“ Ï ð î ì å ò å é è í ê è ò à á õ à í à ñ û ”

ÍßÐÈÌÀÍ ÙßÑßÍÇÀÄß

ÑÅ×ÈËÌÈØ ßÑßÐËßÐÈ7 úèëääÿ

1-úè úèëä

(Øåèðëÿð)

Áàêû – 2010

“Ïðîìåòåéèí êèòàáõàíàñû”

Í.Ùÿñÿíçàäÿ. Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ. 1-úè úèëä (Øåèðëÿð)

Òÿðòèá÷è: Íàçèì Ùÿñÿíçàäÿ,ôèëîëîýèéà åëìëÿðè öçðÿ ôÿëñÿôÿ äîêòîðó

Þí ñþçöí ìöÿëëèôè: Áóëóäõàí Õÿëèëîâ,ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó, ïðîôåññîð

Ðåäàêòîð: Ýöëäàíÿ ßìðóëëàùãûçû,ôèëîëîýèéà åëìëÿðè öçðÿ ôÿëñÿôÿ äîêòîðó, äîñåíò

“Ïðîìåòåéèí êèòàáõàíàñû” ñåðèéàñûíäàí Õàëã øàèðèÍÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí éåääèúèëäëèéèíèí áèðèíúè úèëäèíÿäàõèë åäèëìèø ÿñÿðëÿð ìöõòÿëèô èëëÿðäÿ ÷ûõàí øåèð êèòàá-ëàðû ÿñàñûíäà òÿðòèá îëóíäóüóíäàí, âàõòèëÿ ùÿìèíêèòàáëàðà éàçûëìûø ýèðèø ìÿãàëÿëÿðèíèí âÿ ðÿñì ÿñÿð-ëÿðèíèí áèð íå÷ÿñèíè áóðàäà âåðìÿê ãÿðàðûíà ýÿëäèê.

Áóíóíëà äà ìÿãñÿäèìèç ùÿì ìöàñèð îõóúóëàðûÿäÿáè ïðîñåñèí àéðû-àéðû ìÿðùÿëÿëÿðè èëÿ éàõûíäàí òàíûøåòìÿê, ùÿì äÿ ñåâèìëè øàèðèìèçèí ãÿëÿì âÿ ôûð÷à äîñò-ëàðûíû ìèííÿòäàðëûãëà áèð äàùà õàòûðëàìàãäû.

© “Ïðîìåòåé” – 2010

Ìÿíèì êèòaáûìû óúóç åëÿéèí,òÿëÿáÿëÿð ö÷öí, ôÿhëÿëÿð ö÷öí,haðäaña, ëaï êañûá áèð íÿôÿð ö÷öí,ìaaøû aøaüû îëaíëað ö÷öí,øÿhÿðäÿ êèðaéÿ ãaëaíëað ö÷öí,îõóìaãäaí þòðö aëaíëað ö÷öí,÷þðÿê ãèéìÿòèíÿ, äóç ãèéìÿòèíÿ,ãîé ñîíða ãaëõñûí î þç ãèéìÿòèíÿ.

ÒÀËÅÉÈ ÞÇÖ ÈËß ÄÎÜÓËÀÍ ÍßÐÈÌÀÍ ÙßÑßÍÇÀÄß

(Þí ñþç)

ÄÄöíéàéà ýÿëèø âÿ äöíéàäàí ýåäèø àðàñûíäàêû ìöääÿò ðåàëáèð ùÿéàòäûð. Î äà ðåàë áèð ùÿéàòäûð êè, äöíéàäàí ýåäÿí-ëÿðèí áÿçèëÿðèíèí éåíè ùÿéàòû áàøëàéûð. Éåíè áàøëàéàí áåëÿ ùÿéàò-äà õàòèðÿëÿð, äóéüóëàð, éàðàíìûøëàð… áàø ãàëäûðûð, íÿñèëëÿðäÿí-íÿñèëëÿðÿ éàøàéûð, ÿñðëÿðäÿí-ÿñðëÿðÿ ýåäèá ÷ûõûð, ùÿéàòûìûçûíþçöíö ìöøàèéÿò åäèð. Áöòöí êëàññèêëÿðèìèçèí ùÿéàòûíû áåëÿ ùÿéàòùåñàá åäèðèê, îíëàðûí éàðàäûúûëûüûíà îëàí òÿëÿáàòûìûçû äà áóñÿáÿáäÿí ýþðöðöê. Íèçàìèíèí, Ôöçóëèíèí, Õÿòàèíèí, Úàâèäèí,Âóðüóíóí… ùÿéàòû äà áåëÿäèð.

Ùÿð ÿñð þç ÿëÿéè èëÿ ÿëÿéèá ñå÷äèêëÿðèíÿ ÿáÿäè éàøàìàã ïàñ-ïîðòó âåðèð. Àðòûã èêè ÿñðèí ÿëÿéèíäÿí öçöàü ÷ûõìûø, ìöàñèð îë-äóüó ãÿäÿð äÿ êëàññèêëÿøìèø, èìçàñû èìçàëàð è÷ÿðèñèíäÿ ñå÷èëÿí,÷àüäàø ïîåçèéàìûçûí ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿëÿðèíäÿí áèðè äÿßìÿêäàð Èíúÿñÿíÿò Õàäèìè, Õàëã øàèðè Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿäèð.Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ ÕÕ ÿñðèí 60-úû èëëÿðèíäÿ ÿäÿáèééàòûìûçûíÿäÿáè öôöãëÿðèíäÿ ïàðëàéàí ñÿíÿòêàðëàðûìûçäàíäûð. Òàëåéè þçöèëÿ äîüóëàí, áóòàñû äîüóëäóüó ýöíäÿí âåðèëÿí ÍÿðèìàíÙÿñÿíçàäÿ èëê øåèðèíè àëòûíúû ñèíèôäÿ îõóéàðêÿí Ì.Â.Âèäàäèíèí«Àüëàðàì» øåèðèíèí òÿñèðèëÿ éàçìûøäûð. Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèíèëùàìû þçöíöí äåäèéè êèìè, øàèð ×îáàí ßôãàíäàí ýÿëèð. Î ×îáàíßôãàí êè, î, Êöð ãûðàüûíäà ãîéóí îòàðàðìûø âÿ îíóí õåéëè øåèðèîëóáäóð. 1920-úè èëÿ ãÿäÿð éàøàéàí áó ÷îáàíûí øåèðëÿðèíèÍÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ áèð éåðÿ òîïëàéûá ÷àï åòäèðèáäèð. Ùÿìèí áó÷îáàí ÿââÿëúÿ Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí àíàñûíûí éóõóñóíà ýèðèá âÿ îíàäåéèá: «Ñÿíèí îüëóí øàèðäè, îíà èëùàìû ìÿí âåðèðÿì. Îüëóíà

5

6

äåíÿí, ìÿíÿ áèð øåèð éàçñûí». Í.Ùÿñÿíçàäÿ ìöñàùèáÿëÿðèíèí áè-ðèíäÿ ãåéä åäèá êè, áåëÿ áèð éóõóíó ðÿùìÿòëèê Øàùìàðßêáÿðçàäÿ äÿ ýþðöá.

Àäÿòÿí áóòà êèì òÿðÿôèíäÿí âåðèëèðñÿ, î øÿõñ áóòà âåðèëÿíàäàìà ýèçëè ãàëûð. Áèçèì íàüûëëàðûìûçäà, äàñòàíëàðûìûçäà,ìèôîëîýèéàìûçäà ÿñë ùÿãèãÿò äÿ áåëÿäèð. Àíúàã áèð ìöääÿòäÿíñîíðà áóòà âåðÿí øÿõñ áóòà àëàíûí ýþçöíÿ ýþðöíöð, ÿí ÷ÿòèí ìÿ-ãàìëàðäà éóõóñóíà ýèðèð, îíà éîë ýþñòÿðèð. Áóíó äà Í.Ùÿñÿí-çàäÿíèí òàëåéèíäÿ ýþðöðöê.

Éåíÿ äÿ Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí ìöñàùèáÿëÿðèíèí áèðèíäÿ, äàùàäîüðóñó, «Áÿñ ×îáàí ßôãàí þç éóõóíóçà ýèðìÿéèáìè?» ñóàëûíàî, áåëÿ áèð úàâàá âåðìèøäèð: «Äöç 70-è ùàãëàéàíäà ýþðäöì îíóéóõóäà. Îðòàéàøëû, ñàããàëëû áèð êèøèíèí «×îáàí ßôãàí ìÿíÿì»ñþçëÿðèíè õàòûðëàéàíäà åëÿ áèëèðÿì ùÿëÿ äÿ éóõóäàéàì. «Äàì÷ûëûáóëàã»äàí áèð äîë÷à ñó äîëäóðóá ìÿíÿ óçàòäû êè, è÷. Áÿçè øåéëÿðâàð êè, îíó äèëëÿ äåéÿ áèëìÿðÿì… Ýþðöí, íå÷ÿ èëäèð áó øÿõñìÿíèìëÿäèð? Àðòûã ×îáàí ßôãàí ìÿíèì ãÿùðÿìàíûìà ÷åâðèëèá».

Äåìÿëè, Í.Ùÿñÿíçàäÿ þç áóòàñû èëÿ ÿäÿáèééàòûìûçà ýÿëÿí,èëùàì ïÿðèñè, áó áóòàäàí ãàéíàãëàíàí âÿ ÿäÿáè òàëåéè òÿáëè îëàíñÿíÿòêàðëàðûìûçäàí áèðèäèð. Ùå÷ øöáùÿñèç êè, Àçÿðáàéúàíÿäÿáèééàòûíäàêû êîðèôåéëÿðèí ùÿð áèðè áóòàëûäûð, îíëàðà èñòèãàìÿòâåðÿí, éîë ýþñòÿðÿí âÿ éàðàäûúûëûüûíû ñòèìóëëàøäûðàí ÷îõëàðûíûíäöøöíìÿäèéè, ÿùÿìèééÿò âåðìÿäèéè, áÿçÿí äÿ àüëûíà ýÿëìÿäèéèáóòàëàðäûð.

Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí éàðàäûúûëûüûíäà ìþâçó ðÿíýàðÿíýëèéè âàð.Îíóí ìÿùÿááÿò øåèðëÿðèíè îõóéàíäà ìÿùÿááÿò äàñòàíëàðûìûçûíäàùà ìöàñèð, ðåàë éàøàíìûø þìðöíö âÿðÿãëÿìèø îëóðñàí. «Ëåéëèâÿ Ìÿúíóí», «Àááàñ âÿ Ýöëýÿç», «Àøûã Ãÿðèá», «ßñëè âÿÊÿðÿì» äàñòàíëàðû þç äþâðöíöí ìÿùÿááÿòèíè òÿðÿííöìåäèáäèðñÿ, Í.Ùÿñÿíçàäÿ äÿ ìÿùÿááÿò ìþâçóëó øåèðëÿðèíäÿìöàñèð äöíéàìûçûí, ÷àüäàø äöíéàìûçûí ìÿùÿááÿò äàñòàíûíûéàðàäûáäûð. Ìàðàãëûäûð êè, Í.Ùÿñÿíçàäÿ þç ùÿéàò éîëäàøûíûí

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

7

ñàüëûüûíäà îíà áèð äÿíÿ äÿ îëñóí øåèð éàçìàìûøäûð. Àíúàã îíóíþëöìöíäÿí ñîíðà èòùàô åòäèéè øåèðëÿðèí ùÿð áèðè äàñòàíäûð. Àíúàãéûüúàì, ñÿëèñ, ëàêîíèê, ïîåòèê òóòóìëó áèð äàñòàíäûð. Ôèêèð âåðèí:

Ìÿíèì íèýàùûìû ïîçäó òÿáèÿò,Êþêëÿäè ñèìëÿðè õåéèð-øÿð öñòÿ.Ñÿíÿ - ìÿçàð áîéäà éåðàëòû çöëìÿò,Ãóðóëó åâ ãîéäó ìÿíÿ éåð öñòÿ.

Éàõóä, îíóí «Ìÿí ñÿíè ñåâäèì êè», «Ãûçìàç», «Äþçöì»,«Äàøû ñåâìÿëèéèê áèç èíäÿí áåëÿ», «Ñàü úàíûìäà àüðûéàíéåðèì», «Ãàäûíñûç ùÿéàò» âÿ ñ. øåèðëÿð ïîåòèê òÿëÿáëÿðÿ òàìúàâàá âåðÿí ìöàñèð äöíéàíûí, ìöàñèð èíñàíûí, ìÿùç Í.Ùÿ-ñÿíçàäÿíèí øÿõñÿí þçöíöí, òàëåéèíèí ìÿùÿááÿò äàñòàíûäûð.

Áèð äàùà ãåéä åäÿê êè, Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí ñåâýèñè,ìÿùÿááÿòè ìöàñèð äöíéàìûçûí äàñòàíûäûð. “Ãóðáàíè”, “Àááàñ âÿÝöëýÿç”, “Àøûã Ãÿðèá” âÿ äèýÿð ìÿùÿááÿò ìîâçóñóíäà îëàíäàñòàíëàð ñåâèëÿ-ñåâèëÿ îõóíóð, îíëàðûí ÿñàñûíäà îïåðàëàðéàçûëìûøäûð. Áó ñûðàäà òÿðÿääöä åòìÿäÿí äåéÿ áèëÿðèê êè, áèð“Íÿðèìàí âÿ Ñàðà” äàñòàíû äà âàðäûð. Áó äàñòàíûí àéðû-àéðû ñöæåòõÿòòèíè, åïèçîäëàðûíû Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ ãÿëÿìÿ àëñà äà, îíó áèðäàñòàí ôîðìàñûíà çàìàíûí þçö ñàëàúàãäûð. Äàñòàí éàðàäûúûëûüûö÷öí àäÿòÿí ãàéäà áåëÿäèð: ùàäèñÿëÿð áèð ìöääÿò õàëãûí ùàôè-çÿñèíäÿ éàøàéûð, äèëäÿí-äèëÿ êå÷èð, äàñòàí øÿêëèíÿ äöøöð. Õàëã þçèñòÿê âÿ àðçóëàðûíû äà ÿëàâÿ åòìÿêëÿ “Íÿðèìàí âÿ Ñàðà” äàñòàíûíûéàðàäàúàã, ùå÷ øöáùÿñèç, îíóí âàðèàíòëàðû äà ôîðìàëàøàúàãäûð.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ “Íÿðèìàí âÿ Ñàðà” äàñòàíûíûí àéðû-àéðûãîëëàðûíû éàçäûüû øåèðëÿðäÿ íÿçìÿ ÷ÿêìèøäèð. Áóðàäà îíóí öìè-äè, èíàìû èëÿ éàíàøû, ìÿùÿááÿòèíÿ ñàäèãëèéè âÿ äþçöìö, òàëåéè èëÿáàðûøìàüû, ÿðøÿ ÷ÿêèëÿí éóõóëàðû îõóúóíó þçöíÿ ÷ÿêèð, äÿðäëèøàèðèí äÿðäèíÿ ùÿìäÿðä îëìàã ùèññèíè àøûëàéûð. “Èíàì”, “Ãîé-ìàðàì”, “Ýþçÿ ýÿòèðäèì ñÿíè”, “Ìÿí ñÿíè ñåâäèì êè...”, “Ñÿí

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

8

êþúäöí äöíéàäàí”, “Öðÿéèì àíàíû èñòÿéèð, ãûçûì”, “Àéðûëûã”,“Äàøû ñåâìÿëèéèê áèç èííÿí áåëÿ”, “Ãûçìàç”, “Ìÿíèì íèýàùûìûïîçäó òÿáèÿò” âÿ ñ. øåèðëÿð áó ãÿáèëäÿíäèð. Áèð äàùà ãåéä åäÿêêè, áó øåèðëÿð “Íÿðèìàí âÿ Ñàðà” äàñòàíûíûí ãîëëàðûäûð, áóäàã-ëàðûäûð.

