileşik motorik özellikleri üzerine etkisinin incelenmesidir.


https://scholar.google.com/citations?user=0hY4rA8AAAAJ&hl=tr&oi=sra



10-14 JUNE 2020


403

YÖNTEM

Çalışmaya yaş ortalaması 22,36±2,37 yıl olan (n=11) hemsball-pliometrik grubu (HPG) ile yaş ortalaması 21,08±1,08 yıl olan (n=12) hemsball grubunu (HG) oluşturan totalde 23 üniversite öğrencisi gönüllü olarak katılmıştır. HPG ve HG gruplarına 8 hafta süresince hemsball antrenmanı yaptırılırken HPG ye ek olarak, haftada 2 gün ve günde 20 dk pliometrik egzersiz programı uygulatılmıştır. Çalışmamızda pliometrik antrenmanlarda ayak tabanın sürekli yere temas etmesinden dolayı reaksiyon sürelerini etkileyeceği düşünüldüğünden (Uzun 2017) ayakkabı seçimine özellikle dikkat edilmiştir. Tüm antrenmanlar öncesi ve sonrası olmak üzere 10 dk ısınma ve soğuma yaptırılmıştır. HPG de hemsball antrenmanına ek olarak Pliometrik egzersizler çift göz açık, tek göz kapalı ve şeklinde uygulanırken HG hemsball oynamaya devam etmiştir. Tüm antrenmanlar Necmettin Erbakan üniversitesi rekreasyon salonunda saat 10:00 da yaptırılmıştır. Katılımcılardan Y- Balance denge, dikey ve yatay sıçrama testi, V otur uzan esneklik ve çabukluk test verileri çalışma öncesinde ve sonrasında olmak üzere ön test ve son test şeklinde alınmıştır. Katılımcılara çalışma ve yapılacak testler hakkında sözlü ve yazılı olarak bilgi verilmiş ve gönüllü olarak katılım onam formu imzalatılmıştır.

Boy, vücut ağırlığı ve BMI Hesaplanması

Boy uzunluğu, anatomik duruşta, ayaklar çıplak ve derin inspirasyonda 1 mm hassaslık derecesinde Seca 23 marka dijital boy ölçerli baskül ile cm cinsinden kaydedilmiştir. Ağırlık Ölçümü Ağırlık ölçümleri deneklerin üzerinde yalnızca forma ve şort varken, çıplak ayakla ve aç karnına gerçekleştirildi. Ağırlık ölçümleri, hassaslık derecesi 100 gr olan, Seca marka dijital boy ölçüm cihazı ile yapılmıştır. BMI Vücut ağırlığı (kg)/ Boy (m)2 formülü kullanılarak tespit edilmiştir.

Dikey ve Yatay Sıçrama Testleri

Dikey Sıçrama Testi

Denekler işaretlenmiş duvarda ulaşabildiği yükseklik ile çift ayak sıçrayarak ulaşabildiği yükseklik arasındaki fark (cm) olarak tespit edildi. Yatay Sıçrama Testi

Denekler yere işaretlenmiş çizginin arkasından, çift ayak ile ulaşabildiği en uzak noktaya sıçradı. Başlangıç çizgisi ile sporcunun çizgiye en yakın bıraktığı iz arasındaki mesafe (cm) olarak tespit edildi (Ballreich 1970, Fetz ve Konoxl 1978).




10-14 JUNE 2020


404

Yön Değiştirme Çabukluk testi

Sporcunun çabukluk ve koordinasyon yeteneğinin değerlendirildiği bu testte 3 adet koni 5 mt aralıklarla düz bir çizgi üzerine yerleştirilir. Test başlangıcında sporcular orta konide hazır durumda beklerler ve test yöneticisinin komutu ile sağ veya sol tarafa gider o yöndeki koniye dokunur sonra en uzaktaki koniye gider ve son olarak ortadaki koniye geldiğinde test sonlandırılır. Tüm gidiş ve gelişler yan kayma adımları ile maksimum hızda yapılır. Test iki tekrar şeklinde yapılarak en yüksek skor sn cinsinden kaydedilir (Kamar 2008).

V- Otur Uzan Esneklik Testi

Başlangıç çizgisi olarak 30 cm uzunluğunda düz bir hat işaretlenerek. 0,1 mm hassasiyetteki ve 60-80 cm uzunluğundaki ölçüm çizgisi ise başlangıç çizgisine dik açı ile ve her iki tarafında 30-40 cm olacak şekilde yerleştirilmiştir. Başlangıç ve ölçüm çizgisinin kesiştiği nokta “0” noktası olarak kabul edilerek bacaklar topuklardan 30 cm aralıklı olarak V şeklinde ayarlanarak 3 deneme yaptırılarak sporcunun uzandığı en yüksek mesafesi cm cinsinden kaydedilmiştir (Hui ve Yuen, 2000; PCPFS 2000).

Y-Balance denge Testi

Y-Balance denge testinde sporcular zemine anterior, posterolateral ve posteromedial yönlerinde yerleştirilmiş olan mezuraların kesiştiği '0' noktasına çıplak ayakla pozisyon almaları sağlanmıştır. Ölçüm sağ ve sol ayaklar ayrı olmak üzere bilateral yapılmıştır. Sporcuların bacak uzunluğu, supin pozisyonunda çift taraflı bir şekilde anterior superioriliak noktadan medial malleolün distal kısmına kadar ölçülerek cm cinsinden kaydedildi. Ölçüm sırasında ellerin ilyak üzerinde, tek ayak üzerinde topuk yerden kalkmayacak şekilde havadaki ayakucunun mümkün olduğunca uzak noktaya dokunması söylenmiştir. Ölçüm öncesinde sporculara test hakkında uygulamalı ve sözlü olarak bilgi verilmiştir. Ellerin ilyak üzerinden ayrılması ve topuğun yerden kalkması hata olarak kabul edilmiştir. Sağ ve sol bacak için tüm yönlere iki kez ölçüm alınmış en yüksek skor cm cinsinden kaydedilmiştir.

Y-Balance Denge Testi Skorlaması: Y- Balance denge testi, güç, esneklik, nöromüsküler kontrol, stabilite, hareket aralığı, propriyosepsiyon ve denge parametrelerinin ölçülebildiği bir testtir (Gonell, Romero & Soler,



10-14 JUNE 2020


405

2015). Sağ ve sol bacak için ölçümler bilateral olarak yapılır. Üç yönün toplam uzunluğu, bacak boyunun üç’le çarpımı ile bölünerek yüz katı ile çarpılır ve birleşik y denge testi skoru bulunur (Shaffer ve diğ., 2013). Test öncesi anatomik duruş sırasında bacak boyları iliac creast ile malleolus arası mezura ile ölçülerek ve düzeltilmiş bacak boyu hesaplanır.

Y-Balance denge testi 3 ayrı formül ile hesaplanabilir. Çalışmamızda ise 2. formül kullanılmıştır. 1. Mutlak erişim mesafesi (cm) = (Erişim 1 + Erişim 2 + Erişim 3) / 3 2. Bileşik uzanma mesafesi (%) = 3 uzanma yönünün toplamı / ekstremite uzunluğunun 3 katı * 100 3. Bağıl (normalize edilmiş) erişim mesafesi (%) = Mutlak erişim mesafesi / uzuv uzunluğu * 100 (Walker, 2016).

Hemsball ve Pliometrik Antrenman Programı

Hemsball Antrenman Programı

Hemsball antrenmanları haftada 2 gün 1 saat süresince tek ayak ve çift ayak şeklinde farklı durumlarda uygulanmıştır. Antrenman 20 dk' lık 3 bölümden oluşturulmuştur. İlk bölümde sporcular temel egzersizler (top sektirme, duvar çalışması), iinci bölümde karşılıklı pas çalışması, üçüncü bölümde ise maç yaptırılmıştır.

Pliometrik Antrenman Programı Pliometrik antrenman programı 8 hafta boyunca haftada 2 gün olmak

üzere 2 set olarak uygulanmıştır (tablo 1). Çalışmada uygulanacak antrenman programının yoğunluk, şiddeti ve kapsamı pliometrik uygulama prosüdürüne göre hazırlanmıştır (Boyle 2019). Pliometrik egzersizler olarak lateral bound and stick, hop( çift bacak sıçrama ve çift bacak yere iniş), hop (tek bacakla sıçrama, aynı ayakla yere konma), bound (tek bacakla sıçrama diğer ayakla yere iniş), skip (iki ayağın yere dokunmasıyla birlikte tek bacak sıçrama) ve bounce (çift bacak sıçrama ve çift bacak iniş) olmak üzere 5 farklı şekilde uygulanmıştır (Boyle 2019). Antrenmanlar; 1. set: iki göz açık /2. set: sağ-sol göz kapalı.

Tablo 1. Pliometrik Antrenman Programı



10-14 JUNE 2020


406

Pliometrik

Egzersizler

1.

Hafta

2.

Hafta

3.

Hafta

4.

Hafta

5.

Hafta

6.

Hafta

7.

Hafta

8.

Hafta

Lateral Bound

And Stick 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2

Hop 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2

Bound 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2

Skip 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2

Bounce 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2 8×2

İstatistiksel Analiz

Araştırma sonunda elde edilen verilerin istatistiksel olarak analiz edilmesinde ise SPSS21 paket programı kullanıldı. Grupların ön ve son testlerinin karşılaştırılmasında bağımlı t-testi, ikili grupların karşılaştırılmasında bağımsız t-testi uygulandı. Anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak alındı.

BULGULAR

Tablo 1. HG ve HPG ye ait demografik özellikler

Değişkenler Hemsball-Pliometrik

Grubu (HPG) (n=12)

Mean± S.D

Hemsball Grubu (HG)

(n=11)

Mean± S.D

Yaş 21,08±1,08 22,36±2,38

Boy uzunluğu (m) 1,69±0,11 1,72±0,05

Vücut Ağırlığı (kg) 65,08±10,92 68,48±10,83

BMI 22,64±1,944 23,12±3,31

Bacak boy uzunluğu(cm) 99,33±5,867 100,36±2,87

BMI: Body Mass Index, HG: Hemsball Grubu HPG: Hemsball-Pliometrik Grubu

Tablo 2: HPG ve HG de Dikey sıçrama, Yatay sıçrama, V-esneklik ve Y denge testi ön test skorları karşılaştırması



10-14 JUNE 2020


407

Değişkenler Grup n Mean S.D t p

Dikey sıçrama (ön test) HG 12 40,6667 8,39192

-0,944 0,356 HPG 11 43,6364 6,46951

Yatay sıçrama (ön test) HG 12 189,4167 31,41065

-0,432 0,670 HPG 11 194,3636 22,23633

V-Esneklik (ön test) HG 12 47,7500 9,04660

1,753 0,094 HPG 11 40,9091 9,66907

Çabukluk (ön test) HG 11 7,1718 ,61057

-0,627 0,538 HPG 11 7,4000 1,04038

Sağ Anterior (ön test) HG 12 64,4167 10,42251

-0,224 0,825 HPG 11 65,1818 4,66515

Sağ Posteromedial (ön test) HG 12 79,7500 9,97383

0,787 0,440 HPG 11 77,1818 4,35473

Sağ Posterolateral (ön test) HG 12 75,7500 8,01277

1,102 0,283 HPG 11 72,7273 4,47417

Sol Anterior (ön test) HG 12 63,6667 6,93258

-0,682 0,503 HPG 11 65,5455 6,21874

SolPosteromedial (ön test) HG 12 75,1667 6,20606

2,064 0,052 HPG 11 70,5455 4,25120

Sol Posterolateral (ön test) HG 12 78,5833 8,76417

0,139 0,891 HPG 11 78,0909 8,17869

p<0,05 HG: Hemsball Grubu HPG: Hemsball-Pliometrik Grubu HG ve HPG arasında dikey sıçrama, yatay sıçrama, V-esneklik ve Y

denge testi ön test karşılaştırmasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamadı (p>0.05).

Tablo 3: HG ve HPG de Dikey sıçrama, Yatay sıçrama, V-esneklik ve Y denge testi son test skorları karşılaştırması

Değişkenler Grup n Mean S.D t p

Dikey sıçrama (son test) HG 12 45,5000 10,17573 -1,158 0,260



10-14 JUNE 2020


408

HPG 11 49,4545 5,16456

Yatay sıçrama (son test) HG 12 190,5417 30,10697

-0,455 0,654 HPG 11 196,0000 27,13669

V-Esneklik (son test) HG 12 45,7500 11,71731

0,555 0,585 HPG 11 43,2727 9,44554

Çabukluk (son test) HG 12 7,6642 1,02295

0,647 0,524 HPG 11 7,4209 ,74179

Sağ Anterior (son test) HG 12 77,6667 8,44591

0,766 0,452 HPG 11 75,3636 5,51856

Sağ Posteromedial (son test) HG 12 85,2500 5,97152

1,669 0,110 HPG 11 81,4545 4,80341

Sağ Posterolateral (son test) HG 12 79,5000 7,10314

0,280 0,782 HPG 11 78,6364 7,71068

Sol Anterior (son test) HG 12 78,9167 8,86729

0,409 0,687 HPG 11 77,7273 3,95198

Sol Posteromedial (son test) HG 12 77,7500 6,38357

-0,137 0,893 HPG 11 78,0909 5,50372

Sol Posterolateral (son test) HG 12 84,5833 7,54933

-1,097 0,285 HPG 11 88,0909 7,77759

p<0,05 HG: Hemsball Grubu HPG: Hemsball-Pliometrik Grubu HG ve HPG arasında dikey sıçrama, yatay sıçrama, V-esneklik ve Y

denge testi son test karşılaştırmasında istatistiksel olarak anlamlı fark

bulunamadı (p>0.05).

Tablo 4: HG ve HPG de Dikey sıçrama, Yatay sıçrama, V-esneklik ve Y denge testi ön-son

test skorları karşılaştırması

Gruplar Değişkenler Mean n S.D t p

HG Dikey sıçrama (ön test) 40,6667 12 8,39192

-3,764 0,003* Dikey sıçrama (son test) 45,5000 12 10,17573



10-14 JUNE 2020


409

Yatay sıçrama (ön test) 189,4167 12 31,41065 -,205 0,841

Yatay sıçrama (son test) 190,5417 12 30,10697

V- Esneklik (ön test) 47,7500 12 9,04660 1,305 0,219

V- Esneklik (son test) 45,7500 12 11,71731

Çabukluk (ön test) 7,1718 11 ,61057 -1,805 0,101

Çabukluk (son test) 7,5609 11 1,00515

Sağ Anterior (ön test) 64,4167 12 10,42251 -1,482 0,001*

Sağ Anterior (son test) 77,6667 12 8,44591

SağPosteromedial (ön test) 79,7500 12 9,97383 -1,482 0,167

SağPosteromedial (son test) 85,2500 12 5,97152

Sağ Posterolateral (ön test) 75,7500 12 8,01277 -1,345 0,206

Sağ Posterolateral (son test) 79,5000 12 7,10314

Sol Anterior (ön test) 63,6667 12 6,93258 -5,833 0,000*

Sol Anterior (son test) 78,9167 12 8,86729

SolPosteromedial (ön test) 75,1667 12 6,20606 -1,244 0,239

SolPosteromedial (son test) 77,7500 12 6,38357

Sol Posterolateral (ön test) 78,5833 12 8,76417 -1,980 0,073

Sol Posterolateral (son test) 84,5833 12 7,54933

HPG

Dikey sıçrama (ön test) 43,6364 11 6,46951 -6,838 0,000*

Dikey sıçrama (son test) 49,4545 11 5,16456

Yatay sıçrama (ön test) 194,3636 11 22,23633 -,385 0,708

Yatay sıçrama (son test) 196,0000 11 27,13669

V- Esneklik (ön test) 40,9091 11 9,66907 -,902 0,388

V- Esneklik (son test) 43,2727 11 9,44554

Çabukluk (ön test) 7,4000 11 1,04038 -,081 0,937

Çabukluk (son test) 7,4209 11 ,74179

Sağ Anterior (ön test) 65,1818 11 4,66515 -5,276 0,000*

Sağ Anterior (son test) 75,3636 11 5,51856

SağPosteromedial (ön test) 77,1818 11 4,35473 -3,302 0,008*

SağPosteromedial (son test) 81,4545 11 4,80341

Sağ Posterolateral (ön test) 72,7273 11 4,47417 -2,925 0,015*

Sağ Posterolateral (son test) 78,6364 11 7,71068

Sol Anterior (ön test) 65,5455 11 6,21874 -4,763 0,001*



10-14 JUNE 2020


410

Sol Anterior (son test) 77,7273 11 3,95198

SolPosteromedial (ön test) 70,5455 11 4,25120 -4,757 0,001*

SolPosteromedial (son test) 78,0909 11 5,50372

Sol Posterolateral (ön test) 78,0909 11 8,17869 -4,089 0,002*

Sol Posterolateral (son test) 88,0909 11 7,77759

p<0,05 HG: Hemsball Grubu HPG: Hemsball-Pliometrik Grubu

Pliometrik egzersiz programının verildiği çalışma grubunda ön test ve son test skorları karşılaştırmasında, dikey sıçrama, sağ antrerior, sağ posteromedial, sağ posterolateral, sol antrerior, sol posteromedial, sol posterolateral değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık var iken (p<0.05), yatay sıçrama, V esneklik ve çabukluk değerlerinde anlamlı bir fark yoktur (p>0.05).

Hemsbol grubunda ön test ve son test skorları karşılaştırmasında dikey sıçrama, sağ antrerior, sol anterior değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık vardır (p<0.05).

TARTIŞMA VE SONUÇ

Deney ve kontrol grupları arasında dikey sıçrama, yatay sıçrama, V-esneklik ve Y denge testi ön test karşılaştırmasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır (p>0.05). Deney ve kontrol grupları arasında dikey sıçrama, yatay sıçrama, V-esneklik ve Y denge testi son test karşılaştırmasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır (p>0.05). Pliometrik egzersiz programının verildiği çalışma grubunda ön test ve son test skorları karşılaştırmasında, dikey sıçrama, sağ antrerior, sağ posteromedial, sağ posterolateral, sol antrerior, sol posteromedial, sol posterolateral değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık var iken (p<0.05), yatay sıçrama, V esneklik ve çabukluk değerlerinde anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir (p>0.05). Kontrol grubunda ön test ve son test skorları karşılaştırmasında dikey sıçrama, sağ antrerior, sol anterior değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık olduğu bulunmuştur (p<0.05).