Í.Ùÿñÿíçàäÿéÿ ýþðÿ, êèøè ãàäûíäàí éåòèì ãàëûð. Áó, îíóíìÿùÿááÿò äàñòàíûíûí ãÿëèáëÿøìèø àôîðèçìèäèð. Ìöäðèêëÿðäÿí áèðèäåéèá êè, ÿýÿð óøàüû àüëàéàí ýþðöðñÿíñÿ, ùå÷ íÿ ýþðìÿìèñÿí.Ãàäûíû àüëàéàí ýþðöðñÿíñÿ, éåíÿ äÿ ùå÷ íÿ ýþðìÿìèñÿí. Êèøèíèàüëàéàí ýþðöðñÿíñÿ, áàõ, ÿñë ôàúèÿ áóäóð. Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí ÿäÿáè-áÿäèè äöøöíúÿñè áåëÿ íîðìàëàðû ãÿáóë åòìèð. Î, óøàüû äà, ãàäûíû äàÿñëèíäÿ èìêàíû îëñà, àüëàìàãäàí õèëàñ åäÿð, êèøèëÿðÿ ýÿëèíúÿ îíëàðûãàäûíûí ìÿùÿááÿòèíÿ - òÿìèç ìÿùÿááÿòÿ, ãàäûíûí ÿí àçû èñòèíÿôÿñèíÿ òàáå åäÿð. ×öíêè Í.Ùÿñÿíçàäÿ øàèð êèìè ìÿùç ùàãëûîëàðàã öëâè ùèññëÿðèí, äóéüóëàðûí òÿñèðè àëòûíäà äöøöíöð êè, ãàäûíþçö ùÿéàòäûð âÿ ìöñàùèáÿëÿðèíèí áèðèíäÿ äåéèð: «...Ãàäûíëàðäöíéàíûí ÿí çÿðèô ìÿõëóãóäóð. Ùÿéàòäà ãàäûíñûç éàøàìàã îëìóð.Ìÿí äåéÿðäèì êè, ãàäûí – éåðäÿêè èëàùè âàðëûãäûð. Ãàäûí îëìàéàíéåðäÿ ùÿéàò éîõäóð...». Áóäóð Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí ìöàñèð äöíéàäàãàäûíëà, ìÿùÿááÿòëÿ áàüëû éàðàòäûüû äàñòàí. Áó äàñòàíû îõóìàãö÷öí Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí òÿðúöìåéè-ùàëûíû âÿðÿãëÿìÿê ëàçûìäûð,îíóí áó ýöíÿ ãÿäÿðêè ùÿéàòûíû þéðÿíìÿê ëàçûìäûð.

Þëöì ãà÷ûëìàçäûð, äöíéàéà áèð ýöí ýÿëÿí áèð ýöí äÿ áóäöíéàäàí êþ÷ÿúÿêäèð. Áÿëêÿ äÿ òàëåéèí áó ãèñìÿòèíÿ ýþðÿ èíñàíëàðáèð-áèðèíÿ áÿíçÿéèðëÿð. Àíúàã ìÿãàìû îëäóüó ö÷öí áó áÿíçÿð-ëèêäÿí äåéèë, òàëåéèí àéðû áèð áÿíçÿðëèéèíäÿí áÿùñ åòìÿéÿ áèëìè-ðÿì. Áó äà Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ èëÿ Òöðêèéÿíèí éàçàðû, øàèðè ÈñàÊàéàúàíûí òàëåëÿðèíèí áÿíçÿðëèéèäèð. Ùÿð èêè øàèðèí òàëå áÿíçÿðëèéèáàðÿñèíäÿ 2006-úû èëèí 28 éàíâàðûíäà Òöðêèéÿäÿ “24 ñààò” ãÿçå-òèíäÿ ÷àï îëóíìóø “Áåíèì íèêàùûìû áîçäó òÿáèÿò (âÿ éà áåí ñåíñèçþëöðöì)” ìÿãàëÿñèíäÿ ÷îõ ìàðàãëû ìöãàéèñÿëÿð àïàðûëìûøäûð. Áåëÿ

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

9

êè, ùÿð èêèñè ñåâèá ñå÷äèêëÿðè ãûçëà åâëÿíìèøäèð. Ùÿð èêèñèíèí ñåâèìëèõàíûìû, þìöð-ýöí éîëäàøû áèðäÿí-áèðÿ þëöìöí ãóðáàíû îëìóøäóð.Ùÿð èêèñè þìöð-ýöí éîëäàøûíäàí, þç ñåâèìëè ãàäûíûíäàí éåòèìãàëìûøäûð. Ùÿð èêèñèíèí þìöð-ýöí éîëäàøûíûí - ãàäûíûíûí, õàíû-ìûíûí ÿáÿäè ìÿíçèëè îëàí ìÿçàð îíëàð ö÷öí òÿñÿëëè éåðèíÿ ÷åâ-ðèëìèøäèð. Ùÿð èêèñè þç ãàäûíûíûí ìÿçàðûíû ùÿð äÿôÿ çèéàðÿò åòìÿêëÿþìöð-ýöí éîëäàøûíûí éîõëóüóíó óíóòìàüà ÷àëûøûð âÿ áÿëêÿ äÿ áóñîéóã ìÿçàðäàí þçëÿðèíÿ, åâëÿðèíÿ áèð ùÿíèð, èñòèëèê àïàðûð. Ùÿð èêèñèãàäûíûíûí ìÿçàðûíû çèéàðÿò åòìÿêëÿ ñåâýèñèíÿ, ìÿùÿááÿòèíÿ ñàäèã-ëèéèíè éàøàäûð âÿ áóíäàí áàøãà, õàíûìûíà ñàäèãëèéè éîëóíäà ÿëëÿðèí-äÿí àéðû áèð èø ýÿëìèð. Ùÿð èêèñèíèí ìÿùÿááÿòè äèëëÿð ÿçáÿðè îëäó âÿÀçÿðáàéúàíûí “Íÿðèìàí âÿ Ñàðà”, Òöðêèéÿíèí “Èñà âÿ Ñàáàùàò”åøãèíè ÿáÿäè îëàðàã éàääàøëàðà ùÿêê åëÿäè. Ìÿíúÿ, áó åøãÿ, ìÿ-ùÿááÿòÿ ùþðìÿò, ãèáòÿ ÿëàìÿòè îëàðàã ÷îõëàðû Íÿðèìàí Ùÿñÿíçà-äÿíèí âÿ Èñà Êàéàúàíûí þç ãàäûíû áàðÿñèíäÿ éàçäûãëàðûíû ñåâÿ-ñåâÿîõóéàðàã ùÿì äÿ îíëàð ùàããûíäà þç ãîøãóëàðûíû äà ñþéëÿéÿúÿêëÿð.Áàõ áó äà áåëÿúÿ çàìàí-çàìàí “Íÿðèìàí âÿ Ñàðà”, “Èñà âÿÑàáàùàò” äàñòàíûíû âÿ îíóí ìöõòÿëèô ãîëëàðûíû éàðàäàúàãäûð...

Í.Ùÿñÿíçàäÿ éàðàäûúûëûüûíäà ãàäûí, àíà, ãûç, áèð ñþçëÿ, áóçÿðèô ìÿõëóãóí éåðèíè òàïûðñàí. Øàèðèí áó çÿðèô ìÿõëóãëàðà íÿãÿäÿð äèããÿòëè, ùÿññàñ îëäóüóíó ýþðöðñÿí.

Áåëÿ ýþçÿë, áåëÿ çÿðèô, áåëÿ ïàêñÿíè ùàðäà áÿñëÿéèáëÿð ãûç, áåëÿ?Ùàíñû åâÿ ãÿäÿìëÿðèí äÿéÿúÿê,î åâäÿ äÿ éåðè áåëÿ, ýÿç áåëÿ.

Íÿôÿñèíè ÷è÷ÿê àëûð, ýöë äóéóð,îíà ýþðÿ ýöëëÿð ýþçÿë ãîõóéóð.Ñÿíè ýþðöá ãÿôÿñäÿ ãóø îõóéóð,ãóø - êþíëöìäö, ñèíÿìäè ãÿôÿñ áåëÿ.

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

10

Áó äöíéàíûí ãûøû ãûøäû, éàéû éàé,áó àéëàðû, áó ýöíëÿðè ñàéùàñàé.Àðàìûçû éàø êÿñèáäè àé ùàðàé,ùà ÷àüûðñàì, ÷àòàí äåéèë ñÿñ áåëÿ.

Ýþðäöéöíö - ýåð÷ÿêëèéè âÿ îíóí ïîåòèê åôôåêòèíè íàòóðàë áèðøÿêèëäÿ ÿêñ åòäèðìÿê Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí øàèð ùÿññàñëûüûíûí òÿçàùöðôîðìàñûäûð.

Ùÿëÿ Ìîñêâàäà Ì.Ãîðêè àäûíà ßäÿáèééàò Èíñòèòóòóíóíòÿëÿáÿñè èêÿí øàèðèí éàðàäûúûëûüû èëÿ ìàðàãëàíàí Áàëêàð Õàëã øàèðèÊàéñûí Êóëèéåâ éàçûðäû êè, “Ìÿí Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí øåèð-ëÿðèíè ýþðÿíäÿ ìÿùç îíà ýþðÿ ñåâèíäèì êè, îíëàðäà (øåèðëÿðäÿ –Á.Õ.) ðèòîðèêàäàí, òÿìòÿðàãëû, áÿçÿêëè èáàðÿëÿðäÿí óçàã, òÿìèç,ïàê èíñàí ñÿñè ùèññ åòäèì”.

Òöðê äöíéàñûíûí áàøãà áèð áþéöê øàèðè Áÿõòèéàð ÂàùàáçàäÿÍ.Ùÿñÿíçàäÿíèí êèòàáûíà éàçäûüû áþéöê ìÿãàëÿñèíäÿ “...î, öðÿêäèëèíäÿ äàíûøûð” äåéÿ ãÿëÿì äîñòóíóí ÿñÿðëÿðèíÿ éöêñÿê ãèéìÿòâåðèðäè.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ ñåâýè àäëû ýÿìèéÿ ìèíèá Àçÿðáàéúàíÿäÿáèééàòûíûí ñóëàðûíà ýåäèð. Ýÿìèéÿ ìèíÿíëÿð ÷îõäóð, àíúàãñåâýè ýÿìèñèíäÿ ýÿçìÿê ìèëéîíëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ áèð íå÷ÿñèíèíàëûí éàçûñû âÿ òàëåéèäèð. Áó áèð íå÷ÿëÿðèí è÷ÿðèñèíäÿ Íÿðèìàí Ùÿ-ñÿíçàäÿíèí êèìëèéè ñå÷èëèð. Î, ùÿð øåéäÿí ÿââÿë øàèðäèð, è÷ÿðèñèñåâýè èëÿ äîëó îëàí øàèðäèð. Î, áó ñåâýèíè ìèñðàëàðà ïàéëàìàãëàñåâèëèð, ñåâýè âàñèòÿñèëÿ ùÿéàòûí áöòöí ìÿãàìëàðûíäà íèúàò òàïûð.Îíäà ñåâýè îëìàñà, ùå÷ éàçà äà áèëìÿç, îíäà ñåâýè îëìàñà, ùå÷ñåâýè àäëû ýÿìèéÿ ìèíÿ äÿ áèëìÿç, îíäà ñåâýè îëìàñà, ùå÷ñåâèëìÿç äÿ... Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ ñåâýèñèíè àäè áèð ñåâýè êèìèãÿáóë åòìÿê ÿí àçû ÿäàëÿòñèçëèê, ÿí àçû îíóí øàèð êèìëèéèíè äÿðêåòìÿìÿêäèð. Îäóð êè, îíóí ñåâýèñè ñåâÿí ùÿð áèð êÿñèí èñòèíàäåòäèéè ñåâýèäèð, îíóí ñåâýèñè ñåâýèíèí éöêöíö âÿ àüûðëûüûíûèíñàíëàðûí áîéíóíà éöê êèìè ãîéàí ñåâýèäèð, îíóí ñåâýèñè äöí-éàíû áÿçÿéÿí ñåâýèäèð, îíóí ñåâýèñè òÿìèçëèéè, ñàôëûüû, ùÿëèìëèéè

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

11

áèð ïàé êèìè èíñàíëàðà ïàéëàéàí ñåâýèäèð. Íÿðèìàí Ùÿñÿí-çàäÿíèí ñåâýèñè ùå÷ êÿñèí ñåâýèñèíÿ (òÿáèè êè, øàèðëÿð íÿçÿðäÿòóòóëóð) áÿíçÿìÿéÿí, ìÿùç Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí þçöíÿ, òÿ-áèÿòèíÿ, ðóùóíà óéàðëû áèð ñåâýèäèð. Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ áèð øàèðêèìè þç ñåâýèñèíèí (ýåíèø ìÿíàäà) ãóëóäóð. Ñåâýè îíóí áàøûíàòàúäûð, öðÿéèíÿ ìÿëùÿìäèð, îõóúóëàðûíà òÿñêèíëèêäèð, ñåâÿíëÿðÿöìèä éåðèäèð. Êèì þç ñåâýèñèíäÿ éàðûìàéûáñà, Íÿðèìàí Ùÿñÿí-çàäÿíè îõóñóí, êèì þç ñåâýèñèíÿ ÷àòìàéûáñà, éåíÿ äÿ ÍÿðèìàíÙÿñÿíçàäÿíè îõóñóí, êèì þç ñåâýèñèíÿ ãîâóøóáñà, ÍÿðèìàíÙÿñÿíçàäÿíè äàùà ÷îõ îõóñóí, êèì þç ñåâýèñèíè àõòàðûðñà, Íÿðè-ìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí êèòàáëàðûíû ñòîëöñòö êèòàáû åòñèí, êèì ùÿëèì,ùÿññàñ, äóéüóëó, çÿðèô õàðàêòåðëè îëìàã èñòÿéèðñÿ, ÍÿðèìàíÙÿñÿíçàäÿ éàðàäûúûëûüûíà öç òóòñóí, êèì ñåâýèäÿ ìöàñèðëèéèíòÿëÿáëÿðèíè àõòàðûðñà, Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí êèòàáëàðûíû îõó-ìàãäàí ÿë ÷ÿêìÿñèí, êèì ñåâýèäÿ ùþðìÿòëè îëìàã èñòÿéèðñÿ,Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí øåèðëÿðèíÿ öç òóòñóí... Áóíóí ñÿáÿáèîíóíëà áàüëûäûð êè, ñåâýè Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿéÿ Èëàùèäÿí âå-ðèëìèø áèð ñåâýèäèð. À÷ûüû Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí èñòåäàäûíûíýöúö ùÿì äÿ ñåâýèäÿäèð. Î éàçûð:

Ìÿí ñÿíè ñåâÿíäÿ éàç ùàâàñûéäû,íåéëÿéèì, òàëåéèí ýþçö òþêöëñöí.Ùÿéàòûì ÿëèíäÿ ãóø éóâàñûéäû,Ãóðàí þçöí îëäóí, ó÷óðäàí þçöí.

Éàõóä:Ìÿùÿááÿò ãàðàíãóø éóâàñû ãóðóð,î äà èëùàì êèìè ãûñãàíúäû, ýöëöì.Ìÿùÿááÿò - öðÿêäÿí öðÿéÿ éîëäóð,öðÿê äÿ öðÿéÿ ìþùòàúäû, ýöëöì.

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

12

* * ** * *

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí éàðàäûúûëûüûíäà úÿíóá ìþâçóñó õö-ñóñè éåð òóòóð. Úàíû, ãàíû, äèëè âÿ äèíè àéðû îëìàéàí úÿíóáëó ãàðà-äàøëàðûìûçû þç øåèðëÿðè èëÿ ñàëàìëàéàí øàèð éàçûð:

Ñÿðùÿääÿ ùàðàé ñàëûðÖðÿê âÿòÿíäÿí þòðö.Ìÿíäÿí ãàáàã ÷ÿêèëèáÁó ñÿðùÿä – ìÿíäÿí þòðö.

Øàèð þç ùèññèééàòûíû ýèçëÿäÿ áèëìèð, òèêàíëû ìÿôòèëëÿðè ëÿ-íÿòëÿéèð, áó ìÿôòèëëÿðè “êÿøô” åäÿíëÿðè ìÿçÿììÿò åäèð, èíñàíëàðûáèð-áèðèíäÿí àéûðàíëàðà íàðàçûëûüûíû áèëäèðèð. Úÿíóá ìþâçóñóíäàéàçäûüû øåèðëÿðèíäÿ Øÿùðèéàðëà Áÿõòèéàðû, Àðàçëà Êöðö, ÒÿáðèçëÿÁàêûíû, áèð ñþçëÿ, Àçÿðáàéúàíûí øèìàëû èëÿ úÿíóáóíó éàõøûìÿíàäà ãàðøûëàøäûðûð âÿ îõóúó ýþðöð êè, øàèðèí þç ñþçëÿðè èëÿäåñÿê “Àéðûëìàéàí àéðûëàðà ñàëàì âàð”:

Éåð äèíäèðèð, áóðäà éåðÿ íÿ äåéèì,Áàõà - áàõà, ýþðÿ - ýþðÿ íÿ äåéèì?Øÿùèäëÿðäÿí - øÿùèäëÿðÿ íÿ äåéèì? - Àéðûëìàéàí àéðûëàðà ñàëàì âàð.

ÕÕ ÿñðèí 80-úè èëëÿðèíèí ñîíëàðûíäà áàøëàéàí îéàíûø, èúòèìàè-ñèéàñè ùÿéàòäàêû äÿéèøèêëèêëÿð, èíñàíëàðûìûçûí óçóí èëëÿð àðçóëà-äûãëàðûíû þç ýþçëÿðè èëÿ ýþðìÿëÿðè, áöòöí áóíëàðûí ùàìûñû Íÿ-ðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí éàðàäûúûëûüûíäà áèð òàðèõ êèìè âÿðÿãëÿíèð.Îíóí “Òèêàíëû ìÿôòèëëÿð”, “Øÿùðèéàð”, “Êå÷äèì Àðàçû”, “Òÿá-ðèç”, “Ñàëàì, Àçÿðáàéúàí”, “Ãàðäàø”, “Ìÿí ñó ýÿòèðäèì”,“Ñàëàì âàð”, “Ýþðäöì”, “Âÿòÿí ãàëûð éàäèýàð”, “Êöð àõûð”,“Úàäðàëû ãûçëàð”, “Ñÿñ âåð Áàêûéà, Òÿáðèç”, “Àçÿðîüëó” âÿ ñ.øåèðëÿðèíè îõóéàí ùÿð áèð êÿñ øàèðèí âÿòÿíäàø ìþâãåéèíè, êþâðÿêãÿëáèíè, èñòÿê âÿ àðçóñóíó àéäûí øÿêèëäÿ ýþðöð.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

13

Øàèðëÿð ùàããûí, ÿäàëÿòèí úàð÷ûëàðûäûð. Áó éîëäà äàð àüàúûíäàíàñûëàí äà îëóá, äÿðèñè ñîéóëàí äà îëóá, çèíäàíà ñàëûíàí äà îëóá,àíúàã ùàããûí, ÿäàëÿòèí íàìèíÿ øàèðëÿð ñûíìàéûá, ùàãã éîëóíäàí÷ÿêèíìÿéèáëÿð. Ìÿùç áó ìÿíàäà Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ ùàããà,ÿäàëÿòÿ áàüëû îëàí çÿðèô, èíúÿ ðóùëó øàèðëÿðèìèçäÿí áèðèäèð âÿùàçûðäà éàðàäûúûëûüûíûí àùûë äþâðöíäÿ éàøàéûð. Î, úÿíóáìþâçóñóíäà éàçäûüû øåèðëÿðèí ùÿð áèðèíäÿ ìèëëÿòèìèçèí,õàëãûìûçûí ðóùóíà îõøàéàí, îíëàðûí áèðëèéèíÿ ÷àëûøàí ìÿãàìëàðàòîõóíóð, ùèññëÿðèìèçÿ, äóéüóëàðûìûçà ùàêèì êÿñèëèð. Îíóí áóèøèíÿ áèð øàèð êèìè êþìÿê åäÿí úÿùÿòëÿðäÿí áèðè äÿ ùèññèééàò âÿäóéüóäûð. Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿäÿ îëàí ùèññèééàò âÿ äóéüóáàøãàëàðûíäàí ôÿðãëÿíèð, ùå÷ êÿñÿ áÿíçÿìèð. Î, ùå÷ áèð ñèéàñè -èäåîëîæè ìÿãàì àõòàðìûð, áóíóíëà äà ùèññèééàòûíû ýèçëÿòìèð âÿìèëëÿòè, õàëãû áèðëÿøäèðÿí òàðèõè äÿéÿðëÿðè ïîåçèéàéà ýÿòèðèð.Ùÿãèãÿòè ïîåçèéàíûí äèëèíäÿ ïîåòèêëÿøäèðèð. Áóíóíëà äà ùÿãèãÿòïîåòèê äèëäÿ, ïîåòèê ôîðìà âÿ öñëóáäà ñÿñëÿíèð:

- Íàäèð øàù êèì îëóá?- Òöðê.- Ôÿòÿëè øàù?- Î äà òöðê.- Øàù Èñìàéûë, øàù Àááàñ, Íÿñðÿääèí øàù, éà Ãàúàð? - Áöòöí áó ñöëàëÿëÿð?!- Òöðêäö, òöðêäö, - äåäèëÿð.- Òöðêëÿð êèìäè?- Ìöñÿëìàí.- Ôàðñëàð êèìäè?- Ìöñÿëìàí.- Èðàí êèìèíäè, Èðàí?- Èðàí, ôÿãÿò ôàðñëàðûí.Äöíéàéà áîéëàí, éàçûã,è÷èíäÿí áó ùàñàðûí.

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

14

Øàèðëÿðäÿ àäÿòÿí ìöøàùèäÿ ãàáèëèééÿòè äàùà ýöúëö îëóð. Áåëÿîëìàñà, îíëàð éàçûá éàðàäà áèëìÿçëÿð. ×îõëàðûíûí âÿ áþéöêÿêñÿðèééÿòèí áèýàíÿ éàíàøäûüû ìþâçóëàð, ùàäèñÿëÿð øàèðëÿðè òóòóð,îíëàðäàí ÿë ÷ÿêìèð. Øàèðëÿð áåëÿ ìÿãàìëàðäà òÿê ãàëûð, áèðãÿëÿì, áèð êàüûçà ýöúëÿðè ÷àòûð. Áó ìÿíàäà Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ“Ýåúÿëÿð äöíéàäà ìÿí òÿê ãàëûðàì” ìèñðàñûíû òÿñàäöôè äåìèð.Áåëÿ ìÿãàìëàð, ýþðöíöð êè, Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí ùÿéàòòÿðçèäèð, ýöíäÿëèê ìÿèøÿòèíèí áèð ùèññÿñèäèð. Ýþðöíöð êè, ÍÿðèìàíÙÿñÿíçàäÿ áó îâãàò àëòûíäà þçö þçöíö ñîðüó-ñóàëà òóòóð, áÿçè-ëÿðèíÿ áÿðàÿò ãàçàíäûðûð, áÿçèëÿðèíè ìöòòÿùèì êöðñöñöíäÿ ÿéëÿø-äèðèð, áÿçèëÿðèíè âÿñô åäèð, áÿçèëÿðèíèí ýöíàùëàðûíû îíëàðà áàøàñàëìàüà ÷àëûøûð. Áóíóí ö÷öí ùÿð øåéäÿí ÿââÿë, Íÿðèìàí Ùÿñÿí-çàäÿíèí êþìÿéèíÿ îíóí èëùàìû ÷àòûð. Øàèðèí èëùàìû ñèíÿñèíäÿøàì êèìè éàíûð âÿ ãàðøû òÿðÿôÿ ãÿòè øÿêèëäÿ áåëÿ ñþéëÿéèð:

Ìÿíèì èëùàìûìà ñÿí äàø àòûðñàí,íÿüìÿëè öðÿêäÿí õÿáÿðèí âàðìû.Êèìèí ñöôðÿñèíÿ ÿë óçàäûðñàí,êÿñäèéèí ÷þðÿêäÿí õÿáÿðèí âàðìû.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí øåèðëÿðèíèí ìþâçóñó ÷îõ êîíêðåòäèð.Øàèð ìöúÿððÿäëèêäÿí, ùàäèñÿíèí ìÿçìóíóíó äÿéèøìÿêäÿí,óéäóðìà ñöæåò õÿòòè ãóðìàãäàí, éàëàí÷û áÿçÿê-äöçÿêäÿí ÷îõ-÷îõ óçàãäûð. Äåéèëÿíëÿð “Åé Ôöçóëè”, “Ùöñåéí Úàâèä”, “Ùÿéàòîë”, “Ìÿíèì òàðèõèì”, “Ùàðäàñàí”, “Òàíê éåðèäè”, “Ãàðà õÿáÿð,àü éàëàí”, “Ñÿí îüóë äå òîðïàüà”, “Àçÿðáàéúàí ùàðàéû”, “Äöíéàêèìèñÿí”, “Ìÿíè íÿ ýþçëÿéèð” âÿ ñ. øåèðëÿðäÿ þç òÿñäèãèíè òàïûð.

À÷ûüû ãåéä åäÿê êè, Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ íÿäÿí éàçûð éàçñûí,î, ñåâýèíè, ñåâýè èñÿ îíó òÿðê åòìèð. Ùÿð èêèñè áèð-áèðèíÿ î ãÿäÿðãàéíàéûá ãàðûøûð êè, ùÿòòà øàèð ñåâýè çàðàôàòëàðûíäàí äà óçàããà÷ìûð.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

15

Áèð äîñòóìó ýþðöðÿì,Ðÿèñ ÷àüûðûð ìÿíè.Ãûçà ýþðöø âåðèðÿì,Ðÿèñ ÷àüûðûð ìÿíè.

Éàõóä:Ìÿí åâëÿíÿ áèëìèðÿì:Ãûç èíúèéèá áàðûøìûð,Ãûç ãàéíàéûá ãàðûøìûð.Ìÿí åâëÿíÿ áèëìèðÿì:Ãûç ýþðöøÿ ÷àüûðûð,Ðÿèñ èøÿ ÷àüûðûð...

Í.Ùÿñÿíçàäÿ ùèññèéàòëû, ùÿçèí âÿ êþâðÿê íîòëàð öçÿðèíäÿ ñþçäåìÿéè áàúàðàí åìîñèéàëû øàèðäèð. Îíóí õàðàêòåðèíäÿêè, äàâðà-íûøûíäàêû íÿçàêÿò, äèããÿò, êþâðÿêëèê âÿ ñÿìèìèééÿò áöòþâëöêäÿéàðàäûúûëûüûíûí úàíûíà, ãàíûíà ùîïóáäóð. Îíà ýþðÿ äÿ î,ùÿéàòäà, ìÿèøÿòäÿ íÿ ãÿäÿð ñÿìèìèäèðñÿ, ïîåçèéàñûíäà äà áèð îãÿäÿð ñÿìèìè âÿ ñàäÿäèð. Ùèññèéàòûíû, åìîñèéàëàðûíû òÿáèèëèéèíèíòÿñèðè àëòûíäà ïîåòèê íîðìàéà ÷åâèðìÿéè áàúàðûð. Âÿ áó ìÿíàäàéàçûð:

…Ýÿë ýþðöì…ýÿë ýþðöì…

ýÿë ýþðöì ñÿíè.Íåúÿ äàðûõìûøàì áèð ãûëûã ö÷öí,Ñîíðà åâèíèçÿ þòöððÿì ñÿíè,Ãóðáàíûí îëàðàì éàõøûëûã ö÷öí.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí ñåâýèñè êîîðäèíàòëàðû ìÿëóì îëàíñåâýèäèð. Ùÿìèí ñåâýè ýàù àëîâäàí ýþðêÿì àëûð. Ìÿñ:

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

16

Ñÿíÿ áèð âàõò äåìèøäèì ìÿí, -Ñÿí àëîâñàí!

âÿ éà:Áèç ãÿìÿ øÿðèêèê, ñåâèíúÿ øÿðèê,áèç ùåé äöøöíöðöê, ôèêèðëÿøèðèê.Áèç íÿ àéðûëûðûã, íÿ áèðëÿøèðèê,öíöìöç ÷àòìàéûð áèð éàíà, ýöëöì.