Dinamik denge ve koordinasyon yeteneği gelişim aşamasında motor beceri performansı için çok önemlidir (Işık M, Zorba E 2018). Düzenli ve programlı yapılan plyometrik antrenmanlar futbol, basketbol, voleybol ve hentbol gibi branşlarda performansı olumlu yönde etkilediği belirtilmektedir (Reyment ve ark 2006).



10-14 JUNE 2020


411

Çimen (2019), Kadın voleybol oyuncularda altı haftalık pliometrik egzersizlerin koşu, sıçrama, fırlatma ve dinamik denge kapasiteleri üzerine etkisini araştırdığı çalışmada, deney grubuna klasik voleybol antrenmanının yanında haftada 2 gün toplam 6 hafta pliometrik antrenman uygulanmış, kontrol grubuna klasik voleybol antrenmanı uygulamış, deney grubunda ön test ve son test değerleri arasında dikey sıçrama değişkeninde ve Y denge testinde sağ anterior ve posteromedial ile sol anterior, posteromedial ve posterolateral değerlerinde istatiksel olarak anlamlı farklılık bulmuş, aynı çalışmada gruplar arası dikey sıçrama değerinde de anlamlı farklılık bulduğu belirtilmektedir. Çalışmamızda HG ve HPG de sağ ve sol antrerior parametrelerinde grup içi ön test ve son test değerleri istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0,05). HPG grubunda sağ ve sol posteromedial ve posterolateral parametrelerinin ön test ve son test değerlerinin anlamlı bulunması, hemsball oyununda sağa ve sola salınımın pliometrik antrenmanlar ile desteklenmesiyle oyun performansına olumlu etki edebileceği düşünülebilir.

Bouteraa ve ark. (2020) kadın basketbolcularda 8 haftalık kombine

plyometrik ve denge egzersizlerinin fiziksel uygunluk parametrelerine etkisini araştırdıkları çalışmada, sadece baskın tarafta yapılan Y denge testinde, çalışma grubundaki her üç yönde de (anterior, posteromedial, posterolateral) önemli artışlar bulunduğu bildirilmektedir.

Asadi ve ark. (2015) basketbol oyuncularında haftada 2 gün boyunca 6 hafta boyunca denge parametresi üzerine verilen plyometrik antrenmanın etkilerinin baskın taraftaki yıldız denge testini kullanmıştır. Eğitim sonunda, çalışma grubunda posteromedial ve posterolateral yönler dışında tüm yönlerde bir artış gözlenmiştir.

Bu çalışmada HG ve HPG grup içi ön test ve son testler arasında dikey sıçrama parametresinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmuştur. Öte yandan (Pancar, ve ark. 2018) Hentbolcularda 8 haftalık pliometrik antrenman uygulanan grupta dikey sıçrama ön test ve son test değerlerinde anlamlı farklılıkların bulunduğunu, sadece hentbol antrenmanı yapan grupta dikey sıçramada anlamlı farklılığın bulunmadığını belirtmişlerdir. Çalışmamızda her iki grubunda anlamlı farklılığın görülmesi, sporcu olmayan gönüllü üniversite öğrencilerinin rekreatif olarak çalışmamıza katılmasından kaynaklanabilir. Bu bağlamda, hemsball antrenmanlarının sedanter bireylerde dikey sıçrama değerlerinin geliştirilebileceği söylenebilir.



10-14 JUNE 2020


412

Kristicevic ve Krakan (2016), voleybolcular üzerinde yaptığı çalışmada, haftada 1 gün 5 hafta süren Plyometrik egzersiz antrenmanı ile çalışma grubunun dikey sıçramasında bir artış olduğunu ve kadın voleybolcularda deney grubuna göre kontrol grubunda belirgin bir iyileşme olmadığını bildirmişlerdir.

Pereira ve ark. (2011), yaptıkları çalışmada kadın voleybolcularda plyometrik egzersiz antrenmanının dikey sıçrama üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Çalışma grubuna 8 hafta, haftada 2 gün boyunca Plyometrik egzersiz antrenman programı uygulanmış ve her iki grup aynı anda kuvvet ve klasik antrenman programlarına devam etmiştir. Çalışma grubunda dikey sıçrama artmış ve kontrol grubunda değişiklik görülmemiştir.

Bu çalışmada, grup içi ve gruplar arası yatay sıçrama parametresinde anlamlı fark tespit edilmemiştir. 8 hafta boyunca haftada 3 gün pliometrik antrenman uygulanan bir çalışmada, grup içi kontrol ve deney gruplarında yatay sıçrama değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuşken, gruplar arasında son test değerlerinde yatay sıçramada istatistiksel bir farklılık bulunmadığı bildirilmiştir (Çimenli ve ark. 2016). 4 hafta pliometrik antrenman, 4 hafta denge antrenmanı yaptırılan 24 erkek futbolcuda, pliometrik antrenman ve denge antrenmanı denge parametrelerini iyileştirse de, 4 haftalık denge antrenmanından sonra 4 hafta pliometrik antrenman uygulaması denge ve yatay sıçrama değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık olduğu ve Y denge testi ve yatay sıçramanın daha da iyi geliştiğini belirtmişlerdir (Hammami ve ark 2016).

Sever ve ark (2016) Hemsball antrenmanlarının reaktif çeviklik, denge ve dikey şıçrama üzerine etkilerini araştırdıkları çalışmada, haftada 3 gün günde 1 saat toplam 8 hafta antrenman uygulamışlardır. Çalışma sonunda stork denge testinde istatistiksel anlamlı farklılık bulunurken, dikey sıçrama testinde ve çeviklik testinde istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmadığını bildirmişlerdir .

Sonuç olarak, Sekiz haftalık Hemsball antrenmanlarının pliometrik çalışmalarla desteklenerek dikey sıçrama ve dinamik dengeye olumlu etkilerinin olduğu düşünülmektedir.

KAYNAKLAR

Açıkada C, Ergen E. (1990) Bilim ve Spor. Büro-Tek Ofset Matbaacılık, Ankara.



10-14 JUNE 2020


413

Altay, F. (2001). Ritmik jimnastikte ki farklı hızda yapılan chaine rotasyon sonrasında yan denge hareketinin biyomekanik analizi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Atasever, T., Çolak, E. (2019). Kocaeli Üniversitesi Umuttepe Yerleşkesinde Görev Yapan Akademik Personellerinin Sportif Alışkanlık ve Rekreasyon Hakkında Görüşlerinin ve Beklentilerinin Araştırılması. Spor ve Rekreasyon Araştırmaları Dergisi, 1(1), 21-34.

Baltacı G, Un N, Tunay V, Besler A, Gerçeker S. (2003) Comparison of three different sit and reach tests for measurement of hamstring flexibility in female university students, Br J Sports Med;37(1): 56-59.

Bavlı Ö (2012). Basketbol Antrenmanıyla Birleştirilmiş Pliometrik Çalışmaların Bazı Biyomotorik Özellikler Üzerine Etkisinin İncelenmesi Pamukkale Journal Of Sport Sciences 2012, Vol.3, No.2, Pg:90-100.

Bayraktar I. (2006), Farklı Spor branşlarında pliometrik. Ankara. Bouteraa, I., Negra, Y., Shephard, R. J., & Chelly, M. S. (2020). Effects of combined

balance and plyometric training on athletic performance in female basketball players. The Journal of Strength & Conditioning Research, 34(7), 1967-1973.

Boyle M (2019). Yeni Sporda Fonksiyonel Antrenman. 2. Baskı.Editörler Çiğdem Bulgan, Mustafa Arslan Başer, Spor Yayınevi Ve Kitabevi.Ankara. 175-192.

Chu, D.A. (1992). Jumping into plyometrics. USA: Leisure Press. Çavdar K (2006). Pliometrik antrenman yapan öğrencilerin sıçrama performanslarının

incelenmesi. yüksek lisans tezi. marmara üniversitesi. istanbul. Çimen, S.N. (2019). Kadın voleybol oyuncularda altı haftalık pliometrik egzersizlerin

koşu, sıçrama, fırlatma ve dinamik denge kapasiteleri üzerine etkisi. Yeditepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Spor Fizyoterapisi Programı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.

Çimenli, Ö., Koç, H., Çimenli, F., & Kaçoglu, C. (2016). Effect of an eight-week plyometric training on different surfaces on the jumping performance of male volleyball players. Journal of Physical Education and Sport, 16(1), 162.

Dinç C. (2008) Sporcu yaralanmalarında korunma, İstanbul Fizik Tedavi Rehabilitasyon Eğitim Araştırma Hastanesi, Klinik Gelişim, İstanbul,2008;57

Dişçeken O (2017). Tenisçilerde çeviklik antrenmanlarına yeni yaklaşımlar. gazi kitap evi. ankara.

Durmuş A (2014). Kadın Basketbolcularda Kangoo Jumps Ayakkabıları İle Antrenmanın Denge, Bacak Kuvveti Ve Şut Atışı Oranına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi Ve Spor Anabilim Dalı. Mersin.

Gonell, A. C., Romero, J. A. P., & Soler, L. M. (2015). Relationship between the Y balance test scores and soft tissue injury incidence in a soccer team. International journal of sports physical therapy, 10(7), 955.

Gönülateş S, Zorba (2017). Her Yaş İçin Spor Hemsball. Akademisyen Kitabevi. Ankara. 87-89.

Güler D. (2003). 8-10 Yaş grubu erkek çocuklarda AAHPERD fiziksel uygunluk test bataryasının sosyoekonomik düzey ile ilişkilendirilmesi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.

Hammami, R., Granacher, U., Makhlouf, I., Behm, D. G., & Chaouachi, A. (2016). Sequencing effects of balance and plyometric training on physical performance in youth soccer athletes. The Journal of Strength & Conditioning Research, 30(12), 3278-3289.


http://dspace.marmara.edu.tr/handle/11424/29389

http://dspace.marmara.edu.tr/handle/11424/29389



10-14 JUNE 2020


414

Ibrık, A. (2019). Adölesan taekwondo sporcularında pliometrik eğitiminin fiziksel uygunluk parametrelerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Hasan Kalyoncu Üniversitesi Fizyoterapi Ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı. Gaziantep. 1-62

Işık M & Zorba E (2018): The effects of hemsball on the motor proficiency of students with intellectual disabilities, International Journal of Developmental Disabilities.

Işıldak K (2020). Plyometrik Antrenmanların Çabukluk, Dikey Sıçrama ve Durarak Uzun Atlama Performansı Üzerine Etkisi. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi. 3(1); 36-44.

Kamar A (2008). Sporda yetenek beceri performans testleri. 2.baskı. Nobel yayın evi. Ankara. 44

Kılıç MN (2008). Futbol Takımları Altyapı Oyuncularına Uygulanan Pliometrik Antrenman Programının Fiziksel Uygunluk Düzeylerine Etkileri ( Erzurumspor Örneği ). Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Spor Sağlık Bilimleri Anabilim Dalı. Erzurum.

Krističević, T., Krakan, I., & Baić, M. (2016). Effects of short high impact plyometric training on jumping performance in female volleyball players. Acta Kinesiologica, 10(Suppl. 1), 25.

Moreno E. Defining and developing quickness in basketball-part I. Strength and Conditioning, 1994; 16(6): 52-53.

Pancar, Z, Biçer, M, ve Özdal, M. (2018). 12–14 yaş grubu bayan hentbolculara uygulanan 8 haftalik pliometrik antrenmanlarin seçilmiş bazi kuvvet parametrelerine etkisi. Spor ve Performans Araştırmaları Dergisi, 9(1), 18-24.

Pehlivan, Z. (1997). 1995-1996 Sezonunda, Türkiye 1.Deplasmanlı Bayanlar Basketbol, Hentbol ve Voleybol Liglerinde Şampiyon Olan Sporcuların Fiziksel ve Fizyolojik Özelliklerinin Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

Pereira, A., M Costa, A., Santos, P., Figueiredo, T., ve Vicente João, P. (2015). Training strategy of explosive strength in young female volleyball players. Medicina, 51(2), 126-131.

Rejeskı, W. J., & Brawley, L. R. (2006). Functional health: innovations in research on physical activity with older adults. Medicine & Science in Sports & Exercise, 38(1), 93-99.

Reyment C. M. Bonis M. E. Lunquist J. C. Tice B. S. Effects of A Four Week Plyometric Training Program on Measurements of Power in Male Collegiate Hockey Players: J. Undergrad Kin. Res, 2006, 1(2): 44-62

Sever, O., Gonulates, S., Bayraktar, A., Zorba, E., Gerek, Z., & Ipekoglu, G. (2016). The effect of 8-week hemsball training on balance, reactive agility and lower extremity strength. Turkish Journal of Sport and Exercise, 18(3), 78-83.

Shaffer, S. W., Teyhen, D. S., Lorenson, C. L., Warren, R. L., Koreerat, C. M., Straseske, C. A., & Childs, J. D. (2013). Y-balance test: a reliability study involving multiple raters. Military medicine, 178(11), 1264-1270.

The effects of plyometric type neuromuscular training on postural control performance of male team basketball players. The Journal of Strength & Conditioning Research, 29(7), 1870-1875.

Uzun A, Aydos L, Kaya M, Yüksel MF, Pekel HA (2017). Elit Orta Mesafe (800-1500 M) Koşucularında Ayak Tabanı Basınç Dağılımlarının Araştırılması. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi Ve Spor Bilimleri Dergisi. 11(1).

Uzun A, Karakoç Ö, Göksu ÖC, Yüksek S (2018). Pliometrik Antrenmanların Judocularda Statik Denge Üzerine Etkisi İÜ Spor Bilimleri Dergisi 2018, 8:(1); 49-57.

Walker O. (2016). Y Balance Test. Erişim adresi: https://www.scienceforsport.com/y-balance-test/.



10-14 JUNE 2020


415

Yıldırım İ (2009). Elit Düzey Erkek Hentbol Takım Oyuncularının Antropometrik Özelliklerinin Dikey Ve Yatay Sıçrama Mesafesine Etkisi Saglık Bilimleri Enstitüsü Anatomi Anabilim Dalı Doktora Tezi ,Afyon Kocatepe Üniversitesi.

Zorba E. Elit hentbolcularda bazı fiziksel uygunluk parametreleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. International Journal of Science Culture and sport, 2014; 2(5):68-76.



10-14 JUNE 2020


416

Öğretim Elemanlarının Serbest Zaman Aktivitelerine

Yönelik Tutumları Academic Staff’s Attitudes towards

Leisure Activities

1Özden Tepeköylü Öztürk, 2Mümine Soytürk

1Pamukkale Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi

2Celal Bayar Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi

ABSTRACT Attitudes are closely related to the behaviour we perform regarding attitude objects. Therefore, the aim of the study is to determine the attitudes of the academic staff towards leisure activities. In addition, the study also examined differences between the variable according to gender and academic title, and correlations between age and leisure time participation duration. Quantitative techniques are used in the research. It is a descriptive study. The study sample consisted of a total of 263 (Xage=36.96±7.31) academic staff, including 95 faculty members, 119 lecturer and 49 research assistant. Data collection tools used in the study included the “Leisure Attitude Scale” developed by Beard and Ragheb (1982), and adapted to Turkish by Akgül and Gürbüz (2011); and the “Personal Information Form” developed by the researchers. Data were evaluated using the t-testi, MANOVA and Pearson correlation analysis methods. According to the findings, it was determined that lecturers like leisure activities, think positively about the activities, but show moderate leisure time behaviour. Additionally, it can be said that their leisure attitudes are positive. It is observed that female academic staff show a more positive cognitive and affective attitudes towards leisure time activities than male academic staff, but do not reflect this attitude to behavioural dimension. No significant difference was found according to the academic title. It was observed that there was no significant relationship between the ages of the academic staff and their leisure time attitudes and sub-dimensions. It was determined that as the leisure time attitude score increased, participation in leisure activities increased too. Besides, the positive attitude brought with it the desire to spare more time for leisure activities. The causes of the findings were discussed in affective, cognitive and behavioural dimensions. Key Words: GİRİŞ

Temel amaçları arasında bir ülkenin nitelikli yetişmiş insan gücünü sağlamak olan üniversiteler (Ortaş, 2005) aynı zamanda bilimsel araştırmalar yapmakta bu sayede yeni bilgi ve teknolojiler ortaya koymaktadır (Yüksel, 2020). Üniversiteler bu amaçları gerçekleştirirken her biriminde çalışan bireylerin örgütsel düzeydeki duygu, düşünce ve davranışları kurumsal amaçların gerçekleştirilebilmesi için önemli bir konu alanı olarak değerlendirilebilir. Örgütsel düzeydeki duygu, düşünce ve davranışlar ise bireylerin içsel