Î, ýàù éàëíûç âÿ éàëíûç áèðèíè ñå÷èð âÿ þìðö áîéó áó ñåâýèéÿñàäèã ãàëûð. Ìÿñ.:

Äåñÿëÿð, ñå÷ áèðèíè,ñå÷ÿðÿì äöøöíìÿäÿí.Ñÿíëÿ - ÿñèë èíñàíàì,ñÿíñèç - ñîéóã áèð áÿäÿí.

Ýàù äà îíóí ñåâýèñè ãèñìÿòèíäÿ áåëÿ éåð òóòóð:

Éàøàéûð äöíéàäà áèð èëê ìÿùÿááÿò,Àòàëû - àíàëû éåòèìëÿð êèìè.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿéÿ ìþâçóíó Àçÿðáàéúàí àäëû ìÿìëÿ-êÿòèí þçö âåðèð. Î, Ëåðèê äàüëàðûíû, Éàðäûìëûíû, Áóçîâíàíû,Ìÿðäÿêàíû, Ïîéëó ñòàíñèéàñûíû, Úÿáðàéûëû, Ýÿíúÿíè, Ãûç ãàëàñûíû,Àüäàìû, Áÿðäÿíè, Õîúàëûíû, Ãóáàäëûíû, Áàêûíû âÿ äèýÿð éåðëÿðèáÿäõàùëàðà, íàíêîðëàðà, õÿáèñëÿðÿ - áèçÿ ãàðøû òîðïàã èääèàñûíäàîëàí íàìÿðäëÿðÿ áèð äàùà òàíûòìàã ö÷öí øåèðäÿí ÷ÿëÿíý ùþðöð.“Ëåðèê äàüëàðû”, “Éàðäûìëûíûí äàüëàðûíà ãàëõûðàì”, “Òÿê ÷èíàð”,“Ýÿíúÿ öñéàíû”, “Ãûç ãàëàñû”, “Úÿáùÿ áàéàòûëàðû” âÿ ñ. øåèðëÿðèèëÿ îõóúó ãÿëáèíÿ éîë òàïìàãëà êèôàéÿòëÿíìèð, èíñàíû äöøöí-ìÿéÿ âàäàð åäèð:

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

17

Àðõàäà ó÷óðóì, ãàáàãäà Çàìàí,Èíñàíäàí èíñàíëûã èñòÿéèð èíñàí.

Øàèðëÿð îâãàò àäàìû îëäóãëàðû ö÷öí îíëàðûí éàçûá éàðàòìà-ëàðûíäà îâãàò áþéöê ðîë îéíàéûð. Îâãàòûí òÿñèðè àëòûíäà ÍÿðèìàíÙÿñÿíçàäÿ Áåëîðóñäàí, Áðöññåëäÿí, Ëöêñåìáóðãäàí, Ãàðà äÿ-íèç ñàùèëèíäÿí, Éóíàí ãûçûíäàí, Îääåññàäàí, Äåùëèäÿí, Ìîñ-êâàäàí, Áåðëèíäÿí, Ðîìàäàí, Äðåçäåíäÿí, Àíêàðàäàí âÿ àäûíû÷ÿêìÿäèéèìèç éöçëÿðëÿ äèýÿð éåðëÿðäÿí éàçûð. “Äîããóç ìèëéîíâÿ éàðàëû àüàúëàð”, “Éóõóëàðäà éàíàí øÿùÿð”, “Éåðèí òàðèõè”,“Øàèð”, “Ðÿøèä Áðöññåëäÿ”, “Íèçàìè Àâðîïàäà”, “Ýþéÿð÷èí”,“Ýÿçìÿéÿ ãöðáÿò”, “×àüûðûø”, “Ìèíàðÿ”, “Òàúìàùàë”, Çèéàôÿò”âÿ ñ. øåèðëÿð, èíàíûðûã êè, áó ãÿáèëäÿí îëàí øåèðëÿð êèìè îõóúóíóíäèããÿòèíè äàùà ÷îõ þçöíÿ ÷ÿêÿ áèëèð.

Øàèðëÿð ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí ñîíðà Àëëàùà éàõûí îëàí àäàì-ëàðäûð. Àëëàùà éàõûí îëàíëàð ùÿìèøÿ èíñàíëàðû Àëëàùûí éîëóíäàîëìàüà ÷àüûðìûøëàð. Áó, Àëëàù òÿðÿôèíäÿí îíëàðûí ÷èéèíëÿðèíÿãîéóëìóø àüûð áèð éöê îëóáäóð. Àüûð éöêäöð îíà ýþðÿ êè, èí-ñàíëàðû Àëëàùûí éîëóíà äÿâÿò åäÿíëÿðè ùÿìèøÿ ùàìû áàøà äöøìÿ-éèáäèð. Áÿçèëÿðè áó éîëà äÿâÿò åäÿíëÿðè, ùÿòòà, äàøà òóòóáëàð, ÿëÿñàëûáëàð, ùþðìÿòäÿí ñàëìàüà ÷àëûøûáëàð. Àëëàùûí éîëóíà äÿâÿòåäÿíëÿð èñÿ þç ÿãèäÿëÿðèíäÿí äþíìÿéèáëÿð, ÿòðàôäàêûëàð òÿðÿôèí-äÿí Àëëàù àäàìû êèìè òàíûíûáëàð. Õàëã øàèðè Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿäÿ áåëÿ Àëëàù àäàìàëàðûíäàí áèðèäèð. Î, ùÿðèñëèéè, ãÿðÿçè, èääèàíû,èøòàùàíû, ïàõûëëûüû, ìÿðÿçè, áÿäõàùëûüû ïîåçèéàñû èëÿ àòÿøÿ òóòóð,áó ùèññëÿðè èíñàíëàðûí è÷ÿðèñèíäÿ þëäöðìÿéÿ ÷àëûøûð:

Áó ãÿäÿð Ùÿðèñëèê,Áó ãÿäÿð Ãÿðÿç,Áó ãÿäÿð Èääèà,Áó ãÿäÿð Èøòàù,

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

18

Áó ãÿäÿð Ïàõûëëûã,Áó ãÿäÿð Ìÿðÿç,Áó ãÿäÿð Áÿäõàùëûã,Ùàðäàíäûð, Àëëàù!

Ìÿùç áóíà ýþðÿäèð êè, øàèðèí øåèðëÿðèíäÿ ñàüëàì âÿ ñÿôÿð-áÿðåäèúè ðóù ýöúëöäöð. Áþéöê ÿäÿáèééàò óüðóíäà ìöáàðèçÿ àïà-ðàí øàèð, áþéöê èäåàëëàðëà äà éàøàéûð âÿ éàçûð:

Âÿòÿí îääàí êå÷èá, àëîâäàí êå÷èá,äþíìÿ âÿòÿí îüëó, áó éîëäàí àíä è÷.Èñòèãëàë éîëóíäà ìèëëÿò àíä è÷èá,àíä è÷ÿí ìèëëÿòÿ Íÿðèìàí, àíä è÷.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí øåèðëÿðèíÿ Íèçàìèíèí, Ôöçóëèíèí, Éó-íóñ Èìðÿíèí, Ñàáèðèí, Úàâèäèí, Ùàäèíèí, Âóðüóíóí, Ìöøôèãèí,øàèð äîñòó Øàùìàð ßêáÿðçàäÿíèí, ßëè Òóäÿíèí, Áÿõòèéàð Âàùàá-çàäÿíèí, Ìÿììÿä Àðàçûí, îíà øàèðëèê èëùàìû âåðÿí ×îáàíßôãàíûí âÿ áèð ÷îõëàðûíûí ðóùó ñûüàë ÷ÿêèð, ìèñðàëàðû úèëàëûâÿçèééÿòÿ ýÿòèðèð. Ùÿì äÿ áóíóí ñàéÿñèíäÿ Íÿðèìàí Ùÿñÿí-çàäÿíèí øåèðëÿðè îõóúóíóí ãÿëáèíÿ éîë òàïûð. Áó ìÿíàäà Íÿ-ðèìàí ìöÿëëèìèí “Éàâàø äå, ãûçûì”, “Èñòèãëàë ëàéëàñû”, “ÌèðÚÿëàë ùåéé...” “×îáàí ßôãàí”, “Ìÿùÿááÿò”, “Éàøàìàã þéðÿäèðòÿáèÿò áèçÿ”, “ßí øèðèí íåìÿò”, “Ìöøôèãèí îüëó”, “Åùòèéàò”,“Úàâèäèí”, “Éàíûíà ýÿëìèøÿì”, “Ãûçëàðäàí îüëàíëàðà”, “Äöí-éàíûí ÿí ñàêèò éåðè” âÿ ñ. øåèðëÿðèíè îõóìàã îõóúóíóí ãàçàíúûîëà áèëÿð. Áó øåèðëÿð îõóúóíóí âàõòûíû èòèðìèð, ÿêñèíÿ, ÍÿðèìàíÙÿñÿíçàäÿ þç âàõòûíû, ñÿùùÿòèíè èòèðÿðÿê áóíëàðû éàçûá, îõóúó-ëàðûí èõòèéàðûíà âåðèáäèð.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ åòèðàô åòìÿéè áàúàðàí øàèðäèð. Åòèðàô åò-ìÿéèí þçö äÿ áèð ãàáèëèééÿòäèð, áþéöê áèð ìÿäÿíèééÿòäèð, þçöíÿèíàìäûð, áàøãàëàðûíà ùþðìÿòäèð, èíñàíëàðà èíñàí êèìè áàõìàã,èíñàí êèìè éàøàìàã áàúàðûüûäûð. Î éàçûð:

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

19

ßââÿëêè ùÿâÿñëÿ äþéöíöð öðÿê,Èíäè áèð ùÿãèãÿò êÿøô åòäèì, èíàí:Ñåâìÿéè êèøèäÿí þéðÿíìÿê ýÿðÿê,ßñèë ñÿäàãÿòè - àíúàã ãàäûíäàí.

Éàõóä:Þçýÿíèí éàíûíäà äàðûõäûí, éåòÿð,Òÿê òÿêèí éàíûíà ýåòñÿ, ñåâèíÿð.Ñîíðà ýåúèêÿðñÿí, äöíéàäû, äþíÿð,Êþ÷ÿðÿì ãàëìàðàì, ýÿë, éàíûìà, ýÿë.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí åòèðàôëàðû áèð äåéèë, áåø äåéèë, îíäåéèë, éöçëÿðëÿäèð: “Àòàíûí þâëàäà åùòèéàúû âàð”, “Àüûçûí áèðäàäà åùòèéàúû âàð”, “Õîñðîâóí Ôÿðùàäà åùòèéàúû âàð”, “Îúàüûíáèð îäà åùòèéàúû âàð” âÿ ñàèð, âÿ èëàõûð. “Åùòèéàúû âàð” øåèðèíäÿéàçûð:

Òÿëÿñìÿ áèð ìÿãàì äöøñÿ ÿëèíÿ,Èíàíìà äöíéàíûí ýÿëùàýÿëèíÿ.Àðâàäûí - óøàüà, ãûçà, ýÿëèíÿ,Êèøèíèí - àðâàäà åùòèéàúû âàð.

* * ** * *

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ íÿüìÿëÿð øàèðèäèð. Îíóí éàçäûüû øåèðëÿðÿ÷îõëó ñàéäà íÿüìÿëÿð áÿñòÿëÿíèáäèð. Îíóí øåèðëÿðèíÿ áÿñòÿëÿí-ìèø íÿüìÿëÿðè áåëÿ ãðóïëàøäûðìàã îëàð: Òîôèã Ãóëèéåâèí, ÅìèíÑàáèòîüëóíóí, Ðàìèç Ìèðèøëèíèí, Îãòàé Êàçûìîâóí, ÐÿøèäÍÿñèáîüëóíóí, Õÿééàì Ìèðçÿçàäÿíèí, Ðöñòÿì Ðöñòÿìçàäÿíèí,Ðàìèç Ìóñòàôàéåâèí, Íÿðèìàí Ìÿììÿäîâóí, ßëÿêáÿð Òàüû-

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

20

éåâèí, Ñåâäà Èáðàùèìîâàíûí, Ãÿíáÿð Ùöñåéíëèíèí, Àäèë Áÿ-áèðîâóí, Øÿôèãÿ Àõóíäîâàíûí, ßáÿäèééÿ Ðÿùìÿòîâàíûí, Íèéà-ìÿääèí Ìóñàéåâèí, Áÿõòèéàð Êÿðèìîâóí, Èñìàéûë Ãóëèéåâèí,Òàùèð Åìèíîâóí, Ìàùèð Òàùèðîüëóíóí, Ôèðóäèí Àëëàùâåðäèéåâèíáÿñòÿëÿäèéè íÿüìÿëÿð.

Áó ìàùíûëàðûí ùÿð áèðèíäÿ Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí öðÿêäþéöíòöëÿðè éàøàéûð, àëûí òÿðè èëÿ éàçäûüû ìèñðàëàðûí ÿòðè, òÿðàâÿòèäóéóëóð, ùèññëÿðèí, äóéüóëàðûí éàøàíòûëàðû äèë à÷ûð, ñþçëÿðèí,êÿëìÿëÿðèí ìÿíàëàðûíà ñÿéàùÿò îëóíóð... Áó ìàùíûëàðûí ùÿð áèðè- “Ôèêèð åëÿìÿ”, “Òÿëÿñìÿ”, “Ñÿí áàüûøëàäûí”, “Éîõ äåéÿ -äåéÿ”, “Êàø”, “Ñÿíñÿí ùÿéàòûì”, “Ýöë áèð àç”, “Àíà” âÿ ñ. ùÿðáèðèìèçèí éàääàøûíà ÿäÿáè ùÿêê îëóá, ãÿëáèìèçÿ éîë òàïûáäûð.Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí ñþçëÿðèíÿ áÿñòÿëÿíìèø áó ìàùíûëàðÀçÿðáàéúàí ìóñèãèñèíèí èíúèëÿðè ñûðàñûíäà äóðóð.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí óøàã øåèðëÿðè äÿ àç äåéèëäèð. Îíóíóøàãëàð ö÷öí éàçäûüû øåèðëÿðäÿ óøàã ãÿäÿð òÿìèçëèéèíè, ñàäÿëèéèíèýþðöðöê. Óøàã øåèðëÿðè è÷ÿðèñèíäÿ “Ãûçûì”, “Ùàçûðúàâàá”, “Áèðùÿéÿòäÿ áåø óøàüûí ñþùáÿòè”, “Õàòèðÿ”, “Ùå÷ íÿ èñòÿìÿéÿí ãûç”,“Ùåéêÿë”, “Øåéòàí ãûç”, “Íàçèì”, “Àðû âÿ Àëû” âÿ ñ. øåèðëÿðèíÿèíêè óøàãëàð, åëÿ áþéöêëÿðèí þçö äÿ ùÿâÿñëÿ îõóéóðëàð. “Àðû âÿÀëû” øåèðèíäÿ “ð” âÿ “ë” ñÿñëÿðèíè áèð-áèðè èëÿ ãàðûøäûðàí óøàãëàðûíäèëè èëÿ éàçûð:

Ìÿí äåéèðÿì: Àðûäû,Õàíûì äåéèð: Àëûäû.Ìÿí äåéèðÿì: “Д äå, “Д.Õàíûì äåéèð: “Ë”, “Ë”, “Ë”.Àëû - èíñàíäû, èíñàí,Àðû äà - áàëãàéûðàí.Ìÿí äåéèðÿì: Àðûäû,Õàíûì äåéèð: Àëûäû.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

21

Í.Ùÿñÿíçàäÿ òÿãèáëÿðÿ, òÿçéèãëÿðÿ ìöãàâèìÿòëè øàèðäèð.Òÿãèáÿ, òÿçéèãÿ ãàðøû ìöãàâèìÿò äåéÿíäÿ ìÿí ñîñèàëèçìðåàëèçì ìåòîäóíà ìöãàâèìÿòè íÿçÿðäÿ òóòóðàì. Áó äà Í.Ùÿ-ñÿíçàäÿíèí ìèëëèëèéèíäÿí, éàääàøûíà âÿ êþêöíÿ ñàäèãëèéèíäÿíèðÿëè ýÿëèð. Áèð ñþçëÿ, î, ìèëëè éàääàøûíà, òàðèõè-åòíèê êþêöíÿ,ÿäÿáè-áÿäèè äöøöíúÿñèíèí òÿúðöáÿñèíÿ èñòèíàä åäÿí øàèðäèð. Áóìÿíàäà Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí ïîåòèê äöøöíúÿñè ðåàë ùÿéàò ñûíàã-ëàðûíäàí ÷ûõìàãëà éàíàøû, ùÿì äÿ äöíéàýþðöøöí, áèð èíñàíþìðöíöí ýÿëäèéè ãÿíàÿòäèð. Åëÿ îíóí ïîåçèéàñûíûí áèð ýöúö äÿáóíäàäûð. Âÿ àøàüûäàêû øåèðè äÿ áóíó òÿñäèã åäèð:

Éàø ýÿëèá éåòèøèð ÿëëèéÿ, éöçÿ,Öðÿê ùÿññàñ îëóð ÿéðèéÿ, äöçÿ.Ãóëàüûí áèð ñÿñÿ, ýþçöí áèð öçÿ,Àüûçûí áèð äàäà åùòèéàúû âàð.

Í.Ùÿñÿíçàäÿ îëäóãúà àçàä äöøöíúÿëè îëìàãëà ùÿéàòà,ìöùèòÿ, ÿäÿáèééàòûí þçöíÿ áèýàíÿ äåéèëäèð. Î, áó úÿùÿòäÿí äÿàüû ãàðàäàí, éàõøûíû ïèñäÿí, ùÿãèãè ÿäÿáèééàòû ãàðàýóðóù÷óëóã-äàí éàõøû ôÿðãëÿíäèðèð. Î, áó úÿùÿòäÿí øàèð ìèññèéàñûíäàí ÿëàâÿ,ÿäÿáèééàòøöíàñ, ÿäÿáè òÿíãèä ìèññèéàñûíû äà þç öçÿðèíÿ ýþòöðöð.Ìÿñÿëÿí:

Øåêñïèðèí ÿñÿðèòàìàøàéà ãîéóëäó.Íÿ ìÿãàëÿ éàçäûëàð,íÿ õîø ñþç äåéÿí îëäó.

Ìöàñèð ìöÿëëèôèýÿòèðäèëÿð ñÿùíÿéÿ.Ìÿøãèíäÿí áàøëàäûëàðîíà òÿðèô äåìÿéÿ.

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

22

Ìÿíÿ åëÿ ýÿëèð êè, Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí áåëÿ áèð ìèññèéàäà ÷ûõûøåòìÿñè îíóí âÿòÿíäàøëûüûíäàí, äîüìà éóðäà áàüëûëûüûíäàí èðÿëèýÿëèð. Éåðè ýÿëìèøêÿí Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí ïóáëèñèñòèêàñû äà áóäåéèëÿíëÿðè òÿñäèã åäèð. Áó ìÿíàäà «Áèðëèê àíäûìûçäûð», «Òîðïàãàüðûñû», «…Úàí, Àçÿðáàéúàí», «Âÿòÿí ñÿðùÿääÿí áàøëàéûð»,«Øÿùèäëÿðèìèç, øàùèäëÿðèìèç» âÿ ñ. ïóáëèñèñòèê éàçûëàðû Í.Ùÿñÿí-çàäÿíèí âÿòÿíäàø ìþâãåéèíäÿí õÿáÿð âåðèð.

Í.Ùÿñÿíçàäÿ òàðèõèìèçÿ, äèëèìèçÿ, ìèëëè-ìÿíÿâè äÿéÿðëÿ-ðèìèçÿ òÿÿññöáêåøëèêëÿ éàíàøàí øàèðäèð. Î, Àçÿðáàéúàí òàðèõèíèíäöçýöí, îáéåêòèâ éàçûëìàñûíû, òàðèõè ùÿãèãÿòëÿðèí äöçýöí îëàðàãòàðèõëÿøìÿñèíè òÿêúÿ èñòÿéÿ ÷åâèðìèð, ùÿì äÿ «Àòàáÿéëÿð»,«Ïîìïåéèí Ãàôãàçà éöðöøö», «Çöìðöä ãóøó», «Áöòöí Øÿðãáèëñèí», «Íèçàìè», «Úàâèä» âÿ ñ. êèìè ÿñÿðëÿðèíè éàçìàãëà øàèð-òàðèõ÷è ðîëóíäà ÷ûõûø åäèð. Âÿ áó ÿñÿðëÿð òÿêúÿ áÿäèèééàòöçÿðèíäÿ ãóðóëìóð, ùÿì äÿ åëìè àõòàðûøëàðûí íÿòèúÿñè êèìèìåéäàíà ÷ûõûð. Î éàçûð:

Òàðèõ áèçèì îëóáäó,òàðèõ éàçàí þçýÿëÿð.Òàðèõÿ äöøìÿéèáäè

áèçèì òàðèõè ùöíÿð,áèçèì òàðèõè êÿäÿð.

Í.Ùÿñÿíçàäÿíèí òàðèõè ìþâçóëàðà ìöðàúèÿòè èëÿ áàüëû éàðàí-ìûø ÿñÿðëÿðèíäÿ áÿäèééàòëà åëìèëèê áèð-áèðèíè òàìàìëàéûð. Î,ñàäÿúÿ îëàðàã áÿäèè òÿõÿééöëöíöí ìÿùñóëóíó îõóúóéà ÷àòäûð-ìûð, ùÿì äÿ þçöíöí øÿõñÿí ìÿíáÿëÿðäÿí þéðÿíäèêëÿðèíè, òàðèõ÷èàëèì ðîëóíäà ÷ûõûø åäÿðÿê àðàéûá òàïäûãëàðûíû ñèíòåç åòìÿéè áàúà-ðûð. Îíà ýþðÿ äÿ îíóí òàðèõè ìþâçóäà éàçäûüû ÿñÿðëÿðÿ òÿêúÿáÿäèè íöìóíÿ êèìè äåéèë, ùÿì äÿ òàðèõè âÿ åëìè ÿñÿð êèìè éàíàø-ìàã ëàçûì ýÿëèð. Î, þç îõóúóñóíó, ìÿùç òàðèõ÷è îõóúóñóíó, çè-éàëû îõóúóñóíó ìÿíáÿëÿðè þéðÿíìÿéÿ, òÿäãèã åòìÿéÿ, òàðèõè-

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

23

ìèçÿ áèýàíÿ ãàëìàìàüà ÷àüûðûð âÿ ïîåçèéàíûí äèëè èëÿ áó èøè ñòè-ìóëëàøäûðûð. Áó ìÿíàäà «Çöìðöä ãóøó» ïîåìàñûíäà îõóéóðóã:

Äöíéàäà ùÿð çàìàíûí þç ñóàëû, òÿëÿáè.Ùåðåäîò,Ñòðàáîí,Ïëóòàðõ,Êàòèá ×ÿëÿáè.Íöôóçëó òàðèõ÷èëÿð,òÿôÿêêöð ñàùèáëÿðè.Íå÷ÿ ãÿäèì ìöÿëëèô,íå÷ÿ ÷ÿðõè-ôÿëÿéèíìöÿëëèôñèç ÿñÿðè.Íÿ éàçûáëàð òàðèõÿ?Ùàðäà Áàêû ñþçö âàð?Ùàðäà Àòðîïàòåíà,Àëáàíèéà,Ìèäèéà,Óðìèéà éàçûáäûëàð?Íå÷ÿ àääà, öíâàíäàäöøìöøöê êèòàáëàðà.Áèçèì åðàäàí ãàáàã,áèçèì åðàäàí ñîíðà.

Í.Ùÿñÿíçàäÿ Àüñòàôà ðàéîíóíóí Ïîéëó ñòàíñèéàñûíäà àíàäàíîëñà äà, áöòþâ Àçÿðáàéúàíà, áöòöí Òöðê äöíéàñûíà ìÿíñóáîëäó. Áÿøÿðè ìÿíÿâè äÿéÿðëÿðèí úàð÷ûñûíà ÷åâðèëäè. Î, áóíóùÿéàòû, ôÿàëèééÿòè, éàðàäûúûëûüû, ìèëëè ìÿíñóáëóüóíà ñàäèãëèéè èëÿãàçàíäû. Î, áóíó Ù.Úàâèä, Ñ.Âóðüóí, Ì.Ìöøôèã äöíéàñûíà áàøâóðàðàã, îíëàðûí øåèðëÿðèíÿ ãÿëáÿí áàüëàíà-áàüëàíà, Ñîôîêëóí,Åâðèïèäèí, Øåêñïèðèí äðàìàòóðýèéàñûíû îõóéà-îõóéà, Ïëóòàðõûí

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

ÿñÿðëÿðèíÿ áÿëÿä îëàðàã, ìóñèãè àëÿòèìèç îëàí ñàçà ãóëàã àñà-àñà,Áàêû, Ýÿíúÿ øÿùÿðëÿðèíè, Àçÿðáàéúàí àäëû þëêÿñèíè ñåâÿ-ñåâÿãàçàíäû. Íÿéè îõóäóñà, íÿéè éàçäûñà, íÿéè þéðÿíäèñÿ, éàëíûçìèëëè äöøöíúÿìèçÿ âÿ ìèëëè ìàðàãëàðûìûçà õåéèð ýÿòèðÿí äÿ-éÿðëÿðÿ öñòöíëöê âåðäè. Î, ùÿì ìèëëè-åòíèê äÿéÿðëÿðèìèçè ñåâäè,ùÿì äÿ þçöíö ñåâäèðäè. Àäèëèê, ñàäÿëèê, ñÿìèìèëèê è÷ÿðèñèíäÿìèëëÿòèìèçèí ýþçöíäÿ áþéöäö. Ýþðêÿìëè ñÿíÿòêàðà ÷åâðèëäè.

Ìöäðèêëÿðäÿí áèðèíèí (Ô.Áåêîíóí) áåëÿ áèð ôèêðè âàð: «Áèçòàðèõäÿí ìöäðèêëèê, ïîåçèéàäàí ùàçûðúàâàáëûã, ðèéàçèééàòäàíáÿñèðÿò, òÿáèÿò åëìëÿðèíäÿí äÿðèíëèê, ôÿëñÿôÿäÿí úèääèëèê, ìÿíòèãâÿ ðèòîðèêàäàí ìöáàùèñÿ åòìÿê áàúàðûüû ÿõç åäèðèê». Éåðèíÿäöøÿð äåéÿê êè, áèç Í.Ùÿñÿíçàäÿäÿí âÿ îíóí éàðàäûúûëûüûíäàíøàèðëèéèí íåúÿ îëäóüóíó, éàääàøà, òàðèõÿ, ìèëëè-åòíèê êþêÿ ñàäèãîëàí ìöàñèðëèéè, áöòþâ ìèëëÿòèí ãÿëáèíäÿí êå÷ÿíëÿðè äåìÿêáàúàðûüûíû, ùàäèñÿëÿðÿ, åëÿúÿ äÿ òàðèõÿ îáéåêòèâ éàíàøìàã ãàáè-ëèééÿòèíè, ñàäÿäÿí ñàäÿ îëìàã êåéôèééÿòèíè ÿõç åäèðèê.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ íÿäÿí éàçûðñà, öðÿéèíè éöêëÿéèð, áèð äÿøàèðëèê èñòåäàäûíà àðõàëàíûð. Îíóí éåääè úèëäÿ äàõèë åäèëÿíÿñÿðëÿðèíèí ùÿð áèðèíèí òàëåéè áåëÿäèð.

Íÿùàéÿò, ýþðêÿìëè ÿäÿáèééàòøöíàñ àëèì, ÀÌÅÀ-íûí ìöõáèðöçâö Íèçàìè Úÿôÿðîâóí ôèêèðëÿðèíè ìèñàë ýÿòèðìÿê èñòÿéèðÿì:“Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ éàëíûç áó ýöíöí øàèð-ìöòÿôÿêêèðè äåéèë, î,Òàðèõèí þâëàäûäûð, îíóí éàðàäûúûëûüû Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíûíìÿùç ùàäèñÿñèäèð”, - äåéÿíäÿ äÿ ùàãëûäûð.

Èíàíûðûã êè, Õàëã øàèðè Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿíèí éåääè úèëäëèéèîõóúóëàðûí ìàðàã âÿ èñòÿéèíäÿ îëàúàãäûð. Îíà éåääè úèëäëèéèíìöáàðÿê îëñóí ñþéëÿéèðèê âÿ éåíè-éåíè úèëäëÿðèí ÷àï îëóíìàñûíûýþçëÿìÿê öìèäè èëÿ ùÿëÿëèê äåéèðèê.

Áóëóäõàí Õÿëèëîâ,ôèëîëîýèéà åëìëÿðè äîêòîðó,

ïðîôåññîð

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

Ìÿíí Ìÿíí ñÿííè ñÿííè ñåâäèìì êè...ñåâäèìì êè...

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

26

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

...Ìÿhÿááÿò... —Íÿ äåéèì áó öëvè aäa,

ùaìûéa áèð ýþçëÿ áaõìaéûð î äa.Áèðèíÿ þìöð-ýöí éîëäaøû våðèð,áaøãa áèðèñèíÿ ýþç éaøû våðèð...

Ìÿí ñÿíè ñåâÿíäÿ éàç hàâàñûéäû,íåéëÿéèì, òàëåéèí ýþçö òþêöëñöí.Hÿéàòûì ÿëèíäÿ ãóø éóâàñûéäû,ãóðàí þçöí îëäóí, ó÷óðäàí þçöí.