10-14 JUNE 2020


417

yapısından kaynaklanan duygu, düşünce ve davranışlarla etkileşim içindedir. Üniversite çalışanları olarak öğretim elemanları da üniversitelerin kurumsal yapısından etkilenen aynı zamanda yönetsel ve eğitimsel süreçleri etkileyen önemli bir insan kaynağıdır. Bu nedenle öğretim elemanlarının her anlamdaki duygu, düşünce, davranışları ve bu üç olguyu içinde barındıran tutumlarını incelemek önemli bir çalışma konusu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada da farklı parametreleriyle iş yaşamını etkileyen serbest zaman (Choi ve Yoo, 2017) üzerinde durulmuş ve öğretim elemanlarının serbest zaman aktivitelerine yönelik tutumları incelenmiştir. Tutum, Smith (1968)’e tarafından “bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan bir eğilimdir” şeklinde tanımlanmıştır (Kağıtçıbaşı, 2006:102). Tutumlar olumlu ya da olumsuz bir form alırlar. Ayrıca doğrudan gözlemlenemediği için, doğrudan gözlemlenebilir eylemlerle değerlendirilebilmektedirler (Ajzen, 2011:3). Duygu, düşünce ve davranış olmak üzere üç unsurdan oluşan tutum, bu üç unsur aynı anda güçlü bir şekilde var olduğunda kuvvetli bir hal almaktadır. (Kağıtçıbaşı, 2006:103). Bu çalışma kapsamında tutumun tanımında bahsedilen psikolojik obje olarak serbest zaman ele alınmıştır. Serbest zaman yaşam içinde insanla ilgili faktörlerle yakından ilişkili bir parametre olarak ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda bireylerin, özellikle insanlarla yoğun ilişkiler içinde bulunan meslek gruplarının serbest zaman davranışlarının nasıl olduğu önemlidir. Bir objeye yönelik hissedilen olumlu duygular ve düşünceler ne kadar güçlüyse o objeye yönelik istikrarlı eylem gerçekleştirme olasılığı da o denli yüksektir düşüncesinden yola çıkarak (Pehlivan, 2010), serbest zamanla ilgili olumlu düşünce ve duyguya sahip bireylerin serbest zaman aktiviteleriyle ilgili daha çok eylem gerçekleştirecekleri fikrini uyandırmaktadır. Serbest zaman aktivitelerine katılım bu çalışmanın araştırma grubu olan öğretim elemanlarının da içinde bulunduğu stres altındaki çalışma gruplarında işle ilgili stresle başa çıkma becerisini olumlu etkilemekte (Alla, Olubayo-Fatiregun ve Adeniran, 2007), iş yaşamıyla ilgili doyum ve verimliliği arttırmakta (Choi ve Yoo, 2017), tükenmişliği etkilemektedir (Hoeksma ve Ark., 1994). Bu nedenle bu çalışmanın amacı öğretim elemanlarının serbest zaman aktivitelerine yönelik tutumlarının belirlenmesidir. Ayrıca çalışmada cinsiyet ve akademik unvana göre farklar; yaş ve serbest zaman aktivitelerine ayrılan ve ayrılmak istenen süreye göre de ilişkiler incelenmiştir. MATERYAL ve YÖNTEM

Araştırma Deseni ve Örneklem



10-14 JUNE 2020


418

Bu araştırmada nicel araştırma teknikleri kullanılmıştır. Betimsel bir çalışmadır. Araştırmaya kolayda örnekleme tekniğiyle belirlenen 121 kadın (Xyas=34,14±86,55) ve 142 erkek (Xyas 39,37±7,07) olmak üzere üniversitede fakülte ve yüksekokulların faklı bölümlerinde çalışan 263 (Xyas 36,96, ±7.31) öğretim elemanı gönüllü olarak katılmıştır. Çalışma grubunda 95 öğretim üyesi, 119 öğretim görevlisi ve 49 araştırma görevlisi bulunmaktadır. Veri Toplama Araçları

Çalışmada veri toplama araçları Beard ve Ragheb (1982) tarafından geliştirilen Akgül ve Gürbüz (2011) tarafından Türkçeye uyarlanana “Boş Zaman Tutum Ölçeği” ve araştırmacılar tarafından geliştirilen “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır. Boş Zaman Tutum Ölçeği (BZTÖ): Ölçek 36 maddeden oluşmaktadır. Duyuşsal, bilişsel ve davranışsal olmak üzere 3 alt boyutu vardır. 5’li likert tipi olan ölçekte cevaplar “Kesinlikle Katılıyorum (5)”dan, “Kesinlikle Katılmıyorum (1)”a doğru sıralanmıştır. Türkçe formunda yer alan maddelerin faktör yüklerinin .412 ile .814 arasında değiştiği belirlenmiştir. Yapılan analizler sonucunda, ölçeğin iç tutarlılık katsayılarının. .81 ile .92 arasında değiştiği anlaşılmıştır. Ölçeğin toplam güvenirlik katsayısı ise .97 olarak bulunmuştur. Bu çalışma kapsamında yapılan güvenirlik analizi olarak cronbach alpha ölçeğin geneli için .95’dir.

Kişisel Bilgi Formu (KBF) Araştırmanın bağımsız değişkenlerine ilişkin bilgiler araştırmacılar tarafından oluşturulan “Kişisel Bilgi Formu” ile belirlenmiştir. Verilerin Toplanması

Verileri toplamak için gerekli kurumlardan resmi izinler alınmıştır. Ölçme araçları araştırmacılar tarafından yüz yüze açıklamalar yapılarak elden dağıtılmış ve aynı şekilde toplanmıştır.

Verilerin İstatistiksel Analizi

Veriler frekans, aritmetik ortalama, standart sapma; t-testi, pearson korelasyon ve MANOVA analizi istatistiki test teknikleri kullanılarak değerlendirilmiştir. Cinsiyete göre SZTÖ alt boyutları ve toplam puanındaki farklar için t-testi, akademik unvana göre karşılaştırmalarda MANOVA testi ve yaş, serbest zamana ayırdıkları ve ayırmak istedikleri süre arasındaki ilişkileri incelemek için pearson korelasyon analizi kullanılmıştır. Verilerin parametrik testlerin ön şartlarını sağlayıp sağlamadığına çarpıklık ve basıklık (verilerin normal dağılım durumu) değerleri ve levene testi incelenerek karar verilmiştir. MANOVA analizinde gruplar boyunca bağımlı değişkenlerin



10-14 JUNE 2020


419

kovaryans matrislerinin eşit olduğu varsayımı için Box’s Testi yapılmıştır. Aynı analizde bağımsız değişkendeki gruplara göre bağımlı değişkenlerin ortalamalarındaki farklılığı test etmek için Wilks’ Lambda Testi kullanılmıştır Çalışmada kullanılan ölçeğin araştırma kapsamındaki güvenirliğini belirlemek için de cronbach alpha iç tutarlık katsayıları hesaplanmıştır. Tip 1 hata %5 olarak kabul edilmiştir. BULGULAR

Tablo1: Öğretim elemanlarının serbest zamana yönelik tutumlarına ilişkin betimsel istatistik sonucu n Min. Max. X Std. Hata Duyuşsal 263 1.00 5.00 4.37 .63 Bilişsel 263 1.25 5.00 4.19 .60 Davranışsal 263 1.25 5.00 3.83 .70 SZT Toplam 263 1.56 5.00 4.13 .55

Tablo1 incelendiğinde öğretim elemanlarının serbest zamana yönelik tutum puanlarının ortalamanın üstünde olarak oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Alt boyutlara ilişkin puanlara bakıldığında en yüksek puanın duyuşsal alt boyutta en düşük puanın ise davranışsal alt boyutta olduğu belirlenmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde serbest zamana yönelik olumlu tutumlarının olduğu söylenebilmektedir. Tablo2: Öğretim elemanlarının cinsiyet faktörüne göre serbest zamana yönelik tutumlarını gösteren t-testi sonucu

SZT Cinsiyet N X ss sd t p

Duyuşsal Kadın 121 4.54 .47 261 4.27 .000*

Erkek 142 4.22 70

Bilişsel Kadın 121 4.31 .50 261 3.054 .002*

Erkek 142 4.08 65

Davranışsal Kadın 121 3.87 .71 261 .794 .428

Erkek 142 3.80 70

SZT Toplam Kadın 121 4.24 .46 261 3.062 .002*

Erkek 142 4.03 60

P<0.05 Tablo2’ye göre, öğretim elemanlarının serbest zamana yönelik tutum ölçeği duyuşsal ve bilişsel alt boyutları ve toplam puanında cinsiyet faktörüne anlamlı bir farklılık olduğu görülürken davranışsal alt boyutunda istatistiksel



10-14 JUNE 2020


420

olarak anlamlı bir fark olmadığı görülmüştür. Buna göre, öğretim elemanlarının serbest zamana yönelik tutum ölçeği duyuşsal ve bilişsel alt boyutları ve toplam puanında kadın öğretim elemanlarının puanlarının, erkeklere göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Tablo 3: Öğretim elemanlarının akademik ünvanlarına göre serbest zaman aktivitelerine yönelik tutum alt boyutlarındaki farklılıkları incelemeye ilişkin MANOVA testi sonuçları

Varyansın Kaynağı

Bağımlı Değişken

KT sd KO F p Ƞp2

1Akademik Unvan

Duyuşsal .911 2 .456 1.135 .323 .009 Bilişsel .021 2 .010 .029 .972 .000

Davranışsal .231 2 .115 .229 .796 .002 P>0.05 1Öğretim üyeleri, öğretim görevlileri ve araştırma görevlileri olmak üzere 3 grup olarak elealınmıştır. Analiz sonuçları akademik unvanın öğretim elemanlarının serbest zaman aktivitelerine yönelik tutum ölçeği (SZTÖ) alt boyutlarında istatistiki olarak anlamlı bir fark yaratmadığını göstermektedir (Wilks’ Lamda=.978, F=.974, p=.442) Tablo 4: Öğretim elemanlarının yaşları, serbest zaman aktivitelerine (SZA) ayırdıkları haftalık süre ve ayırmak istedikleri süre ile SZTÖ arasındaki ilişkilerin belirlenmesine yönelik pearson korelasyon analizi

n=263 Yaş SZA Ayrılan Süre (Hafta/Saat)

SZA Ayrılmak İstenen Süre (Hafta/Saat)

SZTÖ

-.059

.134*

.182**

*p<0.05 (2-tailed) **p<0.01 (2-tailed) Tablo 4 incelendiğinde öğretim elemanlarının yaşlarıyla serbest zaman aktivitelerine yönelik tutumları arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığı ancak SZA’ya ayırdıkları ve ayırmak istedikleri süre ile zayıf fakat pozitif bir ilişki olduğu görülmüştür. Buna göre serbest zaman aktivitelerine yönelik tutumun olumlu yönde değişmesi serbest zamana katılım süresini ve daha fazla zaman ayırma isteğini arttırmaktadır. TARTIŞMA

Araştırma bulguları öğretim elemanlarının serbest zaman aktivitelerine yönelik tutum puanlarının ve alt boyut puanlarının ortalamanın üzerinde yüksek olduğunu göstermektedir. Buna göre öğretim elemanlarının serbest



10-14 JUNE 2020


421

zaman aktivitelerine yönelik olumlu tutuma sahip oldukları söylenebilmektedir. Alt boyutlar kapsamında tutumun literatürde belirtilen öğelerine göre yapılan değerlendirmede ise duyuşsal olarak serbest zaman aktivitelerini sevdikleri ve ilgilendikleri; bilişsel olarak olumlu düşündükleri ve faydalarını bildikleri ancak aynı oranda eylemsel olarak davranışa dökemedikleri gözlemlenmiştir. Benzer bir meslek grubu olarak öğretmenler üzerinde yapılan çalışmalarda da benzer bulgulara ulaşılmış, öğretmenlerin de davranışsal boyutta bilişsel ve duyuşsal boyutta gösterdikleri olumlu duygu ve düşünceler kadar serbest zaman aktivitelerine katılamadıkları görülmüştür (Ustun ve ark., 2017; Tepeköylü-Öztürk, Soytürk ve Ilgar-Doğan, 2019). Sabancı (2016) öğretim elemanlarının serbest zaman aktivitelerine ilgi duyduklarını ancak aynı oranda katılamadıklarını belirtmiştir. Aydoğan ve Gündoğan (2006) da öğretim elemanlarının iş dışı zamanlarında genel olarak iş ile ilgili aktivitelerle yani bilimsel çalışmalarına devam etme ve bilimsel kitap ve dergi okuma aktiviteleriyle geçirdiğini söylemişlerdir. Öğretim elemanlarının cinsiyetlerine göre serbest zaman aktivitelerine yönelik tutum ölçeği bilişsel, duyuşsal alt boyutlarında ve toplam tutum puanlarında kadınların erkeklere göre daha olumlu tutum gösterdikleri ancak davranışsal boyutta ise cinsiyetler arası bir fark olmadığı görülmüştür. Handerson ve Ark. (1996) erkeklerin ve kadınların sosyal ortamda karşılaştıkları durumların farklı olduğunu ve buna bağlı olarak serbest zamanlarında geçirdikleri faaliyetlerin de farklılık gösterebildiğini belirtmişlerdir. Akgül (2011) de farklı kültürlerde cinsiyetle ilgili farklı bulgulara ulaşılabildiğini belirtmiştir. Akademik unvana göre değerlendirildiğinde öğretim üyeleri, öğretim görevlileri ve araştırma görevlilerinin serbest zamanla ilgili benzer düzeyde bilgi sahibi olduğu (bilişsel boyut), benzer düzeyde ilgi duydukları ve sevdikleri (duyuşsal boyut) ve benzer düzeyde katılabildikleri (davranışsal boyut) görülmektedir. Başka bir deyişle akademik unvan öğretim elemanlarının serbest zaman etkinliklerine yönelik tutumlarında anlamlı bir fark yaratmamıştır. Bu durum öğretim elemanlarının unvanları ve bununla beraber görev ve sorumlulukları farklılaşsa da iş yüklerinin benzer düzeyde olmasına bağlanabilir. Ayrıca araştırmanın yapıldığı üniversite şehir merkezinde bulunan bir yerleşke üniversitesi olduğundan unvan fark etmeksizin tüm öğretim elemanları serbest zaman imkânlarına eşit düzeyde ulaşabilmektedir. Araştırma bulguları yaş değişkeniyle serbest zamana yönelik tutum arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığını göstermektedir. Tepeköylü-Öztürk, Soytürk, Ilgar-Doğan (2019)’ın öğretmenler üzerinde yaptığı çalışmada da yaş



10-14 JUNE 2020


422

değişkeniyle serbest zamana yönelik tutum arasında bir ilişki bulunmamıştır. Ancak tutum puanı arttıkça serbest zamana ayrılan sürenin ve ayrılmak istenen sürenin de arttığı görülmüştür. Yapılan araştırmalarda tesis, zaman ve ulaşım yetersizliğinin öğretim elemanlarında serbest zaman engelli yarattığını belirtmektedir (Sabancı, 2016). Araştırmanın yapıldığı kampüs üniversitesi bu gibi olumsuzlukları barındırmamakta tesis, zaman ve ulaşım anlamında kolaylıkları bulunmaktadır. Bu nedenle öğretim elemanlarının olumlu yönde değişen tutumlarıyla beraber serbest zamana daha çok vakit ayırabildikleri düşünülmektedir. SONUÇ ve ÖNERİLER Sonuç olarak; öğretim elemanlarının serbest zamana yönelik bilgi, inanç, algı, duygu, düşüncelerinin oldukça olumlu olduğu, serbest zaman aktivitelerinden hoşlandıkları ancak aynı oranda bu aktivitelere katılamadıkları görülmektedir. Bu bağlamda davranışsal boyuttaki çalışmaların arttırılması nedenlerin açıklanması konusunda daha ayrıntılı bilgi sağlayacaktır. Ayrıca üniversitelerde daha çok öğrenciler için planlanan serbest zaman etkinlerinin öğretim elemanları için de arttırılmasının katılımı teşvik edeceği düşünülmektedir. KAYNAKLAR

Ajzen, I. (2011). Attitudes Personality and Behaviour. 2nd Edition. Open University Press. New York, USA

Alla, J.B.; Olubayo-Fatiregun, M.A.; Adeniran, S.A. (2007). Leisure : an escape route from work-related stress among lecturers, bankers and hospital workers in Ile-Ife metropolis, Nigeria: recreation and leisure. African Journal for Physical Health Education, Recreation and Dance, Vol:13(1) pp. 91-102

Aydoğan, İ. ve Gündoğan, F.B. (2006). Kadın Öğretim Elemanlarının Boş Zamanlarını Değerlendirme Etkinlikleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 21 Yıl : 2006/2 (217-232 s.)

Choi, S.H. ve Yoo, Y.J. (2017). Leisure attitude and satisfaction with leisure and life: proposing leisure prioritization and justification. World Leisure Journal. 59:2, 140-155 DOI: 10.1080/16078055.2016.1216886

Henderson KA, Bialeschki MD, Shaw SM, Freysinger VJ (1996). Both Gains and Gaps: Feminist Perspectives on Women's Leisure. State College, PA: Venture Publishing, Inc.

Hoeksma, J.H., Guy, J.D., Brown, C.K. and Brady, J.L. (1994). The Relationship Between Psychotherapist Burnout and Satisfaction with Leisure Activities, Psychotherapy in Private Practice. 12(4): 51-57


https://www.ingentaconnect.com/search;jsessionid=eqbhihdqf9a1m.x-ic-live-01?option2=author&value2=Alla,+J.B.

https://www.ingentaconnect.com/search;jsessionid=eqbhihdqf9a1m.x-ic-live-01?option2=author&value2=Olubayo-Fatiregun,+M.A.

https://www.ingentaconnect.com/search;jsessionid=eqbhihdqf9a1m.x-ic-live-01?option2=author&value2=Adeniran,+S.A.

https://www.ingentaconnect.com/content/sabinet/ajpherd;jsessionid=eqbhihdqf9a1m.x-ic-live-01

https://www.tandfonline.com/toc/wzpp20/current


10-14 JUNE 2020


423

Kağıtçıbaşı, Ç. (2006). Yeni İnsan ve İnsanlar. 10. Basım. Evrim Yayın Evi. İstanbul

Ortaş, İ. (2005). Educational models should be questioned in the new education period of universities. World of Medical Education, 18, 6-9

Sabancı, G. (2016). Öğretim Elemanlarının Rekreasyonel Faaliyetlere Katılımlarını Engelleyen Faktörlerin Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Spor Yöneticiliği A.B.D. Yüksek Lisans Tezi

Tepeköylü-Öztürk, Ö., Soytürk, M., Ilgar-Doğan, Y. (2019). The Attitudes of Primary School Teachers towards Leisure. Journal of Education and Training Studies. 7(4):160-165

Ustun, D.U., Ersoy, A. ve Bisgin, H. (2017). An investigation on perceived constraints of teachers in relation to leisure activities. Turkish Journal of Sport and Exercise. 19(2):157-161

Yüksel, S. (2002). Yükseköğretimde Eğitim-Öğretim Faaliyetleri Ve Örtük Program. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi



10-14 JUNE 2020


424

Futbolcularda Sürat ve Reaksiyon Zamanının İncelenmesi

1Kürşat ACAR 1 Sinop Üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Sinop/Türkiye

ÖZET

Futbol, temel motorik özelliklerin yanında müsabaka boyunca kısa aralıklar ile birçok sürat koşusunun yapıldığı bir takım sporudur. Ayrıca oyun içinde toplu ya da topsuz çok küçük zaman diliminde sporcunun uyarılara verdiği tepkiler sonuca etkilemesi açısından, reaksiyon zamanının ne kadar önemli olduğunun bir göstergesidir. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı futbolcularda sürat ve reaksiyon zamanı arasındaki ilişkisinin incelenmesidir. Araştırmaya 2016-2017 futbol sezonu başında, Sinopspor’da oynayan 17 futbolcu gönüllü olarak katılmıştır. Deneklerin yaş (18,75±0,25) yıl, boy (175±0,06) cm, vücut ağırlığı (69,17±5,05) kg, spor yaşı (7,61±0,33) yıl olarak hesaplanmıştır. Deneklerin sürat performanslarını ölçmek amacı ile 10 ve 30 metre sürat testi ile işitsel ve görsel reaksiyon zamanlarını ölçmek için Newtest Powertimer 1000 reaksiyon aleti kullanılmıştır. Elde edilen verilerin öncelikle Shapiro Wilk ve Levene testleri ile normal dağılım gösterip göstermediği belirlendi (p<0,05). Çalışmanın amaçları doğrultusunda Spearman Korelasyon testi kullanıldı. Deneklerin 10 metre sürat ortalamaları (1,70±0,13) sn. 30 metre sürat ortalamaları ise (4,20±0,17) sn. olarak hesaplanmıştır. Reaksiyon zamanı ortalamaları ise sırası ile görsel reaksiyon (sağ=187,35±11,53 sol=184,11±18,11) mls. işitsel reaksiyon (sağ=169,52±19,86 sol=165,41±22,29) mls. olarak tespit edildi. Sürat (10-30 m.) ile deneklerin görsel reaksiyon sağ-sol, işitsel reaksiyon sağ-sol arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (p>0,05). Araştırmamızda elde edilen sonuçlar doğrultusunda süratın reaksiyon zamanını etkilemediği söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Futbol, sürat, reaksiyon zamanı. Investigation of Speed and Reaction Time in Football Players

ABSTRACT

Football is a team sport requires many sprints in short intervals during the competition in addition to basic motor skills. Moreover, reaction time is in pivotal importance due to the fact that a player’s reactions to the game stimuli in a short period of time with/without ball during the game affect the match result. Therefore, the aim of this study was to analyze relation between speed and reaction time in football players. 17 players performing in Sinopspor at the beginning of the 2016-2017 Football Season participated voluntarily in this study. Subjects’ some values calculated as age (18.75±0.25) year, height (175±0.06) cm, body weight (69.17±5.05) kg, and sport experience (7.61±0.33) year. 10 and 30 meters sprint tests were used to measure the speed performance and Newtest Powermeter 1000 reaction device was used to measure auditory and visual reaction time. Obtained data were initially analyzed for whether showing normal distribution or not by using Shapiro Wilk and Levene tests (p>0.05). Spearman Correlation test was used in accordance with the aims of this study. Subjects’ 10 meter speed averages as (1.70±0.13) s. and 30 meter speed averages as



10-14 JUNE 2020


425

(4.20±0.17) s. were calculated. Reaction time averages were respectively recorded as visual reaction (right=187.35±11.53 left=184.11±18.11) mls. and auditory reaction (right=169.52±19.86 left=165.41±22.29). mls. No statistically significant relationship was found between speed (10-30 m) and subjects’ visual reaction right/left - auditory reaction right/left (p>0.05). Considering the results from our study, it can be said that speed does not affect the reaction time. Keywords: Football, speed, reaction times.

GİRİŞ

Futbol, aerobik ve anaerobik güçlerin ard arda kullanıldığı, sürat, kuvvet, denge, çeviklik, kas, kalp-dolaşım ve solunum sistemi gibi faktörlerin direk olarak etki ettiği bir spor disiplinidir (Zorba, Ziyagil ve Cihan, 1999). Birbirini etkileyen çok yönlü oyuncular, çok hızlı ve sık yapılan hareketler, tahmin edilemeyen oyun örnekleri futbol gibi sporların tipik özelliğidir (Harris ve Reilly, 1998).

Sürat performansın temel özelliklerinden biri olup, hareket ve reaksiyon sürati gibi çok kompleks özellikler içerir. Sürat doğuştan getirilen özelliklere bağlı olmasına rağmen pratik teknikler ve koordinasyon gelişimi sayesinde azda olsa önemli sayılabilecek derecede gelişim sağlanabilir. Futbol’da sürat, fiziksel, algısal beceri ve taktik faktörleri tamamladığı şeklinde tanımlanır (Ekblom 1986). Bir futbol maçı esnasında, oyuncu sprint yapma veya çabuk yön değiştirme gibi çabuk güç gelişimine ihtiyaç duyan birçok aktivite yapar (Bongsbo, 1994). Ekblom (1994) futbol maçında ortalama sprint mesafesinin 15 metre ve maksimum sprint mesafesinin 40 metre olduğunu bildirmiştir. Eniseler, Çamlıyer ve Göde (1996) yaptığı çalışmada futbol oyuncularının maç içinde 5–40 m. arasındaki mesafelerde yaklaşık 60 kez sprint yaptıklarını belirtmiştir.

Reaksiyon zamanı; bir kimsenin uyarılara karşı ilk kassal tepki ya da hareketi gerçekleştirmesi arasındaki süreyi belirleyen kalıtsal bir özelliktir (Bompa, 1998). Futbol, temel motorik özelliklerin yanında müsabaka boyunca kısa aralıklar ile birçok sürat koşusunun yapıldığı bir takım sporudur. Ayrıca oyun içinde toplu ya da topsuz çok küçük zaman diliminde sporcunun uyarılara verdiği tepkiler sonuca etkilemesi açısından, reaksiyon zamanının ne kadar önemli olduğunun bir göstergesidir. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı futbolcularda sürat ve reaksiyon zamanı arasındaki ilişkisinin incelenmesidir.

YÖNTEM



10-14 JUNE 2020


426


Bu çalışma, iki ya da daha fazla değişken arasında ilişki olup olmadığını incelemek amacıyla niceliksel araştırma modellerinden bağıntısal yöntem uygulanarak yapılmıştır. Araştırmanın amacı; futbolcularda sürat (10-30 m.) ile reaksiyon zamanı arasındaki ilişkinin tespit edilmesidir.

Evren ve Örneklem

Araştırmaya 2016-2017 futbol sezonu başında, Sinopspor’da oynayan 17 futbolcu katılmıştır.

Araştırmaya katılım koşulları:

Araştırmaya katılımcının gönüllü olması

Yapılacak ölçümlerden engel bir durumunun olmaması

Aktif olarak futbol oynamaya devam ediyor olması


Boy ve vücut ağırlığı ölçümü: Sporcuların boyları Charder boy ölçüm cihazı ile cm cinsinden ölçülmüştür. Sporcuların vücut ağırlıkları Inbody 120 Biyoimpedans Vücut Kompozisyon Analizörü ile ölçülmüştür.

Sürat testi: Kurulan 30 metrelik parkurda sporcuların 10 m ve 30 m geçiş süreleri fotosel cihazı kullanılarak belirlendi. Sporcular başlangıç fotoseline bir metre uzaklığa konulan çizgiye basarak performanslarını gerçekleştirdiler. Her sporcuya iki hak verildi ve en iyi test skorları kaydedildi.

Reaksiyon zamanı ölçümü: Görsel ve işitsel reaksiyon zaman ölçümleri Newtest 1000 reaksiyon aleti ile gürültüsüz ve yeterli ışık alabilen ortamlarda gerçekleştirildi ve ölçüm sonuç kâğıtlarına kaydedildi. Her denekten ses ve ışık uyaranlarına karşı 1 deneme ve sonrasında 3 ölçüm alındı. Son 3 ölçümün en iyi değeri deneklerin skoru olarak milisaniye cinsinden kaydedildi.



10-14 JUNE 2020


427

Verilerin Analizi

Araştırmada elde edilen verilere uygulanacak olan testlerin seçimi öncesinde hata terimlerinin normal dağılım gösterip göstermediğini kontrol etmek amacı ile Shapiro-Wilk normallik testi uygulanmıştır (p<0,05). Çalışmanın amaçları doğrultusunda Spearman Korelasyon testi kullanıldı. Tüm istatiksel hesaplamalar SPSS V. 22 programında uygulanmış olup, p<0,05 önem seviyesinde anlamlı kabul edilmiştir.

BULGULAR

Tablo 1. Deneklerin özellikleri (n=17) Ortalama Standart Sapma

Yaş (yıl) 18,75 0,25

Boy (cm) 175 0,06

Vücut ağırlığı (kg) 69,17 5,05

Spor yaşı (yıl) 7,61 0,33

Sürat 10 metre (sn) 1,70 0,13

Sürat 30 metre (sn) 4,20 0,17

Görsel Reaksiyon Sağ (mls) 187,35 11,53

Görsel Reaksiyon Sol (mls) 184,11 18,11

İşitsel Reaksiyon Sağ (mls) 169,52 19,86

İşitsel Reaksiyon Sol (mls) 165,41 22,29

Tablo 2. Deneklerin sürat ile reaksiyon zamanı arasındaki ilişki (n=17)

Görsel Reaksiyon Sağ Görsel Reaksiyon Sol

İşitsel Reaksiyon Sağ İşitsel Reaksiyon Sol

Sürat 10 m. r -,028 -,061 -,076 -,388

p 0,917 0,821 0,779 0,137

Sürat 30 m. r ,167 ,055 ,133 ,328

p 0,261 0,417 0,306 0,099

Tablo 2 incelendiğinde deneklerin sürat ile reaksiyon zamanları arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (p>0,05).

TARTIŞMA VE SONUÇ

Araştırmada deneklerin yaş (18,75±0,25) yıl, boy (175±0,06) cm, vücut ağırlığı (69,17±5,05) kg, spor yaşı (7,61±0,33) yıl olarak hesaplanmıştır. Deneklerin 10 metre sürat ortalamaları (1,70±0,13) sn. 30



10-14 JUNE 2020


428

metre sürat ortalamaları ise (4,20±0,17) sn. olarak hesaplanmıştır. Reaksiyon zamanı ortalamaları ise sırası ile görsel reaksiyon (sağ=187,35±11,53 sol=184,11±18,11) mls. işitsel reaksiyon (sağ=169,52±19,86 sol=165,41±22,29) mls. olarak tespit edilmiştir.

Gökhan ve ark. (2015) benzer bir lig üzerinde yaptıkları bir çalışmada boy ortalamalarını (176,20±5,10) cm, vücut ağırlığını ise (70,16±5,21) kg. olarak tespit etmişlerdir. Söz konusu çalışmanın verileri bizim verilerimiz ile benzerlik göstermektedir.

Aktaş ve Aslan (2018) amatör futbolcularda yaptıkları çalışmada 10 metre sürat değerini (1,71,16±0,12) olarak tespit etmişlerdir. Diğer taraftan Aslan ve ark. (2017) 10 m sprint derecesini (1,77) sn. olarak belirlemişlerdir.

Amatör lig takımlarından 29 futbolcunun 30 m sürat koşusu değerleri ortalaması (4,16 ± 0,12) sn. olarak belirlenmiştir (Eniseler ve ark., 1996). Besler ve ark. (2010) Tavşanlı Linyit spor futbolcularının 30 metre sürat değerlerini (4.61±0.18) sn. olarak belirtmişlerdir. Konuya ilişkin çalışmaların bu şekilde farklılık göstermesi, çalışmaların örneklem gruplarının temel motorik özelliklerindeki farklılıklardan kaynaklandığı düşünülmektedir.

Araştırmada elde edilen verilere göre deneklerin Sürat (10-30 m.) ile görsel reaksiyon sağ-sol, işitsel reaksiyon sağ-sol arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir (p>0,05). Şenel ve Eroğlu (2006) 10 elit futbolcu üzerinde yaptıkları çalışmada sürat ile reaksiyon zamanı arasında pozitif yönde bir ilişki tespit edememişlerdir. Akyüz ve ark. (2017) Voleybol, basketbol ve hentbolcular üzerinde yaptıkları çalışmada sprint ile reaksiyon zamanı arasında pozitif bir ilişki olmadığını belirtmişlerdir. Konuya ilişkin atıf da bulunduğumuz bu çalışmalar bizim çalışma sonuçlarımız ile aynı doğrultudadır. Fox (1999) performansı yüksek sporcularda reaksiyon zamanının daha iyi olduğunu belirtmiştir. Öte yandan Bompa (1998) düzenli antrenmanlar ile reaksiyon zamanının geliştirilebileceğini ifade etmiştir. Heller ve ark. (1998). Tecrübeli sporcular, görsel olarak aldıkları bilgileri kullanarak gelecek olan hareketi tahmin etmekte ve o anki durumdan kaynaklanan olasılıklara ait bilgileri kullanarak daha çabuk ve kolay karar verdiklerini belirtmiştir. Bu durumda spor yaşının da reaksiyon zamanı üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu düşünülebilir. Sonuç olarak; araştırma bulgularımız doğrultusunda sürat ile reaksiyon zamanı arasında bir ilişki olmadığı söylenebilir.

KAYNAKLAR



10-14 JUNE 2020


429

Aktaş, H.N., & Aslan, C.S. (2018). Amatör futbolcularda vücut kompozisyonu ile sürat arasındaki ilişkinin incelenmesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi. 1(1), 17-25.

Akyüz, M., Uzaldı, B.B., Akyüz, Ö., & Doğru, Y. (2017). Comparison of sprint reaction and visual reaction times of athletes in different branches. Journal of Education and Training Studies. 5(1), 94-100.

Aslan, C.S., Eyuboğlu, & E., Karakulak, İ. (2017). Futbolda dripling ile sprint özellikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. International Journal of Cultural and Social Studies, 3 (Special Issue), 337-346.

Besler, M., Ace,t M., Koç, H., & Akkoyunlu, Y. (2010). Profesyonel ve amatör liglerde dereceye giren takımlardaki futbolcuların bazı fiziksel ve motorik özelliklerinin karşılaştırılması. Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilim Dergisi, 12(2): 150–156.

Bompa, T.O. (1998) Antrenman Kuramı ve Yöntemi, Ankara: Bağırgan Yayınevi. Bongsbo, J. (1994). Phsiological Demands, Handbook of Sport Medicene and

Science. Ekblom B. (1986). Applied Physiology of Soccer, Sports Medicine, 3: 50-66. Ekblom, B. (1994). Handbook of Sports Medicine and Science, Football (Soccer).

Blackwell Scientific publications, London,72-79. Eniseler, N., Çamlıyer, H., & Göde, O. (1996). Çeşitli lig seviyelerine ve bu liglerde

futbol oynayan oyuncuların oynadıkları mevkilere göre 30 m mesafe içindeki sprint derecelerinin karşılaştırılması, Futbol Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3(2): 3-8.

Fox, E. L. Bowers, R. W. Foss, M. L. (1999) Beden Eğitimi Ve Sporun Fizyolojik Temelleri. Ankara: Bağırgan Yayınevi.

Gökhan, İ., Aktaş, Y., & Aysan, H.A. (2018). Amatör futbolcuların bacak kuvvet ile sürat değerleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS). 4: 47-54.

Harris, S., & Reilly, T. (1998). Space Teamwork and Attaking Success in Soccer, In Science and Football. London, 322-328.

Heller J., Peric T., Dlouha R., Kohlikova E., Melichna J., & Novakove H. (1998). Physiological Profiles of male and female taekwondo (ITF) black belts, Journal of Sports Sciences, 16, 243-249.

Şenel, Ö., & Eroğlu, H. (2006). Correlation between reaction time and speed ın elite soccer players. J Exerc Sci Fit. 4(2), 126-130.

Zorba, E., Ziyagil, M.A., & Cihan, H. (1999). Profesyonel ligdeki futbol takımlarının anaerobik güç ve toparlanma sürelerinin karşılaştırılması. Marmara Üniversitesi Dinamik Spor Bilimleri Dergisi, 1(1): 19-28.