Ìÿí ñÿíè ñåâäèì êè, éîëäàø îëàñàí,hÿéàòûí ÿí àüûð, äàð éîëëàðûíäà.Äåìÿäèì àõûðäà áèð äàø îëàñàí,ãÿäèì ãÿáðèñòàíäà, éîë êÿíàðûíäà.

Ìÿí ñÿíè ñåâäèì êè, éöéöð, ãà÷, îéíà,éåíÿ ñå÷èëìÿñèí ÿòðèí áàhàðäàí.Äåìÿäèì òÿçÿäÿí ýèçëÿíïà÷ îéíà,àõøàì éóõóìà ýèð, ñÿhÿð ãà÷ îðäàí.

Éàäûìà íÿ äöøöð? – ñÿíèí àä ýöíöí,áèç ãîúà äåéèðäèê, äöíéà òÿçÿéìèø.Èëè éîõ, hÿéàòäà èíñàí þìðöíöíàíû äà òàðèõè áèð hàäèñÿéìèø.

1986

27

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

28

ÖÐßJÈÌÀÍÀÍÛ ÈÑÒßJÈÐ, ÃÛÇÛÌ

Öðÿjèì aíaíû èñòÿjèð, ãûçûì,ñÿí jaøa, äöíjaäa ãÿìñèç, êÿäÿðñèç.Áèð ñÿñ ãóëa‹ûìa ä‰ç äåjèð, ãûçûì,ìÿí ä‰çäöì,

jaø ‰òäö ìÿíäÿí õÿáÿðñèç.

Ãaøëaðûì ãaðaäû, ña÷ëaðûì a‹äû,òÿáèÿò øÿêëèìè ÷ÿêèð jåíèäÿí.Haìû áó äöíjaäa ãî‡aëa‡aãäû,aììa òÿê ãî‡aëìaã äÿðä våðèð hÿðäÿí.

“Äa‹ëað” äåjÿ-äåjÿ ìÿí äa‹ aøìûøaì,Haíû òaëå äîñòóì,

öðÿêäÿí …öëÿí?!Äöíjaäa jaøajûá äöíjaëaøìûøaì,äöíjajëa äöç …ÿëìèð äaha ìÿí äåjÿí.

Äaääûì a‡ûñûíû øèðèí hÿjaòûí,Hÿëÿ áó a‡ûäaí äîjaí îëìajûá.Ãûçûì, ãaðäaøûíëa ñÿí îëìañajäûí, –äåjÿðäèì, äöíjaäa aíaí îëìajûá.

Äaha jaø aðòäûã‡a, ñÿáðèì açaëûð,jaø jaøäû...

íåjëÿñÿí jaø ÿjèð, ãûçûì.Ãaäûíñûç – êèøè äÿ êèìñÿñèç ãaëûð,öðÿjèì aíaíû èñòÿjèð, ãûçûì...

1999

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

29

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

30

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

ÀÉ ÙßÊÈÌ

Àüçûí áÿä õÿáÿðÿ à÷ûëäû ñÿíèí,èíäè íåúÿ ýöëöì, íåúÿ, àé ùÿêèì.Ñÿñèí öðÿéèìÿ ñàíúûëäû ñÿíèí,ùÿêèìëèê áóéäóìó ñÿíúÿ, àé ùÿêèì.

Ñÿí ýöëäöí, éàíûíäà ñóñóá àüëàäûì,éåíÿ öìèäèìè ñÿíÿ áàüëàäûì.Ñàü èêÿí èíñàíà ìÿí éàñ ñàõëàäûì,âåðäèí ÿìÿéèìè ùå÷ÿ, àé ùÿêèì.

Áèð ãàïû áàüëàäûí, éöç ãàïû à÷äûì,ãûøûí ñîéóüóíäà þëêÿ äîëàøäûì.Ùÿêèìèí ÿëèíäÿí ùÿêèìÿ ãà÷äûì,ùàíû äèïëîìóéóí ýöúö, àé ùÿêèì.

Ãÿáóëà ýÿëÿíäÿ áèâàõò äöøìöøÿì,áó åâäÿí-åøèêäÿí óçàã äöøìöøÿì,Ìÿí ñÿíèí ÿëèíäÿí ãà÷àã äöøìöøÿì,ùÿêèìëÿðè ñå÷ÿ-ñå÷ÿ, àé ùÿêèì.øÿùÿð-øÿùÿð, êö÷ÿ-êö÷ÿ, àé ùÿêèì.

1985

ÈÍÀÌ

Ñàðàäàí íÿ äåéèì, Íÿìèäÿ õàíûì,ñèçÿ èíàíìûøäû èëàùè êèìè.Áû÷àüûí àëòûíà ýåòäè èíàíûí, —ãàäûí ïàëòàðûíäà ôÿäàè êèìè.

Íåéëÿéèì, éîõ èäè áàøãà ÿëàúûì,ñèçÿ èíàíìûøäûì î äÿìäÿ éàëíûç.Àäàì òàíûìàéûá éàíûëàð, áàúûì,ñèç îíó òàíûéûá éàíûëìûøäûíûç.

31

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

Úÿððàù äà éàíûëäû ÿëèíäÿ áû÷àã,éàëâàðäûì,

î, ÷ûõûá äèíìÿç ýåäÿíäÿ.Ùÿêèìëÿð áèð äÿôÿ éàíûëûð àíúàã, — õàëàòû

êÿôÿíëÿ ÿâÿç åäÿíäÿ!

Áèð øèðèí ýöëöøö ó÷äó öçöíäÿí,ùÿêèìèí “ãÿñäèíè” î ùÿëÿ áèëìèð.Ýöëìÿéè öñòöíäÿ äàíëàðäûì ùÿðäÿí, —èíäè éàëâàðûðàì:

ýöë!Ýöëÿ áèëìèð.

Áèð äöíéà ñåâèíúè èòèá äöíéàíûí,áèð åâÿ ãÿì êþ÷öá éóðä ñàëìàã ö÷öí.Äÿðäè äÿðäèìèçäè Ñàðà àíàíûí, —áó äÿðä êèôàéÿòäè ãîúàëìàã ö÷öí.

ÉÎÕÄÓ

"Õÿñòÿ éîõ, õÿñòÿäè õÿñòÿéÿ áàõàí" –àòàëàð ñþçöíöí ÿâÿçè éîõäó.Òÿáèÿò ýöúñöçäö, ùÿêèì êþìÿêñèç,êèìèí êè, éàøàìàã ùÿâÿñè éîõäó.

Õÿñòÿ âàð, äèíäèðñÿí éàõøûéàì äåéÿð,õÿñòÿ âàð, ñÿíè äÿ õÿñòÿ åëÿéÿð.Îòóðóá èíëÿéÿð, ãàëõûá èíëÿéÿð,äèëèíäÿ áèð ùÿéàò íÿüìÿñè éîõäó.

Ùàðäàñà ÿéèëìèð, ìÿüðóðäó èíñàí,áèð þìöð íÿäèð êè, ãîðõàñàí îíäàí.

32

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

Àçàëûð áó éàíäàí, àðòûð î éàíäàí,ùÿëÿ ãàíóíëàðûí òÿçÿñè éîõäó.

Èíñàí âàð, éàøàéûð éöç èë, éöç áåø èë,ùÿéàòà ÷àüûðûð ùÿð òÿçÿ ôÿñèë.Þìöð — èìòàùàíäû, äàíûø, éà êÿñèë,ùÿéàòûí ùå÷ êÿñëÿ ãÿðÿçè éîõäó.

Äöíéàéà ýÿëÿíÿ äöíéà äàð äåéèë,äöíéàäàí ýåäÿíÿ ýöíàùêàð äåéèë.Åøèäèð øàèðè, äöíéà êàð äåéèë,ýþðöíöð, áèð þçýÿ ÷àðÿñè éîõäó.

ßÍ ÕÎØÁßÕÒÝÖÍËßÐÈÌ

Éàíûíà ýÿëìèøäèëÿðéàõûí ãÿëÿì äîñòëàðûì.Êåôèíè ñîðóøäóëàð,ìÿíèì êþíöë äèëäàðûì.

Ñÿí îíëàðëà íÿ ãÿäÿðýþðöøìöñÿí Áàêûäà.Ñöôðÿéÿ õþðÿê ÷ÿêèá,÷àé ñöçìöñÿí Áàêûäà.

Ñÿíèí ñþçöí, ñþùáÿòèí,ÿðêéàíà çàðàôàòûí;ÿí áþéöê ìÿíàñûéìûøáó ìÿíàñûç ùÿéàòûí.

Àèëÿìèç, óøàãëàð,ñàäÿúÿ ÷àé ñöôðÿìèç...

33

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

Õîøáÿõòëèê àõòàðìûøûãõîøáÿõò îëà-îëà áèç.

Áèð íÿüìÿ èñòÿéèðÿìèíäè, éà äà áèð ýöëöø.Ñÿíèí ñÿñèí, íÿôÿñèíùÿéàòûí þçö èìèø.

Íåúÿ òÿêÿì éàíûíäà,ýöú åëÿéèá äÿðä-ÿëÿì.Ñÿíèí õÿñòÿëèéèíèéàðû áþëÿ áèëìèðÿì.

Ãÿôèëäÿí à÷ ãàïûíû,äÿéèø ÿéíèíè, áÿçÿí.ßí õîøáÿõò ýöíëÿðèìÿãàéòàð ìÿíè òÿçÿäÿí.

ÉÀÍÛÌÄÀ ÑßÍ ÎË

Ïåíñèéàéà éàçäûëàðñÿíÿ ãóðáàí, ñÿíè äÿ,ÿëèëëÿð úÿðýÿñèíÿ, — ýþðäöì

âÿñèãÿíè äÿ!Ìÿðùàáà, áó äöíéàéà,äöíéàíûí âÿôàñûíà.Áèç äþçäöê èêèëèêäÿáèð þìðöí úÿôàñûíà.Äåñÿéäèëÿð ñà÷ëàðûíàüàðàúàã àüàïïàã;èíàíàðäûì, íÿ âàð êè,ãàðà ñà÷ àüàðàúàã.Äåñÿéäèëÿð êöñöáñÿí,ÿáÿäè äþíöá öçöí;èíàíàðäûì, áèð äÿôÿãîðõìóøäóì ñÿíäÿí, äöçö.

34

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

Ñÿí ìÿíè äàíëàéàðäûí:"Éàçûãñàí þçöíÿ áàõ,ùÿêèìèí ñþçöíÿ áàõ..."Ñÿí-ñàïïàñàü, ìàøàëëàù!Íÿ áèëèì, áóç áàëòàñû.Áó äà ìÿí, ñÿíÿ ãóðáàí,ñàüëàìëûüûí õàòàñû!

Ìÿíèì ùåéêÿë ãàäûíûì,ãàëõ, ùåéêÿëëÿð óçàíìàç.ßòèðëÿí,

ñûðüàíû àñ,öçöéö

áàðìàãëàðà,áèëÿðçèéè —

áèëÿéÿ,ýåäÿê öçö êöëÿéÿ.×ÿòèíäè òóòäóüóì éîë,ñÿí îë, éàíûìäà ñÿí îë!

ÒÎÐÏÀÜÀ ÁÖÐÖÍÄÖ

Èëàùè!Ìîñêâà íÿ ñîéóã èäè,

ÿëúÿéèí è÷èíäÿ äîíóðäó ÿëèì.Éåðèí ùÿðàðÿòè éåðäÿ éîõóéäó,äåäèì: Ãîé êöðêöíö ýåäèì ýÿòèðèì.Òÿçÿúÿ àëìûøûã, ýåéèí ÿéíèíÿ,Áàøûíû áóëàäûí:— Íÿ äåéèì ñÿíÿ.Ãàëõûì... Ìîñêâàäà êèìäè òàíûéàí.Áèð àç äà äàíëàäûí:— Áàùà àëûáñàí.

Åùòèéàú ýþðìöøäö, îíà ýþðÿìè,ãàðûøûã äöøìöøäö ñåâèíúè, ãÿìè.

35

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

Åëÿ êè, ÿéíèíÿ òÿçÿ ýåéèðäè,áèç ìöáàðÿê:

þçö ùàéûô äåéèðäè.Àììà íÿ ýåéèíñÿ îíó òóòóðäó,äåäèéè ñþçëÿðè óíóòäóðóðäó.

Òîðïàüà áöðöíäö êöðê ÿâÿçèíÿ,éåð ãûçûíäû îíóí îä íÿôÿñèíÿ.Ñÿí ýåòäèí, íÿ ãàëäû ìÿíÿ, ÿçèçèì.Èíñàíäàí ñàâàéû äöíéàäà ùå÷ íÿ,ùå÷ íÿ ùàéûô îëìóð, ùå÷ íÿ,

ÿçèçèì!

ÑÓÑÀN ÏÈÀNÈNÎ

Åâèìäÿ ïèàíèíî÷àëûíìûð íÿ çàìàíäû.Äèâàí êèìè, òàõò êèìèéåð òóòóá, ïåøèìàíäû.

Hàðäà, íÿ âàõò ãàðüûéûáéàðàäàí óñòà ÿëè?!Äèâàð êèìè ëàë ãàëûá,äèâàðà ñþéêÿíÿëè.

Nÿ ãóëàã àñàíû âàð,íÿ ýåäèá äèíäèðÿíè.Nÿ áèð íÿüìÿñè ýÿçèðäèéàð-äèéàð þëêÿíè.

Hàíû, ñèëèá òîçóíóöñòÿ ýöë ãîéàí ÿëëÿð.Åâäÿ ýöíäÿí, ñîéóãäàíîíó ãîðóéàí ÿëëÿð?!

36

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

Ñóñóáäó ïèàíèíî,ìöÿëëèôñèç, ÿñÿðñèç.Éàøàéûðûã áèð åâäÿ,ïèàíîäàí õÿáÿðñèç.

ÑÀÐÀ... ÑÀÐÀ...

Åêðàíäà ìöüÿííèëÿð – èòàëéàëû ÿð-àðâàä,áèð ìàhíû îõóéóðëàð:"Ñàðà... Ñàðà"

íÿãÿðàò!Ìÿíèì ìÿhÿááÿòèìèêèìñÿ àëûá ãÿëÿìÿ,úàð ÷ÿêèáäè àëÿìÿ.

Ìöüÿííèëÿð îõóéóð:àðâàäû ÿðÿ: Ñàðà!ÿðè àðâàäà: Ñàðà!Ìÿíèì äåäèêëÿðèìäè,þçöí ñàë éàäà, Ñàðà.Ýþð íåúÿ hÿéàò âåðèðòÿêðàð òÿêðàðà, Ñàðà.Äåéèëÿíëÿð äöçöéìöø, – äèëèí òÿðúöìÿ÷èñèèíäè áèëäèì ýþçöéìöø.Ñàðàñû éàíûíäàäû,îõóéóð ÿð àðâàäà.Ìÿí åâäÿ Ñàðàñûçàì,Ñàðà – õÿñòÿõàíàäà.Áèð öìèä âàð àðàäà,ìèííÿòäàðàì hÿéàòà.