10-14 JUNE 2020


430

Futbolcularda Besin Takviyesi Kullanımı ve Bölgesel Kas-

Yağ Analizi

1Ahmet MOR 1Cansel ARSLANOĞLU 1Kürşat ACAR 1Kadir BAYNAZ 1Gökhan İPEKOĞLU 1Erkal ARSLANOĞLU

1Sinop Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, Sinop/Türkiye

ÖZET

Bu araştırmada, futbolcularda besin takviyesi kullanımı sonrası bölgesel kas-yağ oranının belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmaya, yaşları 18-26 arasında olan, antrenmanlı 24 gönüllü erkek futbolcu katılmıştır. Futbolcular deney; dallı zincirli amino asitler (BCAA)-(n=8) - kreatin (KR)-(n=8) ve plasebo; (PLA)-(n=8) grupları olmak üzere rastgele üç gruba ayrılmıştır. Deney gruplarına araştırmacı gözetiminde günlük kullanım şekli ve dozajı uygun olarak 7 gün boyunca 5000 mg BCAA ve 2000 mg kreatin yüklemesi yapılmıştır. Araştırmada, plasebo grubuna ise verilen besin desteğine eşit miktarda ve şekilde buğday kepeği verilmiştir. Çalışma tek kör uygulama olarak yapılmıştır. Analizler ön test-son test yöntemi kullanılarak deneklerin günlük yaşantı, beslenme ve antrenman programları bozulmadan 7 gün ara ile eşit fiziki şartlarda yapılmıştır. Çalışmada, her bir parametrenin zaman içindeki ön-son istatistiksel farklılıklarını değerlendirmek için Wilcoxon t testi kullanılmıştır. Gruplararası anlamlı farklılıkları değerlendirmek için ise Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır. Araştırmada elde edilen verilere bakıldığında üç grupta da istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0,05). Çalışmada gruplararası karşılaştırmalarına bakıldığında da, istatistiksel olarak anlamlı farklılık tespit edilmemiştir (p>0,05). Tüm bu veriler doğrultusunda, futbolcularda BCAA ve kreatin yüklemesinin bölgesel kas ve yağ oranlarına herhangi bir etkisinin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Sporda beslenme, besin takviyesi, kas-yağ analizi, futbol

Dietary Supplement Use in Football Players and Regional

Muscle-Fat Analysis

ABSTRACT

In this study, it was aimed to determine regional muscle-fat ratio in football players after dietary supplement use. 24 volunteer male football players aged between 18-26 years participated in the study. Football players were randomly divided into three groups as experimental; branched-chain amino acids (BCAA)-(n=8) - creatine (CR)-(n=8) groups and placebo; (PLA)-(n=8) group. Experimental groups were given 5000 mg BCAA and 2000 mg creatine supplements for 7 days in accordance with daily use and appropriate dosage under the supervision of the researcher. In the study, the placebo group was given wheat bran in same amount and similar form to the nutritional supplements. The study was conducted as single-blinded. The analyses were performed using the pre-test and post-test methods in equal physical conditions with a 7 day interval without any intervention to the daily life, nutrition



10-14 JUNE 2020


431

and training programs of the subjects. Wilcoxon t test was used to analyze the pre-post statistical differences of each parameter in the course of time. Kruskal-Wallis test was performed to analyze the significant differences between groups. No statistically significant differences were found in all three groups considering the obtained data of study (p>0.05). Regarding the intergroup comparisons of the study, no statistically significant differences were detected (p>0.05). In accordance with all these above-mentioned data, it was concluded that BCAA and creatine supplementation in football players have no effect on regional muscle-fat ratios. Keywords: Sports nutrition, dietary supplement, muscle-fat analysis, football

GİRİŞ

Vücut kompozisyonu genel olarak yağ, kemik, kas hücreleri, diğer organik maddeler ve hücre dışı sıvılarının orantılı bir şekilde bir araya gelmesinden oluşmaktadır. Vücut kompozisyonu birçok araştırmacı tarafından iki bölümde incelenmektedir. Bunlar; kas, kemik ve yaşamsal organları içeren vücudun yağsız kitlesi ile temel ve temel olmayan lipid depolarını içeren yağ kitlesidir. Vücutta fazla yağ miktarı kiloyu artırır ve fazla kilo da performansı olumsuz yönde etkiler. Yapılan araştırmalar beden yağının düşük oluşunun hız, dayanıklılık, denge, çeviklik ve sıçrama performansıyla ilişkili olduğunu göstermektedir. Bunun aksine nispi kas kitlesi miktarındaki artış ise, özellikle kuvvet ve güç gerektiren aktivitelerde performansı artırmaktadır. Bununla birlikte vücut kompozisyonunu etkileyen faktörlere bakıldığında; yaş, cinsiyet, kas, fiziksel aktivite, hastalıklar ve beslenme olarak görülmektedir (Zorba ve Saygın, 2013). Son yıllarda sporcu beslenmesi; egzersiz biyokimyası ve egzersiz fizyolojisi konusundaki bilgilerle desteklenen çok popüler bir çalışma alanı haline gelmiştir. Bu alan, sağlıklı bir yaşam sürme, antrenman programına adapte olma, egzersiz sonrası hızlı toparlanma ve müsabaka performansını optimize etmeye yönelik beslenme ilkelerinin geliştirilmesine ve yaşama geçirilmesine ilişkin bilimsel araştırma ve eğilim aktivitelerini içermektedir (Ergen, 2011). Yoğun fiziksel aktivitenin bazı atletlerde beslenme ihtiyaçlarını artırdığı düşünülmesine rağmen, dengeli ve düzenli bir diyetle birlikte uygun ve kaliteli kalorilerin tüketimi besin gereksinimini büyük ölçüde karşılayabilmektedir. Buna rağmen, çeşitli nedenlerden dolayı bütün sporcuların artan besin ihtiyaçlarını doğal diyetlerle karşılaması mümkün değildir. Bu yüzden eksiklikleri gidermek amacıyla başvurulan doğal besin takviyelerinin performansı iyileştireceği düşünülmektedir (McDowall, 2007). Sporcuların besin takviyesi tüketme nedenlerine bakıldığında; sağlıklı olmak, optimum vücut ağırlığı ve kompozisyonu, egzersiz sonrası hızlı toparlanma



10-14 JUNE 2020


432

ve tabi ki egzersiz boyunca enerji için yakıt sağlayabilme ile birlikte yüksek egzersiz performansı en önemli öğelerdir (Manore ve ark., 2000). Futbol, dünya çapında yüksek katılımlı ve sevilen bir spordur (Kilding ve ark., 2008). Futbolcunun önemini sporun bazı bileşenleri belirlemektedir. Bunlar; aerobik dayanıklılık, anaerobik dayanıklılık, kuvvet, sürat, vücut kompozisyonu ve esnekliği de kapsayan birtakım özelliklerdir. (McMillan ve ark., 2005; Köklü ve ark., 2009). Bu bilgiler doğrultusunda bu çalışmanın amacı, futbolcularda besin takviyesi tüketiminin bölgesel kas-yağ oranına etkisinin belirlenmesidir.

YÖNTEM


Çalışmada yapılan analizler ön test-son test yöntemi kullanılarak deneklerin günlük yaşantılarıyla birlikte, antrenman ve beslenme programları bozulmadan 7 gün ara ile eşit fiziki şartlarda yapılmıştır. Çalışmada öncelikle sporcuların boy uzunluğu ölçümleri, daha sonra da vücut analizleri yapılmıştır. Çalışmaya katılan sporculara aynı test protokolü 2 kez uygulanmıştır (yükleme öncesi ve 7 günlük yükleme sonrası). Yapılan ön testten 1 gün sonra deney ve plasebo grupları (BCAA, KR ve PLA) rastgele 3 gruba ayrılmış ve araştırmacı gözetiminde tavsiye edilen kullanım şekline uygun bir protokolle besin desteği kullanımları 7 gün boyunca devam etmiştir. Deney gruplarına araştırmacı gözetiminde günlük kullanım şekli ve dozajı uygun olarak 7 gün boyunca 5000 mg BCAA ve 2000 mg kreatin suplemantasyonu yapılmıştır. Araştırmada, plasebo grubuna ise verilen besin desteğine eşit miktarda ve şekilde buğday kepeği verilmiştir. Çalışma tek kör uygulama olarak yapılmıştır. Son besin takviyesi kullanımını takip eden gün, analizler çalışmanın başlangıcında yapılan ön teste uygun olarak tekrar yapılmıştır.

Evren ve Örneklem

Bu çalışmaya, yaşları 18-26 arasında olan, antrenmanlı 24 gönüllü erkek futbolcu katılmıştır. Futbolcular deney; BCAA (n=8) – KR (n=8) ve plasebo; PLA (n=8) grupları olmak üzere rastgele üç gruba ayrılmıştır. Sporcularda, sağlıklı olmak, kronik veya akut hastalığı olmamak ve herhangi bir nedenle oluşmuş sakatlığa bağlı hareket kısıtlılığı olmamak koşulları aranmıştır. Bu çalışma, Sinop Üniversitesi İnsan Araştırmaları Etik Kurulu tarafından etik



10-14 JUNE 2020


433

açıdan bir sakınca olmadığına dair karar verilmiş ve uygun bulunmuştur (Sayı: 57452775-050.99-E. Karar No: 2018/24).


Boy Uzunlukları ve Vücut Ağırlığı Ölçümü

Sporcuların boyları Charder boy ölçüm cihazı ile cm cinsinden ölçülmüştür. Sporcuların vücut ağırlıkları Inbody 120 Biyoimpedans Vücut Kompozisyon Analizörü ile ölçülmüştür.

Vücut Kompozisyon Analizi

Çalışmada sporcuların vücut kompozisyon analizleri Inbody 120 Biyoimpedans Vücut Kompozisyon Analizörü kullanılarak yapılmıştır.

Verilerin Analizi

Araştırmada elde edilen verilere uygulanacak olan testlerin seçimi öncesinde hata terimlerinin normal dağılım gösterip göstermediğini kontrol etmek amacı ile ShapiroWilk normallik testi uygulanmıştır (p<0,05). Her bir parametrenin zaman içindeki ön-son istatistiksel farklılıklarını değerlendirmek için Wilcoxon t testi kullanılmıştır. Gruplararası anlamlı farklılıkları değerlendirmek için ise Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır. Araştırma bulguları ortalama ve standart sapma olarak ifade edilmiş olup, p<0,05 önem seviyesinde anlamlı kabul edilmiştir. Tüm istatistiksel hesaplamalar SPSS 22.0 V. istatistik paket programda yapılmıştır.

BULGULAR

Tablo 1. Katılımcıların özellikleri

Değişkenler Ortalama Standart Sapma

Yaş (yıl) 20,57 2,31 Boy (cm) 180,05 7,19 Vücut Ağırlığı (kg) 72,23 6,79

BCAA ve KR grupları yükleme öncesi ve sonrası bölgesel kas ve yağ analizi verilerine bakıldığında iki grupta da istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0,05). PLA grubu yükleme öncesi ve sonrası bölgesel kas ve yağ analizi verilerinde de istatistiksel anlamlılık tespit edilmemiştir (p>0,05). Araştırmada gruplararası karşılaştırmalarına bakıldığında, istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0,05).



10-14 JUNE 2020


434

Tablo 2. BCAA grubu yükleme öncesi ve sonrası bölgesel kas-yağ analizi

Değişkenler (kg) Dönem Ortalama Standart Sapma p

Kas Merkez Ön test 27,63 2,16

,207 Son test 27,95 1,94

Kas Sağ Kol Ön test 3,49 0,39

,257 Son test 3,55 0,35

Kas Sol Kol Ön test 3,54 0,39

,068 Son test 3,63 0,36

Kas Sağ Bacak Ön test 10,04 0,65

,109 Son test 9,97 0,68

Kas Sol Bacak Ön test 10,01 0,66

,068 Son test 9,91 0,64

Yağ Merkez Ön test 4,87 2,70

,100 Son test 4,88 3,08

Yağ Sağ Kol Ön test 0,42 0,29

,317 Son test 0,38 0,37

Yağ Sol Kol Ön test 0,42 0,29

,564 Son test 0,40 0,35

Yağ Sağ Bacak Ön test 1,57 0,51

,317 Son test 1,52 0,59

Yağ Sol Bacak Ön test 1,55 0,52

,783 Son test 1,53 0,63

Tablo 3. KR grubu yükleme öncesi ve sonrası bölgesel kas-yağ analizi



,674 Son test 27,57 3,19


,674 Son test 3,49 0,52


,279 Son test 3,44 0,53


,273 Son test 10,41 1,81


,172 Son test 10,31 1,84


,225 Son test 4,20 0,92



10-14 JUNE 2020


435


,257 Son test 0,37 0,10


,285 Son test 0,35 0,14


,376 Son test 1,45 0,23


,109 Son test 1,48 0,19

Tablo 4. PLA grubu yükleme öncesi ve sonrası bölgesel kas-yağ analizi



,599 Son test 26,67 2,47


,854 Son test 3,30 0,45


,577 Son test 3,34 0,46


,752 Son test 10,01 0,70


,786 Son test 9,84 0,72


,400 Son test 4,23 1,61


,100 Son test 0,37 0,14


,100 Son test 0,37 0,14


,564 Son test 1,45 0,29


,100 Son test 1,48 0,32

Tablo 5. Yükleme öncesi ve sonrası gruplararası bölgesel kas-yağ analizi karşılaştırması Değişkenler Dönem Ortalama

p Gruplar BCAA KR PLA

Kas Merkez Ön test 27,63 26,48 27,75 ,676

Son test 27,95 26,67 27,57 ,703

Kas Sağ Kol Ön test 3,49 3,31 3,54 ,641



10-14 JUNE 2020


436

Son test 3,55 3,30 3,49 ,598

Kas Sol Kol Ön test 3,54 3,31 3,49 ,628

Son test 3,63 3,34 3,44 ,533

Kas Sağ Bacak Ön test 10,04 10,04 10,56 ,932

Son test 9,97 10,01 10,41 ,914

Kas Sol Bacak Ön test 10,01 9,87 10,51 ,779

Son test 9,91 9,84 10,31 ,827

Yağ Merkez Ön test 4,87 4,03 3,75 ,815

Son test 4,88 4,23 4,20 ,899

Yağ Sağ Kol Ön test 0,42 0,37 0,32 ,940

Son test 0,38 0,37 0,37 ,556

Yağ Sol Kol Ön test 0,42 0,37 0,28 ,620

Son test 0,40 0,37 0,35 ,755

Yağ Sağ Bacak Ön test 1,57 1,43 1,37 ,703

Son test 1,52 1,45 1,45 ,846

Yağ Sol Bacak Ön test 1,55 1,48 1,37 ,847

Son test 1,53 1,48 1,48 ,699

TARTIŞMA VE SONUÇ

Çeşitli sporcu besin takviyeleri sporcular tarafından farklı seviyelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bazı besin takviyelerinin vücut kompozisyonunu, sportif performansı ve genel sağlığı iyileştirmede faydalı olduğu bilinmesine rağmen, bununla ilgili dikkatli bir şekilde araştırma yapılması tavsiye edilmektedir (Miraj ve ark., 2019). Esansiyel amino asitlerden lösin, izolösin ve valin tarafından oluşturulan BCAA, sporcular tarafından antrenman öncesi ve sonrası yaygın olarak kullanılmaktadır. BCAA tüketimi, kas protein sentezini ve kas gelişimini artırmaktadır. Atletik performansın birçok ögesi üzerinde etkili olan BCAA’nın, antrenman sonrası toparlanma üzerine olumlu etkileri olduğu bilinmektedir (Sanz ve ark., 2019). Kreatin, sporcular arasında popüler olan, güvenli ve etkili bir besin takviyesidir. Kas gelişimi ve performansın artırılmasında önemli rol oynayan kreatin kullanımının, vücut kompozisyonu üzerinde de etkin olduğu bilinmektedir (Kraemer ve ark., 2019). Konuya ilişkin bazı araştırmalar incelendiğinde; yapılan bir çalışmada araştırmacılar kreatin ve plasebo olmak üzere iki grup oluşturmuş ve deney grubuna kreatin, plasebo grubuna ise sakroz içerikli bir içecek tüketimi yaptırmışlardır. Araştırmacıların, kas kuvveti ve vücut kompozisyonu analizleri yaptıkları çalışma sonucunda, kreatin kullanımının kas kuvvetinde artış meydana getirdiğini bulmuşlardır. Diğer sonuçlarda ise, yükleme öncesi



10-14 JUNE 2020


437

ve sonrası vücut kütlesi, yağsız vücut kütlesi, üst kol kas kütlesi ve çevresi karşılaştırıldığında, kreatin tüketimi yapan grubun tüm verilerinde artış olduğunu gözlemlemişlerdir. Plasebo grubunda ise bu değişimler bulunmamıştır. Fakat yağ kütlesi ve vücut yağ yüzdesinde her iki grupta da değişim oluşmamıştır (Becque ve ark., 2000). Başka bir çalışmada ise, araştırmacılar farklı besin takviyeleri ile kombine edilmiş kreatin kullanımının, vücut kompozisyonu analizlerinde anlamlı bir farklılık oluşturmadığını tespit etmişlerdir (Falk ve ark., 2003). Farklı bir çalışmada araştırmacılar, BCAA tüketimi sonrası vücut kompozisyonu analizleri yapmışlar ve araştırma sonucunda BCAA alımının yağ kütlesi kaybı sağlarken, yağsız kütleyi de koruduğunu bulmuşlardır (Dudgeon ve ark., 2016). Diğer bir çalışmada ise araştırmacılar, BCAA içerikli kombine besin takviyesi kullanımı sonrası vücut yağ kütlesi ve yağsız kütleyi analiz etmişler ve vücut kompozisyonunda herhangi bir değişiklik tespit etmemişlerdir (Ormsbee ve ark., 2014). Sunulan çalışmaya bakıldığında ise; bazı parametrelerde artış ve bazılarında da düşüş tespit edilse de, grup içi ve gruplararası karşılaştırmalar sonucunda hiçbir veride anlamlı farklılık bulunmamıştır. Sonuç olarak tüm bu veriler doğrultusunda; futbolcularda BCAA ve kreatin yüklemesinin bölgesel kas ve yağ oranlarına herhangi bir etkisinin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

TEŞEKKÜR

Bu çalışma Sinop Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimince desteklenmiştir. Proje Numarası: SBF-1901-18-40, 2018.

KAYNAKLAR

Becque, M.D., Lochmann, J.D., & Melrose, D.R. (2000). Effects of Oral Creatine Supplementation on Muscular Strength and Body Composition. Medicine and Science in Sports and Exercise. 32(3): 654-658.

Dudgeon, W.D., Kelley, E.P., & Scheett, T.P. (2016). In a Single-Blind, Matched Group Design: Branched-Chain Amino Acid Supplementation and Resistance Training Maintains Lean Body Mass During a Caloric Restricted Diet. Journal of the International Society of Sports Nutrition. 13(1): 1-10.

Ergen, E. (2011). Egzersiz Fizyolojisi Ders Kitabı. 3. Baskı, Ankara, Nobel Akademik Yayıncılık.

Falk, D.J., Heelan, K.A., Thyfault, J.P., & Koch, A.J. (2003). Effects of Effervescent Creatine, Ribose, and Glutamine Supplementation on Muscular Strength,



10-14 JUNE 2020


438

Muscular Endurance, and Body Composition. Journal of Strength and Conditioning Research. 17(4): 810-816.

Kilding, A.E., Tunstall, H., & Kuzmic, D. (2008). Suitability of FIFA’s “The 11“ Training Programme for Young Football Players-Impact on Physical Performance. Journal of Sports Science and Medicine. 7: 320-326.

Köklü, Y., Özkan, A., Alemdaroğlu, U., & Ersöz, G. (2009). Genç Futbolcuların Bazı Fiziksel Uygunluk ve Somatotip Özelliklerinin Oynadıkları Mevkilere göre Karşılaştırılması. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi. 7(2): 61-68.

Kraemer, W.J., Beeler, M.K., Post, E.M., Luk, H.Y., Lombard, J.R., Dunn-Lewis, C., & Volek, J.S. (2019). Physiological Basis for Creatine Supplementation in Skeletal Muscle and the Central Nervous System. In D. Bagchi, S. Nair, & C.K. Sen (Eds.). Nutrition and Enhanced Sports Performance: Muscle Building, Endurance, and Strength (pp. 497-508). 2nd ed. Academic Press.

Manore, M.M., Barr, S.I., & Butterfield G.E. (2000). Nutrition and Athletic Performance. Medicine and Science in Sports and Exercise. 32(12): 2130–2145.

McDowall, J.A. (2007). Supplement Use by Young Athletes. Journal of Sports Science and Medicine. 6: 337-342.

McMillan, K., Helgerud, J., Grant, S.J., Newell, J., Wilson, J., Macdonald, R., & Hoff, J. (2005). Lactate Threshold Responses to a Season of Professional British Youth Soccer. British Journal of Sports Medicine. 39: 432-436.

Miraj, S.S., Thunga, G., Kunhikatta, V., Rao, M., & Nair, S. (2019). Benefits of Vitamin D in Sport Nutrition. In D. Bagchi, S. Nair, & C.K. Sen (Eds.). Nutrition and Enhanced Sports Performance: Muscle Building, Endurance, and Strength (pp. 497-508). 2nd ed. Academic Press.

Ormsbee, M.J., Rawal, S.R., Baur, D.A., Kinsey, A.W., Elam, M.L., Spicer, M.T., Fischer, N.T., Madzima, T.A., Thomas, D.D. (2014). The Effects of a Multi-Ingredient Dietary Supplement on Body Composition, Adipokines, Blood Lipids, and Metabolic Health in Overweight and Obese Men and Women: A Randomized Controlled Trial. Journal of the International Society of Sports Nutrition. 11(37): 1-10.

Sanz, J.M.M., Navarro, A.N., García, E.S., & López, I.S. (2019). An Overview on Essential Amino Acids and Branched Chain Amino Acids. In D. Bagchi, S. Nair, & C.K. Sen (Eds.). Nutrition and Enhanced Sports Performance: Muscle Building, Endurance, and Strength (pp. 497-508). 2nd ed. Academic Press.

Zorba, E., & Saygın, Ö. (2013). Fiziksel Aktivite ve Fiziksel Uygunluk. 3. Baskı, Fırat Matbaacılık.



10-14 JUNE 2020


439



10-14 JUNE 2020


440

2018 – 2019 SEZONUNDA TÜRKİYE FUTBOL SÜPER

LİGİNDE MÜCADELE EDEN TAKIMLARIN ÇEŞİTLİ

KRİTERLERE GÖRE GALİBİYET ORANININ

İNCELENMESİ

Taner BOZKUŞ1, Ahmet AYVAZ1, Tansu KURTULDU1

Bartın Üniversitesi

Özet

Bu çalışmanın amacı, 2018-2019 futbol sezonunda Türkiye Futbol Süper Liginde mücadele

etmiş 18 takımın 306 resmi maçın Topla Oynama, İkili Mücadele Kazanma, Hava Topu, Pas

İsabeti, Rakip Yarı Sahada Pas İsabeti, Korner, Top Kapma Başarısı, Uzaklaştırma, Pas

Arası, Faul, Sarı Kart, Kırmızı Kart, Şut, Ceza Sahası Dışından Şut, İsabetli Şut, Orta, Orta

İsabeti, Ofsayt’ın Maç Sonuçlarına etkisi olup olmadığını incelemektir.

Çalışmada kullanılan veriler OPTA istatistik hizmeti veren match+plus sitesinden alınmıştır.

Verilerin analizi SPSS 24 ile yapılmıştır. Çalışmada gol sayısı üzerinden kazanan takım

belirlenmiş ve kodlanmıştır. Bununla birlikte kazanan takıma göre maç istatistikleri ANOVA

testi ile incelenmiştir. Sonrasında kazanan takım üzerinde etkili olan maç istatistiklerinin

belirlenmesi amacıyla lojistik regresyon analizi yapılmıştır.

Yapılan çalışma sonuçlarına göre deplasman takımının pas isabet yüzdesi, kazanan takıma

göre farklılık göstermektedir (p<0,05). Ortalama değerlere göre ev sahibi takımın kazandığı

maçlarda deplasman takımının pas isabet yüzdesi daha yüksektir. Ev sahibi takımının rakip

yarı sahada pas isabet yüzdesi, kazanan takıma göre farklılık göstermektedir (p<0,05).

Ortalama değerlere göre ev sahibi takımın kazandığı maçlarda ev sahibi takımının rakip yarı

sahada pas isabet yüzdesi daha yüksektir. Ev sahibi takımının korner sayısı, kazanan takıma

göre farklılık göstermektedir (p<0,05). Ortalama değerlere göre deplasman takımının

kazandığı maçlarda ev sahibi takımının korner sayısı daha yüksektir. Ev sahibi takımının

kırmızı kart sayısı, kazanan takıma göre farklılık göstermektedir (p<0,05). Ortalama

değerlere göre deplasman takımının kazandığı maçlarda ev sahibi takımın kırmızı kart sayısı



10-14 JUNE 2020


441

daha yüksektir. Deplasman takımının kırmızı kart sayısı, kazanan takıma göre farklılık

göstermektedir (p<0,05). Ortalama değerlere göre ev sahibi takımının kazandığı maçlarda

deplasman takımının kırmızı kart sayısı daha yüksektir. Ev sahibi takımının isabetli şut

sayısı, kazanan takıma göre farklılık göstermektedir (p<0,05). Ortalama değerlere göre ev

sahibi takımının kazandığı maçlarda ev sahibi takımın isabetli şut sayısı daha yüksektir.

Deplasman takımının isabetli şut sayısı, kazanan takıma göre farklılık göstermektedir

(p<0,05). Ortalama değerlere göre deplasman takımının kazandığı maçlarda deplasman

takımının isabetli şut sayısı daha yüksektir. Ev sahibi takımının orta sayısı, kazanan takıma

göre farklılık göstermektedir (p<0,05). Ortalama değerlere göre deplasman takımının

kazandığı maçlarda ev sahibi takımın orta sayısı daha yüksektir. Deplasman takımının orta

sayısı, kazanan takıma göre farklılık göstermektedir (p<0,05). Ortalama değerlere göre ev

sahibi takımının kazandığı maçlarda deplasman takımının orta sayısı daha yüksektir.

Yapılan lojistik regresyon analizinde maç sonuçları ikili yapıya dönüştürülmüştür. Buna göre

ev sahibi takımın kazanması durumu 1, deplasman takımının kazanması durumu 0 kodu ile

belirtilmiştir. Yapılan lojistik regresyonu için kurulan model istatistiksel olarak anlamlı

bulunmuştur (X2=24,602; p<0,05). Buna göre bağımsız değişkenler modelde anlamlı etki

göstermektedir.

Kurulan model sonucunda modelin doğru atama oranı %90,1 olarak belirlenmiştir ve bu oran

oldukça yüksektir. Bu değerin yüksek olması modelin doğru atama yaptığını ve modelin

etkili olduğunu göstermektedir.

Yapılan analizde Wald istatistiğine göre Forward yöntemi ile modele bağımsız değişken

eklenmesi yapılarak sonuçlara ulaşılmıştır. Bu yöntemin avantajı modelde anlamlı etki

gösteren değişkenlerin adım adım modele eklenmesi ile en iyi sonucun bulunmasını

sağlamasıdır.

Analiz sonuçlarına göre ev sahibi takımın topla oynama oranı, ev sahibinin korner sayısı, ev

sahibinin uzaklaştırma sayısı, deplasman takımının kırmızı kart sayısı, ev sahibinin isabetli

şut sayısı ve deplasman takımının orta sayısının artması ev sahibi takımının maçı kazanma

olasılığını artırmaktadır. Risk katsayısı incelendiğinde ev sahibi takımın topla oynama oranı

ev sahibi takımın kazanma olasılığını 1,075 kat artırırken, ev sahibinin korner sayısı 1,521

kat, ev sahibinin uzaklaştırma sayısı 1,158 kat, deplasman takımının kırmızı kart sayısı

12,999 kat, ev sahibinin isabetli şut sayısı 2,113 kat ve deplasman takımının orta sayısı 1,090

kat artırmaktadır.



10-14 JUNE 2020


442

Bununla birlikte deplasman takımının uzaklaştırma sayısı, deplasman takımının isabetli şut

sayısı ve ev sahibi takımın orta sayısı deplasman takımının maçı kazanma olasılığını

artırmaktadır. Risk katsayısı incelendiğinde deplasman takımının uzaklaştırma sayısı

deplasman takımının kazanma olasılığını 1,173 kat artırırken, deplasman takımının isabetli

şut sayısı ve ev sahibi takımın orta sayısı 1,180 kat artırmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Futbol, Maç Kazanma, Maç Analizi, Futbol İstatistik

GİRİŞ

Futbol içinde en çok belirsizlik barından sporlardan biridir. (Göral, K.

2015). Bir müsabaka sırasında gerçekleşen olayların tüm ayrıntılarıyla

hatırlanması zordur. Bu noktada devreye müsabaka analizi girmektedir.

Analiz, gözlemini yaptığımız performans değerlerini toplayıp anlamlı hale

getirmekte kullanılabilen bir araçtır (Smith ve diğ., 1997). Müsabaka

analizleri, spor müsabakalarında gerçekleştirilen hareketler ile ilgili bilgiler

toplayan, bunları amaçlar doğrultusunda organize eden ve bireysel olarak

oyuncuların veya bir bütün olarak takımın performansında arzu edilen

değişiklikleri gerçekleştirebilmek için kullanılabilen önemli araçlardır. ( Işık

ve Gencer , 2007) Yalnızca istatistiksel değerlendirmeler ile maç veya

turnuva sonuçlarını tahmin etmenin mümkün olmadığı bir gerçektir. Maç

sonuçlarının istatistikler tarafından değil sahada oynanan futbol ile

belirlendiği de bir gerçektir. Aynı zamanda istatistiksel analizler futbolda

başarının arkasında yatan temel etmenleri ve trendleri sayısal ve özet bir

şekilde anlamamıza olanak verirler. Halıcıoğlu, 2008)

Buna nazaran futbolda takımların kolektif performanslarını analiz etmek

gözlemin temel amaçlarına ulaşmasını sağlamak için ilgili parametreleri



10-14 JUNE 2020


443

belirlemek ve anlamak oldukça önemlidir. (Clemente, Coucerio, Martins ve

Mendes, 2012) Maç ve performans analizi, istatistik gibi veriler daha iyi oyun

ve daha iyi performans için antrenöre bir fikir verebilir hatta takımın

ihtiyaçlarını net görme ve transfer konusunda da hangi tür oyuncuların

alınmasına yönelik daha sağlıklı karar verilmesinde yardımcı olabilir.

Takım sporlarında teknik analiz, antrenörler için antrenman ve maç

planlarını hazırlama da yardımcı olan bir araçtır. Takım içerisinde yer alan

oyuncuların bireysel olarak maç performans verimlilikleri, oluşturulan

istatistiki bilgiler aracılığıyla, antrenörlerin takımın nasıl daha iyi oyun ve

daha iyi performans sergileyebilir sorusunun cevaplarını bulmasında

yardımcı ve etkili olabilir. ( Işık ve Gencer , 2007) Birçok futbol antrenörü

için performanslardan elde edilen bilgiler sadece haftalık eğitim

programlarının temelini oluşturmakla kalmayacak, aynı zamanda sezon

planların planlanması için birincil kaynak olarak da hareket edebilecektir.

(Carling, Williams ve Reilly, 2005).

Futbol da müsabaka analizinin amacı, müsabaka sırasındaki bilgilerin

objektif olarak kaydedilmesi, doğru istatistiksel ve sayısal sonuçlar elde

edilmesidir. (Müniroğlu, 2009) Verilere dayanarak yapılan çalışmalar takım

ihtiyacını daha net bir şekilde fark edilmesini ve kısa sürede çözüme

kavuşmasına yardımcı olur. Maç ve performans analizi takımların kendisini

ve rakibini tanımasına yardımcı olur fakat ligi tanımak, ligde oynanan oyun

tarzını, ligin gereksinimlerini, lige uygun oyuncu profilini değişkenlerin

belirlediği ölçüde bir fikir edinmek amacıyla lig analizi de önemlidir.

ANALİZ YÖNTEMİ

Verilerin analizi SPSS 24 ile yapılmıştır. Çalışmada gol sayısı üzerinden

kazanan takım belirlenmiş ve kodlanmıştır. Bununla birlikte kazanan takıma



10-14 JUNE 2020


444

göre maç istatistikleri ANOVA testi ile incelenmiştir. Sonrasında kazanan

takım üzerinde etkili olan maç istatistiklerinin belirlenmesi amacıyla lojistik

regresyon analizi yapılmıştır.

Lojistik regresyon analizi, son dönemlerde özellikle sosyal bilimler alanında

kullanımı yaygınlaşan bir yöntemdir. Neden sonuç ilişkilerinin ortaya

konulması amacıyla yapılan çoğu sosyo-ekonomik araştırmada, incelenen

değişkenlerden bazıları olumlu-olumsuz, başarılı-başarısız, evet-hayır –

memnun memnun değil şeklinde iki düzeyli verilerden oluşmaktadır. Bu

türde bağımlı değişkenin iki düzeyli ya da çok düzeyli kategorik verilerden

oluşması durumunda; bağımlı değişken ile bağımsız değişken (ler) arasındaki

neden-sonuç ilişkisinin incelenmesinde, Lojistik Regresyon Analizi önemli

bir yere sahiptir (Agresti, 1996: 103). Amaçlarından birisi sınıflandırma,

diğeri ise bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkileri araştırmak

olan lojistik regresyon analizinde, bağımlı değişken kategorik veri

oluşturmakta ve kesikli değerler almaktadır. Bağımsız değişkenlerin ise

hepsinin veya bazılarının sürekli ya da kategorik değişkenler olmasına ilişkin

bir zorunluluk bulunmamaktadır (Işığıçok, 2003:3). Lojistik regresyon

analizi, regresyon analizinin normallik, ortak kovaryansa sahip olma gibi bir

kısım varsayımlarının sağlanamaması durumunda, diskriminant analizi ve

çapraz tablolara alternatif bir yöntemdir. Bağımlı değişkenin 0 ve 1 gibi iki

düzey ya da ikiden fazla düzey içeren kesikli bir değişken olması durumunda

da uygulanabilir olmasının yanında, matematiksel olarak esnekliği ve kolay

yorumlanabilirliği, bu yönteme olan ilgiyi arttırmaktadır (Tatlıdil, 2002:289;

(Lemeshow ve Hosmer, 2000:2–4). Lojistik regresyon analizi, sınıflama ve

atama işlemi yapmaya yardımcı olan bir regresyon yöntemidir. Normal

dağılım varsayımı, süreklilik varsayımı önkoşulu yoktur. Bağımlı değişken



10-14 JUNE 2020


445

üzerinde açıklayıcı değişkenlerin etkileri olasılık olarak elde edilerek, risk

faktörlerinin olasılık olarak belirlenmesi sağlanır (Özdamar, 2002:475;

Lemeshow ve Hosmer, 2000:2–4).

Verilerin Tanımlanması

Topla Oynama: Takımların % cinsinden topa sahip olduğu oranı temsil

eder

İkili Mücadele Kazanma: Oyuncuların sahipsiz topa müdahale ya da

sahipli topa müdahalede birbirlerine sağladıkların üstünlüğün takım olarak

genel toplamıdır.

Hava Topu: Göğüs hizasından daha yüksekten gelen topların

kazanılmasıdır.

Pas İsabeti: Aynı takım oyuncularının birbirleriyle yaptıkları pasların

başarı oranıdır.

Rakip Yarı Sahada Pas İsabeti: Takımların rakip yarı sahada yaptıkları

pasların başarı oranı

Korner: Kullanılan toplam korner sayısıdır.

Top Kapma Başarısı: Rakipten topu alma başarısıdır.

Uzaklaştırma: I. Bölgedeki tehlikeli olabilecek topların uzaklaştırılmasıdır.

Pas Arası: Rakip oyuncuların paslaşması esnasında topa pas atılan

oyuncudan önce sahip olma sayısıdır.

Faul: Rakibe kasten ya da farkında olmadan verilen zarar sayısıdır.

Sarı Kart: Sertlikten ya da sportmenliğe aykırı davranışlardan hareket

tekrarından ya da benzerliğinden ihraç öncesi son uyarıdır.

Kırmızı Kart: Sertlikten ya da sportmenliğe aykırı davranıştan oyundan

ihraç edilmesi

Şut: Rakip kaleye gol atma amacıyla atılan topların sayısıdır.



10-14 JUNE 2020


446

Ceza Sahası Dışından Şut: Rakip kaleye ceza sahası dışından gol amaçlı

atılan topların sayısıdır.

İsabetli Şut: Gol atma amaçlı atılan topların kaleye isabet etmesidir.

Orta: Ceza sahası içine atılan yerden ve havadan uzun paslar genelde taç

çizgilerine yakın yerlerden atılır.

Orta İsabeti: Ceza sahasına atılan topların kendi takım arkadaşlarıyla

buluşmasıdır.

Ofsayt: Rakibe avantaj saplayacak şekilde rakip kaleye rakibin son

oyuncusu dışında bir oyuncudan top takım arkadaşının ayağından çıktı anda

daha yakın olduğu pozisyonulardır.