Ìîñêâà, èéóí 1985

37

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

ÃÎÉÌÀÐÀÌ

Ýåäèí äåéèí Õàí÷îáàíà,ýÿëìÿñèí áó èë Ìóüàíà.Ìóüàí áàòûá íàhàã ãàíà,àïàðäû ñåëëÿð Ñàðàíû,áèð àëà ýþçëö áàëàíû.

Nÿáàòè

Ýåäèí äåéèí Nÿðèìàíà,ñûõûð ìÿíè õÿñòÿõàíà.Õÿñòÿõàíà áàòûá ãàíà,àïàðûð ñåëëÿð Ñàðàíû,àüëàñûí åëëÿð Ñàðàíû.

Ñàðà

Äþçöìöí àçàëûá, íÿ îëóá éåíÿ,áåëÿ ýþðìÿìèøäèì, àé Ñàðà, ñÿíè.Îõóìà éàíûìäà ãÿì ìàhíûñûíû,ãîéìàðàì î ñåëëÿð àïàðà ñÿíè.Þçöì àïàðàúàì ýþð hàðà, ñÿíè.

Éåíÿ áèð ÷ÿìÿíäÿ ñöôðÿ à÷àðûã,éåìëèê éûüà-éûüà àðõû àøàðûã.Ñà÷ûìûç ÷àëëàøûá, úàâàíëàøàðûã.Áèð àç äèíúÿëÿðèê áóëàãëàð öñòÿ,ãóøëàð ìàhíû äåéÿð áóäàãëàð öñòÿ.

Áèç þìöð ñöðìöøöê ëÿéàãÿò èëÿ,áèç hÿéàò ýþðìöøöê íÿ ìèííÿò èëÿ.Åâ-åøèê ãóðìóøóã ÿçèééÿò èëÿ,áèð-áèð äàø öñòöíÿ áèç äàø ãîéìóøóã,áèð hàëàë éàñòûüà áèç áàø ãîéìóøóã.

Àõøàì òåàòðäà ãîøà îòóðàã,ýöíäöç àðòèñòëÿðÿ øÿí ìÿúëèñ ãóðàã,hÿëÿ "Ïîìïåé" äóðóð, áèç äÿ áÿðê äóðàã,îíó áó ñÿhíÿäÿ ýþðÿê, àé Ñàðà,áèð àç ñÿáðèí îëñóí ýÿðÿê, àé Ñàðà.

38

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

Hÿëÿ íÿ ýþðìöøöê áèç áó äöíéàäà,ãóø hàâàäà éàøàð, áàëûã äÿðéàäà.Éàüûøëàð, êöëÿêëÿð äþéöá ñÿhðàäà,äöíéà äöçÿíýàhìûø, hå÷ áèëìÿìèøÿì,ñÿíÿ ñûüûíìûøàì, Ñàðà äåìèøÿì.

Äþçöìöí àçàëûá, hÿéàòûì ìÿíèì,áåëÿ ýþðìÿìèøäèì, àé Ñàðà, ñÿíè.Îõóìà éàíûìäà ãÿì ìàhíûñûíû,ãîéìàðàì î ñåëëÿð àïàðà ñÿíè,þçöì àïàðàúàì äàüëàðà ñÿíè.

ÄÞÇÌÖÐ ÍßÐÈÌÀÍ

Ñÿí ìÿíè áó ãÿäÿð ýþçëÿòìÿìèøäèí,áåëÿ ãîéìàìûøäûí ýþçöìö éîëäà.Áó ãÿäÿð þçöíö ýèçëÿòìÿìèøäèí,ýèçëÿíïà÷ îéíàéàí âàõòûìûçäà äà.

Hàéàíà ýåòñÿí äÿ, äþíìöøäöí éåíÿ,ãàéûäûá ýÿëìèøäèí ìÿíñèç äàðûõûá.Áó äÿôÿ áèëìèðÿì íÿ îëóá ñÿíÿ,ýåäèáñÿí,

ãàéûòìàã éàäûíäàí ÷ûõûá.

Ãàëûá åâèìèçäÿ ïàëûí-ïàëòàðûí,òÿëÿñèê ýåäÿíäÿ êèìÿ äåéèáñÿí?!Ãàïûíûí àüçûíäà áàøìàã òàéëàðûí,éîëäà àéàüûíà áÿñ íÿ ýåéèáñÿí?!

Ñîëóá ïèàíîíóí öñòöíäÿ ýöëëÿð,òÿçÿ ïÿðäÿëÿðè éàíäûðûáäû ýöí.Ñÿíèí áèøèðäèéèí î ìöðÿááÿëÿðè÷èëèá ãóðòàðûá, hàðäàñàí þçöí?

39

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

Áó àõøàì ãÿðèáÿ áèð hèññ êå÷èðäèê,íÿ òåç þìöð þòäö, éàø ÿëëè îëäó.Ñÿíèí àä ýöíöíö ñÿíñèç êå÷èðäèê,øÿêèëèí éåýàíÿ òÿñÿëëè îëäó.

Øèðèí ñþháÿòèíäÿí îëìàéûá äîéàí,÷àüûð ãîíøóëàðû äîéóíúà ýöëÿê:— Ìÿíñèç, ýþðäöíöçìö, äþçìöð Nÿðèìàí...Ñÿíÿ ãóðáàí îëóì,

ñÿí ýþðìÿäèí òÿê.

ÊÀØ Î ÄÅÉßN ÎËÑÓN

Äöíÿí Ñàðà õàëàí áèð ïàëòàð àëûá,òîéóíà ýåéÿúÿê, Àëòàé, áèë, îüëóì.Õÿñòÿëèê àïàðûá éàòàüà ñàëûá,÷àøìûøûã hàìûìûç áåéãÿôèë, îüëóì.

Äåéèð íÿ îëóá êè, ìÿíäÿí ãîðõìàéûí,àç ãàëûá, ãîé áèðúÿ àéàüà ãàëõûì.Äöíéà hÿâÿñè âàð Ñàðà õàëàéûí,äöíéà õÿòðèìèçÿ äÿéèáäè, îüëóì.

Áÿëêÿ äîüðóäàí äà ïàõûëäû hÿéàò,ãóðóäóð, ýþðñÿ êè, àüàú áàð âåðèð.Ýöëìÿê èñòÿéÿíè àüëàäûð hÿéàò,íàìÿðäèí ÿëèíÿ èõòèéàð âåðèð.

Hÿðäÿí óôóëäàíûð, hàëû ïèñ îëóð,ñîíðà ýöëöìñÿéèá áàõûð öçöìÿ.Åëÿ êè, àüðûäàí ñÿáèðñèç îëóð,áàøûíû ñþéêÿéèð äÿðäëè êþêñöìÿ.

Éàíûð ìåøÿëÿðèí úþêÿñè êèìè,êþçÿðÿ-êþçÿðÿ éàíûá hÿñäÿéèð.

40

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

Áÿõòè éûõûëûáäû êþëýÿñè êèìè,þçö àéàã öñòÿ ãàëõìàã èñòÿéèð.

Îíóí áó ñåâèíúè ìÿíÿ äÿðä âåðèð,éåíÿ äÿ öðÿêäè ýèçëè ìÿëÿéÿí.Î ñÿíèí òîéóíà hàçûðëûã ýþðöð,êàø î äåéÿí îëñóí: ìÿí éîõ,

î äåéÿí.

ÒÀËÅÉÈÌ

Éîëëàð, èçëÿð áàüëàíûáäû öçöìÿ,éàõøû äåñÿì, éàìàí äåéèð òàëåéèì.Þç ÿëèìäÿí ùàðà ãà÷ûì áèëìèðÿì,òóòóá ìÿíè äàéàí, — äåéèð òàëåéèì.

Ìÿíäÿí ñîðóø íÿäèð èíäè äÿðä-ÿëÿì,êþìÿéèìÿ íÿ ñþç ÷àòûð, íÿ ãÿëÿì.Èñòÿéèðÿì áèð àç éàòûá äèíúÿëÿì,ñèëêÿëÿéèá îéàí äåéèð òàëåéèì.

Ùå÷ èýèääÿí áÿõòèí öçö äþíìÿñèí,îúàüûíûí îäó-êþçö ñþíìÿñèí.Ýþçÿ êþëýÿ, öçÿ áóëóä åíìÿñèí,éàëâàðäûãúà ãàí-ãàí äåéèð òàëåéèì.

Äÿðèí-äÿðèí äÿðéàëàðäà öçÿðäèì,ñÿùðàëàðäà êöëÿê îëóá ÿñÿðäèì.Íàìÿðä ìÿíÿ ùÿð íÿ äåñÿ, äþçÿðäèì,èíäè ìÿíÿ éàëàí äåéèð òàëåéèì.

Åâèì äóðóð, êþíëöì åâè òàëàíäû,ìÿíèì áÿõòèì ìÿíè ýþçäÿí ñàëàíäû.Èíàíìûðàì, äåéèëÿíëÿð éàëàíäû,éàëàíëàðà èíàí äåéèð òàëåéèì.

41

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

ÝÞÇßÝßÒÈÐÄÈÌ ÑßNÈ

Øåèð-ñþç ìÿúëèñèéäèñîðóøäó áèð ìöÿëëèì:— Õîøáÿõòñÿíìè?— Õîøáÿõòÿì.ßë ÷àëäûëàð, ñåâèíäèì.

Àäûíû õÿáÿð àëäûãàäûíëàðäàí áèð íÿôÿð.Ñîíðà ãàáàã úÿðýÿäÿíñÿñ åøèòäèì: áÿõòÿâÿð!

Éîçäóëàð áó åøãèìèõåéèðëèéÿ, øÿðëèéÿ.Éÿãèí þçöì-þçöìöñàëäûì áÿõòÿâÿðëèéÿ.

Äóç ÷åâèðèá î àõøàìöçÿððèê éàíäûðìàäûã.Ýþçÿ ýÿòèðäèì ñÿíè,hå÷ ñèððèíÿ âàðìàäûã.

Ýÿðÿê ýèçëè ñàõëàñûíèíñàí ìÿhÿááÿòèíè.Ýþð ùàðäà áèç óíóòäóã,áèçèì åë àäÿòèíè.

42

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

** * *

Éîõ îëäó î ýöëÿðöç,î àü, áàêèðÿ áÿäÿí.Åâäÿ äÿ ýèçëÿäÿðäèíþçöíö þç ÿðèíäÿí.

Ñÿí ùÿéà ñàõëàéûðäûí, — àðàäà àáûð, èñìÿò.Ñÿíè ìÿíèì ÿëèìäÿíòîðïàã àëäû, íÿùàéÿò.

Èòàëèéà, äåêàáð, 1986

*** * ** * *

Ýþçëÿéèðÿì ýÿëÿí éîõäó,ýþçöì éîëëàðäà ãàëûáäû.Áèëÿ-áèëÿ ñîðóøóðàì:ýþð, àíàí ùàðäà ãàëûáäû?

Éîëó-èçè ÷àøàð áèðäÿí,ãîíøóëàðäàí ñîðóø, þéðÿí.Òÿê äàðûõûð åâäÿ ùÿðäÿí,î ýåäèá äàðäà ãàëûáäû?!

Ãóëàüûìà ýÿëìèð ñÿñè,ñþíöá öðÿéèí ùÿâÿñè.Åâäÿí êþ÷öá åâ éèéÿñè,øÿêëè äèâàðäà ãàëûáäû.

43

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

ÑßÍÈ ÝÞÇËßÉÈÐßÌ

Òÿêÿì, áóðäà òÿêÿì ìÿí,Ãÿëáèìè ñûõûð áó ãÿì.×þðÿê éåéÿíäÿ äÿ òÿê,×àé è÷ÿíäÿ äÿ òÿêÿì.

×àéäàíà ÿë âóðóðàì,ßëèéèí ÿòðè ýÿëèð,Äàðàüû ýþòöðöðÿì,Òåëèéèí ÿòðè ýÿëèð.

Ýþçöìÿ ýþðöíöðñÿí,Ýþçöì éóí øàëûíäàäû.Íÿôÿñèéèí ÿòðè äÿßë-öç äÿñìàëûíäàäû.

Àäûí äèëäÿ äîëàøûð,Ñþçöì äîäàãäà ãàëûá,Öðÿéèì èíòèçàðäà,ßëèì âàðàãäà ãàëûá.

Îòàã ñÿíè ýþçëÿéèð,Âàðàã ñÿíè ýþçëÿéèð.Ýÿë, òåëèíè äàðàéûì,Äàðàã ñÿíè ýþçëÿéèð.

Ìîñêâà, 1958

44

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

JÀØÀÌÀÃ Ö×ÖÍ

„ÿë …‰ðöì...…ÿë …‰ðöì...

…ÿë …‰ðöì ñÿíè,íå‡ÿ äaðûõìûøaì áèð ãûëûã ö÷öí.Ñîíða åvèíèçÿ ‰òöððÿì ñÿíè,ãóðáaíûí îëaðaì jaõøûëûã ö÷öí.

Jîëëað íaõûøëaíñûí ajaã èçèíäÿí,Jöç …öíöí ñåvèí‡è áèð …öíäÿ îëñóí.Áÿçè aäaìëaðûí ãa÷ûì …‰çöíäÿíòÿêè ñÿíèí …‰çöí öñòöìäÿ îëñóí.

Õÿòðèìÿ äÿjèáëÿð jåíÿ, ãaäañû,õÿòðèì,

áèëèðñÿíìè,ñû‹aë èñòÿjèð.

Ìÿíèì öðÿjèìäÿ èëhaì a‹ðûñû,èëhaìñûç êÿñëÿðäÿí ìa‡aë èñòÿjèð.

Ãóëaã añ åôèðäÿí …ÿëÿí áèð ñÿñÿ:“Ñÿaäÿò hÿð êÿñèí ‰ç ÿëèíäÿäè”.Ñÿaäÿò hÿð êÿñèí ‰ç ÿëèíäÿñÿ,áèçèì ÷ÿêäèjèìèç èçòèðaá íÿäèð?!

Äåjèðëÿð, äa‹ ÷aïað èíñaí èñòÿñÿ,hÿjaòûí ÿçÿëè ãaíóíó áóäóð.Áèç êè, èñòÿjèðèê, aììa íÿ èñÿhÿjaòäa jåíÿ äÿ áèç äåjÿí îëìóð.

„ÿë, …‰ðöì...…ÿë, …‰ðöì...

…ÿë, …‰ðöì ñÿíè,íå‡ÿ äaðûõìûøaì áèð ãûëûã ö÷öí.Ñîíða åvèíèçÿ ‰òöððÿì ñÿíè,ñÿíè …‰ðìÿëèjÿì jaøaìaã ö÷öí.

1970

45

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

46

ÝßË, ßÇÈÇÈÌ

Ýÿë ÿçèçèì,õîø ñÿñèíëÿ,

ãûçäûð ñîéóã äèâàðëàðûíÿôÿñèíëÿ.

Ýÿë åâèíè ñàùìàíà ñàë,êþìÿêëÿøÿê,

ýÿáÿìèçè äèâàíà ñàë.Ïÿðäÿëÿðèí

ïÿíúÿðÿäÿ ýöíäÿí éàíûá.Ýöçýö êèìè ïàðêåòëÿðèí

àéàãëàíûá.Ýþòöðöëöá ÷àðïàéûëàð

äàüûäûëûá ÷àðïàéûìûç,ñòóëëàðëà äîëäóðóëóá

îòàüûìûç.Ãàá-ãàúàüûí

ùÿðÿñè áèð éàíà äöøöá.øêàôëàð åéâàíà äöøöá.

Ñàìîâàðëàð ãîøà-ãîøà.Ñÿí òåàòð àøèãèéäèí,

áó äà áàøãà áèð òàìàøà!Áàø ãÿùðÿìàí

áóðäà ñÿíñÿí,áó ôàúèÿ áÿøÿðèäè.

— Éîõ... Áàêûäà ýþñòÿðèëÿíáó, èêèíúè ÿñÿðèíäè.

Ýþð íÿ ãÿäÿðòàìàøà÷û àõûá ýÿëèð,

äåìÿ êèìñÿí, —äðàìàòóðãóì, øàèðèìñÿí.Ùàíñû ñÿùíÿ, ùàíñû ÿñÿð,

òàìàøà÷û ýþðöá áåëÿ,áèð áó ãÿäÿð?!.

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

47

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

48

Ñàðà õàíûìûí Í.À.Íåêðàñîâóí “Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè”íÿ éàçäûüû àâòîãðàô.

“Ìÿí Íåêðàñîâó ãûç âàõòû ñåâèðäèì. Îíó îõóéàíäà,äÿðäèìè îíóíëà áþëöðäöì. Ìÿí áó êèòàáû áèð éåðäÿíýèçëè ýþòöðäöì, áèëìÿäèì êè, ìÿíèì äÿ éîëäàøûì øàèðîëàúàã. Ìÿí äÿ äÿðäèìè îíóíëà áþëÿúÿéÿì”.

Ùÿñÿíçàäÿ Ñ.

24 ôåâðàë. 1961-úè èë

Áàúàðñàéäûìÿë ÷àëàðäûì,

àëãûøëàðäûì.Ýþð íÿ ãÿäÿð ÷è÷ÿê ýÿëèá,

àðòèñòëÿðÿ áàüûøëàðäûì.Éÿãèí òÿøêèë åëÿéèáñÿí,—

äåéÿúÿêëÿð,õàòèðèíÿ äÿéÿúÿêëÿð.

Ôèêèð âåðìÿ, ìÿí êè, ñàüàì...

Ñàü îëñàéäûí íÿéäè äÿðäèì!×è÷ÿêëÿðè

åâèìèçÿ ýþíäÿðÿðäèì.Ñÿí ýöëëÿðè èéëÿéÿðäèí,

áó ýöëëÿð äÿ ýöëöì, ñÿíè.Àëëàù, Àëëàù,

àéûðûðäû: ùÿéàò ìÿíè,þëöì ñÿíè.

1986

** * *

Êöñöëöéäöí, ìÿí ÷ûõäûì,íÿ äàíûøäûí, íÿ äèíäèí.

Äîëäóðóá äîë÷àìûçû,òåç äàëûìúà ñó ñÿïäèí.

Þïäöí ýöë êþðïÿìèçè,àëàíäà ãóúàüûìäàí.

Àñòàúà ñþéëÿäèí êè,"ßë åëÿ, ýåäèð àòàí".

Íèéÿ éåðÿ çèëëÿíäèáèð àí ñÿíèí ýþçëÿðèí?

ßë åäÿí êþðïÿí îëäó,äîëàí ñÿíèí ýþçëÿðèí.

49

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

Ìÿí ÷ûõäûì ýöëÿ-ýöëÿ,ñÿíèí öçöí ýöëìÿäè.

Ìÿí ÷ûõäûì, äàëûìúà äàãàïûìûç þðòöëìÿäè.

Êöñöëöéäöí ñÿí, ýöëöì,àù, íÿéäè áó “ãÿçÿá, êèí?”Êöñöëö âàõòûíäà äà

ñÿí ùå÷ äÿéèøìÿìèøäèí...

1960

ÀÜÐÛÀñja õaíûìa

“†aí våðÿí î èäè, ‡aíû ÷ûõaí ñÿí...”Ìÿêòóáäaí

Á‰jöê áèð aëèìèí hÿjaò jîëäaøûòÿçÿäÿí äóç ñÿïèá áó jaðaì öñòÿ.Äåjèðëÿð, ãóðóìóð …‰çöíöí jaøû,îõójóá a‹ëajûð hÿð ìèñðaì öñòÿ.

Åëÿ ãóðáaí îëóì, åë ñaõëajaíäû,jûõûëñaí, ÿëèíäÿí òåç òóòað ñÿíèí.Òÿêëÿjèá ÿjñÿëÿð – ãó‡aãëajaíäû,ñajìañaí – åë ‰çö óíóäað ñÿíè.

Ãaíaäëû áèð ãóøäó ‰ìöð ñÿí äåìÿ,òåç ñûíûð, áó ãaíaä î ãaíaä äåjèë.Haðäaña ãÿì …ÿëäè ìÿíèì øåðèìÿ,ãÿì äÿ ñåvèí‡ êèìè ìÿíÿ jaä äåjèë.

Ãÿçåòäÿ øåèðèìè …‰ðöá áèð íÿôÿð,ìÿíèì …‰ç jaøûìa …öëöá äåjèðëÿð.Øèêajÿò åëÿjèá: …‰ð íÿëÿð jaçûð,‰ëÿí aðvaäûía øåèðëÿð jaçûð...

50

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

Íÿ äåjèì äój‹óñóç jaøajaí êÿñÿ,jåjèð ñöôðÿìèçäÿ ÷‰ðÿjèìèçäÿí –Áèç ãóëàã àñäûãúà î öðÿêñèçÿ,î äà íèøàí àëûð öðÿéèìèçäÿí.

Åâäÿí, àèëÿäÿí áàøëàéûð Âÿòÿí,ãàäûíäàí áàøëàéûð, ýÿðÿê áèëÿéäè.Ýÿðÿê ìèëëÿò îüëó ÿââÿëúÿ ãÿëáÿí,Ìèëëÿòèí ãûçûíà ùåéôñëÿíÿéäè.

×ÿêèäÿ jöí…öëäö áÿëêÿ äÿ aëìaç,òîðïa‹ûí vaðûäû, jåðèí ãèjìÿòè.Ãaäûíñûç êèøèjÿ ÿð äåjÿí îëìaç,ãaäûíäû êèøèíèí ÿð ëÿjaãÿòè.

Ñÿíñÿ a‹ëajûáñaí... î ãÿëáÿ ÿhñÿí,èíñaíäa èíñaíû äójìajaí áèð êÿñ, –ÿäaëÿò íaìèíÿ ê‰ìÿê èñòÿñÿíî hÿð êèì îëña äa, ðÿhì åäÿ áèëìÿç!

Áèð øåjÿ èíaíäûì ìÿí áó äöíjaäa,áó áèð hÿãèãÿòäè – öçÿ äåjèëìèð;Åëèí aðõañû vað – øaèðäè î äa,øaèð jañ òóòaíäa åë ä‰çÿ áèëìèð.

JÀÍÛÌÄÀ ÁÈÐ ÃÀÄÛÍ

– Áèð ‰ìöð ñöðäöí, øaèð,‰çöíäÿí èõòèjaðñûç.Þëÿíÿ – ñÿäaãÿòëÿ,ãaëaía – åòèíañûç.Jaëvaðäûí áèð ìÿçaða,î ñóñäó, ñÿí îõóäóí.Äèëavÿð ãaäûíëaðûíãaáa‹ûíäa ëaë îëäóí.

51

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

Ñÿíÿ ê‰íöë våðäèëÿðöðÿêäÿí jaía-jaía.Ñÿí ê‰íöë ÿvÿçèíÿvÿä våðäèí ÷îõëaðûía.Ìÿ‡íóí Ëåjëè äåjèðäè,Êÿðÿì ßñëè äåjèðäè,hÿjaòû ñÿñëÿjèðäè.Ñÿí – ìÿçaðû ÷a‹ûðäûí,hå÷ëèêäÿí ñÿñ èñòÿäèí.Áèëäèí êè, î haðäaäû,jåíÿ haðäañaí? – äåäèí.Áèð ‰ìðö våðäèí áaäa,jîðóëìaäûí hÿëÿ ñÿí:“Àëëah, Àëëah, áó äöíjaíÿ ñîjóãäó!” – äåìÿêäÿí.

12.02.98

ÔßËÑßÔßÍÈÍ ÐÈJÀÇÈJJÀÒÛ

Êèòaá äa áèð ‰ìðöí vÿñèãÿñèäè,…ah ñåvèí‡ áöðöjÿð, …ah êÿäÿð ìÿíè.Àhûì – òaëåjèìèí òöë ïÿðäÿñèäè,hÿð íÿôÿñ aëäûã‡a jåëëÿäÿð ìÿíè.

Ñèçÿ ñÿaäÿòäè aðçóì, íèjjÿòèìãÿì íÿäèð áèëìÿjèí áèð ‰ìöð áîjó.Ìÿíèì …‰çöjaøëû áó ìÿhÿááÿòèìaõäû Àðaç áîjó, …åòäè Êöð áîjó.

Ñÿí äåìÿ, êèøèíèí åøãè, hÿjaòûaäè áèð ãaäûíûí ÿëèíäÿ èìèø.Áóäóð ôÿëñÿôÿíèí ðèjaçèjjaòû,Àëëahäaí aøa‹û – î Áÿíäÿ èìèø.

52

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

Äåìÿ, äÿðä våðèðÿì ìÿí áó ìèëëÿòÿ

äÿðäè äaíûøäûã‡a açaëûð, …öëöì.Ñaòûð “Àçÿðêèòaá” áaha ãèjìÿòÿ,ìÿíèì äÿðäèìäÿí äÿ ãaçaíûð, …öëöì.

8.10.95

JÀÍÀØÛ „ÅÒÌßJÈÌÈÇÅËß ÑßÀÄßÒ ÈÌÈØ

Ñÿí áóðäa, ìÿí øÿhÿðäÿ,hava ñîjóã, jîë óçaã.Åvèìèçäÿí ÿçèçäèñÿíèí jaòäû‹ûí îòaã.

Äÿðìaíëað – õ‰ðÿêëÿðèí,õaëaò – òÿçÿ ïaëòaðûí.Hÿêèìëÿð – ÿçèçëÿðèí,õÿñòÿëÿð – ãîíøóëaðûí.

Ñÿíÿ õèäìÿò åëÿìÿê,áóðäa, õÿñòÿõaíaäa,–aëíûìa jaçûëûáìûø,ãèñìÿòèì îëóá î äa.

Ña÷ëaðûíû äaðaìaã,ñîíða ïaëòîíó òóòìaã,áèð aç ãîëóía …èðèáòÿìèç havaja ÷ûõìaã...

Ìÿíÿ ñóaë våðñÿëÿð,äåjÿðäèì, hÿjaò íÿäèð.

53

Ñå÷èëìèø ÿñÿðëÿðè. 7 úèëääÿ, 1-úè úèëä

Hÿjaò – hÿjaòäa äåjèë, –ñÿíèí …‰çëÿðèíäÿäèð.Ãaëõaíäa jîðóëóðñaí,jåðèø ñÿíèíêè äåjèë.Þç…ÿíèí jåðèøèíè‰jðÿíèðñÿí åëÿ áèë.

Ñÿaäÿò aõòaðìûøûã,(åh î äa áèð äÿðä èìèø),jaíaøû …åòìÿjèìèçÿñë ñÿaäÿò èìèø.

Óøa‹a aía …ÿðÿê,êèøèíèíêè ãaäûíäû.Jîë …åòñÿí – î, ãövvÿòèí,ó÷ñaí – î, ãaíaäûíäû.Áaøûíäa òóôaí îëñaêèøèíèí –

ãaäûí äójóð.Ôÿëaêÿò îíó ãîvóð,èëäûðûì îíó vóðóð.

ʉvðÿëèðÿì aðaáèð,…ö‡ åëÿjèð ãÿì, ãóáað.Î ãÿäÿð …öëäöðöáñÿí,áèð aç a‹ëaò, íÿ îëað!

Êèøèëÿð a‹ëaìaçëað, –êèìñÿ äåjèá áèð çaìaí;Ìÿhðóì îëóá î jaçûãìÿùÿááÿò äój‹óñóíäaí.

54

Íÿðèìàí Ùÿñÿíçàäÿ

“ÊÈÌÈÍ ÑÓÀËÛ ÂÀÐ?” – JÀÇÌÛØÄÛÌ Î ÂÀÕÒ,

†ÀÂÀÁÛ ÞÇÖÌÄßÍ ÈÑÒßJÈÐÄÈËßÐ

(Áèð vÿçèôÿëèjÿ)

Ñàðàíûí õàòèðÿñè

Åøèòäèì, “ñÿáðëÿ”, ñÿí äèíëÿjèáñÿí,î úàâàá …‰çëÿjèá î äÿìäÿ ñÿíäÿí.Àììa ñîjóã áaõûá ãÿëáÿ äÿjèáñÿí,áóíó …‰çëÿìÿçäèì ‰ìðöìäÿ ñÿíäÿí.

ßhäÿ, ñÿäaãÿòÿ î, áåë áa‹ëajûá,îía òÿñÿëëèjäè ñÿíëÿ áó …‰ðöø.Î äåjèá ñ‰çöíö, ñîíða a‹ëajûá, -ãaäûí öðÿjèäè, ‰çöí áaøa äöø.

Óçóí …å‡ÿëÿðäÿ ãaëìûøäûì îjaã,ìÿíè áóäaã êèìè áÿðê ÿjèðäèëÿð.“Êèìèí ñóaëû vað?” – jaçìûøäûì î vaõò,‡avaáû ‰çöìäÿí èñòÿjèðäèëÿð.

Ôÿðÿh èñòÿjèðäèì, ñûíäû vöãaðûì,òÿê ãaëäûì ñÿhðaäa, jîë ãûða‹ûíäa.Ãóðäó ìÿhêÿìÿìè “ãÿëÿì äîñòëaðûì”, –Î vaõò Jaçû÷ûëað Èòòèôaãûíäa.

Ãaëõäû êöðñöñöíäÿí áèð ëaóðåaò,‰ç äî‹ìa äèëèíäÿ jaçìajaí ÿäèá.–