BULGULAR

Tablo: Maç İstatistikleri

Maç

Sayısı Minimum Maximum Ortalama Ss

Topla Oynama_Evsahibi 543 28,30% 74,20% 51,97 9,43

Topla Oynama_Deplasman 543 25,80% 71,70% 48,03 9,43

İkili Mücadele Kazanma %_Evsahibi 543 38,20% 66,70% 50,17 5,10

İkili Mücadele Kazanma

%_Deplasman 543 33,30% 61,80% 49,83 5,10

Hava Topu %_Evsahibi 543 15,80% 82,40% 50,48 9,60

Hava Topu %_Deplasman 543 17,60% 84,20% 49,52 9,60

Pas İsabeti %_Evsahibi 543 60,80% 90,60% 79,13 5,64

Pas İsabeti %_Deplasman 543 54,50% 91,60% 76,92 6,38



10-14 JUNE 2020


447

Rakip Yarı Sahada Pas

İsabeti_Evsahibi 543 45,50% 85,60% 67,79 7,10


İsabeti_Deplasman 543 42,20% 83,50% 65,62 7,17

Korner_Evsahibi 543 0 19 5,47 3,00

Korner_Deplasman 543 0 15 4,42 2,47

Top Kapma Başarısı %_Evsahibi 543 26,30% 100,00% 64,09 13,11

Top Kapma Başarısı %_Deplasman 543 25,00% 100,00% 64,37 13,04

Uzaklaştırma_Evsahibi 543 3 45 18,29 8,40

Uzaklaştırma_Deplasman 543 4 56 22,22 9,36

Pas Arası_Evsahibi 543 1 28 11,19 4,46

Pas Arası_Deplasman 543 3 24 11,26 4,12

Faul_Evsahibi 543 5 25 14,09 3,51

Faul_Deplasman 543 4 26 13,66 3,84

Sarı Kart_Evsahibi 543 0 6 2,15 1,32

Sarı Kart_Deplasman 543 0 7 2,27 1,39

Kırmızı Kart_Evsahibi 543 0 2 0,12 0,35

Kırmızı Kart_Deplasman 543 0 2 0,15 0,38

Şut_Evsahibi 543 3 31 14,21 5,14

Şut_Deplasman 543 2 34 11,15 4,40

Ceza Sahası Dışından Şut_Evsahibi 543 0 18 5,83 2,85

Ceza Sahası Dışından

Şut_Deplasman 543 0 17 4,52 2,58

İsabetli Şut_Evsahibi 543 0 14 4,87 2,35

İsabetli Şut_Deplasman 543 0 11 3,90 2,09

Orta_Evsahibi 543 4 59 20,99 9,01

Orta_Deplasman 543 2 44 16,78 7,76

Orta İsabeti %_Evsahibi 543 0,00% 71,40% 24,33 11,14

Orta İsabeti %_Deplasman 543 0,00% 75,00% 23,53 12,25

Ofsayt_Evsahibi 543 0 8 2,02 1,55

Ofsayt_Deplasman 543 0 11 1,79 1,55

GOL_Evsahibi 543 0 6 1,57 1,25



10-14 JUNE 2020


448

GOL_Deplasman 543 0 7 1,15 1,13

Tablo: Maç İstatistikleri Açısından Üstünlük Sağlayan Takımların

Dağılımı

Evsahibi Deplasman Berabere Toplam

n % n % n % n %

KAZANAN 245 45,1% 140 25,8% 158 29,1% 543 100,0%

Topla Oynama_Sonuç 321 59,1% 222 40,9% 0 0,0% 543 100,0%


%_Sonuç 254 46,8% 262 48,3% 27 5,0% 543 100,0%

Hava Topu %_Sonuç 263 48,4% 240 44,2% 40 7,4% 543 100,0%

Pas İsabeti %_Sonuç 322 59,3% 217 40,0% 4 0,7% 543 100,0%


İsabeti_Sonuç 304 56,0% 237 43,6% 2 0,4% 543 100,0%

Korner_Sonuç 294 54,1% 198 36,5% 51 9,4% 543 100,0%

TopKapmaBaşarısı_Sonuç 263 48,4% 271 49,9% 9 1,7% 543 100,0%

Uzaklaştırma_Sonuç 205 37,8% 327 60,2% 11 2,0% 543 100,0%

PasArası_Sonuç 249 45,9% 246 45,3% 48 8,8% 543 100,0%

Faul_Sonuç 259 47,7% 225 41,4% 59 10,9% 543 100,0%

SarıKart_Sonuç 214 39,4% 216 39,8% 113 20,8% 543 100,0%

KırmızıKart_Sonuç 48 8,8% 58 10,7% 437 80,5% 543 100,0%

Şut_Sonuç 356 65,6% 162 29,8% 25 4,6% 543 100,0%

CezaSahasıDışındanŞut_Sonuç 317 58,4% 176 32,4% 50 9,2% 543 100,0%

İsabetliŞut_Sonuç 313 57,6% 159 29,3% 71 13,1% 543 100,0%

Orta_Sonuç 329 60,6% 209 38,5% 5 0,9% 543 100,0%

Ortaİsabeti_Sonuç 267 49,2% 267 49,2% 9 1,7% 543 100,0%

Ofsayt_Sonuç 232 42,7% 186 34,3% 125 23,0% 543 100,0%



10-14 JUNE 2020


449

45,1%

59,1%

46,8%

48,4%

59,3%

56,0%

54,1%

48,4%

37,8%

45,9%

47,7%

39,4%

8,8%

65,6%

58,4%

57,6%

60,6%

49,2%

42,7%

25,8%

40,9%

48,3%

44,2%

40,0%

43,6%

36,5%

49,9%

60,2%

45,3%

41,4%

39,8%

10,7%

29,8%

32,4%

29,3%

38,5%

49,2%

34,3%

29,1%

0,0%

5,0%

7,4%

0,7%

0,4%

9,4%

1,7%

2,0%

8,8%

10,9%

20,8%

80,5%

4,6%

9,2%

13,1%

0,9%

1,7%

23,0%

KAZANAN

Topla Oynama_Sonuç

İkili Mücadele Kazanma %_Sonuç

Hava Topu %_Sonuç

Pas İsabeti %_Sonuç

Rakip Yarı Sahada Pas İsabeti_Sonuç

Korner_Sonuç

TopKapmaBaşarısı_Sonuç

Uzaklaştırma_Sonuç

PasArası_Sonuç

Faul_Sonuç

SarıKart_Sonuç

KırmızıKart_Sonuç

Şut_Sonuç

CezaSahasıDışındanŞut_Sonuç

İsabetliŞut_Sonuç

Orta_Sonuç

Ortaİsabeti_Sonuç

Ofsayt_Sonuç

Evsahibi Deplasman Berabere



10-14 JUNE 2020


450

KAZANAN Karşılaştırma Testi

Evsahibi Deplasman Berabere

Ort. ss Ort. ss Ort. Ss F p Post Hoc

Topla Oynama_Evsahibi 51,25 9,11 53,52 9,80 51,71 9,47 2,682 0,069

Topla

Oynama_Deplasman 48,75 9,11 46,48 9,80 48,29 9,47 2,682 0,069


%_Evsahibi 50,53 4,99 50,37 5,07 49,42 5,24 2,454 0,087


%_Deplasman 49,47 4,99 49,63 5,07 50,58 5,24 2,452 0,087

Hava Topu %_Evsahibi 50,76 10,08 50,58 9,02 49,97 9,38 0,337 0,714

Hava Topu

%_Deplasman 49,24 10,08 49,42 9,02 50,03 9,38 0,338 0,713

Pas İsabeti %_Evsahibi 79,54 5,97 79,33 5,37 78,34 5,27 2,292 0,102 1-2

Pas İsabeti

%_Deplasman 77,78 5,72 75,94 6,58 76,44 7,01 4,403 0,013*


İsabeti_Evsahibi 68,84 7,50 67,26 7,18 66,63 6,14 5,276 0,005* 1-3


İsabeti_Deplasman 66,16 6,59 64,87 7,56 65,44 7,64 1,518 0,220

Korner_Evsahibi 5,36 2,72 6,12 3,19 5,08 3,18 4,888 0,008* 1-2

2-3

Korner_Deplasman 4,41 2,37 4,15 2,56 4,67 2,54 1,652 0,193

Top Kapma Başarısı

%_Evsahibi 64,05 12,29 63,36 11,34 64,79 15,62 0,443 0,642

Top Kapma Başarısı

%_Deplasman 64,37 14,23 65,67 11,05 63,22 12,69 1,312 0,270

Uzaklaştırma_Evsahibi 20,48 8,64 14,21 6,74 18,53 8,04 27,350 0,000*

1-2

1-3

2-3

Uzaklaştırma_Deplasman 18,67 6,68 26,81 10,74 23,65 9,52 41,657 0,000*

1-2

1-3

2-3

Pas Arası_Evsahibi 11,64 4,82 10,49 3,90 11,12 4,28 3,036 0,049* 1-2



10-14 JUNE 2020


451

Pas Arası_Deplasman 11,11 3,86 11,83 4,38 10,99 4,25 1,853 0,158

Faul_Evsahibi 14,39 3,53 13,39 3,43 14,25 3,48 3,945 0,020* 1-2

Faul_Deplasman 13,43 3,73 14,04 4,12 13,67 3,77 1,098 0,334

Sarı Kart_Evsahibi 2,09 1,28 2,33 1,27 2,09 1,40 1,684 0,187

Sarı Kart_Deplasman 2,15 1,31 2,50 1,58 2,25 1,30 2,873 0,057

Kırmızı Kart_Evsahibi 0,06 0,23 0,18 0,45 0,17 0,38 7,816 0,000* 1-2

1-3

Kırmızı Kart_Deplasman 0,17 0,42 0,06 0,25 0,18 0,42 4,500 0,012* 1-2

2-3

Şut_Evsahibi 14,62 4,79 14,12 6,03 13,63 4,79 1,816 0,164

Şut_Deplasman 10,76 3,82 11,26 4,31 11,65 5,22 2,015 0,134


Şut_Evsahibi 5,75 2,66 6,11 3,31 5,72 2,67 0,882 0,414


Şut_Deplasman 4,69 2,34 4,09 2,73 4,61 2,76 2,596 0,076

İsabetli Şut_Evsahibi 5,70 2,33 3,81 2,22 4,52 2,04 35,091 0,000*

1-2

1-3

2-3

İsabetli Şut_Deplasman 3,22 1,84 5,09 2,21 3,88 1,89 40,373 0,000*

1-2

1-3

2-3

Orta_Evsahibi 17,72 7,31 25,20 9,68 22,31 8,94 37,585 0,000*

1-2

1-3

2-3

Orta_Deplasman 18,43 7,60 13,56 7,14 17,07 7,72 18,838 0,000* 1-2

2-3

Orta İsabeti %_Evsahibi 25,59 11,89 23,26 9,99 23,31 10,75 2,893 0,056

Orta İsabeti

%_Deplasman 23,72 10,28 23,31 14,06 23,45 13,36 0,056 0,946

Ofsayt_Evsahibi 2,13 1,55 1,95 1,59 1,91 1,51 1,200 0,302

Ofsayt_Deplasman 1,88 1,47 1,74 1,76 1,70 1,48 0,705 0,494

*p<0,05



10-14 JUNE 2020


452

Yapılan çalışma sonuçlarına göre deplasman takımının pas isabet yüzdesi,

kazanan takıma göre farklılık göstermektedir (p<0,05). Ortalama değerlere

göre ev sahibi takımın kazandığı maçlarda deplasman takımının pas isabet

yüzdesi daha yüksektir.

Ev sahibi takımının rakip yarı sahada pas isabet yüzdesi, kazanan takıma göre

farklılık göstermektedir (p<0,05). Ortalama değerlere göre ev sahibi takımın

kazandığı maçlarda ev sahibi takımının rakip yarı sahada pas isabet yüzdesi

daha yüksektir.

Ev sahibi takımının korner sayısı, kazanan takıma göre farklılık

göstermektedir (p<0,05). Ortalama değerlere göre deplasman takımının

kazandığı maçlarda ev sahibi takımının korner sayısı daha yüksektir.

Ev sahibi takımının kırmızı kart sayısı, kazanan takıma göre farklılık


kazandığı maçlarda ev sahibi takımın kırmızı kart sayısı daha yüksektir.

Deplasman takımının kırmızı kart sayısı, kazanan takıma göre farklılık

göstermektedir (p<0,05). Ortalama değerlere göre ev sahibi takımının

kazandığı maçlarda deplasman takımının kırmızı kart sayısı daha yüksektir.

Ev sahibi takımının isabetli şut sayısı, kazanan takıma göre farklılık


kazandığı maçlarda ev sahibi takımın isabetli şut sayısı daha yüksektir.



10-14 JUNE 2020


453

Deplasman takımının isabetli şut sayısı, kazanan takıma göre farklılık


kazandığı maçlarda deplasman takımının isabetli şut sayısı daha yüksektir.

Ev sahibi takımının orta sayısı, kazanan takıma göre farklılık göstermektedir

(p<0,05). Ortalama değerlere göre deplasman takımının kazandığı maçlarda

ev sahibi takımın orta sayısı daha yüksektir.

Deplasman takımının orta sayısı, kazanan takıma göre farklılık


kazandığı maçlarda deplasman takımının orta sayısı daha yüksektir.

LOJİSTİK REGRESYON ANALİZİ

Bağımlı Değişken

Deplasman 0

Ev sahibi 1

Yapılan lojistik regresyon analizinde maç sonuçları ikili yapıya

dönüştürülmüştür. Buna göre ev sahibi takımın kazanması durumu 1,

deplasman takımının kazanması durumu 0 kodu ile belirtilmiştir.



10-14 JUNE 2020


454

Tablo: Model Katsayıları

Chi-square sd P

Step 14,570 1 0,000*

Block 316,490 9 0,000*

Model 316,490 9 0,000*

*p<0,05

Yapılan lojistik regresyonu için kurulan model istatistiksel olarak anlamlı

bulunmuştur (X2=24,602; p<0,05). Buna göre bağımsız değişkenler modelde

anlamlı etki göstermektedir.

Tablo: Model Özeti

-2 Log likelihood Cox & Snell R Square Nagelkerke R Square

188,231d 0,560 0,767

-2LL ya da -2log olabilirlik (-2log likelihood) bir model uyumu indeksidir. En çok olabilirlik kestiriminin ne kadar

iyi uyuma işaret ettiğine ilişkin temel ölçü, çoklu regresyondaki kareler toplamına benzeyen “olabilirlik değeridir

(likelihood value)”. Lojistik regresyon, kestirilen model uyumunu olabilirlik değerinin -2 log’unu alarak ölçer. -

2LL’nin alabileceği en küçük değer 0’dır ve mükemmel uyuma karşılık gelir. -2LL=0 olduğunda, olabilirlik=1’dir.

Buna göre modelin -2 LL değeri mükemmel uyum düzeyine göre yüksek çıkmıştır.

Cox & Snell R2

ve Nagelkerke R2

değerleri, lojistik model tarafından açıklanan varyans miktarını gösterir ve

1.00 mükemmel model uyumunu ifade eder. Cox & Snell R2 hiçbir zaman 1’e ulaşmaz ve bu nedenle yorumlanması

çok kolay olmamaktadır. Bu nedenle Nagelkerke R2 değeri hesaplanır. Nagelkerke R2

katsayısı, aralığın 0-1 arasında



10-14 JUNE 2020


455

değişmesini sağlamak adına Cox & Snell katsayısının dönüşüme uğramış şeklidir. Bu modelde Nagelkerke R2

değeri 0,767’dir. Buna göre bağımsız değişkenler, incelenen bağımlı

değişkendeki değişimin %76,’'sini açıklamaktadır ve bu oran oldukça

yüksektir.

Tablo: Modelin Atama Oranı

KAZANAN Doğru

Atama

Oranı Ev sahibi Deplasman

KAZANAN Ev sahibi 227 18 92,7

Deplasman 20 120 85,7

Toplam Doğru Atama Oranı 90,1

Kurulan model sonucunda modelin doğru atama oranı %90,1 olarak

belirlenmiştir ve bu oran oldukça yüksektir. Bu değerin yüksek olması

modelin doğru atama yaptığını ve modelin etkili olduğunu göstermektedir.

Tablo: Bağımsız Değişkenlerin Etkisi

Etken Değişkenler B Sh Wald

İstatistiği sd p

Risk

Katsayısı

Topla Oynama_Evsahibi 0,073 0,026 7,593 1 0,006* 1,075

Korner_Evsahibi 0,419 0,115 13,210 1 0,000* 1,521

Uzaklaştırma_Evsahibi 0,147 0,042 12,010 1 0,001* 1,158

Uzaklaştırma_Deplasman -0,16 0,036 20,133 1 0,000* 0,852



10-14 JUNE 2020


456

Kırmızı Kart_Deplasman 2,565 0,863 8,826 1 0,003* 12,999

İsabetli Şut_Evsahibi 0,748 0,113 43,498 1 0,000* 2,113

İsabetli Şut_Deplasman -0,787 0,116 46,268 1 0,000* 0,455

Orta_Evsahibi -0,166 0,044 14,003 1 0,000* 0,847

Orta_Deplasman 0,087 0,043 4,114 1 0,043* 1,090

Sabit -2,881 1,831 2,477 1 0,116 0,056

*p<0,05

Yapılan analizde Wald istatistiğine göre Forward yöntemi ile modele

bağımsız değişken eklenmesi yapılarak sonuçlara ulaşılmıştır. Bu yöntemin

avantajı modelde anlamlı etki gösteren değişkenlerin adım adım modele

eklenmesi ile en iyi sonucun bulunmasını sağlamasıdır.

SONUÇ

Analiz sonuçlarına göre ev sahibi takımın topla oynama oranı, ev sahibinin

korner sayısı, ev sahibinin uzaklaştırma sayısı, deplasman takımının kırmızı

kart sayısı, ev sahibinin isabetli şut sayısı ve deplasman takımının orta

sayısının artması ev sahibi takımının maçı kazanma olasılığını artırmaktadır.

Risk katsayısı incelendiğinde ev sahibi takımın topla oynama oranı ev sahibi

takımın kazanma olasılığını 1,075 kat artırırken, ev sahibinin korner sayısı

1,521 kat, ev sahibinin uzaklaştırma sayısı 1,158 kat, deplasman takımının

kırmızı kart sayısı 12,999 kat, ev sahibinin isabetli şut sayısı 2,113 kat ve

deplasman takımının orta sayısı 1,090 kat artırmaktadır.

Bununla birlikte deplasman takımının uzaklaştırma sayısı, deplasman

takımının isabetli şut sayısı ve ev sahibi takımın orta sayısı deplasman



10-14 JUNE 2020


457

takımının maçı kazanma olasılığını artırmaktadır. Risk katsayısı

incelendiğinde deplasman takımının uzaklaştırma sayısı deplasman takımının

kazanma olasılığını 1,173 kat artırırken, deplasman takımının isabetli şut

sayısı ve ev sahibi takımın orta sayısı 1,180 kat artırmaktadır.

KAYNAKÇA

Agresti, A. (1996). An introduction to categorical data analysis, JohnWiley & Sons. Inc.,

Publication.

Carling, C., Williams, A. M., & Reilly, T. (2005). Handbook of soccer match analysis: A

systematic approach to improving performance. Psychology Press.

Clemente, F., Couceiro, M., Martins, F. M., & Mendes, R. (2012). Team's performance on

FIFA u17 world cup 2011: study based on notational analysis. Journal of Physical Education

and Sport, 12(1), 13.

Göral, K. (2015). Passing success percentages and ball possession rates of successful teams

in 2014 FIFA World Cup. International Journal of Sport Culture and Science, 3(1), 86-95.

HALICIOGLU, F. Why did Spain win Euro 2008 Football Tournament?.

Işığıçok, E. (2003). Bebeklerin doğum ağırlıklarını ve boylarını etkileyen faktörlerin lojistik

regresyon analizi ile araştırılması. IV. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, 3.

Lemeshow, S. and Hosmer, D. (2000). “Applied Logistic Regression (Wiley Series in

Probability and Statistics”. Wiley-Interscience; 2 Sub edition .p.2-4



10-14 JUNE 2020


458

Müniroğlu, S. (2009). Futbolda müsabaka analizi ve gözlemin önemi. 3. Ulusal Futbol ve

Bilim Kongresi Bildiri Kitabı, (s 17).

Özdamar, K. (2002). “Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi”. Cilt 1, 2.Baskı, Kaan

Kitabevi, 475-477 Eskişehir.

Smith, N., Handford, C., & Priestley, N. (1997). Sports analysis in coaching. Department of

Exercise and Sport Science, Crewe and Alsager Facility, The Manchester Metropolitan

University.

Tatlıdil, H. (2002). “Uygulamalı çok değişkenli İstatistiksel Analiz.” Ziraat Matbaacılık,

Ankara.

Turan, I. Ş. I. K., & GENÇER, R. T. BASKETBOLDA TAKIM PERFORMANSININ

TEKNİK ANALİZİ: İÇ SAHA VE DIŞ SAHA PERFORMANSLARININ

DEĞERLENDİRİLMESİ. Spor Bilimleri Dergisi, 18(3), 101-108.



10-14 JUNE 2020


459

DAR ALAN OYUNLARI VE YORGUNLUK İLİŞKİSİ

1SÜLEYMAN GÖNÜLATEŞ, 2ÖZER SAĞLAM, 3Zekai ÇAKIR

1Pamukkale Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi

2National Sports Academy

3Spor Uzmanı

ÖZET

Bu çalışmanın amacı son dönemlerde oldukça yaygın kullanılan “Dar alan Oyunları” nın

yorgunluk oluşturmadaki etkisi ve sporsal performans üzerine olan etkisini belirlemek

üzerine yapılmıştır. Literatürde çalışmaların yapılan yüklenmeler sonucu amonyak düzeyinin

yükselmesi ve buna bağlı olarak kan laktat düzeyinin artması sonucu yorgunluk faktörünün

oluşmasını etkilemektedir. Yapılan yüksek şiddetli yüklenmeler sonucunda yetersiz oksijen

kullanımı ve buna bağlı olarak oksijen açığının artarak amonyak, laktat yükselmesi ve iş

yapma kapasitesinin sonlanması dar alan oyunlarının antrenman amacı olarak karşımıza

çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Dar Alan, Amonyak, Kan Laktat

THE RELATIONSHIP OF SMALL-SIDED GAMES AND FATIGUE

SUMMARY

The aim of this study was to determine the effect of “Small-Sided Games”, which has been

used quite recently, on the effect of fatigue and sports performance. In the literature, as a

result of the studies, the ammonia level increases and the blood lactate level increases as a

result of the increase in the fatigue factor. As a result of high severe loads, the use of

insufficient oxygen and the increase in the oxygen deficit, ammonia, lactate increase and

termination of the capacity to do business appear as small-sided games training goals.

Keywords: Small-Sided, Ammonia, Blood Lactate



10-14 JUNE 2020


460

GİRİŞ

Takım sporlarında sporsal başarının yükseltilmesi amacı ile yapılan

çalışmaların yapılış biçimleri üzerine oldukça değişik varyasyonlar

denenmektedir. Sporcularda VO2 max’ın geliştirilmesi için yapılan

çalışmalarda yapılan yüksek şiddetli antrenman etkilerinin yaratılmasında

interval koşuların kullanılması yerine daha spesifik ve daha şiddetli

antrenmanlar uygulanmaktadır. Kardiorespiratuvar dayanıklılık fiziksel

uygunluğun temel bileşenlerinden kabul edilmektedir (Astrand ve Rodahl,

1986). Aerobik dayanıklılık performansında tanımlanmasında, maksimum

oksijen alımı (VO2max), laktat eşiği (LT) oldukça önemlidir. Bir çok çalışma

bu düşünceyi desteklemektedir (Bunc ve Heller, 1989; Prampero ve ark.,

1986; Helgerud, 1994; Hoff ve ark., 2002).

Günümüzde takım sporları dahil olmak üzere bir çok spor alanında

dayanıklılık yetisinin değişkenlerini geliştirmek amacı ile HIIT antrenmanlar

oldukça popüler uygulama haline gelmiştir (Kilen ve ark., 2014; Stöggl ve

Sperlich, 2014; Stöggl ve Björklund, 2017; Helgerud ve ark., 2011; Purkhús

ve ark., 2016; Bonato ve ark., 2015; Fernandez ve ark., 2015; Monks ve ark.,

2017). Yüksek şiddetli interval antrenmanlar dayanıklılık yetisinin

geliştirilmesinde en etkili yollardan biri olmuştur. HIT uygulamaları, yüksek

şiddetli egzersizlerin kısa ve uzun süren tekrar uygulamalarının uygun

dinlenme aralıkları ile yapılmasını içermektedir (Buchheit ve Laursen, 2013).

Yapılan antrenmanlar sırasında VO2maks'ın %50'si altında yapılan

egzersizlerde kan laktat konsantrasyonu sabit kalacağı (Brooks ve Fahey

1985), VO2maks 'ın %50-70 arasında yapılan egzersizlerde kan laktatının



10-14 JUNE 2020


461

artmaya başladığı ve bu noktaya ( VO2maks'nin %50-70 arasına) "Owles

noktası" denilmektedir (Graham, 1984). Bunun yanı sıra, özellikle %75 ve

%100 VO2maks şiddetindeki l/dk.'lık egzersiz sonucunda NADH düzeyindeki

artışlar anlamlı bulunmuştur (Sahlin vd., 1992). Egzersiz VO2maks'ın %60-

70'i arasında ise kan laktatının başlangıçta artacağını ve egzersiz devam

ettiğinde ise dinlenik değerine doğru azalacağı bildirilmiştir (Shephard ve

Astrand, 1992).

Yapılan antrenmanlarda sonuçların değerlendirilebilmesi açısından

maksimum kalp atım hızının bilinmesi ve buna göre antrenman alanlarının

belirlenmesi gerekmektedir. Jansenn (2001) yaptığı çalışmada KAH maks

üzerinden belirlenen antrenman alanlarını şu şekilde ifade etmiştir;

Yoğun İnterval: Maksimum kalp atım hızının (KAH maks) % 90-95’i arasında

veya kan laktik asit (LA) değerleri 6-12 mM.L-1 iş yükünde 2-8 dk sürelerle

aralıklı olarak uygulanan antrenman yöntemidir. Hedeflenen sonuç

sporcunun LA töleransını arttırabilmektir. Yaygın İnterval: KAH maks’ın

%85-90’ında veya kan LA değeri 4-6 mM.L-1 iş yükünde 8-15 dk intervaller

şeklinde uygulanan antrenman yöntemidir. Sporcunun eşik düzeyinde uzun

süre çalışabilmesi hedeflenmektedir. Yoğun Dayanıklılık: KAH maks’ın %

75-80’ine ya da 3-4 mM.L-1 kan LA iş yüküne denk gelen antrenman şiddetini

ifade etmektedir. Bu antrenman alanında artan kas kapilarizasyonu, aerobik

enzimler, yağ metabolizması, glikojen depolarının yükselmesi ve artan

mitokondri sayısı ile periferal kardiovasküler fitness düzeyini geliştirmeyi

amaçlar. Yaygın Dayanıklılık: KAH maks’ın % 71-74’ine ya da 2-3 mM.L-1

kan LA iş yüküne denk gelen antrenman şiddetini ifade etmektedir. Bu

antrenman yöntemi, yağların oksidasyonu ile karbonhidrat depolarını

koruması ve böylece daha yüksek şiddetli egzersizleri daha uzun

sürdürülebilmesi açısından büyük öneme sahiptir. Yenileme



10-14 JUNE 2020


462

Antrenmanları: KAH maks’ın % 70’ine ya da 0.5-1.5 mM.L-1 kan LA iş

yüküne denk gelen antrenman şiddetini ifade etmektedir. Bu şiddette yapılan

antrenmanlarda aerobik kapasiteyi geliştirmeye yönelik antrenmanlardır

(Jannsen, 2001).

Yapılan dar alan çalışmalarında ise kullanılan saha ölçüleri:

Tablo-1: Futbolda; Dar alan oyunları için kullanılan saha ölçüleri (Little, 2009,

Rampinini ve ark. 2007, Owen ve ark. 2004). Oyun Küçük Orta Geniş

3x3 12x20 m 15x25 m 18x30 m

4x4 16x24 m 20x30 m 24x36 m

5x5 20x28 m 25x35 m 30x42 m

6x6 24x32 m 30x40 m 36x48 m

1x1 baskılı 5x10 m 10x15 m 15x20 m





Basketbolde ise;

Küçük ve büyük alan için kullanılan ölçüler 28x15m ve 14x15m olarak

kullanılmıştır (Klusemann ve ark. 2012).

Rugby’de 20x30m, 25x35m ve 15x25m (Foster ve ark, 2010, Kenett ve ark.

2012).

Yapılan çalışmalarda;



10-14 JUNE 2020


463

Futbolda; 2 ye 2, 3’e 3 ve 4’e 4 yapılan dar alan çalışmalarında 4 x 2dk, 4 x

3dk ve 4 x 4 dk olarak uygulanmış ve 2 dk’ya kadar değişen dinlenme

aralıkları uygulanmış, ulaşılan kan laktat değerlerinin yaklaşık 9.0 mmol.L-1

civarlarında olduğu görülmüştür (Little ve Williams, 2006, Kenett ve ark.

2012, Aroso ve ark, 2004, Jake ve ark.2012).

Basketbolda 2 ye 2 ve 4’e 4 yapılan dar alan çalışmalarında 4 x 2.5 dk, 2 x 5

dk olarak uygulanmış ve ulaşılan kan laktat değerlerinin yaklaşık 7.0 mmol.L-

1 civarlarında olduğu görülmüştür (Klusemann ve ark. 2012).

Rugby’de 4’e 4, 6 ya 6 yapılan çalışmalarda 2 x 4 dk’lık ve 2 x 9 dk’lık

yüklenmeler yapılarak çalışmaların yapıldığını görmekteyiz (Foster ve ark,

2010, Kenett ve ark. 2012).

Dar alan oyunları teknik direktörler tarafından teknik ve taktik becerilerini

geliştirmek ve takım sporcularının dayanıklılığını artırmak için yaygın olarak

kullanılmaktadır. Saha değişkenleri, oyuncu sayısı veya bu değişkenlerin

takım sporlarındaki kombinasyonu gibi farklı değişkenleri veya oyun

kurallarını değiştirilirken dar alan oyunlarının etkileri arttırılmaya

çalışılmaktadır.

Dar alan oyunlarının teknik, taktik ve fiziksel talepleri arasındaki etkileşimin

anlaşılması ve takım sporcularının antrenman sürecini iyileştirmek için

bunların nasıl daha iyi manipüle edilebileceği konusunda daha fazla çalışma

yapılması gerektiğini düşünmekteyiz.

SONUÇ



10-14 JUNE 2020


464

Görüldüğü gibi birçok takım sporlarında yapılan antrenmanlar dar alan

oyunları adı altında kısaltılmış saha ölçülerine karşılık kısa süreli yüksek

şiddetli yüklenmeler yaparak yeterli oksijen teminine izin vermeksizin artan

kalpatımsayısı, solunum frekansına karşılık yükselen bir kan laktat grafiği

sonucu biriken kan laktat düzeyine rağmen iş yapma yeteneğini devam

ettirmeyi amaçlamaktadır.

Dar alan çalışmalarında standart koşulların kullanılması, her faktörün rolünün

daha iyi anlaşılmasını sağlayacak ve antrenörlerin daha güvenilir öneriler

sonucunda daha verimli performanslar oluşturmasına yardımcı olunabileceği

düşünülmektedir.

KAYNAKLAR

1. Astrand, P.O., Rodahl, K. (1986). Textbook of Work Physiology. New

York, NY: McGraw-Hill Book Company.

2. Bunc, V., Heller, J. (1989). Energy Cost of Running in Similarly Trained

Men and Women. Eur. J. Appl. Physiol. 59: 178-183.

3. Di Prampero, P.E., Atcho, G., Bru¨ Ckner, C., Moya, C. (1986).

Theenergetics of Endurance Running. Eur. J. Appl. Physiol. 55: 259-266.

4. Helgerud, J. (1994). Maximal Oxygen Uptake, Anaerobic Threshold and

Running Economy in Women and Men with Similar Performances Level in

Marathons. Eur. J. Appl. Physiol. 68: 155-161.

5. Hoff, J., Gran, A., Helgerud, J. (2002). Maximal Strength Training Improves

Aerobic Endurance Performance. Scand. J. Med. Sci. Sports. 12: 288-295.

6. Kilen, A., Larsson, T.H., Jørgensen, M., Johansen, L., Jørgensen, S.,

Nordsborg, N.B. (2014). Effects of 12 weeks high-intensity & reduced-

volume training in elite athletes. PLoS One. 15; 9(4): e95025

7. Stöggl, T., Sperlich, B. (2014). Polarized Training Has Greater İmpact On



10-14 JUNE 2020


465

Key Endurance Variables Than Threshold, High İntensity, Or High Volume

Training. Front. Physiol. 5: 33.

8. Stöggl, T.L., Björklund, G. (2017). High İntensity İnterval Training Leads

To Greater İmprovements in Acute Heart Rate Recovery And Anaerobic

Power As High Volume Low İntensity Training. Front. Physiol. 8: 562.

9. Helgerud, J., Rodas, G., Kemi, O.J., Hoff, J. (2011). Strength And

Endurance in Elite Football Players. Int. J. Sports Med. 32: 677-682.

10. Purkhús, E., Krustrup, P., Mohr, M. (2016). High-İntensity Training

İmproves Exercise Performance İn Elite Women Volleyball Players During

A Competitive Season. J Strength Cond Res. 30: 3066-3072.

11. Bonato, M., Rampichini, S., Ferrara, M., Benedini, S., Sbriccoli, P., Merati,

G., (2015). Aerobic Training Program For The Enhancements Of HR and

VO2off-Kinetics İn Elite Judo Athletes. J. Sports Med. Phys. Fitness. 55:

1277-1284.

12. Fernandez-Fernandez, J., Sanz-Rivas, D., Sarabia, J.M., Moya, M. (2015).

Preseason Training: The Effects Of A 17-Day High-İntensity Shock

Microcycle İnelite Tennis Players. J. Sports Sci. Med. 14: 783-791.

13. Monks, L., Seo, M.W., Kim, H.B., Jung, H.C., Song, J.K. (2017). High

İntensity İnterval Training And Athletic Performance İn Taekwondo

Athletes. J. Sports Med. Phys. Fitness 57: 1252-1260.

14. Buchheit, M., Laursen, P. B. (2013). High-İntensity İnterval Training,

Solutions To The Programming Puzzle: Part I: Cardiopulmonary Emphasis.

Sports Med. 43.

15. Brooks G.A., Fahey T.D(1985). Energy Transductions İn Cells.

Exercise Physiology: Human Bioenergetics and Its Applications,

MacMillan Publishing Company, Printed in the U.S.A., S.5 66,

16. Graham, T.E.(1984). The Measurement Interpretation of Lactate.

Proceeding of the 5th International Seminar on Ergometry. Sipringer

– Verlag , Berlin



10-14 JUNE 2020


466

17. Sahlin, K. (1992). "Metabolic Aspects of Fatiqe in Human Skeletal

Muscle" Medical Sport Sciences 34, 54-68

18. Shephard, R. J &Astrand, O.(1992). Endurance In Sport . Oxford:

Blackwell Scıentıfıc Publıcatıon

19. Janssen, P. MD (2001) Lactate Threshold Training. Human Kinetics

20. Little T. (2009); Optimizing the use of soccer drills for physiological

development. Strength Cond J 31: 67–74,

21. Rampinini E, Impellizzeri FM, Castagna C, Abt G, Chamari K, Sassi A,

Marcora SM. (2007); Factors influencing physiological responses to small-

sided soccer games. J Sports Sci 25: 659–666,

22. Owen A, Twist C, Ford P. (2004); Small-sided games: the physiological and

technical effect of altering pitch size and player numbers. Insight: FA

Coaches Assoc J 7: 50–53.

23. Klusemann, MJ, Pyne, DB, Foster, C, and Drinkwater, EJ. (2012);

Optimising technical skills and physical loading in small-sided basketball

games. J Sports Sci 30: 1463–1471.

24. Foster, CD, Twist, C, Lamb, KL, and Nicholas, CW. (2010); Heart rate

responses to small-sided games among elite junior rugby league players. J

Strength Cond Res 24: 906–911.

25. Kennett, DC, Kempton, T, and Coutts, JA.(2012); Factors affecting exercise

intensity in rugby-specific small-sided games. J Strength Cond Res 26:

2037–2042.

26. Little, T and Williams, A. (2006); Suitability of soccer training drills for

endurance training. J Strength Cond Res 20: 316–319.

27. Aroso, J, Rebelo, A, and Gomes-Pereira, J. (2004); Physiological impact of

selected game-related exercises [abstract]. J Sports Sci 22: 522.

28. Jake, N, Tsui, MC, Smith, AW, Carling, C, Chan, GS, andWong, DP.

(2012); The effects of man-marking on work intensity in small-sided soccer

games. J Sports Sci Med 11: 109–114.



10-14 JUNE 2020


467


Date post:	18-Oct-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	9 times
Download:	0 times

Metin YAMAN Taner BOZK Ercan ZORBA M Ender EYUPO...

Documents